Kurmanci

hejmar 1

havîn 1987

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

NÛKIRINA KURMANCÎ Kurmancî zarekî gelekî dewlemend e. Di hin warên jiyana rojane de, di peywendiyên bi xwezayê (tabîetê) re, peyvên wê ji yên zimanên mezin ên ewropayî kêmtir namînin. Mesela ji bo navên pez û dewaran, ji bo navên dengên tiÒt û heywanan de ew ji fransizî û îngilîzî jî zengîntir e. Ew berî rûsî û zimanên slav ên din bûye zimanekî edebî û hê di sedsalên XIV û XV de berhemên giranbiha dane. Mixabin, ji bo sedemên siyasî, ji ber bindestketina gelê kurd û parvekirina welatê wî, rê li ber vê pêÒveçûyina dîrokî hate bestîn, an asê kirin. Kurmancî wilo bê xweyî, li jêr êriÒ û gefên çandên biyanî kete sedsala XX an, ya nûjeniyê (moderniyê), ya rojname, radyo û televizyonê. Bi awayê ku civaknas dibêjin mirovahî di heftê salên dawîn de ji heft sed salên berê bêtir veguherînên civakî (sosyal) û çandî (kulturî) derbas kiriye. Çerxa dîrokê bereberê zûtir digere, bergehên mirovan frehtir dibin, nûyîtî li çar aliyên cihanê zûtir belav dibin, dinya hin bi bin “biçûktir” dibe. Di vê meÒa han de qels, kulek, brîndar, naamade dikevin, û hin ji wan jî ji rûpelên dîrokê winda dibin. Ji salên 1920î ve Kurdên Iraqê karîne bi kurmanciya xwarê ango bi “soranî” binivîsin, pirtûk, kovar û rojnameyan derînin. Zaroyên wan di xwendegahên despêkî û navîn de zimanê xwe yê dê dixwînin, di radyo ûtelevizyonan de bername û weÒînekên “soranî” hene. Zimannasên kurd ên îraqê bi salan li ser pirsên rastnivîsîna “soranî” xebitîne, hê jî dixebitin. Lewre rewÒa van ji ya kesên ku bi kurmancî dipeyivin (Kurdên Tirkiye, Sûrye, û yên bakura Kurdistana ïran û Iraqê, tevhîhev bêtirî 65% ê gelê kurd) pirr baÒtir e. Xebatên ku di salên 1930-1940î de Kamran A. Bedirxan û Celadet Bedirxan pêk anîne ji bo rastnivîsîna kurmancî gaveke hêja ne. Lê pêÒvebirin û kûrkirina vî karî ferz e, pirseke jindarî ye. Heke rojekê li perçeyeke Kurdistanê gelê kurd bigihê azadiya xwe, wê demê dê Akademiyeke ziman, bi riya imkan û gengaziyên dewletê (radyo-televizyon, rojname, xwendegah) li ser pirsên zimên biryaran

bistîne û wan biryaran bide qebûl kirin. Lê ev roj dê kengî bê diyar nîne. Heye ku ta wê rojê, li jêr tesîra televizyon û xwendegahên tirkî û erebî birrekî mezin ê gelê kurd kurmanciya bav û kalên xwe ji bîr ke an jî tenê zimanekî jarketî, tevlihev bipeyve. Kurmancî jî bibe wekî zimanên îrlandî, welÒî an brotonî, zimanekî “folklorî“ ku tenê carna di govend û dîlanan de tê bi karanîn. Welatparêzên xwedî berpisiyar, nemaze xwenda û ronakbîr, li ber serniviÒt û qederê serî natewînin, wekî berxên sernerm li hêviya kêra qesab namînin. Parastina zimanê pêÒiyên me bingehê evîna welêt e, rehê jindarî yê welatparêziyê ye. Lewra divê ku her Kurdê welatparêz li gora karîn û zanîna xwe beÒdarî vî Òerê parastin û nûkirina kurmancî bibe. Ji bo nûkirin û dewlemendkirina kurmancî Enstîtu salê du caran, her carê hefteyek nivîskar, zimannas û rojnamevanên kurmanc ên ji hemû navçeyên Kurdistanê dicivîne. Ew di her civînekê de li ser peyvnasiya (terminolojiya) Òaxeke ziman dixebitin. Civîna bihara 1987 li ser rastnivîsîna navên rojan, mehan, hejmaran û li ser navên coxrafî xebitî. Biryarên vê civînê di rûpelên vê rojnameyê de tên belav kirin. Ewê heya payizê Enstîtu xarîteyeke cihanê û yeka Kurdistanê bi kurmancî çap bike û bixe nav xelkê. Di vê civînê de pisporên kurd ên ji navçeyên Agirî, …apûr (Kurdistana ïranê), Akre û Kerkûk (Kurdistana Iraqê), Hekarî, Diyarbekir û Mêrdînê (Kurdistana Tirkiye), hebûn. Ev civîn ji 18 ta 24ê nîsanê li bajarê Barselonayê, paytexta Navçeya xweser (otonom) a Kataloniyayê li Spanyayê çêbû. Civîna payîzê jî her li wî bajarî bi arîkariya hikûmata xweser a katalanî çê dibe û ewê li ser peyvnasiya (termînolojiya) siyasî û îdarî be. Her Kurdek dikare pirs û pêÒneyarên xwe yên li ser rastnivîsîna ziman ji “Komisyona kurmancî” ya Enstîtuyê re binivîse. Em hêvîdar in ku her Kurdê ku pê diqede dê arîkariya vê xebata bingehî bike. Bila pirsa ziman bibe ya heryek ji me, ya me hemûyan, pirsek neteweyî. Tenê bi vî awayî emê bikaribin di nav salan de kurmanciya me ya Òêrîn ji talûke û gemaroyê rizgar bikin.

KURMANCÎ

Encamên civîna Barselonayê Nivlskar, rojnamevan û zimannasên kurd ên ku ji 18 ta 24ê nîsanê li bajarê Barselonayê (paytexta Katalonyayê) li ser pirsên rastnivîsîna kurmancî xebitîn gihane encamên (netîceyên) ku em di rûpelên vê rojnameya taybetî de belav dikin. Ewê Enstîtu piÒtî her civîneke zimanî hejmareke vê rojnameya Kurmancî derîne. RASTNIVÎSÎNA JIMARAN

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Sifir (Nîn) Yek Du, dido Sê, sisê Çar Pênc …eÒ Hef HeÒt Neh Deh Yazdeh Dozdeh Sêzdeh Çardeh Panzdeh

16 …azdeh 17 Hevdeh 18 Hejdeh 19 Nozdeh 20 Bîst 21 Bîst û yek 30 Sî 31 Sî û yek 40 Çil 50 Pêncî 60 …êst 70 Heftê 80 HeÒtê 90 Nod 100 Sed 101 Sed û yek

200 : Du sed; 1000: Hezar; 1 000 000: Milyon; 1 000 000 000 : Milyar; 1 000 000 000 000 (1 000 milyar): Trîlyon 1. Yeka 2. Didoyan 3. Sisêyan 4. Çaran 5. Pêncan 6. …eÒan 7. Heftan 8. heÒtan 9. Nehan 10. Dehan 11. Yazdehan 20. Bîstan 30. Siyan 40. Çilan 50. Pênciyan 60. …êstan 70. Heftêyan 80. HeÒtêyan 90. Nodan 100. Sedan

JIMARÊN RÊZÊ yekem duyem sêyem çarem pêncem ÒeÒem heftem heÒtem nehem dehem yazdehem bîstem siyem çilem pênciyem Òêstem heftêyem heÒtêyem nodem sedem

yekemîn duyemîn seyemîn çaremîn pêncemîn ÒeÒemîn heftemîn heÒtemîn nehemîn dehemîn yazdehemîn bîstemîn siyemîn çilemîn pênciyemîn Òêstemîn heftêyemîn heÒtêyemîn nodemîn sedemîn

Kurm ancî • 3 •

N AV Ê N C O X R A F Î

EWROPA -Fînlanda -Swêd -Norwej -Danmark -ïsland -Gronland -Faroarna -Brîtanya Mezin -ïngilîstan -ïrlanda Bakur -Skotland (Scotland) -Wêls -ïrland -Polonya -Çekoslovakya -Romanya -Macaristan -Bulgaristan -Yunanistan

• 4 • Kurm ancî

Helsinkî Stokholm Oslo Kopenhag Reykyawîk

London Belfast Glasgow Dublin WarÒova Prag Bûxarest Budapest Sofya Atîna

-Albanya -Yûgoslavya -OtriÒ -LîxtinÒtayn -ïtalya -Malta -Sardînya -Korsîka -Swîs -Fransa -Monako -Spanya -Andora -Portugal -Almanya -Rojhelat

Tîrana Belgrad Viyen Roma Valleta Kyalerî Bastya Cenev Parîs Monte Karlo Madrîd Lîsbon

Berlîna Rojhelat -Almanya Rojava Bon -Luksembûrg -Beljika Brukesl -Hollanda Amsterdam

AMERÎKA Kanada Alaska Dewletên Yakbûyî yên Amerikayê Kuba Haîtî San Domînîk PortoRîko Antîlên Mezin Antîlên Biçûk Meksîka Belîz Belmofan Guatemala Salvador Hondûras Nikaragua Kosta Rîka Panama Kolombya Venezuela Brazîl Giyana Sûrînam Giyena Fransayê Ekwador Perû Bolîvya Paraguway Arjantîn Ûrûguway …îlî Girava mezin a Agiristanê Tengava Macelan Malvînas (Falkland) Xelîca Sen Xorxê Xelîca Korkovado Girava Corciya BaÒûr Tengava Dêwan Antîlên BaÒûr Welatên Graham

Otawa Xelîca Alaskayê WaÒîngton (Washington) Havana PortoPrens Santo Dominigo SanJuan Meksîko Guatemala San Salvador Tegucigalpa Managua San Jose Panama Bogota Karakas Brazîlyla Corc Tawn-Amazon Paramarîbo Kayen Kîto Lîma La Paz Assunsiyon Buenos Aires Montevîdeo Snatiyago Stanley

ASYA

Afxanistan Pakistan Hind Srî Lanka BengladeÒ Bûrma Tayland Kamboçya Laos Viyetnam Maleziya Sîngapûr Endoneziya Gineya Nû Awistralya Zelanda Nû Kaledonya Nû Giravên Silêman Fijî Filîpin Taywan Hong Kong Çîn Nepal Bûtan Moxolistan Koreya Bakur Koreya BaÒûr Japon Yekîtiya Sovyetî

Kabul ïslamabad Delhî Kolombo Dakka Rangûn Bangkok Phnom Pen Viyang …an Hanoy, Ho …î Mîn Kuala Lumpur Cakarta, Bandûng Port Moresbî Sîdney (Sydney) Wellington Nûmeya (Noumea) Manîla Taypê Viktoriya (Victoria) Pekîn (Beyjing) Katmandû Ûlan Batûr Piyongyang Seûl Tokyo Moskov

AFRÎKA

Misr Lîbya Tûnis Cezayir Mexrib (Marok) Sehra Sehraya Rojava Giravên Kanariyê Morîtanya Malî Senegal Gambiya Gîneya Bisao Gîne Siyera Leon Lîberya Kotdîvuwar Gana Bûrkîna Faso Voltaya Jorîn Togo Benen Nîjerya Kamrûn Gîneya Ekwatorî Nîjer Çad Sûdan Afrîka Navendî Etyopya Erître

Qahîre Trablûs Tûnis Cezayir Rebat El Eyûn NûakÒot Bamako Dakar Banjûl Bîsao Konakrî Frîtawn (Free Town) Monrovya Abidcan Akra Wanadûgû Lome Kotonû Lagos Yaûnde Malabo Niyamey Nicame`na Xartûm Bangî Adîs Abeba Esmere

Cibûtî Somalya Kenya Ûganda Rwanda Brundî Tanzanîka Malawî Mozambîk Madagaskar Kanala Mozambîkê Girava Rewinyon Girava Morîs Zengîbar Zîmbabwe Swaziland Lesoteo Afrîka BaÒûr Botswana Namîbya Zambiya Angola Zaîr Kongo Gabon

Cîbûtî MogadîÒû Nayirobî Kampala Kîgalî Bujumbura Dar Es Selam Blantîre Mabûto Antana Narîvo

Zengîbar Salsbûry Mbabane Maserû Pretorya Gabaron Windhûk Lûsaka Lûanda KînÒasa Brazîl Librvîl

OQYANÛSYA Antartîka Oqyanûsa Arktîk Polînezya Mîkronezya Melanezya

Kurm ancî • 5 •

TIRKIYE Enqere Edene Stembol Qeyserî Qonya Antaxya ïskenderûn ROJHELAT Lubnan ïsraîl Urdin Kuweyt Erebistana Seûdî Yemena Bakûr Dubey

IRAQ Bexda Besra Kerbela Kûfe

SÛRIYE …am Heleb Hums Lazkiye Dêrezor

Beyrûd Tel Avîv - Quds Amman Kuweyt Riyaz Sen’a …arîqe

Mîrîtiyên Erebî yên Yekbûyî Bahreyn Uman Qibris Yemena BaÒûr Qetar

DEMÊN SALÊ Di salê de çar dem an werz (mewsim) hene: BIHAR, HAVïN, PAYïZ û ZIVISTAN Her dema salê sê meh dom dike. Mehên biharê: Adar, Nîsan, Gulan Mehên havînê: Hezîran, Tîrmeh, Tebax Mehên payîzê: ïlon, Çirî, TeÒrîn Mehên zivistanê: Kanûn, Çile, Sibat

• 6 • Kurm ancî

ÎRAN Taran Tewrêz

Ebû Zebî Mename Mesqet Levkosia ’Eden Dohe

NAVÊN MEHAN kurdî

almanî

fransizî

îngilîzî

tirkî

Çile Sibat Adar Nîsan Gulan Hezîran Tîrmeh Tebax ïlon Çirî TeÒrîn Kanûn

Januari Februar März April Mai Juni Juli August September Oktober November Dezember

Janvier Février Mars Avril Mai Juin Juillet Août Septembre Octobre Novembre Décembre

January February March April May Juni July August September October November Decembe

Ocak …ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylül Ekim KasÈm AralÈk

ROJÊN HEFTÊ Gotina hefte ji jimara heft tê, bi xwerû kurdî ye. Di hefteyekê de heft roj hene. Va ne navên rast ên van rojan û wergerandina wan a bi zimanên biyanî: kurdî

almanî

fransizî

îngilîzî

tirkî

YekÒem DuÒem SêÒem ÇarÒem PêncÒem ïnî …emî

Sonntag Montag Dienstag Mittwoch Donnerstag Freitag Samstag

Dimanche Lundi Mardi Mercredi Jeudi Vendredi Samedi

Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday

Pazar Pazartesi Salı ÇarÒamba PerÒembe Cuma Cumartesi

hejmar 2

zivistan 1988

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

BARSELONA 2 Nivîskar, rojnamevan û zimannasên kurd ên dervayî welêt salê du caran, di bihar û payîzê de, ji bo hefteyekê dicivin, li ser pirsên rastnivîsîn û nûkirina kurmancî dixebitin. Di civîna bihara 1987 an de giraniya xebatê li ser peyivnasiya (terminoloijiya) coxrafî û li ser rastnivîsîna navên rojan, mehan û hejmaran bû. Navên welatên cihanê, ên çiya, deÒt, çem û bajarên sereke, bi zimanê kurmancî hatin tesbît kirin. Encamên civînê di hejmara 1a rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî Kurmancî de hatin belav kirin. Ji ber van encaman nexÒeyeke (xarîteyeke) rengîn a cihanê bi zaravayê kurmancî hate pêk anîn û çap kirin. Civîna payizê ji 7 ta 14 teÒrîn 1987an de dîsa li bajarê Barselonayê (paytexta Katalonyayê), bi arîkariya dostane ya hikûmeta otonom a katalanî çê bû. Di civînê de ji rojhelat ta rojava, ji bakur ta baÒûrê navçeyên kurmancîaxêvên Kurdistanê çibigre ji her herêmê beÒdar hebûn. Di rojên pêÒîn ên civînê li ser navên coxrafî yên Kurdistanê hate xebitîn. Di Òêst salên dawîn de dewletên ku wela-

tê me li hev par kirine navên piraniya bajar, bajarok, deÒt û çiyayên me jî guherîne, navên nû li van danîne. Guhartina navan destpêka guhartina zanava (huwiyeta) kesekî, gelekî an welatekî ye. Lewra gava ku Konkîstador ên spanî an dagîrkerên brîtanî an îgilîz welatek zevt dikirin tafil navên nû li wan datanîn û, piÒtî çend nifÒan (neslan), derveyî çend zana û dîroknasan, kesî êdî navên kevn ên van welatan nedizanî. Di sedsala XX an de li me jî wilo qewimiye. Welatê me ji me re bûye biyanî (xerîb). Em Kurdên ïran û Iraqê li aliyekî bihêlin, îro çend Kurdên Tirkiyê dizanin ku navê kurdî yê Adiyamanê Semsûr e, ku yê Kurtalanê Misric e, Bingol, Çewlik e... Ji bo ku ev nav neyên ji bîr kirin, nifÒên nû ew binasin, Enstitu ji ber encamên vê civîna payizê xarîteyeke rengîn a Kurdistanê da çap kirin, tê de navên kevn ên bajar, bajarok, çem, gol, deÒt û çiyayên Welatê Kurdan bi awayekî zanistî bi cî kir û li bin navan, di nav kevanekan de, navên wan ên resmî jî nivîsî da ku welatiyên me çêtir tê bigihên. Weka her xebata destpêkî ev xarîta jî bê kêmasî û ÒaÒî nîne. Ewê di çapa duwemîn de bên rast kirin. Di bernameya Civîna payizê de hin pirsên din jî hebûn: navên îdarî, navên meywe û heÒîna-

ENCAMÊN CIVïNA PAYÎZÊ

Nivîskar, rojnamevan û zimannasên kurd ên ku ji 7 ta 14ê teÒrîna 1987an li barjarê Barselonayê li ser pirsên rastnivîsîna kurmancî xebitîn, gihane encamên (netîceyên) ku em di rûpelên vê rojnameya taybetî de belav dikin.

RENG kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

spî reÒ sor zer kesk, sewz Òîn qehweyî qemer qemerê vekirî, esmer gewr, spiyê girtî qerqas, çîl spî

beyaz kara kırmızı sarı yeÒil mavi kahverengi yafiÈz esmer açık gri, açÈk bembeyaz

blanc noir rouge jaune vert bleu marron basané brun clair, gris clair blanc éclatant

white black red yellow green blue brown swarthy dusky light, light grey bright white

tiyan, reng, hwd... Bi carekê bersîvdana pirsên wilo freh mimkin nebû. Pirsên ku hatine safî kirin di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin. Ên din ewê gav bi gav, piÒtî Òêwr û lêgerînên bêtir, di civînên pêÒiya me de zelal bibin. Herwekî di encamên vê Civînê de jî dixuye amanca vê xebatê çêkirina peyv û gotinên nû nîne. Heya ku ji me tê, em lê digerin ka li navçeyên cihê yên Kurdistanê ji bo tiÒtekî çi nav bêtir tê bi kar anîn. Em wî navî û, heke ku hebin, guhartoyên (variyantên) wî yên deverî tesbît dikin û belav dikin. Gava ku di tu zaravê kurdî de ji bo tiÒtekî an mefhûmekê navek nîn be, wê demê li ser çêkirina peyveke nû, li gora aheng û mantiqa kurmancî, diponijin. BaÒ di bîra me de ye ku zimanekî çêkirox, zêde xwerû û petî heye ku dilê hin ronakbîr û xwendayan xweÒ bike lê piraniya xelkê tê nagihê, xelkê ji hevûdu û ji xwendayan dûr dixe. Gava ku Kurdekî ji rêzê, hinek bi xwendin û nivîsandinê dizane, bikaribe bi serbestî, bi zimanê xwe yê rojane, kovar an romaneke kurdî bixwîne û jê zewq bistîne emê bikaribin bêjin ku kurmancî êdî bi rastî bû, an cardin bû zimanekî nivîskî yê gelêrî. Zimanê ku bi frehî hate nivîsandin û xwendin jî êdî zû bi zû winda nabe. Amanc û merema xebata me jî her ev e. KURMANCï

binevÒî, mor mor pembe pembe erxewanî Òarabrengi kej kumral, sarÈÒÈn bor kızıl boz boz çûr açık sarÈ qîçik saman sarısı qer parlak siyah Òê (qehweyê bi sorayî ve) al (at için) genimî açık esmer Òîrî sütbeyaz xakî haki

violet rose pourpre blond roux gris-pommelé jaune clair jaune paille noir brillant alezan couleur de blé opalin, laiteux kaki

purple pink crimson blond, fair red-haired, redhead dapple-grey light yellow straw colour bright black chestnut wheat colour opaline khaki

MEYWE kurdî

tirkî

fransizî

ingilîzî

sêv porteqal hirmê hêjîr hinar zebeÒ, Òûtî xox

elma portakal armut incir nar karpuz seftali

pomme orange poire figue grenade pastèque pêche

apple orange pear fig pomegranate watermelon peach

Kurm ancî • 7 •

tirî kelek,gundor, petêx, qawin, qire arûng, zerdele, qeysî, miÒmiÒ tûtfrengî tû behîv gûz gêlaz, qeresî wîÒne biyok, bih alûçe încas, hulûreÒ lîmon mûz mandarîn, klementîn fistiq, piste findiq, bindeq bitim kezwan, Òînok givîj xurme, qesp hembelaz, xatûnok dendûreÒk ananas Òekok, girsik tihok, tawik belût kestane tereqî zeytûn

üzüm kavun

raisin melon

grapes melon

kaysı

abricot

apricot

çilek dut badem ceviz kiraz viÒne ayva yeÒil erik kara erik limon muz mandalin fıstık fındık bıtım menengüç akdiken hurma

fraise mûre amende noix cerise griotte coing mirabelle prune citron banane mandarine, clémentine pistache noisette lentisque térébinthe aubépine datte

strawberry blackberry almond walnut cherry morello cherry quince green plum blak plum lemon banana mandarin, clémentine pistachio hazelnut

böfiürlten ananas ahlat dafidafian palamut kestane nektarin zeytin

mûre sauvage ananas poire sauvage baie de sureau gland chataîgne nectarine olive

bramble pine apple wild pear elderberry acorn chestnut nectarin olive

hawthorn date

HÊ…ÎNAHÎ - S E W Z Î kurdî

pîvaz sîr pîvazterk xiyar, arû bejik acûr îsot kelem gulkelem kelemê Brukselê sorkelem kartol, patat, qompîr sêvaxîn xes gizêr pirasa Òiwît bexdenûs firingî, Òamik, bacanê sor, temate balican, bacan fasûlye, lobî, lobye

• 8 • Kurm ancî

tirkî

fransizî

sofian sarmÈsak yeÒil sofian salatalÈk kÈtÈr

oignon ail oignon concombre variété de concombre acur conbombre russe biber poivron lahana chou karnÈbahar chou-fleur Brüksel lahanasÈ chou deBruxelles

îngilîzî

onion garlic shullot cucumber variety of cucumber

kÈzÈl lahana patates yerelmasÈ marul havuç pÈrasa dereotu maydanoz domates

russian cucumber green pepper cabbage cauliflower Brussels sprout chou rouge red cabbage pommes de terre potato topinambour helianthe tuberaux laitue lettuce carotte carrot poireau leek fenouil fennel persil parsley tomate tomato

pathcan fasulya

aubergine haricot

aubergine,eggplant bean

nok nîsk maÒ baqil tevrik, tivir binerdik Òêlim silk silka sor silkên Òekir kundir, kulind dolmik, rextik bamiye engînar, neynokên bûkê xerdel meroje, kiling garis lazût, gilgilê Stembolê, garisê Stembolê, genimê …amê, genimok rêwas, rûbês îspanax, silqok, siyele karî, kuvark, kumik, figerojÒk, karkulîlk karok tûzik tolik rihan pûng kereng nane, pûjan catirî sîrik sîrim

nohut mercimek börülce bakla turp ÒalgamÈn bir türü Òalgam pancar kÈrmÈzÈ pancar Òeker pancarÈ kabak kabak bamya enginar

pois-chiche lentille féerole, faséol fève radis variété de navet navet betterave betterave rouge betterave sucrière courge courgette gambo, bamias artichaut

chickpea lentil horse bean broad bean radish variety of turnip turnip beet beetroot sugar beet marrow, pumpkin courgette okra, gumbo artichoke

hardal kuÒ konmaz darı mÈsÈr

moutarde asperge millet maïs

mustard asparagus millet Indian corn, corn

ravent, okçul

rhubarbe

rhubarb

ispanak

épinard

spinach

mantar tere ebegümeci feslefien yarpuz kenger nane kekik yabani sarmısak

champignon cresson mauve basilic menthe sauvage chardonnette nane marjolaine ciboule ciboulette

mushroom watercress mallow basil spearmint cardoon mint marjoram scallion chive

PEYVEN KURDÎ DI KLASÎKÊN ME DE

Mewlûda Kurmancî

M

ewlûda Kurmancî ya ku em ê lê piçekî hûr binihêrin û hin peyvên kurdî yên ku tê de derbas dibin, berpêÒî we bikin, ya Mela Huseynê Bateyî ye. Ji bilî mewlûdnameya Bateyî, Mela Ebdilkerîm Mideris û Mih-emede

ReÒo ZÎLAN ReÒad El-Miftî ji mewlûdname nivîsandine. Di nav van herdukan de mewlûdname ya El-Miftî bêtir nêzîkî ya Bateyî ye. Di van salên dawin de, melayek ji melayên Kurdistana bakur, mewlûdnameya Bateyî li gor zanîn û kurdiya xwe, bêî ku kêÒa wê ya yazdeh kîteyî têk bide, kiriye kurmanciyeke nû. Di van hiç

yekê de tam û çêja rastîn ya mewlûdnameya BATEYï dîtin ne mumkun e. Mewlûdnameya Bateyî, bê guman ji hemûyan têkûztir, edebîtir, giranbihatir û binavûdengtir e. Ev di nav Òêniyên Kurdistanê de, yên ku bi zaravayê kurmancî dipeyivin, gelekî belav bûye û nas e. Mirov bê Òik dikare bibêje, ku di nav klasîkên kurdî de ya herî bêtir çap û belav bûye, nas e û tête xwendin, Mewlûda Kurmancî ye. Dêlindêzên xwendin û dayîna mewlûdan êdî ji roleke olî û ayinî bêtir, roleke civakî dilîzin. Ew gelek caran ji bo bîranîna miriyan, pîrozkirina di tistekî de biserketinê, bi sax û xwe,sî ji xerîbî û eskeriyê vegerê û herweha ji bo belavkirina xêr û qenciyê û hwd. tête xwendin û dayîn. Gelo Mala Huseynê Bateyî kî ye û çi kes e ? Çi berhem û afirandinên wî hene ? Herçendî ev pirs ne babeta vê nivîsarê be jî, dîsan jî pêwîst e ku em gelekî bi kurtî li ser van pirsan rabiwestin. Gelek kesên ku li ser BATEYï û mewlûdnameya wî nivîsandine; Bilîç Serko, M.Emin Zekî, 'Elaeddîn Sucadî, Herekol Azîzan, Prof. Qanatê Kurdo, Dr. Kemal Fûad, E.B. Soane, Thomas Bois, V.F. Mînorsky û gelekên din, bêî ku bi belge bipeyîtînin, dibêjin navê wî "Mela Ehmedê Bateyî" ye. Lê heçî navê "Ehmed" e, wî hiç li cîhekî û li hîç helbestekê bi kar neaniye welê xûya dike ku çavkaniya vî navî, A. Jaba ye. Herwekî tête zanîn A. Jaba, balyozê Rûsyayê li Erziromê, hemû agehî û enformasyonên xwe yên li ser klasîkên kurdî û nivîsevanên wan ji Mela Mehmûdê Beyazidî wergirtiye. Mixabin gelek ji wan jî ÒaÒ in. Wisan diyar e, ku cara pêÒîn ev nav bi ÒaÒî bi riya pirtûka A. Jaba belav bûye û yên din jî jê û ji hev wergirtine. Di çapeke Stembolê û her weha di çapa Gîw Mukriyanî ya Mewlûda Kurmancî de navê wî "Hesen" hatiye nivisîn, ku ev jî ne rast e. Lê navê rastî yê xwedî û nivisevanê Mewlûda Kurmancî, her wek neviyên wî bi xwe jî dibêjin û di nav mela, feqî û Òêniyên Kurdistanê de belav e û di piÒta mewlûdnameya wî de jî hatiye nivîsîn, Mela Huseynê Bateyî ye. Ew bi xwe ji eÒîra HertoÒîyan (ErtroÒiyan) e û ji gundê Bateyî ye. Ev gund li herêma Hekariyan e û dikeve nêzîkî geliyê Tiyarê û gundê Marûnis. Tête texmîn kirin, ku wî di medreseya Mîr Hesenê Welî de, li gundê Muksê xwendiye. Ev medrese, medresa mezin û binavûdeng e. Dibêjin carina heya 300 feqeh lê dixwendin û qasî 10 mamosteyan jî tê de ders didan. Wî piÒtî dawîanîna xwendina xwe ya medresê, bi xwe

çap kirin. Destnivîsara herî kevn ku me dîtiye, ji sala 1270-yê koçî, agno 1853-yê zayînî ye. Ew bi destê kesekî ku navê Wî Ebdulhemîd e, hatiye nivîsîn. Rojhelatnas Albert von Le Coq ew destnivîsar di sala 1901-2-an de li !amê bi dest xisHeçî zanîna dem û zemanê ku ew tê de jiyaye, tîye û piÒtre ew aniye Ewropayê. Ew destnivîsar Ii kitêbxaneya "Staatsbibliothek" yek car dijwartir e. Gelek kesan, wek A. Jaba, B. niha !erko, M.E. Zekî, 'E. Sucadî, H. Azîzan, Prof. Q. Marburg/Berlinê ye. Kurdo, T. Bois, V.F. Mînorsky û gelekên din gotine ku ew di navbera salên 820-900-ê koçî, ango Cara pêÒîn A. von Le Coq di sala 1903-an de 1417-1495-ê zayînî de jiyaye. SADIQ Behadin Mewlûda Kurmancî li Berlînê çap dike. Ew ji ber Amêdî, Bateyî hevçaxê Mela Mensûrê GêrgaÒî destnivîsara Mela Mihemedê Wanî, ku ji sala nîÒan dide. Mela Mensûrê GêrgaÒî ji gundê 1888-an e, bi awakî fotolîtografik hatiye çap GêrgaÒê ye. Ev gund dikeve baÒûra rojhelata kirin. Bi dû re Ehmed Ramîzê Liceyê di sala Amêdiyê. Mela Enwerê Mayî dibêje ku "Ew di (1324) 1906-an de li Qahîrê çap kiriye. Mewlûda sedsala 11-an ya koçî de jiyaye, ango di sedsala Kurmancî disan di sala 1906 û 1919-an de li 17-an ya zayînî. Lê herwekî mewlûdname ji aliyê Stembolê, di 1933an de bi destê Celadet olperestî û dîndariyê de afirandineke gelekî Bedirxan li !amê di (1350) 1931-an de li girîng e û cihê wê di dêlindêzên ayînî de bi qedr Stembolê, di 1966-an de bi destê Gîw Mukriyanî û rûmet e, ji aliyê kesekî wek Ehmedê Xanî li Hewlêrê, di 1977 (?)-an de dîsan li Hewlêrê û (1650-1707) de nenasbûna wê pirseke girîng tîne di 1982-an de ji aliyê S.B. Amêdî de li Bexdayê pêÒberî me. Heke hebûna wê ji aliyê Xanî ve hatiye çap kirin. Lê ev çap ji ya xwerû û orjinal bihata zanîn, ji wê çêlnekirin ne mumkun bû. cihêtir e. Mewlûdnameya Bateyî heya niha gelek Xanî, pêxemberê me yê neteweyî, di sertaca ede- caran li Kurdistana bakur foto-ofset, hatiye çap bîyata kurdî Mem û Zînê de navê Bateyî neha- kirin. Lê bêî ku tarixa li ser bête guhartin û niye. Wî, di van malikan de navê Eliyê Herîrî, ÒaÒiyên çapê bên rastkirin. Mewlûda Kurmancî di Melayê Cizîrê û Feqiyê Teyran aniye û rûmeta forma mesnewî de ye, ji 564 malikan û ji 18 beÒan pêk hatiye. Malikên wê giÒt ji 11 kîteyan berhem û afirandinên wan girtiye û gotiye ; pêk tên û kêÒa wê li ser 11-an e. Rojhelatnas Wetzstein dibêje, ku “!êx BATÊ yê Kurdan mewMin dê ’alema kelamê mewzûn lûda Îbn Hecer bi helbestkî kiriye'kurdî". Lê di ’AIî bikira li banê gerdûn rastiyê de wî jê îIham wergirtiye, ne ku her yekB’nave ruhê Melayê Cizîrî ser ew wergerandiye kurdî. Pê hey bikira ’Eliyê Herîrî Destpêka Mewlûda Kurmancî weha ye ; Keyfek we bida Feqiyê Teyran Heta bi ebed bimayî heyran Hemdê bê hed bo Xudayê ’alemîn Çib’kim ko qewî kesade bazar Ew Xudayê daye me dînê mubîn Nînin ji qumaÒî re xerîdar ders dane feqihan. Ew bi zanist û nivîsîna helbestan ve mijûl bûye. Herweha çûye hec û helbesta xwe ya "Hilo raba Ebû el-Qasim" li ser gora pêxember gotiye.

Ne xwe, heke Bateyî berî Xanî jiyaba û mewlûdname nivîsîba, divabû Xanî jê çêl bikira. Yan na, ji XANï re dibû kêmasîyeke mezin. Dîtina ev celeb kêmasî û li milekî din jî aliyê Xanî de nezanîn pûtepênedan û nedîtina mewlûdnamê ne mûmkun e. Rastiyeke din jî heye, ku mewlûdname û toreya xwendin û dayîna mewlûdê derengtir ketiye nav civata kurdî. Ji ber vê yekê ye, ku mewlûdnameyên bi zaravayê kurdiya jêrîn û bi zaravayê kurdiya dimilî jî ne xwedi tarixeke hinde dirêj in. Ev yek jî wê baweriyê dide me, ku Mewlûda Kurmancî ne ji sedsala 15-an e. Lê heye ku ew piÒtî Xanî, yan jî çend sal berî mirina wî, ango ji destpêka sedsala 18-an be... Mewlûda Kurmancî heya niha gelek caran hatiye

Dawiya wê jî weha ye : Bo cemî’e muslimîn û salihe Bo feqîrê Bateyî el-fatihe Di dawiya her beÒekê de ev neqarat heye; Ger divêtin hûn ji narê bin necat B'iÒq û Òewqek hûn bibêjin es- selat Gelek nivîsevan û lêger dinivisin û dibêjin ku ji bilî mewlûdnamê çend tiÒtên din yên Bateyî hene. Wek dîwaneke çîroka ZembîlfiroÒ, û hwd. Lê heya îro ji çend helbestên Bateyî û pê de çu tiÒtek bi dest neketiye. Heçî çîroka ZembîlfroÒ e, ew ne ya Bateyî ye. Lê ew ya Miradxwanê Beyazîdî ye.

Kurm ancî • 9 •

BE… III BE… I Namwer (Namuwer) (f) Xudannav, xwedînav Mar û mûr Mar ji bo heywanên dixuÒin (rawir) û mûr jî ji bo bihukan ango rawir û bihuk. Negotî EÒkerenekirî, diyarnekiri, ji dev derneketî Der (f) Li, di... de, di nav de. Karsaz (karisaz) Kesê ku karekî bi rêk dixe û çêdike, çêker, xaliq Bende Kole, bendî, 'ebd Mihriban (f) Dilovan, bi Òewqet, bi muhabet, rûxoÒ, xûynerm Bedîd-Pedîd (f) Pendî, eÒkere, aÒikar, berçav Ba (f) Bi Aferîd Afirand, xulq kir Ala Di kurmanciya nûjen de ev peyv wek AL hatiye nivîsîn û bi kar anîn. A rastî ne Al e, lê herwekî di zaravayê jêrîn de têt gotin, ALA ye. Ango; perçem, beyreq Zeman Dem, çax, wext Aferîn Bijî !

Dergeh Koh, Kûh Fer Hember BexÒîn Dîger (f) Hilbûn

HemniÒîn Çavxirab Pur

…iyan Cergebez Lêk HuÒyar bûn

BE… II An (f) Hin (e) Darû (f) Dîde (f) Bînahî Destegîr

Bîsk, kêlîk, xêlek, lehze Bîsk, kêlîk, xêlek, lehze Derman Çav Hêza dîtinê, dîtin Alîkar, destgîr, kesê ku bi destan digre Gunehkar Kesê ku gunehek kiriye Parêzgeh, star Penah (f) PûÒt (f) PiÒt, piÒtevan Rahnî Ronahî, ronakî Asîman, asûman, asîman (f) Asman,'ezman Rewan, revan TiÒtê ku diçe, diherike; li vir: jîn Xweliya pê, axa (toz) pê Xakî pa (f) Lew Lewma, loma, ji ber vê/wê GoÒîdar, gûÒdar (f) Guhdar Karûbar Kar û xebat XeÒ, xweÒdeng XweÒnewa (f) Çerx Daxdar Daxîdar Daxdar, birîndar ———————————————

(f) : Ango bi farisî ye.

• 10 • Kurm ancî

Derî Çiya, Òax, kirr Teyîsok, îskok, birqok Bergind, bergîdan Dayin, lê borîn Yê/ya din Vêketin, pêketin (Çira hilbû = çira vêket, Agir hilbû = agir vêket, Agir hilkirin = agir dadan, agir vêxistin) Pêkve rûniÒtî, hevrûniÒtî Çavneçê, çavpîs Maneya rastî ya vê peyvê, herwek di zaravayê jêrin de tête bi kar anîn, tijî, dagirtî ye. Bi kurdî ne pur lê pir e. Li vir bi maneya gelek de ye. Karîn, Òekirin Govenda ku jin û mêr bi hev re digrin, reÒbelek. Wekî din maneya qelebalix jî dide. Li yek û du, li êk û du, ji hev, jê HiÒyar bûn; li vir: agehdar bûn, haydar bûn.

AL AN ALA ? Hin Kurdên Tirkiyê di van salên dawîn de ji bo perçem (tirkî: bayrak, fransizî: drapeau, îngilîzî: flag) peyva al bi kar tînin. Ev peyv xwerû kurdî ye û gelekî kevn e, lê rastiya wê ala ye, ne al e. Melayê Batê di Mewlûda kurmancî de ev gotin wilo bi kar aniye: Ya Reb imanê dixwazin em mudam Jêrê alaya Muhemed wesselam.

*

*

*

KEY Û KEVANÎ

BIJÎ AN AFERÎN

Kurdên ku gotina kevanî yê nizanibin kêm in. Piranî ew bi mana jina malê, pîrek, xêzan an xanim bi kar tînin. Lê gelo ev gotin ji ku tê ? Ji peyva Keybanû , ango jina key (qiral, Òah) tê. Mana gotinê qiraliçe, Òahbanû, melîke (tirkî: kraliçe, fransizî: reine, îngilîzî: queen) ye. PêÒiyên me ciwanmêr (tirkî: centlmen, fransizî: gentilhomme, îngilîzî: gentleman) bûne, bi gotinê be jî, qedrê jin û xatûnên xwe zanibûne.

Kîjan rastir e ? Her du jî. Aferîn ji afirandinê (xulq kirin, jiyandan) tê û xwerû kurdî ye, di farisî û zimanên îranî de teÒeyên nêzîk ên vê gotinê hene. Jê afirandî (mexlûq, tirkî: yaratÈk, fransizî: créature, îngilîzî: creature) çêbûye. Mana aferîn bijî ye.

NAVÊN ÎDARÎ kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

Dewlet Hukûmet Serekkomar Serekdewlet Sermiyan Serekwezîr Komar Key, Òah, qiral …ahitî, keyîtî, qirali Keyperest, Òahperest Paytext Wezaret, wezaretxane Wezîr Wezareta dadiyê Wezareta karên derve Wezirê derve Wezareta karên civakî Civakî, sosyal Wezareta karên çandiniyê Çandin Cotkar Wezareta bazara kar Bazara kar Wezareta maliyê Sivîl Mal, xanî Wezareta hawirparêziyê Wezareta enerjiyê Hawîr, hawir Wezareta bazirganiya derve Bazirganiya derve

devlet hükümet cumhurbaÒkanÈ devletbaÒkanÈ baÒkan baÒbakan cumhuriyet kral, Òah Òahlık, krallık monarÒist baÒÒehir, baÒkent bakanlık bakan adalet bakanlıfiı dÈÒiÒleri bakanlıfiı dÈÒiÒleri bakanı sosyal iÒler bakanlÈfiÈ toplumsal tarım iÒleri bakanlÈfiÈ tarÈm çiftçi çalÈÒma bakanlÈfiÈ iÒ piyasasÈ maliye bakanlÈfiÈ sivil ev, mesken çevre bakanlÈfiÈ enerji bakanlıfiı çevre dÈÒ ticaret bakanlÈfiÈ dÈÒ ticaret

état gouvernement président de la république chef d'état président premier ministre république roi royaume, royauté royaliste, monarchiste capitale ministère ministre ministère de la justice ministère des affaires étrangères ministre des affaires étrangères ministère des affaires sociales social ministère de l'agriculture agriculture agriculteur ministère du travail marché du travail ministère des finances civile maison, logement ministère de l'environement ministère de l'énergie environement ministère du commerce extérieur commerce extéhieur

state government president of republic head of state president prime minister republic king kingdom, kingship monarchist capital ministry minister, secretary ministry of justice ministry of foreign affairs foreign mininter ministry of social affairs social ministry of agriculture agriculture farmer ministry of labour labour market ministry of finance civilian house, accomodation ministry of environemnt ministry of energy environement ministry of foreign trade foreign trade

Kurm ancî • 11 •

Bazirganî Bazirgan, têcir Wezareta aboriyê Wezareta tendurustiyê Wezareta zanistî û teknolojiyê

ticaret tüccar ekonomi bakanlÈfiÈ safilık bakanlÈfiÈ bilim ve teknoloji bakanlıgı

Wezareta budcê Wezareta tûrîzmê Wezareta sporê Neteweyên Yekbûyî Parlement Wezareta karên hundir Wezareta Òer Wezareta çandê Çandî Xwenda Welat Navçe Hêl, alî, rex, la Dever, cîgeh Cî, Òûn, der Herêm Bajar, Òehr Tax Bajarok Gund, dêh Wîlayet Belediye, Òaredarî …aredar, serekbelediye Bajaravahî Walî

bütçe bakanlÈfiı turizm bakanlÈfiı spor bakanlÈfiÈ BirleÒmiÒ Milletler parlamento içiÒleri bakanlÈfiÈ savaÒ bakanlÈfiı kültür bakanlÈfiÈ kültürel okumuÒ ülke bölge yer lokal yer distrikt Òehir mahalle küçük Òehir, kasaba köy il belediye belediye baÒkanÈ Òehircilik vali

commerce commerçant ministère de l'économie ministère de la santé ministère des sciences et de techonologie ministère du budget ministère du tourisme ministère des sports Nations-Unies parlement ministère de l'interieur ministère de la guerre ministère de la culture culturel lettré, instruit pays région côté endroit, lieu, place lieu, place district, secteur ville, cité quartier bourg, bourgade village département, préfecture mairie maire urbanisme préfêt

trade trader, merchant ministry of economy ministry of health ministry of sciences and techology ministry of budget ministry of tourisme ministry of sports United-Nations parliament ministry of domestic affairs ministry of war ministry of culture cultural educated country area, region side place place district city, town quarter staggling village, small town village department, province city hall, mayoralty mayor town planing prefect, governor

NAVGÎNÊN NEQLIYÊ kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

trên balafir, firinde otomobil otobus minîbus kamyon kamyonet traktor cîp pîkap bisîklet, duçerxe motorsîklet sêçerxe parxêl helikopter taksî mototren

tren uçak otomobil otobüs minibüs kamyon kamyonet traktör jip pikab bisiklet motosiklet

train avion automobile autobus minibus camion camionette tracteur jeep estafette bicyclette motocyclette tricycle char à bœufs hélicoptère taxi train diesel

train airplane, aircraft motor car bus minibus lorry, truck van tractor jeep pick-up bicycle bike tricycle oxcart helicopter taxi motor train

• 12 • Kurm ancî

at arabasÈ, kafinı helikopter taksi mototren

hejmar 3

havîn 1988

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

ANATOMIYA MIROV

CIVÎNA BRUKSELÊ Civîna biharê ya li ser pirsên rastnivîsîn û nûkirina kurmancî di rojên 17 - 23ê nîsanê 1988an de li bajarê Brukselê, paytexta Beljîkayê, çê bû. Ji nivîskar, rojnamevan, ronakbîr û zimannasên kurd ên dervayî welêt ên ku hatibûn vê Civînê ev in : Khosrow ABDOLLAHï (Selmas), Moayed AHMED (Behdînan), Kazim BABA (Dêrsim), Lutfî BAKSï (Batman), Rojen BARNAS (Diyarbekir), Egîd DIJWAR (BiÒêrî), Evdo (nûçegihanê Kurdistan Press), DerwêÒ FERHO (Mêrdîn), D. ïZOLï (Dêrsim), Mûsa KAVAL (Hekarî), K. NEZAN (Diyarbekir), Hiner SALIM (Behdînan), …ahîn B. SOREKLï (Koban), Yücel YE…ËLGÖZ (Dêrsim), Memo YETKïN (Semsûr) û ReÒo ZïLAN. Ji vê lîstê dixuye ku di civîna biharê de ji bakur ta baÒûr, ji rohelat ta rojavayê navçeyên kurmancîaxêvên Kurdistanê beÒdar hebûn. Giraniya bernameya civînê vêcarê li ser peyivnasiya (termînolojiya) rojnamevaniyê û ya anatomiyê bû. Sal bi sal hejmara kovarên kurdî zêdetir dibe, hewcedariya bi peyvên kurdî ji bo behskirina bûyer û qewimandinên rojane jî li wê gorê hingî diçe xwe xurtir nîÒan dide. Di Civîne de li ser hin ji van peyvên bingehîn hate axaftin, hinên din, ku bêtir lê fikirîn û xebat dixwazin, man civîna payizê. Heçî anatomiyê, xebatên civînê dan xuyakirin ku zimanê me di vî warî de gelekî dewlemend e ; ji bo hin parçeyên laÒê mirov di Òûna navekî de çend nav hene. Lê herwekî ev nav di xwendegahan de nayên hîn kirin, hin Kurd, nemaze bajarî, baÒ nizanin bi rastî kîjan nav ji bo kîjan parçeyê laÒ e. Lewra em van navan li ser wêneyên zanistî yên anatomiya mirov bi cîh dikin, ta ku xeletî, tevlihevî û ÒaÒbikaranîn kêmtir bibin. Xebata li ser anatomiyê ewê di civînên ku tên de jî dom bike. Wekî her car, di bernameya Civîna Brukselê de jî, hin pirsên jiyana rojane hebûn. ïca, beÒdar li ser navên biharatan û ên navgînên deryayî xebitîn. Ew wisa jî vegeriyan ser hin navên îdarî û siyasî ku di civîna berê de zelal nebûbûn. Bernameyên civînan ÒeÒ meh berê tên kifÒ kirin. Komele, kovar an komikên kurd ên ku dixwazin hin pirsên taybetî pêÒniyarî van civînan bikin, divê ku di wextê de daxwaziyên xwe bi name ji Enstîtuyê re binivîsin. Stûnên Kurmancî ji rexne û pêÒniyarên xwendevan re vekirî ne. Amanc û merema me ew e ku bi hevkariya Kurdên ku bi zimanê xwe dizanin û jê hiz dikin kurmanciya nivîskî têkûz, ahengdar, bi mantiq, zelal û spehîtir be.

KURMANCÎ

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

1- 18 SERï 1 - Tasa serî, tepika serî, tepa serî, qoq 2- patik 3- por 4-17 RÛ 4-5- enî 4- pêÒcênîk, beÒik 5- navçav 6- cênîk 7- çav 8- hinarik 9- dêm, lam, rû 10- poz, difin, kepû, lût, bêvil 11- bêrûmet 1213- dev 14- kujê lêvê

BA… kafa tası, kafa tası zirvesi artkafa saç YÜZ alÈn alÈn çÈkÈntÈsÈ iki kaÒ arası, belce Òakak göz elmacık yanak burun

TÊTE crâne, sommet du crâne occiput chevelure FACE front bosse frontale glabelle tempe œil pommette joue nez sillon naso-générien sillon sous-nasal bouche commissure des lèvres menton fossette mentonnière mâchoire inférieure oreille COU gorge fossette sous-sternal nuque

HEAD crown of the head, top of the head back of the head hair FACE forehead frontal eminence supercilliary arch temple eye cheekbone cheek nose nasolabial fold philtrum mouth labial commissure chin dimple in the chin jaw ear NECK throat hollow of the throat nape of the neck

15- çene, erzîng 16- çenegeh 17- çelefîk, çen, alçen 18- guh 19-21- STÛ 19- qirik 20- çala gerdenê 21- çema stû

afiÈz dudakların birleÒme yeri çene çene çukurcufiu üstçene kulak BOYUN bofiaz ense

Kurm ancî • 13 •

Anatomiya Serî

42-55 SERÎ 42- mêjî 43- hîpofîz 44- corpus callosum 45- mêjîkok 46- pirika mêjî 47- pîvazoka mêjî 48- mêjiyê piÒtê 49- sorsorik, kirkirok 50- zengilor 51- zimanê kirkirokê/zengilorê 52- ziman 53- valahiya poz, difin, bêvil, kepû, lût 54- sînûsa cênîkê 55- sînûsa eniyê

30-41 QERQÛDE, SKELET kilox 30- textikê eniyê, hestiyê eniyê 31- tasa serî nîve tasa rastê nîve tasa çepê 32- hestiyê patikê 33- hestiyê beleguhê 34- kerrika guh

ïSKELET kafatasÈ alÈn kemifii çeber kemifii safi yan kafa kemifii sol yan kafa kemifii arkakafa kemifii yankafa kemifii kulak yolu

SQUELETTE crâne frontal pariétal pariétal droite pariétal gauche occiput temporal conduit auditif

35- hestiyê çena jêrîn 36- hestiyê çena jorîn 37- hestiyê hinarikê 38- hestiyê cênîkê 39- hestiyê kortika çav 40- hestiyê kaniya çav 41- hestitên poz, difin, kepû, lût, bêvil

altçene kemifii üst çene kemifii elmacÈk kemifii Òakak kemifii göz çukuru kemifii göz pÈnarÈ kemifii burun kemikleri

maxillaire inférieur maxillaire supérieur os malaire sphénoide ethmoide unguis, os lacrymal os nasaux

BA… beyin hipofiz nasÈrlÈ cisim beyincik Varoli köprüsü sofiancÈk omurilik yemek borusu soluk borusu gÈrtlak kapafiÈ dil burun boÒlufiu

TÊTE cervau hypophyse corps calleux cervelet pont de Varole bulbe moëlle épinière oesophage trachée épiglotte langue fosse nasale

HEAD cerebrum, great brain hypophysis callous corps little brain pons cerebri brain-stem spinal cord gullet, oesophagus trachea, windpipe epiglottis tongue nasal cavity

Òakak sinüsü alÈn sinüsü

sinus sphénoide sinus frontal

sphenoidal sinus frontal sinus

SKELETON skull frontal bone parietal bone right parietal bone left parietal bone occipital bone temporal bone external auditory canal lower jaw bone upper jaw bone cheekbone sphenoid bone ethmoid lachrymal bone nasal bones

56-65 ORGANÊ BIHïSTINÊ

• 14 • Kurm ancî

GUH

KULAK

OREILLE

EAR

56- 58 guhê derva 56- kevçika guh 57- nermika guh, gurçika guh 58- kerrika guh 59-61 guhê navîn 59- perdeya guh 60- valahiya guhê navîn 61- hestîkên bihîstinê, çakûç, sindan, zengû 62-64- guhê hundirîn 62- labîrent 63- Òeytanok 64- rehê bihîstinê 65- boriya Ostakî

dÈÒ kulak dÈÒ kulak kepçesi kulak memesi kulak yolu orta kulak kulak zarÈ orta kulak boÒlufiu orta kulak kemikleri, çekiç, örs, üzengi iç kulak labirent salyangoz iÒitme siniri Ostaki borusu çimika guh kevîya guh serçimika guhsarmal

oreille externe pavillon lobe conduit auditif oreille moyenne tympan caisse du tympan osselets de l'oreille, marteau, enclume, étrier oreille interne labyrinthe limaçon nerf auditif trompe d'Eustache tragus anthélix hélix

external ear auricle ear lobe external auditory canal middle ear tympanic membrane typmanic cavity ossicles, hammer, anvil, stirrup internal ear labyrinth cochlea auditory nerve Eustachian tube tragus anthelix helix

14-37 DEV û GEWRï

afiÈz ve bofiaz

14- lêva jorîn 15- pidî 16-18 DIRAN an DIDAN 16- diranên pêÒîn, diranên befÒik 17- diranên tûj, qîl 18- diranen kursî, diranên paÒî 19- kujêdev

üst dudak diÒ eti

la bouche et le pharynx lèvre supérieure gencive

mouth and throat upper lip gum

DË…

DENT

TEETH

kesici diÒler köpek diÒleri

incisives canines

incisors canine tooth

azÈ diÒler dudaklarÈn birleÒme yeri 20- esmanê dev, panîka damak dev, kama dev 21- nermika esmanê dev yumuÒak damak 22- zimanê biçûk, zimanok küçük dil 23- behîvok, aloq, gelale bademcik 24- gewrî, hefik bofiaz 25- ziman dil 26- lêva jêrîn alt dudak 27- çena jorîn üst çene 28-37 DIRAN 28- kîsikê diran 29- hesteyê diran 30- sedefa diran 31- aca diran 32- pûka diran 33- reh û damarên diran 34- befÒik 35- diranê kursi 36- koka diran 37- taca diran kepîr kepîr girtin

molaires premolars commissurre des lèvres labial commisure palais

hard palate

voile du palais

soft plate velum

luette

uvula

amygdale pharynx langue lèvre inférieure mâchoire supérieure

tonsil pharynx tongue lower lip upper jaw

DË… diÒkökü zarÈ

DENT coiffe de la racine

diÒ çimentosu emaye fildiÒi kÈsma iç/orta tabaka diÒ sinir ve damarlarÈ kesici diÒ azÈ diÒ diÒ kökü diÒ tacÈ kîreç kireç tutmak

cément émail ivoire pulpe denttaire nerfs et vaisseaux sanguins incisive molaire racine couronne tartre s'entarter

TEETH periodontal membrane dental cementum enamel dentine dental pulp nerves and blood vessels incisor molar root crown tartar to fur up

38-51 ÇAV 38- birî 39- palikê çavê jorîn 40-palikê çavê jêrîn 41- bijang 42- reÒika çav, iris 43- bîbik 44- masûlkeyên çav

GÖZ kaÒ üst göz kapafiÈ alt göz kapafiÈ kirpik iris göz bebefii göz kaslarÈ

45- gûza çav 46- spîka çav 47- perdeya çav, gilêne 48- nîske 49- tora çav, retîna 50- piniya kor 51- reha bînahiyê

göz yuvarlafiÈ, göz küresi göz akÈ saydam tabaka göz mercefii afi tabaka kör nokta görme siniri

ŒIL sourcil paupière supérieure paupière inférieure cil iris pupille muscles occulomoteurs globe oculaire corps vitré cornée cristallin rétine papille nerf optique

EYE eyebrow upper eyelid lower eyelid eyelash iris pupil occular muscles eyeball vitrous body cornea lens retina blind spot optic nerve

Kurm ancî • 15 •

Navê navgînên deryayê Amadekar : Mûsa KAVAL kurdî navgîn

tirkî araç

fransizî véhicule, moyen de transport mer marin,e marin, navigateur navigation marin, matelot marine cheminée rame navire, bateau voile navire à rames bateau à voile bateau à vapeur

îngilîzî means, vehicle derya deniz sea deryayî denizsel sea, adj. deryavan denizci seaman, navigator deryavanî denizcilik navigation keÒtîvan gemici sailor, seaman keÒtîvanî gemicilik navy bixêrî baca chimney bêrik kürek oar keÒtî gemi ship, boat xêlî yelken sail keÒtiya bi bêrik kürekli gemi noving boat keÒtiya bayî yelkenli gemi sailing boat keÒtiya dûkelî, buharlÈ gemi steamer, vapor steam ship keÒtiya bi motor motorlu gemi bateau à moteur motorboat keÒtiya bi enerjiya nükleer navire à propul- nuclearnuklêrî güdümlü gemi sion nucléaire powered ship cenkeÒtî savaÒ gemisi navire de guerre warship keÒtiya barkêÒ yük gemisi navire de transport transport ship keÒtiya nexweÒxane hastahane gemisi navire-hôpital hospital-ship keÒtiya xwendegeh okul gemisi bateau-école training ship keÒtiya masîgiriyê, balÈkçÈ gemisi chalutier, bateau trawler masîvaniyê de péche

keÒtiya rêberiyê keÒtiya hawarê

bateau-pilote bateau de sauvetage bateau-pompe bateau de plaisance pétrolier porte-avion flotte paquebot barque mouilleur de mines dragueur de mines vedette

noqav kelek kod

kÈlavuz gemisi cankurtaran gemisi itfaiye gemisi efilence gemisi petrol gemisi uçak gemisi filo yolcu gemisi kayÈk mayÈn döÒeme gemisi mayÈn tarama gemisi sürat motoru, devriye motoru feribot cankurtaran kayÈfiÈ denizaltÈ sal küçük tekne

lengergeh

iskele

lenger bender sekûya benderê

çapa demiri liman rÈhtÈm

échelle, embarcadère ancre port quai

fanosa deryayî

deniz feneri

lenger avêtin

demirlemek

lenger hildan keÒtiya hawarê

demir almak cankurtaran

keÒtiya agirkujiyê keÒtiya geÒtê keÒtiya petrolkêÒ balafirhilgir stol keÒtiya rêwiyan qeyik mayinçîn mayingir lezbot ferîbot qeyika hawarê

ferry-boat canot de sauvetage sous-marin radeau canot

pilot boat lifeboat fireboat pleasure boat tanker aircraft carrier fleet liner small boat minelayer minesweeper launch, patrolboat ferry-boat lifeboat submarine timber float small or open boat landing stage

anchor port, harbour quay, embankment phare light house, beacon jeter l'ancre cast anchor, drop anchor lever l'ancre weigh anchor bateau de sauvetage lifeboat

Biharat Amadekar : ReÒo ZïLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

latînî

biharat rizyane, cehcehik anix, anîs zîre, kîmyon bîbera reÒ, îsota reÒ bibera spî, îsota spî germok pûng nane bîberiye zaferan gijnîj xaÒxaÒk defne hêl zencefîl

baharat rezene anason kimyon karabiber beyaz biber

epices fenouil anis cumin poivre noir poivre blanc poivre de la Jamaique menthe sauvage menthe poivrée romarin safran coriandre pavot laurier cardamome gingembre

spices common fennel anise cumin black pepper white pepper Jamaican pepper wild mint peppermint rosemary saffron coriander poppy laurel cardamom ginger

foeniculum vulgare pimpinella anisum carum carvi piper nigrum piper albium pimenta officinalis mentha silvaticus mentha piperita rosmarinis officialinus crocus stavius coriandrum sativum papaver laurus nobilus elettaria cardamomum zingiber officinal

• 16 • Kurm ancî

yarpuz nane biberiye safran kiÒniÒ haÒhaÒ defne kakule zencefil

darçîn mêxik vanîl reÒreÒk, hefsûdank simaq rihan catir, cehtirî tarxûn kurî riha zer, koka zer pîjinda, Òiwît tovxerdel kuncî zererek îsota Kayenê xweya lîmonê, lîmondûz bîbera sor

tarçÈn karanfil vanilya çörek otu sÈmak reyhan, feslefien mercankök tarhûn kuri hint safranÈ dere otu hardal susam keten Kayen biberi limontozu kÈrmÈzÈ biber

cannelle clou de girofle vanille carvi, cumin des prés sumac basilic origan, marjolaine estragon curry curcuma, safran des Indes aneth moutarde sésame lin poivre de Cayenne acide citrique paprika

cinnamon clove vanilla caraway seeds sumac basil origan tarragon curry curcuma aneth mustard sesame flax Cayenne pepper citric acid paprika

cinnamomum ceylanicum eugenia caryophyllata vanilla planifolia nigella sativa rhus cotinus ocimum basilicum origanum vulgare artemisia dracunculus

anethum

Termên siyasî û îdarî kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

komar komarî sîstema komarî komarxwaz komarparêz komarperest serbajar berbajar bergir bergirî wezareta bergiriyê dadmend dadmendî wezareta dadmendiyê guhastin (biguhêze !), l. guhastin, n.m. wezareta guhastinê hîn bûn, fêr bûn, l. hîn kirin, fêr kirin hînbûn, fêrbûn , n.m. hînkirin, fêrkirin, n.m. hevotin (bihêvoje !), l. hevotin, n.m. hînkirin û hevotin wezareta hevotina neteweyî nehevijî gihandin(bighîne !), l. gihandin, n.m. ragihandin, (ragihîne!), 1 ragihandin, (ragihîne !), l. tele-ragihandin n.m. navginên ragihandinê

cumhuriyet cumhuriyetçi cumhuriyetçi sistem cumhuriyet taraftarÈ cumhuriyet savunucusu koyu cumhuriyetçi baÒÒehir, baÒkent banliyö savunucu savunma savunma bakanlÈfiÈ adil adalet adalet bakanlÈfiÈ ulaÒtÈrmak, nakletmek ulaÒtÈrma, nakliye ulaÒtÈrma bakanlÈfiÈ öfirenmek öfiretmek öfirenme öfiretim, talim efiitmek, terbiye etmek efiitim talim ve terbiye milli efiitim bakanlÈfiÈ terbiyesiz yetiÒtirmek yetiÒtirme iletiÒim iletmek tele-iletiÒim iletiÒim araçlarÈ

république républicain, e système républicain républicain, partisan de la république défenseur de la république républicain fanatique capitale banlieu défenseur défense ministère de la défense juste, équitable justice, équité ministère de la justice transporter transport ministère des transports apprendre enseigner, instruire apprentissage instruction éduquer, apprivoiser éducation instruction et éducation ministère de l'éducation nationale inéduqué former formation communication, transmission communiquer, transmettre télé-comunication moyens de communication

republic republican republican system republican, who is in favor of republic defender of republic fanatic republican capital suburbs, outskirts defender defence ministy of defence just, fair justice, fairness ministry of justice to transport, to carry, to move transportation ministry of transportation to learn to teach learning teaching, training, instruction to educate, to tame education teaching and education ministry of national education uneducated to train training communication, transmission to communicate, to transmit tele-communication means of communication

Kurm ancî • 17 •

civat civatkîan civakî civataÒaredariyê encumen encumena Òaredariyê tax awartin(biawêre!), l. awarte rewÒaawarte birandin (bibirîne !), l. birandin, n.m. nijadkujî qir, qirkirin hinare hinartî, Òandî, peyk darayî,maliye wezareta darayiyê, maliyê endustrî wezareta endustriyê balyoz, sefîr balyozxane konsul konsulxane ataÒe pispor desthilat karîn, Òiyan dengdan hilbijartin hilbijêr hilbijartî bijare namzed bernamzed statu referandum

meclis, toplum toplumsal, sosyal belediye meclisi encümen belediye encümeni mahalle istisna etmek istisnaî istisnaî durum yok etmek yoketme soykÈrÈm katliam mesaj elçi maliye maliye bakanlÈfiÈ endüstri endüstri bakanlÈfiÈ büyük elçi elçilik konsolos konsolosluk ataÒe uzman, bilirkiÒi otorite iktidar, kudret oylama seçim seçmen seçilmiÒ seçkin aday aday adayÈ statü referandum

Rastnivîsîna lêkera BÛNê Ez Tu Ew Em Hun Ew

im (y) î e in in in

me yî ye ne ne ne

Ez Tu Ew Em Hun Ew

kurd kurd kurd kurd kurd kurd

im î e in in in

assemblée, société social, e conseil municipal commission, comité comité exécutif municipal quartier excepter exceptionnel état d'exception exterminer extermination génocide massacre message envoyé, messager finance ministère des finances industrie minstère de l'industrie ambassadeur ambassade consul consulat attaché expert autorité pouvoir vote élection électeur élu distingué candidat candidat à la canditature statut référendum

Lê

Ez Tu Ew Em Hun Ew

assembly, society social town council committee, commission town council executive quarter to except exceptional state of exception to exterminate extermination genocide massacre, slaughter message messenger finance minstry of finance industry minstry of industry ambassador embassy consul consulate attaché expert authority power vote election elector, voter elected distinguished candidate, applicant candidate for candidacy status referendum

gundî gundî gundî gundî gundî gundî

Lêkera bûnê mana rewÒ guhartinê (fransizî : devenir, îngilîzî, to become) jî dibe û hingê wekî jêrîn tê bi kar anîn :

Mînak:

• 18 • Kurm ancî

me yî ye ne ne ne

Ez Tu Ew Em Hun Ew

dibim dibî dibe dibin dibin dibin

TERMÊN ROJNAMEVANIYÊ kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

rojname rojnamevan rojnamevanî kovar kovara hefteyî

gazete gazeteci gazetecilik dergi haftalÈk dergi

kovara mehane, mehname kovara sêmehî kovara salane, salname kovara nîvmehî

aylÈk dergi

newspaper journalist journalism journal, review weekly hebdomadaire monthly

üç aylÈk dergi yÈllÈk dergi

journal journaliste journalisme revue revue hebdomadaire, revue mensuelle, mensuel revue trimestrielle revue annuelle

redaktor nûçegihan nivîs

15 günlük gazete redaktör muhabir yazÈ

revue bimensuelle, bimensuel rédacteur correspondant écrit

nivîsar bend nivîser

yazÈ, metin makale okur-yazar

nivîskar, nivîsevan nivîsandin nûçe berpirsiyar berpirsiyarî nivîskî

yazar yazÈ, yazmak haber sorumlu sorumluluk yazÈlÈ

écrit, texte article alphabète, qui sait lire et ecrire écrivain écriture, écrire nouvelle responsable responsabilité écrit, par écrit

bimonthly, fortnightly redactor correspondent writing, written work text article, paper literate

nivîsyar

katip

nivîsgeh nivîsxane

yazÈ odasÈ yazÈ kalemi

destnivîs destxet rastnivîsîn sernivîs sernivîsar

elyazmasÈ elyazÈsÈ imla kurallarÈ baÒlÈk baÒyazÈ, baÒmakale baÒyazar röportaj karikatür

sernivîskar roportaj karîkator

quarterly annual journal

writer writing, to write news responsible responsibility written, in writing scribe, secrétaire secretary, scribe bureau office secrétariat, typing pool, bureau des dactylos writing section manuscrit manuscript écriture handwriting orthographe orthography titre title éditorial editorial, leading rticle éditorialiste editorial writer reportage report caricature cartoon

karîkatorîst foto

karikatürist fotograf

fotokêÒ wêne çîn, neqÒ neqiÒkêÒ sernûçe, manÒet kiriyar, abone kiriyarî, aboneyî çapemenî çap weÒan çapxane weÒanxane

fotofirafçÈ her türlü resim resim desinatör manÒet abone abonman basÈn basÈm, baskÈ yayÈn matbaa yayÈnevi

pirtûk namilke

kitap broÒür

bulten belavok rêze rêze-fîlm

bülten bildiri dizi dizi film

wêneçîrok fotoroman

çizgi roman fotoroman

çîrok çîn, neqÒ çînîn

hikaye, masal iÒleme, desen iÒlemek, nakÒetmek

caricaturiste photo, photograph photographe image, peinture dessin dessinateur manchette abonné abonnement presse impression publication imprimerie maison d'édition livre brochure, opuscule bulletin tract série feuilleton, films à épisodes bande dessinée roman-photo histoire, conte dessin, motif graver, dessiner

veçinîn, hevrês kirin dokuma sökrepriser üfiünü örmek, örerek, yapmak hilçinîn sarmak, embobiner, masura sarmak enrouler

cartooniste photo, photographie photographer image, painting drawing drawer headline subscriber subscription press printing publishing printing house publishing bouse book brochure, booklet bulletin tract series serial strip cartoon romantic picture story story, tale motif, pattern to engrave, to imprint, to draw to darn, to mend, to strich up to wind up, to roll up

GIYAYÊN DERMANAN Va ne navên çend giyayên ku di hekimiya kurmancî de bi kar tînin. Gelo hun mana wan bi tu zimanên din dizanin ? Heke bi eseyî dizanibin kerem kin ji Kurmancî re binvîsin.

- Meyremxurt - TirÒok - Qahfûr - Pelewêsk - Gûlik

- Karî - Gûriz - Nûsek - Doçbizin - Hîro

Kurm ancî • 19 •

hejmar 4

zivistan 1989

KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Termên rojname û rojnamevaniyê kurdî helbest, Òi’r kuncnivîsar, quncnivîsar*1 kuncnivîs, quncnivîs rêzenivîsar stûn rêz tîprêzî tîprêz çap çap kirin çapxane xwendevan belavkirin belavker weÒanxane weÒandin pritûkfiroÒ pirtûkfiroÒî

tirkî Òiir köÒe yazÈsÈ

köÒe yazarÈ seri yazÈ, dizi yazÈ sütun satÈr dizgi dizgici, tipograf baskÈ, basÈm basmak basÈmevi okuyucu dafiÈtÈm dafiÈtÈmcÈ yayÈnevi yayÈnlamak kitabçÈ kitabçÈlÈk, kitapçÈ dükkanÈ heyber, mijar, babet konu, mevzu têm tem, tema naverok içerik, muhteva fihrist*2 indeks, fihrist berg kapak kiras Òömiz, karton kaplama gömlefii nimînende, niwêner*3 temsilci nimandin, temsil etmek*4 niwênandin nimûne örnek, misal arîkar, alîkar yardÈmcÈ, muavin rûpel raxistin sayfa düzenlemek rûpelraxer sayfa düzenleyici rûpelraxerî

fransÈzî poème billet, rubrique

îngilîzî poem column

billetiste feuilleton colonne ligne typographie typographe impression imprimer imprimerie lecteur distribution distributeur maison d’édition éditer, publier libraire librairie, métier de libraire sujet, matière thème contenu index couverture chemise

columnist series column line typography typographer printing to print printing house reader circulation distributor publishing house to publish bookseller bookshop, booksellership subject theme content index cover jacket

représentant montrer, représenter exemple, échantillon assistant mettre en page

represantative to show, to represent example, sample aid, assistant to make up, to lay-out page maker, compositor compositorships

metteur en page

sayfa métier de düzenleyicilik metteur en page

*1. kuncnivîsar, quncnivîsar: ji ber ku li hin deverên Kurdistanê kunc(kuncik) û li hin deverên dinê qunc tê bi kar anîn û Kurmancên ku kunc bi kar tînin ji qunc tê nagihîjin, herwekî yên qunc bi kar tînin ji ya dinê fêm nakin, me di pêÒneyara herdiwan de jî fayde dît. *2. fihrist, pêrist: fihrist gotineke farisî ya kevin e. Ev gotin di hin ferhengên bi kurdî yên kevin de fihrist û di hinan de jî pêrist derbas dibe ku di nav Kurdên rojhelat (ïran) û yên baÒûr (Iraq) de ya dawî bêtir belavbûyî ye. *3. nimînende, niwêner: nimînende di nav metnên kurmancî de û di Hawarê de gelek hatiye bi kar anîn. Niwêner di nav kurmanciya xwarê (soranî-mukriyanî) de tê bi kar anîn ku ev niwêner bi awakî guhartî wekî nûner derbasî kurmanciya jorê biye û bi vî awayî ji aliyê hin kesan ve tê bi kar anîn. *4. Kurmancên ku nimandin bi kar tînin, piranî ji bo nîs,an dan, s,anî dan, raberkirin û hwd dibêjin. Lê me ew li vir di maneya di dereceya didu an de bi kar aniye.

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna Berlînê Civîna payîza 1988an li Berlinê di roja 27 teÒrîn 1988an de bi vekirina serekê Enstîtuya kurdî ya Parîsê, Kendal Nezan, dest pê kir. Serekê Enstîtuyê ji bo hevalên nûhatî yên vê civînê, behsa bingeh û awayên civînê kir û mazeretên hevalên vexwendî yên ku ji ber hin sedeman nikarîn beÒdarî vê civînê bibin, pêÒkêÒî zanîna hevalên amadebûyî kir. Di civînê de Khosrow Abdollahî (Selmas), Muzefer Begzade (!ikakan), Mustafa Düzgün (Dersim), Xelîl Dihokî (Dihok), Huseyin Sado (Hesîçe), ReÒo Zîlan, Mûsa Kaval (Hekarî), Rojen Barnas (Diyarbekir), S.Rêwing (Sêrt) û DerwêÒ Ferho (Mêrdîn) beÒdar bûn. Serektiya civînê, her weke berê, bi awayê ku bi dorê rojê yek bike, ji ReÒo Zîlan dest pê kir. Civîn, li gora bernameya xwe, li ser pirsên jêrîn xebitî: termên rojname û rojnamevaniyê, navên cihan, sîstema îdarî ya ïranê, kurmanciya Dîwana Melayê Cizîrî û ya Cigerxwîn û hin xalên gramerê (lêkerên hevedudanî). Ewê civîna bihara 1989 giraniya xwe bide pirsa termînolojiya hiqûqî. Ji bo amadekirina van peyvên hiqûqî komek ji hiqûqnasên kurd hatiye pêk anîn û ewê di mehên pêÒiya me de li ser vê pirsê bixebite.

KURMANCÎ

FERHENGOKA

Dîwana Melayê Cizîrî Amadekar : Rojen BARNAS Ev ferhengoka piçûk a ji Dîwana Melayê Cizîrî, perçekî ji rêzexebata berhevkirina gotinên kurdî ji klasîkên kurmanciya jorîn e. Çerçewa vê xebatê berhevkirin û hilbijartina gotinen kurdî yên di nav nivîsarên klasîkan de mayî ne. Ev gotin ji aliyê hin kesan ve bêne zanîn jî mixabin ji aliyê piraniyê ve nayên zanîn; ew li hin herêman bêne bikaranîn jî li herêmên mayî yên welat hatine jibîrvekirinê. Yaxut hin ji van gotinan di nav axleb Kurdên Tirkîyê de wek gotinên tirkî têne zanîn. Di berferehkirina zimanekî de riya belkî dijwar, lê ya esasî, berhevkirina gotinên eslî yên wî zimanî: 1) ji afirandinên wî yên klasîk; 2) ji folklora devkî û 3) li sahayê ji devê xelqê ye. Di pey de, ji bo hewcedariyên nû yên ziman, gehîneka “gotin çêkirinê” tê; ku gava meriv bi endaze û bi baldariyeke hûr û xurt hereket neke, dêlva kêr gihandinê wê ziyaneke giran bigihîne ziman, di ziman de bibe sedemê anarÒiyeke mezin. Lewra beÒa zimannasî ya Enstîtuyê

Kurm ancî • 21 •

Di Dîwana Cizîrî de ji bilî kurdî, gotinên ku bi selê xwe çînî, erebî, farisî, tirkî, yûnanî û hwd gelek in. Ji ber vî çendî di hilbijartin û tesbîta gotinên kurdî de civîn ihtîmameke gelek mezin nîÒan daye ÒaÒiyek piçûk çi ye, neyê kirin. Di sêwirandina wê ferhengokê de min li gora pîvanên jêrîn gotinan hilbijart : a) Gotinên ku îro ji aliyê piraniyê ve nayên nasîn; b) Gotinên ji aliyê rastnivîsîn (îmla) an bilêvkirinê (telafuz) de têvel in; c) Gotinên ku ji roja Cizîrî heta niha neguhirîne wekî xwe mane. Li hember maneya her gotinê, ji bo numûne dayinê, me malikek ji Dîwanê daniye da ku xwendevan bizanibe ev gotin li ku derê û bi çi awayî derbas dibe. Hin gotin hene ku li hem-

ber û di pey maneyê de bnr. dinivisîne ku maneya wê «binêre» li gotina di pey de bi tîpên reÒtirîn nivîsandî. Herwekî : «dav: dafik; bnr. li bend». Ku dixwazin ka gotina «dav» di kîjan malikê de derbas dibe, divê li gotina «bend» binêrin. Li ber wê gotinê malikek ji xezeleke Cizîrî heye ku gotina «bend» tê de hatiye bikaranîn. Ev xebata pêÒkêÒkirî bi gotina rastî ne ferhengok e, lê ferhengoka ferhengokê ye. Ji bo ferhengokeke temamî divê hemû gotinên bikaranînî tê de hebin. ji bo biservebûna edebiyata klasîkî ev pêwist e, lê îro ne heliz e. Ji ferhengokeke kurdî ya Dîwana wî dîsa divê hemî gotinên kurdî yên ku wî bi kar anîne tê de hebin, lê ev jî xebateke ferehtir divê ku niha li dervayê mebesta çerçewa xebata me dimîne. Di çerçewa van herdiwan de ev ferhengoka pêÒkêÒkirî, ku gotin caîz be, têjika ferhengokê ye. lê hemî gotinên pêwist tê de hene, ji derva nemane. Hêvîdar im ku bi kêrî têkilpêbiran were Rojen BARNAS

balîn: balîv, balgeh “Da nale û ahên me ji dil seh bikirî Wer guh bide hindavî serê balînê” aferîn: bijî ba Xoy: bi Xwedê “Rustem û CemÒîd û Xalid, Hemze ya “Bendeyê ba Xoy bivêt dê meylî sîm û Òêrê Elî zer nekit Aferîn ya Òehsiwarê turk û rimbazê Da ‘etaya padiÒahan bê hed û ejmar bit” ereb” bazîn: leyistin, baz dan, revîn al’al: helale, lale “Çerx e felek û melek dibazin “Sunbul bi sema tên û gulan perde …emsun we kewakibun we ebrac” dirandin “Li ber çogan û kaÒûyan ji derba Turk û BiÒkiftine al’al û hiÒîn bûne terazin” Hîndûyan amanc: armanc Dibazim herwekî goyan dema ew têne “Bendeyê sadiq seher amancî reÒtozê meydanê” xwe kir behîtin: helandin Min bi qewlê dijminan det ber xedengan “Cewra te behîtîn û cefaya te perîtin bê sebeb” Qurbanî te bim guh bide carek gilehê awaz: deng, sewt min” “Ney dûr e hebîbê me çi feryad û fixan bejn-aferî: bejna ku bi naz dimeÒe kin “Da xef nebit bejn-aferî mey hate ÒehkaWê guh li zemîra dil e awaz çi hacet?” sa surî ax: erd, xwelî Mînnet ku îro dîm-durî dîsa Òeraba nab “Ji axa asîtanê mistekî bîn da” Li daxan da bibînim xweÒ seba tîz” belazîz: gezîze, sunbula daristanê, ya kûvî azar: êÒ, eziyet, sancî “Ku lê têt ew qebaya asimanî “Ahî ji derdê dil dikit herçî ku dî azarî çerx Letîfa Òeng û nazik wek belazîz” Derbê li nîva dil didit lami’ sifet nûbarî belg: pel; bnr. li perr çerx” benda heyderî: xiÒrê li ser kofiyê “Kewkeb û qewsê qezeh lu’luê benda heyderî Tên tewafa zulf û xalên dilrubayê rast û bac: wêrgî çep” “Cuhtê HebeÒan bi turfet-ul- ‘eyn bend: girtî, dîl, girêdayî Anî qederek ji Espehan bac” “Dil bendê dava zulfekê keftî kemenda bal: nik, cem ulfekê “Li bal ‘îlmê te me’lûm e ji jînê min tu Hel fî yed-îl meftûnî Òey ew key fe esne’ meqsûd î ya feta” Fîdayê canê me dê can bit di qesda wesl ber ve: ber bi û dînê da”

“Ber ve Òerqê di seher westayin Hîndûyên rojperest in çep û rast” ber: kevir, seng “Çi eser dê li berî xare bikit qetreyî ab Qelemê me bi dosê qetreyê zuha dê çi kit” berî: sade û hêsa “GiriÒme û raza berî ‘arif venabin lê derî Hetta di nêva agirî ew xef nebit perwane reqs” berx: birca karikê, birca berxê “Heyheya reqs û semaya te çi xweÒ bestiye çerx Ku di burcê bi sema tête li ser destê xwe berx” bestîn: girêdan, rapêçan; bnr. li berx bexÒîn: ‘efûkirin, dayin “Yek bûse bexÒî ewwel bi îhsan Axir li min kir curm û xeramet” bext: îqbal, talih “Zuhre û ‘îqda sureyya keÒÒifî bûn ew di Òerq Sayeya bextê me dayê ma li ser perde û nîqab” beyhûde: bêhûde “Kes bi dada me nepirsit gileh û dad çi kit Te nebit dadresek beyhûde feryad çi kit” bêgav: tim, bêwext “AÒiqan bêgav lew kalîn ji dil tên Òubhê re’d Wan ji bala lê dibarin wek brûskan remz û naz” bêt û ret: were û here “Her mecala ew di cengê bêt û ret her carekê Rast û çep de bêxitin, sed bi mizraq û qeseb” bêvîr: nexweÒê li ber mirinê, ji hêz ketî

di civîna xwe ya pêÒîn a Barselonayê de vê rêzexebatê wek xebateke bingehîn û berdewam pejirand û da ber xwe. Ev ferhengoka berpêÒî we kirî xeleka diduyan a vê rêzexebatê ye ku herwekî hun pê dizanin xeleka pêÒîn ferhengoka Mewlûda Melayê Bateyî bû û ji aliyê mamosta ReÒo Zîlan ve hatibû amade kirin. Xebata li ser …êx Ehmedê Xanî, Cegerxwîn û klasîkên me yên dinê di çerçewa bernameya xebatê di dorê de ne. Di berhevkirin û hilbijartina gotinên vê ferhengokê de min ji nusxeyên Dîwana Melayê Cizîrî , çapa ji aliyê mamosta Hejar ve amadekirî, esas girt. Lê wê bi çapa Misrê, bi ya Stokholmê (Zeynelabidîn Zinar û M.Emin Narozî pêk anîne) û bi hin xezelên dîsa bi alfaba kurdî-latînî ji wergerandina Qedrî Cemîl PaÒa di Hawarê de muqayese kir. Di xebata li ser maneyên gotinan berhema bingehîn çapa mamosta Hejar e. Di pey de xebata muÒterek e ku ji aliyê beÒdarên civîna Bruksel û Berlîlê kêmasî hatine rast kirin. Ji aliyê

• 22 • Kurm ancî

tesbîtkirina hatina orîjîna gotinan ji çavkaniyên jêrîn hatiye istîfade kirin: 1) Ansiklopedîk Lûgat Ferit Develiofilu 2) Okyanus Ansiklopedik Sözlük, Pars TufilacÈ 3) Persian-English Dictionary, Steingass 4) Ferhengên kurdî û erebî/fransizî/rusî

“Herçî bêvîrê ku navê dilberê bêtin li ser XweÒ dibit hadir di gavê bê guman û Òubhe ye” biçîn ver: li berê biçîne (deyne) “Enqa ne Òikara kes e davan tu biçîn ver Dava ku enqa tu vedî badî hewa girt” binoÒîn: em vexwin “Heyata dil meya baqî binoÒîn da bi muÒtaqî Ela ya ey-yuhes-saqî edir kes’en we nawil ha” biretin: herin, biçin; bnr. li bêt û ret biste: bê tirs, bê Òerm, bê teklîf “Were xanim bikuj biste bi xencer Melê, emma bi destê xwe-y mubarek” biÒko: biÒkok “Çîng-çînga biÒkoan awaz û dengê zergoan Sed melayik guh didin ber wê newayê rast û çep” biÒkoj: xonçegul, xonçe “Sehergeh endelîb mest in ji bihna werd û biÒkojan …ubeh tûtak û goyînan dinalîn em di firqê da” biwar: bihart “Weh ku bê Òahid û mehbûb te umrê xwe biwar Karekî rabe bike weqt e ku êvar e dereng” biwerîn: werîne, bîne “Veke lêvê û ji nîvê biwerîn qend û nebat “Ji lebê le’lê Òekerbêj û ji Òeker meke behs” bînahî: ronahiya çav, qudreta dîtinê “…ukur bînahiya min hat û Ye’qûb dîde rewÒen bû Bi bûya Yûsifê Misrî li Ken’anê beser peyda” bîz: kerahet, xweparêzî, xwe jê girtin “Xebais-teb’ e, j’ehil seg-siriÒt e Yeqîn ew ker ji canan lew dikit bîz” bîzî kirin: hez nekirin, xwe jê girtin "Bîzî dikit ji qencan ji remz û naz û xencan Qedrê gulan çi zanit ? KerbeÒ divêt kerê reÒ" buxçe: baxçê gulan "Me ji buxçe ya yar zeyyinî bê pirs yek sêvek çinî Web'ma ceney tû centeyî elqet'eley ye cînyeta" butperestî: pûtperestî "Etwarê ‘iÒq û mestî, esrarê butperestî Teqîrê sed rîwaret nakit ji bo kîfayet"

cerg: ceger “Mehbûb û reyhan pur gulav ker kir li min cerg û hinav Zehra helahil bû di nav lew saqî ew cullab da” cuht: cot, bnr. li bac

Her seher mestî meyî-nabî du’a” derbend: bender, lîman “Xasî teÒrifa te bin derya û derbendê çelek: xwarbûna wekî serê çoganê “Êsîr kirim zulfa çelek ew horiya Òubhet ecem melek Da xelatên her seher sed zerkeÒ û mexTîr dan ji reÒtozên helek mecrûhê qewsê mûr bê” purweÒîn” destgîr: hamî, alîkar “Destgîrê te nebit Xidrî ‘înayet li qedîm çenber: xelek, daîre, muhasere Nagehî abî heyatê bi du esker Elyas” “Xef da me cama kewserê Òirîn-qed û leb Òekkerê destûr: îzin, îcaze Bayê seba da çenberê hatin sema Òetrî û “Ji ser dîmê nîqab avêt û destûra tewafê lef” da çendan: ewçend Bi se’yê beyt û îhramê û min eswed “Zehrî derdê mezin fîrqet ciger sot ateÒî ziyaret kir” da dil derîn: dayin Cîhê sebrê nema çendan ferec min dî di “Qehweya telx digel zehrî helahîl biderî sebrê da” Me ji destê te mibarek Òeker-amîz e çengal: çengel xweÒab” “Sur Òîrînê, nazenînê, kuÒtime nakit yeqî- di gavê de: di cih de, tafilê nê “Xedenga fîrqetê re’d e dilê ew xefletê Wê bi çengala evînê dil ji min bir dil ji lê dit min” Dibêjim wer cebel bit ew bi ker bit wê çeper: mewzî, sîper di gavê da” “Tîr sed têne ciger sîne li ber maye digel: pê re, bnr. li derîn çeper dihnêrim: ji hinartinê; diÒînim Ji dil û cergê kul û sîneyê ker-ker meke “Her seher dihnêrim ez cana bi ahan ra behs” ji dil çerx: daîre, xelek, felek Barek-el Bari bi îs’adîn ‘eleyha yewma ‘îd” “Hin zerî ne pur sur in, serbiperr in dijwar: zor, zehmet dêm-dur in “Sar dibit dil ma bi sed cewr û cefayan Min ku di çerxê we dî sebr û qerar im zerreyek nema” ‘îÒq teb’et-nar e hingî dê biçît dijwar bit” çevandin: tewandina wek çenberê dilgeÒte: dilmayî “Ez dibêjim dê li min dîsa ceger sed “DilgeÒte me ji dêrê naçim kinîÒteyê qet pare kin Mîhrabê wê bi min ra wer da biçîne Wê bi mîzan herdû Òîrazî çevandin mahî LaleÒ” new” dîdar: yê dîtî, rû, dîtin çîn: xelek, badok, kurîÒk “KuÒtiyên dîdar û dînê bê xeta her deh“Çin çîn kirin zulfên siya kesk etlesê sed in diba qeba Her seher dîsa ji nû va têne kêrê sed ïdî nîÒan nabin xuya têkel kirin lazim celeb” seba” dîl: esîr çogan: golf; bnr. li bazîn “Dîl me hezar in te di bendê we lê çokar: xizmetkar Leyse lena ‘enke mecalu bedîl” “Her serê dewlet hebit dê her di nêv dîm: dêm, bnr. li bejn-aferî benda te bit dîn: temaÒe, dîtin, bnr. li bal Herkesê ‘aqil bitin dê her di çokarê te dojeh: cehenem bî” “Ger ji wê horî siriÒtê ‘îÒweyek îzhar bit Dê bibit narî Xelîl-ul-lah û dojeh sar bit” dos: dews; bnr. li ber dabiristin: rêz bi rêz bûn, sef girêdan “Zengiyan cewÒen vebestin pêÒberî coqa HebeÒ Dabiristin yek bi yek çûn ber lîwayê rast û çep” dad: hawar, edalet, medet; bnr. li beyhûde dane: tene, tane “Canê xwe meke daneyê dava ku vedayî Ahû-sîfet ew pê hesya rahî xeta girt” dav: dafik; bnr. li bend der dest: di dest de “Ji du’ayê qedehek der dest e

eger: heke “Bi Qur’anê bi ayatê eger pîrê xerabatê Bibêjit secde bin latê murîdên wî dibin qatî” Ehremen: xwedayê tarî û xerabiyê yê zerduÒtiyê “Ehremen te’lîmê dabû Ebyedî dest tê hebû Pur bi vê te’lîm û rayê hatibû çûbû xîtab”

Kurm ancî • 23 •

ejmar: hejmar “Lê Òehîdên te bi ejmar bi xencer kuÒtî Hê neçû xûn ji birînan sed û heftad û du leÒ” endaze: qiyas, pîvan, usûl “Remzên te di canan ne bi endaze di raz in Heryek bi hezar reng rewanê me dixwazin” er: eger “Ji Hafiz qutbe …îrazî Mela fehm er bikî razî Bi awazê ney û sazê bibin ber çerxê perwazî” Erjenk: pirtûka wêne ya Manî pêxemberê îranî “Bi sîmavê bi zêravê tu rojê neqÒekî bavê Ku da Erjenk ji wê navê li ber rojê nebit perde” erzen: erzêng, çene “Katibê neqÒê qudretê zêrî reÒandî ser xetê Erzen û dîm û cubhete pê neqqiÒand û kir nuqet” eÒkere: aÒkera, aÒîkar “Belko dîwar bi guh bin bi Xwedê kî bi Xwedê Bi tu rengî nekirî eÒkere esrarî hudûs” ev reng: bi vî awayî “Hat der ji burc û penceran dil girt û da ber xenceran Ev reng e halê dilberan lew ‘aÒiqan xûn bûn ceger” evistin: evîn “Agir di ab û gil diket qelban ji qelban hil diket Metqeb di can û dil diket daîm evistin karî çerx”

find: mûm “Fîraqa dilbera rind e behîtim ez wekî find e Musilmanik di rê min de xeber bit balî sultanê” fira: yê pirr an zû difire “Me û nesîm xweÒ pence têkra wê diçîn wek teyr vêkra Behsê zulfa yar pêkra bûrî ‘iÒqê pur fira ye” firiÒte: melek “Hûr û firiÒte kê weh dîn nazik û xob û sur Òîrîn Dîmê nimûne ber bikîn sûretê çîn numa xelet” fûr bûn: fûrîn, kelîn, bilqîn “Her derê ne’lê feres Òubhet boraqê vêkevit ÇeÒmeyê heywan ji ew erdê mubarek fûr bî”

• 24 • Kurm ancî

gaz: kelbetan “Serwî-nazê serfîrazê Òubhê zêr remz mecazê Dame ber çakûç û gazê dil ji min bir dil ji min” gazinde: gazin, gazinc “…akîssîlahî her dem bi kuÒtina Melê bit Gazindeyan ji kê kim, ji kê bikim Òikayet” gerçî: herçend “…erhê halê min Mela narit beyadê hê temam Vê sewadê gerçî her dem jê birin sed întîxab” gerd: xwelî, toz “Suhtim ez pêta evînê têk biwam gerd û heba Inne lî ayatî sidqîn kane fî haz-en-neba” gerden: cihê sîng û stû digihîjin hev “Wê Òepalê misk-xalê dîmdurê gerdenÒemalê Cebheta biskan sema lê dil ji min bir dil ji min” gestin: gez kirin “Gestîme xelq û ‘eqrebê mest im ji Òewqa xebxebê Tali’ tinê me d’kewkebê îro ‘eqarib têne der” geÒt: gerr, seyran “Buxçeya sorgul di geÒ tê çîçek û reyhanê reÒ tê Dilrubayan têne geÒtê sunbulan ta ta sema ye” gêra: guhart, guhirî “Feyza ‘ulûmê hikmet cama sedef ku gêra Me j’destê muxbeçan dît bi mishef û bi ayet” gil: herî “Her gil û seng dibitin zêr bi tedbîrê hekîm Qabiliyet ku nebit hikmetê ustad çi kit” gileh: gilî, Òikayet; bnr. li behîtin girtî: hebsî “Dilberê serdarê xûban ez nizam agah heye D’hebs û zîndanê esîr girtiyê dermande ye” go : gog; bnr. li bazîn goÒ: guh “GoÒî bi ‘amê me de terkî mudamî me de Ekserûhum fi xuma exlebûhum fî ‘ema” goyger: gobaz, yê xweÒ bi gogê dileyize “Textê di mîr û begleran meydanê coqa goygeran Eslan û cotê meyxuran mey dan Òeraba saxerê” goyîn: cureke balinde ji malbata pepûkê; bnr. li biÒkoj gulav: ava gulan; bnr. li cerg

gunbed: qube “Wê bi sed pencereyan daye Òu’aya qidemî Gunbedî iÒqê li ser kursiyê dewwarî hudûs”

heçî: herçî “Heçî firqet nedî hîcran nebê min dax û key lê ne Ji bil derbê di hîcranê fîraqa rûh û can kê da” heç wekî: herwekî “Secdeya ber eswedan nadim bi sed hec-ekberan Sond bi wan zulfan û xalan heç wekî bêjim we ye” hela: hê, hêja, hele “Pur min ji vê çerxê Mela kêÒane afat û bela Ebleh bibînim wî hela herçî ji dil bit yarî çerx” hema: tafilê “TeÒbîhê bi cedwel me di nêv ateÒî iÒqê Dil qelbê heqîqet bit û iksîrê hema girt” hempa: emsal “Li min pirsek bi dildarî dibit hempayê dîdarê Vewestayim di ferwarê li ‘ebdê xwe ke fermanê” henarîn: Òandin, hinartin “Qasid bi meqsûda me hat ba mujde û emr û berat NîÒan hinarîn hem xelat Òehzadeya gulgûn qeba” heriftin: roxandin “Lew heriftim ez ji meylê Òubhetê sihlê û seylê Muhbet û ‘iÒqa di Leylê ez kirim yekser pilox” hevdeng: emsal “Zerîfê nazikê Òengê sifethorê perîrengê Bi rojê ra tu hevdengê du reÒtozên siyehrengê” hevotin: fêr kirin “Hostayê ‘iÒqê dil hevot ser ta qedem hingî disot Remza en-el-Heq her digot bawer bikin Mensûr e dil” hey û hey: timî û daîm, hê jî “Qedehek taze ji ‘iÒqê di ezel da me hekîmê Jê dinoÒin hey û hey hê bi xwe cama me lebaleb” hilê: (roj) hilê “‘îd e û hebîbê nezr e lê yan dê bi qurban bî Melê Ya Reb bibînim roj hilê sikkîn di dest qessabê da” hindav: raser; bnr. li balîn hingaftin: lêdan, îsabet kirin “Kûsê ku hingaft bi Òahî li text

PadiÒehan neqdî rewan dan xerac” hingî: ewçend; bnr. li hevotin hir: hire, vira, vê, vêder “Er ne hudhud ji Seba bêt û wekî bayê Seba Dê ji hir ku bigehit dest ve peykê heremê” hol: topa ji kulav an ji potik çêkirî; binêre li gogê “Mîr û Kurmanc li holan qederekî westane Lê di nîvê bi sef û tîpê ereb hatine ceng” hosta: osta; bnr. li hevotin

kaÒû: kaÒo, darê serkaÒo yê çoganê; bnr. li bazîn kemend: tayê serî bi hilboq; bnr. li bend ker kirin: perçe kirin; bnr. li ceng keyber: kêra mezin, birîn “Min di dil kovan hezar in dax û keyber bê hisab Mihneta werdên bi xar in wên di dil da sed nîÒab” kezeb: cegera reÒ, mêlag “Xefletê ew keÒÒifî Òîr dest bi dest hatin ceger Go xebînet ya Mela miskîn Melê ker kir kezeb” kêmxew: qumaÒê qedîfe ku xew (pûrt)ên wî kêm in “Nazik letîf gerden zerîf lebsê Òerîf kêmxew qedîf jehrî: bi jarî Min dî bi wext ew nîk-bext îro li text “Zulfên bi tew Òîrîn leban jehrî ne fexfûrî bû” Òubhet ‘eqreban kilox: qafê serî Lê min ji biska pur girî îro tinê girtin du “Dest nehêlim ez ji dînê Òubhê Ferhad û ta” …îrînê jeng: zeng Wer ji ber ‘iÒq û evînê min di rê çit ev “Newaya mutrib û çengê fîxan avête xerkilox” çengê kok: xweÒik, bi edeb, mukemel Were saqî heta kengê neÒoyin dil ji vê “Tu bimeÒ kok bi ser derê qesrê jengê” Bi xwe kokî li Òah û qeyser ke” ji rengê: mîna, wekî, bi mislê kovan: derd û hesret; bnr. li keyber “Me ra j’ewwel çi bir xamê kiÒand axir kûre: hêtûn bi bednamî “Fa’ilek lazim e da fi’l û eser peyda bit Ji rengê Se’dî û Camî ji Òuhret pê hisîn Ger tu heddad nebit kûreyê heddad çi ‘amî” kit” jih: têla sazê muzîkê, rûdiyê zirav kûze: cêrê avê “Ger Òubhetê perwane di bezmê te çi “Tu Òerabê bi xerabê bi nehingan deh sed ger demî Sed nale hezar rengî wekî çeng û jihê Dê kifayet bi çi rengî me bikin kûze û min” tas” jiha: ejdeha “Zinhar e kesê dest bibit erqemê serwê Bê ‘iÒweyê le’lan ne bi teslîm jiha girt” jî: umr, temen lê miÒtin: tê gevizandin “Muhbet û mihnet di zor in hub dibêm “Bi derbên xenceran kuÒtin bi xwîna bê Òek bela ye sohrî lê miÒtin ‘Umr û jî xweÒ pê diborin sotin û derd û Di çîna sunbulên qiÒt in me dil pur misk cefa ye” û mawer de”

kalîn: nalîn; bnr. li bêgav kan: xezîne, ciyê maden û xwê jê derxistinê “Kan bi gewher çi bikit gewher eger pak nebit Tu besîret te nebit sîretê ecdad çi kit” karsaz: jêhatî, yê ku kar pêk tîne “Sed baziyan ev huqqebaz tînit bi hîle karsaz Geh geh ku naz e û geh niyaz sehhar û pur mekkarî çerx” kas: piyan, kase “Herçî rengê te bivêtin xwe bibinî lîllahî Nezerê wer bide kasê çi xweÒ ayîne ye kas”

meger: wisa ku, halbûkî “Meger Òîrîn bi wê Òîraniyê bû Ela Òems-ul melahet qed tuÒarek” meyfiroÒ: ÒerabfiroÒ, meyxanecî “Muxbeçeyên meyfiroÒ her seherê tên sema Badexwiran noÒ noÒ mane li dorê cema” misrî: Òûrê destkariya Misrê “Xencer û tîr û teber barîn Òibih berq û brûsk Misriyan lami’ ji elmasan didayê rast û çep” mist: kulmekê, kulmek bi dev re; bnr. li ax

naçar: bêçare “Hey’eta keyf û kemê bê keyf e keyfa arif e Dê bimînit ger nebit naçar bê tiryak rûh” napak: neqenc “Cami ‘iÒqê paki rûhani tuhûra batin e Ê nenoÒî her we ma hetta ebed napak rûh” neÒêm: nikarim “Mey ber kefê meÒha sefê soza defê da qerqefê Husna li dêm wesfan neÒêm herçî dibêm jê dûrî bû” neynik: eynik “Gerçî her daîm ji mihrê neynika dil bedr e min Wek hîlala subhe têm ez carinan bim napedîd” nihe: niho, niha “Te divê dawî birî bit nihe da Bibirim ser bi du enguÒt meqes in” nima: nîÒan dan, temsîl kirin; bnr. li vê ra noÒ bit: afiyet bit “Herkesê camê ji destê wê binoÒit noÒî bit Ê ji wî destî nenoÒî zehrî bit lê ew medam” noÒîn: vexwarin; bnr. li napak nuhtin: îsabet kirin, hingaftin; bnr. li suhtin nûbar: berê nû teze, cureke kevanê bû ku pê çend tîr bi hev re dihatin avêtinê. “Gezmeyek qewsê Òevîn aÒiq bi nêva dil kevit Dê ji can destan biÒot xasma kevan nûbar bit”

payan: dawî “Husn û cemalê canan nadêritin tu payan Herçî nebit bidayet esla nehin nihayet” pehnî: pehnayî, rastayî “Pehniya wê çerx û dolaba dinê Nisbeta erbabê ‘irfanê xelet” pencere: pace, Òibak “Wê bi sed pencereyan daye Òu’aya qidemî Gunbedî iÒqê li ser kursiyê dewwarê hudûs” pergar: pergela xêzkirina çenberê “Kes dî li lewhê sîne qet neqÒek ve hatî bê xelet Herdem ji nû yek taze xet tavête der pergar xet” perhîz: xwe parastina ji hin xwarin û vexwarinan “…em’ê ser nûr nadirit ger ew nekit perhîz dil Zewqê cama iÒqê nakit ger nekit îmsak rûh”

Kurm ancî • 25 •

perr: polik û pereyên xiÒirê xemilandinê “…etrî û zulf û belg û perr hemyan li dêm de’we û Òer îlan li sewa bûne ger ‘eqreb xuyan ez her teref” perwane: perperoka li dora çirayê digere, aÒiq; bnr. li berî pertew: ronî, purtew “Heyf di qeyda xak û gil bit arifê çalak rûh Dê mucerred bit ku pertew dit ji nûra pak rûh” peyda: hasil; bnr. li bînahî pêt: alav “Brûska batinî da dil di pêtî sîne wê wer bû Ku dê bêtin tebîta dil di nav wê nar û pêtê da” pilox: bizotê agir “Lew heriftim ez ji meylê Òubhetê sîhlê û seylê Muhbet û ‘iÒqa di Leylê ez kirim yekser pilox” pîrê muxan: pîrê meyxanê, serekmelayê zerduÒtî “Xizmeta pîrê muxan dê kit kesê meqsûd e mey “…îÒe û cama zucacî yê divêt dê ret Heleb” poÒîn: pûÒî giredan, xêlî kirin “Ji wê camê dinoÒim ez Seher lew ney li hoÒ im ez Ji ‘amê lê dipoÒim ez Bi can her lê dikoÒim ez” pur sur: cazib, dilkêÒ “Hin zerî ne pur sur in ser bi perr in dêm dur in Min ku di çerxê we dî sebr û qerarim nema” pur: pirr, gelek; bnr. li cerg

qe: hîç “Ji lebê le’lê Òeker yar qe nekir pursa Melê Misriyan gezme reÒandin ku kiÒandine elmas” qeyser: împarator, kayzer, çar; bnr. li kok

rimbaz: leÒkerê bi rim Òer dike, hostayê rim bikaranînê; bnr. li aferîn rîÒî: gulik “Netrik û tayên bi rîÒî ê di zêr in pê ve wîÒî Min du fêris dîn di pêÒî mirwet û insaf yox” ruswa: rezîl, bê îtîbar “Ruswayê ‘iÒqê tenha ne ez bûm Kes dî zemanan hub bê melamet”

• 26 • Kurm ancî

saye: hîmaye, alîkarî, siyanet, sî; bnr. li bext seng: ber, kevir; bnr. li gil serbiperr: ya ku tûncik û temorîk bi perrikê zêr in; bnr. li pur sur sermal: pêçeya li serî tê pêçanê. “Sosinên taze û muÒkên walan Bes perîÒan ke li ser sermalan” serw: selwî; bnr. li jiha seywan: sîwan “Erzê halê min bigota yê bi ‘inwanê edeb “Asîtan bikra ziyaret çetr û seywan û tunab” sêgah: cureke meqamê muzîkê ye ku zuhdeke xurt û hizneke aÒkere distirê. “Lîllah were saqî bi du caman me ciwan ke Mutrib bi defê ra bide sêgah û Òebabê” sîne: sîng, dil “Rast û çep têne ceger sîne kulab ‘Er’erên Òengî dilestin çep û rast” suhtin: sotin, Òewitandin “Bi narê fîrqetê suhtim ji ferqê ser heta pê da Xedenga xefletê nuhtim ji berqa lamî’a tê da” sunbul: simil; bnr. li geÒt suxte: feqeh, Òagirt “Go suxte murada xwe ji min telbe ke îro “Min go ji kerîm telbe û daxwazî çi hacet”

Òahbaz: bazê spî “Ew dilê min wek kebûter nabitin kes lewme ket Lew di vê torê we da keftî me dîn sed Òahbaz” Òahîn: Òahbaz “Teyrê dil bê tem’ekî nayête dest Òehzadeyan QûÒçiyê Òahîn di destê dê dibê azar bit” ÒahnuÒîn: ÒaneÒîn, balkon “…ahnuÒînên nazikan zayi’ mekin Da nebîni dil bi xanê xelet” Òehsiwar: Òahê siwaran; bnr. li aferîn Òek: lêdana bi çoganê “Mislê goy bê ser û pa bûme li ber derb û Òekan Lew bi çoganê cefa ya xwe ji dil hûrî kirin” Òeng: bi kêf, bi Òipil; bnr. li belazîz Òepal: bejna lihevhatî û xwînÒîrîn, ferxê Òêr “Xwîn ji dil co co rewan tê wek ‘eqîq û erxewan tê Lê ji dest selwa ciwan tê ew Òepala Òeng û Òox” Òetrenc: setrenc “Di meydanê Òîrîn xencan bi çerxên

mislê Òetrencan Turaba ber piyê qencan zubad û ‘enberên gerd e” Òîret: nesîhet “Xelqno li min kin Òîretê ew dilbera zêrîn kemer Min dî di halê xefletê hat der ji burcê wek qemer” ÒîÒe: ÒûÒe; bnr. li pîrê muxan

tar: çenbera pehn a ji dep an metal; tara deholê “Tu ji ber perdeya wehmê were der da bibihî Çi newa tête bi sed nexme ji ew tarê hudûs” teba: tev de “Sebr û qerarim ku bir can û ceger hûr dikir Zulmê we reng kî dikir can dibir û dil teba” tenha: tenê, xalî; bnr. li ruswa tepandin; bi serî de anîn, tûÒî kirin; bnr. li wer ne terazin: mêrg û çayira li keviya; bnr. li al’al tewizandin: givaÒtin, xemilandin “Nesrîn û binefÒe tewizandin Mawerd direÒand ÒûÒeî ‘ac” teyîn: tewîn “Tiliyên nazik Òemalîn min li ser çehvên xwe malîn Talibê werdên bi xal în dil di vê fikrê teya ye” tê werbûn: çeng kirin, êrîÒ kirin “Cin û teyyarek me dî wer bû di min winda kirim Dame ber pence w kulaban hilfirandim wek ‘uqab” têkel kirin: tevlihev kirin “Wajîgûn dewrê numa min çerx û bayê lewleban Kewkeban seyra muxalif girt û têkel kir hîsab” tinê: tenê; bnr. li jehrî tîp: deste leÒker, deste siwar; bnr. li hol tu: hîç; bnr. li kan tundî: tîjî, tûjî (gurr) “Da me Òehzade bi destê xwe mubarek qedehek Ne xubarek ji xumarî û ne tundî û ne xeÒ” tûle: cewrik, dêlik “Ku tûlê asitanî dûr nekî êdî ji dergahê Ji ba Xwo vî rucû nakîn di babê lutt û rehmê da” tûtak: tûtî, dûdû “Sehergeh ‘endelîb mest in ji bihna werd û biÒkojan …ubeh tûtak û goyinan dinalîn em di firqê da”

umid: hêvî

“Bi umîda te humayê ne Melê tûr veda Wer temaÒayê cihan bûye hemî tûr û Òebek”

vajî: ters “Munqelib min dî menazil vajî ew seyrê dikin Yek bi yek xwîn jê dibarin ateÒ û lem’ û Òîhab” ve: ecêb, veh “Ve Melê sur periya hûrî sifet Sed melek destî be dest in çep û rast” vebestin: xwe rapêçan “Zengiyan cewÒen vebestin pêÒberî coqa HebeÒ Daberistin yek bi yek çûn ber lîwayê rast û çep” vejîn: ji nû ve jîn “Ji remza dîlberê dîsa li min hatin vejîn derd e Di lebsê tariyê min dî xwiya bû ew siyah-çerde” vemal: bimale “Zulf çûne ser nûra zelal carek were bayê Òîmal Biskan ji ser dêmê vemal zulfan ji ber cotê esed” vewestan: sekinîn, rawestan; bnr. li hempa vexwendin: dawet kirin “Bi tûlên asitanî ra vexwendim mîr bi dergahê Bi vî çavî hebîb dîtim Òukur ev Òefqê Mewlê da” vêk ra: pê re “Zuhre rengê mal û xurÒidê ji bala wê nima Lew du kewkeb çûne vê ra îstiwayê rast û çep” vêk ketin: yekdîger bûn, bûne yek “Vêk ketin Òems û zuhel îro di burca ‘eqrebê Seyf çû destê merîxê mulkê dil lew bû xerab” vêkra: bi hev re, bi hevûdu re “Bi werdan zeyyinîn gulÒen çîmen da lale biÒkiftin BinefÒ û çîçekan vêkra Òefeq da yek di rewdê da” vi : bi “…ox û Òepala meyperest ew zalima hiÒyar û mest Vê nameyê xef dî vi dest fî teyyiha neÒrun-neba” vîn: îrade “Husn û cemalê xwest evîn vêkra di yek zatî civîn Nûra qedîm bû ‘iÒq û vîn wan li êk naz û ‘iÒwe da”

wajîgûn: berevajî, bê oxir; bnr. li têkil kirin we: weha; bnr. li pur sur weh ku: wisa ku; bnr. li biwar werhatin: gevizîn “Bi dama muhbetê bend im xedenga fîrqetê dil nuht Bi Òubhê murxê nîm-besmel di hev wer têm di xwînê da” wer ne: heke na “Setweta Leylê yeqîn Mecnûn tepand Wer ne Qeys nakit beyabanê xelet” westan: muhlet dan, navbir, man, rawestan “Ber vi Òerqê di seherê westayin Hindûyên rojperest in çep û rast” wêran: kambax “‘Alemek wêranî zulfên te ji rengê ‘enberê Çerx û perwazê didin carek li bayê rast û çep” wîÒî: gûÒî; bnr. li rîÒî

roz û Òeb” yekta: bê emsal, li ser tayekî “Nisbet perî zîba ye ew wek nêrgiza yekta ye ew Ya men rea xillî fe hel yuÒbî bî Òey’în qameta”

zehr: zar, uslûba peyivînê “Bi zehrê xwe î Òerîf xwendim ku xizmetkarî dêrînî Te pur cewr û cefa dîne silûk û se’y û cehdê da” zend: milê jêrîn, ji enîÒkê heta qevdika dest “Wan dest û zend û sa’idan mey dane Òeyx û zahidan Mestî bi çeÒmê Òahidan ew nêrgiza seyrab da” zengar: kesk, sewz “Herfên ji qudret nuqte pur madarê hewza le’l û dur Ev rengî kê dî weh bi sur qudret-nimûn zengar xet” zengî: zencî; bnr. li vebestin xak: erd, ax zerbaf: qumaÒ an perçeyên ji hevdayên zêr têkel “Da di çeÒman min werîna xakê her wek “Zulfa siyah ‘enber bike xemlê ji zêrê tûtiya zer bike Ya hebîb pê lê nihayî baniya wê ew Zerbaf û dîba ber bike misk û gulavê lê turab” reÒîn” xal: nuqte, deq zerbav: kanarya “Bi xalên werd û nesrînan ji Qudret xet “Reyhan û sunbul tê hene sed çîçek û kiÒandî lê gul tê hene Bi terha nêrgiza ‘êlî sehergahan nesîm lê Zerbav û bulbul tê hene ew baxçeya da” gulzar xet” xasma: nemaze; bnr. li nûbar zergo: guharê zêrin; bnr. li biÒko xemrevîn: ya xemên meriv direvîne, yar zerkeÒ: li ava zêr xistî “Xema ‘iÒqê perihtim ez hebîba xemre“Wer guh de çeng û nayê Òîrîn ku bên vîn kanê semayê Seraser têk behîtim ez ji derdê firq û Camê binoÒe vê ra çi sade û çi zerkeÒ” hîcranê” zêrav: ava zêr xêlî: pûÒîya ser rû “Bi sîmavê bi zêravê tu rojê neqÒekî “Li ber rojê bibit xêlî binêrim qameta ‘êlî bavê Qedîf û zerkeÒ û têlî zebad û mîsk û Ku da Erjeng ji wê navê li ber rojê nebit ‘enber da” perde” xunav: aviya li ser gul û giya zînhar: eman ha!; bnr. li jiha “Li gulên tey’ terr û nazik ku seher girtî zîwer: xiÒir, tiÒtên xemlê yên ji zêr xunav “Zêr û zîwer dikirim celbê qulûban haÒa Di ebarîq û qinînan ji hesed suhtî gulab” Husn û sur zatî nebit qametî meyyad çi kit” xwe spartin: tewekul, îtimad zox: zoxav, kêm “Kor e xwe nasipêrit carek bi dest delî“Ah û oxên min ji dil tên lê ji ber tîra lan qizil tên Ebleh çi kit tewafê nabînitin berê reÒ” Yan ji kovanên di kul tên jê dizêt her xwîn û zox”

yeksan: beranber, wekhev “Ê bi Xidrî ra divêt ava heyatê bit nesîb Dê bi se’y û cehdê yeksan bin li bal wî

Kurm ancî • 27 •

(dumahîka Termên rojname û rojnamevaniyê) raxistina rûpelan sayfa mise en page düzenleme montaj sekreter beÒdar beÒdarî tevkar tevkarî hevkar hevkarî xwudan, xwedî

montaj sekreter katÈlan katÈlÈm katkÈda bulunan katkÈ, katkÈda bulunma iÒbirlikçi, iÒ arkadaÒÈ iÒbirlifii sahib

montage secrétaire participant participation contribuant contribution

make-up, making-up, lay -out setting secretary participant participation contributor contribution

collaborateur

collaborator

collaboration propriétaire

collaboration proprietor, owner God to translate

Xwedê, Xuda wergerandin

TanrÈ, Allah Dieu tercüme etmek traduire tercüme werger/wergerandin tercüme traduction, action de traduire wergêr mütercim, traducteur çevirmen wergerandî çeviri, çevrili traduit wergêrî çevirmenlik métier de mütercimlik traducteur tercuman, paçvan tercüman interprète paçve, tercume tercüme interprétation (tercümanlÈk) tercumanî, paçvezanî tercümanlÈk interprétariat arÒîv arÒiv archive rast kirin düzeltmek, corriger tashih etmek rastkirin rastker

düzeltme, tashih düzeltici, tashihci

translation translator translated translatorship interpreter translation

correction

interpreting archive to correct, to read (proof) proof-reading

correcteur

proof-reader

JI PIRSÊN GRAMERA KURDÎ Mîr Celadet BERDIRXAN & Roger LESCOT KETINA FONEMAN Û SIVIKBÛYïN* Yek ji xasiyetên zimanê kurdî ew e ku timî sivikbûyîn û weciziyê digere. Ev meyl li nemaze di hevoksaziya (sentaksa)1 vî zimanî de tê dîtin. Emê di paragrafên jêrîn de bibînin ew çawa xwe di qanûnên fonetîkê2 de nîÒan dide. Her gotinekî kurdî, bi veguherîneke xwezayî (tabiî), hingî diçe kurtir dibe, hin bi hin hejmareke ta mimkin mezin a dengên xwe davêje, ta ku bibe yekîteyî (yekheceyî). Ev veguherîn geh bi avêtina hin elemanan, geh bi vekiÒînê3 dibe. Emê yek bi yek li van her du awayan binêrin. KETINA DENGDÊRAN Em dizanin ku dengdêrên e û î, gava ku nêzî dengdêrên dirêj bin pirîcar dikevin. Va ne hin mînakên (mîsalên) din ên ketina dengdêrên kurt û dirêj: Rizyang, giyayek, ji bo rizyanik. Dargering, giyayek ku xwe li daran dipêçe, ji bo dargerînek.

• 28 • Kurm ancî

ArgûÒk, keviyê paÒîn ê çena jêrîn, ji bo alîgûsk. Parxan, ji bo parûxan. KETINA DENGDARAN Pirîcar çend dengdar bi hev re dikevin ji bo ku gotin siviktir bibe: Mînak:

a) Di nava gotinan de. Desgeh, ji bo Domam, ji bo Desmal, ji bo Cênik, ji bo Biçeng, ji bo Cihar, ji bo

destgeh. dotmam. destmal. cêndik. binçeng. cehwar.

b) Di dawiya gotinan de. Gelemparane ji her du dengdarên dawî ya diduyan winda dibe. Mînak: YekÒem, ji bo yekÒemb. Por, ji bo port. Ben, ji bo bend. Berçav, ji bo berçavik. Erzîn, ji bo erzînik. Gir, ji bo girs. Lê çend mînakên ketina dengdara pêÒî, ya ji her du yên dawiya gotinê, jî te dîtin: Mînak: Zengelok, ji bo Pêpik, derece, ji bo

zengelork. pêping. (ji pêpeling).

KETINA KOMÊN FONEMAN. Di gelek gotinan de, dengdêr an dengdarên bi serê xwe na lê çend fonem bi hev re winda dibin. Guhêrandinên wilo gelemperane dogitinên ku sê an bêtir kîteyên (heceyên) wan hene de xwe nîÒan didin û dixwazin ew bikin du - an sê kîteyî. Mînak: Di dawîya radera (infinitiva) lêkeran (fiîlan) de - ayîn dibe - an. - ihan Nêrîn, Gurçik, Ar, Tevnepîrk, tora pîrhevokê, Zêrker, Parsû, Mestir,

ji ji ji

nihêrîn. gurçîlik. agir.

ji ji ji ji

tevna pîrikê. zêringer. peransû. mezintir.

VekiÒîn. Emê fonemên vekiÒînê di du koman de ji hev veqetînin: a) ên ku berhemên rasthatinên tesadufî (daçek û pronav, pêÒlêker û lêker, hwd.) ne. b) ên ku bi awayekî timî di nav gotinan de xwe nîÒan didin. Encama wan hemûyan ew e ku hin komên sabît ên ji dengdêran (gelemperane yên kurt) û ji dengdaran pêkhatî winda dibin, cihê xwe ji dengdêrên dirêj ên yekta re dihêlin. Di tabloyên jêrîn de me teÒeyên (formên) ku di hin devokên çiyayî yên bi awayekî giÒtî kevnaperêztir (Botan, Hekarî, Behdînan û heta Tor Abdîn) de mane û peyvên devokên deÒtê dane ber hev. Hejmar û lihevkirina van mînakan wisa ne mirov dike teoriyek çêke û bêje ku ev veguherîn di pêÒveçûna sîstema dengî ya kurdî de qûnaxek nîÒan didin. Nivîsarên klasîk ên kevn ên li ber dest kêm in û kêm faîde ne ji bo teyîda vê teoriyê: em hê li hêviya çapên wan ên zanistî ne û ji xwe di wan de gelek peyvên erebî û farisî hene. a, yek di Òûna komên -eh-, -we-, -ehe-, -ehi- de xwe nîÒan dide. Mînak: Kanî, ji kehnî. Patin, ji pehtin.

Danû, DaÒik, Canî, Ra, Bajo, Bavêje,

ji ji ji ji ji ji

Bawer, …ar, Panî, Paîz, Fam, Xastin, Xwar, Par, Tal, Çav, Pan,

ji ji ji ji ji ji ji ji ji ji ji

dehnû. dehÒik. cehnî. reh. behjo. (fermana ajotin). behvêje. (fermana avêtin). behwer (bawer kirin). Òehir. pehnî. pehîz. fehim. xwestin. xweher. behir. tehil. çehiv. pehin.

ê, yek Òûna komên -eh-, ehi-, -ey- digre. Mînak: Rê, ji reh. Bêvil, ji behvil. …ê, ji Òeh. Rêl, ji rehil. Avêtin, ji avehtin. Mêvan, ji mehvan. Bêtir, ji behtir. Rêtin, ji rehtin. Çêlek, ji çehlek. Pê, ji pey. Kêf, ji keyf. Elêh, ji eleyh. Hêv, ji heyiv. Mêw, ji meyiw an mehiw. î, yek Òûna komên -ih-, ihi- û -iyi- digre. Mînak: Tirî ji tirih. Bî, ji bih. Cî, ji cih. Pêçî, ji pêçih. Sipî, ji sipih. (heywanek wekî kêçê) Sîwan, ji sihwan. Sî, ji sih. Dîtin, ji dihtin. Bibine, ji bibihne. Rîtin, ji rihtin. Mî, ji mih. Tî, ji tihin. Mîvan, ji mihvan. Gilî, ji gilih. Bîn, ji bihin. Dîn, ji dihin. Hîv, ji hiyiv. Koma -hi-, di destpêka gotinan de gelek car dibe î. …ANEK I. Dixuye ku koma -eh- geh dibe a geh ê. …ANEK II. TeÒeyên paralel, destpêkî (îptidaî) an vekiÒî, ku di tabloyên jorîn de tên dîtin, wekî mehvan û mihvan, ku dibin mêvan û mîvan; heyiv û hiyiv, ku dibin hêv û hîv, tên îzah kirin

ji ber ku e û i bi hêsanî Òûna hev digrin an cih diguhêrin. Mirov dikare bibîne ku buyerên vekiÒîna peyvên biyanî yên ku ketine nav kurmancî eynî wekî yên gotinên bi eslê xwe îranî ne. Wekî di gotinên fehm de. keyf, eleyh. Mînakên wila di lîsteyên jêrîn de jî tên dîtin. o, yek dikeve Òûna komên -uh-, -we--, -wî-, wi-, -ihu, -weyi-. Mînak: Gotin, ji guhtin. Ronî, ji rihnî. Ronahî, ji rihnahî. Cot, ji ciht. Sotin, ji sihtin. Ordek, ji werdek. Go, ji guh. Sond, ji swind. Kor, ji kwîr. Goz, ji gwîz. Stiro, ji stirih. Ajotin, ji ajihtin. Movik, ji mihvik. Motac, ji mihtac. Don, ji dihun. Bost, ji bihust. Borîn, ji bihurîn. Xong, ji xweying. û, yek ji komên -wî- û pirr kêm car, ji -ih- tê. Mînak: Dûr, ji dwîr. Kûr, ji kwîr. Qûz, ji qwîz. Xûn, ji xwîn. XûÒk, ji xwîÒk. Hûr, ji hwîr. Stûr, ji stwîr. Tûj, ji twîj. …ûr, ji Òwîr. …ûjin, ji Òihjin.

JI NAMEYÊN XWENDEVANAN Xwendevanekî Kurmancî ji navçeya Midyadê, navên hin gîyayan Òandine. karî: Giya ye, reng kesk, bejn 30 cm, sapê wê pan e, nîvgera wê 2 cm ye. Pelên wê wekî yên darê ne, tên hiÒk kirin û tevî xwarinê dikin, tama goÒt dide, bi xavî tama wê tûj e; li çolê tê dîtin (li gor EleÒkîrtî). tirÒok: Giya ye, biharê der diçe, bi xavî tê xwarin, tama wê tirÒ e. Reng kesk, bejn 50cm, sap gilover û nîvgera wê 2 cm ye (li gor Midyadê û EleÒkîrtî). gûriz: Giya ye, biharê derdiçe, ji bo xwarinê tê kelandin (wekî espanax), hêk û rûn tevî dikin, bi xavî tama wê Òor e, reng kesk, gava Òîn e kulîlkên wê pembe ne (bejn: 1cm), gava mezin dibe bejn 1 m ye (li gor Midyadê). qahfûr: Ji sapa gûrizê tê çêkirin, wekî teneka çopê tê bi kar anîn (li gor Midyadê). nûsek: Li ber avê çêdibe, wekî pelewêsk e, wekî espanax tê xwarin (li gor ElîÒkîrtî).

pelewêsk: Li ber avê çê dibe, bejn 10cm., sapa wê tê avêtin û ji pelên wê dolme tê çêki…ANEK I. Koma -ih- dikare him o him î bide rin (li gor Mîdyadî û EleÒkîrtî). wisa jî, -wî-, ku piranî dibe û, carna o dide. …ANEK II. Peyvên tabloyên jorîn bi piranî ji rehên îraniya kevn tên û di wan de konmên deg- gûlik: Mehên nîsan û gulanê derdiçe, bej, dêr û dengdar hebûn, û me di mînakên jorîn de 5cm., wekî tiliyeke qalin e, reng kesk, bi kêra vekiÒîna dûr, dîtin, kanî, hwd. tenê dengdêrên tê çinîn, tê kelandin, hêk û rûn tevî dibe (bi dirêj hebûn. tirkî çiliÒ). * Ev bend ji pirtûka Grammaire Kurde, Emir Djeladet Bedir Khan & Roger Lescot, Librairie d’Amérique et d’Orient, Paris, 1970, hatiye wergerandin. 1.hevoksazî (sentaks): rêza gotinan di hevokê (cumlê) de; awa û rastekên (qaîdên) çêkirina hevokan. 2. fonetîk: beÒê zimannasiyê ku bi pirsên foneman (her yek ji dengên ziman) mijûl dibe. Fonemên kurmancî di alfabeya kurdî ya latînî de bi 31 tîpan (herfan) tên nivîsîn. 8 ji wan dengêr in: a, e, ê, î, o, u, û. 23 ên mayî dengdar in. 3.vikiÒîn bi mana contraction, çûn ser hev, kurt bûn, kiÒan ser hev hatiye bi kar anîn.

reÒik: Li ser avê derdiçe, zirav wekî sapan trî ye, tê kelandin û rengê reÒ dide, ji bo rengdana rîsê tê bi kar anîn (nayê xwarin). mendik: Biharê derdiçe, bejn 30-40cm., wekî cigareyek qalin e, qaçilê ser radikin û bi xwavî tê xwarin, tam û rengê kelenka dide. cax: 2 tilî pan e, bejn 20-25 cm, serê wê Òax dide û tê de çêva hûr wekî pincar heye (ew tê avêtin), tama wê tûj e, tê kelandin û xwarin, ji ber tirÒî jî çêdikin.

Kurm ancî • 29 •

Ribês: Derbiharê dertê, di ciyê qumlaxê de mezin dibe, koka wê li ser erdê de pel dide, sapa wê 40 cm. radibe, qaçilê sapê radikin û sapa wê bi xavî tê xwarin (tirkî ÈÒkÈn).

Hevalên hêja, Hejmara kovara we ya Kurmancî ya duda kete destê min. Mala we ava. Ew rojnama delal dikare kêrî her mirovekî zane jî bê.

Ez jî dixwazim hine bîr û bawerî û serdazêdekirinêd xwe bêjim, belkî we gerek bin. Em ji renga dest pê bikin: Navê renga li bal me ev in: Sipî: çîl, qerqaÒ, sîs, boz (hespê boz), kever, çal ReÒ: qer, hemis (seyê hemis), qemer, esmer (reÒê vekirî) Sor: al, gevez, kumeyt, xanimreng …în: hêÒîn, kesk Sût : Òîrkî, Òînboz Zer: qîçik, Òê, çûr, kej, çeqel, soron, narincî. (Çend rengêd din): belek, gewr, qawereng

Têmûrê XELÎL Rewan-Ermenistana Sovyetî

Bêjeyên ku cihan nîÒan didin Amadekar : Mûsa KAVAL

1- Navên ku cihekî bi awayekî giÒtî nîÒan didin: Weke: cih, cî, cîh (li hinek navçan “ci”, “cik” jî dibêjin). - der - Òûn - erd - dews - avahî - teng - xanî - rêç - mal - war - Òop 2- Navên cihan ku bi arîkariya paÒpirtikên istan, xane, geh, dank û ok ê tên çêkirin; A) ISTAN Bi arîkariya istanê navên hinek cihan çêdibin ku li wan cihan bê hijmar ruhber û tiÒt hene. Ev cih ji bo wan wek war an welat e. Weke:Kurd + istan —> Kurdistan Afxan + istan —> Afxanistan mor + istan —> moristan mar + istan —> maristan gul + istan —> gulistan dar + istan —> daristan Òehir + istan —> Òehiristan dib + istan —> dibistan B) XANE Bi arîkariya xaneyê navên cihan çêdibin ku dorgirtî û sergirtî ne.

• 30 • Kurm ancî

Weke:derman + xane mêvan + xane nexweÒ + xane mey + xane girtî + xane çay + xane pirtûk + xane

—> —> —> —> —> —> —>

dermanxane mêvanxane nexweÒxane meyxane girtîxane çayxane pirtûkxane

C) GEH Bi arîkariya gehê jî navên cihan çêdibin. Weke:havîn + geh —> havîngeh seyran + geh —> seyrangeh kêlan + geh —> kêlangeh dirûn + geh —> dirûngeh Òer + geh —> Òergeh zanîn + geh —> zanîngeh D) DANK Bi arîkariya dankê navên wan aletên ku cih in tên çêkirin. Binyatê dankê dan e û k li ser hatiye zêde kirin ji ber ku ew û rader (mesder)ên lêkerên hevedudanî ji hev bên cihê kirin (weke: avdan, xwêdan) Weke: xwê + dank av + dank kil + dank dew + dank xwelî + dank

—> —> —> —> —>

xwêdank avdank kildank dewdank xwelîdank

Ok Bi arîkariya paÒpirtika okê jî navên cihan çêdibin. Weke: serÒo + k —> serÒok cilÒo + k —> cilÒok (Gava rehê gotinê bi o yê biqede oya okê dikeve, k dimîne.) 3-

hir hê re hê ve

vir vira vê rê vê dê vê derê

wir wira wê rê

wê de wê dê wê derê wê ve

} }

ku cihên nêzîk nîÒan didin

ku cihên dûr nîÒan didin.

4- Bêjeyên ku alîyekî ji aliyan nîÒan didin. alî nikar ba rex la kêlek kenar mil cem dev teniÒt nik teng 5- Bêjeyên ku hemû aliyan nîÒan didin: dor hawîr dormandor hawîrdor rexanrex dorhêl çarnikar dorûber çarrex doralî rastûçep derûber çarkenar derûdor çaralî

hejmar 5

havîn 1989

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê li Swêdê Civîna pêncemîn a li ser zaravayê kurmancî li Stockholmê, roja 1ê nîsana 1989an dest pê kir û heta 9ê nîsanê dewam kir. Hevalên ku di civînê de beÒdar bûn ev bûn; Khosrow Abdollahî (Selmas), Rojen Barnas (Diyarbekir), Lutfî Baksî (Xerza), Firat Cewerî (Mardîn), Xelîl Dihokî (Dihok), Mustafa Düzgün (Dersîm), DerwêÒ M.Ferho (Tor), Musa Kaval (Hekarî), Hazim Kiliç (Hekarî), Asî Rebatî (Sulêmanî), S. Rêwing (Sêrt), Kendal Nezan (Diyarbekir), Huner Salem (Akrê), Mehmed Uzun (Swêrek), Memo Yetkîn (Semsûr) û ReÒo Zîlan (Agirî).

Civîn, li gora bernameya xwe, hem li ser pirsgirêkên rêzimanî û hem jî li ser terman xebitî. Herwekî ku hûn dê di rojnamê de bibînin, civîn bi firehî li ser du pirsgirêkên dijwar yên rêzimana kurdî rawesta: lêkerên hevûdudanî û raweya neyînî. Ji bilî van pirsgirêkan, civîn li ser devoka Behdînî jî xebitî. Lê em rapora vê xebatê ku ji aliyê S. Rêving hat pêÒkêÒ kirin, di Kurmancî de naweÒînin, ji ber ku ew di kovara Federasyona Kurd li Swêdê Berbangê de (hejmar 4/88) weÒiyaye.

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

22-41 BEDEN 22-25 PI…T 22- mil, serpî, sermil 23- pî 24- navpiÒt, kodika piÒtê 25- kortikên qorikê, kortikên kemaxê 26- binçeng, binkefÒ 27- pûrtê binçengê, mûyê binçengê, pirça binçengê 28-30 SÎNG, PÊSÎR 28-29 memik, çiçik 28- sermemik, gupika memikê 29- xala memikê 30- navçiçik, navmemik, sersîng 31- navteng, newq 32- kêlek 33- qorik, kemax 34- navik 35-37 ZIK

GÖVDE SIRT omuz kürek kemifii bel kÈç çukuru

LE TRONC LE DOS l’épaule l’omoplate les lombes les fosses lombaires l’aisselle les poils, axillaires

TRUNK BACK shoulder shoulder blade loins small of the back

GÖflÜS meme meme ucu

LE THORAX le sein le mamelon

THORAX (CHEST) Breasts nipple

ayla göfiüs

l’aréole la poitrine

aréola bosom

bel yan, böfiür kalça göbek KARIN

la taille le flanc le hanche le nombril L'ABDOMEN (le ventre) l'épigastre l'hypogastre le bas-ventre l’ain le pubis la fesse

waist flank (side) hip navel ABDOMEN (stomach) upper abdomen abdomen lower abdomen groin pudenda (vulva) seat (backside, coll, bottom) anal groove, anal cleft gluteal fold

koltuk altÈ koltuk altÈ kÈlÈ

35- serzik 36- til 37- binzik, zikê piçûk 38-berran 39- berzik, rûv, rêv 40- qûn, gurmik, tilmiqûn 41- qeliÒteka qûnê

karÈn üst bölgesi alt karÈn göbek altÈ kasÈk ferç, etek kÈç

42- qurmiçka qûnê

kÈç kÈrÈÒÈfiÈ

kÈç yolu

le sillon, inter fessier le sillon sous fessier

Heçî term bin civînê xebata xwe ya li ser anatomiya meriv, peyvên Òal û Òepik û peyvên ku cih nîÒan didin domand û dest bi termên hiqûqî kir. Di beÒa «Ji klasîkên me» de, vê carê, dor ya Òaîrê nemir Seyda Cigerxwîn bû. Ev xebata ku roj bi roj hin çêtir û tekûztir dibe, îroj bêtir bala xwendevanên kurd dikiÒîne û ew jî bi pêÒniyar û dîtinên xwe, vê xebatê hîn dewlementir dikin. Em her li hêviya pêÒniyar û dîtinên xwendevanan in. KURMANCï

Anatomiya mirov (dûmahîka hejmara 3an)

armpit armpit hair

Kurm ancî • 31 •

43-54 ENDAMÊN, LA…Î 43-48 ÇENG, MIL, ÇEPIL, Pï 43- bend, pazû 44- qurmiçka enîÒkê 45- enîÒk 46- zend, bask, bazend 47- dest 48- kulm, mist,

UZUVLAR, KOL LES MEMBRES VE BACAKLAR ÜST UZUV LE MEMBRE SUPERIEUR kol le bras dirsek kÈrÈÒÈfiÈ le pli du coude dirsek le coude bilek, alt kol, l’avant-bras önkol el main yumruk le poing

49-54 LING, QOR

BACAK

49- ran, hêt 50- çok, jinû 51- binçok, binjinû 52- çîp, çîm 53- paq, baq 54- pê

bud diz diz altÈ bacak baldÈr ayak

LIMBS ARM upper arm crook of the arm elbow forearm

Amadekar : Rojen BARNAS

Di kurmancî de du cur lêker hene ku ya pêÒî lêkerên bingehîn in. Lêkerên bingehîn, besît in ku di gewda lêkerê di halê mesderî (infinitif) de perçeyên dîtir wekî navdêr (ism/substantif), rengdêr (sifet/adjectif), hoker (zerf/adverbe), pronav (zemir/pronom), pêrkît (préfix) an parkît (suffix) tune ne. Gewda lêkerê ya di halê mesder (infinitif) de xwerû ye. Cura diduyan lêkerên hevedudanî (verbes composés) ne, ku gewda lêkerê bi piranî ji lêkerek û ji pêrkîteke xwerû an ji pêrkîteke hevedudanî, ji navdêrekê, ji rengdêrekê, an ji hokerekê pêk tê.

LÊKERÊN HEVEDUDANË YÊN A. Tofa PêÒîn 1. Lêkerên hevedudanî yên ku ji pêrkîteke xwerû û ji lêkerekê pêk tên: : : : : : : :

dadan, dahatin, daketin, daweÒandin, dakirin. hilanîn, hilavêtin, hilawistin, hildan, hilkirin. rabûn, rakiÒandin, rakirin, raxistin. vebûn, vedan, vejîn, vekirin, vekuÒtin, veniÒtin. vêketin, vêxistin. weÒandin. wergirtin, wergerandin.

2. Lêkerên hevedudanî yên ku ji pêrkîteke hevedudanî û ji lêkerekê çêdibin. Pêrkîtên hevedudanî jê = lê = pê = tê =

• 32 • Kurm ancî

ji li bi di

LÊKERÊN HEVEDUDANï YÊN JI JÊ, LÊ, PÊ, TÊ ÇÊBYï: jê lê pê tê

: : : :

jêkirin lêkirin pê vedan têderxistin, têgihandin, têgihîÒtin, têxistin.

hand fist (clenched Rastnivisîna lêkerên hevedudanî yên ku bi jê, lê pê û tê çêdibin: clenched hand) fist,girmist a) Di lêkerên mîna jêkirin, lêkirin, têgihîÒtin ku pêrkîtên wan hevedudanî ne LE MEMBRE LEG û di laperandinê de ev pêrkît ji hevûdu nabiÒifin, divê pêkve bêne nivisandin. INFÉRIEUR Herwekî: la cuisse thigh lêkirin (ava kirin, nivîsîn): Min dîwar lêkir. le genou knee Min xanî lêkir. le creux poplité popliteal space Ez xanî lêdikim. la jambe shank le mollet calf b) Di lêkerên ku pêrkîtên wan ên hevedudanî di laperandinê de ji hev le pied foot dibiÒifin, divê pêrkît ji lêkerê cihê bête nivisandinê. Herwekî: bar lê kirin: Min barê xwe li kerê kir.

Lêkerên(verbeshevedudanî composés)

da hil ra ve vê we wer

Herwekî tê dîtinê pêrkîtên hevedudanî ji daçekek û ji pronavek pêk tên.

+ wê/wî + wê/wî + wê/wî + wê/wî

3. Lêkerên hevedudanî yên ji pêrkîteke navdêrî, rengdêrî an hokerî û ji lêkerekê çêdibin. Pêrkît herçend wek navdêr/rengdêr an hoker xwiyan bike jî, li vê derê erka wê êdî ne navdêrî/rengdêrî an hokerî ye, lêbelê tiqûtenê pêrkîtbûn e. Ji ber hindê pêrkît jêderka wê ji çi cur gotinê hatibe bila were, bi lêkerê ve tê nivisîn.

PÊRKïTA Lêkera hevedudanî hokerî berdan ber berketin* ber çêbûn çêkirin derkirin der derxistin der girêdan rêdan rêkirin** rokirin rûdan rûniÒtin -

navdêrî girê(k) rê rê ro rû rû

rengdêrî çê çê -

lêker + dan + ketin + bûn + kirin + kirin + xistin + dan + dan + kirin + kirin + dan + niÒtin

* berketin lêkereke hevedudanî ye, bi/li ber ketin biwêjeke (tabîr) lêkerî ye. ** rêkirin lêkereke hevedudanî ye, bi rê kirin biwêjeke lêkerî ye. Xusûsiyetên laperandina lêkerên vê tofê: a) Di laperandina zemanên fermanî (imperatif), dahatû (futur), bilaniya bûrî (imparfait du subjonctif) û Òertê bûrî (conditionel 1ère forme) de; berlêkera bi-nayê bikaranîn. Herwekî: Çêke, rabe, lêxe. Ne ku: Çêbike, rabike, lêbixe. Ezê çêkim, ezê rabim, ezê lêxim. Min çêkira, ez rabûma, min lêxista. Minê çêkira, ezê rabûma, minê lêxista. b) Berlêkera di- wek qaîdeyek gelemper tê ber koka lêkera eslî.

Herwekî: rabûn gewda lêkerê pêrkît koka lêkerê/ lêkera eslî paÒlêker rabûn çêkirin

: : : : : :

rabûn ra bûn -n ez radibim, ez radibûm. ez çêdikim, min çêdikir.

Di laperandina (kiÒandina) teÒeyên erînî û neyînî de ya tê laperandine lêker bi xwe ye, perçeyên dinê yên wekî navdêr, rengdêr an hoker nayên laperandinê. Di rastnivîsîna lêkerên hevedudanî de gava lêker bin hêmanên lêkerê ji hevûdu cihê, gava navdêr bin pêkve têne nivîsîn. Herwekî: Lêker Av dan Rast hatin

navdêr avdan rasthatin

Lê wek îstisna li hin navçeyên mîna BiÒêriyê, Hevêrkan û Torê ev berlêkera di- di pêÒiya gewdê de wekî ku lêkereke xwerû be tê bikaranîn. BIWÊJÊN (TABÎRÊN) LÊKERÎ (locution verbales) Herwekî: dirabim, dirabûm, dilêxim. c) Di laperandina neyînî (négation) ya lêkerên vê tofê de berlêkerên neyîniyê Biwêjên lêkerî ji hêmaneke lêkerî çi xwerû an hevedudanî û ji çend hêmanên wekî me-, ma-, ne- dikevine navbera pêrkîtê û lêkera eslî. dinê yên nelêkerî pêk tên. Ev hêman wekî pêÒdaçek (préposition), paÒdaçek Herwekî: Ez ranabim, ez ranedibûm, ezê ranebim, ramebe, bila ranebe. (postposition); pronav, rengdêr an jî navdêr in. B. Tofa diduyan Lêkerên hevedudanî yên vê tofê ji navdêrekê an rengdêrekê û ji lêkerekê pêk ji lêkerên tabîrî çend numûne: tên. Biwêja lêkerî Navdêr 1. Navdêr an rengdêr + lêker: Bin av bûn binavbûn Ava bûn Ava kirin Li hev ketin lihevketin Hazir bûn Hazir kirin Bi hev ketin bihevketin Pîr bûn Li ber xwe ketin liberxweketin Qaîl bûn Qaîl kirin Hatin ser xwe Vala bûn Vala kirin Lê geriyan lêgerîn Av dan Bi rê ketin birêketin Guh dan Ji hev danîn Mikur hatin Li ber .......dan Rast hatin Dev jê berdan Limêj kirin Dest pê kirin Nas kirin Baweriya xwe (pê) kirin 2. Lêker + navdêr, rengdêr an hoker Anîn cih Bala xwe dan Çûn ava Ji bîr rakirin Dan pey Berê xwe dan Ketin pey Dnîn ber hev Kirin der

JI KLASÎKÊN KURDÎ

F erhengoka D îwana Cegerxwîn -I-

Ap Arezû (f.) Asitan (f.) AteÒ (f.) AteÒîn (f.) Avanî Awaz

Amadekar : Khosrow ABDOLLAHï Ayîn

Di çerçewa bernameya xebata li ser afirandinên klasîkên kurdî em di vê hejmara Kurmancî de ferhengokeke Dîwana Cegerxwîn belav dikin. Ev ferhengok li ser bingehê Dîwana yekem hatiye pêk anîn. Eslê peyvên ku ne xwerû kurmancî ne di nav kevanekê de hatiye nîsan dan : Abidar (f.) Aheng An (f.)

avdar, bi av, pirr bi av; zebeÒ abidar e; bi av e. miqam, melodî ew, ewa

(e.) : erebî ; (f.) : farisî ; (fr.) : fransizî ; (t.) : tirkî

Bad Badegîr (f.) Balafir Barî Bazîn BaÒok Bedgo Bedxwaz Bêgan Behîv Behmen

Behram

mam daxwaz, xwezî erd, cîh agir agirîn, pirr ji agir avahî deng, awazê bilûrê:dengê bilûrê rêç, dîn; ayînê Kurdan yê berê zerdeÒtî bû. ba; bayê havînan pirr gurr nîne. meygir firoke, teyare Xwedê, Barî Teala, (e.) xwedêyê mezin bezîn épervier (fr.) (bed gotin), pîsî-bêj, dev-pîs xêrnexwaz, pîsîxwaz bêgane: biyanî badem (f.), amande (fr.) 1) navê yekemîn …ahê bine mala keyaniyan, 2) navê firiÒteyekê ye di dînê zerdeÒtî de. 1) navê serdarekî pirr bi nav

û deng ê zemanê Hormozê Çaharan Òahê Sasaniyan e. 2) navê stêrkekê ye 3) navê firiÒteyeyekê ye di dînê zerdeÒtî de. Benc beng, giyayê bengê Bende kole, Ber hasil, ber birin serî: hasil kirin Ber kevir; di ser me de ber dibarin: di ser me kevir dibarin Berbadî çûn berbad bûn, ji dest çûn Berberî îxtîlaf, duberekî Beyaban, biyaban çol BeÒt kêran Bêmirês bê mirûz, bê sikûm Bênîn bîn kirin, gulê bibênin : gulê bîn bikin Bêserî bê xwendan, bê serok û bê rehber BêÒ 1) bac: filan kes hate bêÒ kirin : bac ji wî hate stendin, 2) maliyat, filan kesê bêÒa xwe daye : filan kesê maliyata xwe daye. Bi hezar rengî bi hezar awayî BihuÒt bêhiÒt, cinnet (e.) Bijarte élite (fr.)

Kurm ancî • 33 •

Bil Bin-den Bosîn

xeynî, ji bil we: ji xeynî we Òeraba binê kûp, den: kûp maç kirin

Cam (f.) qedeh (e.) piyana mey vexwarinê ye. Canbazî can fida kirin, can gorî kirin Cejne-rojî cejna rojîtiyê, cejna remezanê Ceng Òer Cengebazî Òer û oxilme, Òerê bi deng û feng Ceres (e.) zengil Cewcam (e.) zarok Cewdik meÒkeke piçûk e ji bo avê Cihangîr cihangir Cihok, ciw coya avê Ciwanmêr comerd, camêr CoÒ (f.) kel, av coÒ hatî : av keliyayî

Çal Çalak Çeleng Çendan

bîr, çala avê, çala genim jîr, jêhatî jêhatî, jîr hewqas, ew çendan rê çû heya westiya: ew hewqasî rê çû... Çeng (f.) harp, haletekî mûsiqiyê ye Çengal, çengel çetel ÇeÒm (f.) çav Çikûs dest girtî, mirovekî çekûs : mirovekî dest girtî: dest nevekirî Çirax (f.) çira Çogan çel, hol Daberizîn Dafik Dahî (e.) Dehen (f.) Dewa (f.) DeÒnam (f.) Dilawer Dilxurt Difr, difre Dixan (e.) Diyar (e.) Dîbace (f.) Dîdar Dîden (f.) DirefÒ (f.) Dot Duzex Dûd (f.)

êriÒ kirin, hemle kirin kemîn, ew kete dafikê : ew kete kemînê pirr jîr, jêhatî dev derman cinêw, çêr, deÒnam dayîn, cinêw dayîn mêrxas bi tehemûl xurûr dûkel cîh, war pêÒgotin dîtin dîtin ala keç; dotmam : keçmam dojeh : doje : cihennem dû, dûkel

ehrîmen Ehûramezda Ejder

Xwedê yê nebaÒî û pîsiyê Xwedê yê baÒiyê û qenciyê 1) marekî mezinî efsaneyî ye ku agir ji devê wî derdiket, Em ev, eva Emro îro EnguÒt (f.) tilî Engûr (f.) tirî Enîroj eniya wê wekî rojê ErdeÒêr, ErdeÒîr yekemîn …ahê Xanedana Sasaniyan Erjen navê yekek ji pirtûkên Manî ê pêxember e ku wênekeÒekî bi nav û deng bû jî. Erqem (e.) çîn, neqÒ Erx co, kanal Evor heywanê nêçîrê, gibier (fr.) Eyran ïran, navê îranê yê kewn

Fehetkar Felat Ferfûr Ferzîn Fexregah (e.) Feryad (f.) Firengî Firing Fixan (f.) Fort

fedîkar, Òermezar rizgarî porselen wezîr e di leyistoka …etrencê de cîhê ku mirov pê fexrê dike qîrîn ewropayî Ewrûpa qîrîn pesn; fortan di xwe dan: pesnê xwe dan; vantardise (fr.)

Geda Gedek Gerdenxwar Gerdûn GerdûÒ

parsek kurr stûxwar asiman, kainat (e.) 1) geran: ew çûye gerdûÒê: çûye geranê, 2) zivirîn, asiman di gerdûÒê de ye: di zivirînê de ye. qumaÒê kêm qîmet, kincir ref, komik bêjinga bi qulên girtir gotin, axavtin diyalog KûroÒ (f.), …ahekî bi nav û deng ji xanedana HexameniÒî ku di 559-530 pêÒ mîladê li ïranê hukum kiriye Cyrus le Grand (fr.) gulzar geÒt û seyran

Germesûk GêÒ Girbêj Guft Guftego (s.) GuhreÒ

GulÒen Guzar

Heçî Ebrû - qezeh Ebrû Ehremen,

birû kevan birû

• 34 • Kurm ancî

Hemdem HemniÒîn (f.)

darekî du çiqile (Y) ku dixin serê werîs de heval hemdem

Hêl, hêle

nêçîra bi grûpî; battue (fr.)

Jan

êÒ, derd

Kamiran (f.) Kaxik

xweÒbext vazoya kulîlkan, pôt (fr.) aux fleurs, vase (fr.) darê gogê nezan, tênegihîÒtî îskelet, squelette (fr.) kerbeÒ rêbirr, eÒqiya bê didan, kesekî ku didanên wî ketine dêra cihûyan, sînagog cîhê bi gir û girik westiyayî, bê hêz, ji hêz ketî keybir, kêreke mezin bejn û bal piçûk kêroÒk gurz kuder, kîjan der yê ku dikule bandêva çiyê; pic de mon tagne (fr.)

KaÒo Kerkere Kelax KelbeÒ KeleÒ Kelxot KeniÒt (f.) Kepez Kerx Key KêÒim Kiçik Kîrgo Kopal Kuca (f.) Kulek Kûp û bel

Lacerem (e.) Laf Lakin (e.) Leb (f.) Lebaleb (f.) Lem’an (e.) Lîs

Mader (f.) Mah (f.) MahweÒ (f.)

bi neçarî pesnê xwe dan, fort lê lêv tijî, limlimî pêt, alav ciyê ku çûk û teyr xwe lê datînin; perchoire (fr.)

dê, dayik hîv mah - hîv, weÒ wekî, mahweÒ wek hîvê Manend (f.) wekî Marmij 1) yê ku jehra mar dimije, 2)kesê bê wijdan kedxurî dike, xelkê diÒêlîne. Matem (f.) Òîn, reÒ, matem girtin, reÒ girtin Max kêran, 1) traverse, poutre (f.r), 2) ode MedhoÒ, medhûÒ (f.) bê hiÒ ketî, ji xwe ve çûyî, medhoÒ bûn: ji xwe ve çûyîn Mend kas bûn, ji hêz ketin Merdane bi mêrxasî, bi camêrî Merdî camêrî Mersef sinî Mestane (f.) bi serxwoÒî

Meyger Meyza kirin Mêlak Mijde (f.) Mirdal Mirdû (s.) Miskar Mitêl, mitîl Mîtan Moxil Murx (f.) Muxbeçe Mûdî

Nagah (f.) Nagehan (f.) Namidar (f.) Naqos (e.) Nasazî Nasufte (f.) NaÒor Nebîrbir Nemerd Nepax

kesê ku di meyxanê de meyê di gerîne, saqî mêze kirin, nêrîn kezeb (kezev) mizgînî mirdar mirî kaniya ava madenî lihêf mîntan, kiras cureyek bêjingê mirîÒk, teyr, murxê bazî, teyrê bazî zarokên ku di zemanê berê de di meyxanan de meygirî dikirin. Òûm, bedyûm

niÒkave niÒkave navdar, bi nav û deng zengil nesazî qul nekirî perçeyê ji rîsê zirav kure-fem bêbext, ne camêr pifik an tifik a hesinkeran, soufflet (fr.), musamaba, tolerance (fr.) derence, pêlekan cureke xencer nihên, veÒartî rêbirr, rêgir cem, ba, nik min: cem min, ba; min

Pêyxam (f.) PêÒrew PiÒkoj Polad Pûtxane

mesaj pêÒeng hebin, bendê ku davêjin serê sing û bi wî kon girêdidin pola cîhê pûtan

Qad meydan, cih, erd Qadûk beroÒeke piçûk Qed û qamet (e.) bejn û bal Qend Òekir QeraÒ aÒvan Qerij qirêj, gemar Qerpal 1) cilên kevn û ji hev ketî, 2) li ser hev û din de kombûn û kevnare bûn Qerqef surahî, cama Òerabê Qewî (e.) xurt, qewîn Qews û qezeh (e.) keskesor Qirak qijika reÒ Qunbere, Qurix stêrkeke ku durust di nîveka havînê de der dikeve û pirr jî bi Òemal e. Qutb (e.) serok, ji hemûyan mezintir

Rastgo Raz (f.) Reftar (f.) Nermî Reg Nêrdewan Rencber, rêncber Nêrîz Rewa Nihan Rêberî Nijdevan Ritbe (e.) Nik Rîp Robar Nuxwurî, Rojcebîn (k+e.) nûxwirî zaroyê yekemîn Rux (f.) Ruxsar (f.) Rûmah (f.) Rûnpêj Paketeb’ (k+e.) pak+teb’: paqij tînet Pare (f.) pirtî, pare pare bûn, pirtî pirtî Rûro, rûroj Rûsiyahî (f.) bûn Pargon, pargûn coyeke piçûk e ku li dora kon, çadir an her tiÒtekî din vedidin, ji bo ku ava baranê Sade neçe hindur. Sahibqiran (e.) Parsek kesê ku parsê dike Sehergahan (f.) Parsîw parsû Sehrebaz Paye derece, paya mamostatiyê Senc Pehlewan mirovekî pirr xurt û bi qewat Seng (f.) Perwane, SerenguÒt (f.) pervane (f.) minminîk, pepûle, pirpirok Serheng (f.) Perwa tirs; bê perwa: bê tirs, bê minet Sersal û nûroj Pesendîde (f.) baÒ, bijartî Serdar Peyam (f.) mesaj, wilam SerÒok Peyk (f.) qasid Pêlek demek, qasek Seza Pêrgî berve çûn; ez çûbûm pêrgîya wî: ez ber wî ve çûbûm. Pêtazî pêxas Sêwî

rastbêj sirr tevger, helwest reh, bê reg: bê reh zehmetkêÒ, emekdar cayiz rehberî derece, paye fêl, hîle çem enî ya wê wekî rojê ye rû rû, sûret rûyê wê wekî hîvê ye tawe, miqilik, rûnbirêÒk ruyê wê wekî kilora rojê ye rûreÒî

hêsan, hêsayî, besît hukumdarê mezin bi wextê serê sibê sêrbaz, cadûbaz strî yên dara sincê kevir serê tiliyê mîralay; colonél (fr.) newroz serok; généralissime (fr.) cîhê ku mirov têde serê xwe diÒo, banyo (fr.) Òerm, e’yb, nebaÒ, ji bo we pirr seza ye: ji bo we pirr Òerm e êtîm, belengaz, bêxwedan

SiyehgûnpoÒ (f.) Sifirne Sikke (e.) Siyah (f.) Siyahçerd (f.) Sîma (f.) Sîwak (e.) Stêle SurÒirîn Suxen (f.) Sûxte (f.)

wekî reÒ li xwe kirî sîvander polik reÒ reÒolekî rû, sûret miswaka erebî ku hecî ji hecê tînin û pê didanên xwe paqij dikin beradayî dilrevîn peyv, axavtin Òewitî (ji derdan)

…adî …anî dan …ax (s.) …eb (f.) …ebnem (f.) …ecaet (e.) …ek …ekeramîz (f.) …el …ekerxend (f.) …ewiÒîn

Òahî nîÒan dan çiya Òev xunav dilêrî, mêrxasî derb, Òekek lê da, derbek lê da Òekirdar Òil, nexweÒiya Òilbûnê Òekir ken muwazena xwe winda kirin, perdre l'équilibre (fr.) …ewq û tereb (e.) Òahî û xweÒî …ext Òexte, perçe perçe bûn …eyda (f.) bê tewat, evîndar …eyl (e.) hal û hereket …êrîn dengê kewê nêr gava ku dixwîne …êt (s.) dîn; Òêt bûn: dîn bûn …ikêr kevirên gir ên li ser hev di çiyan de

Tar Tazî (f.) Taçîk Tebeqe (e.) Tebîb (e.) Teblîx (e.) Telebkar (e.+k.) Temezî Ten Tenha TerbûÒ (e.) TerÒ Terx Tewizîn Text û pa Teylesan (e.) Têrmal Tifaq (e.) Tiral Tîx (f.)

tarî ereb tacîk, faris qat doxtor, bijîÒk reklam, nasandin deynxwaz sermala rengîn a ku keç û jin li dora kofiya xwe dialînin an dialandin beden, laÒê mirov tenê, bi tenê ÒaÒik heywanên kedî kirî bê qusûr, bê ’eyb têk çûn hukum, seltenet 1) ÒaÒika dora kumê melan, 2) xirx zengîn, dewlemend hevgirtin, yekîtî tembel keybir, teraÒa (cilêta) ku mirov pê rihê xwe diteraÒe

Kurm ancî • 35 •

Tog Tol

bêheya, effrontée (fr.) jina daw ne paqij, jina doxîn sist Tor û tey tim û tim Torîk çeqel; chacal (fr.) Tûre, torre (e.) bisk, serê biskan

Vebestin Vejîn, vejiyan Vewestan Vîn

careke din girêdan vejiyandin, careke din zindî bûn an zindî kirin rawestan evîn

Waris (e.) Wer

mîratxwer eger, heke

Xak

ax; xaka Kurdistan: axa Kurdistan xatî, xûÒka dayika mirov qelem, pênûs koÒk û qesr

Xaltîk Xame (f.) Xan û sera

Xap Xedeng

xapîn, fêl tîreke rast û dirêj ku ji dara gezê dihate çêkirin Xerîdar (f.) muÒterî, kiriyar Xeste (f.) 1) nexweÒ, 2) westiyayî Xezan (f.) payîz XeÒm (f.) hêrs, pertî; brutalité (fr.) XiÒt zeng, ÒîÒa ku serê wê tûj e Xol xwelî Xubar, ›ubar (f.) toz Xuda Xwedê Xumpare (f.) mêrkuj; meurtier (fr.) Xurd (f.) xwarin XurÒîd (f.) tav, hetav Xwedan Xwedî, xweyî, sahib Xweser 1) otoriter (fr.), despot (fr.) 2) otonom Xweserî 1) otorîtarîzm,despotîzm (fr.), 2) otonomî (f.) XweÒnewaz (f.) xweÒ aheng

›ed-dar (e.) zordar, stemkar ›emhilgir (e.+k.) kesekî ku xema kesên din dixwe an dikiÒine

›emze (e.) 1) bijang, 2) naz û tîz ›emzerim (e.+k.) bijangrim, bijang wekî rimê ›erîq (e.) xeniqî ›ezeb (e.) hêrs, bela ›unce, ›unçe (f.) biÒkoja gulê

Yadigar (f.) Yar Yekser Yeksû (f.) Ye‹ma, yexma (f.) Yexsîr Yezd Gurd Yezdan

diyarî heval, dost hemû, pêkve, têkre 1)yekalî, 2) wekhev talan, yexma kirin, talan kirin dîl, êsîr Òahek ji Òahên xanedana Sasaniyan xwedê di dînê Mezdayî de

Za¨x (f.) Zehr (e.) Zehr (f.) Zendî Zinnar (e.) Zingar Zuhd (e.)

qijika reÒ gul jehr, jar zindî, zindû, jîndar kemerbend jeng xwe parêziya dînî

Ji pirsgirêkên rêzimanî

R a w ey a neyînî Amadekar : ReÒo ZïLAN

Di zaravayê kurmancî de raweya neyînî ya perçeyên axaftinê yên wek bernav, rengdêr, hoker, daçek, navdêr, gihanek, baneÒan û hwd bi alîkariya pirtika neyînî ya ne-yê têne çêkirin. Di rewÒên holê de pirtika ne-yê serbixwe ye, cihê û bi tena serê xwe tête nivîsîn. Di raweya neyîniyê de pirtika ne-yê her tim tête pêÒiya parçeya axaftinê ya ku divê bête neyînî kirin. Bo nimûne: Raweya erînî

Raweya neyînî

Yê ku ew gotiye, ez im. Av sar e. Ma tu sibehî diçî gund? Ev diyariya ji bo min e? Ew zeviya han zeviya Dara ye. Zîzê weke te kej e.

Yê ku ew gotiye, ne ez im Av ne sar e. Ne sibehî, lê dusibehî. Na, ew ne ji bo te ye. Ew zevî ne zeviya Dara ye. Zîzê ne weke min, lê weke Fodilê kej e. Ne lo lo, lê lê!

Lo, lo!

Lîloz ew nîne. Av sar nîne. Ew zevî zeviya Dara nîne. Lo lo nîne, lêlê ye! Na, ew ji bo te nîne. Rojbûna min sibehî nîne, dusibehî ye. Ew bi Òekir nîne. Lê herwekî emê piÒtre jî çêl bikin, nîne bi xwe raweya neyînî ya hebûnê ye, ango: nînbûn, tunebûn. Ji lewre jî ew li gor bernavan tête tewandin. Neyîniya bi vî awayî, hem di zimanê axaftinê û hem jî bi teybetî di zimanê nivîsandinê de hin tevlihevî û aloziyan tîne pêÒ. Bo nimûne, heke Kurmancek ji hêla bakurê Kurdistanê bibêje «Konê min nîne.» dê Kurmancek ji hêla Botan, Toriyan, Behdînan û hwd welê têbigihê, ku ew dibêje «Min kon nîne.» ango «Konê min tune ye.».

Ji ber vê têkilhevî û aloziyê, divê em hewil bidin da ku bi kêmanî di zimaAwarte: Di hin devokên kurmancî de, di rex vî awayê han yê jorîn de, nê nivîsandinê de vê forma han ya neyîniyê nehête bi kar anîn. awayekî din yê raweya neyinî jî heye. Heçî ew rawe ye, herwekî hin zaraRAWEYA NEYïNï YA LÊKERA «BÛN»ê vayên din yên kurdî, bi alîkariya nînê ve tête çêkirin. Ev gelek caran yan hema bi dû rengdêr, hoker, daçek, navdêr, gihanek, baneÒan û hwd re têt yan jî diçe dawiya hevokê. Herwekî pirtika ne-yê, nîne jî peyveke serbix- A. Dema niha Herwekî ku li jorê jî diyar dibe, pirtika neyînî ya ne-yê her tim tête pêÒiya we ye û cihê û bi tena serê xwe tête nivîsîn. Bo nimûne: perçeyên axaftinê yên têvel. Ew her dîsan serbixwe ye. Di hevokan de,

• 36 • Kurm ancî

cihê û bi tena serê xwe ye û wilo jî tête nivisîn. Ew li gor bernavan nahête tewandin. Lê herwekî ku li jêrê jî dixuyê, guhartoya devokî her tim li gor bernavan tête tewandin. Di pêkhatineke weha de êdî ew rola lêkereke neyînîkiri dilîze. Wek: 1. Li gor qaideya bêdeng - dengdar - bêdeng (B+D+B): Raweya erînî

Raweya neyînî

Guhartoya devokî

Ez cotkar im. Tu Òagirt î. Ew gavan e. Em Kurd in. Hûn sazbend in. Ew çûk in.

Ez ne cotkar im. Tu ne Òagirt î. Ew ne gavan e. Em ne Kurd in. Hûn ne sazbend in. Ew ne çûk in.

Ez cotkar nînim. Tu Òagirt nînî. Ew gavan nîne. Em Kurd nînin. Hûn sazbend nînin. Ew çûk nînin.

2. Li gor qaîdeya dengdar - bêdeng - dengdar (D+B+D): Ez gundî me. Tu bajarî yî. Ew rovî ye. Em zane ne. Hûn akincî ne. Ew çiyayî ne.

Ez ne gundî me. Tu ne bajarî yî. Ew ne rovî ye. Em ne zane ne. Hûn ne akincî ne. Ew ne çiyayî ne.

Ez gundî nînim. Tu bajarî nînî. Ew rovî nîne. Em zane nînin. Hûn akincî nînin. Ew çiyayî nînin.

Ez ê ne bim. Tu ê ne bî. Ew ê ne be. Em ê ne bin. Hûn ê ne bin. Ew ê ne bin. Têbînî: Herçendî ji aliyê pêkhatina zimanê kurdî de cihê nivîsandina vê pirtikê rastir be jî, ku piraniya zimanên hindoewrûpî welê dinivîsin, di pêk ve nivîsandinê de feyde bêtir e. Sûd û feydeya herî mezin, bê guman ya pedagojîk e. Pêkve nivîsandina pirtika neyîniyê hem di nivîsandin û xwandin, hem di bilêvkirin û hem jî di hînkirinê de hêsanî kû gengaziyên gelekî mezin derdixîne.

C. Dema boriya berdest

Raweya erînî Ez dibûm Tu dibûyî Ew dibû Em/Hûn/Ew dibûn

Raweya neyînî nedibûm nedibûyî nedibû nedibûn

Ez bûm Tu bûyî Ew bû Em/Hûn/Ew bûn

nebûm nebûyî nebû nebûn

D. Dema boriya têdeyî

Carina hin kes, gava ku forma guhartoya devokî bi kar tînin, wê lêkera E. Dema boriya çîrokî tewandî ji hev vediqetînin û wek lêkereke hevedudanî, cihê dinivîsin. Bo Ez bûbûm nimûne: Tu bûbûyî Ew bûbû 1. Li gor qaîdeya B+D+B 2. Li gor qeîdeya D+B+D Em/Hûn/Ew bûbûn Ez cotkar nîn im. Ez gundî nîn im. F. Dema boriya dûdar/sade Tu Òagirt nîn î. Tu bajarî nîn î. Ez bûme Ew gavan nîn e. Ew rovî nîn e. Tu bûyî Em Kurd nîn in. Em zane nîn in. Ew bûye Hûn sazbend nîn in. Hûn akincî nîn in. Em/Hûn/Ew bûne Ew çûk nîn in. Ew çiyayî nîn in. G. a) Reweya hekînî: Dema borî I Ez bûma Heçî pirtika im, î, e, û in e, mirov dizane ew tewangên lêkera bûn-ê ne. Tu bûya(yî) Lê heçî pirtika nîn e, wek xuya ye, rola pirtika neyîniyê dilîze. Lê bele herEw bûya wekî ku jê jî darî çav dibe, di guhartoya devokî ya neyîniyê de qaîdeya Em/Hûn/Ew bûna «D+B+D» derbas nabe. Ango lêkera bûn-ê li gor dengdarê berî xwe, yê ku G. b) Dema borî II di hevokê de, pêwîstî tewandinê nabe. Ji ber ku nîne bi bêdeng dest pê Ez ê bibûma dike, tewanga lêkera bûnê jî, her li gor qaîdeya «B+D+B»-yê dimîne. Tu ê bibûya(yî) Ew ê bibûya EÒkere ye, ku nîne ji «nebûn»ê têt. Ji nebûnê re, di hin devokên kurmancî Em/Hûn/Ew bibûna de, dibêjin nînbûn... Her çi be, heke ev forma han carina ji ber neçariyê H. a) Raweya bilanî: Boriya berdest. bête bi kar anîn jî, divê pirtika nîn-ê bi lêkera bûn-ê ve bête nivîsîn. Ez bûbiwam Tu bûbiwa Ew bûbiwa DI DEMÊN LÊKERAN DE RASTNIVïSïNA NEYïNIYÊ Em/Hûn/Ew bûbiwan

B. Dema pêÒ

Raweya erînî Ez ê bibim. Tu ê bibî. Ew ê bibe. Em ê bibin. Hûn ê bibin. Ew ê bibin.

H. b) Dema niha û pêÒ I

Raweya neyînî Ez ê nebim. Tu ê nebî. Ew ê nebe. Em ê nebin. Hûn ê nebin. Ew ê nebin.

Guhartoya devokî Ez ê nînbim. Tu ê nînbî. Ew ê nînbe. Em ê nînbîn. Hûn ê nînbin. Ew ê nebin.

Li vir, pirsa sereke ya ku ji aliyê rastnivîsînê de derdikeve pêÒiya me, ew e: aya em ê pirtika NE-yê, wek li jorê, di gel lêkerê, pêkve binivîsîn? Yan divê em wê, wek li jêrê, cihê û bi tena serê xwe binivîsin? Ango:

nebûbûm nebûbûyî nebûbû nebûbûn nebûme nebûyî nebûye nebûne nebûma nebûya(yî) nebûya nebûna ê nebûma ênebibûya(yî) ê nebibûya ê nebibûna ne bûbiwam ne bûbiwa nebûbiwa nebûbiwan

Ez bibim Tu bibî Ew bibe Em/Hûn/Ew bibin

nebim nebî nebe nebin

Ku ez bim Ku tu bî Ku ew be Ku em/Hûn/Ew bin

nebim nebî nebe nebin

H. c) Dema niha û pêÒ II

Kurm ancî • 37 •

1. Raweya fermanî

a) Yekhejmar Bibe! (be!) b) Pirhejmar Bibin! (bin!)

L Ê K E R A «H E Y ï N»Ê nebe ! mebe ! nebin ! mebin !

Têbînî: Di zaravayê kurmancî de du cure raweya fermanî hene. Yek ji wan bi alîkariya pirtika me-yê tête çêkirin, ya din jî bi alîkariya pirtika ne-yê. Ferqa di navbera wan de ev e: «ME» her tim ferman e û fermaneke misoger e. Lê di ne-yê de tawsiye heye. Mixa bin, ku îro li ba hin Kurmancan me bi temamî asîmîle bûye û di Òûna wê de bi tenê ne û forma bi wê tête çêkirin, maye.

LÊKERA «HEBÛN»-Ê A. Dema niha

Raweya erînî Min heye Te heye Wî/Wê heye Me/We/Wan heye

B. Dema pêÒ

Min dê hebe Te dê hebe

C. Dema boriya têdayî Min hebû Te hebû

D. Dema boriya çîrokî Min hebû Te hebû

E. Dema boriya dûdar Min hebûye Te hebûye

Raweya neyînî min nîne te nîne wî/wê nîne me/we/wan nîne

Lêkera alternatîv ... min tune ... te tune ... wî/wê tune ... me/we/wan tune

min dê nînbe te dê nînbe

... min dê tune be ... te dê tune be

min nebû te nebû

... min tune bû ... te tune bû

min nebû te nebû

... min tune bû ... te tune bû

min nebûye te nebûye

... min tune bûye ... te tune ye

F. a) Raweya hekînî; dema borî I Min hebiwa Te hebiwa

F. b) Dema borî II Min dê hebiwa Te dê hebiwa

min nebiwa te nebiwa

... min tune bûya ... te tune bûya

min dê nebiwa te dê nebiwa

... min dê tune bûya ... te de tune bûya

G. a) Raweya bilanî; boriya berdest Min hebe Te hebe

G. b) Dema niha Min hebe Te hebe

H. Raweya fermanî Hebe! Hebin!

• 38 • Kurm ancî

min nînbe te nînbe

... tune be ... tune be

min nînbe te nînbe

... min tune be ... te tune be

Mebe! Mebin!

A. Dema niha Raweya erînî Ez heme Tu heyî Ew heye Em/Hûn/Ew hene B. Dema boriya têdayî Ez hebûm Tu hebûyî Ew hebû Em/Hûn/Ew hebûn C. Dema boriya dûdar Ez hebûme Tu hebûyî Ew hebûye Em/Hûn/Ew hebûne D. Boriya çîrokî Ez hebûm Tu hebûyî Ew hebû Em/Hûn/Ew hebûn E. Dema pêÒ Ez dê hebim Tu dê hebî Ew dê hebe Em/Hûn/Ew hebin F. a) Reweya hekînî; dema borî I Ez hebûma Tu hebûyayî Ew hebûya Em/Hûn/Ew hebûna F. b) Dema borî II Ez dê hebûma Tu dê hebûyayî Ew dê hebûya Em/Hûn/Ew hebûna G. a) Raweya bilanî; Boriya berdest Ez hebûbiwam Tu hebûbiwa Ew hebûbiwa Em/Hûn/Ew hebûbiwan G. b) Raweya bilanî; Dema niha û pêÒ Ez hebim Tu hebî Ew hebe Em/Hûn/Ew hebin G. c) Dema niha û pêÒ II Ku ez hebim Ku tu hebî Ku ew hebe Ku em/hûn/ew hebin H. Raweya fermanî Hebe! Hebin!

Raweya neyînî tune me tune yî tune ye tune ne tune bûm tune bûyî tune bû tune bûn tune bûme tune bûyî tune bûye tune bûne tune bûm tune bûyî tune bû tune bûn dê tune bim dê tune bî dê tune be dê tune bin tune bûma tune bûyayî tune bûya tune bûna dê tune bûma dê tune bûyayî dê tune bûya dê tune bûna tune biwam tune biwa tune biwa tune biwan tune bim tune bî tune be tune bin ku ez tune bim ku tu tune bî ku ew tune be ku em/hûn/ew/ tune bin mebe! mebin!

RAWEYA NEYïNï YA LÊKERAN

C. Dema borî

Hemû lêker, lêkera zanîn û karîn ne têde, di giÒt demên borî de bi alîkariya pirtika ne-yê têne neyînî kirin. Bo nimûne; Kirin min nekir A. Dema niha nedikir Da ku mirov lêkereke ku li gor dema niha hatiye tewandin bike raweya nekiriye neyînî, divê mirov pirtika di ku pirtika dema niha ya lêkeran e, hilde. Di nekiribû Òûna wê de pirtika neyînî ya na-yê, ku lêker bi bêdengekê dest pê bike, yan jî bi tenê n -yê, ku lêker bi dengdara «a»-yê dest pê bike, bi lêkerê ve binivîse. Bo nimûne: Lêker Kirin

Nivîsîn Sûtin Jiyan/Jîn Barîn Qajîn Xwarin Alastin EÒîn Iskîn Orîn Ûrîn Enirîn

Raweya erînî Ez dikim Tu dikî Ew dike Em/Hûn/Ew

Raweya neyînî nakim nakî nake dikin nakin

dinivîse disû dijî dibare diqaje dixwe dialêse diêÒe diîske diore diûre dienire

nanivîse nasû najî nabare naqaje naxwe nalêse naêÒe naîske naore naûre naenire

Raweya Fermanî Neyînî

TERMÊN HIQÛQÎ

meke!, neke! mekin!, nekin! menivîse!, nenivîse! mesû!, nesû! mejî!, nejî! mebare!, nebare! meqaje!, neqaje! mexwe!, nexwe! mealêse!, nealêse! meêÒe!, neêÒe! meîske!, neîske! meore!, neore! meûre!, neûre! meenire!, neenire

Amadekar : Musa KAVAL kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

Kes Kesane Kesî Kesahî Netewe Neteweyî Neteweyîtî

ÒahÈs Òahsî ÒahÈs Òahsiyet ulus ulusal ulusallÈk, millilik ulussever, ulusçu ulusçu, milliyetçi

personne personnel personnel personnalité nation national carectère national

person personal personal personality nation national nationhood

nationaliste, qui aime sa nation nationaliste, qui défend sa nation nationalisme

nationalist

Neteweperwer Neteweparêz

LÊKERÊN HEVEDUDANï Dil Òikandin Lê xistin Pê Òêwirîn Jê rijandin Tê dan Vexwarin Dadan Raxistin Derketin Wergirtin Hilavêtin

dil diÒkêne lê dixe pê diÒêwire jê dirije tê dide vedixwe dadide radixe derdikeve werdigire hildiavêje

dil naÒkêne lê naxe pê naÒêwire jê narije tê nade venaxwe danade ranaxe dernakeve wernagire hilnavêje

dil meÒkêne!, dil neÒkêne! lê mexe!, lê nexe! pê meÒêwire!, pê neÒêwire! jê merije!, jê nerije! tê mede!, tê nede! vemexwe!, venexwe! damede!, danede! ramexe!,ranexe! dermekeve!, dernekeve! wermegire!, wernegire! hilmeavêje!, hilneavêje!

Hin ji Kurmancan, raweya neyînî ya lêkerên bi pêÒpirtikên wek bi «ra-, ve-, der-, hil-» û hwd ve hevedudanî ne lê di tewangê de ji hev nahêne veqetandin, her yekser pirtika na-yê bi serê lêkerê ve dinivîsin. Bi vî rengî raweya neyîniyê çê dikin. bo nimûne: vexwarin navexwe raxistin naraxe wergirtin nawergire Lêkerên wek «karîn» û «zanîn»-ê bi pirtika ni-yê têne neyînî kirin. Wek; Zanîn dizane nizane mezane, nezane! Karîn dikare nikare

B. Dema pêÒ

Raweya neyînî, di giÒt demên pêÒ yên hemû lêkeran de (karîn û zanîn ne têde), her bi alîkariya pirtika «NE»-yê têne çêkirin. Wek; Lêker Dem Çûn ez ê neçim neçûma neçûbim

Neteweparêzî Neteweperest Navneteweyî Gelemper Bi gelemperî GiÒtî GiÒtî Civat Civatî, civakî Exlaq, sinc Seredan Danberhevî Dan ber hev Bi dananberhevî Peyketin

ulusçuluk, milliyetçilik koyu ulusçu, chauvin Òöven milliyetçi uluslararasÈ, international genel général genellikle, généralement genel olmak kamu public genel général toplum société toplumsal social ahlak morale, ethique görüÒme visite karÒÈlaÒtÈrma comparaison karÒÈlaÒtÈrmak comparer karÒÈlaÒtÈrmak comparé takib poursuite

nationalist nationalism chauvinistic international general generally

public general society social ethics visit comparaison to compare compared pursuit, prosecution Dad adalet justice justice Dadî, qeza adlî, tûzel judiciaire judicial Hiqûq hukuk droit law Hiqûqî hukuksal juridique juridical Qanûn kanun loi law Hiqûqê neteweyî ulusal hukuk droit national national law Hiqûqê uluslararasÈ droit international international navneteweyî hukuk law Hiqûqê giÒtî kamu hukuku droit public public law Hiqûqê karÒÈlaÒktÈrmalÈ droit comparé compared law danberhevî hukuk

Kurm ancî • 39 •

hejmar 6

zivistan 1990

KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Anatomiya mirov (dumahîka hejmara 5) tirkî

fransizî

înglilizî

1 - 29 QERQÛDE, SKELET 1. kilox 2 - 5 Stûna piÒtê

ISKELET

SQUELETTE

SKELETON

kafatasÈ bel kemifii

crâne colonne vertébrale, épine dorsale vertèbre jointure vertèbres cervicales

skul vertabral column spinal column vertebra joint cervical vertebra

omur eklem boyun omurlarÈ sÈrt omurlarÈ

Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna Stockholmê Civîna ÒeÒemîn a li ser zaravê kurmancî li Xwendegeha

kurdî

movik geh, girêçik 2. movikên stû : 7 lib in, ji tevahiya wan re stûkurk tê gotin. 3.movikên piÒtê : 7 lib in. 4. movikên mazmazkê hestiyê kortîxê 5. kilêjî, hestiyê boçikê 6 -7 kembera mil 6. pirika mil 7. bêrok, pîl 8 - 11 sebeta sîng, qefesa sîng, rikeha sîng 8. depê sîng 9. parsû 10. zirparsû, parsûyên kurt 11. kirkirka parsûyê 12 - 14 mil, pî, bask, çeng 12. lûla pazû 13. lûlezenda zirav 14. lûlezenda stûr 15 - 17 dest 15. hestiyên bazinê (qevdika) dest 16. Òeyê dest 17. hestiyên tiliyan 18 - 21 legen, kodik 18. hestiyê qorikê, hestiyê kemaxê 19. hestiyê qûnê 20. hestiyê rûv 21. hestiyê kortîxê 22-25. ling 22. hestiyê ran, hestiyê hêtê

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan

vertèbres dorsales vertèbres lombaires safirÈ kemifii sacrum kuyruk kemifii coccyx ceinture scapulaire köprücük kemifii clavicule kürek kemifii omoplate göfiüs thorax

dorsal vertebra lumbar vertebra sacrum coccyx shoulder gridle clavicle shoulder blade thorax

göfiüs kemifii sternum kaburga côte serbest kaburgalar côtes flotantes

breastbone true rib false ribs

kaburga kÈkÈrdafiÈ cartilage costal kol bras

costal cartilage upper arm

üst kol lülesi döner kemik dirsek kemifii el bilek kemikleri

humérus radius cubitus main carpe

humerus radius ulna hand carpus

tarak kemikleri parmak kemikleri lefien, havsala kalça kemifii

métacarpe phalanges du doigt bassin os iliaque

metacarpal bone phalanx pelvis ilium, hip bone

verek, iskiyon kasÈk kemifii safirÈ kemifii bacak uyruk kemifii

ischion pubis sacrum jambe fémur

ischium pubis sacrum leg femur, high bone

bilind a Biskops Arnö, nêzî bajarê Stokholmê, roja 12ê teÒrînê dest pê kir û heya 18ê teÒrînê dom kir.

Hevalên ku di vê civînê de beÒdar bûn ev bûn: Rojen Barnas (Diyarbekir), Lutfî Baksî (Xerza), Mahmûd Baksî (Xerza), Cemal Batu (Mêrdîn), Xelîl Dihokî (Dihok), Mûsa Kaval (Hekarî), Hazim Kiliç (Hekarî), Kendal Nezan (Diyarbekir), Huner Salim (Akrê), Mehmed Uzun (Swêrek), ReÒo Zîlan (Agirî). Civîn vê carê jî li ser peyvên hiqûqî û yên anatomiya mirov xebitî. PaÒê Hazim Kiliç rapora xwe li ser termên ku di çandiniyê de tên bi kar anîn pêÒkêÒ kir. BeÒdar bi firehî li ser van peyvan rawestiyan. Ewê civîna bihara 1990an giraniya xwe bide termînolojiya edebî û kurmanciya nivîskî ya Hawar û Roja Nû.

KURMANCï

Kurm ancî • 41 •

23. serçok, serjinû, keÒka çokê, çortanok, kasika çokê, kodika çokê 24. lûlaqa zirav 25. lûlaqa stûr, gîtik, hestiyê birçî 26-29. pê 26. hestiyên bazinê pê 27. hestiyê paniyê 28. hestiyên Òeyê pê 29. hestiyên pêçiyan 52-63. PÊ pêçî 52. pêçiya beranê, pêçiya mezin 53. pêçiya dirêj 54. pêçiya navîn 55. pêçiya babelîçkê 56. pêçiya qilîçkê 57. neynûka pêçiyê 58. girêka pê 59. gûzika derve 60. gûzika hundir 61. piÒtpê 62. hevêsa pê, zengiya pê, kefa pê 63. panî 64-83. DEST 64. tiliya mezin, tiliya beranê 65. tiliya nîÒandanê 66. tiliya navîn, tiliya dirêj 67. babelîçk, tiliya gustîlkê 68. qilîçk, tiliya biçûk 69.

diz kapafiÈ

rotule

patella, kneecap

kamÈÒ kemifii kaval kemifii

péroné tibia

fibula, splint bone tibia, shin bone

ayak ayak bilefii kemikleri topuk kemifii ayak tarafiÈ kemikleri ayak parmafiÈ kemikleri AYAK ayak parmafiÈ ayak baÒ parmafiÈ

pied tarse

foot tarsus

calcanéum métatarse

calcaneum, heelbone metatarsus

phalange de l’orteil PIED orteil gros orteil

phalange

orta ayak parmafiÈ

deuxieme orteil troisième orteil quatrième orteil küçük ayak parmafiÈ petit orteil ayak parmafiÈ tÈrnafiÈ ongle de l’orteil éminence de l’articulation malléle externe malléle interne ayak sÈrtÈ dos de pied ayak tabanÈ plante de pied

lateral malleolus medial malleolus dorsum of the foot sole of the foot

topuk EL baÒ parmak

talon MAIN pouce

heel HAND thumb

iÒaret parmafiÈ ortak parmak yüzük parmafiÈ küçük parmak

ilindex majeur annulaire auriculaire bord radial de la main bord cubital de la main paume lignes de la main éminence thénar

index finger middle finger ring finger little finger radial side of the hand ulnar side of the hand palm of the hand lines of the hand ball of the thumb

poignet

wrist

phalange pulpe de la phalangette bout de doigt ongle lunule noeuds de l’articulation dos de la main

phaan finger pad

70. teniÒta dest 71. hevêsa dest, kefa dest 72-74. xêzikên dest 75. gurçika dest, nermika dest 76. qevdika dest, bazinê dest 77. movikên tiliyan 78. gûpika tiliyê

el ayasÈ el çizgileri

79. sertilî 80. neynûk 81. spîka neynûkê 82. girêkên dest

parmak ucu tÈrnak

83. piÒtdest

el sÈrtÈ

• 42 • Kurm ancî

FOOT toe big toe second toe third toe fourth toe little toe toenail ball of the foot

fingertip nail lunule of the nail knuckles back of the hand

Termên Çandinî Amadekar : HazimKILIÇ kurdî nn. (navê nêr) nm. (navê mê) çandin çandinî ber ber hilanîn

tirkî eril isim diÒil isim tarÈm, ziraat tarÈmsal, ziraatsal ürün ürün almak, ürün kaldÈrmak erd, nn. toprak, mülk, arazi ax, nm. toprak hêÒinahî, Òinkatî, nn. yeÒillik, nebat xwelî, nm. kül, toz hêman, nm. unsur, eleman xîz, sîlik, sêlax, rîk, nm. kum xireber, xîçik, nm. çakÈl gil, kîlte, nm. kil kils, kiÒil, nm. kireç gêç, cixs, cils, cis, nm. alçÈ humus, nm. umus axa bi xîz kumlu toprak axa bi kîlte killi toprak axa bi kils kireçli toprak kêlan, cot kirin, toprak sürmek erd ajotin kêlangeh, nm. sürüme ayrÈlmÈÒ toprak kolan (bikole!) toprafiÈ kirizma etmek, kazmak tov kirin tohum ekmek mangêr, nn. tÈrmÈk, kültivatör mangêr kirin tÈrmÈk çekmek binkol, tivrik, nn. çapa binkol kirin, tevrik kirin çapalamak Òene, nn. tÈrmÈk Òene kirin tÈrmÈklamak serav, nm. ilk sulama serav kirin

ilk sulamak

tov, toxim, nn. zibil, peyn, nn. ziblê xwezayî, ziblê heywanan ziblê kîmyayî avezibil giyazibil zilq, çirt, zîrç

tohum gübre dofial gübre

ziblê sar ziblê germ

sÈfiÈr gübresi at, eÒek, gübresi

piÒkil, piÒkul , nn. rêx, rîx, nm.

koyun, keçi dÈÒkÈsÈ büyük baÒ hayvan gübresi

kimyasal gübre gübre Òerbeti ot gübresi kuÒ gübresi

fransizî masculin féminin agriculture agraire, agricole produit récolter terre, terrain sol légume poussière, cendre élément sable gravier argile chaux gypse humus sol sablonneux sol argileux sol calcaire labourer

îngilîzî masculine feminine agriculture agrarian, agricultural product, fruct to harvest

earth, ground soil vegetable dust, ask element sand gravel clay lime gypsum, plaster stone humus sandy soil clayey soil chalky soil to plough, to plow, to till terre de labourage plowing land creuser, bêcher to dig, to turn over (earth) ensemencer, semer to sow, to seed herse harrow herser, biner to harrow houe, hoyan hoe, mattock houer to hoe râteau rake enfouir au râteau, to rake râteler premier arrosage first watering of d’un jardin a garden arroser pour la premi- to water for the ère fois un jardin first time a garden graine, semence seed engrais, fumier manure, dung, fertilizer fumier, engrais dung, manure naturel engrais chimique chemical fertilizer engrais liquide, purin liquid manure engrais végétal vegetal manure fiente d’oiseaux droppings of et de vollaille birds fumier de bovins cattle dung fumier de cheval, horse and donkey de mule dung crotte, crottin droppings of sheep bouse cow dung, cowpat

Bêr û Mer Bêr li aliyê rojava û bakur, mer li aliyê Hekarê ji bona alatê kolanê tête gotin ku tirkiya wê “kürek” e. Mer li aliyê rojava û bakur, metirke li aliyê Hekarê ji bona alavê binkolanê tête gotin ku tirkiya wê “bel, belkürefii” ye. Çend peyvên din Di civînê de li ser navên hin giyayên din jî hate axaftin, lê mixabin me nikarî van navan wergerînin zimanên biyanî. Heke ji xwendevanên Kurmancî hin kes bi tirkî, erebî, farisî, îngilîzî, fransîzî an rûsiya van navan bizanibin, bira ji kerema xwe re em agahdar bikin. tûsî,nm : giyayek e, li biharê hêÒîn dibe, bejna wê qasî du bihustan e, rengê wê morê vekirî ye, pelên wê hûrik û bi dirrî ne, qaçilê wê diqeÒêrin û wekî çerez tê xwarin. baxoxe, nm : giyayek ji malbata kerenga ye, serê wê bi pel e, berên wê girover in û wekî pelên wê bi dirrî ne; berên wê tên xwarin, ew bi xwe jî tê qeÒartin û xwarin. bendik, nm : giyayek avî ye, biharê wekî tûzikê li ber devê kanî an çeman hêÒîn dibe, tama wê nêzî ya bexdenûsê ye. kûzrek, nm : giyayek e, di gulanê de hêÒîn dibe û qasî mehekê dijî, pelên wê ji çar pelikan pêk tên, qirna wê di rûn û hêkan de diqewirînin û dixwin. pêmirîÒk, nm : giyayek e demî ye, pelên wê wekî piyê mirîÒkê ne, qirna wê dikelînin û dixwin. sping, nm : giyayek e, pelên wê zirav û dirêj in û bi xavî wekî çerez tên xwarin, ew bi xwe wekî nîvesêvek e û bi Òîr e. xenclîsk, nm : giyayek e, sêvika wê ya binaxê qasî gûzekê ye, rengê sêvikê qehweyî yê tarî ye.

Kurm ancî • 43 •

kesil, kospil, fiÒqî, nm ziblê tevlihev, ziblê têkel giyajeng, nm ka, nm tenî, nm herî, celb, nm bermayî, nm ziblê madenî AVDAN derav, qetek,nm awayên avdanê reÒandin (bireÒîne!) awayê deravî xewnandin, nm destedêr kirin avdêr, n. KANIYÊN AVDANÊ çem, rûbar, nm co, nm., cok, nm. kêfte, lîç, nm. ger, nm. bîr, nm. bincan AMÛRET, ALAV, HACET, ALETÊN ÇANDINÎ dirûn (bidirû! ), çinîn (biçine !) çandin (biçîne!) gêre, nm., xarman, nm. daweÒandin (daweÒîne !) dirûngeh, bêder kirin, bênder kirin bêder, coxîn, nm. cot, nm. cot kirin hevcar, nm. nîr, nm. gêsin, gîsin, nm mahlû, nm. mangêr, nm. kotan, nm. parxêl, nm.

at, eÒek, katÈr gübresi karÈÒÈk gübre yabani ot, alÈnmasÈ gereken otlar saman kurum çamur artÈk madeni gübre SULAMA su tevzi kanallarÈ, tevzi afizÈ sulama türleri serperek sulamak tüm arazi parçalarÈnÈn enlemesine birden sulanmasÈ dinlendirici sulama, gece sulamasÈ çabuk sulama sulamacÈ SULAMA KAYNAKLARI dere, Èrmak, nehir kanal, ark gölet akarsudaki göl kÈsmÈ kuyu akarsu üzerinde yapÈlan sed vasÈtasÈyla su yükseltilerek araziye su verilmesi TARIM ARAÇLARI

tahÈl ve ot biçmek biçmek, devÒirmek, toplamak ekmek, dikmek harman dövme silkmek, silkelemek biçim alanÈ harmanlamak harman yeri karasaban çift sürmek karasaban gövdesi boyunduruk saban demiri tÈrmÈk, tapan disk, diskaro pulluk öküz, atla toprak üzerinde çekilen kÈzak makîna dirûnê biçer makinasÈ makina dirûn û gêrê biçer-döfier makinasÈ mîbzer, makîna tovreÒanê, nm. tohum ekme makinasÈ patos, nm. döfime makinasÈ moÒene, kam, gam, nm. döfien cercere, cencere, nm. silindir tekerlekli ve döfime makinasÈ silindirleri balta afiÈzlÈ cendere pres makinasÈ, sÈkÈÒtÈrma makinasÈ AMÛRETÊN GIYA OT TA…IMA ARAÇLARI KI…ANDINÊ garte, nm. kÈzak qol, nm. kÈzaksÈz, yalnÈz halat üzerinde yapÈlan ot çekimi

• 44 • Kurm ancî

fiente de cheval, de mule et d’âne engrais mélangé mauvaise herbe paille suie boue reste, résidu engrais minéral ARROSAGE points de distribution de l’eau procédés d’arrosage arroser arrosage en largeur de toutes les parcelles arrosage de nuit arroser rapidement arroseur, arroseuse SOURCES D’ARROSSAGE ruisseau, rivière, fleuve canal réservoir d’eau, pièce d'eau, étang eaux stagnantes d’une rivière puits irrigation à partir d’une écluse

droppings of horse, donkey, etc mixed dung weed straw soot mud, slush remaining, residium mineral fertilizer WATERING IRRIGATION water supply points watering forms to water watering in breadth all parcels of land night watering to water quickly sprinkler WATERING SOURCES stream, river channel pond stagnant waters a river well irrigation from a look

INSTRUMENTS ARATOIRES

AGRICULTURAL INSTRUMENTS, TOOLS to harvest to gather, to pick, to pluck to seed, to cultivate, to raise, to grow threshing of corn to shake harvest area to thresh threshing-floor plough to plough plough frame yoke ploughshare rake

moissonner cueillir semer, cultiver, planter battage de céréales secouer aire de moisson battre (les céréales) aire de battage charrue labourer le bâti de la charrue joug soc râteau brabant traîneau de transport, moissonneuse-batteuse moissonneusesemeuse batteuse batteuse à traction animale batteuse à roues cylindriques

all-metal wheel plough transportation sledge, schlitte timber sledge, dray harvester, reaping machine combine (harvester) drill (for sowing) thresher, threshing machine thresher cylindrical wheel thresher

presse, presse à comprimer MOYENS DE TRANSPORT DU FOIN, TRAÎNEAU véhicule que l’on traîne sur la neige transport du foin sur des câbles

press, pressing machine HAY TRANSPORTATION MEANS sledge, sleigh cable transportation of hay

ereba ga dadan (dade!) tehisîn, (bitehese!) tehesandin, (bitehesîne!) Òemitîn (biÒemite!) Òemitandin (biÒemitîne!) xirxal, nm. firxûn, nm. bêr, mer, nm. mer, metirke, nm. tevir, nm.

kafinÈ 1) kaymak, 2) konmak gayrÈ ihtiyari kaymak kaydÈrmak kaymak kaydÈrmak teker bir tür at arabasÈ, kürek bel, belkürefii kazma, biri kesici, afiÈzlÈ kazma difieri kazÈcÈ çift tevrik, nn. çapa kulling, nn. 1) inÒaat ve taÒ çÈkarma kazmasÈ, 2) manivella,murc tirmix, nm. tÈrmÈk melhêb, nm. yaba meqes, nm. makas Òeyê dest el tarafiÈ birrek, nm., miÒar bÈçkÈ, destere çakûç, nn. çekiç sindan, nn. örs das, nm. orak Òalok, dasa paleyiyê biçme orafiÈ dasa daran dehre kêlindî, qirim, nm., tirpan tÈrpan kêlindîkêÒ, nn., tirpankêÒ tÈrpancÈ kêr, nm. bÈçak kêrik, nm. çakÈ zevî, nm. tarla lat, nm. küçük tarla berxwêr, ÒeqlîÒa, nm. büyük tarla bax, nn. afiaç bahçesi baxçe, nn. sebze, meyve bahçesi bostan, bîstan, nn. sebze tarlasÈ yada bahçesi parêz, werz, nn. kavun, karpuz tarlasÈ rez, nn. bafi malik, miÒar, nn. tarh kertik, nm. çeltik evlefii kerdî, latik, nm. bahçe, bostan evlefii tixûb, nn. sÈnÈr, hudud miÒkane, nm. rehin, ipotek zeviya xwe bi miÒkane dayin tarlasÈnÈ hipotefie vermek piÒkane, nm. müÒterek hisseli mülk nîvekarî, nm. ortakçÈlÈk givande, nm. topraktan tarla sÈnÈrÈ hewd, nn. fide tarhÈ, fidelik axesor, nm. kÈrmÈzÈ toprak axereÒ, nm. kara toprak axeÒîn, nm. gri toprak kîlte, nm. killi toprak berespî, nn. kireç taÒÈ tevÒ, nn. küçük, yassÈ, sivri afiÈzlÈ taÒ helan, nn. yassÈ, tabaka tabaka oluÒmuÒ taÒ reÒe, nn. korkuluk heska hirçê kepçe Òeklindeki korkuluk dexil, tene, nn. tahÈl genim, nn. bufiday

char à beufs 1) glisser 2) se poser, se percher glisser involontairement faire glisser glisser faire glisser roue charrette à cheval pelle bêche pioche à deux pointes

oxen cart 1) to slip 2) to settle, to perch to slip unintentionally to slide to slip so slide wheel horse cart shovel spade mathock

houe 1) pioche, rivelaine, pic à deux pointes 2) manivelle, levier râteau fourche ciseaux peigne scie marteau enclume faucille faucille de moissonneur serpe faux faucheur couteau couteau de poche champ portion de champ, petit champ domaine agricole, latifundium verger jardin potager champ de pastèques et de melons vignoble rangée d’un jardin rangée d’une rizière parcelle d’un champ ou d’un jardin frontière gage, hypothèque hypothéquer son champ propriété indivise, collective métayage tallus de remblai pépinière terre rouge terre noire terre grise sol argileux pierre à chaux galet dalle épouvantail épouvantail en forme de louche céréales blé

hoe 1) mathock, pickaxe 2) crank, lever rake fork, hayfork scissors comb saw hammer anvil sickle harvester’s sickle billhook scythe reaper, mower knife pocket knife field small field domain, estate orchard garden kitchen garden melon, watermelon field vineyard row of a garden row, line of a rice field parcel of a field or garden border, boundary mortgage to mortgage a field undivided, collective land sharecropping slope, embankment seed bed red soil black soil grey soil clayey soil clayey stone pebble flagstone scarecrow bugbear cereal, corn wheat

Kurm ancî • 45 •

Òilêl, çexdar, nn. ceh, nn. garis, nn. genimÒamî, gilgil, lazût, nn. Òûv, Òov, nm. adan, nm. bi adan aÒêv kirin, adê kirin (ade) fasûlî, lobî, nn. (ji latinî phaseolus) maÒ, nn. polik, bezelî, nn. birinc, riz, nn. kulind, kulindir, nn. dolmik, kulindterk, nn. bamye, nn. tirozî, kilyar, ecûr, nn. gulberojk, nm. xas, xes, kahû, nn. silk, nn. Òêlim, nn. giyadermank, nn. qorîngan ketezer zil, qeram, nn. DAR pejnandin(bipejne!) kezaxtin(bikezêxe!) pejik, nn. spîndar, hewr, nm. pelg, nm. bî, nm. Òengebî, Òorebî, bîÒeng benav berû darberû mazî darmazî kevot evris, qaç çinar DARÊN MEYWE ziriÒk, qermox, nm. dirik, dirîmok, dendûreÒk, nm. Òîlank, nm. findeq, nm. gûz, nm. xurme, qesp,nm. gul sosin DAR, nm reh, nm. rîÒe, nm. qurm, nm. ta, nm. Òax, nm. çeq, çiqil, nm. ajfiliz, aj patrome, lûl patrome kirin goyin, nm. goyinger

• 46 • Kurm ancî

çavdar arpa darÈ mÈsÈr nadas besin, gÈda besleyici yabani otlardan ayÈklamak fasulya Hint fasulyesi bezelye pirinc kabak dolmalÈk kabak bamya(y) acur ayçiçefii marul pancar Òalgam hekimlikte kullanÈlan otlar kÈrmÈzÈ çiçekli yonca sarÈ çiçekli yonca türü kamÈÒ AflAÇLAR budamak bafi budamak küçük ve ince dal parçasÈ kavak titrek kavak söfiüt salkÈm söfiüt diÒ budak meÒe palamudu meÒe afiacÈ mazÈ mazÈ afiacÈ akça afiaç ardÈç çÈnar YEMË… AflAÇLARI diken üzümü böfiürtlen kuÒ burnu fÈndÈk ceviz hurma gül zambak AflAÇ kök kökçük, ince kök teli afiaç gövdesi dal küçük dal ince dal filiz aÒÈ afiaç aÒÈlamak nöbet, sıra nöbetçi

seigle orge millet maïs jachère aliment, substance nutritive nutritif sarcler haricot haricot d’Inde petit pois riz courge courgette gombo concombre russe tournesol laitue bette, poirée betterave herbes médicinales trèfle rouge trèfle jaune roseau ARBRES élaguer, émonder tailler la vigne branche, brindille peuplier peuplier tremble saule saule pleureur frêne gland chêne noix de Galle varieté de chêne érable genévrier platane ARBRES FRUITIERS épine vinette mûron églantier noisette noix datte rose lys, iris ARBRE racine radicelle tronc ramification, branche rameau brindille pousse greffe greffer garde, surveillance gardien, veilleur

rye barley millet maize, Indian corn fallow food, nutriment nutritive, nourishing to weed(garden), to clean (a field) bean Indian bean garden pea rice marrow courgette gombo Russian cucumber sunflower lettuce beet beetroot medicinal herbs red clover yellow clover reed TREES to prune, to trim to dress vine twig, sprig, brushwood poplar aspen willow weeping willow ask (tree, timber) acorn oak oak apple variety of oak maple juniper plane tree FRUIT TREES barberry blackberry wild rose hazelnut walnut date rose lily TREE root radicel, rootlet trunk branch, ramification small branch, twig twig, sprig sprout graft, scion to graft guard keeper, watchmen

T ERMÊN HIQÛQÎ

Amadekar : Musa KAVAL

kurdî çavkanî çavkaniyên hiqûqê qanûn qanûna bingehî qanûnî biryar biryarname xweza xwezayî hiqûqa xwezayî hiqûqa bacê hiqûqa kar hiqûqa giÒtî hiqûqa gelemperî hiqûqa xwedaniyê bank bankî bankgêr bankgêrî hiqûqa bankgêriyê hiqûqa malbatî ewlehî ewlehiya civakî ewlehiya giÒtî sîgorte, bîme pêÒniyar pêÒniyara qanûnê peyman hevalbendî lihevkirin lihevhatin testîq kirin mafê çarenûsî mafê penaberî avûkat, parêzer dadgeh seza, ceza dadgeha sezayî lihevanîn dadgeha lihevanînê bendname, girêdan

tirkî kaynak hukukun kaynaklarÈ yasa anayasa yasal karar kararname dofia dofial dofial hukuk vergi hukuku iÒ hukuku kamu hukuku genel hukuk mÚlkiyet hukuku banka bankasal bankacÈ bankacÈlÈk bankacÈlÈk hukuku aile hukuku emniyet, gÚvenlik sosyal gÚvenlik kamu gÚvenlifii sigorta öneri, teklif kanun önerisi antlaÒma, misak ittifak anlaÒma barÈÒma tastik etmek, onaylamak kendi kaderini tayin hakkÈ sÈfiÈnma hakkÈ avukat mahkeme ceza ceza mahkemesi sulh sulh mahkemesi akd, akid

fransizî îngilîz source source les sources the sources de droit of law loi law constitution constitution légal lawful, legal décision decision décret, ordonnance decree, ordinance nature nature naturel natural droit naturel natural law droit fiscal fiscal law droit du travail labour laws droit public public law droit général general law droit de proprièté property law banque bank bancaire pertaining banquier banker la banque, le métier de banque banking droit banking law bancaire droit de famille family law sécurité security sécurité social sociale security sécurité publique public security assurance insurance proposition proposal proposition de loi law proposal pacte, traité pact, treaty alliance alliance accord agreement réconciliation reconciliation approuver, ratifier droit à l’autoright to selfdeterright to détermination mination droit d’asile asylum right avocat lawyer, advocate tribunal, court court peine sentence tribunal criminel criminal court réconcilation reconciliation tribunal d’instance magistrates’ court acte acte

Kurm ancî • 47 •

hejmar 7

havîn 1990

KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Anatomiya Mirov

ËÇ ORGANLAR ORGANS salgÈ bezi tiroid bezi LARËNKS, GIRTLAK hiyoid kemifii tiroid eklemi soluk borusu Adem elmasÈ, gÈrtlak çÈkÈntÈsÈ 5- bronÒ bronÒ bronÒik bronÒçuk 6-7 piÒik, ceger,sîpelk ak cifier 6- piÒika rastê safi akciger 7-loba jorîn a piÒikê akcifier üst lopu

8- dil yürek, kalb 9- perdeya navbirê, diyafram diayafragm 10- cegera reÒ, kara cifier kezeb, mêlak 11- kîsikê zirav safra kesesi 12- fatereÒk, xalxalk, dalak (Arapça talak) sipil 13- asik, made mide 14-22- RÛVï BAflIRSAKLAR 14-16- RÛVIYA ZIRAV ËNCE BAflIRSAK 14- donzdetilk, oniki parmak barsafiÈ donzdegirêk 15- rûviya birçî boÒ bafiÈrsak 16- rûviya badayî kÈvÈrÈm bafiÈrsak 17-22- RÛVIYA STÛR KALIN BAflIRSAK 17- rûviya kor kör bafiÈrsak 18- apandîs, rûviya zêde apandis 19- zeblota hilkêÒayî 20- zeblota berwarkî 21- zeblota dakêÒayî 22- rûviya dawîn, rektum tortorîk 23- sorsorik yemek borrusu 24-25 dil kalb, yürek 24- guhik kulakçÈk 25- tîÒika pêÒîn a dil

Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna Ismail Besikçi

(dûmahîka hejmara 6)

1-57 - ORGANÊN HINDURïN 1- toÒpî, n.m. toÒpiya tîroîdê 2-3- GEWRï 2- hestiyê hiyoîde 3- kirkirka tîroîdê 4- zengilor gûzika zengilorê

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan

ORGANES INTERNES

INTERNAL

glande corps tyroide LARYNX os hyoïde cartilage thyroïde trachée pomme d’Adam

gland thyroid gland LARYNX hyoid bone tyroid cartilage trachea Adam’s apple

bronche bronchiole poumons poumon droit lobe supérieur du poumon cœur diaphragme

bronchus bronchiole lung right lung upper pulmonary lobe heart diaphragm

foie

liver

vésicule biliaire rate

gall bladder spleen

estomac INTESTINS INTESTIN GRÊLE duodénum

stomach INTESTINES SMALL NTESTINE duodenum

jejunum iléon GROS INTESTIN caecum appendice colôn ascencdant colôn transverse colôn descendant rectum

jejunum ileum LARGE INTESTINE cecum, caecum appendix ascending colon transverse colon descending colon rectum

oesophage cœur oreillette sillon inter-ventriculaire antérieur

oesophagus, gullet heart auricle anterior longitudi nal cardiac sulcus

Civîna heftemîn ya li ser zimanê kurdî, zaravê kurmancî, li Swêdê, li Biskops Arnöyê civiya. Civîn hefteyekê, ji 7ê nîsanê heta 14ê nîsanê, dom kir. Civîna bihara 1990an, îcar, bi firehî li ser termên edebî bû ku em di vê hejmarê de, beÒê yekemîn yê terman diweÒînin. Tevî termên edebî, hevalên beÒdar li ser termên hiqûqî û anatomiyê jî xebitîn. Herçî pirsegirêkên gramatîka kurdî be, beÒdar li ser rapora ReÒo Zîlan, ku di derheqa rastnivisîna hin hoker û daçekan de bû, xebitîn. Em vê xebatê jî di vê hejmarê de diweÒînin. Hevalên ku beÒdarî li civîna bihara 1990 an kirin ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), Lutfî Baksî (Xerzan), Mehmûd Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Cemal Batun (Mêrdîn), Joyce Blau (Fransa), Nûra Cewarî (Rewan), Firat Cewerî (Nisêbîn), Zeynelabidîn Zinar (Batman), Remzî Kerîm (Sêrt), Hazim Kiliç (Hekarî), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Uzun (Siwêrek), Veysî Zeydanlî (Bêdlîs) û ReÒo Zîlan (Agirî). Di vê civînê de du navên nû hebûn : folklorîsta hêja Nûra Cewarî ku ji Ermenistana Sovyetî hatibû û xanima Joyce Blau ku li Zanîngeha Sorbonnê, ya Parîsê, mamosteya zimanê kurdî ye. Nivîskarê kurdê Yekitiya Sovyetî Tosinê ReÒîd jî, êvarekê, hat ziyareta me. Em bi dîtina wan kêfxweÒ, bi xebat û pêÒniyarên wan hîn têkûztir bûn. Hevalên ku ji Rewanê hatibûn daxwaz û pêÒniyar kirin ku niwênerên kurd ên Yekitiya Sovyetî jî di civînên me de beÒdar bin. Me dil û daxwaz û hêvî heye ku hevalên ji Yekîtiya Sovyetî jî bikaribin di civînên bê de hazir bin û vê xebata pîroz hîn geÒtir û berfirehtir bikin. Bi biryara hevalên beÒdar navê vê civînê bû Civîna Ësmail Besikçi. Herwekî ku tê zanîn, Dr. Ësmail BeÒikçi, nivîskar, sosyolog, ji mêj ve ye li ser doza Kurdan û pirsa Kurdistanê dixebite û wî gelek kitêb, di vî warî de weÒandine. Û ji ber vê yekê, ew gelek caran hatiye girtin û bi dirêjahiya salan li zîndan û girtîxanên Tirkiyê maye. Niha, wî du kitêbên din ku li ser pirs û pirsgirêkên Kurd û Kurdistanê ne, li Stembolê, weÒandine. Ji lewre, ew hatiye girtin. Ji bo nîÒandana piÒtgirtiyê û protestkirina girtina Ësmail BeÒikçi, civînê telegramek ji serekkomarê Tirkiyê Turgut Özal re Òand û kopiyek ji telegramê jî ji Ësmail BeÒikçi re bi rê kir.

KURMANCï

Kurm ancî • 49 •

26-perdeya navbirê 27- fatereÒk, xalxalk, sipil 28- gurçika rastê 29- toÒpiya sergurçikî 30-31- gurçika çepê 30- kovên gurçikê, kalîks 31- legena gurçikê 32- mîzkêÒ 33- mîzdank 34-35- KEZEB, CEGERA RE… 34- navika kezebê 35- lobê kezebê 36- kîsikê zirav 37-38- DUCOYA ZIRAVï 37- coya kezebe 38- coya ziravî 39- derîdamar 40- sorsorik 41-42- MADE, A…IK 41- serdevka made, aÒik 42- bindevka made, aÒik 43- donzdetilk 44- pankreas

diyafram diyafragm dalak safi böbrek böbreküstü salgÈ bezi sol böbrek böbrek piramitleri lefien sidik yolu sidik kesesi KARA CËflER kara cifier göbefii kara cifier lopu safra kesesi SAFRA KANALI hepatik kanal sistik kanal kapÈ damar yemek borusu MËDE mide afizÈ mide kapÈsÈ on iki parmak bafiÈrsafiÈ pankreas

diaphragme rate rein droit capsule surrénale rein gauche calice bassinet uretère vessie FOIE hile du foie lobe du foie vesicule biliaire CANAL CHOLÉDOQUE canal hépatique canal cystique veine porte oesophage ESTOMAC cardia pylore duodénum pancréas

diaphragm spleen right kidney suprarenal gland left kidney calyx renal pelvis ureter bladder LIVER falciform ligament of the liver lobe of the liver gall bladder COMMON BILE DUCT common hepatic duct cystic duct portal (hepatic portal vein) oesophagus STOMACH cardiac orifice pylorus duodenum pancreas

Li ser rastnivisîna çend tiÒtan ReÒo ZÎLAN

1. Rastnivîsîna hin daçek û hokeran Herçendî daçekên kurdî ji çend cureyan pêk bên jî, di rastiyê de, yên bingehîn ev in; ji, li, di, bi, bê. Heçî daçekên din in, êdî ew bi alîkariya van daçekên han yên bingehîn tên afirandin. Ji ber vê yekê jî, di warê rastnivîsîna daçekan de, tiÒtê ku em bal û dêna xwe bidinê ew e, ku divê em timî van daçekên bingehîn çu caran bi peyvine din ve nezeliqînin. Wek: Cerdoyê Biro mala xwe ji gund guhaste bajêr. «Apê min têye ji deÒtê, barek strî li piÒtê.» Keç û xortên gundê Yekavê li guhera gund civiyabûn. Ev koloz û ev Òal û Òapik xweÒ li bejna te hatine. «Me ji narê diye nûra te di dil Lew ji "iÒqa te her ateÒperes in» Melayê Cizîrî Wê ev melhema han di birîna xwe da û pak bû. Gelo ew bi kurdî dizane? TiÒtê ku hukûmetê anîbû serê me, ne bi dilê xelqê bû. Wê Òevê bê (bêî) wan kes nehat. Ez çayê bê Òekir vedixwim.

• 50 • Kurm ancî

Hin caran mirov dikare bi alîkariya hin peyvên din kompleksên daçekî çêbike. Ji kompleksên daçekî mebest kompeyvek (komek peyv) e, ku ji çend daçekan, yan ji yek yan jî ji çend daçek û paÒdaçekekê pêk tên. Ev kompeyvên han yên daçekî dikarin bi rola rengdêr yan hokerê jî rabin. Heçî ev kompeyvên daçekî ne, bêî ku em yek bi yek li maneyên peyvên ku ew jê pêk tên bigerin û bibêjin ka ew hîç maneyekê didin yan na, divê em her yekê ji wan bi tena serê xwe binivîsin. Li milekî din jî, ji aliyê hebûna maneyê ve, bê guman her perçeyek ji wan xwedî maneyekê ye. Baran ji ber sitema axayê êlê warê xwe terikand. Wî xwe ji ser serê çiyayê Kose berda xwarê. Ez ne ji ba wan têm. Min destê xwe ji bin kumê xwe derneanî. Zorav ji bilî kara xwe tiÒtekî din hizir nake. Ev diyarî ji bo destgirtiya min e. Dijmin ji piÒt çiyayê Zozikê derneketiye. Ew herduk ji hev hez dikin. Memir ji nik pismamê xwe têt. Werin van hûrûmûrên xwe ji rex malê hilînin! Mêvan ji derve hatin hundir û derbasî dîwanxaneyê bûn. Li ber dergehê koÒkê pûtekî mermerîn hebû. Guldank li ser maseyê ye.

Ew wê çaxê çend rojan li ba me mabû. Gulzar li bin darê rûdine. Tu li hember wî zimandirêjiyan meke! Êdî Kurd li dijî mercên koledariyê radibin. Ev yeka han ne li gor dilê wî ye. Bager û Diljar ne li derve ne. Ew û ev qet li hev naçin. Eskeran hema li pêÒberî gundê me kemîn danî. Ka tu di gel min were bajêr, ez ê alî te bikim. Here jê re bibêje, ku bila ew êvarê zû vegere. Dilop jê de dihatin xwarê. Ew cotesolên ku te kirîbûn, lê nehatin. Ka pê re here gund û serxweÒiyê bide gundiyan. Em hingê jî pê de ketin, lê nebû. Ma te ew pê ve zeliqand? Ma min negote te, ku tiliya xwe tê de meke? Wî derziyek tê re kir û pîjik derêxist. Heçî hokerên pêÒdaçeka wan ketî û bi tenê paÒdaçeka wan mayî ne, divê mirov paÒdaçeka mayî bi tena serê xwe nenivîse. Wê her yekser bi peyvê ve binûse (bizeliqîne). Wek: PaÒve, paÒde, pêÒve, pêÒde, Òûnve, Òûnde, serve, serde, piÒtre, piÒtve, dûre, binre û her wekî din. Welatê me bi destê dijmin paÒde maye. Ez ê bi alîkariya vê kursê zimanê xwe pêÒve bibim. Min taÒtê xwar û piÒtre du îskan çay vexwarin. Dibêjin piÒtve fîÒek berdanê.

Lê heke çu tiÒtek ji daçekê neketibe û daçek, kaÒ), hevber (=wekhev), hevgel (= hogir, desdaçekeke tam be, divê qaîdeyên ku li jorê hatine tek), demildest (=di wê bîskê de), berepaÒ, behs û çêl kirin, derbas bibin. serhevraz, kerrekerr û hwd. Ango: Hezare ber bi gund ve çû. Wî diviya duhî bi dû min re bida rê. Ev nîr û mercên han Kurdan her ber bi paÒ ve dibin. Ez ê ji sibehî û pê de li ser karê xwe nemînim. Ji êvarê û bi vir de xew neketiye çavên dayika min.

2. Rastnivîsîna raweya çêbiwar

Raweya çêbiwar (partîsîpa dema borî) ya zaravayê kurmancî bi -î û bi -yî -yê dawî tên. Lêkerên ku radera wan bi -in û -în dawî tên, mirov di Òûna wan de bi tenê -î- yekê, yên ku bi -an û -ûn- ê dawî tên jî, mirov di Òûna wan de bi tenê -yî -yekê li koka lêkeran zêde dike. Mirov Ji bilî van, divê perçeyên ku di pêkanîna daçek, bi vî awayî raweya çêbiwar ya sade bi dest dixe. hoker yan jî pêÒlêkerên hevedudanî de roline mezin dilîzin jî cihê û bi tena serê xwe bêne nivî- Wek: sandin. Hatî (hatin), ketî (ketin), mirî (mirin), kuÒtî (kuÒtin), kirî (kirin) Bo nimûne: Girî, (girîn), firî (firîn), nihêrî (nihêrîn), perçifî Di nav hev de, li ser hev, di rex hev de, li dor (perçifîn) hev, li teniÒt hev, tev li hev, ser bi ser, qor bi qor, Mayî (man), payî (pan), dayî (dan), kutayî roj bi roj, gund bi gund, pel bi pel, dan ber hev, (kutan) dan ser hev, dan teniÒt hev û hwd. Çûyî (çûn), bûyî (bûn), cûyî (=cûtî) (cûn, cûtin) Lê belê, eger ji wan perçeyan peyveke nû bête Raweya çêbiwar ya hevedudanî jî bi alîkariya afirandin, ku ew peyv mefhûmek be û mefhûdaçekên têvel têne çêkirin. Di warê rastnivîsînê meke xweser û taybetî be, êdî ew hingê bi hev de, divê mirov berî her tiÒtî lê binihêre ka ew re tête nivîsandin. raweya çêbiwar ya hevedudanî tewandî ye yan na. Eger ne tewandî be, divê ew bi hev re bête Wek: Curbicur, derbider, gorbigor, rûbirû, serejêr nivîsandin. (=niÒûv, serbijêr), serejor (=serbijor, hevraz,

Gul û giyayên avnekirî çilmisîbûn. Wî tiÒtên jibîrkirî dianîn bîra mirovî. Xortê sergermbûyî bi pêsîra wî girt. Ew ji kesên navnedayî ye. Mîha serjêkirî hilawistin. Dêleseya dermanxwarî sekitî. Bi ya kalê jihevdeketî be, ew hîn jî xort e. Me perçeyên otomobîla jihevderxistî dîsan li hev siwar kirin. Eskeran agir berda gundê dorlêpêçayî. Pereyên bideyndayî ji kîsê wî çûn. Xwarina jibermayî bû para pisîka malê. Eger raweya çêbiwar ya hevedudanî tewandî be, divê wê çaxê em wê bi hev re nenivîsin. Bo nimûne: Dîwarê ji nîvê de qeliÒî, hilweÒiya. Sêva ji darê ketî, nedihat xwarin. Guletopa li nîveka gund ketî, neteqiya. Rondikên ji çavan barî, nîÒana hesretê bûn. Navê çîroka di bîrê de mayî, Enter Pehlewan bû. Gelo navê gundê bi bajêr ve girêdayî, çi bû? Endamê ji partiyê vekiÒiyayî, hevalê dostekî te ye. Kesê bi wî re çûyî, êvarê vegeriya. PêÒmergeyê gule li hêtê ketî, pak bû. Polîsan Mewlûda ji bav û kalan mayî, bi xwe re bir.

Termên çandiniyê (dumahîka hejmara 6)

Amadekar : Hazim KILIÇ

kurdî nûber, nûbar Òitil miÒtelî çevrebî dîndar, tirÒe qaç, qarç evris, merx çam dirî strî gers, gez mêw dêlî gûnî MEYWE hilû, alû hilûreÒk hilûzerk

tirkî turfanda fide fidan hedik Lübnan palamudu yayvan yabancÈ ardÈç boylu yabani ardÈç çam diken diken ÈlgÈn üzüm afiacÈ asma geven YEMË… erik kara erik sarÈ erik

fransizî primeur semis plant

îngilîzî early fruit or vegetable seedling, young plant plant

chêne libanais une variété de genévrier une variété de genévrier pin épine, ronce épine tamaris, tamarix vigne variété de vigne grimpante astragale FRUIT prune prune noire prune jaune

oak of Lebanon a variety of juniper a variety of juniper pine thorn, thorn bush, bramble thorn tamarisk vine creeping vine astragalus FRUIT plum black plum yellow plum

Kurm ancî • 51 •

alûçe qeysî, zerdele gêlas, gilyaz, qerasî fiÒne hirmê girsk, Òekok, karçîn hejesor, parz, sinc Òîlan kezwan, Òengêl xêxik helhelok beybûn sosineber sosin helale nêrgiz yasemîn, asmîn salep kaktûs hêro mijmijok sûs mêxik, qerefîl binefÒ canemerg, gula bê miraz leylaq bûkik, bûkanî, gulebûk guharok sinbil sîwanok gulqedîfe

can erifii, yeÒil erik kaysÈ kiraz (yunanca kerasos’tan) viÒne (rûsça viÒniya’dan) armut yaban armudu ifide kuÒburnu çitlembik, menengüç son baharda yetiÒen yaban erifii kÈzÈlcÈk sarÈ sümbül papatya süsen (farsça sûsen’den) lale (farsça) nergiz (yunanca narkisos’dan) yasemin salep kaktüs (yunanca kaktos’tan) Hatmi çiçefii sÈfiÈrdili meyan karanfil (yunanca karyonfilon’dan) menekÒe kardelen leylak (fasça lila’dan) gelincik küpe çiçefii sümbül (farsça sunbul) Òemsiye çiçefii kadife çiçefii

varieté de prune verte abricot cerise griotte poire poire sauvage éléange églantier térébinthe prune sauvage d’automne cornaline marguerite camomille iris tulipe narcisse jasmin orchis cactus mauve buglosse réglisse oeillet, girofle vilolette perce-neige lilas coquelicot fuchsia jacinthe ombellifère amarante

Termên Edebî Amadekar : Rojen BARNAS

Z

engîniya zimanekî ji zengîniya bêje û termên di wî zimanî pêk tê. Term, nav an nasnavê mefhûmên ilmî û hunerî ne. Edebiyat ji alîkî ve ilm, ji alîkî ve jî hunermendî ye. Ji bo nasîn, lêkolîn, nerxpêdan û bi nasîn dayina ilmekî an hunerekî hewcedariya meriv bi van nav an nasnavên taybetî (term) heye, ku ji vê hewcedariyê termînoloji hatiye afirandin, da herkes ji gotinekê an ji nasnavekî eynî tiÒtî fêm bike. Wekî her zimanê zindî û yê afirandina fikr û hunerê, hewcedariya zimanê me jî bi termînolojiya Òaxên ilmê û hunerê cihê cihê heye. Ji vê dîtinê em bi rê ketin û me xebata bihevgihandina termên edebî da ber xwe. Me bernameye xwe ya «termên edebî» ji edebiyata klasîk ber bi edebiyata nûjen danî. Di

• 52 • Kurm ancî

vê hejmarê de giranî li ser termên edebiyata klasîk, di hejmara bê de nîvî dê li ser edebiyata klasîk û nîvî jî li ser ya nûjen be. Di xebatên pêÒ me de li gora hewcedarî û fersendê emê li ser termên edebiyata cihanî jî rawestin. Bi kurmancî binavkirin an tesbîta rastnivîsîna terman xebata hevalên beÒdarî civîne ye. Hin term hene ku ew bi xwe erebî ne; wekî xezel, qesîde, mesnewî ku di giÒtî edebiyatên Rojhelata Navîn de wisa tên binavkirin, ji bona wan navekî kurdî danîn ewçend ne pêwist e. Kurmanciya termên vê xebatê bi tinê di maneya wan a edebî de ye. Hin term gengaz e ku di zimanên dinê de ji bilî edebiyatê di hin Òaxên ilm û hunerên de jî bêne bikaranîn û maneyên wan ên cihê hebin. Lê kurmanciya wan her di maneya wan a edebiyatê de hatiye danîn. Divê xwendevan lê miqate bin.

variety of geen plum apricot cherry Morello cherry pear wild pear oleaster dog rose terebinth autumnal wild pear cornel berry, cornelian cherry daisy cammomilla iris tulip narcissus jasmine orchis cactus hollyhock, marsh mallow bugloss licorice carnation violet snowdrop lilac poppy fuchsia hyacinth umbellifer amaranth Di amadekirina vê de, min metoda «rêber» an «ansîklopedî» hilbijart ku di pêÒ de ev bibe binaxeya «rêbera edebiyata kurmancî» an «rêbera termên edebî». Ji vê bonê heta diva me bi nimûne û Òema terman îzah kir. Hêvidar im ku ne îro be jî siberoj bi kêrî hewcedaran bê. Edebiyat : Di maneya fereh de navê giÒtî yê hemî tiÒtên devkî û nivîskî yên hunermendî, zanistî û pêÒeyî ye. Edebiyata bedew : Navê giÒtî yê hemî hunerên devkî û nivîsikî ye ku Òi’r, roman, tiyatro, çîrok, û h.w.d dikevine navê. Edebiyata pêÒeyî : Navê giÒtî yê nivîsarên zanistî(tib, matematîk, fîzîk) û yên pêÒeyî (meslekî) ye. PêÒe : Kar, meslek Vegotin : (vebêje)/vegêrîn (vegêre) Çîrokek, bûyerek, serpêhatiyek gotin. Vebêj / vegêr : Ew kesê ku tiÒtekî vedibêje. Riyên vegotinê : Riyên ku meriv xwezî û daxwaziyên xwe pê vedibêje, ku ev dido ne 1. nesr / pexÒan: Vegotina bê kêÒ û bê aheng, wek axaftina rojane.

2. nezm : Vegotina bi kêÒ û beÒavend. Mensûr : Berhemên bi nesrê hatine vegotin. Menzûm : Berhemên bi nezmê hatine vegotin. Edebî 1. TiÒtê ku bi edebiyate re têkildar e, 2. Berhema ku di warê hunermendiya edebiyata bedew de xwedî rûmetekî ye. KêÒ : Wezin, pîvan KêÒên çendahîn : Weznên bi jimarên kîteyan çêdibin. Çendahîn : Kemmiyet, kantite KêÒên çawahîn : KêÒên ku li gora hêjayiya kîteyan -wek kîteya dirêj û kurt, ya vekirî û girtî- çêkirî. Çawahîn : Keyfiyet, kalik. KêÒa kîteyî : KêÒa ku li gora jimara kîteyan çêdibe. Rawest : Di kêÒên kîteyî de cihê rawestinê ye. Herwekî di kêÒeke 4+4+3=11 de, rawest di pey kîteya çaran û ya heÒtan de tê. Ku kêÒ 4+3+4=11 be wê gavê rawest di pey kîteya çaran û heftan de heye. Ku kêÒ 5+6=11 be rawestek bi tenê heye û ew jî di pey kîteya pêncan de tê. Kanî DêrÒew, / ka Herekol, / ka Kepir di gel dîl ber Ji ew xweÒ tir

bi çin geÒ tê ‘u mur na bit,

Ka zozanên / Bavê -Têlî / ka kê bir Dibêjin ku / Birca-Belek / hilweÒî Text û bextê / botiyan de / ka geÒî (Herekol Azîzan) Rewest bi nîÒandeka (/) hatiye nîÒandan. KêÒa erûzê : KêÒeke çawahîn e, ku li ser bingehê dirêjî û kurtî, vekirîbûn û girtîbûna kîteyan çêdibe. Ji edebiyata ereb derbasî edebiyata faris û ji edebiyata faris jî derbasî edebiyatên klasîk ên welatên musilman biye. Nezmên edebiyata kurd ên klasîk giÒt bi vê kêÒê hatine nivisandin. Qalib : KêÒa rêzeke nezmê ye, ku ji çend perçeyên («cuz») kêÒê pêk tê. Herwekî Di fesla nûbiharê da digel dîlber biçin geÒtê Ji ew xweÒtir "umur nabit, li min ew hal qewî xweÒ tê. (Xanî) Di fes la nû

li min ew hal

bi har ê da

qe wî xweÒ tê.

Me fa ‘î lun me fa ‘î lun me fa ‘î lun me fa ‘î lun . / / / . / / / . / / / . / / / -----------------------------------------------------------------------------cuz --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------qalib Pevgihandek : Ji bona vekirî xwendina kîteyeke girtî, dengdara (konson) dawiya bêjeyekê jê veqetandin û bi gihandina bêjeya di pey a ku bi dengdêr(voyel) destpêkirî xwendin e. Herwekî: Hin gul û hin enber in, hin Òîrîn û esmer in. (Cizîrî) Meriv dikare vê rêzê bêje bi bêje ji hevûdu veqetandî (bi «fesil») bixwîne; Hin / gul / û / hin/ enber / in,/ hin/ Òîrin/ û es mer /in. û meriv dikare bi awayê jêrîn bixwîne; Hin gu / l û / hin / enbe / r in / hin Òîrî / n û es me / r in. Li vê derê di «gu / l û», « r in», «n û » de pevgihandek hatiye kirin ku dengdara dawiya «gul», «enber», «Òîrîn», «esmer» bi dengdêra serê bêjeya berî xwe ve bi riya xwendinê hatiye gihandin ku pevgihandek ev e. Ji vê re «wesil» jî tê gotinê. Jêveqetandek : Jê re fesil jî tê gotinê ku berevajiyê pevgihandekê ye. Çi pevgihandek û çi jêveqetandek ji bona ahenga kêÒê tê kirinê. Jê

re «fesil» jî tê gotinê. (Binêre li nimûne-ya pevgihandekê). Kîteya vekirî : Kîteya ku bi dengdêrekê diqede, herwekî ba, Òe, rê, bi, kî, ko, du, zû. Kîteya dirêj : Kîteya ku bi dengdêreke dirêj (a, ê, î, û ) diqede. Kîteya kurt : Kîteya ku bi dengdêreke kurt (e, i, o, u ) diqede. Kîteya girtî : Kîteya ku bi dengdarek (konson) diqede, herwekî kal, berf, zêr, cil, pîr, bor, kûr, cur. BeÒavend : qafiye. Drûvpêketina dengan a di kîteya dawin a bêjeyan de ye. BeÒavenda çaryek : beÒavenda ku bi nêzedengdarekê diqede «guj» û «kaÒ». NîvbeÒavend : beÒavenda ku bi dengdareke wekhev diqede «mil», «pal», «bel». Tu yî qadir bi yek emrê te yê «kun!» Mukemmel bûye alem bêserûbin (!êx Eskerî)

BeÒavenda tam : beÒavenda ku bi dengdêrek û dengdarek wek-hev biqede «mil», «kil», «dil». Îd e îro bê qerar im ez ji feqda dêmdurê Bê hebîb im, bê hebîb im, bê hebîb im, bê hebîb Herkesek ba yarê xwe d’meÒyan di sehrayan li rê Pur keîb im, pur keîb im, pur keîb im, pur keîb (!êx Evdirehmanê Axtepî) BeÒavenda zengîn : beÒavenda ku dawiya wan bi diduyan zêdetir dengdar û dengdêrên wekhev biqede «man», «zeman», «deman», «ziman», «guman». Gelî biran werin cengê BiÒoyin dil ji vê jengê Bibêjim ez heta kengê Nehin yek j’me bi vê rengê (Mustefa Ehmed Botî) BeÒavenda hevdeng : beÒavenda ku bi du an zêde gotinên dengdar û dengdêrên wan wekhev, lê maneya wan cihê tê çêkirin …ahînÒehê textekê Medîne Mu’ciz ji te ew qeder me dîne (Xanî) BeÒavenda rast : beÒavenda ku wek rêza aa, bb, cc, dd li dû hev tên. Binve xweÒiya dil û du çavan (a) Dadê ji te re her ro nîgehban (a) Da zû tu mezin bî Bedir-Xan (a) Binve kezeba min bin ve lo! lo! (b) (Emîr Alî Bedir-Xan) BeÒavenda çeprast : beÒavenda ku wek rêza a b a b, c d c d, tê danîn. Hê ji min dil heriÒandê (a) Suhtiyê arê te me (b) HiÒ û aqil ÒewiÒandê (a) Sews û bîmarê te me (b) (Osman Sebrî) BeÒavenda pêçayî : beÒavenda ku li rêza a b b a tê danîn. Bedewî çilmisî l’ber pêlên zeman (a) Lê ÒabaÒ! di dêlvê jîrîtî geÒ bû (b) Dilbera ku di wextê de keleÒ bû (b) Gula geÒ e, li baxê aqilmendan (a) (R.Barnas) Redîf : bêje an kîteyên di nivîsandin û maneyê de wekhev ên di dawiya beÒavendê de tên. Bizan ko min yar ti wî Dil jî birîndar ti wî (Feqiyê Teyran)

Kurm ancî • 53 •

yar û birîndar beÒavend in. ti wî redîf e. Rêz : rêza nivîsarê ya nezmê an nesrê. Malik : beyit. Durêzeya nezmê. Azade : rêza bi serê xwe ya nezmê ku ne bi malik an bi perçekî nezmê ve ye. Takemalik : malika bi serê xwe ku ne di nav xezel an qesîdekî de ye. Malika destpêkî : metle’.Di xezel û qesîdeyan de malika destpêkirinê. XweÒmalika destpêkê : husnî metle’. Malika diduyan a xezel an qesîdeyê. XweÒmalika dawiyê : husnî meqte’. Malika diduyan a paÒî ya xezel an qesîdeyê. Malika dawîn : meqte’. Malika dawîn a xezel an qesîdeyê ku di xezelan de navê Òair di vê malikê de derbas dibe. …ahmalik : Òahbeyt, beyt ul xezel.Malika herî bedew a xezelê. Bend : koma rêzên nezmê ku ji çar, pênc, ÒeÒ... deh rêzan pêk tên. Xezel : teÒeya sereke ya nezma edebiyata dîwanî ye. Ji malikan pêk tê. Bi gelemperî, bi hindikî ji pênc malikan dest pê dike û heta bîst, bîst û pênc malikan jî dirêj dibe. Numûne XEZEL "Er"er xerame bi qedd û qamet Yek bûse da me bi sed qiyamet malika destpêkî (metle’) Yek bûse bexÒî ewwel bi îhsan Axir li min kir cirm û xeramet xweÒmalika destpêkê(husnî metle’) Ji jeng û zerqê da dil biÒotin Cama sedef bîn rind û keramet Ji herdû çeÒmên te y’ mest û xûnrêz Nûra du çeÒman kê dî selamet Li derdû êÒan peykan û nîÒan Me j’ herdû çeÒman kifÒ in ’elamet Ruswayê ’iÒqê tenha ne ez bûm Kes dî zemanan hub bê melamet sahmalik(beyt ul xezel) Du secde ferz in fîlhal bibin ber Dema xuya bit ew qed û qamet Da eybê rindan nekî bi badî Nufûsu qewmîn biha tesamet xweÒmalika dawiyê (husnî meqte’) Mela li ’umrî bêfayde bûrî

• 54 • Kurm ancî

KêÒa bi zoran qehr û nedamet malika dawîn (meqte’) (Melayê Cizîrî) -------------------------------- a -------------------------------- a -------------------------------- b -------------------------------- a -------------------------------- c -------------------------------- a -------------------------------- d -------------------------------- a -------------------------------- e -------------------------------- a -------------------------------- f -------------------------------- a Xezela rêzkirî : xezela ku rêzên wê di nîvekê de jî bi beÒavend e û gava meriv rêzê di nîvî de diÒkêne malik dibe kerte. Jê re xezela musammat jî tê gotin. Numûne Serwînazê serfirazê Òubhê zêr remza mecazê Dame ber çakûç û gazê dil ji min bir dil ji min malika xezela rêzkirî (Melayê Cizîrî) Serwînazê serfirazê …ubhê zêr remza mecazê Dame ber çakûç û gazê Dil ji min bir dil ji min kerte Nezîre : carina Òair ji xezelekê ku Òairek din nivisandiye gelek hez dike. Ji ber vê hezkirinê an ji ber rêzgirtina wî Òairî, Òair xezelek dinivisîne ku ev xezel bi babet, kêÒ, beÒavend, redîf, di dirûvê wê xezelê de ye. Qesîde : ji curên nezmê yên edebiyata dîwanê ye ku bi mebesta pesindayin an navnokirina yekî an tiÒtekî tê nivisandin. TeÒeyê qesîdeyê wek yê xezelê ye, ji malikan pêk tê. Malikên qesîdê ji sihî heta not û neha ne. Lê yên zêdetir jî hene. Avakirina qesîdeyê bi gelemperî li gora vê rêzê çêdibe 1. XweÒkirin (teÒbîb) bira pêÒî ya qesîdeyê ye, ku Òair bi teswîrkirina tiÒtekî dest bi qesîdeya xwe dike. Ev teswîr dibe a cejn, bihar, bajar, Òûr, roj, gul, havîn, payîz, zivistan, hesp, sunbil, remezan û h.w.d be. 2. Gurîzgeh malika derbasok a ji bira «xweÒkirin»ê derbasî bira mebestê ango pesindanê bûn e. 3. Pesindan (medhiye) bira bingehî ya qesîdeyê ye ku mebesta Òair di vê de kom dibe. !air di vê birê de pesnê merivekî mezin dide. 4. Texezzul xezela di pey pesindanê de ye. 5. Xwepesindan(fexriye) di vê birê de Òair pesnê xwe dide. 6;Tacmalik malika ku navê Òair tê de derbas dibe, ku ev malik di dawiya bira xwepesindanê(fexriye) de tê. 7. Hêvî(du’a) di vê birê de Òair ji bo ew kesê ku pesnê wî daye duayên qenc dike, û bi

vê birê qesîde diqede. Mesnewî : yek ji teÒeyên nezma edebiyata dîwanê ye, ji malikan tê honandin û her malik di nav xwe de hevbeÒavend e. Di babetên dirêj û çîrokan de ev teÒe tê bikaranîn. Mem û Zîn û Mewlûd bi vî teÒeyî hatine nivîsandin. Kerte : qit’e. Bi hindikî ji çar rêzan pêk tê. Sêyîn : perçeyên sêreze ne.Hevaxaftina Melayê Cizîrî û Feqiyê Teyran bi sêyîna ye. Çarîn : rubaî Çarane : murabba’. Ji bendên çar rêz pêk tên. Pêncane : muxemmes. Ji bendên pênc rêz pêk tên. Sesane : museddes. Ji bendên ÒeÒ rêz pêk tên. Heftane : musebba’. Ji bendên heft rêz pêk tên. Hestane : musemmen. Ji bendên heÒt rêz pêk tên. Nehane : mustessa. Ji bendên neh rêz pêk tên. Dehane : mueÒÒer. Ji bendên deh rêz pêk tên. Çaranekirî : terbi’. Bi du rêz zêdekirina li malikên xezela Òairekî dinê çêkirina çarane ye. Çaraneya hevrêz : çaraneya ku rêza çaran a benda pêÒî di dawiya her bendî de tê tekrar kirinê. Çaraneya hevbesavend : çaraneya ku rêzên dawîn ên her bendê bi rêza dawî ya benda pêÒî re hevbeÒavend e. Serdeyî : ji bona çêkirina çaranekirî(an pêncanêkirî, ÒeÒanekirî, ... dehanekirî) li serê malikên xezela dê bê çaranekirin (û yên din) zêdekirina bi du rêzan e. Di pêncanekirinê de sê, di dehanekirinê de heÒt rêz tên zêdekirin. Nêvdeyî ji : bona çêkirina çaranekirî (an pêncanekirî... dehanekirî) di nav rêzên malikên xezela dê bê çaranekirin (an yên din) zêdekirina bi du rêzan e. Di pêncanekirinê de sê rêz, di dehanekirinê de heÒt rêz lê têne zêdekirin. Numûne ------------ - - - - - - - - - - - - malika xezela ecibandî xxxxxxxxxxxxxxxx x x x x x x x x x x x x x x x x du rêzên çaranekirinê yên Òair xxxxxxxxxxxxxxxx x x x x x x x x x x x x x x x x (serdeyî)

deyî)

--------------- - - - - - - - - - - - - - - çaranekiriya serdeyî -------------xxxxxxxxxxxxxxxx x x x x x x x x x x x x x x x x (nêv-

- - - - - - - - - - - - - - - çaranekiriya nêvdeyî Pêncaneya nehevbesavend : terdiye. Pêncaneya ku rêzên pêncan ên bendan ne hevrêz in û ne jî hevbeÒavend in.

Vegerbend : terci’î bend. TeÒeyek ji teÒeyên nezma dîwanê ye ku ji bendan pêk tê. Her bend bi drûv mîna xezelê ye û malika dawîn a benda pêÒî di nav xwe de hevbeÒavend e, ku ev malik(vegermalik) di pey her bendê de bêguhartin tê. Vegermalik : malika di dawiya bendên vegerbendê de ye, ku erka wê bi vegera li ser benda pêÒiyê bendan bi hev ve girêdide. Girêbend : terkîbî bend. Wek vegerbendê ji bendan pêk tê. Malikên di dawiya her bendê de bi serê xwe hevbeÒavend e û erka wê girêdana du bendan e. Girêmalik : malikên di dawiya bendên girêbendê de nê. Hunerên edebî : hunerên gotin û vegotinê ne. Hevdengî : hunerê hevdeng çêkirinê (binêre li hevdeng). Hevreh : hunerê bikaranîna gotinên ji rehekê ye. Pircare : tekrîr. Ji bona xurtkirina tesîra gotinê, hin gotin an hevokan pir car dîsakirin e. Herwekî «merheba» yên di Mewlûdê de. Merheba ey sirrê Furqan merheba Merheba ey derdê derman merheba Merheba ey canê baqî merheba Merheba ’uÒÒaqê saqî merheba Merheba ey alî sultan merheba Merheba ey kanê ’irfan merheba (Melayê Bateyî) Jêwergirtin/Jêveguhastin : îqtîbas. Ji bona bihêzkirina gotina xwe, bikaranîna gotinek ji yekî dinê ye. Di edebiyata dîwanî de ev bi piranî bi bikaranîna ayetek an hedîsekî pêxember dihate kirin. Pêç û belav : lef û neÒir. Berê vebîrandina du an çend tiÒtan e, û di pey de gotina tiÒtên ku girêdayê bi wan ve ne. Bi vî awayî sîmetriya bêjeyan tê çêkirin. Bes niye her dil te xûyê Pîrê Sen’anî mesel Bendê benda kafirê bê dîn û bê îmanekê. (Pertew Begê Hekarî)

mane, babet û cureyî ve têkildar in. Muresse’ teyr û qemçî ne, rex û rex belg û rêÒî ne Pirs : Ne ji bona bersîv stendina tiÒtekî ku meriv Hemî zêr û mirarî ne, li ser eniyê temenna bû. pê nizane, lê ji bona balkiÒandin û xurtkirina pêjnê hunera gotinê ya bi riya pirsê ye. . . . . (Bekir Begê Erzî) Ew çi bejn e, ew çi qamet, ew çi qedd e, dilruba? Ew çi exbar in, te can de, ew çi durr in, pur Nezaniya bi zanîn : tecahul ul-’arif. Tevî ku meriv bi rastiyê dizane lê ji bo zêdekirina hêza buha? Ew çi narinc û turunc in, ew çi sêv in, sîneca? pêjnê, xwe li nezanî datîne. Ew çi mehtab in, binagûÒ, ew çi subh e, nûrfeza? Rohniya Òama firaqê, Òem’ û mala kê yî tu? Xoceyê Xidrî xelet çû kaniya ava heyat (Macin) Lêvê le’lê te y’ Òeker-rêz bê guman ew kanî ye. (Cegerxwîn) Xwesbehane : husnî ta’lîl. Bûyîna tiÒtekî an bûyerekê, ne bi sedemê wê yê rastîn, lê bi bahaneke xweÒ nîÒandayin e. Telbe kir weslê ji dilber me bi ’inwanî zekat Go tu ebd î û bi ebdê xwe zekatê nadim. (Melayê Cizîrî) Kesandin : teÒxîs. Kesayetiya(Òexsiyet) mirovan dayina tiÒtên neheyber wekî dar û ber, û heywanan e. Di Òi’r û çîrokan de heywan, û tiÒtên ne heyber(bi ruh) wek ku xwedî kesayetiya mirovîn bin, ango wek mirov bin bi mirovan re didin û distînin an wek mirovan dilivin. Tawis bi wî Òiklê melîh Òermendeyê saqê di reÒ Ew qijika gûxwir binêr, qîj qîj dikit»elwan im ez» (Axayok) …ermendebûn(berxweketin) û pesindarî taybetiya mirovan e, perçekî ji kesayetiya mirovan e ku bi heywan û tebayan re peyda nabe. Lê li vê derê Òair kesayetiya mirovan daye tawis û qijikê ku tawis Òermî û qijik jî qure ye. Peyivandin : întaq. Heywan û heyînên neheyber wekî ku mirov bin, bi peyivîn dayin e. Rovî gotê ez xulam Min nedîn wek gurê zer

Ji Kurdistan heya …am Bê mêjî û zirt û ker (Roviyê Jîr-Osman Sebrî)

Lihevî : tenasub. Bi hev re bikaranîna du an çend gotinên ku ji aliyê mane, babet an cureyî ve Lêveger : hunereke edebî ye, ku meriv gotina têkiliya wan bi hev re hebin. dawîn, an gotineke bingehîn a dawiya rêza an malika berê di serê rêza an malika nû de dubare dike û bi vê, li rêza an malika berê vedigere. SerxweÒê cama Òerbetê dêm Òubhê Òem’a zulmetê Horiya d’baxê cennetê serdarê çendîn mehweÒ e. . . . . Berê xwe da bi min carêk hilîna xadimê çarik (‘Eliyê Herîrî) Me dît hilbû ji wê nalek çi ku zêra Òefeq dabû Di vê malikê de serxweÒ - cam(piyan) …efeq dabû me qenc dîtin guhar û berben û tîtin Òerbet(mey), Òem’(find) - zulmet(tarî), horî - baxê Mixalif new’ û texlît in, muresse’ cumle lêdabû cennetê û mehweÒ(mîna hîvê/heyvîn) ji aliyê

Kî pê dizane? Gelo kî ji we bi zimanekî ewropî an rohelatî navên dar an kulîlkên jêrîn dizane? Yên ku dizanin bila ji kerema xwe ra ji Kurmancî re binivîsînin, arîkariya me bikin. Ji niha ve spas. kinêr : darek e ku donê wê di bîrovê didin û ew sax dike. masîjark : giyayê ku ji bo girtina masiyan bi kar tînin. Li aliyê Hekariyê jê re masîcark dibêjin, bi bejn e û tayê wê stûr e, havînî û demî ye. Hun meyweyek bi navê germox an zersik, kulîlkek bi navê xemla bûkê dinasin?

Kurm ancî • 55 •

hejmar 8

zivistan 1991

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

BERLÎN II Civîna heÒtemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî li Almanya ya yekbûyî, li bajarê Berlînê civiya. Civîn pênc rojan, ji 10 heta 15ê kanûnê dom kir. Giraniya xebata vê civînê li ser termên dezgehên cotkarî, çandinî û navên pez û dewaran bû. Ji van pê ve civîn li ser dûmahîka termên edebî, anatomiya mirov, ferhengoka S e w r a A z a d î ya Cegerxwîn, a Memê Alan û ya kovara S t ê rê xebitî. Hevalên ku beÒdarî civîna pahîza 1990 an bûn, ev in: Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmûd Baksi (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Muzeffer Begzade (…ikakan), Mûsa Kaval (Hekarî), Zeynelabidîn Zinar (Batman), Hazim KÈlÈç (Hekarî), Hemîd KÈlÈçaslan (Mêrdîn), Huseyin Kurdo (Amûd), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Uzun (Siwêrek) û ReÒo Zîlan (Agirî). K U R M A N CÎ

Termên çandiniyê li hêla Mêrdînê Amadekar : Zinar SORAN kurdî cot cotkarî cotkar erd erdê avî erdê bejî erdê best erdê qiraç, xîç erdê beyar erdê bûr erdê kirêb Òûv / Òov kat

zîl dan hêÒîn bûn ketina beqê, avis bûn, pîk bûn seridîn, Òîrik girtin

tirkî çift çiftçilik çiftçi arazi sulak arazi kurak, susuz arazi kumlu yamaç arazisi kÈraç arazi boÒ bÈrakÈlmÈÒ, ekilmemiÒ arazi baÒÈboÒ arazi bir kez sürülmüÒ tarla ekime hazÈr tarla ekilmiÒ fakat herhangi bir nedenle biçilmemiÒ tarlanÈn ertesi yÈl sürülmeden kendilifiinden ürün vermesi çimlenmek yeÒermek baÒafia durmak baÒaklanmak, baÒafiÈn sütle dolgunlaÒmasÈ

fransizî charrue agriculture cultivateur terre, terrain terre irriguée terre non irriguée terre sablonneuse terrain friche terre non cultivée

îngilizî plough agriculture farmer earth, ground irrigated land non irrigated land sandy soil waste land uncultivated land

terre abandonnée champ labouré une fois champ prêt aux semailles champ labouré et semé mais non récolté pour une raison quelconque, qui l’année suivante donne des récoltes sans être à nouveau labouré germer verdir amorce de formation des épis former des épis emplissage du tégument du grain

abandoned land field ploughed once field ready for sowing ploughed and sown field but for some reason not harvested, which will yield a crop the year after without having to be ploughed again to sprout to turn green initial forming of ears (corn, etc.) to form ears filling up of seed's integument (dumahîk rûpel 3)

Termên Edebî Rojen Barnas Niçlêdan : taariz kirin. Bi mebesta tinaz pêkirinê an yekî piçûkxistinê an jî niçlêdanê, gotina xwe bi maneyeke bi temamî bervajiya wê gotinê gotin e. Herwekî ku ji yekî derengmayî re meriv bêje, ev çi heliza te bû tu çima ew çend zû hati. Niç : taariz (t) dokunma, taÒlama (f) satire (e) satire. Dirûvpêxistin : TeÒbîh. Du tiÒtên an kesên ku dirûvê wan bi hev kevin, dirûvê yê qels bi yê xurt xistin e. (t) benzetme (f) allégorie (e) allegory. Herwekî: Zozan wek gulekê xweÒik e. HÊMANÊN DIRÛVPÊXISTINÊ: Çar hêmanên dirûvpêxistinê hene. 1. Dirûvpêketî: MuÒebbeh. Yê dirûv pê dayî (yê qels). Zozan wek gulekê xweÒik e. Zozan dirûvpêketî ye. 2. Dirûvdar: MuÒebbehun bîh. Yê dirûv pê xistî (yê xurt). Zozan wek gulekê xweÒik e. Gul dirûvdar e. 3. Dirûv: wechî Òebeh. Aliyê an awayê dirûvpêketinê ye. Zozan wek gulekê xweÒik e. XweÒik aliyê dirûvpêxistinê ye, dirûv e. 4. Daçeka dirûvpêxistinê: edatî Òebeh: Zozan wek gulekê xweÒik e. «Wek» daçek e û li vê derê daçeka dirûvpêxistinê ye. Ji bili «wek»ê daçekên dirûvpêxistinê ev in: mîna, nola, asa, misl, manend, weÒ, goya, sankî, meger, çawa, çend… CURÊN DIRÛVPÊXISTINÊ: 1. Dirûvpêxistina tevekî: dirûvpêxistina bi her dirûvpêketî, dirûvdar, dirûvpêxistinê pêkve

TeÒbîhî mufessel: çar hêmanan e; dirûv û daçeka hene. Herwekî:

Kurm ancî • 57 •

Zozan wek gulekê xweÒik e. 2. Dirûvpêxistina kurtane: teÒbîhî mucmel. Dirûvpêxistina ku bêî hêmana dirûv tê çêkirin. Herwekî: Zozan wek gul e. 3. Dirûvpêxistina xurtkirî: teÒbihî muekked. Dirûvpêxistina ku bêî daçek tê çêkirinê. Herwekî: Bi xweÒikbûnê Zozan gul e. 4. Dirûvpêxistina rewan: teÒbîhî belîx: dirûvpêxistina ku bi tenê bi dirûvpêketî û dirûvdar tê çekirin. Herwekî: Zozan gul e. 5. Dirûvpêxistina kurt: teÒbîhî mûcez: teÒbîha bi gotinên herî hindik tê kirin. Hinarîk gul, temorîk gul Çav û dev pêkve gulxonçe Ne guldan e dilbera min Lê gulîstan e, rinda min. (R.Barnas) Di vê numûnê de: hinarîk wek gulê sor e, temorîk mîna gulê bi xweÒbihn e, çav nola gulê geÒ e, û dev jî mislê gulê lihev, xwezîbij û dilkêÒ e. Ji van heryek bi awakî diÒihibin gulê. Ev piranî jî dibe di gulekê de bi serê xwe peyda nebe, lê bi tenê di gulistanê de hebe. 6. Dirûvpêxistina nimandî: teÒbiha temsilî. Di navbera dirûvpêketî û dirûvdar da carina gelek aliyê dirûvê hene ku hunerrmend ne bi tenê bi aliyekî lê bi gelek aliyên dirûvdayinê dirûvpêxistin çêdike. Ji vê dirûvpêxistinê re dirûvpêxistina nimandî tê gotin. Mecaz: bikaranîna gotinê ya ji maneya wê ya bingehîn bi maneyeke dîtir e. (t) mecaz (f) métaphore (e) metaphor. Mecaza hinartî: mecazî mursel : Bêî mebesta dirûvpêxistinê bikaranîna mecazê ye. (t) mecazi mürsel (f) métonymie (e) metonymy Îstiare: dirûvpêxistina ku bi tenê an ji dirûv-

• 58 • Kurm ancî

pêketî an jî ji dirûvdar pêk tê. Îstiara vekirî: îstiareî musarraha. ïstiareya bê dirûvpêketî (muÒebbeh) ye. Îstiara girtî : ïstiareî mekniye: ïstiareya ku bê dirûvdar tê çêkirinê. Mezmûn: îstiareyên vekirî ne. dêlva bejnê ve serw, dêlva çav ahû, dêlva bijang tîr, zulf: kafir, perîÒan, dev: hoqe, nuqte. ÇE…NÊN EDEBÎ (t) edebi türler (f) genres littéraires (e) literary genres 1. ÇeÒnên bingehîn: Ji bilî Òi’rê li gora mebest û teknîkên xwe, ji sê koma pêk tên. a. ÇeÒnê vegotinê: Destan, çîrokên xeyalî (bi perî, dêw, cin), çîrokên gelêrî (serpêhatiyên mirovîn ên gelêrî); fabl: (çîrokên ku qehremanên wan rawir in), kurteçîrok, mesnewî, çîrokên hunerî (yên nivîskarî), roman. b. ÇeÒnê rapêÒiyê: ÇeÒnên Òanûgeriyê (tiyatroyê). c. ÇeÒnê ramanî: Nivîsarên wek bend, cêribandin ((f) essai), suhbet. 2. ÇeÒnên alîkar: ÇeÒnên alîkar hem di nav çeÒnên bingehîn de wek hêmanek alîkar têne bikaranîn, hem jî bi serê xwe lixweser hene: Biografi (jînenîgarî), bîranîn, ger, name, gotar, rexnenivîs, dîrok. Destan: (t) destan (f) epopée (e) epic Destanî: (t) destansal (f) épique (e) epic Efsane :(t) efsane (f) légende (e) legend Efsaneyi : (t) efsanesel (f) légendaire (e) legendary Bend: (t) makale (f) article (e) article Gotar: (t) nutuk (f) discours (e) speech Cêribandin: (t) deneme (f) essai (e) essay Dram: Afirandina tiyatroyê ya dilpêÒewitîn û pêkenîn pêkve ye (t) dram (f) drame (e) drama. Dramnivîs: Nivîskarê dramê.

Komedî: Afirandina tiyatroyê ya pêkenînê ye. Komedînivîs: Nivîskarê komediyê . Trajedî: Afirandina tiyatroyê ya dilpêÒewatê ye. Trajedînivîs: Nivîskarê trajediyê. …anûgerî : Tiyatro. …anû: (t) sahne (f) scène (e) stage …anûger: Lîstikvanê tiyatroyê. Ramana sereke: Di nivîsarekê de fikra esasî, fikra bingehîn. (t) ana fikir (f) idée principale (e) main idea. Hevtîp: (f) Anagramme. Hunera bikaranîna gotinên ku tîpên wan wek hev in, lê mane û xwendina wan cihê ye. Herwekî : Selma û Elmas, Nisan û Nasîn, Ber û Reb. Deredemî: Hunera bûyerekê an kesekî bi zanîn di tarîxeke dîtir de nîÒan dayin (f) anachronisme. Bênav: Nivîsarên ku nivîskarên wan ne diyar in, û wek malê gel giÒt bi kar tînin. Çîrokên bênav; çîrokên gelêrî. (t) anonim (f) anonyme (e) anonymous. Bênavî : (t) anonimlik (f) anonymat (e) anonymity. Navber: Di leyistika tiyatroyê de navbera du perdeyan (t) fasÈla (f) entracte (e) intermission. Peyvnasî: termînolojî. Vegotin: (t) anlatmak (f) conter, raconter (e) to relate, to tell. Çîrok: (t) hikaye, masal (f) conte (e) tale, story. Çîrokbêj: (t) masal, hikaye anlatan RapêÒî: (t) gösteri (f) représentation (e) performance. RapêÒ kirin : (t) temsil etmek (f) représenter (e) to perform. Leyîzvan, lîstikvan: (t) oyuncu (f) acteur, comédien (e) actor, comedian. …adîk: (t) efilendirici (f) amuseur, divertisseur (e) entertainer. Hevmane: (t) eÒanlamlÈ (f) synonyme (e) synonymous.

(dumahîka rûpela 1an) kulîlkdan, Òalik girtin zer bûn, zergulî bûn xubarî gîsnê zêr gîsnê reÒ serav bizar kirin / tov kirin / çandin bizir / tov zad / tene çinîn / dirûn paleyî pale serpale dûpale qefil

(baklagiller) tanenin sütle dolgunlaÒmasÈ emplissage du tégument des grains de légumineuses sararmak blondir, mûrir yafimur öncesi tohum ekme semailles avant les premières pluies yafimur sonrasÈ yabani otlarÈn labourage et semailles après les pluies yeÒermesi ardÈndan sürüm ve ekim et la pousse des herbes sauvages yeÒerme ile birlikte don ve ayazÈn récolte atteinte par les gelées vurdufiu ekin yafimur sonrasÈ ekim semailles d’après les pluies ekmek semer semence grain récolte, moisson métier de moissonneur moissonneur moissonneur en chef aide-moissonneur gerbe formée de quelques javelles ramasseur de gerbes glane

liqatvan

tohum tane, tahÈl biçim, biçme orakçÈlÈk orakçÈ baÒorakçÈ artçÈ orakçÈ bir kaç desteden oluÒan demet demet toplayÈcÈ oraktan kurtulmuÒ baÒaklarÈ elle koparma iÒi liqat iÒini yapan

berdas

bir oraklÈk alan

dîk Òixre, kiÒre

oraktan kurtulmuÒ baÒak saplarÈ harmana taÒÈma iÒi

darÒixre

sap yükleme askÈsÈ

Òixrevan

harmana sap taÒÈyan

selb, sepl, darcêrk, xerek

su, taÒ, v.b hayvanla taÒÈmada kullanÈlan askÈ

qûncêrk

testilik, testi konulan afiaçtan veya topraktan yapÈlmÈÒ özel yer küçük orak orakla biçmede sol ele geçirilen parmaklÈklÈ biçim yardÈmcÈ aleti tahtadan yapÈlmÈÒ «S» biçimindeki orakla biçimde sol ele geçirilerek kullanÈlan biçme yardÈkcÈ aleti

édendue de champ pouvant être récoltée d'un coup de faucille épi non coupé par la faucille transport des épis vers l’aire de battage cadre de bois à deux versants que l’on met sur le bât des bêtes de somme pour le transport du foin tranporteur de foin ou d'épis de céréales cadre de bois que l’on met sur le dos des bêtes de somme pour le transport d'eau, de pierres etc. porte-cruches en bois ou en terre cuite faucillon protège-main des moissonneurs instrument en bois en forme de “S” que le moissonneur met dans sa main gauche pour tenir l'herbe ou le foin qu'il vient de couper par la faucille de sa main droite variété de pierre ponce fer à affûter pierre à aiguiser fourche à 3 branches tamis à grosses mailles tamis à grosses mailles servant à séparer le grain de la paille tamis à grains

qefilvan liqat

qalûçik, Òalok qeynax tar

kosere, xarik heste hesan sêgulî bolvir serad bêjing

yumuÒak bir tür zÈmpara taÒÈ bileme demiri bileyi taÒÈ üçlü çatal bir tür iri elek tane, saman v.b elemede kullanÈlan iri gözlü elek tane elemede kullanÈlan elek

glaneur, glaneuse

filling up of integument of leguminous plant's seed to turn golden, to ripen sowing before rainfall ploughing and sowing after rainfall and growth of wild grasses harvest affected by frost sowing after rainfall to sow seed seed harvest, crop harvester's trade harvester chief harvester harvester's help sheaf made up by several swathes collector of sheaves handful of ears left over after the sheaves have been collected person who picks up leftover ears in the field expanse of field ready for harvesting by sickle ear which is not cut by sickle transport of ears to threshing area two sided wooden frame which is put on packsaddle to carry hay person who transports hay or cereals' ears wooden frame which is put on packsaddle to carry water, stones etc. wooden or earthenware jug carrier small sickle to cut kindlings harvester's hand protection wooden tool in the shape of an “S” that the harvester keeps in his left hand to hold the grass or the hay which he just cut with the sickle in his right hand variety of pumice stone sharpening or grindingiron sharpening or grinding stone,whetstone 3 pronged pitchfork wide meshed sieve wide meshed sieve used to separate the grain from the straw grain sieve

Kurm ancî • 59 •

moxil, elek

un elefii

Òel, xeÒe

giyadîn bênder hûr kirin, gêre kirin bênder ba kirin

kilim v.b yaygÈlarÈ ilmek suretiyle yapÈlan ve tütün pamuk v.b taÒÈmada kullanÈlan geçici büyük çuval yükte iki çuvaldan her biri heybe biçimimde çok uzun ve büyük taÒÈma aracÈ. bkz. Òêl çuval kenevirden yapÈlmÈÒ çuval kÈldan kaba dokunmuÒ, sama v.b taÒÈmada kullanÈlan büyük çuval heybe torba sepet saman taÒÈmada kullanÈlan çok büyük sepet askÈlÈ omuz çantasÈ bufiday, arpa v.b saklamada kullanÈlan ve özel bir biçimde yapÈlan kuyu, çukur ev içinde, dizboyu bir duvarla çevrili olup hububata ayrÈlmÈÒ yer samanlÈk dÈÒarda özel bir biçimde saklanmak üzere istif edilmiÒ ve üstü, çevresi rüzgar ve yafimura karÒÈ korunmuÒ saman ve ot yÈfiÈnÈ otluk harman döfimek harman savurmak

palûte, zibare

imece

pûÒ, kaÒ sap, kulêÒ qersele, qesel kûzir, kozere

kendi kendine kurumuÒ ot kÈrÈlmamÈÒ kuru ot tÈrÈlmÈÒ bufiday, arpa v.b saplarÈ harman artÈfiÈ iri çer çöp

qerme, belim

kÈrÈlmÈÒ, dövülmüÒ sap

ka hûre, pixmik kapek kumik, çet cêz, paqij, ÒûÒ

saman saman tozu kepek kabuklu tane rüzgarda savurulmuÒ bufiday

sercêz, serÒûÒ

ifare, binbêder

rüzgarda savurulduktan sonra temiz hububat kümesi kÈlçÈklÈ saman baÒak kÈlçÈfiÈ savurma esnasÈnda ayrÈk düÒen tane, taneler harman artÈfiÈ

Òeqil kirin,

hububat yÈfiÈnÈnÈ damgalamak,

ferd têr xeÒ çewal telîs xirar xurc tûr selik sakar çetik çal

risil kadîn lod

kesmûk, kêzmûk bijî berba

• 60 • Kurm ancî

tamis à mailles fines pour séparer le son de la farine gros sac sommaire de transport de coton et de tabac

fine meshed sieve to separate the bran from the flour large coarse sack for transport of cotton and tobacco

grand sac en poils de chèvre grand bissac

large goatskin bag large shoulder bag

voir Òêl sac à céréale çewal en chanvre gros çewal sommaire en poils de chèvre pour le transport de la paille besace sac panier hotte généralement utilisée dans le transport de la paille sacoche silo creusé dans la terre pour la conservation s des céréales aire d’emmagasinage des céréales, entourée d’un muret pailler, hangar à paille meule de paille ou de foin entourée d’une protection contre les intempéries

see Òêl cereal sack hemp çewal large coarse goatskin çewal for the transport of straw beggar's bag bag basket basket carried on the back for transport of straw shoulderbag silo dug in the earth for preservation of cereals cereal storage area enclosed by low wall straw shed, straw barn stack of straw or haystack surrounded by protection against bad weather

hangar à foin battre les céréales éventer les céréales, après le battage, pour séparer les grains de la paille travail collectif des paysans au moment des moissons herbe sèche non fauchée herbe sèche non hâchée tiges fauchées des céréales débris de tiges, balayures de l’aire de battage tiges de céréales fauchées, hâchées lors du battage paille poussière de paille son grain non séparé du son blé séparé de la paille par l’éventage amas de grains les mieux séparés de la paille après l’éventage paille contenant la barbe des épis barbe des épis grains tombés à l’écart lors de l'éventage restes du battage et d’éventage des grains marquer d’un sceau l’amas de

hay barn to thresh cereals to air cereals after threshing in order to separate grain from straw collective farmers' labour at harvest time uncut dry grass unchopped dry grass mown cereal stalks small pieces of stalk, sweepings of threshing area mown cereal stalks, chopped while being threshed straw strawdust bran grain not separated from bran wheat separated from straw during airing heap of grain best separated from straw after airing straw containing beard of corn ears beard of corn ears grain which fell aside during airing remnants of grain after threshing and airing to put a seal on heap

dêç kirin firîk Òewibîn, Òihibîn, rewiqîn, çirijîn melêvayî, sêparî, sêkutî melêva, melêvçî kerax

keraxî deraxe deman deman kirin çeltûk çewlîk qîÒ qûç Òikêr tîr sed, kos sersed sel qode

iÒaretlemek firik, henüz sararmamÈÒ fakat dolgun tanelilik hali sÈcaktan tanenin olgunlaÒmadan büzülerek kurumasÈ marabalÈk maraba topraksÈz olup toprak sahibi tarafÈndan ailesiyle birlikte beslenen hizmetkar köylü topraksÈz köylünün hizmet karÒÈlÈfiÈ toprak sahibi tarafÈndan beslenmesi üstüste istif edilmiÒ biçili tahÈl demetleri icar icar etmek çeltik Èrmak dirsekleri arasÈndaki alüvyonlu toprak tarla veya arazideki volkanik iri ve büyük yassÈ taÒ tarlada üstüvanevi istif edilmiÒ taÒ yÈfiÈnÈ duvar tarzÈnda üstüste harçsÈz ve ifireti istif edilmiÒ taÒ dizisi ince ve uzun tarla parçasÈ bir sürüm hattÈ bir sürümlük hattÈn bitim ucu geniÒ yayvan büyük taÒ ekilmemiÒ olup otlamaya bÈrakÈlmÈÒ tarla

grains avant son partage grain formé mais encore immature

of grain before it is separated formed grain but still immature

grain brûlé par la chaleur avant d'être arrivé à maturité métayage métayer paysan sans terre entretenu avec sa famille par le propriétaire foncier en échange de son travail contrat liant un kerax à son seigneur

grain burnt by heat before coming to maturity sharecropping sharecropper, tenant farmer farmer without land supported with his family by landowner in exchange for his labour contract binding a kerax to his landlord stack of piles of cereal sheaves

meule de gerbes de céréales superposées location, louage louer riz non décortiqué terre enrichie par des alluvions

renting to rent rice in the husk soil enriched by alluvial deposits

rocher ou bloc de pierre volcanique

vulcanic rock or stone block

amas de pierres dans un champ

heap of stones in field

muret formé par la superposition, sans ciment, de pierres segment étroit et long d’un champ

small wall formed by piling up stones without cement narrow and long segment of field furrow furrow's end large flat stone block unploughed field used as pasture

sillon le bout du sillon bloc de pierre large et plat champ non labouré utilisé comme pâturage

Navên pez û dewaran Amadekar : Hazim KILIÇ NAVÊN PEZ Û DEWARAN Pez Pezên spî Bêçî Berx Kavir Berindir, Òek Berindîr, berdîr Hogiç Xanberingdir Mih Beran Beranê qert Beranê kol Beranê binûjik Beranê kel

HAYVAN ADLARI kÚçÚkbaÒ hayvanlar koyun tÚrÚ 1-3 haftalÈk kuzu kuzu 6 ay - 1 yaÒÈndaki kuzu 1 - 2 yaÒ (erkek) 1 - 2 yaÒ (diÒi) 2 yaÒ ve bÚyÚk koç 2 - 3 yaÒ koyun koyun koç yaÒlÈ koç boynuzsuz koç kÚçÚk boynuzlu koç tohumluk koç

NOMS D'ANIMAUX ovins mouton agneau âgé de 1 à 3 semaines agneau agneau âgé de 6 mois à 1 an agneau âgé de 1 à 2 ans agnelle âgée de 1 à 2 ans jeune bélier, âgé de plus de 2 ans jeune brebis âgée de 2 à 3 ans brebis adulte, mouton bélier adulte vieux bélier bélier sans corne bélier à cornes courtes bélier-étalon

NAMES OF ANIMALS ovine race sheep lamb 1 to 3 weeks old lamb lamb 6 months to 1 year old lamb 1 to 2 years old (she) lamb 1 to 2 years old young ram over 2 years old young ewe 2 to 3 years old adult ewe, sheep adult ram old ram hornless ram ram with short horns stud ram

Kurm ancî • 61 •

Maz, hogiç dibe maz Tirmaz, maz dibe tirmaz Pezê reÒe Karik Gîsk Kûr, hevûrî Seyis, hevûrî TiÒtîr BizaÒtîr Bizin Nêrî Qertenêrî Çûr, bizina çûr Merez DEWAR çêlek Golik a) Golikê sersing b) GolÈkê yekgaranî, parone c) Mozîk Canega, conega Nehgan, nogin Ga a) Boxe, moc b) Gayê cot Çêl; çêlek, manga NAVÊN TAYBETÎ YÊN JIYANA PEZ Û DEWARAN Durhî, dirûÒm, dirûf Avis Stawr Ber Kû, ko

bélier d’âge mûr bélier âgé, vieux caprinés cabri, bicot, chevreau chevreau âgé de 6 mois à 1 ans biquet, chevreau mâle entre 2 et 3 ans jeune bouc âgé de 2 à 3 ans biquette âgée de 1 à 2 ans chevrette âgée de 2 à 3 ans chèvre bouc vieux bouc chèvre d’Angora poils de mohair BOVINS vache veau veau nourri au lait bouvillon âgé d'1 an bouvillon âgé de plus d'1 an, taurillon taureau génisse bœuf taureau adulte bœuf de labour vache CERTAINS TERMES D'ELEVAGE

middle-aged ram elderly, old ram caprine race kid kid 6 months to 1 year old male kid 2 to 3 years old young goat 2 to 3 years old (she) kid 1 to 2 years old young (she) goat 2 to 3 years old (she) goat billy goat old billy goat Angora goat mohair BOVINE CATTLE cow calf milk-fed calf bull-calf 1 year old bull-calf over 1 year old bull heifer ox adult bull ox cow BREEDING TERMS

marque grosse qui ne donne plus de lait, stérile progéniture, descendance attroupement des moutons aux heures chaudes de la journée

branding pregnant milkless progeny, offspring flocking together of sheep at the hottest moment of the day herd's diurnal resting area

a) HevÒiyê hingorî b) HevÒiyê berêspêdê !evîn: Palîn, alinc

olgun koç yaÒlÈ koç keçi tÚrÚ ofilak 6 aylÈk - 1 yaÒÈnda ofilak 1 - 2 yaÒÈnda (erkek) 2 - 3 yaÒÈnda (erkek) 1 - 2 yaÒÈnda (diÒi) 2 - 3 yaÒÈnda (diÒi) keçi teke yaÒlÈ teke tiftik keçisi tiftik kÈlÈ BÜYÜKBA… HAYVANLAR sÈfiÈr buzafiÈ buzafiÈ bir yaÒÈnda dana dana bofia genç inek ökÚz bofia çift ökÚzÚ inek BAZI ÖZEL HAYVANCILIK TERËMLERË damga gebe sÚtten kesilmiÒ, steril zuriyet sÈcakta koyunlarÈn ardarda ve kÚme halinde biribirine sokulmasÈ hayvanlarÈn gÚndÚz dinlenmesi ve ÚstÚ açÈk dinlenme yeri kÚçÚk baÒhayvanlarÈn gece dinlenmesi ve ÚstÚ açÈk dinlenme yeri yamaçlardaki koyak biçimindeki dÚzlÚk akÒam dinlenmesi sabaha yakÈn dinlenmesi gece otlatmasÈ sabah, öfile, akÒam otlatmasÈ

Çere, çêre TêÒtxwer, taÒtêkirin:

otlatma, otlak sabah yemi, sabah otlatmasÈ

!îvxwer, Òîvkirin: Koz, kozik: Gov, gom: Arguherî:

akÒam yemi, akÒam otlatmasÈ üstÚ açÈk, etrafÈ çevrili kuzu afiÈlÈ üstÚ kapalÈ kÚçÚkbaÒ hayvan afiÈlÈ dinlenmeden sonra hareket ettirmek, sidik ve dÈÒkÈsÈnÈ ettirmek maksadÈyla ve tekrar yatÈrÈlmak Úzere sÚrÚnÚn gezdirilmesi

pâturage fourrage du matin, pâturage du matin fourrage du soir, pâturage du soir parc clôturé pour agneaux bergerie promenade effectuée après le repos pour permettre aux bêtes de faire leurs besoins hors de l'aire de repos

Mexel HevÒî Gihor, guher

• 62 • Kurm ancî

aire de repos diurne pour le troupeau aire de repos nocturne pour le troupeau petit plateau à flanc de montagne repos nocture repos du petit matin pâturage nocturne pâturage du matin et de la journée

flock's nocturnal resting area small plateau on mountain side nocturnal rest rest at daybreak nocturnal grazing early morning and diurnal grazing pasture morning fodder, morning grazing evening fodder, evening grazing closed off lamb pen sheep pen walk after rest in order to enable the animals to relieve themselves away from their resting area

Kotan Bêr, bêrî Dohtin, dotin Guhan Çiçik, sertîr Dûng, dûv Daw Kerî Dûnhe BerxÒo Berxbir Pezbir Bizinbir Cew, hevring Cewêz HiÒar Kurmizk, boçik, qemçik Kel Revî Hey Hawî, avî:

garan mozirganî, binêre hiÒar ÇEND CINSÊN PEZ Pezê qerqaÒ Pezê hûrik Pezê riser Pezê sereÒ Pezê tebeÒ, beÒ Pezê sîs Pezê qer Pezê sor Pezê hemdanî HESP Û MEHÎN Kurik Canî

üstÚ açÈk koyun afiÈlÈ kÈrda sÚrÚ safiÈmÈ safima, safimak hayvan memesi meme ucu koyun tÚrÚnde geniÒ ve yayvan kuyruk koç kuyrufiu sÚrÚ kar Úzerinde kÚçÚkbaÒ hayvanlara yem verilmesi temmuzda kuzu yÈkama temmuzda kuzu kÈrkma MayÈs ve Haziranda koyun kÈrkma afiustos ve EylÚl ayÈnda keçi kÈrkma kÈrkma makasÈ kÈrkÈcÈ, kÈrkma iÒini yapan kimse kÈrda bÚyÚkbaÒ hayvanlar için yapÈlan etrafÈ çevrili, ÚstÚ açÈk yer keçi tÚrÚnde kuyruk bofia binek hayvanlarÈnÈn kÈrda kendi baÒÈna baÒÈboÒ kalanlar binek hayvanlarÈndan birini veya birkaçÈnÈ baÒÈboÒ çöle salmak, terketmek sÚrÚden ayrÈlÈp bir sÚre kÈrda baÒÈboÒ dolandÈktan sonra kendilifiinden sÚrÚye katÈlan kÚçÚkbaÒ hayvanlardan biri veya birkaçÈ nahÈr, bÚyÚkbaÒ hayvan sÚrÚsü bkz. hiÒar BËRKAÇ KOYUN TÜRÜ akkoyun yÚzÚ kÈrmÈzÈmsÈ kulaklarÈ kÚçÚk ufak yapÈlÈ bir koyun tÚrÚ koyu kÈrmÈzÈ-kahvemsi, uzun kulaklÈ, uzun yapafiÈlÈ iri yapÈlÈ koyun tÚrÚ kara baÒlÈ koyun tÚrÚ kafasÈ alacalÈ (kÈrmÈzÈ veya kara ile ak) koyun tÚrÚ yÚzÚ, kafasÈ ve kirpikleri tÚmden beyaz olan koyun tÚrÚ karakoyun. BaÒtanbaÒa kara renkte olan koyun tÚrÚ kÈrmÈzÈ-kahvemsi renkte olan, iri yapÈlÈ, eti lezzetli bir koyun tÚrÚ uzun ve yassÈ kulaklÈ bir koyun tÚrÚ AT VE KISRAK yavru tay tay

parc à moutons traite des brebis dans la nature traire pis trayon queue grasse du mouton

sheep pen milking of ewes in the open to milk udder milking nipple fat tail of sheep

queue du bélier troupeau action de donner du fourrage sur la neige aux ovins lavage des agneaux en juillet tonte des agneaux en juillet tonte des moutons en mai et juin tonte des chèvres en août et septembre forces, ciseaux de tonte personne qui pratique la tonte parc clôturé à bovins

tail of ram flock action of giving fodder on the snow to ovine animals washing of lambs in July shearing of lambs in July shearing of sheep in May and June sshearing of goats in August and September shears shearer cattle enclosure

queue des capridés taureau chevaux sauvages

tail of caprine animals bull wild horses

lâcher des chevaux dans la nature

to let horses loose in the open

groupe de bovins qui après avoir quitté le troupeau et erré quelques temps dans la nature rentrent au bercail

groupe of bovine animals coming back to the fold after leaving the herd and wandering around for some time

troupeau de bovins

herd

QUELQUES ESPECES OVINES mouton blanc race de mouton à museau rougeâtre, à petites oreilles, de petite taille

mouton à tête blanche

SOME OVINE SPECIES white sheep breed of small-sized sheep with reddish muzzle and small ears breed of well-padded sheep with brown fleece and long ears sheep with black hair sheep with black and white head sheep with white head

mouton noir

black sheep

mouton charnu à toison alezane dont la viande est très appréciée

fleshy sheep with chestnut fleece whose meat is greatly appreciated breed of sheep with long round ears HORSE AND MARE foal a few months old foal

race de mouton à toison marron aux oreilles longues, bien en chair mouton à tête noire mouton à tête pie

race de mouton aux oreilles longues et rondes CHEVAL ET JUMENT poulain âgé de quelques mois poulain

Kurm ancî • 63 •

Canîhesp Canîmehîn Nûzîn, berzîn

erkek tay kÈsrak tay dört yaÒÈnda ve eyerlemeye eriÒkin at kÈsrak at beygir, yÚk atÈ tohumluk at, döl atÈ burulmuÒ at katÈr eÒek erkek eÒek diÒi eÒek sÈpa

Mehîn Hesp Bargîr Hespê fal Exte, axte Hêstir Ker Ker, nêreker Maker, manker CehÒik, daÒik, caÒ

poulain mâle pouliche cheval âgé de 4 ans prêt à être sellé jument cheval cheval de somme étalon hongre mule âne âne mâle ânesse ânon, bourricot

male foal filly four year old horse ready to be saddled mare horse packhorse stallion gelding mule donkey ass (male) she-ass ass's foal

Dezgehên cotkariyê li aliyê …ikakan

Amadekar : Mizeffer BEGZADE DEZGEHÊN COTKARIYÊ LI ALIYÊ …IKAKAN Cot 1. gasin 2. dend / pêcat: 3. baskêÒ 4. Òûrê cot 5. hêÒ

…IKAK BÖLGESËNDE KULLANILAN TARIM ARAÇLARI karasaban karasaban demiri yatay gövde karasaban oku keski dikey gövde

TERMES AGRICOLES DANS LA REGION DES SHIKAKS charrue soc partie horizontale du bâti de la charrue flèche de la charrue coutre partie verticale du bâti de la charrue

6. destikê cot 7. Gele 8. Kunesim HêÒevan Nîrevan

karasaban kabzasÈ sürgÚ sÚrgÚ delifii karasaban sÚrÚcÚsÚ çift hayvanlarÈnÈ yönlendirici pulluk dökÚm levhasÈ uç demiri keski demiri karÈk tekerlefii arazi tekerlefii

poignée de la charrue pêne, verrou mortaise conducteur de la charrue celui qui guide les bêtes de labour brabant planche du brabaut soc coutre roue de sillon rotavator, fraise rotative pour régénérer la terre

Kotan 1. Textê kotanê 2. Gasin 3. !ûrê kotanê 4. Zinê kotanê 5. Tekerê zînê kotanê

• 64 • Kurm ancî

FARMING TERMS USED IN THE REGION OF THE SHIKAKS plough ploughshare horizontal part of plough’s frame plough’s beam coulter vertical part of plough’s frame plough handle bolt mortise plough driver person who guides plough animals swivel plough half-twin plough swivel plough board ploughshare coulter furrowing wheel drilling wheel used to regenerate the soil

6. Kunesim 7. Çengale û kulabe 8. DestkêÒ 10. Çopan 1. Nîr 2. Navnîr 3. Kulabe 4. Xenîke 5. Kunesima nîr Mali BaskêÒên maliyê Mangêr BaskêÒên mangêrê Dendikê mangêrê Bose Cencer 1-2. Tîrê cencerê 3-4. Rexê cencerê

çekme delifii çeki çengeli ve halkasÈ Òasi çeki zinciri ve kancasÈ boyunduruk boyunduruk beli boyun çubufiu boyun çubufiu bafiÈ boyunduruk delifii tapan tapan çekme kollarÈ tarla tÈrmÈfiÈ çekme kollarÈ tÈrmÈk diÒleri ucu çapraz halka harman döfime makinesi diÒli kollar kÈzaklar

gâche, mortaise crampon et anneau de traction châssis châne de traction joug bâti du joug baguette du joug anneau de la baguette du joug orifice du joug herse bras de traction de la herse râteau mécanique traverses du râteau dents du râteau anneau à extrémité croisée batteuse à roues cylindiriques arbres dentés de la batteuse traîneaux de la batteuse

5-6. Navejeka cencerê 7. Dindikê cencerê 8. Banê cencerê Gêzîk/gêzî Dirban 1. Destik, bistî 2. Heçî 3. Gele Das 1. Destik 2. Devê dasê 3. Nikilê dasê Bêr Panika bêrê Bistîk Mer !ene Dirnix Dindikê dirnixê Kurore Gurz Bendeke Xane : Koma giya ya seddu sed faxeyî ye Taxe Las: Giyayê çinî yê berê palekî ye. Xorim: Koma lasê ye. DoÒek: Bi gurzan raxistina binê bêdera cencerê û gêrê ye Darê coxînê. Darikê di nîveka bêderê de ye Xeyan: Genimê kutayî yê li dora darê coxîn kom dikin. Werîs Gerdûm Kol: taxûk !în: tok Tilî Memik Kond Tîr : sirnî

mesnetler kesme diÒler sÚrÚcÚ kulesi çalÈ sÚpÚrgesi tÈrpan sap sapan kolu tÈrpan çenesi orak sap orak afizÈ orak ucu kÚrek kÚrek ayasÈ kÚrek sapÈ bel çatal tÈrmÈk tÈrmÈk diÒi darÈ ekmefii ot demeti ot demetini bafilamaya yarayan ot yüz, iki yüz demetlik ot yÈfiÈn

appuis de la batteuse dents des roues cabine de pilotage balai de bruyère faux manche poignée de manche pointe courbée de la faux faucille poignée, manche lame de la faucille pointe de la faucille pelle plaque de la pelle manche de la pelle bêche fourche râteau dent de râteau pain de millet botte de foin tige servant à attacher une botte, lien meule formée de cent à deux cents javelles javelle brassée

striking plate, mortise traction cramp and ring sub-frame traction chain yoke yoke frame yoke rod or staff ring of yoke rod yoke opening harrow harrow’s traction arm mechanical rake rake’s crosspiece rake’s teeth or prongs ring with overlapping ends cylindrical wheel thresher thresher’s toothed shaft wooden or metallic cart used to transport thresher thresher restbars toothed wheels driver’s cab or seat besom, broom scythe handle, stick handle curved tip of cythe sickle handle sickle blade sickle tip shovel shovel blade shovel stick spade fork rake rake tooth or prong millet bread hay bundle, sheaf, bale stalk used to tie up a stack made up with 100 to 200 swathes swath armful

meule formée de brassées gerbes disposées en forme de matelas sur l’aire de battage poteau de bois planté au milieu de l’aire de battage blés battus amassés autour du poteau

stack made up with armfuls sheaves laid down in shape of mattress on threshing area wooden post stuck in centre of threshing area threshed wheat collected around post

corde tissée en poils de chèvre char à bœuf traineau bandage d’une roue

rope woven with goat hair oxcart sleigh, sled banding of wheel felloe, fellyrin section of wooden felly hub axle

ot demeti bafilanmÈÒ ot demeti laslardan oluÒan ot yÈfiÈnÈ discora altÈna yatay serilen demet yÈfiÈnÈ harman ortasÈna dikilen direk direk etrafÈnda toplanan bufiday yÈfiÈnÈ kÈldan örme halat kafinÈ, ökÚz arabasÈ kÈzak teker çemberi, bandaj ispit afiaç jant dilimi poyra dingil

section de la jente en bois moyeu essien

Kurm ancî • 65 •

Berhemên Òîr Amadekar : Khosrow ABDOLLAHï BERHEMÊN …ïR …îr …îrê xîç / Òîrê xav, Òîrê zine

SÜT ÜRÜNLERË süt dofiumdan sonra oluÒan ilk sarÈmsÈ süt, afiÈz sütü

Xelindor Firo / zak Tawik: Tasika Òivanan SerÒîr: Serê Òîrê xav e.

ilk sütten yapÈlan mayasÈz peynir ilk üç günlük sütten yapÈlan maya tutmamÈÒ taze peynir çoban tasÈ çifi süt kaymafiÈ

Mast = qatix Havên =eyvan Meyin Meyandin To

yofiurt maya mayalanmak mayalamak kaymak

Mastê xwarinê

yemek yofiurdu, iyi kaynatÈlmÈÒ sütten yapÈlÈr yayÈk yofiurdu, kaynatÈlmamÈÒ sütten yapÈlÈr çÈrpma ayran yayÈk ayranÈ ayranlÈ yofiurt tereyafiÈ yafi ilk bahar tereyafiÈ peynir bir aylÈk kuzu Òirdeninden yapÈlan peynir mayasÈ taze, tuzlanmamÈÒ peynir salamura peynir eritilmiÒ peynir örgülü peynir tulum peyniri yabani sarmÈsaklÈ peynir çörekotlu peynir yafisÈz (imansÈz) peynir yarpuzlu peynir

Mastê kilanê Çeqilmast = mastav Dew Dewmast NivîÒk Rûn Rûnê biharê, rûnê kizinê: Penêr/penîr Havênê penêr Penêrê ter Penêrê Òoravkê Penêrê helandî: Rîçal Penêrê eyaran Penêrê sîrikê Penêrê siyaboyê (reÒreÒikê) Penêrê rijî Penêrê pûngê

PRODUITS LAITIERS lait premier lait d’une accouchée ou colostrum d’une bête venant de mettre bas fromage fabriqué avec le premier lait fromage fait avec du lait des 3 premiers jours bol de berger pellicule crémeuse se formant à la surface du lait straight from the cow yoghourt présure, ferment fermenter mettre de la présure crême, couche crémeuse se formant à la surface du yoghourt yoghourt à manger qui est fait avec du lait ayant bien bouilli yoghourt à baratter fait avec du lait non bouilli qui donne davantage de beurre yoghourt à boire petit-lait, babeurre mélange du petit-lait et du yoghourt beurre non fondu beurre fondu beurre du printemps fromage présure faite avec la caillette d’un agneau âgé d’un moi fromage frais non salé fromage saumuré fromage fondu fromage fondu et tressé variété de fromage conservée dans des outres fromage à la ciboulette fromage à la nigelle fromage fait avec du lait écrémé fromage à la menthe sauvage

…ûjî: Ava penêr e ku germ dikin û jê lorik çêdikin. Lorik: Ji Òûjiya qusandî çêdibe. Çirik: Penêrê honandî yê ku di ava germ a lorik jê girtî de tê honandin. Givik: Penêrê neparzûnkirî. GidîÒ: Ji bona parastina ji ba û baranê bi awake taybetî komkirina gurzan a li nav erd e. Wisa tê birêzkirin ku serê gurzan yê aliyê simbil dikevin hundir, ji derva namînin.

• 66 • Kurm ancî

DAIRY PRODUCTS milk first milk of new mother or colostrum of an animal which just gave brith cheese made with first milk cheese made with milk of first 3 days shepherd’s bowl thin layer of cream forming on the surface of milk yoghurt rennet, ferment to ferment to add rennet cream, creamy layer forming on the surface of yoghurt solid yoghurt made with well-boiled milk yoghurt for churning made with unboiled milk which produces more butter liquid yoghurt buttermilk mixture of buttermilk and yoghurt unmelted butter melted butter spring butter cheese rennet made of one month-old lamb’s rennet bag fresh cheese, unsalted pickled cheese melted cheese melted and braided cheese variety of cheese preserved in goatskin cheese with chives cheese with corncockle cheese made with skim milk cheese with wild mint

…îrê xîç / Òîrê xav, Òîrê cara yekemîn a di pey zayinê de ye, ku rengê wî zerik e. Gava zarûk an berx Òîrê xîç pir vexwin bi zikêÒê dikevin, nava wan diçe: zarûk vîjikî, heywan tirixî dibin. Xelindor: Ji Òîrê xîç tê çêkirinê. …îrê xîç dikelînin, bê havên dimeye, dibe wek penêr. Ku hindik bikelînin penêr nerm, ku pir bikelînin penêr hiÒk tê. Firo / zak: Ji bo penêr çêkirinê Òirê xîç yê heta sê rojên pêÒiyê dikelînin, ku Òîr nemeyê, dibe firo.

Anatomiya Mirov (dûmahîka hejmara 7) kurdî 45-57. DIL 45. Guhik 46-47.Derîçeyên dil 46. Derîçeya sêniçik 47. Derîçeya duniçik 48. Derîçe 49. Derîçeya Òahdemar 50. Derîçeya xwînbera piÒikê 51. Malikên dil (malika çepê, malika rastê) 52. Navbira malikan 53. Xwînhênera sereke ya jorîn 54. …ahdemar 55. Xwînbera piÒikê 56. Xwînhênerên piÒikê 57. Xwînhênera serekeya jêrîn 58. Betanê zik 59. Hestiyê kortîxê 60. Hestiyê boçikê 61. Rûviya dawîn, tortorîk 62. Zotik, pind 63. Masûlka zotikê 64. Navran 65. Kirkirka rûv 66-77 ORGANÊN CINSï YÊN MÊRAN 66. Kîr 67. Masûlka repbûnê 68. Mîzî 69. Serpelî, gupik 70. Çermik 71. Kîsikê gun 72. Hêlikê rastê, 73. Serhêlik 74. Riya avikê 75. ToÒpiya Koper 76. Prostat 77. Kîsikê avikê 78. Mîzdank 79-88 ORGANÊN CINSï YÊN JINAN 79. Malzarûk 80. Valahiya malzarûkê 81. Xerzerê

tirkî KALB kulakçÈk kalb kapakçÈklarÈ üçlü kapakçÈk ikili kapakçÈk kapakçÈk aort kapakçÈfiÈ akcifier atardamar kapakçÈfiÈ karÈncÈk

fransizî CŒUR oreillette valvules cardiaques valvule tricuspide valvule mitrale valvule valvule sigmoïde de l’aorte valvule sigmoïde de l’artère ventricules

îngilîzî HEART auricle valves of the heart tricuspid valve biscuspid valve (mitral valve) valve aortic valve

karÈncÈk çeperi ana toplardamar büyük atardamar akcifier atardamarÈ akcifier damarÈ alt ana toplardamar karÈn zarÈ safirÈ kemifii kuyruk kemifii rektum, gödun anus anus sfinkteri apÈÒarasÈ kaÒÈk kemifii ERËL CËNSEL ORGANLAR erkek organÈ, kamÈÒ dikleÒme dokusu

cloison interventriculaire veine cave supérieure aorte artère pulmonaire veines pulmonaires veine cave inférieure péritoine sacrum coccyx rectum anus sphincter anal le périnée la symphyse pubienne ORGANES GENITAUX MASCULINS verge, penis tissu érectile urètre gland prépuce scrotum testicule droit épididyme conduit séminal glande de Cowper prostate vésicule séminale vessie ORGANES GENITAUX FEMININS utérus la cavité utérine trompe utérine

interventricularseptum superior vena cava aorta pulmonary artery pulmonary veins inferior vena cava peritoneum sacrum coccyx rectum anus anal sphincter perineum pubic symphisis MALE SEX ORGANS penis corpus cavernosum and spongiosum of the penis urethra glans penis prepuce scrotum right testicle epididymis spermatic duct Cowper’s gland prostate seminal vesicle bladder FEMALE SEX ORGANS uterus cavity of the uterus fallopian tube

franges de la trompe ovaire follicule ovule col de l’utérus vagin lèvres du vagin clitoris

fimbria ovary follicle ovum os uteri externum vagina lip of the vulva clitoris

siyet, üretra erkek temanül uzvu baÒÈ sünnet derisi taÒak torbasÈ safi taÒak erbezi üstü spermatik kanalÈ Cowper bezi prostat sperm torbasÈ sidik torbasÈ DË…ËL CËNSEL ORGANLAR dölyatafiÈ rahim boÒlufiu yumurtalÈk kanalÈ ou de Fallope 82. Fimbriyen fimbria 83. Xerzdank, hêkdank yumurtalÈk 84. Kîsikê hêkêpîstik, xaÒik xerz kesecik 85. Gewriya malzarûkê yumurtacÈk 86. Quz dölyolu 87. Lêvên quz 88. Gilik, nêrik, zilik bÈzÈr

pulmonary valve pulmonaire ventricles

Kurm ancî • 67 •

hejmar 9

havîn 1991

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

HESP Amedekar : Mizaffer BEGZADE kurdî 1-38 hesp 1-11 serî 1- guh 2- tûmik, tûncik 3- enî 4- çav 5- rû 6- difin, poz, bêvil 7- firnik 8- lêva jorî 9- dev 10- lêva jêrî 11- guhiÒk, alûÒ, alçîmek 12- patik 13- bijî 14- çema stû 15- stû 16- gewrî 17- sermil

tirkî at baÒ kulak perçem alÈn göz yüz burun burun delifii üst dudak afiÈz alt dudak atÈn alt çenesi ense yele boyun bofiaz

fransizî morphologie du cheval tête (la tête du cheval oreille toupet front œil face chanfrein naseau lèvre supérieure bouche lèvre inférieure ganache nuque crinière encolure cou gorge garrot

îngilîzî points of the horse head (horse's head) ear forelock forehead eye face nose nostril upper lip mouth underlip (lower lip) lower jaw crest (neck) mane (horse'smane) crest (horse's crest) neck throat withers

CIVÎNA BIHARA 1991AN civîna nehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî ji 25ê gulanê ta

1ê hezîranê, li Swêdê, li xwendegeha Biskops Arnöyê civiya. Civîn giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna peyvên hin afirandinên klasîk û nûjên ên kurmanci : Nûbara Ehmedê Xanî (Sedsala XVIIan), Adet û Rusûmatê El Ekrad (Sedsala XIXan), Memê Alan, Dîwana Duwem a Cegerxwîn, kovarên Roja Nû û Stêrk (Salên 1940an), Dîwana Tîrêj. Tevî vê lêkolîna bingehîn ji bo vejîndina dewlemendiyên kêmnas ên zimanê me beÒdarên civînê li ser hin gotinên jiyana rojane (hesp û mirîÒk) û li ser pirsên rêzimana kurdî jî xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejmarê de belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna bihara 1991an bûn, ev in : Lutfî Baksi (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Mizaffer Begzade (…ikakan), Huseyin Kurdo (Amûd), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Mêrdîn), Elî …êr (Wan), Mehmet Uzun (Siwêrek), Veysi Zeydanlî (Bedlîs), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û ReÒo Zîlan (Agirî). KURMANCÎ

LI SER RASTNIVïSïNA ÇEND TI…TAN (II) ReÒo ZïLAN 3. Rastnivîsîna pirtikên bi bê û ne -yê

18-27 lingê pêÒîn,dest 18- Òepîlk, pol 19- sîng, pêxîl 20- binçeng 21- mil 22-26 zend 22- çok 23- zend 24- qevdik, xirtik 25- gûzek 26- sim 27- goçke 28- demara mehmûzê 29- navpiÒt 30- masulka, piÒ 31- qorik 32 - kulîmek 33-37 - lingê paÒî 33- çok 34- qurma dêlê

ön ayak omuz göfiüs dirsek bilek diz bukafiÈlÈk

sÈrt safirÈ kalça arka ayak but

membre antérieur épaule poitrail coude avant-bras pied antérieur genou canon boulet paturon pied (sabot) châtaigne, un durillon veine thoracique externe dos reins croupe hanche membre postérieur grasset attache de la queue

forehand shoulder breast elbow forearm forefoot knee (carpus, wrist) cannon fetlock pastern hoof chestnut (castor), a callosity spur vein back loins (lumbar region) croup (rump. crupper) hip hind leg stifle (stifle joint) root (dock) of the tail

Ji duhî û bi virde ez di nivînan de me. Kinc û solên min bi avê de çûn. Min dît, ku hin serbaz ber bi gund ve diçûn. TiÒtekî bi ser ve zêde meke! "Axa, bi deh gundiyên xwe ve, bawer dike ku Keyxosrow e". …agirt bi mamoste re çûn çolê. Nasnameya wî ne bi wî re bû. Bi derenceyan re hilkiÒiya taqa didiwan.

Di zaravayê kurmancî de daçeka «bi»-yê xwedî çend maneyan e. Wek daçekekê maneya wê ya bingehîn tev, tevî, di gel, pê re, pêrebûn û refaqetkirin e.Bi alîkariya vê daçekê çend daçekên hevedudanî jî tên saz kirin, ku di pêkhatinên weha de rola «bi»-yê pêÒdaçek e. Ev pêÒdaçek çu caran bi peyva berî xwe yan jî bi dû xwe ve nayê zeliqandin. Ew hertim serbixwe û cihê tête nivîsîn. PaÒdaçekên ku daçekên hevedudanî pêk Herweha bi dikare rola forma alaviyê (enstînin jî, ku «de, re, ve» ne, divê wek «bi»-yê trûmental) jî, ango çêkirin yan jî bûna tiÒtekî bi riya yan jî bi alîkariya alav û amrazekî cihê û serbixwe bêne nivîsîn. (alet, hacet, enstrûment), bîne cîh. Bo nimûne: Ev çend nimûne ne ji bo daçekên sade: Ez çayê bi Òekir vedixwim. Tu hîna bi kurdî nizanî! Ajda bi otomobîlê diçe çarÒiyê. Balafira me hê bi hewayê neketiye. Hestî bi kêrê nayên hûr kirin. Ewî pere bi bêrîka xwe xist. Wî destên xwe bi sabûnê ÒûÒtin. Bi min, ev ne tiÒtekî qenc e. Cendirme dixwazin me bi darê Tu bi ya min bike, guh mede xelqê. zorê bînin rê. Mendoyê bêbext ew bi kuÒtin da. Dîwarên odeyê bi keviran Ez bi Òivan bûm. hatine çêkirin. Welat navê xwe bi qelemê nivîsand. Ev jî çend nimûne ne ji bo daçekên heveWî bi galegalê serê me bir. dudanî: Pirto bi destê Nevzad hat kuÒtin. Mêvan dê berbi êvarê bêne malê. Min ew pere bi destên xwe spartin wî. Karwan ber bi destê sibehê derkete rê. "Yek heye, bi sedî; sed heye, bi yekî". Devê ÒûÒê serbi jêr meke, ser bi jor bike! "Dinya bi dor e, ne bi zor e". Ne ku ez, lê biser de ew ji me dixeyîde.

Kurm ancî • 69 •

Ka de tu bi navê Xwedê sond bixwe! Ji bilî vê, bi dikare bibe hoker jî. Heke bi bi rola hokerê rabe jî divê ew bi tena serê xwe bête nivîsîn. Heçî bi-ya hoker e, ew ji bo darîçavkirina çawan û herweha kînga, di çi zemanî de qewimîna bûyerekê ye. Wek: Wê bi dizîka ji kurê xwe re got. Bi rastî ez ne di wê baweriyê de me. Bi roj ba dihat, bi Òev jî baran. Zimanê wî roj bi roj qelstir dibe. Wî bi temamî dest ji kurdîniyê berdaye. Ez ê ji te re bi tenê gotinekê bibêjim. Hevind bi vî awayî nikare bixwîne. Ez ê ne bi siwarî, lê bi peyatî bêm. Tu bi qencî jê re bibêje, ne bi xerabî. Hevraz her bi carekê derew dikirin. Em bi saetan li benda te man. Herwekî ku di hevokên jorîn de jî diyar dibin, rola bi-yê, ji bilî ku ew hoker e, temamkera lêkerê (verbal attribut) ye jî. Ango bi, naveroka hevokê bi alîkariya lêkeran temam dike. Gava ku em li hevoka Wê bi dizîka ji kurê xwe re got dinihêrin, em dibînin ku di vê hevokê de peyva bi dizîka bi rola hokerê radibe. Ew bi me nîÒan dide, ku diya wî kurikî bi çi awayî, bi çi rengî bi kurê xwe re peyiviye. Heke em pirsa Wê çawan ji kurê xwe re got? ji hevokê bikin, dê bersiva pirsa me bi dizîka be. Ne xwe, bi dizîka hoker e. Lê belê, pirtika ku di vê hevokê de lêkerê temam dike, bi ye. Bêî bikaranîna bi -yê, em nikarin lêkera di vê hevokê de, ku got e, temam bikin. Ji lewre jî em jê re dibêjin ev bi, temamkera lêkerê ye. Ji ber vê yekê jî divê ev bi bi tena serê xwe bête nivîsandin. Carina jî bi bi rola pêÒpirtikê radibe û di forma îzafeyê de tête bi kar anîn. Di rewÒên holê de, divê em bi-yê ji peyva ku bi dû wê re têt, veneqetînin û wan bi hev re binivîsin. Wek: Xwarina birûn dijminê tenduristiya me ye. Kebaniya bizarok xwe vedihisîne. Heval mirovekî bibext e. Ev bizina me heywanekî bigoÒt e. Ciwan goÒtê bibez hez nedikir. Destgirtiya wî yeke binaz e. Hêmîn xwarinên bitam çêdike. Xortên bikezeb ji gundê me derketine. Geliyên bidar xemla welêt in. Wek xuya ye, di nimûneyên jorîn de rola bi -yê pêÒpirtik e. Ew hatiye pêÒiya peyvekê, jê rengdêreke nû afirandiye. Ev rengdêra nû jî bûye temamkera navdêrekê yan jî bernavekê. Divê bête gotin, ku rengdêrên weha çêkirî, gelek caran îdyomên nû pêk tînin û ji aliyê naverokê ve, maneyeke nû diafirînin. Herwisan, bi -yên pêÒpirtik yên bi vî rengî, pirî caran maneya heyî, heye, xwedî/xwedan yan jî maneya paÒpirtika -dar didin naveroka peyva di gel xwe. Ango: Birûn = rûndar, rûnheyî. Bizarok = ducanî. Bibext = xwedîbext. BigoÒt = goÒtdar, goÒtheyî. Bibez = bezdar, bidon, birûn. Binaz = nazdar. Bitam = tamdar, biçêj, çêjdar. Bikezeb = wêrek, mêrxwas. Bidar = dar lê heye. TiÒtên ku me di warê rastnivîsîna bi -yê de gotin, bi giÒtî, di warê rastnivîsîna bê -yê de jî derbas dibin. Ji ber ku ferqa di navbera bi û bê -yê de, bi tenê ji aliyê naverok û maneyê ve ye. Ne ku ji aliyê rêzimanî ve. Ji aliyê rêzimanî ve rola herdu-

• 70 • Kurm ancî

kan jî yek e. Lê belê, herwekî tête zanîn, ew ji aliyê mane û naverokê ve du pirtikên bervajiyên hev in. Heçî bê ye, ew di maneya tunebûn, pêrenebûn û hwd de ye. Ew ji peyva bêyî hatiye kurt kirin û bûye bê. Car caran dibe bêî jî. Ew, nemaze gava ku di gel gehîneka ku, yan jî bi tena serê xwe di maneya hayjêtunebûn, tunebûn û bihevrenebûnê de tête bi kar anîn, dibe bêî. Ev in çend nimûne ji bo rastnivîsîna bê -yê. Ne bi hev re: Ez çayê bê Òekir vedixwim. Bê guman ev tiÒtên te gotî, rast in. Duhî ez bê pere çûbûm dikanê. GoÒt bê bez e, ji te re baÒ e. Wî cînarê xwe bê sebeb bi hêrs kir. Ez ê qewlê xwe bê gotin bînim cîh. Çi bikim, bê bext im, Òansê min tune ye! Bi hev re: Koçer mirovekî bêbext e. Dibêjin ew bi derdekî bêderman ketiye. Meyweyên bêtam nayên xwarin. Mirovê bêkar divê li kar bigere! Xwarina bêpere bi destê her kesî nakeve. Penêrê bêîman nedihate xwarin. Ev bîr, bîreke bêbinî ye. Cira hevalê te yê bêrû ne xweÒ e. Tu dê ji kû mirovekî bêdeng bibînî? Çend nimûne ji bo rastnivîsîna bêî -yê: Ew bêî min nabe. Êzdîn bêî xanima xwe naçe serdana xelqê. Ew bêî ageha mamosteya xwe derketine hewÒê. Bêî ku cînaran bihisîne, mala xwe bar kiriye. Bêî ku tu bizanibî, me pereyên xwe hiltanîn.

Heçî rastnivîsîna pirtika ne -yê ye, qaîdeyên ku ji bo rastnivîsîna bi û bê -yê derbas dibin, divê ji bo rastnivîsîna pirtika ne yê jî derbas bibin. Berî her tiÒtî, pirtika ne -yê, pirtikeke neyîniyê ye. Ji bo pêkanîna raweya neyîniyê tête bi kar anîn. Me dil nîne, ku em li vir dîsan li ser raweya neyînî û qaîdeyên ku ji bo wê derbas dibin, rawestin. Ji ber ku me li ser vê pirsgirêkê di hejmara 5-an ya KURMANCï de, ku di havîna sala 1989-an de hatiye weÒandin, bendeke taybetî nivîsîbû. Ji ber vê yekê jî, em ê bi tenê bi kurtî ji ne -ya ku mirov bi hev re dinivîse, çêl bikin. Qaîdeyên ku di warê rastnivîsîna ne -yê de derbas dibin, herwekî yên bi û bê -yê ne. Ango, her çi gava ku rola ne -yê bibe temamkera lêkerê, divê ew cihê bête nivîsîn. Lê heke rola ne yê bibe pêÒpirtik û ew di gel peyva bi dû xwe re rengdêreke nû yan jî îdyomekê biafirîne, divê ew bi hev re bête nivîsîn. Wek: Ne bi hev re: Heyam niha êdî ne sar e. Eylo ne kurapê min e, lê kurmetê min e. Ew ê ku telefon kiribû, ne ez im. Doktor dibêje ku ew ne kunêr e. Hingê Efrasyab ne rengkorî bû. Mircan ne yara KeleÒ e, yara Kawe ye. Ew camêrê ku tu dibêjî, ne merd e. Bi hev re: Miraz ne mirovekî dewlemend e, nedar e. Zagros neyarê me hemûyan e. Gelo kîjan doktorî ev nexweÒ muayene kiriye? Ewî ne duayên qencan, lê duayên neqencan kirin! Mem û Zîna Xanî yê nemir sertaca edebiyata me ye. Camêrên nemerd yên wek te, nehatine rûkalê dinyayê. Mîha me jî û çêleka me jî nezok in. Kesê neheq divê cezayê xwe bibîne.

35- ramê stûr bacak cuisse 36- ranê zirav dirsek jambe 37- çevok jarret (la pointe du jarret) 38- dêl, qemçik, boçik kuyruk queue 39-44- meÒa hespan at yürüyüÒleri allures 39- qedem, meÒa nerm, rêveçûn yürüyüÒ pas 40- rewan rahvan amble 41- loq tÈrÈs trot 42- gurloq galot 43-44- çargaviya nerm hafif dörtnala petit galot 43- çargav, çarnal dörtnala galot 44- çargaviya miÒt hücum dörtnala grand galot temen, emr yaÒ âge Òîre, 1 salî 1 yaÒÈna kadar jusqu'à 1 an bîrye 2 salî tay poulin cohnî, canî 1 ile 2 yaÒlarÈ arasÈ âgé de 1 à 2 ans nuhzîn, 3 salî 2 ile 3 yaÒlarÈ arasÈ âgé de 2 à 3 ans qute, 4 salî 3 ile 4 yaÒlarÈ arasÈ âgé de 3 à 4 ans dêlberdayî, 5 salî, 4 ile 5 yaÒlarÈ arasÈ âgé de 4 à 5 ans hesp, ji 5 salî pê ve at (5 yaÒÈndan sonra) cheval (à partir de 5 ans) nîÒana 5 saliyê ew e ku du diranên pehn hene, dibêjin enaf. nijdî kirin, di 5 saliyê de ku ji bona hesp dêla xwe baÒ hilde jor, hinekî ji dêla wê/wî dibirin. RENGÊN HESPAN reÒbez sorboz Òînboz kumêt zerkumet qule qemer

koyu gri demir kÈr çelik grisi doru kule sekili at yafiÈz

gris foncé aubère gris bleu bai, e isabelle balzan brun

haunch gaskin hock tail gaits of the horse walk pace trot canter (hand gallop) canter gallop full gallop age less than 1 year old foal between 1 to 2 years old between 2 to 3 years old between 3 to 4 years old between 4 to 5 years old horse (5 years od or more)

dark grey strawberry roan blue grey bay light-tan (horse) (horse) with white stockings brown

F

E R H E N G O K A

ROJA NÛ Amadekar : ReÒo ZïLAN

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

kiryarî kiryar kiryar (bikir), kirîdar, kiryox biÒûndemayîn xwe di ser re zer kirin, xwe di ser ve çeng kirin navtêdan lêsorkirin, lêtûjkirin bîrewer xweser xweserî heyîn bîr birin, bîr lê birin

abone ücreti abone alÈcÈ gerikalma aÒmak kÈÒkÈrtma, tahrik kÈzÈÒtÈrma aydÈn bafiÈmsÈz bafiÈmsÈzlÈk varlÈk düÒünmek, tahmin etmek, defierlendirmek uzuv harabe idam etmek birlik (askeri) bombardÈman uçafiÈ

abonnement abonné (e) client, acheteur arriération franchir provocation, incitation, instigation excitation intellectuel independant indépendance existence penser, évaluer, tenir compte membre ruine pendre unité (militaire) bombardier

subscription subscriber client, buyer backwardness to cross provocation, incitement, instigation excitement intellectual independent independance existence to think, to evaluate, to take into account member ruin to hang unit (military) bomber

sözünü tutmayan kenetlemek geçit, gedik, ara bilmece deniz altÈ batÈrmak kolordu karakter, ahlak ebedi ebediyet komutan baÒkomutan baÒkomutanlÈk uçaksavar toplarÈ muhabir zÈrhlÈ orta büyüklükte kuru yakacak yakÈt terazi kefesi terazi barÈnak direnmek çÈfi

qui ne tient pas parole cramponner, attacher passage, brèche devinette sous-marin couler, faire plonger corps d'armée caractère, habitude éternel eternité commandant commandant en chef commandement en chef artillerie anti-aérienne correspondant cuirassé moyen combustible solide carburant, combustible plateau d'une balance balance abri résister avalanche

who doesn't keep his word to clamp, to fasten, to tie passage, breach, gap riddle submarine to sink, to plunge sthg into army corps character, habit eternal eternity commander commander-in-chief commandement-in-chief anti-aircaft artillery correspondent battleship middle sized solid combustible fuel scales pan scales shelter to resist avalanche

sepilemek zikr etmek serap sÈvamak (tarikat ehli için)kendinden geçmek kendinden geçme serüven takÈmada aÒama, merhale

tanner mentionner mirage enduire entrer en transes transe, extase aventure archipel étape

to tan to mention mirage to coat to go with a trance trance, ecstasy adventure archipelago stage, stop

lebat, endam xerabe, kavil, wêran, dêris, xirbe bi dar ve kirin yekîne bombeavêj, bombavêj sozwinda qipçe kirin neqeb mamik, tiÒtonek, qelpik, têderxistinok noqav bin av kirin baskordî sinçî, sincî sermed sermedî fermandar serfermandar serfermandarî topên balafirÒikên nûçegihan zirehpûÒ,zirîpoÒ navhincî, navincî ardû sotemenî tasa Òihînê Òihîn, Òehîn penah pê dan erdê berfende, aÒît, renî, renû, herez, basû, Òepe, horyes pûn: pûyin, debax kirin nav hilanîn leylan seyandin (dûtin) bi cezbê ketin cezbe serguzeÒt komgirav gehînek

Kurm ancî • 71 •

serfirazî heyman, qelandin,tov birandin bijarte, bijare dirêjî.... kirin sermiyan têkilî... bûn çeleng Òehreza dîdevan dîdevanî nîkbîn, çakbîn nîkbînî, çakbînî bedbîn bedbînî armanc qad qada Òer qada dahatinê alan alan dan bi hewa ketin nuhirandin torin narincî sincok : benî, meÒlûr, sincûx, kome kesme : helîl

F

E

zafer yok etmek seçkin, seçilmiÒ saldÈrmak, hücum etmek baÒkan, lider karÈÒmak çevik, cesur, hareketli, yakÈÒÈklÈ becerikli, yetenekli,bilgili gözcü gözcülük iyimser iyimserlik karamsar karamsarlÈk amaç, ereç, hedef saha, meydan, alan savaÒ alanÈ iniÒ alanÈ yankÈ yankÈlamak havalanmak mÈrÈldanarak ÒarkÈ söylemek asil, yakÈÒÈklÈ turuncu

R

H

E

victoire exterminer choisi, distingué attaquer, assaillir président, chef intervenir, s'immiscer vivant, alerte, agile, beau avisé, habile, adroit, talentueux surveillant, sentinelle surveillance, garde optimiste optimisme pessimiste pessimisme but, objectif, cible terrain, champ, place champ de bataille terrain d'atterrissage écho répercuter, produire un écho prendre l'air, s'envoler fredonner noble, beau orangé, châtain clair.

N

G

O

victory to exterminate, to wipe out select, distinguished to attack, to assault president, chief to intervence, to interfere alive, alert, agile, lively, beautiful sensible, skilful, dexterous, skilled, gifted sentry, watchman watch, surveillance optimist optimism pessimist pessimism goal, objective, target ground, field, place battle-field landing ground echo to echo to take off, to fly away to hum noble, handsome, beautiful chestnut, light biswin, reddish

K

A

Nûbara Ehmedê Xanî Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR Nûbar di sala 1683 an de hatiye nivîsîn. kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

gerew, graw

1) rehin 2) karÒÈlÈk

1) pawn 2) compensation

ziyan derew Òilîl to bet zîv paxir risas, zirinc qela ejnû sîng ran didan (diran) lêv xasma: nexasim, nemaze bajar dirav ermûÒ

hasar yalan çavdar kaymak toy gümüÒ bakir kurÒun kalay diz göfiüs baldÈr diÒ dudak özellikle

1) gage 2)contre-partie, contre-valeur dommage, perte mensonge seigle crème outarde argent cuivre plomb étain genou poitrine cuisse dent lèvre particulièrement, spécialement ville monnaie, argent soie

• 72 • Kurm ancî

Òehir para îpek

dammage, harmn, loss lie rye cream bustard, Canada goose silver cooper lead tin, pewter knee chest, breast thig tooth lip particularly, especially city, town money silk

mehder mehdervan rewal: bêmû hilû biçûk mak asîman mey meyxwer hinarî bêgav bêgavî gor hinar gilyaz hejîr kuncî bih kundir penîr poxîn: genimê qelandî û hûrkirî keÒk: çortan

Òefaet Òefaatkar tüysüz pürüzsüz küçük ana, anaç gök Òarab ÒarapçÈ gönderilen, elçi mecbur mecburiyet mezar nar kiraz incir susam ayva kabak peynir kavut

intercession intercesseur imberbe lisse petit mère, matrice ciel vin buveur de vin envoyé obligé obligation, nécessité tombe grenade cerise figue sésame coing courge fromage blé frit

intercession intercessor beardless smooth small mother, matrix sky wine wine drinker envoy obliged, complelled obligation grave pomegranate cherry fig sesame quince marrow, squash cheese fried wheat

kurut

heban girr, debax hevrê pîÒe kevan kêÒik tîr leÒker cuwamêrî nijde mêrînî lawînî pêÒû pojan pûng superng (siping) kaxez penbû bêheya riswayî evîn yar kewden

buttermilk lump dried for winter food bag tanning companion, mate occupation, craft, profession bow bow's string arrow soldier generoisity patrol magnanimity, generosity youth mosquito speedwell, veronica wild mint goats beard paper cotton shameless, impudent vile, infamous love lover churl, loot, boor co-spouse

hewî

dafiarcÈk tabak yoldaÒ meslek yay yay kiriÒi ok asker cömertlik devriye mürüvet gençlik sivrisinek yavÒan otu yarpuz yemlik otu kafiÈt pamuk hayasÈz rezil aÒk, sevgi dost görgüsüz, cahil, düÒüncesiz kuma

têkil

karÈÒÈk

ask bîÒe bardar avis mafûr

geyik çalÈlÈk yüklü hamile halÈ

grumeaux de babeur sechés pour l'hiver sacoche tannage compagnon, camarade métier, profession arc corde d'un arc flèche soldat générosité patrouille magnanimité, générosité jeunesse moustique véronique menthe sauvage salsifis des prés papier coton effronté infâme, vil amour ami,e écervelé, idiot rustre, goujat co-épouse, lien de parenté entre les épouses d'un polygamme mélangé, embrouillé, désordonné cerf bosquet, buisson chargée, enceinte grosse, enceinte tapis

mixed-up, muddled, disorderly stag, hart copse, grove loaded, laden, pregnant pregnant rug, carpet

Kurm ancî • 73 •

mey hêvî hêvînemayî asin pola biraÒtî ta taze belg xêvet kon vîn Òên ala durû qerd zengil dojeh perestin sertilî mîdad lengî verêhtin

Òarab umut umutsuz demir çelik izgara, ÒiÒ ya da ya da fÈrÈnda piÒmiÒ tel taze yaprak büyük çadÈr çadÈr îrade kudret, iktidar bayrak ikiyÚzlÚ maymun çan cehenem ibadet baÒparmak murekkep topal boÒaltmak

P

E

vin espoir désespéré fer acier rôti

wine hope hopeless iron steel roast

fil frais feuille grande tente tente volonté pouvoir étendard, drapeau hypocrite, faux-jeton singe cloche enfer adoration pouce encre boiteux vider, verser

thread, wire fresh leaf large tente tente will power flag, standard hypocritical monkey bell hell adoration, worship thumb ink lame to pour, to empty

Y

V

Ê

N

Dîwana Tîrêj Amadekar: Zinar SORAN

kurdî heyam, dem, dewr geÒt, ger

tirkî devir, çafi, dönem seyran, kÈr gezintisi, piknik lenger 1) köprü ayafiÈ 2)çapa demiri koh, çiya dafi pesar, berpal bayÈr, yamaç panav, deÒta bilind a rast yüksek ova lat masif kaya, uçurum xunav çiÒeleme, çiy, Òebnem çirisandin ÈÒÈldatmak çirisîn ÈÒÈldamak perwaz kanat çÈrpma, uçuÒ lek 1) 10.000 kiÒi 2) küme cobar dere bestîn bafilamak sîpah ordu çilak ince uzun definek çilakî ince uzun vîn, viyan irade, istek

• 74 • Kurm ancî

fransizî temps, époque, période

îngilîzî time, epoch, period

promenade à la campagne 1) pilier d'un pont 2) ancre

walk, stroll in countryside 1) pillar 2) anchor

montagne côteau plateau (de montagne) rocher, précipice rosée faire luire luire, étinceler envol, battement d'ailes 1) 10.000 individus 2) foule ruisseau, cours d'eau attacher, lier armée baguette fine et rectiligne droit, rectiligne volonté

mountain hillside, slope plateau rock, chasm dew to polish, to shine to gleam, to shine flight, taking wing 1) 10.000 peuples 2) crowd stream, brook to bind, to tie up, to link up army rectilinear stick straight will

Òeg helestin, rabûn hedan sawêr Òermîsar miÒt piyam, peyam destbeste

definek, hokey definefii kalkmak sabÈr hayal mahcub silme dolu mesaj elpençe

geda qaÒ (kevirê bi qîmet) nigîn, gustîl rewa qad, cî, meydan ÒehneÒîn zernegar Òeng pêjin, dengê kerr pejina te nayê

dilenci yÚzÚk taÒÈ yÚzÚk nem meydan, alan balkon altÈn iÒleme canlÈ hisetme, gürültü, yankÈ senden haber yok, görünmüyorsun kÈlÈf dafilama çevik, çalÈÒkan, canlÈ boy, il ailenin tümü nezdinde, yanÈnda virane, harabe tek tük guguk kuÒu ÈÒÈn verem yabanî, evcilleÒtirilmemiÒ baldÈrÈ çÈplak sohbet mahalle hareket önder ulu önder, hükümdar 1) av 2) saf dilek, arzu ceylan yavrusu kambur gizli zinet, süs eÒyasÈ dafi etefii bel demet vahÒi iz eÒeleme eÒelemek dikili taÒ, mezar taÒÈ zor harami dam Òube donanÈm

kalan dax çeleng êl koçemal : tevahiya malê nik, cem, ba kavil tak û tûk, yekoyek pepûk pertew, Òewq, tîrej jana zirav kovî pêxwas guft û goy tax tevger, bizav pêÒewa serwer rav, 1) nêçîr 2) sef kam xifÒ, ximÒ, karxezal xûz nependî xeml û xêz qûntar berpal baq hov rêç, Òop pîkolî, pêkolî pêkolî kirin kêl, kevirê çikandî kotek Òevgêr ban liq rex

baguette, crosse de hockey se lever patience imagination honteux, humilié à ras bords message soumis le doigt sur la couture mendiant pierre sertie bague humidité place, champ balcon brodé d'or vivant, plein de vitalité signe, signal, bruit, écho tu ne donnes pas de signe de vie fourreau, gaine cautérisation agile, vif, leste, diligent tribu toute la famille chez ruine rarement coucou rayon tuberculose sauvage, non domestiqué va-nu-pieds causerie, conversation quartier mouvement leader souverain 1) chasse 2) rang désir faon, daguet bossu en cachette parure, ornement flanc de montagne versant de coline bouquet sauvage, fauve trace action de piaffer piaffer borne, pierre tombale force, coercition brigand opérant la nuit toit section, branche agrès, cartoucherie

hockey stick to wake up patience imagination shameful, ashamed to the brim message fully obedient beggar, mendicant precious stone, gem ring humidity, dampness place, field balcony embroidered with gold lively, vivid sign, signal, noise, echo there is no news from you sheath cauterization agile, nimble, sprightly tribe all family at, in ruin rarely cuckoo ray tuberculosis sauvage wild tramp talk, chat, conversation quarter, neighbourhood movement, motion leader sovereign 1) hunting 2) row, line desire fawn, brocket hunchbacked on the sly, secretly ornament, jewels, finery slope hillside bunch wild, wildcat track stamp to stamp, to paw the ground milestone, tombstone coercion brigand acting by night roof section, branch apparatus, cartridge belt

Kurm ancî • 75 •

bîdar, Òiyar dilawer, dilêr hêvisîn çogan, darê gogê vajî çox kemxa mexmer mircan Òêrgele têz Òewl piÒk piÒk avêtin best salar serbaz darsêpî arbeÒk axivîn deliyan terez, zîpik bahoz hilmiÒtin, rapêçayin bengîn kelax gornebaÒ keftar sermed sermedî pêwend qirÒ û qal moran çepel ÒabaÒî ceban hoÒîn delav rewrewk hilçinandin sergerdan zîtin peng gilde keÒkûl gezo temara mirinê rêl berokaÒ Òîp babîsok, babelîsk bagêr nirx hok: girêka ku vebûna wê hêsan e.

• 76 • Kurm ancî

uyanÈk yifiit nakÈÒ iÒlemek polo definefii ters çuha bir nevi ipek kumaÒ kadife mercan aslan sürüsü çakmaklÈ tüfeklerde ateÒleme fitili fundalÈk kura, nasib kura çekmek heves, ilham

éveillé, vigilant brave, vaillant broder crosse envers, à l'envers drap soie de Damas velours corail troupeau de lions mèche du briquet de fusil broussailles lot, part tirer au sort inclination, désir, inspiration baÒ kumandan commandant en chef er, nefer soldat sehpa, idam sehpasÈ gibet, potence çakmak taÒÈ silex depreÒmek récidiver (maladie) kamaÒmak s'éblouir dolu grêle fÈrtÈna tempête çemremek se retrousser tutkun, sarhoÒ amoureux passioné leÒ charogne bir sÈrtlan cinsi une variété de hyène sÈrtlan hyène ebedi éternel ebediyet éternité bafi, ilgi lien, liaison, relation çer çöp brindilles pus brouillard çirkin laid Òükür, ikram grâce, louange mezarlÈk cimetière sendelemek tituber yalak abreuvoir gözleri kararma, sanrÈ hallucination 1) çekip koparmak 1) extirper 2) örmek onarmak 2) ravauder, repriser ÒaÒkÈn, baÒÈ dönen étourdi, désorienté efiirmek filer iplik çilesi écheveau yumak pelote keÒkül, dilenci çanafiÈ obole kudret helvasÈ manne, exsudation végetale ölüm uykusu sommeil de la mort küçük orman bois yokuÒ yukarÈ pente ascendante iniÒ, çafilayan chute d'eau, cascade hortum tourbillon kasÈrga ouragan, bourrasque narh, defier prix, valeur çözülmesi kolay düfiÚm nœud facile à défaire

awake, vigilant brave, valiant, galant to embroider crook, crocier, stick wrong side, inside out woolen cloth silk of Damascus velvet coral herd of lions wick of a rifle brushwood prize, share, lot to draw lots desire, inclination, inspiration commander in chief soldier gallows flint to recur to bedazzle hail storm, tempest to hitch up, to turn outwards passionate carrion a variety of hyena hyena eternal eternity link, linkage, relation twig fog, mist, smog ugly praise, grace cemetery to stagger watering place hallucination 1) to eradicate, to extirpate 2) to darn heedless, scatter brained to spin skein, hank (wool) ball mite, offering, obol manna deep sleep wood uphill waterfall, cascad whirlwind hurricane, storm price, value knot easy to undo

îÒk*, îÒk dan gulî rîÒî mexmer: elba mezin a darîn navkil, kêrî

sÈkÈÒtÈrmak (yük) püskül saçak tahtadan yapÈlmÈÒ bÚyÚkçe kap yayÈk germe tahtasÈ

comprimer, presser houppe frange grand récipent en bois

to squeeze, to press tassel, tuft fringe large wooden bucket

baguette servant à tendre la baratte en outre de chèvre

stick which serves to brace a goatskin used as churn

-----------* îÒk : darê ku pê piÒtiyek, barek tê Òidandin.

Termên rêzimanî kurdî

tirkî

fransizî

înglilîzî

termên rêzimanî alfabe, f. tîp, f. girdek, f. hûrek, f. dengdar, f*. dengdara dirêj, f. dengdara kurt, f. bêdeng, f. dudeng, f. sêdeng, f. kîte, f. yekkîte, f. dukîte, f. sêkîte, f. kîtandin pirkîte, f. tîpandin ra, f. rader, m. bêje, peyv, f. bêjeya guhêrbar, f. bêjeya neguhêrbar, f. bêjeya sade bêjeya hevedudanî pêÒdanî, f. paÒdanî, f. eyletbêje, f. serbixwe serbixweyî piçûkker erînî neyînî, f. hevedudanî, f. hevmane, f. hevdeng, m. dijmane devkî nivîskî nimûne

gramer terimleri alfabe harf büyük harf küçük harf ünlü, sesli uzun ünlü kÈsa ünlü ünsüz, sessiz iki ünlü, diftong üçünlü, triftong hece tek heceli iki heceli üç heceli hecelemek çok heceli harfi harfine yazdÈrmak kök masdar sözcük, kelime defiiÒken sözcük defiiÒmez, defiiÒken olmayan sözcük yalÈn sözcük bileÒik sözcük önek ardek sözcük toplulufiu bafiÈmsÈz bafiÈmsÈzlÈk küçültücü olumluluk olumsuzluk bileÒik eÒanlamlÈ eÒsesli karÒÈt anlamlÈ sözlü yazÈlÈ örnek

termes grammaticaux alphabet lettre majuscule minuscule voyelle voyelle longue voyelle courte consonne diphotngue triphtongue syllabe monosyllabe dissyllabe trisyllabe épeler, syllabe par syllabe polysyllabe épeler lettre par lettre racine infinitif mot mot variable mot invariable mot simple mot composé préfixe suffixe famille de mots indépendant indépendance diminutif affirmative négation, négative composé synonyme homonyme antonyme oral écrit exemple

Grammatical terms alphabet letter Capital (letter) small letter, lower case vowel long vowel short vowel consonant diphtong triphtong sylabble monosylabble disylabble trisylabble to spell syllabble by syllable polysyllable to spell leter by letter root infinitif word inflectional word unvariable, uninflectional word simple word compound word prefix suffix words family independent independence diminutive affirmative negative compound synonymous homonymous antonymous oral in writing example

Kurm ancî • 77 •

rêziman gramer grammaire grammar rêzimana kurdî Kürtçe grameri grammaire kurde Kurdish grammar navdêr, m. isim (grammer) substantif noun, substantive nav, m. isim nom name serenav, m. özel isim nom propre proper noun hevenav, m. cins isim nom commun common noun komenav, m. nom collectif topluluk ismi collective noun navê hevedudanî, m. bileÒik isim nom composé compound noun jimar sayÈ nombre number jimarnav, m. sayÈ adÈ numéral numberal tekane, m. tekil singulier singular pirane, m. çofiul pluriel plural zayend, f. cins genre gender mê, f. diÒil féminin feminine nêr, m. eril masculin masculine nêtar, f. nötr neutre neuter nêtari, f. nötrlük neutralité neutrality rastnivîsîn, f. imla orthographe orthography spehînivîsîn, f. güzel yazÈ yazma sanatÈ calligraphie calligraphy tof, f. grup, küme groupe group awa, m. hal, durum cas case tewandin, f. tewang, f. büküm déclinaison declension tewandin (bitewîne !) bükümlemek décliner to decline kes, m. ÒahÈs personne person kesê yekemîn birinci ÒahÈs première personne first person kesê duwemîn, m. ikinci ÒahÈs deuxième personne second person kesê sêyemîn, m. üçüncü ÒahÈs troisième personne third person rengdêr, f. sÈfat adjectif adjective rengdêra çawahîn, f. niteleme sÈffatÈ adjectif qualificatif qualifing adjective rengdêra nîÒandanê, f. iÒaret sÈfafÈ adjectif démonstratif demonstrative adjective rengdêrra jimarîn, f. sayÈ sÈfatÈ adjectif numéral numeral adjective rengdêra pirsiyarkî, f. soru sÈfatÈ adjectif interrogatif interrogative adjective pronav, m. zamir pronom pronoun pronavê kesîn, m. ÒahÈs zamiri pronom personnel personal pronoun pronavê pirsiyarkî, m. iÒaret zamiri pronom interrogatif interrogative pronoun _______________ * Di xebatên xwe yên rêzimanî de Mîr K. A. Bedir Xan dengdar ji bo bêdeng ango bîseda ya farisî [(t) : sessiz, (f) : consonne] bi kar aniye û ji bo sedadar a farisî [(t) ünlü, (f) voyelle] jî dengdêr, dixebitîne. Ji ber pêÒî li tevliheviya navbera dengdar/dengdêr bê girtin û ji bo bikarin van mefhuman bi awayekî sadetir bi zarokên kurd bidin hîn kirin, Civîna ziman termên jorîn helbijart.

JI KLASÎKÊN KURDÎ

F erhengoka D îwana Cegerxwîn -II-

Amadekar : Khosrow ABDOLLAHï

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

kulah: kum raborî Òax: çiya diyar: bilindahî fexfexe: xwe nepixandin

külah geçmiÒ, mazÈ dafi yükseklik övünme

bonnet passé montagne hauteur pavanement, fanfaronade

cap, bonnet past mountain height strutting about, bragging

• 78 • Kurm ancî

devlok: kesê ku dev davêje her kesî lewleb: destikê meÒkê: çerxa felekê çikûs: tima mehder: Òefaet Òebnem: xunav rekeh: qefes qelêr: qilêr, qirêj lehî: lêwî, laser, sêlav pereng: 1) hevrîÒimê pir sor ê ku dibiriqe, 2) bizot pêkve: bihevre, hemî kepen: qeyd û zincîr, lele, toq û zincîra giran ku dixin stûyê mehkûman kortal xurd, par saw: tirsa mezin reÒ û peÒ reÒ û peÒ kirin, çav tirsandin serpêl: heqîr, bêxîret gerdûn: kaînat xar: kelem lewçe: çenebaz tolaz: jinbaz, çavlider zugurt: 1) bê jin 2) bê mal û bê dirav, bê çare, reben, rahib stembar : yê ku stem û zilm dikÒîne paçîk: perçeyekî nerm ê piçûk, potik Òerîpan bûn : bejî : yabanî, ne avî sîm : zîv dasî : parsûyên masiyan noq noq bûn noqar qulebaz : fêlbaz, fenek jêder : çavkanî gerd : mezin, giregir tore : edeb, terbiye bengîn : bi evîna

ÈsÈrÈcÈ, herkese dil uzatan felek çarkÈ

qui agresse tout le monde roue de la Fortune

aggressive towards everyone fate

cimri Òefaat Òebnem kafes kir sel 1) kÈzÈl ipek 2) köz

avare clémence rosée cage saleté, crasse torrent 1) soie rouge 2) braise

miserly, stingy clemency, leniency dew cage dirt, filth torrent 1) red silk 2) embers

birlikte mahkumlarÈn boynuna takÈlan afiÈr zincir

ensemble chaîne lourde portée au cou par des condamnés

together heavy chain put around the neck of prisoners

uçurum, dipsiz derinlik pay dehÒet korkuluk ürkütmek ürkek, haksÈzlÈklarÈ kabul eden, hakir evren diken geveze hovarda

abîme lot, part frayeur, terreur épouvantail brandir l'épouvantail indigne, vil

chasm, abyss share fright, terror scarecrow to scare vile, infamous

univers épine bavard coureur, libertin

1) bekar 2) parasÈz 3) rahib

1) célibataire 2) sans fortune 3) moine

universe thorn talkative womanizer, woman-chaser, libertine 1) bachelor 2) penyless 3) monk

mazlum bez parçasÈ

opprimé, persécuté pièce de toile, de tissu se battre sauvage (plante) argent arête d'un poisson plonger, plongée plonger plongeur intrigant source, origine grand, notable education amoureux

savaÒmak yabani, sussuz gümüÒ kÈlçÈk dalma dalmak dalgÈç üçkafiÈtçÈ memba büyük, eÒraf terbiye aÒÈk, tutkulu

oppressed, persecuted piece of material, of cloth to figth wild, savage silver fishbone dive, diving to dive diver schemer source, origin notable, impressive education enamored, passionate lover Kurm ancî • 79 •

kesekî dîn bûn bengînî mihrecan wefd, nm merbend : qeyda ling qaçûr, qemçûr hêtûn: kûreya kilsê an hesinkeran

tutku festival, heyet, delegasyon ayaklara vurulan zincir hayvan vergisi demirci ocafiÈ

passionné passion passion festival festival délégation delegation chaîne mise ankle chain aux pieds impôt prélevé sur le bétail tax levied on livestock forge (de forgeron) blacksmith's forge

— péhlevan: ji gotina îranî pehle, Òehir, bajar tê, pehlevan kesê ku bajar diparast, ku mêr û mêrxas bû, jê re digotin. Òeraba kamiranî: Òeraba bexteweriyê, Òeraba ku mirov dighîne miradê xwe — li hember hev bûn: Òerê hev kirin — bej : erdê bê av, reÒahî — Òût : 1) kone, fenek 2) rût, tazî de û 4 rûpel in. Kovar bi xwe wênedar e û wêneyên wê reÒ û spî ne. Stêr bi xwe, bi kurdiya zaravayê kurmancî ye û herwekî diyar e, bi kurmanciyeke bilind, edebî, spehî û bedew hatiye nitirandin. Heçî mijarên kovarê ne, mijarên giÒtî û gelemReÒo ZÎLAN perî ne. Tevî ku mijarên giÒtî beÒeke girîng ya kovarê pêk tînin, tê de nivîKovara kurdî ya bi navê sarên zargotinî û edebî jî ne kêm in. Ferhengoka jêrîn, ferhenStêrê, di navbera salên 1943 - 1945gokeke pir piçûk ya peyvên nû, yan an de, wek paÒkoya (servehî) salane ya rojnameya Roja Nû, li Beyrûtê jî peyvên jibîrçûyî, windabûyî, nadir hatiye çap kirin. Herwekî tête zanîn, û kêmpeydabûyî ne. Ji bilî vê, me rojnameya Roja Nû, rojnameyeke hef- peyvên ku ji aliyê rastnivîsîna zarateyî bû û di navbera salên 1943- vayê kurmancî de girîngiyekê berpêÒ 1946-an de li Beyrûtê dihate dikin jî êxistine ferhengokê. Me li weÒandin. 73 hejmarên rojnameya beramber peyvên holê bi tenê Roja Nû ronahî dîtine. Xwediyê hem «Rastnivîsîn!» daniye û bi vî awayî Roja Nû û hem jî Stêr-ê mamostayê xwastiye bala xwendevanan bikiÒînin. payebilind û zaneyê nemir rehmetî Mirarî: mirwarî, durr, lû‘lû‘; kevirekî rengsedef û giranbiha ye. (t) Mîr Dr. Kamiran Alî Bedirxan bû. inci (f) perle (e) pearl Li ser hev 3 hejmarên Stêr-ê Çarnikar: çarkenar, çarmedor, çaraderketine. Hejmara 1-an di lî, çarhêl, çarhawêl, çarrex 6.12.1943-yan de, hejmara 2-yan di Kû der: rastnivîsîn! 28.2.1944-an de û hejmara 3-yan jî di 22.10.1945-an de hatine weÒandin. (Bi Òewq û) bîn: (bi Òewq û) bînîn Hemû hejmar di yek mezinahiyê de, …anî dan: nîÒan dan, nimandin, raber kirin ango di formata A3-ê (297x420 mm)

F erhengok

• 80 • Kurm ancî

PêÒ kirin: nîÒan dan, nimandin, raber kirin Pevregirêdayî: yekker, yekpare, bihevregirêdayî (Ev mezinên) he: (ev mezinên) han Sermiyan: = semyan: serek Dirêjî (neyaran) bike: êriÒî (neyaran) bike (Bi hêvî û) niyaz: (bi hêvî û) lava Bi hafa (yekî ketin): bi diyarî (yekî ketin) Nazenîn: nazdar …aristan: 1. welat 2. bajar, Òar, Òehr Derêxistin: derxistin Bend: meqale Nivîsevan: nivîser, kesê xwedî jêhatin û qabiliyet ku dikare bend yan jî pirtûkan binivîse. Heçî peyva «nivîskar» e, ne bi vê maneyê ye. Ew bi maneya kesê ku Òol û karê wî nivîsandin e, bi karê nivîsînê ve bilî dibe, ango sekreter yên ku di nivîsgeh û buroyekê de kar dikin. Sername: sernivîs, navê bendê Xebatker: kedkar Xwe kar kirin: xwe amade kirin (Çek û) posat: (çek û) techîzat Qirên: Òer, pevçûn

Gerandin: bi rê ve birin, îdare kirin Berberî: Òer û neyarî Bergeh: 1. dîmen, menzere 2. horîzont, aso, ûfiq 3. perspektîv 4. menzîl, mesafe Gerew: barimte, rehîne Kûrahî: rastnivîsîn! Lê hûr nêrîn: lê hûr bûn, bi hûr û kûrahî li dabaÒekê nihêrîn û ew ders kirin. PêÒçavan kirin: nîÒan dan, nimandin, raber kirin Gerînende: serkar, mudir Mirovdewlet: mirovên xwedî zanyariyên dewletbirêvebirinê Çîrêdestî: berhema destên hunermendekî MermertiraÒ: kesê ku mermeran ditiraÒe û jê tiÒtekî diafirîne Nûve: îcad, tiÒtên nû hatine dîtin û îcad kirin Nûvekar: mûcîd, kesê ku tiÒtekî nû îcad kiriye Kûrerastî: rastî û heqîqetên kûr Bilindtir: rastnivîsîn! û h.w.d.: ª her wekî din, û hwd Destnîgar: resam Nîgarandin/nîgarîn: resim kirin Qesirbend: koÒkbend, kesê ku

F

E

ji avakirina koÒkan beÒer dike Avahîgeh: cîhê ku avahî lê hene Zîz: hesas HiÒyar: rastnivîsîn! Ev pênc sal in: rastnivîsîn! Papor: KeÒtiyên ku bi buxarê dixebitin Çelê erbîniyê: = çelê ’erbe’îniyê: çelê erebî, çelê giran Perde vegirtin: perde kiÒandina di navbera du tiÒtan de Xame: qelem Daketin erdê: danîn erdê (ji bo çûk û balafiran) Mamoste: dersdar, mu’elim Hevalbend: mutefîq Pereyên xwe: rastnivîsîn! Niha: rastnivîsîn! Dot: keç Lewitîn: pîs bûn Xwe bera avê da: xwe berda avê, xwe avêt avê Qîrker: telal. «Agir ket mala qîrker, kesî bawer nekir». Arî: Xweliya Òewitî. «Ariya ber tifika xwe nadim birinca xelkê». Topên balafirÒikên: ew celeb çek e ku mirov pê Òerê balafiran dike û wan dide erdê.

Pertaw: = pertew, perto: tîrêj Hawîr: komek kesên ku bi eynî pirs û babetê ve mijûl dibin. Çandinî: ziraet Devî: devîçirk, tûm, kem, kurs,darkolik, teraÒ, dirî, hejik, pûte Ber pê diçû: ber bi wî diçû WeÒînek: weÒandina bernameyekê bi riya radyo yan jî televîzyonê Civangeh: cîhê ku mirov civanê dide hev û hevûdu lê dibîne, cîhê civanê, cîhê randevûyê, cîhê hevûdu dîtinê Serhoste: hosteyê ku serektiya hosteyan dike û serekê wan e. Hostekar: hoste Bihingeh: cîhê ku mirov xwe lê vedihesîne û îstirehet dike. Dagerîn: vegerîn …ikênandin: Òikinandin, Òehandin, Òeh kirin Nesaxî: nexweÒî Pengav: cîhê ku av tê de pengiviye Xarê mîhan: keriyê mîhan BoÒê dewan: keriyê hêÒtiran, keriyê deveyan Nijdeyê hespan: keriyê hespan Berxurdar: pardar, behredar Hatinên erdê: dahatên erdê.

R

K

H

E

N

G

O

A

Memê Alan Amadekar : Mehmed UZUN kurdî mifte, kilît bergîr, hespe baran xezîne, defîne, gencîne sûk, çarÒî, bazar havîngeh

tirkî anahtar beygir hazine çarÒÈ, bazar yazlÈk konut

mîrasxwar, mîratxwir haÒer û maÒer : roja qiyametê

mirasçÈ kÈyamet günü

fransÈzî îngilîzî clé key cheval de trait, cheval de labour packhorse trésor treasure marché market résidence d'été, summer residence, holiday resort lieu d'estivage cattle's summering area héritier heir jour du Jugement Dernier Last Judgement Day

Kurm ancî • 81 •

xulîn : dengê avê su sesi delîlê heyiriyan : rêberê bêçareyan çaresizlerin rehberi dehiye : qurban kurban hermet : xanim hanÈm tenbî : qewîtî tembih Òalûl qonax : menzîl kokim : kal galegot : Òayia kuriyê behre : caniyê kûvî yê behrê serac : kesê ku zînan çêdike çîn : neqÒ Òewla rojê : tîrêja roja lîwan : hesinê gemê lewend : bedew û bi bejn û bal perwaz : fir wexm : bîhna nexweÒ, wexmê miriyan çêlikê Òêran : têjikê Òêran stêle : musteheq, layiq avaker ferÒ : teht simsimî mêrkuj navkêl gûÒ, goÒe sergewer : malmezin, torin hênijîn perwa : tirs bêperwa dilketî kir, kirin tem tem kirin lezgîn binanî ; devê tûjê Òûr qonç : boçik pêda pêda : berebere,peyderpey eylo çilka baranê : dilopa baranê Òapik gengaz : hêsan rivên : rivîn, pêtî Òadimanî, Òahî kok : xeml, xweçêkirin xwe kok kirin talaz : toz berger : kesê ku li ber digere reml, fal remldar: kesê ku remlê davêje keviya avê : kenarê avê

• 82 • Kurm ancî

murmure de l'eau guide des infortunés sacrifice, victime dame recommandation, avertissement baÒtankara mésange mesafe, konak étape, relais yaÒlÈ vieux, vieillard söylenti rumeur denizaltÈ hippocampe saraç sellier nakÈÒ iÒleme broderie, ornement güneÒ ÈÒÈnÈ rayon de soleil gem mors yakÈÒÈklÈ beau, élancé, de belle allure uçuÒ, uçma vol kötü koku, ölü kokusu odeur de putréfaction, puanteur aslan yavrusu lionceau layÈk digne imar eden, mimar batisseur döÒeme taÒÈ dalle de pierre benekli tacheté, tavelé katil assassin bel reins köÒe coin, angle asilzade noble uyuklamak somnoler, s'assoupir korku peur korkusuz intrépide, preux aÒÈk amoureux eylem acte, action niyet, arzu désir, intention niyet etmek, arzu etmek désirer, avoir l'intention de çevik agile, leste, alerte kÈlÈcÈn keskin afizÈ le fil de l'épée potinin çekilen uzantÈsÈ la tige de la botte peyderpey, giderek petit à petit,progresivement kartal aigle yafimur damlasÈ goute de pluie pantalon pantalon kolay facile alev flamme sevinç, Òenlik joie, liesse, fête süsleme toilette, maquillage süslenmek, güzelleÒmek se faire beau, se maquiller toz poussière, détritus rica eden, yalvaran suppliant fal bonne aventure falcÈ diseur de bonne aventure su kenarÈ, sahil le bord de l'eau

murmur guide of the wretched sacrifice, victim lady recommendation warning tit (mouse) stop, stopping place old rumour hippocampus saddler embroidery, ornament ray bit beautiful, slender, good-looking flight stink, stench lion cub worthy of, deserving builder stone slab spotted, dotted, speckled, packmarked assassin, murderer kidneys corner noble to doze, to snooze, to feel drowsy fear intrepid, valiant in love, person in love act, action desire, wish, intention to desire, to wish, to intend to agile, nimble, alert the edge of the sword boot's let little by little, progressively eagle rain's drop trousers, pants easy flame joy, jubilation, celebration toilet, make-up to get spruced, to make-up dust, rubbish, refuse supplicant fortune fortune-teller water's edge

avan serdilk girgîn liyan bodek, ehmeq gurr : gef û gurr gef û gurr dan ebeboz : pêxwas ebabelek : fesad hêl : qewet, hêz bi hêl, bi qewet ji hêl ketin

yardakçÈ aziz, sevgili azgÈn, öfkeli zayÈf, acÈlÈ budala tehdîd tehdit etmek lumpen fesatçÈ güç güçlü bitkin düÒmek

courtisan, flagorneur favorite, chérie furieux, emporté faible, meurtri idiot, stupide menace menacer voyou intrigant force, puissance puissant, fort être à bout de force

mehfûr pêrçenk : ÒevÒevok hiÒmetkar : heyran hiÒmetkar mayin bêtar: gelek zêde, felaket meqet : mînder kelîÒo : cilÒo

halÈ yarasa hayran hayran kalmak fazla, haddinden fazla minder çamaÒÈrcÈ

mihrîvanî : dilovanî

Òefkat, muhabet

bijî bijiyê Òêran mekarî : dek, fêl tiling : dêl dûÒk : diÒ dimik : serê nikil xewle xewle kirn meterîs : sîper, çeper, kozik lek derbest, çardar kuÒim li kesekî kuÒim kirin seypisan : kuçikbav pabûsî : pê maç kirin pêlepaÒ : berepaÒ lehîzvan, lîstikvan Òetrenc : kiÒik segman : nîÒangirê baÒ peya, peyar kiÒ

yele aslan yelesi hile kancÈk baldiz gaga ucu tenha özel görüÒmek siper 10.000 sedye alay biriyle alay etmek köpekofilu ayak öpme geri geri gitmek oyuncu satranc niÒancÈ piyon mat

tapis chauve-souris admiratif être admiratif, admirer excessivement, terriblement coussin laveuse, femme qui fait la lessive tendresse, affection, clémence crinière crinière du lion ruse, intrigue chienne (insulte) belle-sœur le bout du bec isolé, à part, aparté faire un aparté tranchée 10.000 brancard moquerie se moquer de quelqu'un fils de chienne baisser le pied à reculons joueur échec bon tireur pion (échecs) échec et mat

flatterer, fawner favorite, beloved, cherished furious, hot-tempered weak, wounded idiot, stupid menace, threat to threaten hoodlum, hooligan scheming strength, power powerful, strong to be exhausted, to be at the end of one's tether carpet bat admiring to admire excessively, terribly cushion washerwoman tenderness, affection, clemency mane lion's mane guile, trickery bitch sister in law tip of beak aside to have a private talk trench 10,000 stretcher, shaft mockery to make fun of s.o. son of a bitch to kiss the feet backwards player chess good shot pawn checkmate

hufefuf : dengê pelan çîrkeçîrk : dengê ben û Òirîtan gulabdîn : xemla zerîn a ku bi Òiklê gul de hatine neqÒandin berbejn : niviÒta ku bi dirêjahiya xwe qasî bejna kesê ku dixwazin ji nezerê biparêzin, li serê ayet ten nivîsîn, dipêçin dikin nav hicabeke ji Òima û paÒiyê dixin stûye xwe. merbend: hesinê li lingekî hespê dixin û bi singekî ve girêdidin qeyd : hesinê ku pe herdu lingen hespê bi hev re girê didin. tûk û gulmit : qaçil û girêk (ê darekî) serhevde : pozdaxî, eyba kesekî ku dikarin bidin rûyê merivek wî berkiÒ : di Òetrencê de derba berê kiÒê ferzîn : di Òetrencê de wezîr

Kurm ancî • 83 •

hejmar 10

zivistan 1992

KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

mirîÒk kurdî nikil, nikul, gepik, gulpik berkurk, dengik, qelpeçîçik kofî hûrik bask, çeng per hêt çîp naperûÒk perik, sîx pûrt elok, Òamî, elo-elo, hulî, cilûx, eloÒîÒ kevok lîs lûs lîsin borangeh

tirkî gaga kursak hotoz taÒlÈk kanat bud bacak tÈrmÈk, pençe telmek tüy hindi

fransizî bec jabot crête gésier aile cuisse jambe, mollet griffe penne duvet dinde

îngilîzî beak crop crest gizzard wing leg, thigh leg,calf claw large feather down turkey

güvercin tünek tünemek guvercinlik

hêlîn çêlik

yuva yeni dofian guvercin yavrusu genç güvercin kümes fol

colombe, pigeon perchoir se percher pigeonnier, colombier nid nouveau-né d'un pigeon pigeonneau basse-cour œuf à couver

dove, pigeon roost to perch pigeon house, dovecot nest new born of pigeon young pigeon farm yard, poultry egg for brooding, nets egg

ferx kox, lîs pînik, holik motik pûngal çêlik, çêçik cûcik çêt, Òelûvk varik mifi,sk dîk dîkil kele,sêr mirîÒka avî mirîÒka kurk qaz werdek, miravî

folluk civciv civciv genç horoz piliç tavuk horoz su tavufiu kuluçka tavuk kaz ördek mê cûcik varik mirîÒk , tûtik

pondoir poussin poussin coquelet poulet, poulette poule coq poule d'eau couveuse oie canard nêr cûcik çêt, Òelûvk dîk, dîkil, keleÒêr.

chick chick cockerel chicken hen cock, rooster moorhen sitter, brooder goose duck

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna payîza 1991an Civîna dehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, ji 20 ta 26ê meha çiriyê, li Swêdê, li xwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîn giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên rêzimanî, hiqûqî û coxrafî. Lênerîna peyvên klasîkên kurdî, ku timî di bernameya civînên ziman de ye, vê carê bi ferhengokên Sirr-ul-MahÒer a Feqî ReÒîdê Hekarî, Dîwana Duwem a Cegerxwîn, kovarên Ronahî û Roja Nû dom kir. BeÒdarên civînê li ser hin peyvên kêmnas ên jiyana rojane jî xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejmarê de tevî sûretek mirîÒkê, ku di hejmara berê de baÒ derneketibû, belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna payîza 1991an bûn ev in: Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmûd Baksî (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Luftî Baski (Xerza), Muzaffer Begzade (…ikakan), Huseyin Kurdo (Amûd), Hemîd Kiliçaslan* (Mêrdîn), Kendal Nezan (Diyarbakir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Uzun (Siwêrek), Veysi Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û Elî …er (Wan). _________ * Kek Hemîd Kiliçaslan di civîna biharê de

amade bû, anvê wî bi xeletî di hejmara berê de hatiye ji bîr kirin.

Heywanên nav malê 1 - Kevok: cîh: zêdebûn: çêlik: ferx:

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN

lûs, lîs, borangeh, hêlîn hêkan dikin, ji sê hêkan du çêlik çêdibin. teqrîben her meh kurk dikevin. (t) güvercin yavrusu, (f) nouveau-né d'un pigenneau (t) genç güvercin, (f) pigeonneau, (e) young pigeon

Kurm ancî • 85 •

kevok: rengê wan: kevoka kedî: kevok: 2- MirîÒk, Tûtik: cîh: zêdebûn: motik: pûngal çêlik/çêçik: varik: ferx/fêrik: mirîÒk/sere: rengê wan: Òiklê wan:

(t) güvercin, (f) pigeon, colombe, (e) dove, pigeon birdikî, reÒ, Òîn, sipî, sor, kewik, kevok li gora rengê xe tê bi nav kirin. mê nêr, yan jî kevokê nêr. lûs, kox, pînik, holik hêkan dikin, salê du caran diqerimin. qurp, qup, kurk, dikevin. hêka di pînê de dimîne û mirîÒk li ser dilûsin, hêk dikin. (t) folluk (f) pondoir. sê hefte, 21 rojî li ser hêkên xwe diqerimin. çêlika ku êdî xuya ye nêr e. fêrxikê dîkan. dîk, keleÒêr. sor, sipî, reÒ, birdikî, kewik. bi kofî, bi derpê, geraze, qoqo.

3- Elok, …amî, Elo-Elo, Hulî, Çûlix, EloÒîÒ: cîh: pîna taybetî, li ser bana dilîsin. nêr: dîkê Òamiya zêdebûn: wek mirîÒka salê du caran diqerimin. xîlik: zêdegoÒtê di ser nikilê wan re ye rengê wan: her wekî mirîÒkan li gora rengê xwe tên bi nav kirin. 4 heftan li ser hêkê xwe diqerimin. 4- Qaz-Werdek: cîh: zêdebûn:

di koxên xaniyan de kurk dikevin hêkan dikin. 4 heftan li ser hêkan dimînin.

5- Se, Seg, Kûçik: cîh:

rengê wan: reÒ û sipî ne. Wek mirîÒk û elokan perikê wan bi qîmet in. sergo, berderî, vedikevî, nav deyên ûÒ (mixiltên), kadîn. diteliqin. dêl, dêlik, dêlese seg, se (t) it yavrusu, (f) chiot, (e) puppy,

zêdebûn: mê: nêr: cewrik: a mê tê teleb an bi ba ye. ê nêr li ser dêlikê çavsorî dibe.

6- Tajî (jên nêçîrê): (slugî) kûçik+tajî: toltajî ye. bocîk: (t) fino köpefii, (f) caniche, (e) poodle seyê Òivanan: (t) çoban köpefii (f) chien de berger, (e) sheepdog 7- Pisîk: cîh:

Òirîkê malê ye. Ser/bin kulînê, kadîn, nav nivîna, ber tifikê û ber sobê ye. zêdebûn: dizê, zayîn. çêlik: pisîkê nêr û pisîka me. xwarina wan: goÒt, hestî, mast û Òir. di meha sibat û adarê de gonê wan e. têjî (t) kedi yavrusu, (f) chaton hatin gonan: (f) être en chaleur nirnewr bû: (f) être en rut 8- Kergo, KîroÒk: cîh: kun, qul zêdebûn: dizên, çêlikan tînin. xwarin: gîha, heÒinayî, gizêr, ceh, genim. gon dixwin wek pisîka. Her meh çêlikan tînin. rengê wan: sor, sipî, reÒ û belek û cûn in. GoÒtê kîroÒkan tê xwarin. Ji çêlikên kîroÒkan re hin kes xirnik dibêjin.

Lawirên kedî nav mirîÒk dîk kêroÒk kew kûçik ker dahÒik çêlek hesp

• 86 • Kurm ancî

bankirin tû tû, tû tû elo, elo, elo, wek banga berxa

qewirandin kiÒ, kiÒ kiÒ elo

kûçî, kûçî, kûtî, kûtî tiÒî tÒî, tÒo kurr, kurr te'e, te'e çêlê, piçê piçê tivrÒ

tîdî dî dî ço, mîrat, ço ço

werkî din qirte qirt wîtiwît cîztecîzt qebeqeb nûzenûz zirezir

hohê çêlê dah, deh

orîn, borîn hîre hîr

mirîÒk kew kurk kûçik ker hesp kiroÒk

DENGÊ LAWIRWÊN KEDï qirte qurit, qîje qij qeb û qeb, pirte pirt qurp e qurp, sîr e Òir dereyi dizirî, zirte zirt di Òîhî, herte hirt dikin çîzîn, çiztecizt

qîjîn xwendin qurpîn reyîn zirîn Òehîn

Termên coxrafî Amadekar ElîÒêr

kurdî 34 - devera çiyayî 35 - serê gir 36 - piÒta çiyê, gaz, milê çiyê 37 - berpala çiyê 38 - kaniya çiyê, çavik 39 -47- devera çiyayê bilind 39- zencireçiya 40 - sertar, kop, gupika çiyê, qot 41 - sermilk 42 - zîn 43 - ruyê zinar 44 - tîÒik, ÒûÒtek 45 - Òikêr 46 - Òiverê 47 - gewn, zixur 48 - 56 qeÒahî 48 - raxa qeÒahiyê 49 - dola qeÒahiyê 50- qelîÒtek 51 - çaviya qeÒahiyê 52 - ava qeÒatiyê 53 - pangorê kêlekê 54 - pangorê navîn 55 - pangorê dawîn 56 - tehtê qeÒahiyê

tirkî fransizî dafilık yöre moyenne montagne dafi tepesi dôme montagneux sÈrt crête (de montagne) dafi yamacÈ versant dafi, yapaç pÈnar source à flanc de coteau yüksek dafi yöresi région de haute montagne sıradafi chaîne de montagnes, massif doruk pic,cîme sırt épaulement rocheux eyer, semer selle kayalÈk cephe paroi raide, abrupte dere, derecik couloir moloz, yıfiıntı, döküntü talus d'éboulis patika sentier muletier dafi geçiti, bofiaz défilé (col) buzul glacier buzul yatafiı névé buzul deresi, buzul vadisi glacier de vallée yarÈk crevasse de glacier buzul deresi gözü arche (porte) de glacier buzul akıntısı, buzul deresi torrent glaciaire yan buzul taÒÈ moraine latérale orta buzul taÒı moraine médiale son buzul taÒı moraine terminale buzul masası table de glacier

îngilîzî mountainous area rounded mountain top mountain ridge (ridge) mountain slope hillside spring high-mountain region mountain range, massif summit (peak, top of mountain) shoulder saddle rock face (steep face) gully talus (scree, detritus) bridle path pass (col) glacial ice, glacier firn field (firn basin, nevé) valley glacier crevasse glacier snout subglacial stream lateral moraine medial moraine end moraine glacier table

Kurm ancî • 87 •

PEYVÊN ADET Û RUSÛMATÊ EL EKRAD Mela Mahmud Beyazîdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî zome salixdan hêÒî qerewal lixab konstûn (stûnkon) kêzm rim berayik, pêÒkoçî koç, malên barkiri dilan stranên li ser miriyan daleqandin, hilawestin, dilawêsîn kotek, darok, dara Òînê xeft: konê piçûk ê Òînan laçik xoÒnûd: razî kumreÒî bedgomanî, Òewm (Òom), bê oxir Òû, mêr Òû kirin, mêr kirin çeper, kozika Òer ÒeÒxane, cureyek tifingê Òemal keskesor serxure rewend dexes hêwiÒandin tizê tifingé kirêt, qirêt erÒet: hissa jinê qeleqend, keleqend tevipayi, tevepayî bérîte tencik,beroÒ dellak: sunetker xonçe

tirkî oba tanÈmlamak, tarif etmek, izah etmek çadÈr alanÈ gözcü, nobet, karavil gem çadÈr direfii direk, kazÈk mizrak öncü 1) yüklenmiÒ eÒya 2) göç halay afiÈt asmak yas afiacÈ yas çadÈrÈ baÒ örtüsü memnun kÈskançlÈk ugursuz erkek, koca evlenmek (kÈz için) siper bir atÈÒlÈ tüfek parlaklÈk, Òevk gök kuÒafiÈ ufiursuz göçebe çekemeyen, kÈskanç esirgemek, tasaruf etmek eski tüfeklerde fitil kirli mirasda kadÈnÈn payÈ Òeker parçasÈ ortaklaÒa kadÈn ve erkeklerin karÒÈlÈklÈ oynadÈklarÈ oyun tencere sünetçi düfiün ve sünetlerde gönderilen hediye

xîmeniÒîn destexane, sifre argûn pilte zîp, çarÒema reÒ

çadÈrda yaÒayan, göçebe sofra Òömine fitil kara çarÒamba

Òkeva: nanê bé hêvirtirÒ zadika hêksorê biÒkaftin pispor

mayasÈz ekmek paskalya, çörefii çözmek, açmak, sökmek uzman

• 88 • Kurm ancî

fransizî camp, campement décrire, expliquer

îngilîzî camp, encampment to describe, to explain

aire, superficie d'une tente plantée garde, sentinelle, mors pilier d'une tente pieu, pal, piquet lance avant-garde 1 ) chargement 2) déménagement, migration élégie suspendre arbre de deuil tente servant de chapelle ardente foulard satisfait, content jalousie

surface covered by a pitched tent watchman, sentry bit pillar of a tent peg, stake, picket spear, lance vanguard 1) load 2) removal, migration

qui porte malheur mari se marier (pour une fille) tranchée fusil à un seul coup éclat, lustre, luminosité arc-en-ciel de mauvais augure, néfaste nomade envieux épargner mèche des anciens fusils sale la part de la femme dans l'héritage de ses parents morceau de sucre en comrnun danse où hommes et femmes chantent alternativement casserole celui qui pratique la circoncision présent offert à l'occasion des fêtes de mariage ou de circoncision habitant la tente, nomade couvert, table cheminée mèche 'mercredi noir'. demier mercredi de février pain azyme Pâques dénouer, délier, ouvrir, défaire expert

elegy to hang up, to suspend mourning tree tent used as chapel of rest scarf satisfied, happy jealousy ominous, who brings misfortune husband to get married (for a girl) trench single-barrelled rifle radiance, shine, brilliance, brightness rainbow ominous, harmful nomad envious to spare wick of antique rifles dirty woman's share of her parents' inheritance lump of sugar in common danœ during which men and women sing in turn pan, saucepan circuncisioner present given at weddnig or circoncision celebrations nomad, living in tents table hearth wick "black Wednesday", last Wednesday in February unleavened bread Easter to untie, to undo expert

revî gele

at sürüsü ceylan sürüsü

solger, solbend, koÒkar, pînedir serqeda conî Òûrker hesinger nikol cinaq

ayakkabÈcÈ belalÈ dibek kÈlÈç imalatçÈsÈ demirci piÒmanlÈk lades

selem

peÒin parayla veresiye mal almak bir Òeyi ölçmeden, tartmadan satÈnalma usülü

erebi bazar rimbaz tivingendazî kade, kuliçeyê mezin dirinde kerguh, kiroÒk Òûrengiv Òekêrt, Òikarte

mÈzrakçÈ atÈcÈlÈk bir nevi çörek yÈrtÈcÈ hayvan tavÒan iyi kÈlÈç kullanan kadÈna ait özel mülk

perdeniÒin, piÒt perde

perde ardÈnda oturan, namuslu anlaÒma, barÈÒma cadÈ cadÈ iÒi yalvarma, yakarma ister istemez, zorunlu olarak intikam reaya, köylü asi rahatÈnÈ seven tuzak 1) yapafiÈ taramak 2) çakmaktaÒÈyla ateÒ yakmak 3) (duvar) inÒa etmek angarya çadÈrÈ bafilama ipi sundurma düfime yiyecek lamba düfiünde bekarlarÈn damat ailesinden aldÈklarÈ hediye ya da kefaret misafirlere söyletilen türkü

pêvketin, lihevhatin cazû, piresêr cezewî lavahî, li ber gerin çarneçar, bivê nevê tol goran, gundî serkeÒ hêsayî perwer kemin heÒare, neçarge jenîn olam, suxre tenefê çadiran, benê çadiran pêÒmal mîwek, biÒkote xurek, xwarin pêsûs giska ezeban giska mêvanan

gisk, curm gerelawêj: bi dor stran gotin

kefaret, ceza sÈrayla türkü söylemek

hol pîldar, falavêj

top falcÈ

kevirî

dag tÈrmanÈcÈsÈ

troupeau de chevaux harde, harpail (de cerfs, de gazelles) cordonnier belliqueux, querelleur mortier fabricant de sabre, d'épée forgeron repenti os de clavicule chez les oiseaux, fourchette achat à terme payé plusieurs mois d'avance achhat d'une mardhandise sans la peser ou la mesurer, sur la base d'une évaluation approximative lancier, lanceur tir au fusil sorte de galette kurde fauve lièvre bon épéiste dot ou dotation personnelle de la femme recluse (femme) réconciliation sorcière sorcier supplication nolens volens, bon gré, mal gré vengeance paysan rebelle qui aime la vie facile embuscade, piège 1) carder (f), 2) faire du feu avec un silex, 3) bâtir (un mur) corvée cordage d'une tente appentis bouton nourriture lampe à huile amende ou cadeau que la famille du marié doit offrir aux célibatres chanson que l'invité doit chanter pour inaugurer la veillée amende, expiation chanter à tour de rôle, dans une assemblée balle diseuse de bonne aventure, voyante alpiniste

herd of horses herd (of stags, of gazelles) shoemaker bellicose, quarrelsome mortar swordsmaker smith, blacksmith repentant wishbone forward purchase paid several months in advanœ purchase of goods without weighing or measuring them, on estimation lancer, thrower rifle shooting a kind of Kurdish flat cake wild animal hare good swordsman a woman's personal dowry recluse, cloistered reconciliation witch sorcerer plea, entreaty willy-milly vengeanœ peasant rebel who loves the easy life ambush, trap 1 ) to card 2) to light a fire with a flint 3) to build (a wall) chore ropes, rigging of a tent lean-to button food oil-lamp fine or present given by bridegroom's family to the bachelors song sung by guest to inaugurate the evening gathering fine, expiation, atonement to sing in turns at a gathering ball fortune-teller mountaineer, climber

beranberdan serî: destpêka zayîna pez çiraxê Òêx: endamê Òêx ê ku salê carekê dewarek ji mala Òêx re dive, dikeve ber benê wî. nistî: tilsimÒkênandinî, mifta tilsimê. Nistiya tayê mirîÒkeke reÒ e.

Kurm ancî • 89 •

tête çêkirin. Ji bona çêkirina kona, berê mû Òe dikin û paÒê jî Amadekar: Muzaffer BEGZADE Kon ji mûyê bizinan û kulka deva

dirêsin. PiÒtî hînga tevnê diraçînin û her car ta yan tejeke kon çêdikin. Van tejan bi hev û din

kurdî berjen,kutek çit doÒik hêÒî, kêleka kon kejî; benê pehn ê hûnnandi

tirkî destek, istinat diregi çit seki kurulan çadÈrÈn yanÈ yassÈ ve geniÒ urgan

kemend kon: reÒmal kon vedan mêkut,merkut mû raçandin reÒmal rist,çasir

stûnkon tej, ta, takon

kement çadÈr çadÈr kurmak tokmak kÈl dokumak karaçadÈr çadÈrÈn altÈndan geçip onu kazÈklara bafilayan urgan saçak çadÈrÈn bafilandÈfiÈ kenar kazÈfiÈ kazÈk çadÈrÈn üstünden geçirilip uçmasÈnÈ önlemek için kazÈklara bafilanan urgan çadÈr direfii tek en kilim

tevn war zome

dokuma dezgahÈ yer, yurt, kamping oba

zozan

yayla

Òûnwar

yurtluk

fi,si serhêÒî; singê kêleki yê kon sing serrît

fransizî appui,support, étai clôture, claie banquette en terre battue ou en pierre côté d'une tente plantée bande tissée en laine servant à fixer le bât ou attacher une charge lasso, noeud coulant tente planter une tente maillet poils tisser tente noire corde en poils de chèvre qui passe en-dessous de la toile de la tente et la fixe au piquet frange un des quatre pieux principaux où l'on attache les cordages d'une tente piquet, pieu corde en poile de chèvre passant au-dessus de la toile de la tente, fixée au piquet, empêchant la tente de s'envoler pilier, mât d'une tente tissu en poils de chèvre large d'environ 50cm métier à tisser lieu, place, camp, campement groupement ou village de tentes nomades alpage, are de transhumance d'été emplacement d'un camp, territoire de campement

bêrî, bêrivan, werîs, zom, tendûr, têr, sêl, hebin,-Òirît, hêÒi, çewal, cihor, cil, obe, pêkuledan, perde, kuledan kulîn-kulûn-stêr.

• 90 • Kurm ancî

ve didirûn û bi vî awayî kon çê dibe. Piçûkî û mezinahiya kon bi hejmara tej an hejmara stûnan ve girêdayî ye: wekî konê 24 tejî an konê 6 stûnî. Koçer bi çît û perdan navberê didine kon û bi vî awayî cihê rûniÒtina mêr, jin, û mêvanan û herweha cihê xwarin çêkirinê ji hev û din têne cuda kirin. Rengê kon bi timî reÒ e û her ji ber wê yekê jî jê re dibêjin ReÒmal.

îngilîzî support, prop, stay hurdle, fence mud or stone bench side of a pitched tent woollen woven strip used to fix the pack or to fasten a load lasso, slip-knot, running knot tent to pitch a tent mallet hair to weave black tent rape made of goat's hair passing under the tent's canvas and tying it to the stake fringe one of the four main poles to which the tent's ropes are tied peg, stake, picket rope made of goat's hair passing over the tent's canvas and tied to the stake, preventing the tent from flying away stake, pole of a tent goatskin fabric approx. 50 cm wide weaving loom camp, camping ground group or village of nomads' tents mountain pasture, ground summer pasture encampment, camp

TERMÊN(III)HIQÛQÎ kurdî dadgeh avûkat, parêzer girte girtenivîs doz dozdar dozlêkirî gilî gilî kirin gilîkir tawan tawan kirin tawanbar tawanbar tawanbarî tawanbar kirin tawanbarkirî tawanbarker tawankar tawankarî tawannasî gumanbar çewtî cezayê zindanê cezayê diravî cezayê mirinê cezayê giran cezayê sivik cezayê sermedî

tirkî mahkeme avukat tutanak zabit katibi dava davacı davalÈ Òikayet Òikayet etmek Òikayetçi suç, cürüm suç iÒlemek suç iÒleyen, suç faili suçlu suçluluk suçlamak, itham etmek suçlanan suçlayan mücrim kriminalite kriminoloji Òüpheli kabahat hapis cezasÈ para cezasÈ ölüm cezasÈ afiÈr ceza hafif ceza müebed hapis

fransizî tribunal, cour avocat procès verbal greffier cause, procès demandeur, plaingant défendeur plainte porter plainte plaignant crime, délit commettre un crime auteur d'un crime coupable culpabilité accuser, imputer accusé, prévenu accusateur criminel criminalité criminologie suspect infraction, délit infraction peine de réclusion, de prison amende peine de mort peine lourde peine légère réclusion à perpétuité

Amadekar : Veysi ZEYDANLÎ îngilîzî tribunal, court lawyer minutes clerk (of the corut) case, lawsuit plaintiff défendant complaint to lodge a complaint plaintiff crime, offence to commit a crime, a felony perpetrator of a crime guilty guilt to accuse, to impute accused, defendant prosecutor, accuser criminal criminality criminology suspicious, suspect offence, breach of the law prison sentence fine death penalty heavy penalty light penalty life sentence

JI KLASÎKÊN KURDÎ

F erhengoka D îwana Cegerxwîn -IIIbêdar: nedar celew: cilav col: tevlihev gulÒen hawil heriftin kate kixme naxir: garan perav pêwan: panêr qefa qulebazî: fêlbazî raser: fêz reÒbend: dafik sersem: sergêj tirabêlk: axa hûrbûyî xugî Òayeste Òesar: seÒderb

yoksul, fakir dizgin karÈÒÈk, heterojen güllük, gülbahçesi takat, güç tahrip etmek, yÈkmak sürgün cepken sÈfiÈr sürüsü sahil nöbetçi dofial sÈfiÈnak dalavere yukarÈ, üst kuÒ tuzafiÈ sersem ince toz haraç layÈk altÈ atÈÒlÈ

pauvre, indigent, miséreux bride, rêne mélangé, hétérogène roseraie force détruire, dévaster rejeton, rejet une sorte de dolman troupeau de bovins rive, rivage gardien, sentinelle abri naturel intrigue, tromperie, tricherie le haut, la partie haute, supérieure piège à oiseaux étourdi poussière fine tribut digne de revolver à six coups

Amadekar: Khosrow ABDOLLAHï poor, indigent, destitute, needy bridle, rein mixed, heterogenous rose garden strength to destroy, to devastate shoot, offshoot a sort of dolman herd of cattle shore, bank guardian, watchman, sentry natural shelter plot, scheme, trick, cheating top, upper part bird-trap heedless, thoughtless fine dust tribute worthy of six- chambered revolver Kurm ancî • 91 •

Termên rêzimanî (II)

Rojen BARNAS Li ser "terrnên rêzimanî" ya kurmancî xebatên destpêkî û ciddî yên Mîr Celadet û Kamuran Bedirxan Beg in. Kurmanciya termên rêzimanî ya Mîr Celadet Beg di Hawarê de, yên Mîr Kamuran Beg jî di pirtûkên wî yên ji bo hînkirina zimanê kurdî du car û bi rengek ji hev cihê hatine weÒandin. Di vê xebata xwe ya li ser termên rêzimanî ya kurmancî de -ku besa pêÒi di jimareya 9. a Kurmanciyê de derket - me wek liste; lîsteya termên di Grammaire Kurde Dialecte kurdmanjî ya Mîr Celadet Bedir-Xan û Roger Lescot çarçewe, û wek navlêkirin (kurmanciya terman) jî xebata Mîr Celadet û Mîr Kamuran bingeh, da ber xwe. Ji ber ku ne lîsteya termên ji xebata Mîr Celadet Beg û ne jî yên Mîr Kamuran Beg bersîva hewcedariya lîsteya di "Grammaire Kurde" de didan, pêwist bû ku em li xebata di vi warî de kirî zêde bikin. Yê diduyan jı sedem ev e, ku di gelek cihan de navlêkirinên terman ên Mîr Celadet û Mîr Kamuran, heta yên Mîr Kamuran ên berê û yên paÒiyê li hevûdu nanihêrin û ev dibin sedemê geremolî û tevlîheviyê. Herwekî : (f) comparatif: © kemper, kemperandin, $ pêÒhevanî an bêtirker, (f) adjectifs numéraux cardinaux: © rengdêrên jmarîn ên bingehîn, $ rengdêrên jmarda, (f) adjectifs numéraux ordinaux: © rengdêrên jmarîn ên rêzin, $ rengdêrên rêzda, (f) adjectifs possessifs © rengdêrên xwemalîn, ¶ rengdêrên destdaniyê, $ rengdêrên destdaniyê an wxedıtiyê,

• 92 • Kurm ancî

(f) adverbe: © hoker, ¶ hoker, rengpîÒe, (f) adverbes de manière: ¶ rengpîÒeya awahî, (f) terminaison: © dûpaÒ (n), $ dawîne,

(f) intransitif: © negerguhêz, $ pêgerandî, (f) conjugaison du verbe: ¶ lapêrîn $ kesandin. Di navlêkirinên bi kurmancî yên termên rêzimanî de rêçka me ev e: 1. Ji navên heyî yên ji aliyê Mîr Celadet û Mîr Kamuran Beg ve dayî yên ku li hevûdu dinihêrin û ji aliyê jê famkirinê ve ne Òolî ne tevlîhev in, wan her wisa qebûlkirin û bikaranîn. 2. Ji navlêkirinên wan ên ku li hevûdu nanihêrin; ya di maneyê de rasttir û di bilêvkirinê de siviktir, hibijartin. 3. Ji navlêkirinên kesên din ên di vî warî de xebatên ciddî kirine îstifade kirin. 4. Tevî van her sê riyan jî, ku ji bo termeke rêzimanî ya pêwist kurmanciya yekê peyder nebe, an jî ew navlêkirina bi kurmancî ya heyî li gora maneya termê ne bi cih be; wê gavê li gora mentiqa maneya termê, navekî kurmancî yê nû lê danîn e.

(f) radical: © rayek, ¶ hîm,

Maneyên nîÒanekên ku li jorê hatine bikaranin:

(f) transitif: © gerguhêz, $ sergerandî,

© —> Celadet Bedirxan, ji Hawarê ¶ —> Kamuran Bedirxan, Nivîsa Min $ —> Kamuran Bedirxan, ji Rêzana Zmanê Kurdî

kurdî fonetîk dengdar bilind navincî nizim nizima pêÒderkî bilinda navderkî bilinda pêÒderkî lêvkî diranî pêÒesmandevî esmandevi û qirikî girtiya hiÒk girtiya nerm fîzeka hiÒk fîzeka nerm girtiya difinî dulêviya domdar a nerm herikiya lerzokî herikiya rexkî nîvdengdar paÒesmandevî domdara nerm domdara hiÒk nîvgirtiya bi xiÒîn rastîhevhatina dengdaran cotbûn cîguherîn tewandina awayan têbinî cotebêje morfolojî pronavê vegerok pronavê xweyitiyê

tirkî fonetik ünlü, sesli yüksek orta alçak alçak ön çÈkÈÒ karma yüksek art çÈkÈÒlÈ yüksek dudaksÈ diÒseller öndamaksÈlar damaksÈlar ve gÈrtlaksÈlar ötümsüz kapantÈlÈ ötümlü kapantÈlÈ ötümsüz sÈzÈcÈ ötümlü sÈzÈcÈ genizsel kapantÈlÈ sürekli ötümlü çift dudaksÈl titreÒimli akÈcÈ akÈcÈ yan ünsüz yarÈ ünlü artdamaksÈl ötümlü sürekli ötümsüz sürekli hÈÒÈltÈlÈ yan kapantÈlÈ kesinti ikileÒme göçüÒme durum bükünleri açÈklama, (dikkat, dipnot, uyarma) sözcüklerde eÒleme morfoloji dönüÒlü ÒahÈs zamiri

pronavê hevdûtiyê pronavê peywendiyê biwêja pronavî

iyelik (mülkiyet) zamiri iÒdeÒ zamir ilgi zamiri zamirsel deyim

pronavên kurtkirî

kÈsaltÈlmÈÒ zamirler

fransizî phonétique voyelle haute moyenne basse antérieure basse mixte haute postérieure haute labiale dentale prépalatale palatales

îngilîzî phonetics vowel high middle low front low mixed high back high labial dental prepalatal palatal

occlusive sourde occlusive sonore spirante sourde spirante sonore occlusive nasale bilabiale continue sonore liquide vibrante liquide latérale semi-voyelle postpalatable continue sonore continue sourde semi-occlusive chuintante hiatus

voiceless occlusive voiced occlusive voiceless spirant voiced spirant nasal occlusive continuous voiced bilabial vibrant liquid lateral liquid semi-vowel postpalatal voiced continuous voiceless continuous hissing semi- occlusive

gémination métathèse flexion de cas note, remarque

gemination metathesis inflexion of the cases footnote, remark

couple de mots morphologie pronom personel réfléchi pronom possessif

pair of words morphology reflexive pronoun

pronom réciproque pronom relatif locution pronominale pronom abrégé neutre

reciprocal pronoun relative pronoun pronominal phrase

break

possessive pronoun

abbreviated pronoun (Dûmahîk heye)

Kurm ancî • 93 •

Fe r hen g o k a

RONAHÎ Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

kiÒwer xebat destegah hinerwer wargeh kêlîk noqar wêne tangÒikên pisporê eskerî nemaze qad kozik tavil,tafil çeper, senger asêgeh firsend, kês, keys xwîndar hêman nêz a (ji nêza) posat teba xeriqandin singik bender hûrmûr Òewender, silq beristan stol cenkeÒtî nimînende têkber têkberên malê ristin awartin ayende nifÒ zêringer ristik gon, reng, gûn kuçe hilweÒîn qels

yurt, ülke çalıÒma tezgah imalathane yetenekli mevzi biraz (sonra) denizaltı photo tanksavar askeri uzman özellikle meydan tabya, pusu hemen, derhal siper müstahkem mevki, istihkam fırsat kanlı öfie açlık(tan) muhimat mahluk batırmak örgü ÒiÒi liman (ıvır zıvır), zaruri ihtiyaç Òeker pancarı kara filo savaÒ gemisi temsilci, delege eÒya ev eÒyası efiirmek dıÒtalamak, istisna tutmak gelecek kuÒak, nesil kuyumcu kolye reng sokak yıkım güçsüz, zayıf

pays travail comptoir,atelier talentueux position tout à l'heure sous-marin photographie anti-char expert militaire en particulier place etranchement tout de suite tranchée fortification occasion, opportunité sanguin, saignant élément faim munition créature couler aiguille à tricoter port affaires, effets betterave à sucre terre, terre ferme flotte navire de guerre représentant, délégué objet,article articles ménagers filer exclure, faire exception futur génération orfèvre collier, chaîne couleur rue effondrement faible

country work counter, workshop gifted (mil) position soon submarine photography anti-tank military expert especially, in particular place entrenchment at once,immediately trench fortification opportunity sanguine, beeding element hunger ammunition creature to sink, to send to the bottom knitting needle port,harbour things, clothes beet, sugar beet land, terra firma fleet war ship representative, delegate item household requisites to spin to exclude, to make an exception future generation goldsmith necklace colour street collapse, falling-down weak

• 94 • Kurm ancî

cewdik balafirÒikên behredar parêv, biryan kezixandin awarte guhêzbar durû pesn ciwanmer bêbextî nemerdî lezbot biserhatî tihnî tamdar bej peresto rûmet bêperwa sergewaz tekûz girav dêwendam berevan nûjen nîvro kaçanî rawir nîvro-rohilat tirtire berhewa kirin nûçe xweser barkêÒ payitext tov bênefs bênefsî bêhemdî bi nav kirin hindav sewgirandin, misoger kirin zirekpûÒ pola stûr mîr pismîr zikmakî çêkirox bêhemta zirav

su tulumu uçaksavar ortak tandır kebabı budamak istisna seyyar iki yüzlü riyakar övgü centilmen,yifiit kaleÒlik, ihanet kancıklık, alçaklık sürat motoru sergüzeÒt susama lezzetli, lezziz kara ilah, çok sevilen defier korkusuz devlet büyüfiü, önder safilam, muntazam ada devasa savunmacı modern güney kap-kaçak, mutfak eÒyası av hayvanı güneydofiu kocaman havaya uçurmak haber bafiımsız, müstakil yük gemisi baÒkent tohum pisbofiaz pisbofiazlık gayri ihtiyari adlandırmak yön istikamet garantilemek, garanti etmek zırhlı çelik kalın emir, sultan Òehzade, prens dofiuÒtan yapay, imal eden eÒsiz safra

outre à eau (arme) anti-aérienne associé, actionnaire tandoori tailler,élaguer exception ambulant hypocrite louange gentilhomme trahison lâcheté, bassesse hors-bord, vedette aventure soif savoureux, succulent terre idole valeur sans crainte chef, chef d'Etat solide, robuste île gigantesque défenseur moderne Sud vaisselle gibier Sud-Est énorme faire sauter, faire exploser nouvelle indépendant transporteur capitale grainesemence gourmand, glouton goinfrerie involontairement nommer direction assurer, garantir blindé acier épais émir prince congénital créateur, fabricant sans égal, unique bile

water skin anti-aircraft associate, shareholder tandoori to prune, to lop off exception itinerant hypocritical praise gentleman betrayal cowardice, lowness speed boat adventure thirst tasty, succulent land idol value without fear chief, Head of State solid, sturdy, strong island, isle gigantic defender modern South crockery game South-East huge, enormous to blow up, to explode news independent carrier capital(city) seed greedy, gluttonous piggery, guzzling unvoluntarily, unintentionally to name way,direction to insure, to assure armoured steel thick emir prince congenital maker, manufacturer unequalled, unique bile

Kurm ancî • 95 •

F e r h e n g o k a

Sirr ul-MahÒera Feqî ReÒidê Hekarî Amadekar: Zeynalabidîn ZINAR

kurdî aÒîkar bêrî bist: ÒîÒika pehn çikandin dasîtan derbend dîbac ecûzpîr encam etles genc kesirîn

tirkî açÈk günahsÈz, masum geniÒ ÒiÒ dikmek destan geçit dallÈ çiçekli bir çeÒit ipekli kumaÒ cadÈ sonuç, netice atlas hazine üzülmek

kêÒan

tartÈ, tartma

mas tîmar kirin, mehez kirin pêkve perwaz penah, star pîÒe qetran, qîr serteser, seranser

kaÒafiÈ kaÒafiÈlamak beraber, birlikte uçuÒ, uçma sÈfiÈnak meslek katran baÒtanbaÒa

étrille étriller ensemble vol, envol abri, refuge métier goudron d'un bout à l'autre, entièrement

serxweÒ tengezar, bêçare umîd xeÒm xendan, kenok yexma, talan yekayek, yekoyek, yek bi yek

sarhoÒ çaresiz umut hÈÒm, öfke güleç yafima birer birer, teker teker

ivre désespéré, sans remède espoir fureur, colère souriant pillage un à un

• 96 • Kurm ancî

fransizî clair, évident innocent brochette plate planter épopée défilé, col, goulet tissu précieux en soie à motifs floraux sorcière résultat, conclusion satin trésor se tourmenter, avoir de la peine mesure, pesée

îngilîzî clear, evident innocent flat skewer to plant epos, epic defile, gorge, pass, gully precious silk fabric with floral design witch result, conclusion satin treasure to fret, to be anxious to worry, to grieve measure, measurement, weighing currycomb to curry a horse together flight, taking flight shelter, refuge trade, profession tar from beginning to end, entièrement all the way, entirely drunk desperate, beyond remedy hope fury, rage, anger smiling looting one by one

hejmar 11

havîn 1992

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Amadekar: Muzaffer BEGZADE

CIL Û BE RG

fîstan*, dêre, taqî 1 - beden 7 - kobe 2 - daw 8 - porik 3 - mil 9 - derdaw, dawdêl 4 - beden 10- belaçik bendik 5 - devmilk 11 - pêsîr 6 - kurîÒk 12 - kurîÒk, qirme 13 - sermil

14 - kofî 15 - bercênîk, qotik 16 - rêzik 17 - dênik, darkofî, tasa kofiyê 18 - qutik, êlek 19 - kiras 20 - xiftan 21 - derpê 22 - serkiras 23 - zendik, milik 24 - binkiras 25 - pêÒgîr 26 - pêlaw, sol 27 - gore 28 - lepik, destgorik 29 - Òimik

Civîna bihara 1992an Civîna yanzdehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, ji 12 ta 18 ê meha nîsanê li Swedê, li Xwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîn giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên leÒkerî, rêzimanî û hiqûqî. Lênêrîna peyvên klasîkên kurdî, ku timî di bernameya civînên ziman de ye, bi ferhengokên Mirsad-ul Eftal a …êx Mihemedê Kerbela û kovarên Ronahî û Hawarê dom kir. Di warên peyvên jiyana rojane de, vê carê beÒdarên civînê li ser navên cil û bergan û ên amanên nav malê xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejmara Kurmancî da belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna bihara 1992 an bûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmºd Baksi (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Lutfî Baksi (Xerza), Muzafer Begzade (…ikakan), Mihemed Siddîq ïmamî (Behdînan), Hemîd Kılıçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Siwêrek), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Tanrıkulu (Diyarbekir), Mehmed Uzun (Siwêrek), Zinarê Xamo (WêranÒar), Veysî Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û Elî …êr (Wan).

cilên jinan cil, kinc, berg, çek cil li xwe kirin qutik, êlek kiras, qutik serkiras: kirasê ser zendik, milik

* Jê re li navçeya Behdînan û Hekarê fîstan dibêjin. Peyva fîstan ji spanî fustan (cureyek qumaÒ) tê. Li nav koçeran û li aliyê Serhedê ji vî kirasê serê bervekirî re dêre, li hin navçeyên din jî taqî dibêjin. Li piraniya navçeyên Kurdistanê fîstan bi mana kirasê ser bi kar tînin.

kadın giysileri elbise, giysi giyinmek yelek entari, gömlek üst gömlek kolluk

vêtements féminins vêtement, habit s’habiller, se vêtir gilet chemise, tunique chemise de dessus manchette

women’s clothes clothe to get dressed waistcoat loose outershirt cuff, oversleeve Kurm ancî • 97 •

binkiras

iç gömlek

sous-vêtement

meleqof : binkirasê bê mil

askılı iç gömlek

derpê havilkiras çît, temezî, çarik, meles, hibrî, laçik kitan, dolbend, Òar, merheme sermal : destmala serî, serpûÒ kofî pêÒmalk, mêzer, berkoÒ, pêÒtemal pêÒgîr bervank, berdilk gore rêzik pêlav, sol çarok, çaroke, çarÒev, hêzar lepik, destgorik destik, tetik Òimik xiftan beden daw derdaw, dawdêl kurîÒk berstû, berestû, beskurk, skur, bestik, svang biÒkok, qumçe kespik : biÒkoka sedefî biÒkoj

don kadın donu genç kadınların baÒ örtü çeÒitleri kadın baÒ örtü çeÒitleri baÒ örtüsü

sous-vêtement féminin sans manches avec des manches culotte, caleçon culotte de femme variétés de foulards et fichus de jeunes femmes variétés de foulards et fichus des femmes d’âge mûr couvre-chef

hotoz, kofi peÒtemal

coiffure féminine kurde serviette de bain

kind of headgear large bath towel

havlu önlük çorap alınlık ayakkabı çarÒaf eldiven mutfak ya da boks eldiveni terlik kaftan büst etek etefiin ucu büzgü yaka

serviette tablier chaussette diadème, frontal chaussure tchador gant gant de cuisine ou de boxe pantoufle cafetan buste jupe extrémité de la jupe pli col, collet

towel apron, pinafore, overall sock diadem shoe chador glove kitchen or boxing glove slipper caftan chest skirt extermity of the skirt fold collar

düfime sedef düfime gonca

bouton bouton en nacre bouton, bourgeon

button button in mother-of-pearl bud

koloz

erkek giysileri geleneksel Kürt giysilerinde ceket pantalon iç gömlefii gömlek don geleneksel düfimesiz yün ya da keçe yelek Kürt kalpafiÈ

kum kulav, kepen

külah çoban keçesi

kulik saq

yafimurluk baÒlıfiı tozluk

vêtements masculins veste du costume traditionnel kurde pantalon tunique chemise culotte, caleçon gilet de laine ou de feutre traditionnel, sans bouton couvre-chef masculin cylindrique kurde bonnet manteau de feutre des bergers capuchon guêtre, jambière

men’s clothes jacket of the traditional Kurdish costume pant tunic shirt underpants wool or felt waistcoat without button a cylinrical Kurdish headgear conical hat or cap shepherd’s felt cloak hood gaiter

cilên mêran Òapik, bergûz Òal kiras qutik derpê kerik

• 98 • Kurm ancî

women's undershirt with sleeves women's undershirt without sleeves knickers, underpants women’s underpants varieties of young women’s scarves varieties of mature women’s scarves headgear

30 - kerik 31 - Òapk, berguz 32 - Òal 33 - kiras 34 - koloz 35 - kum 36 - kulik 37 - saq 38 - lekan, liyn

fanorî, fanîle

fanila

faîke, vezel, qazax Òalgerdan çarox

kazak atkÈ, kaÒkol çarÈk

liyan, lekan devzendik berîk, kûrik, girfan qeytan, bensol doxîn

hedik kol afizÈ cep bafi, kordon uçkur

pizî, maldoxîn : ciyê doxînê

uçkurluk

tat : ji gûzikê ta serê pêçiyên gorê

flanelle, maillot du corps masculin pull-over, tricot de laine cache-col, cache-nez sandale paysanne en peau de vache chaussures de neige manchette poche cordon, lacet cordon qui sert à maintenir les caleçons ou pantalons coulisse où on fait passer le cordon servant à maintenir les caleçons ou pantalons bouffants

men's undershirt, flannel pull-over scarf, muffler rawhide sandal snow shoes cuff pocket lace broad band through top of trousers seam for passing a broad band for holding up drawers

F e r h e n g o k a

Mîrsad-ul Etfal à …êx Mihemedê Kerbela* (II)

Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR kurdî aqilmend jinû, çok bizot bakir, pepûk bizûz sîxur tûtî kemend tung qumrî sarinc nerdîban bûm : kund baz baÒok ÒebÒebk, ÒevÒevok dujin dan

tirkî akÈllÈ diz kor guguk kuÒu güve oklu kirpi papafian kement mühür kumru sarnÈç merdiven baykuÒ dofian kuÒu atmaca yarasa küfür etmek

fransizî sage genou braise coucou mite porc-épic perroquet lasso sceau, tampon tourterelle citerne escalier hibou faucon épervier chauve-souris jurer, injurier

îngilîzî wise knee live charcoal cuckoo moth porcupine parrot lasso seal, stamp turtledove water tank stairs owl falcon, hawk sparrowhawk bat to abuse, to insult

_____________ * Ev pirtûk di sala 1914 de hatiye nivîsîn. …êx Kerbela kurê …êx Evdirehmanê Aqtepê ye. Kurm ancî • 99 •

Tevgera Barzanî de ji hin yekîneyan re bi kurdî nav hatibûn dîtin û bikaranîn. Lê ev termên dîtî ewçend hindik in ku têrî bersîva hewcedariya gelemper nakin.

TERMÊN LE…KERÎ (I) Amadekar : Rojen BARNAS Mizaffer BEGZADE

Q

enc an neqenc, leÒkerî perçekî ji jiyana me mirovan e. LeÒkerî wek damezran (muessese) bi honandineke taybetî hatiye honandin; çavîkên vê honandinê û alavên (alet) wê bi navên taybetî hatine bi nav kirin, ku em jê re dibêjin «termên leÒkerî».

Di çarçeweke gelemper de —ne bi kitkit (teferrrûat)— me termên leÒkerî da ber xwe. Di aliyê navlêkirinên yekîneyên leÒkerî de wek nimûne me sîstema Natoyê welgirt. Di navlêkirinan de wek bingeh: 1. Navlêkirinên di dema Komara Mehabadê û Tevgera Barzanî ; 2. Navlêkirinên di Hawar û Ronahî ; 3. Navlêkirinên di klasîkan de her wisa girt û ji yên bênavmayî re, li gora maneyên wan ên di zimanên dîtir de da berhev û jê re navekî bi kurdî danî. Herwekî: Bêjeya «istihkam» a bi tirkî wek navê sinifa leÒkerî di zimanên ewrûpî de bi maneya endazyarî (muhendîsî) ye, ku me jî vî navî lê kir. Lêbelê endazyarî tiqûtenê di maneya «istihkam» a tirkî de ye, ne ku meriv bêje; ku «istihkam» endazyarî be, û li gora «tahkîmat», «tahkim», «müstahkem», «muhkem» ji eynî gotinê (istihkam / hekeme) ne, emê jî ji endaz an endazyarî berdêla wan çêkin, zînhar tiÒtek wisa nebe !

Ev term an navlêkirinên leÒkerî di jiyana me Kurdan ya rojane de bi gurrayî derbas dibin. Lêbelê ev term di nav Kurdên rojhelat de bi farisî an ûrisî, di nav yên baÒûr de bi erebî û di nav Hin bêjeyên mîna piyade, siwarî, zirx(zireh), yên bakur de bi tirkî ne. alayî (alay) û yawer gotinên îranî (kurdî-farisî) Rehmetî Mîr Celadet Bedirxan Beg di wextê de ne û ji îranî derbasî tirkî bûne. Lê ev gotin ne bi hin nav û terman dîtibû û di Hawar û Ronahî de tenê di maneya leÒkerî, lê bi gelemperî di jiyana bi kar anîbû. Di dema Komara Mehabadê û Kurdan a rojane de hene. kurdî

tirkî

fransizî

yekîneyên leÒkerî askeri birlikler unités miliaires yekîne birlik unité pel manga escouade (Ji 10-11 neferan pêk tê.) deste takÈm peloton (Ji çar pelan pêk tê.) tof bölük compagnie (Ji 3-4 desteyan pêk tê.) tabûr, gurdan tabur bataillon (Ji 3-4 tofan pêk tê.) alayî, heng alay régiment (Bi gelemperî ji 3-4 gurdan an, di siwariyan de ji 4-5 tofan pêk tê.) tîp tugay brigade

îngilîzî military units unity squad platoon company battalion regiment brigade

Li hêzên erdê ji du hengan û yekîneyên pêwist, li hêzên esmanî ji hengekê (75~54 an 48 balafir) û tofên veguhastin (transportation), îkmal, ragihandin (communication), ji gurdanên tendurustî û kontrola hewayî, û ji yekîneyên meteorolojî û ewlehiyê (emniyet) pêk tê. • 100 • Kurm ancî

liq tümen division division (Ji 3-4 hengan û yekîneyên pêwist pêk tê. Jimara leÒkeran ji 7000 heta 18000 diguhire.) parleÒker kolordu corps d’armée army corps (Ji sê liqan û yekîneyên temamkir ên dinê pêk tê.) leÒker ordu armée army (Ji çend parleÒker û liqan pêk tê.) hêzên çekdar hêzên bejayî hêzên deryayî hêzên hewayî sinifên leÒkerî sinifa Òerkar sinifa xizmetkar piyade piyadeyên mekanîzekirî piyadeyên hewayî piyadeyen deryayî siwarî topavêj topavêjî yekîneya zirxdar cama zirxkirî trêmbêla zirxkirî ragihandin endazyarî cendirme veguhastin tendurustî tedarik paraÒutbaz paraÒut fermander serfermander yawer serkan serkantî serkantiya giÒtî serekê serkantiya giÒtî baregeh leÒkergeh garnîzon pagerî nêçîrvan nîÒangir, segman alîkarê nîÒangir

silahlÈ kuvvetler kara kuvvetleri deniz kuvvetleri hava kuvvetleri askeri sÈnÈflar muharib sÈnÈf hizmet sÈnÈfÈ piyade mekanize piyade hava piyadesi deniz piyadesi süvari topçu topçuluk, topçu sÈnÈfÈ zÈrhlÈ birlik kurÒun geçirmez cam zÈrhlÈ araba haberleÒme istihkam jandarma ulaÒtÈrma sÈhhiye levazÈm paraÒütçü paraÒüt komutan baÒkomutan yaver kurmay (ünvan) kurmay, kurmaylÈk genel kurmay genel kurmay baÒkanÈ karargah ordugah garnizon devriye avcÈ niÒancÈ niÒancÈ yardÈmcÈsÈ

forces armées armées de terre marine forces aériennes classes militaires classe combattante classes services fantassin, infanterie infanterie mécanisée infanterie aérienne infanterie marine cavalier, cavalerie artilleur artillerie unité blindée vitre blindée voiture blindée communication génie militaire gendarme transport santé approvisonnement parachutiste parachute commandant commandant en chef aide-de-camp, assistant membre d'etat-major état-major état-major général chef d’état-major général quartier-général camp militaire garnison ronde, patrouille chasseur bon tireur aide-tireur

armed forces ground forces navy air forces military classes combatant class service class infantry, infantryman mechanized infantry air infantry marines cavalryman, cavalry artilleryman, gunman artillery armoured unit armoured glass armoured car communication the Engineers gendarme transportation health, sanitary supplies paratrooper parachute commander commander-in-chief aide-de-camp staff member staff general staff chief of general staff headquarters military camp garrison round, patrol hunter shooter shooter's assistant (Dûmahîk heye)

Kurm ancî • 101 •

Amanên nav malê Amadekar : Khosrow ABDOLLAHï kurdî aman, firaq, fera derdan qurûqaf piyan, ÒûÒe, piyale, qedeh, îstekan, îskan piyana avê piyana mey piyana çayê demkêÒk çaydan semawer telbî Òekirdank, qendank binik, nalbekî, zirî kevçî kevçiyê çayê kevçiyê Òorbê kevçiyê Òîrîniyê kevçiyê darîn kêr kêra nan kêra goÒt kêrik kêrika berîkê çengal, çetel, çartil çoçik çemçik : çoçika metalî hesk kefgîr tas, tîrar, sukure, zerik kasik teyfik, dewrî, lalîk sênî*, berkêÒ tepsî, berkêÒok quÒxane, qaÒik beroÒ satil

• 102 • Kurm ancî

tirkî kab, kab kacak kab çanak çömlek bardak

fransizî ustensile récipient poterie verre

îngilîzî implement container, receptacle pottery glass

su bardafiÈ Òarap bardafiÈ çay bardafiÈ demlik çaydanlÈk semaver semaver tepsisi Òekerlik bardak tabafiÈ kaÒÈk çay kaÒÈfiÈ çorba kaÒÈfiÈ tatlÈ kaÒÈfiÈ afiaçtan kaÒÈk bÈçak ekmek bÈçafiÈ et bÈçafiÈ yemek bÈçafiÈ cep bÈçafiÈ çatal küçük kepçe metalden küçük kepçe kepçe kevgir tas kase tabak sini tepsi küçük tencere tencere bakraç

verre à eau verre à vin verre à thé théière bouilloire, théière samovar plateau de samovar sucrier soucoupe cuiller cuiller à thé cuiller à soupe cuiller à dessert cuiller de bois couteau couteau à pain couteau à viande couteau de table canif fourchette petite louche petite louche en métal louche écumoire tasse écuelle, bol plat, assiette grand plateau de cuivre plateau cocotte, fait-tout marmite petit seau en cuivre

water glass wine glass tea cup tea-pot kettle samovar samovar’s tray sugar bowl saucer spoon teaspoon soupspoon dessertspoon wooden spoon knife bread knife carving knife knife pocket knife fork small ladle small metal ladle ladle skimmer cup bowl plate large copper tray tray stewpot cooking pot copper bucket

dewl, çelt bêdirok ** elbik : satila darîn halûv : satila ji qaf çêkirî parç, surahî, ÒemÒaq tawik: taweya piçûk a Òivanan kod : tasa darîn misîn legan sîtil niqre teÒt Òikev ÒîrdoÒk, gadoÒ : satila piçûk a ji bo Òîr xwelîdank guldank çerxetûn, satilî, yendo hestîvk, kartosk : kuÒik, kundirê beravê, kundirê stoyîk : Òerbik *** dîz dîzik kûp, kuloz kûpik den, qedele : kûpê mezin bi çar çembil, cîlakirî nêhre : kûpê mezin ê penîr kûz, cêr kûzik, kedînk girarîn lengerî tawe xweydank kovik, mastêrk, rihetî, gewrî fîncan fîncana qehwê

kuyu kovasÈ

seau en peau ou en plastique servant à puiser de l’eau de puits topraktan yapÈlmÈÒ kova seau en métal galvanisé ou en plastique afiaçtan bakraç seau en bois küçük bakraç seau en terre cuite sürahi carafe küçük çoban tavasÈ petite poêle des bergers afiaçtan tas écuelle ibrik aiguière lefien cuvette, bassin kazan chaudron, chaudière fazla büyük kazan gros chaudron, cuiseur teÒt grand bassin tahdadan hamur teknesi pétrin süt bakracÈ petit seau généralement en bois employé pour le lait kül tablasÈ cendrier vazo vase saplÈ tencere casserole hamur spatülü spatule employée pour détacher la pâte hamam tasÈ olarak kullanÈlan courge longitudinale vidée et içi boÒaltÈlmÈÒ ve kurutulmuÒ kabak séchée utilisée comme récipient küçük su testisi cruchon çömlek terrine küçük çömlek petite terrine, pot de terre küp jarre küçük küp petite jarre büyük cilalÈ küp grande jarre vernie à quatre anneaux cilasÈz büyük peynir küpü grande jarrre à fromage testi cruche küçük testi petite cruche büyük ve derin yemek kabÈ soupière büyük ve derin olmayan grand plat bakÈrdan pilav kabÈ en cuivre dans lequel on sert le riz tava poêle (à frire) tuzluk salière huni entonnoir fincan tasse (en céramique) kahve fincanÈ tasse à café

leather or plastic bucket used in drawing water bucket made of galvanized metal or plastic wooden bucket earthen bucket carafe shepherd's frying pan bowl, porringer ewer basin, large bowl cauldron, boiler large cauldron large basin trough small wooden bucket for milk ashtray vase saucepan baker’s spatula

small jug earthen pot small earthen pot earthenware jar small jar large varnished jar with four handles large jar for cheese jug small jug soup tureen large copper plate frying pan salt cellar funnel cup coffee cup

* li berriya Mêrdînê sênî ji teyfik re dibêjin, di Òûna berkêÒ û sênî de dibêjin. ** ji rûsî (VEDRO) vêdro: satil *** li hin herêman Òerbik bi mana tasa çinkoyî an fincan bi kar tînin. Kurm ancî • 103 •

Fe r hen g o k a

RONAHÎ (II)

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî balafira bombavêj balafirên nêçîrvan bêtêl, bêsîm bijarte birc bivê nevê cenanî, xebatên erdê avî, çinîna sebze, titûn, hwd çek û kevanê penbûjen çeknas çênî çîk dranker duta gerinende gilîhlê gilîhvan guherbar guherbarî hêle hêman herojî, rojane hindikandin ji çek kirin kanên petrolê kevzîç, kevz kimt mikur hatin mikur mit Òandiyar Òiverê paye qelpikê guh rêhesin serfermandar serfermandarî serheng sîpan, kumqeÒa tewek xortanî xwîl, xûl

• 104 • Kurm ancî

tirkî bombardÈman uçafiÈ avcÈ uçafiÈ telsiz seçkin kule ister istemez, mutlaka sulu tarÈm pamuk hallacÈ aletleri 1) tanÈyÈcÈ, erbap 2) silah uzmanÈ parça kÈvÈlcÈm diÒçi iki misli, iki kat müdür davalÈ davacÈ defiiÒken defiiÒkenlik sürek avı unsur, eleman günlük küçümsemek silahtan etmek, silahÈnÈ almak petrol yataklarÈ yosun zirve itiraf etmek itiraf tepe muhabir patika mertebe kulak kepçesi demir yolu baÒkomutan baÒkomutanlÈk albay buzul tabaka gençlik efiik

fransizî bombardier avion de chasse sans fil choisi, distingué tour bon gré, mal gré agriculture irriguée carde et arc du cardeur de coton 1) connaisseur, expert 2) expert en armes pièce, morceau,fragment étincelle dentiste double directeur défendeur plaignant variable variation battue élément journalier,de tous les jours minimiser, sous estimer désarmer gisements de pétrole mousse sommet confesser confession colline envoyé, correspondant sentier grade, rang pavillon de l’oreille chemin de fer commandant en chef commandement en chef colonel glacier couche jeunesse courbé, penché

îngilîzî bomber fighter wireless selected, distinguished tower willingly or unwilligly irrigated agriculture instruments of the cotton carder 1) expert 2) expert in weapons piece, fragment spark dentist double, two-fold director defender plaintiff variable variation battue element every day to minimize to disarm oil deposits moss summit to confess confession hill envoy, correspondent path rank earlap railway chief commandant chief command colonel glacier layer, stratum youth lop-sided, slanting

F e r h e n g o k a

HAWARê kurdî ava mend ber pê bûn berberî Bercis berdêlk bergeh berkêÒk bi kotek biber bingeh, hîm, xîm boÒ brûskîn çar bûn, peyda bûn çîrçîrok çîrok ciyok danînk depreÒ diyarok dotmîr erdnigarî, erdnasî geda hinartin, Òandin hinerwer, hunermend jînenigarî KakeÒîn, Kadiz kereker, kerrekerr kevandin kitekit kitkit, kit bi ket, yek bi yek kortal, çal kotek kotin kurdanî, bi awayên Kurdan kurdîtî landik lewma, loma, lewre li ser vebûn mamik methelok parêz pêÒî, kermêÒ, kelmêÒ, mixik, visik perçivandin

tirkî durgun kirli su oluÒmak, meydana gelmek hasÈmlÈk, düÒmanlÈk müÒteri yÈldÈzÈ karÒÈlÈk manzara öfirenci masasÈ zorla meyve veren esas, ilke bol, çok, gür ÈÒÈldamak ortaya çÈkmak, meydana gelmek masal öykü, hikaye yerini tutan, eÒdefier konu, mevzu kara tahta öfiretmen kürsüsü prenses cofirafya yoksul göndermek, yollamak sanatçÈ hayat hikayesi, biyografya Saman Yolu sessizce yenmek teferuat, ayrÈntÈ teker teker çukur, uçurum kötek kemirmek Kürtlere özgü kürtlük, kürtçülük beÒik bu nedenle, bundan ötürü bulmak bilmece kÈssa, ata sözü bostan, bahçe sivri sinek ÒiÒmek

Amadekar : Mehmed UZUN fransizî îngilîzî eau stagnante stagnant water s’accomplir, se réaliser to come true, to be achieved animosité, antagonisme enmity, antagonism Jupiter Jupiter équivalent equivalent vue view, sight pupitre desk par la force by force fructeux fruitful fondement, principe foundation, principle beaucoup, en grande quantité plenty, many, full-of étinceler, luire to sparkle, to glitter apparaître, se former to appear se produire to come into existence conte tale histoire, récit story équivalent, remplaçant equivalent sujet, thème topic, subject tableau noir black board chaire chair princesse princess géograhie geography pauvre poor envoyer, expédier to send artiste artist biographie biography La Voie Lactée Milky Way silencieusement silently vaincre to vanquish, to defeat détail detail un à un one by one cavité, abîme cavity, abysse bastonnade beating, drubbing ronger to gnaw, to pit à la manière kurde in the Krudish way kurdité, kurdisme kurdishness, kurdisme berceau cradle de ce fait, for this reason pour cette raison because of that trouver, découvrir to find devinette riddle, conundrum proverbe, adage proverb, saying potager, jardin garden, vegetable garden moustique mosquito s’enfler to swell Kurm ancî • 105 •

pêrgî hev bûn Pêwr pîlewer pingav pingirîn pronivîs, bername rave rave kirin rûniÒtek safirî : zerê vekirî sêpî sernîvek serstûn, sernivîs serwext, têgihîÒtî tavil, tafil tawî têdexistî, naverok tekûz kirin tekûz, mezbût texlît, cure vekujandin verotin (veroje !) veytûn, hêtûn, kûre welatî xeritandin, kok birandin xurî, xwerû xurîtî yekdengî zar, zarav zexm zivarî

karÒÈlaÒmak se rencontrer to meet Venüs Vénus Venus tenekeci ferblantier tinman su birikintisi eau stagnante stagnant water birikmek, dolmak s’accumuler, se remplir to accumulate, to fill up program programme programme açÈklama, yorum explication, commentaire explanation, comment açÈklamak, yorumlamak expliquer, commenter to explain, to comment sÈra banc bench açÈk sarı jaune clair light yellow sehpa trépied tripod merkez centre centre baÒyazÈ éditorial editorial bilinçli, haberdar au courant, au fait, informé aware derhal tout de suite, immédiatement immediately sÈtmalÈ paludéen paludal içindekiler table de matières, contenu content güçlendirmek, safilamlaÒtÈrmak fortifier, consolider to strengthen, to fortify güçlü, safilam solide, robuste robust çeÒit variété, sorte sort, variety söndürmek éteindre, assouvir to extinguish, to turn off kazÈmak gratter, râcler to scrape out, to scratch ateÒ ocafiÈ four, fournaise kiln, furnace yurttaÒ compatriote compatriot, fellow countryman kökünü kurutmak, yok etmekextirper, éradiquer to eradicate saf pur pure saflÈk, temizlik pureté purity tekseslilik, oybirlifii unanimité unanimity lehçe dialecte dialecte güçlü robuste robust, sturdy yoksulluk pauvreté, misère misery, poverty

Peyivnasî

Hannibal, di sala 225ê berî mîladê ji pareke leÒker re ev nav daniye. Di dema Romaya kevnare de bêtir ji yekîneyên siwarî re alae digotin. Ev peyv ji Romayiyan (Kurd dibêjin Romiyan) ketiye nav kurdî û farisî. Tirk piÒtî sedsala XIV an dest bikaranîna vê peyvê kirine.

Tê gotin ku peyv jî wekî mirovan xwedî jiyaneke taybetî ne. Li ciyekê peyda dibin, di nav sal û deman de diguhirin, ji navçe an welatekî derbasî navçe û welatên din dibin, dikevin teÒeyên cihê û carna jî winda dibin, tên ji bîr kirin. Zaneyên bi navê etîmolog li ser jiyan û dîroka peyvan dixebitin, didin xuya kirin kîjan peyiv ji ku tê, kengî ketiye çi teÒeyê. Di zimanê kurdî de hê xebatên wilo kêm in. Emê carna di Kurmancî de li ser esl û bingehên hin peyvên ku di kurdî de tên bi kar anîn binivîsin. Çend nimûne:

Çay Ji çaya zimanê çînî tê. Di zaravayê Çîna baÒûr de ew tay an tey dibêjin. Di sala 1657 an de peyva tee bi riya hollandî ketiye zimanên Ewropaya Rojava, di fransizî de bûye thé (tê), di îngilîzî de tea (tî). Lê Rûs peyva zaravayê çînî yê edebî, ça girtine û wek çay bi kar anîne. Peyva çay ji Rûsan di sedsala XIXan de derbasî kurdî, tirkî û farisî bûye. Herwekî di erebî de dengê ç tune ye, wan jî vê peyvê wekî Òay kirine zimanê xwe.

Fîncan Di zaravayên îranî yên kevn de pingân tasika avê ye. Alay an alayî Ereban ev gotin ji ïraniyan (Kurd û Farisan) girtiye û herJi latînî alae (alay tê xwendin) tê. Mana destpêkî ya peyvê perr, bask e. Cara pêÒîn wekî di erebî de dengê g tune ye û di Òûna wî de c bi

• 106 • Kurm ancî

kar tînin, kirine fîncan. Ji erebî ketiye osmanî û tirkî jî. Di bi kar aniye. Ereban ev peyv bi teÒeyê qanûn kirine zimanav sedsalan de bilevkirina fîncan di kurmancî de jî Òûna nê xwe û bi riya misilmaniyê ev peyv ketiye zimanê kurdî, farisî, tirkî û piraniya zimanên gelên misilman. pingân girtiye. Kurdên Soran di Òûna vê peyva hindû-ewropî bêjeya yasa bi kar tînin, lê yasa ji peyva moxolî yasax tê. Qanûn Ji peyva yewnaniya kevn kanôn (qaîde, awa) ketiye latînî. Kilîsa katolîk ev peyv bi mana awa û qaîdeyên îmanê (Dûmahîk heye).

TERMÊN HIQÛQÎ (II)

Amadekar : VEYSÎ ZEYDANLI kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

lêbarkirin lê bar kirin, xistin ser yekî lêbarkirî lêbarker berevanî berevanî kirin berevan parastin peyitandin, l.

imputation imputer, attribuer imputé, attribué qui impute, qui attribue défense défendre défenseur protéger, conserver prouver, établir, démontrer preuve, démonstration preuve poursuite poursuivre, engager des poursuites interrogatoire interroger juge d’instruction vérification vérifier, examiner

imputation, charge to impute, to attribute charged, imputed who imput defence to defend defender to protect, to conserve to prove, to establish proof, demonstration proof (legal) procedings to start legal proceding, to take action against sb. questioning to question, to interrogate examining judge checking, verification to check, to verify

lêgerîn, lêkolîn, nm. lê gerîn, l.

isnat, isnat etme birine isnat etmek müsnet, isnat edilen isnat eden savunma savunmak savunucu, müdafi korumak, muhafaza etmek ispat etmek, saptamak, kanıtlamak saptama, ispatlama ispat takibat, kovuÒturma kovuÒturmak, takip etmek, kovuÒturma açmak sorgulama, sorgu sorgulamak sorgu hakimi denetleme, dofirulama denetlemek,dofirulamak, tahkik etmek araÒtırma araÒtırmak

vekolîn

soruÒturma, tahkikat

research to search for, to do research inquiry, investigation

girtin, l. girtin, nm.

yakalamak yakalama

recherche rechercher, faire des recherches enquête, investigation, instruction appréhender, capturer appréhension, capture, saisie

peyitandin, n. peyt peyketin bi pey yekî ketin jêpirsîn jê pirsîn hakimê jêpirsînê venêrîn, nm. venêrîn, l.

to capture, to apprehend capture

Kurm ancî • 107 •

ragirtin, l. ragirtin, nm. ragirtname biryara ragirtinê biryara ragirtinê ya paÒpenî ragirtxane binçav, jêrçav pawan kelemçe, destbend merbend

tutuklamak, tevkif etmek tutuklama tevkif, tutuklama müzekkeresi tevkif kararı giyabi tutuklama kararı

arrêter arrestation, arrêt mandat d’arrêt

to arrest arrestation, arrest warrant for arrest order for arrest order for arrest in abstentia house of detention in custody guard handcuff fetters attached to the legs of prisoners fetters attached to the neck of prisoners session verb name

lele

pranga

rûniÒtin, daniÒtin _________ l : lêker n : nav

oturum, celse

ordre d’arrêter ordre d’arrêter par contumace maison d’arrêt garde à vue gardien menotte chaînes passées aux pieds d’un prisonnier chaînes passées au cou d’un prisonnier session

fiil ad

verbe substantif

tevkif evi göz altı gardiyan kelepçe ayak köstefii

Termên rêzimanî (III)

Amadekar : Rojen BARNAS kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

rengdêr rengdêra çawahîn rengdêra pêveber pêveber kemper lapekemper rengdêrên jmarîn rengdêrên jmarîn ên bingehîn rengdêrên jmarîn ên rêzîn rengdêrên nîÒandanê rengdêrên nebinavkirî rengdêrên pirsiyarkî rengdêrên xwedîtiyê daçek

sıfat niteleme sıfatı yüklem sıfat yüklem sÈfatta ölçümlemek sÈfatta aÒÈrÈlÈk sayÈ sÈfatlarÈ asal sayÈ sÈfatlarÈ

adjectif adjectif qualificatif adjectif atribut atribut comparer superlatif adjectifs numéraux adjectifs numéraux cardinaux adjectifs numéraux ordinaux adjectifs démonstratifs adjectifs indéfinis adjectifs interrogatifs adjectifs possesifs préposition

adjective qualifying adjective atribute adjective atribute to compare superlative numeral adjectives cardinal numeral adjectives ordinal numeral adjectives demonstrative adjectives indefinite adjectives interrogative adjectives possessive adjectives preposition

• 108 • Kurm ancî

sÈra sayÈ sÈfatlarÈ iÒaret sÈfatlarÈ belgisiz sÈfatlar soru sÈfatlarÈ mülkiyet sÈfatlarÈ edat

biwêjên daçekî paÒdaçek komdaçek hoker bêtirker hokera awakî hokera çendahî û jmarî

deyim edatlar art edat edat takÈmlarÈ belirteç, zarf çofialtıcı durum belirteci miktar ve sayÈ beliteci

hokera cih û hindavê

yer ve yön belirteci

hokera demkî hokera erînî hokera daxwaziyê hokera neyînî hokera pirsiyarkî hokera gumanî biwêjên hokerî gihanek gihaneka sade cotgihanek biwêjên gihanekî baneÒan pêÒdanî pêÒdaniya sade pêÒdaniya hevedudanî paÒdanî paÒdaniyên çawahî û peywendiyê paÒdaniyên piçûkker paÒdaniyên alavî

zaman belirteci tasdik belirteci istek belirteci olumsuzluk belirteci soru belirteci tahmin belirteci deyim belirteçler bafilaç basit bafilaç çifte bafilaç deyim bafilaçlar ünlem önek yalÈn önek bileÒik önek sonek niteleme ve bafiÈntÈ sonekleri küçültme sonekleri araç sonekleri

locutions prépositives postposition complexes prépositionels adverbe augmentatif adverbe de manière adverbe de quantité et de nombre adverbe de lieu et de direction adverbe de temps adverbe d’affirmation adverbe optatif adverbe de négation adverbe d’interrogation adverbe de supposition locutions adverbiales conjonction conjonction simple conjonction double locutions conjonctives interjection préfixe préfixe simple préfixe composé suffixe suffixes de qualifica-tion et de relation suffixes diminutifs suffixes instrumentaux

prepositive locutions postposition prepositional complexes adverb augmentative adverb of manner adverb of quantity and of number adverb of place and of direction adverb of time adverb of assertion optative adverb adverb of negation adverb of interrogation adverb of supposition adverbial locutions conjonction simple conjunction double conjunction conjunctive locutions interjection prefixe simple prefixe compound prefixe suffixe suffixes of qualification and relation diminutive suffixes instrumental suffixes (Dûmahîk heye)

Kurm ancî • 109 •

hejmar 12

zivistan 1993

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Xanî

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî 1 - qomax, serdîwar : du qorên dawîn ên dîwar

tirkî duvarÈn kiriÒleri kapatan son iki dizisi

2 - ban, serxanî, serban 3 - rêz, qor 4 - karîte, pir 5 - rewt

dam, çatÈ dizi, sÈra ana kiriÒ, orta kiriÒ uzun sÈrÈk

6 - mertek, mirdiyaq, martaq, Òeqle

mertek

7 - rojîn, kulek

aydÈnlanma bacasÈ

8 - bangerdan, bangor, gundor

lofi

9 - qeysik, barloq

lofilama afiacı

10 - seyek, siwax 11 - qirÒ

sÈva çalÈ-çÈrpÈ

fransizî les deux dernières rangées de chaque étage du mur toit rang, rangée poutre centrale, long bâton, longue perche solive, poutre, poteau, poutre porteuse ouverture pratiquée dans le toit pour l’éclairage rouleau en pierre pour comprimer un toit en terrre manche en bois du rouleau enduit brindilles

12 - dep, text 13 - derî 14 - serderî 15 - Òîpane, binderî 16 - pencere, rojîn 17 - pêlekan, derence

tahta kapÈ üst eÒik eÒik pencere sabit merdiven

bois porte linteau seuil fenêtre escalier

îngilîzî the last two rows on head level of the wall roof row, line main beam long pole, long stick squared balk of timber,beam, post supporting beam aperture in a roof to give light stone roller (used to roll the clay roof of a hause) wooden handle of stone roller coating sticks, thorns and brambles timber door lintel threshold window staircase

Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna payîza 1992an Civîna duwanzdehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, ji 24 ta 31ê meha çiriyê li Swêdê, li xwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîn vê carê jî giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên rêzimanî, hiqûqî û leÒkerî. Lênêrîna peyvên klasîkên kurdî, ku timî di bernameya civînên ziman de ye, bi ferhengoka kovara Ronahî dom kir. Di warên peyvên jiyana rojane de, beÒdarên civînê li ser peyvên malbat û merivatiyê û termên avakirinê xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejmara Kurmancî de belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna payîza 1992 an bûn ev in : Lutfî Baksi (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Muzafer Begzade (…ikakan), Hemîd Kılıçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Elî …êr (Wan), Mehmed Uzun (Swêrek), Veysî Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî) û Zeynelabidîn Zinar (Batman). Kurm ancî • 111 •

18 - pêlik, pêplûk 19 - taq 20 - bernig 21 - bêr 22 - herî 23 - kerpîç, kelpîç 24 - darqalib 25 - kêran 26 - max

basamak küçük pencere teras kürek balçÈk, harc kerpiç kerpiç kalÈbÈ kiriÒ iki kiriÒ arasÈ mesafe

marche d’un escalier petite fenêtre terrasse pêle glaise, boue pisé moule à pisé poutre distance entre deux poutres

step, stair small window terrace shovel wet clay, mud sundried brick brick mold beam distance between two beams

termên avakirinê hîm, xîm, binyad, binaxe, binî, binyan, bintar, asas ber, kevir qermît dîwar nawbir kuç pîj, pûç, kênce sel, sal rek

xurdik, xilik, xîç, tîke qab taht, ferÒ

temel

fondation

foundation

taÒ tufila, keremit duvar ara bölme elle tutulabilen taÒ

pierre brique rouge, tuile mur cloison pierre irrégulière de construction petite pierre de forme plate dalle de pierre

stone red brick, red tile wall dividing wall irregular building stone

yassÈ, küçük taÒ geniÒ yassÈ döÒeme taÒı doldurmada kullanÈlan küçük taÒ ve çamur ya da çimento karÈÒÈmÈ, ara dolgu ara dolgu molozu kemer, tonoz yassÈ düz taÒ

cax, êrmikar, çembilheya, navbire

duvarÈ takviye için içli ve dÈÒlÈ çepeçevre konan kiriÒ

dalan, kolan sivder

sofa, hol 1- sundurma, 2-hol

arîk, qarçik, sepîtk, binban Òîp kêran, beÒt kut, kutek

tavan eÒik taÒÈ direk, dam kiriÒi ifireti sütun

• 112 • Kurm ancî

small flat stone flagstone, paving stone

remplissage fait de petites pierres de ciment ou de boue

filling made of small stones, cement or mud

gravats voûte, arcade pierre plate, dalle de pierre poutre de soutènement posée horizontalement au milieu d’un mur pour le consolider vestibule appentis

rubble stones arch, vault flagstone, paving stone supporting beam placed horizontally in the middle of a wall to consolidate it hall, anteroom penthouse, lean-to-roof lobby ceiling door sill beam temporary wooden column

plafond pierre du seuil poutre colonne provisoire en bois

spartek, destek qirÒkirin

dayanak, payanda çalÈ çÈrpÈ döÒeme

soutien, support, appui pavement en brindilles

axkirin, banax

toprak döÒeme

stûn perdik

sütun küçük sÈrÈk (dam kiriÒi ortüsü için) ince sÈva perdahlamak kiriÒ kaplama zakkum afiacÈ efireti iskele platformu su efiimi

action de couvrir le toit en terre colonne petit bâton

sîqal, mole perdax kirin alaÒkirin lûrik evzêl, erzêl, inzêl avrêjn, avrêjen ; meylbûna xanî ji bo ku av li ser xanî nemîne kerik porxan, tûng, gong, kêzin

inÒaat iskele ayakları künk

nerdiwan pêbask : kevirê ku di hêlên bîrê de an di çemekî de pê lê dikin ji bo daketin an derbasbûnê eywan

seyyar merdiven kuyuya inmek ya da dereyi geçmek için basılan taÒ

ÒaneÒîn bixêrî argûn, argind arkolk : ÒîÒa agir ariÒt

balkon baca Òömine maÒa külün altÈndaki yanmÈÒ toprak, öfiülüp talk gibi kullanÈlÈr banyo yunak, çamaÒÈrhane lavabo hela, tuvalet pisuar oluk

ÒerÒok, hemamok cilÒok, kafik destÒok daÒir, avdestxane avrêjk çirîk, çiranek, Òurik, çoratan

eyvan

support pavement with sticks, thorns and brambles to cover the roof with earth column small stick

dernière couche d’enduit polir pose des poutrelles laurier-rose plateforme de construction ou de peinture inclinaison du toit pour l’écoulement de l’eau de pluie trépied conduite d’eau en terre cuite échelle pierre saillante sur laquelle on s’appuie pour descendre dans un puits ou franchir un ruisseau hall ou salon ouvert d’un côté balcon conduit de fumée cheminée tisonnier cendres fines utilisées comme talc

last coating to polish covering of the joists oleander builder’s scaffolding

tripod earthenware water pipe ladder jutting stone to lean on when going down a well or crossing a small stream

bain lavanderie lavabo toilette pissoire gouttière

bath wash-house wash basin toilet, lavatory, WC urinal gutter pipe

roof inclination to drain off rain

hall or living-room, open on one side balcony smoke hole hearth, fireplace tongs, pincers fine ashes used as talcum powder

Kurm ancî • 113 •

Termên rêzimanî (IV)

Amadekar : Rojen BARNAS kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

lêker lêkera sade lêkera hevedudanî lêkera bingehîn lêkera pronavkî lêkerên bi qaîde lêkerên bê qaîde lêkera nekesanî dawîne ra, reh berlêker lêkerên vegerok neyekser biwêjên lêkerî lêkerên alîkar lêkera têper lêkera têneper rawe dem dema raborî raborî dema niho dema dahatî demên hevedudanî têper têneper nêtar neyînî rader radera hevedudanî pareng parenga raborî (mayî, hatî, kirî) parenga nihoyî parenga qop (hati, keti, ma) lêkerên sedemkar sedem sedemî sedemkar kiÒandina lêkerê

fiil basit fiil bileÒik fiil temel fiil adÈl fiil kurallÈ fiiller kuralsÈz fiiller salt ÚçÚncÚ ÒahÈslÈ fiil mastar soneki kök çekim öneki dönÚÒlÚ fiiller dolaylÈ deyim fiiller yardÈmcÈ fiiller geçiÒli fiil geçiÒsiz fiil kip zaman geçmiÒ zaman mazı, geçmiÒ Òimdiki zaman gelecek zaman bileÒik zamanlar geçiÒli geçiÒsiz nötr olumsuz mastar bileÒik mastar sÈfatfiil geçmiÒ zaman ortacÈ

verbe verbe simple verbe composé verbe fondamental verbe pronominal verbes réguliers verbes irréguliers verbe impersonnel terminaison racine, radical préverbe verbes réfléchis indirect locutions verbales verbes auxiliaires verbe transitif verbe intransitif mode temps temps passé passé temps présent temps futur temps composés transitif intransitif neutre négative infinitif infinitif composé participe participe passé

verb simple verb compound verb fundamental verb reflexive verb regular verbs irregular verbs impersonal verb ending root verbal prefix reflexive verbs indirect verbal phrases auxiliary verbs transitive verb intransitive verb mood tense past tense past present tense future tense compound tenses transitive intransitive neutral negative infinitive compound infinitive participle past participle

durum ortacÈ

participe présent participe apocopé

present participle apocope participle

ettirgen fiiller neden nedensel ettirgen fiil çekimi

verbes causatifs cause, motif causal causatif conjugaison du verbe

causative verbs cause causal causative conjugation of the verb

Herwekî ketin => ket = rayek, in = dawîne.

• 114 • Kurm ancî

KI…ANDIN Û NAVLÊKIRINA DEMAN kurdî raboriya sade (ez mam) raboriya çîrokî (ez mame) raboriya berdest (ez dimam) raboriya berdest a çîrokî (ez dimame) raboriya dûr (ez mabûm) raboriya dûr a liserbûyinê (ez dimabûm) raweya bilanî nihoya bilaniyê {(bila) ez bimînim} raboriya bilaniyê {(bila) ez bimama} raboriya dûr a bilaniyê {(bila) ez mabiwama} raweya hekînî (teÒe 1. ezê bimama, teÒe 2. ezê mabiwama) raweya pêÒker dema niho (ez dimînim) nihoya domdar (ez dimînime) dahatî (ezê bimînim) dahatiya pêÒ (ezê mabim) dahatiya nêzîk (ez dikim bimînim) raweya fermanî (bimîne)

tirkî -di’li geçmiÒ -miÒ’li geçmiÒ bileÒik hikâye sürekli bileÒik hikâye -miÒ’li geçmiÒ hikâye yaklaÒÈk -miÒ’li g. hikâye dilek kipi istek Òimdiki zaman istek bileÒik hikâye istek -miÒ’li geçmiÒ hikaye Òart kipi

fransizî prétérit prétérit narratif imparfait imparfait duratif plus-que-parfait plus-que-parfait approximatif mode subjonctif présent du subjonctif imparfait du subjonctif plus-que-parfait du subjonctif mode conditionnel

îngilîzî preterite narrative preterite imperfect durative imperfect pluperfect, past perfect approximative pluperfect subjonctive mood present subjective imperfect subjective pluperfect subjective

bildirme kipi Òimdiki zaman sürekli Òimdiki zaman gelecek ön gelecek zaman

mode indicatif présent présent duratif futur futur antérieur

yakÈn gelecek zaman emir kipi

futur proche mode imperatif

indicative mood present durative present future future perfect, future anterior immediate future imperative mood (dûmahîk heye)

conditional mood

TERMÊN HIQÛQÎ (III)

Amadekar : Veysî ZEYDANLÎ kurdî girtîxane ragirtî ragirtîxane* paÒdeavêtin paÒde avêtin gîrokirin, derengîxistin gîro kirin, bi derengî xistin gîro bûn, bi derengî bûn paÒdexistin paÒde xistin serbestberdan serbest berdan berdan serbest berdana bi merc daxwazname

tirkî cezaevi mevkuf, tutuklu tutuk evi, tevkif evi talik, erteleme ertelemek tehir, tehir etme tehir etmek tehir olmak, gecikmek tecil, tecil etme tecil etmek tahliye (tutuklu) tahliye etmek salÈverme ÒartlÈ tahliye dilekçe

fransizî prison détenu maison d’arrêt ajournement ajourner retard retarder être en retard ajournement ajourner, remettre libération, élargissement libérer, élargir relâchement libération conditonnelle requête, pétition

îngilîzî prison detainee arrest house postponement, postponing to postpone delay to delay to be late, to be delayed postponing to postpone setting free to set free release conditional relase petition Kurm ancî • 115 •

sond sond xwarin spartedar spartedarî spartename xwespêr

yemin yemin etmek vekil vekillik, vekalet vekaletname müvekkil

serment prêter serment, jurer représentant représentation légale pouvoir de représenter qn client (d’un avocat)

oath to take an oath, to swear representative, attorney attorneyship, proxy proxy, power for attorney client (of lawyer)

* Di hejmara 11 de ragirtîxane bi ÒaÒî ragirxane hatiye nivîsîn. Fe r hen g o k a

RONAHÎ (III)

Amadekar : Mizaffer BEGZADE kurdî tirkî rixtan koÒum zîn eyer sinçî ahlak, sencere pesdeng : dengê nizmalçak sesli pesdengî sessizlik awarte istisna awarteyî istisnayi poÒ tos poÒ lêdan toslamak lat têvel braÒtî braÒtin dîdevan dîdevanî nêregah nema

düz ve muntazam kaya farklÈ, çeÒitli, muhtelif ateÒte çevrilmiÒ ateÒte çevirmek, kebap etmek gözcü, gözetleyici gözcülük, gözetleyici gözetleme yeri önüne geldifii fiile «artÈk» + olumsuzluk anlamÈnÈ veren belirteç nema tê artÈk gelmiyor dil ji bîr ve çûn fenalÈk gelmek, geçirmek tavilê hemen, derhal canecan: ji dil û can samimi, candan cihû yahudi nehk, nêk, nîk olta ifinesi, irmen çengeli, ifi çengeli dêwendam dev, dev boylu, devasa peransû, parsû kaburga havil çare, çözüm, çÈkar yol yextirme savaÒta ganimet alÈnan at semt ihtiyat

• 116 • Kurm ancî

fransizî harnachement selle, bât morale, éthique silencieux, qui parle à voix basse discrétion, silence exception exceptionnel coup de tête ou de cornes d’un bélier donner un coup de tête ou de cornes bloc ou dalle de pierre différent, varié grillé griller sur le feu veilleur veille, métier de veilleur tour de veille, de surveillance ne... plus

îngilîzî harness saddle moral, ethics silent, quiet low-voiced silence, discretion exception exceptional a blow with the head or horns of a ram to butt, to give a blow with the head or horns flagstone different, varied grilled to grill watchman watchmanship watch tour, watch point any more, no.. more

il ne vient plus s’évanouir, perdre connaissance tout de suite, aussitôt sincère, intime juif crochet gigantesque côte issue, solution, remède cheval pris comme butin dans la guerre prudence, précaution

he does not come any more to faint, to feel ill at once, immediately sincere, intimate jew needle, crochet gigantic rib way, means, remedy, solution horse taken as spoils of war prudence, precaution

bisemt bêsemt semtî kêmlebat kêmlebatî qeysik leva : beÒ, par leva kirin leva bûn nexweÒnêr bi darî yekî ketin : bi diyarî yekî ketin

ihiyatlÈ, temkinli prudent, précautionneux ihtiyatsÈz, temkinsiz imprudent ihtiyati conservatoire alil, noksan uzuvlu invalide, handicapé maluliyet handicap koltuk definefii, lofi çekme aleti béquille parça, bölüm, bölme part, division bölmek, taksim etmek diviser, partager bölünmek se diviser, être partagé hasta bakÈcÈ infirmier (ère) görüÒmek rendre visite à quelqu’un, rencontrer

prudent, cautious imprudent, rash precautionary invalid, handicapped handicap crutch part, division to share, to divide to be divided trained nurse to meet, to see each other, to have an interview

TERMÊN LE…KERÎ (II)

Amadekar : Rojen BARNAS & Mizaffer BEGZADE kurdî saloxgêrî saloxgêr salox saloxdêr saloxdar stol hêzên hewayî yên deryayî hêzên deryayî binke binkeyên deryayî cîguhêz cendirmê cîguhêz padîgan, qiÒle fêrgeh venasîn êrîÒ, pelamar daberizîn, nm daberizîn, l daberize ! berevanî parastin meteris senger çeper kozik kozik vedan asêgeh

tirkî istihbarat istihbaratçÈ haber, malumat muhbir, bilgi veren malumat sahibi donanma, filo deniz hava kuvvetleri deniz kuvvetleri üs deniz üsleri seyyar seyyar jandarma kÈÒla talimgah keÒif hücum, saldÈrÈ taaruz taaruza geçmek taaruz et ! savunma korumak metris mevzi tabya pusu pusu kurmak müstahkem mevki

fransizî renseignement (service) agent de renseignement renseignement, information informateur informé, avisé flotte forces aeriennes de la marine marine, forces maritimes base bases navales mobile gendarme mobile caserne terrain d’exercice militaire reconnaissance attaque, assaut, charge offensive passer à l’offensive A l’attaque! defense defendre, protéger tranchée position fort, bastion embuscade tendre une embuscade fortification

îngilîzî intelligence service intelligence agent intelligence, information informer, informant informed fleet navy airforce navy, naval forces base naval bases mobile mobile gendarme barracks military drill-ground reconnaissance attack, assault, onset offensive to go into the offensive attack ! defence, to defend, to protect trench, entrenchment position bastion, fort ambush to lay an ambush fortification (Dûmahîk heye) Kurm ancî • 117 •

Malbat û merivatî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî meriv, mirov, xizm, mermal merivatî, xizmatî dê, dayik, dad, mader bav, bab dayê, dadê bavo, babo jin mêr dê û bav jinbav, damarî zirbav, bavmarî hêwî, hewî keç, dot, qîz kur, law, gede, pis kurhilî, zirkur

tirkî akraba akrabalÈk ana baba dê’nin çafirÈ hali bav’Èn çafirÈ hali karÈ, kadÈn erkek, koca ebeveyn üvey anne üvey baba kuma kÈz ofilan üvey ofilan

keçhilî, zirkeç

üvey kÈz

nevisî kal, kalik, bapîr pîr, pîrik, dapîr xweh, xwiÒk, xweng, xwehîng et, hek bira kek mam, ap xal xaltîk, xatî, xalet met, metik, pûr jinap, amojin, jinmam xalojin, jinxal tî

üvey çocuk dede nine kÈz kardeÒ abla erkek kardeÒ afiabey amca dayÈ teyze hala amca karÈsÈ dayÈ karÈsÈ kadÈnÈn kocasÈnÈn erkek kardeÒi kayÈn, karÈnÈn kocasÈnÈn kÈz kardeÒi kadÈnÈn kocasÈnÈn kardeÒinin karÈsÈ görümce baldÈz

eltî jintî, hewcan diÒ, gorm hemzift, baltûz, xwiÒkejin, diÒ bûk zava xesû, xwesî xezûr

• 118 • Kurm ancî

gelin damat kaynana kayÈn baba

fransizî parent parenté, lien de parenté mère père forme vocative de dê forme vocative de bav femme, épouse homme, mari parents belle-mère, marâtre beau-père, époux de la mère co-épouse fille fils beau-fils, fils issu d’un autre mariage belle-fille, fille issue d’un autre mariage enfant issu d’un autre mariage grand-père grand-mère sœur sœur aînée frère frère aîné oncle paternel oncle maternel tante maternelle tante paternelle la femme de l’oncle paternel la femme de l’oncle maternel frère du mari (par rapport à la femme), beau-frère la sœur du mari (par rapport à la femme), belle-sœur femme du frère du mari (par rapport à la femme) la sœur du mari sœur de l’épouse, belle-sœur bru, belle-fille, mariée gendre, marié belle-mère, la mère du conjoint beau-père, le père du conjoint

îngilîzî relative kinship mother father vocative case of dê vocative case of bav woman, wife man, husband parents stepmother stepfather co-wife girl, daughter son stepson stepdaughter stepchild grand-father grand-mother sister elder sister brother elder brother paternal uncle maternal uncle maternal aunt paternal aunt wife of paternal uncle wife of maternal uncle husband’s broter brother-in-law husband’s sister sister-in-law wife of the husband’s brother husband’s sister wife’s sister, sister-in-law bride, daughter-in-law bride, groom, son-in-law mother-in-law father-in-law

bûra xezûran, xezûrgelan xinamî, xizm xinamîtî, xizmatî meriv, mirov merivatî, mirovatî zeyî zeyî bûk çû zeyî dotmam, keçmam, keçap, qîzap pismam, kurmam, kurap, pisap birazî kardeÒ çocufiu xwarzî kurxal, pisxal keçxal, dotxal, qîzxal keçxaltî, qîzxaltî kurxaltî, pisxaltî, lawxaltî bixaltî : zarokên xaltiyê kurmet, lawmet keçmet, qîzmet, qîzmetik nevî nevîçirk nevîçîçirk çîçirk cêwî, cotik, cemik, hevzik nûxurî, ziknixî yekta, yekane paÒlandik, paÒebere paÒbab dêÒîr, dayîn dadok biraÒîr xwehÒîr birazava dapîrok, pîrik hevling, bacanak, hevzava

kayÈn birader kayÈnbabagiller, evlilik bafiÈyla akraba evlilik bafiÈyla kurulan akrabalÈk kan bafiÈyla akraba kan bafiÈyla akrabalÈk ailenin evli kÈzÈ ya da kÈzlarÈ yeni evlenen kÈzÈn alilesine ilk ziyareti gelin ailesini ziyarete gitti amca kÈzÈ amca ofilu yefien, erkek yefien, kÈz kardeÒ çocufiu dayÈ ofilu dayÈ kÈzÈ teyze kÈzÈ teyze ofilu teyze çocufiu hala ofilu hala kÈzÈ torun torunun çocufiu torunun torunu torunun - torunun çocufiu ikiz ilk çocuk tek çocuk son çocuk babasÈnÈn ölümünden sonra dofian çocuk süt anasÈ, dadÈ dadÈ, mürebiyye süt erkek kardeÒi süt kÈz kardeÒi safidÈç ebe bacanak

beau-frère, frère de l’épouse les parents du côté de la belle-famille parent par alliance parenté par alliance

wife’s brother parents on the in-laws’ side relations by marriage relationship by marriage parent par lien de sang blood relative parenté par lien de sang blood relation, consanguinity fille mariée de la famille married daughter(s) of a family première visite de la first visit of the nouvelle mariée à la new bride to her famille de ses parents parents’ family la nouvelle mariée the new bride paid a a rendu visite à ses parents visit to her parents cousine, fille de l’oncle (female) cousin, daughter paternel of paternal uncle cousin, fils de (male) cousin, son l’oncle paternel of paternal oncle neveu, nièce, fils nephew, niece, ou fille du frère brother’s son or daughter neveu, nièce, fils nephew, niece ou fille de la sœur sister’s son or daughter cousin, fils de l’oncle maternel maternal uncle’s son cousine, fille de l’oncle maternel maternal uncle’s daughter fille de la tante maternelle maternal uncle’s daughter fils de la tante maternelle maternal aunt’s son enfant (fils ou fille) de maternal aunt’s child la tante maternelle fils de la tante paternelle paternal aunt’s son fille de la tante paternelle paternal aunt’s daughter petit-fils, petite-fille grand-children arrière petit-enfant great-grandchild arrière-arrière petit-enfant great-great-grandchild arrière-arrière-arrière petit-enfant great-great-great grandchild jumeau, jumelle twin premier né first child enfant unique only child dernier né last-born child enfant né après le décès child born after de son père death of his father nourrice, mère de lait west nurse nourrice, gouvernante child’s nurse, governess frère de lait foster brother sœur de lait foster sister ami intime du marié, bridegroom’s best man, intigarçon d’honneur mate friend of the bridegroom sage-femme midwife le mari de la sœur de the husband of one’s l’épouse, beau-frère wife’s sister Kurm ancî • 119 •

Ç e n d

p e y v ê n

k ê m n a s

j i

D îwana M elayê Cizîrî Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR

kurdî îsîn îsandin kam kax : qesr ragirtin rexne sûlaf : sûlav terwende : berê nû zîwer : zîvîn

tirkî parÈldamak, ÈÒÈldamak parlatmak, ÈÒÈldatmak arzû, murad köÒk, villa dayanmak, kaldÈrabilmek eleÒtiri, tenkit bade, Òarap turfanda gümüÒten yapÈlan, gümüÒ

Peyivnasî ÎSTEKAN an ÎSKAN Bi mana qedeh an piyan di nav Kurdên Serhedan de bi kar tînin. Ji rûsî stakan (stakan tê xwendin) ketiye nav van Kurdên cîranê Rûsyayê.

fransizî rayonner, reluire faire luire, polir désir palais, villa soutenir, endurer, supporter critique vin primeur en argent, d’argent

îngilîzî to gleam, to shine to polish wish, desire palace to bear, to endure, to withstand criticism wine early fruit or vegetables silver

PIYAN Di hin herêmên Kurdistanê de bi mana qedeh de bi kar tînin. Peyveke kurdî ye, merivatiya wê bi piyale û peymane yên farisî, philale (fîlale tê xwendin) a yewnanî û phiala (fîla) latînî heye. PIYADE Peyveke îranî ya bi mana peya ya kurdî. Kesê ku bi pê diçe, ne siwar e.

TAWE Alava ku tê de xwarin tê pehtin an germ SEMAWER kirin, peyveke kurdî û îranî ye. Di rehê Ji peyva rûsî samovar (samovar, «ê ku bi wê de tav heye ku germahî ji tavê tê. xwe dikele») tê, di sedsala XIX an de Tirkan ji teÒeya farisî tâve girtine û li gora ahenga dengî ya zimanê xwe kirine tava. ketiye zimanê me.

• 120 • Kurm ancî

hejmar 13

havîn 1993

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Bihara 1993yan Civîna sêzdehemîn ya li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, di navbera rojên 3-9 ê nîsana 1993-yan de li Swêdê, di xwendegeha Biskops Arnöyê de pêk hat. Piraniya xalên bernameya vê civînê, ji xalên domandina lêgerîna li ser termên rêzimanî, hiqûqî, leÒkerî û

avahiyê pêk hatibû. Lê di gel vê jî, civîn di warê jîna civakî û rojane de, li ser peyvên tevn, nan û nanpêjiyê rawestiya. Xebata xwe ya li ser peyvên di kovarên Ronahî û Hawarê de domand. Herweha li ser ferhengoka Zargotina Kurdên Sûriyê xebitî. Ji bo civîna payîzê bernameyek danî. Em encamên civînê di vê hejmara Kurmancî de belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna bihara 1993 yan bûbûn, ev in :

ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Muzafer Begzade (!ikakan), Hazim Kiliç (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Ferhad Pîrbal (Hewlêr), Zinar Soran (Dêrik), Mehmed Uzun (Siwêrek), Veysî Zeydanlî (Bidlîs), Zeynel-abidîn Zinar (Batman), ReÒo Zîlan (Agirî).

Amedekar : ElîÒêr TEVN DOKUMA TEZGAHI MÉTIER À TISSER WEAVING LOOM 1 - hepik, kerkît, kerpît, hepo 2 - pîj, pîjik 3- befÒ, bevÒik 4- masûr, tîrka tevnê

5- dargurd 6- paÒgurd, davik, Òiben 7- sing 8- pîk, piyik 9- tevnî 10- hevde 11- Òilik, tevne 12- gurda tevnê 13- sêpê

TERMÊN HIQÛQÎ (IV) Amadekar : Veysî ZEYDANLï kurdî

guwah, Òahid guwahê çavkî guwahî, Òahidî derhûd derhûdî derhûdname noter deyn deyndar deyndêr kirê

tirkî

tanÈk, Òahit görgü tanÈfiÈ tanÈklÈk, Òahitlik kefil kefalet kefaletname noter 1) borç, 2) alacak borçlu alacaklÈ kira

fransizî

témoin témoin oculaire témoignage caution, garant caution, garantie acte de caution notaire 1) dette, 2) crédit, prêt, créance redevable, débiteur, endetté créancier, créditeur loyer, location

îngilîzî

witness ocular witness witnessing, testimony guarantor guarantee, guaranty bail bond, letter of guarantee solicitor, notary 1) debt, claim, 2) credit, loan debtor, indebted creditor rent, rental Kurm ancî • 121 •

kirêdar kirêdêr xwedîmal deman deman kirin, bi deman girtin bicihanîn bi cih anîn gazî gazî kirin gazîname vexwendin, n.

kiracÈ kiraya veren malik, sahip, mal mülk sahibi icar icar etmek

locataire loueur propriétaire

icra icra etmek

exécution, application exécuter, appliquer

celp celp etmek celpname davet

convocation convoquer assignation invitation

F

e

r

tenant, renter, lodger hirer out, renter out owner, proprietor, landlord letting, hiring out, leasing to let, to lease, to hire out

affermage, location affermer, louer

h

e

n

g

execution, carrying out to execute, to implement, to carry out summons, summoning to convoke, to summon written summons invitation

o

k

a

Zargotina Kurdên Sûriyê Amadekar : Mahmûd LEWENDï kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

ÒûrkêÒ : 1) Òûrbaz, mêrxasê Òûr 2) piÒtmêrê kesekî

1) iyi kÈlÈç kullanan 2) fedaî

kabok : çok, ejnû kefka kopal : kefika gopal

diz baston baÒÈ

1) swordsman 2) one ready to sacrifice oneself knee cane’s knob

da qene : da qet ne bene gulîbir : porkur

hiç olmazsa yas nedeniyle örgüsü kesilmiÒ yaralÈ ve periÒan gönül gelin duvafiÈ hünkar ileri gelenler

1) sabreur 2) personne prête à se sacrifier genou pommeau ou poignée d’une canne au moins celle qui a coupé ses tresses pour porter le deuil cœur brisé, en ruines

dilê dêredêr : dilê birîndar û perîÒan xêlî xundkar giregir rahiÒtin rahiÒtin hev ban : jor li ban : li jor

• 122 • Kurm ancî

tutmak, kapmak, kaldÈrmak kapÈÒmak, güreÒmek yukarÈ yukarıda

le voile de la mariée souverain, sultan notables, personnages importants saisir, prendre lutter, s’en prendre l’un à l’autre haut, partie supérieure en haut

at least woman who has cut her plaits in mourning broken heart, ruined bride’s veil sovereign, sultan leading citizens, important public figures to take, to hold, to catch to get to grips (with), to wrestle upper part, top above, overhead, upstairs

kulî, n.m. kulî, n.m. hêlik : hilik

yumak çekirge bir tür yün

flocon de laine, de coton sauterelle une sorte de laine, laine de qualité prière récitée par le muezzin du haut d’un minaret avant l’appel précédant le lever du jour averse, ondée troupeau de chameaux chamelier, gardien du troupeau de chameaux pierre lourde, difficile à bouger virevolter

flock (of wool or cotton) grasshopper a kind of wool ; high quality wool prayer recited by the muezzin from top of minaret before the morning call announcing dawn shower (of rain) camels’ herd camel driver, cameleer

kebar, kibar

sabah ezanÈ öncesi sala

tavî boÒê devan reyîvan : selwan, salwan

safinak deve sürüsü deve çobanÈ

to shiver, to quake, to shudder a kind of cape the young, of an animal or a child a race of purebred arab horse to cry out

gözde süvari

grelotter, claquer, tressaillir, frissonner une sorte de cape le petit d’un animal ou d’un humain une race de pur-sang arabe s’écrier; pousser des youyous de joie qui a des ailes en or sabre égyptien bruissement, murmure fracas Arabe ordinaire qui n’appartient pas à une tribu cavalier émerite

1) orta 2) yarÈm toy, acemi, cahil kalkmak, yükselmek kitle 1) çarÒaf 2) patÈska

1) moyen 2) à moitié, demi novice, inexpérimenté se lever, s’élever masse 1) tchador 2) batiste

gome : kevirê mezin û yerinden oynatÈlmasÈ giran ê ku ji ciyê xwe nalebite güç afiÈr taÒ ligligandin : bi lez badan hÈzla çevirmek, döndermek ligligîn Òiddetle titremek hewranî : herwanî cewr

harmanî, bir cins aba yavru

seklawî lîlandin

bir cins asil at zÈlgÈt çekmek, sevinç vermek için lilili çekmek altÈn kanatlÈ bir kÈlÈç türü hÈÒÈrtÈ ÒÈngÈrtÈ asÈlsÈz sÈradan Arab

çengezêrîn kosemisrî : kalmisrî xuÒîn çingîn ereboÒk : Erebê ne eÒîr û bi serê xwe Òengesiwar : siwarê jêhatî yê berbiçav nîvçe xeÒim, xiÒîm hilhatin gutil, gutle, kutle hîzar, hêzar : cilê jina yê derve zirincî sayî, sahî çîksayî, Òîr sahî hiÒkesayî temborî, temorîk, temerî, temelî, poçax Òêzer (zerê bi qahweyî, bi sorayî ve) xurmeyî

heavy stone hard to move to twirl around

who has golden wings a kind of sword, Egyptian sword murmur, rustle, rustling, buzzing din ordinary Arab, who does not belong to a tribe skilled rider

kula-sarÈ arasÈ at donu

1) middle, mean 2) half greenhorn, inexperienced, novice to get up, to stand up, to rise mass, crowd 1) women’s outdoor overgarment 2) cambric gris plomb lead colored, gray clair, pur, limpide clear, limpid, pure très clair, sans nuage very clear, cloudless froid intense des nuits claires dry cold, frost on a cold night accroche-cœur, boucle de lock of hair, curl falling cheveux qui tombe sur le front on the forehéad side lock brun roux, louvet russet, dun

hurma rengi

couleur de date

kurÒuni renk açÈk (hava) apaçÈk (hava) ayaz kakül

color of date

Kurm ancî • 123 •

ûçÈk, hûçik, hiçik, lewendî

kolun yen bafiÈ ince belli

cordon de la manche des habits traditionnels kurdes qui a la taille fine

sleeve’s string in the Kurdish traditional dresses slim-waisted

noqtajî, newqtajî, navteng, newqzirav ritam zingorî, zengarî pîq, çîq : hestiyê çepê yê teyran, ji wî hestiyê qelûnê çêdikin miz (hilmek cixare) Òevgêr : mêrxasê Òevê hêwirîn

sulu çamur, balçÈk pasaklÈ uyuk kemifii

boue, bourbe crasseux, sale fémur

wet clay, mud dirty, slovenly, filthy femur, thighbone

bouffée héros nocturne se poser, s’arrêter pour se reposer, percher

puff, drag nocturnal hero to stop, to rest, to perch

abriter, accueillir qui s’est mis à l’abri à plat ventre

to shelter, to welcome who has taken shelter face downwards

fredonner passage

çekim gece kahramanÈ geçici konaklama, sÈfiÈnma, bir yerde kalma, barÈnma hêwirandin barÈndÈrmak hêwirdar : kesê ku hêwirî ye barÈnan kiÒi dernixûn : ber bi jêr, yüz üstü ser dev kirin, devûrû, deverû bilandin mÈrÈldanmak rêbar, rêbiwar geçit destevala : destvala

silahsÈz, eli boÒ

çabgan

cepken

qibûr dilûl : cûreyek hêÒtirê çîpzer e, beza ye Òînok berwac irc, arc vexwendin, l. nameya vexwendinê

tabanca kÈlÈfÈ binek devesi

étui à revolver chameau de course

to hum passage, passageway, mountain pass empty-handed, unarmed poor, helpless sort of jacket the sleeves of which are slit, leaving the arms free holster saddle camel

bir çeÒit eski tüfek bir cins tüfek bambu, Hint kamÈÒÈ davet etmek davetname, davetiye

misoger misogerî misoger bûn misogerbûn misoger kirin misogerkirin misongerbûyî daxwaz daxwazname daxwazkar

kesin kesinlik kesinleÒmek kesinleÒme kesinleÒtirmek kesinleÒtirme kesinleÒmiÒ talep, istek dilekçe talebkâr

variété de fusil ancien variété de fusil ancien bambou inviter, convier invitation, carte ou lettre d’invitation définitif caractère décisif, certitude devenir définitif le fait de devenir définitif rendre définitif action de rendre définitif definitif, certain demande, requête requête écrite, pétition demandeur, requérant

a kind of old rifle a kind of old rifle bamboo to invite written invitation, invitation card definitive, final decisiveness, certainty to become final becoming definitive to make final, definitive making final definitive, certain request, demand petition, written request applicant, suitor

• 124 • Kurm ancî

à mains vides, désarmé, démuni sorte de veste qui ressemble au dolman

Fe r hen g o k a

RONAHÎ (III)

Amedekar : Mizaffer BEGZADE kurdî

tirkî

ejnû : çok kort, kortik, çal mirîzindî berpeyî : pêÒkêÒiya ji bo mezinekî berpeyî kirin bîstek : weÒek, qasek nifir dizdar

diz çukur yaÒayan ölü arz ve takdim

fransizî

genou fosse, trou, cavité mort-vivant présent offert à un supérieur, à un seigneur, offrande bir büyüfie sunum présenter une offrande an, lahza moment, instant beddua anathème, imprécation kale koruyucusu, défenseur, gardien kale komutanÈ de forteresse peÒilîn dafiÈlmak s’effondrer, se disperser qels zayÈf faible, affaibli bêtêl telsiz sans fil li xwe guhdar bûn kendine bakmak faire attention à soi, prendre soin de soi, Òêwirîn danÈÒmak consulter kutik : têjikê se, köpek, domuz ya da petit d’une chienne, beraz an hirçan ayÈ yavrusu d’une truie ou d’une ourse kutikê se, cewrik enik chiot gurxenêk : seyê ku kurt bofian köpek chien capable guran dixeniqîne d’étrangler des loups gurêx kurt köpefii, güçlü, chien dressé pour donner kuvvetli gözü pek la chasse aux loups serbend : serekê mufrezê müfreze komutanÈ commandant d’un détachement banî jor yukarÈ en haut, partie supérieure çêla yekî / tiÒtekî kirin birinden veya bir parler de quelqu’un Òeyden bahsetmek ou quelque chose çêl kirin bahsetmek mentionner, citer cihangîr fatih conquérant zirêç kurÒun plomb nihît : teht döÒeme taÒÈ bloc de pierre, dalle de pierre fûrîn fÈÒkÈrma, kabarÈp taÒma éruption col, tevlihev karÈÒÈk, karma mélangé nijad, regez Èrk race boÒ kesif, yofiun, kalabalÈk, bol dense, abondant venasîn itiraf etmek, tanÈmak reconnaître xwîl : xîl, xûz, xwar efiri courbe, oblique, courbé ramedandin yatÈrmak coucher, étendre ramedîn, xwe ramedandin yatmak, uzanmak se coucher, s’étendre zikiÒkî : serzik, serdev yüz üstü à plat ventre arsîm : zekem, persîv, helamet nezle rhume

îngilîzî

knee hole, pit, hollow, cavity more dead than alive offering, present given, to a high official to present an offering moment, instant curse, anathema, imprecation warden of a castle to collapse, to fall down weak, weakened wireless to take care of oneself to consult, to take advice young of a bitch, a sow or a shebear pup, puppy dog able to strangle wolves dog trained to hunt wolves commander of a detachment up, upstairs, upperpart to talk about s.o or s.th. to mention, to talk about conqueror lead stone slab eruption mixed race abundant, dense, thick to recognize bent, curved, inclined to lay down, to spread out to lie down, to stretch out face downwards cold, head cold Kurm ancî • 125 •

arsîmî bûn bêpîvan rajêr zêw kûlî riz, birinc zintarî bazdonek, pêbask

nezle olmak ölçüsüz tebaa, uyruk karnaval, Òölen, Òenlik sömürgelerde Hintli ya da Çinli iÒçi, hamal pirinç dizanteri atlama taÒÈ

xwe tê zer kirin fêtkarî, fehêtkarî, Òermezarî tertepêl têvel berfende : Òepe, aÒît, herez mirêk : neynik xwînî Òelp, Òep himbiz himbizî sergevaz sergevazî

atlamak utanç, mahcubiyet eski belge, arÒiv muhfelif, türlü, çeÒitli çÈfi ayna kan davalÈ, katil darbe, vuruÒ sÈk sÈklÈk önder, lider önderlik, liderlik

veketin : vezelîn

uzanmak, yatmak

rêzik talde, stare rîp varqilîn

gelenek sütre, barÈnak hile kendine gelmek, farkÈna varmak hücum etmek, saldÈrmak sessizce sonuç, netice abes, nafile, saçma abeslik, saçmalÈk saçma-sapan

dirêjî xwe kirin, êrîÒ kirin ji kerr ve dongî tewÒ tewÒî tewÒo-mewÒo hawik boblat : bobelat gindirîn sotebar, ardû kaztîn : nalîna seyan perû : xelat êrdim : herêm, navçe qabqab devî pergal gastîn : meydan xwe çengî ...... kirin

• 126 • Kurm ancî

deve semerî facia, musibet yuvarlanmak yakacak köpek inlemesi ödül, mükafat yöre, bölge takunya çalÈ, çalÈlÈk, fundalÈk düzen, nizam meydan saldÈrmak, hücum etmek

s’enrhumer démesuré ressortissant, sujet carnaval, kermesse coolie

to catch a cold excessive, inordinate subject, national carnaval, popular feast coolie

riz dysenterie pierre saillante sur laquelle on s’appuie pour franchir un ruisseau sauter, se jeter honte, timidité, opprobre archives divers, varié avalanche miroir assassin coup touffu, dense touffeur, densité leader, dirigeant direction, qualité de leadership s’étendre, se tapir, s’allonger tradition, us abri astuce, supercherie, tricherie se rendre compte, remarquer attaquer, mener une attaque discrètement résultat vain, futile, absurde futilité, absurdité futilités, absurdité, propos incongrus bât du chameau calamité, désastre rouler, couler combustible hurlement du chien prix, récompense région sabot (chaussure en bois) buisson, petit bois ordre, système place s’en prendre à, attaquer

rice dysentery stepping-stone to jump shame, shyness archives diverse, varied, various avalanche mirror assassin, murderer blow, knock tight, dense, thick density, tightness, thickness leader leadership to stretch out, to lie down tradition, custom cover, shelter trick, cheating to become aware (of), to notice to attack, to make an assault discreetly, quietly result futile, vain, absurd absudity, futility, rubbish incongruous talk, nonsense camel’s packsaddle calamity, disaster to roll along, to flaw fuel, combustible howling award, reward, prize area, region clog, sabot bush order, system square to make an assault on, to attack

xwe di ser..... re çeng kirin çelîxt : çelî bêhtir, bêtir stirîh, Òax, qoç, qiloç, strû çîtik kiÒandin Òerde dama zinhar kem seng : sengînî, giranî bi seng : sengîn, giran sengîn / sengandin çel bizav binas

üzerinden atlamak

sauter par dessus de....., enjamber taÒlÈ, kayalÈ dafi çÈkÈntÈsÈ éminence pierreuse daha fazla davantage, plus boynuz corne kura çekmek tirer au sort, conscrire terbiye, adab éducation hüzünlü, üzgün, triste, pensif düÒünceli sakÈn gare, prenez garde burnu kesilmiÒ, fautive, kabahatlÈ dont le nez est coupé afiÈrlÈk poids afiÈr lourd, pesant tartmak peser yüksek sarp kaya rocher élevé et abrupt hareket mouvement neden, müsebbib cause, responsable

to jump (over) stony knoll more horn (1) to draw lots (2) to draft éducation thoughtful, sad, gloomy beware, take care at fault, guilty woman whose nose is cut as punkshment weight heavy to weigh high steep rock move, movement cause, motive

F e r h e n g o k a

HAWARê Amadekar : Mehmed UZUN kurdî

tirkî

ayaklanma

fransizî

serxwerabûn : raperîn, serîhilanîn keçebav : keça bi esl pîpok qulêr : qulqulkî pow : hevde germandin rikrikandin dijûn : çêr rojanî : yewmiye bilêvkirin hingur dahatî nihirandin, nihirîn mehdik : landik, dergûÒ parîz bûm : kund kevanjen

asÈl kÈz cam göz göz delikli örü ÈsÈtmak çatÈrdatmak küfür yevmiye, gündelik telafüz alaca karanlÈk gelecek mÈrÈldanmak beÒik park, bahçe baykuÒ 1) okçu, 2) hallaç

insurrection, soulèvement fille noble, de belle lignée vitre poreux trame chauffer claquer juron, injure, blasphème salaire journalier prononciation clair-obscur, pénombre avenir fredonner berceau parc, jardin hibou 1) archer, 2) cardeur

solîn rêl

çiçek bahçesi orman

parterre de fleurs bois

îngilîzî

uprising, insurrection girl of noble origin glass, pane, window all holes, porous woof, weft to heat to clatter curse, insult, blasphemy daily pay, day’s wages pronunciation, spelling twilight, half-light future to hum cradle park, grounds, garden owl 1) archer, 2) woolfluffer who works with bow flower bed, flower garden wood Kurm ancî • 127 •

N an û nanpêjî Amadekar : Zinar SORAN kurdî ard, ar, arvan hevîr girik hevîrtirÒ kapek nanpêj nanpêjî nanfiroÒ

tirkî un hamur hamur topafiÈ maya kepek ekmek piÒirme ustasÈ, fÈrÈncÈ ekmek piÒirme ustalÈfiÈ, fırÈncÈlÈk ekmekçi

nanfiroÒî

ekmekçilik

nanê sêlê

sac ekmefii

nanê req/rikak ; nanê sêlê yê hiÒk, piÒt re avê lê dikin û dixwin nanê Òikeva Òilekî, Òilikî, kumik nanê hilatî xewre lewaÒ perxaç, kadesûr : nanê bi penêr zilopî, zengilok

kuru sac ekmefii

kulîçe piÒrûk : 1) hevîrê ku baÒ nehatiye histiran, 2)herriya ku baÒ li hev ne ketiye hestîf tenûr miÒûd, rûhevîrk : potê ku davên ser hevîr zendik, milik bermilk destik, tetik mezreke, mezkere,

• 128 • Kurm ancî

mayasÈz ekmek gözleme mayalÈ ekmek bir çeÒit börek yufka ekmek peynirli ekmek, pohaça tulumba tatlÈsÈ çörek 1) az yofirulmuÒ hamur, 2) az karÈÒtÈrÈlmÈÒ çamur baÒ tarafÈ geniÒ olan ve ekmefiin tandÈr ya da fÈrÈndan çÈkarÈlmasÈnda kullanÈlan demir tandÈr hamur örtüsü kolluk kollu tandÈrcÈ önlüfiü tutacak üzerine bir çaput sarÈlarak hamurun tandÈra yapÈÒtÈrÈlmasÈnda kullanÈlan geniÒ bir tahta parçasÈ

fransizî farine pâte boule de pâte levain, levure son boulanger métier de boulanger

îngilîzî flour dough, pastry, batter roundish lump leaven, yeast bran baker bakership

vendeur de pain, boulanger commerce de pain, boulangerie pain cuit sur une plaque de tôle nanê sêlê sec qu’on conserve et q’uon trempe dans l’au pour manger pain sans levain crêpe pain au levain sorte de galettes des rois fine galette de pain feuilleté au fromage

breadseller, baker breadselling bread baked on metal sheet dried nanê sêlê unleavened bread pancake leavened bread sort of twelfth night cake thin flat cake flaky pastry

sorte de pâtisserie arrosée de syrop brioche 1) pâte mal pétrie, 2) glaise peu mélangée spatule servant à détacher le pain du four et à l’extraire

sweet made of pastry soaked in syrup round cake or loaf 1) badly kneaded dough 2) badly mixed clay spatula to take the bread

four à pain en glaise tissu couvrant le pétrin

earthenware oven towel covering dough

manchon, protège-bras chemise de protection des femmes faisant cuire le pain gant de cuisine spatule en bois enrobée de tissu servant à appliquer le pain sur la paroi du four

muff, oversleeve shirt protecting women when baking bread oven glove wooden spatula couvered with a cloth used to put bread in the oven

out of the oven

pêÒmal, berkoÒ, bervank, mêzerönlük ardû, awirdû yakacak sêl sac tîr, tîrik ince oklava Òapik, Òûpik, kirtnak, merdane oklava kirdanek, darkilor, dûx tifik ocak pelgez, maÒik maÒa qursik : xwarineke hamur ve yumurtadan kurdî; hevîr û hêk yapÈlÈp yafida kÈzartÈlan û rûn bi çemçik an bir cns börek heskê dixin nav rûnê qijirandî qerisok : nanê ji arvanê mercimek unundan nîskan çêkirî yapÈlan ekmek hevdel, pelok, pilor, bulamaç pelûl : rûn + ard + Òerbet an dims (mot, doÒav), ron e û didin jinên ku nû zarok anîne yan jî kesên ku diranên wan nîn in. helawî : helawa arvan un helvasÈ bist çelak: ÒîÒa tenûrê arkolk: ÒîÒa ber tifikê

ÒiÒ tandÈr ÒiÒi ocak ya da mangal ÒiÒi

kulor: nanê gilover ê ku nava wî qûl e girde, qalin : nanê gilover ê stûr.

tablier combustible plaque de tôle pour faire cuire du pain rouleau fin à patisserie rouleau de pâtissier

apron, fuel thin metal plate for baking bread thin rolling-pin rolling-pin

foyer, âtre pincette beignet

furnace, fireplace tongs, pliers doughnut, fritter

pain fait de la farine de lentilles bouillie à base de farine et du raisiné à l'usage des parturientes ou des personnes édentées

bread made with lentil flour thick soup made with flour, butter and syrup or raisiné for parturients or toothless people

halva de farine

sweet prepared with flour, butter and sugar skewer oven’s poker poker

brochette tisonnier du four tisonnier

mirtoxe, xwerîs : xwarineke kurdî ye. Arvan di rûnê qijirandî de qenc sor dikin û dixwin. Ard + rûn + xwê.

tertepe : nanek ji lewaÒ stûrtir ji girde teniktir e.

biçirk : ji hevîrê Òikeva girikên piçûk çêdikin û di nav rûn de diqijirînin

toxavk : toyê ku bi ser Òîr dikeve

pispisok : av + rûn + nan + biharat + pîvaz

rûxavk : kefa ku bi ser rûnê kelandî dikeve

xebîs : ard + rûn + Òekir (mirtoxe + Òekir)

ardxavk : ardê ku bi ser mixilê dikeve

kincirok : ardxavk + hêk

sorgulka ard : li hin herêman ardxavk xwarinek e ji ardê di nav rûn de qijirandî çêdibe ; carna gûz jî dixin navê.

loq : hevîrê piÒrûkî, bi hevîrî didin dewar û hespan

xavik : tiÒtê ku di kelandin an bêjingkirinê de bi ser xavikê (melesê) de dikeve, diavêjin yan jî bi awayekî din bi kar tînin. hevrîÒk : nanê genimî yê tenûrê û germ ku di nav rûn de hûrkirî. Xwarineke kurdî ya kevn e. Nanê germ + rûn.

kût, pato, tapan, tapo : nanê kapekê an yê ji tenûrê ketî ku didin seyan kelexank xacîgat, xacirgan çîtik : darikê qurayê ava boÒ, daristana boÒ, milkê boÒ. Kurm ancî • 129 •

Avahî û alavên avahiyê Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

kox pang : xaniyê servekirî pag

kulübe üstü açÈk yapÈ

cabane, hutte construction sans toit

üstü kapalÈ hayvan barÈnafiÈ kümes

1) écurie, 2) étable

hut, cabin, shed building or house which has not a roof 1) stable 2) cowshed

basse cour

poultry house

iki katlÈ ev

maison à étage

two story house

duvarlarÈ çitlerden örülü içi dÈÒÈ sÈvalÈ yapÈ

construction dont les murs sont faits de tiges ou branchages pavillon, palais palais palais palais étage chambre salle de séjour chambre à coucher

house whose walls are made of stalks or branches

kolik, pîng, pînik, koxik, kox mendere, dutebeq, duqat bêla

koÒk seray kax qesr ta, qat, tebeqe, taq ode, mezel, jûr odeya rûniÒtinê odeya nivistinê an razanê odeya xwarinê mêÒevang, mêÒildan bakêÒ bakêÒî destÒok cilÒok serÒok, hemamok avdestxane, destavxane, avrêjxane, daÒir holik, kepir, çardax qalib rende xeÒeb, simok, simtek, nojek • 130 • Kurm ancî

köÒk saray saray saray kat oda oturma odasÈ yatak odasÈ

pavilion, villa, palace palace palace palace floor, story room living room bedroom

yemek odasÈ arÈ kulübesi, kovanlarÈn bulundufiu sundurma havalandÈrÈcÈ havalandÈrma lavabo çamaÒÈrhane banyo tualet, yüznumara

salle à manger dining room appentis où l’on range lean-to where the les ruches beehives are stored aspirateur, ventilateur ventilation lavabo buanderie salle de bains toilette

aspirator, ventilator, fan ventilation washbasin washhouse, laundry bathroom toilet, wc

çardak kalÈp rende matkab

treille, tonnelle moule rabot perceuse

trellis, bower mould, matrix carpenter’s plane drill

1 - bivir, balte 2 - tevrik 3 - tevÒo, tevÒî, tevÒû 4-5 - çakûç 6 - gaz, kelbetan 7 - îskarpîn, eskene 8 - Òaqûl 9 - kuling 10 - birek, miÒar 11- çirik 12- tereziya avê, terazûya avê, mêzîna avê 13- geran, zomp, balyoz, mirc 14- qerase, lihaze, çilmêre, lomb 15- kuling, tevr 16- bêr 17- mer 18- mala, malî, kefik 19- kevçi, kevçik 20- girgirok, xirxirk, erebeya destan

balta çapa keser çekiç kerpeten yontma kalemi çekül

hachette hove, binette herminette marteau tenailles ciseau fil à plomb

axe, hatchet hoe adze hammer pincers, tongs, nippers chisel plumb line

testere çÈkrÈk su terazisi

scie rouet, treuil niveau de maçon

saw, handsaw spinning wheel, pulley carpenter's level

balyoz

casse-pierres

sledge hammer

kaldÈraç

levier

lever

kazma kürek bel mala sıva malasÈ el arabasÈ

pioche pelle bêche truelle truelle de plâtrier brouette

pickaxe shovel spade trowel plasterer's trowel wheelbarrow

Peyivnasî

…ekir Peyveke hindo-ewropî ya gelekî kevn e. Di sanstkrîtî de sarkara an saxara ji zilê kû jê Òekir çêdibe re dibjêjin. Ev Bêdirok Satila ji lastîkê çêkirî. Ji rûsî VEDRO (Vêdro tê xwendin); peyv di dema Yewnanistana kevnare de bi teÒeyê sakxasatil tê, di hin navçeyên Kurdistana bakur de tê bi kar ron ketiye yewnanî, di latînî de bûye saccharum (sakxarum). TeÒeya farisî ya peyvê Òeker e û nêzî ya kurdî ye. anîn. ïngilîziya vê peyvê sugar e û Òûgir tê bi lêv kirin. …ekerdank ji derdanê ku Òekir dixinê re dibêjin. Sênî Peyveke îranî ye; bi guhartinên biçûk ên bilêvkirinê di farisî, belûcî û zimanên îranî yên din de jî heye. Faris vê Rende peyvê sînî telafûz dikin. Di hin navçeyên Kurdsitanê de ji Peyveke îranî ye; reha wê ya farisî rendîden bi mana rast kirin, kotin e. sêniyê re berkêÒ dibêjin.

Kurm ancî • 131 •

Termên rêzimanî (V)

Amadekar : Rojen BARNAS

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

hevoksazî rewÒ rewÒa binavkirî rewÒa nebinavkirî bikaranîna awayan awayê navkî awayê bangkî awayê tewandî rewÒîn awayê cihkî awayê pêveberî pêveberî peywendî pêvekirin peywendiya pêvekirinê peywendiya çawahiyê diyargîn diyargînên têkel pêveniÒt kirde pêveber têrker têrkera yekser têrkera neyekser tiÒte têrkera rewÒîn têrkera yekser a lêkerê têrkera neyekser a lêkerê têrkera navdêrê têrkera daçekê hevok hevoka pirsiyarkî hevoka baneÒanî hevoka sereke hevoka pêreyî hevokên pêreyî yên

sözdizimi durum, hal belirlilik durumu belirsizlik durumu durumlarÈn kullanÈmÈ yalÈn durum seslenme durumu efiik durum durumsal yersel durum yüklemsel durum yüklemsel iliÒki, bafilantÈ ekleme eklenme bafilantÈsÈ niteleme bafilantÈsÈ belgeç (öz sÈfat) karmaÒÈk belgeçler koÒuntu özne yüklem tümleç düz tümleç dolaylÈ tümleç nesne durumsal tümleç dolaysÈz fiil tümleci dolaylÈ fiil tümleci isim tümleci edat tümleci cümle soru cümlesi ünlem cümlesi temel cümle yan cümle ad ve sÈfat yan cümleleri

syntaxe état état défini état indéfini emploi des cas nominatif vocatif cas oblique circonstanciel cas locatif cas attributif attributif relation annexion rapport d’annexion rapport de qualification épithète epithètes complexes apposition sujet attribut complément complément direct complément indirect objet complément circonstanciel complément direct de verbe complément indirect de verbe complément de nom complément de préposition phrase phrase interrogative phrase exclamative proposition principale proposition secondaire propositions nominales

syntax state definite state indefinite state use of the cases nominative vocative oblique case adverbial locative case predicative case predicative relation annexation annexation relation qualification relation attribute complex attributes apposition subject complement object direct object indirect object object adverbial phrase direct object verb indirect object verb possessive phrase poropositional phrase sentence interrogative sentence exclamatory sentence main clause subordivate clause nominal and adjectival

• 132 • Kurm ancî

navdêrî û rengdêrî hevokên pêreyî yên temamker hevokên pêreyî yên peywendiyê hevokên pêreyî yên rewÒîn hevoka temamker hevoka têkel hevcih

ahenga deman ahenga raweyan

tümleyici yan cümleler

et adjectives propositions complétives

clauses substantival clauses

bafiÈntÈlÈ yan cümleler

propositions relatives

relative clauses

durumsal yan cümleler

propositions circonstancielles

adverbial clauses

tümleyici cümle karmaÒÈk cümle baÒka bir sözcüfie köken yada biçim bakÈmÈndan benzeyen sözcük zamanlarÈn uyumu kiplerin uyumu

phrase complétive phrase complexe paronyme

substantival phrase complex clause paronym

concordance des temps concordance des modes

sequence of tenses sequence of moods — dawî—

. , ? : ; () [] “” _ ! (...) (--)

NUQTE…ANÎ / XALBENDÎ

NOKTALAMA Ë…ARETLERË

PONCTUATION

nuqte, xal bihnok pirsnîÒan, nuqtepirs nuqtecot nuqtebihnok kevane koÒebend dunik

nokta virgül soru iÒareti iki nokta üstüste noktalÈ virgül parantez köÒeli parantez tÈrnak iÒareti

point, virgule point d’interrogation deux-points point-virgule paranthèse crochet guillemet

xêzik bendik bangnîÒan sênuqte dubendik xistina nav dunikan xistina nav du kevaneyan kevane vekirin kevane girtin

çizgi tire ünlem iÒareti üç nokta yanyana çift çizgi tÈrnak içine almak paranteze almak parantez açmak parantezi kapatmak

ligne trait d’union point d’exclamation point de suspension double-tiret mettre entre guillemets mettre entre parenthèses ouvrir une parenthèse fermer la parenthèse

PUNCTUATION

full stop, period comma question mark colon semicolon parenthesis, bracket square brackets inverted comma, quotation mark line hyphen exclamation mark suspension points double-dash to put in quotation marks to put between brackets to open the brackets to close the bracket

Kurm ancî • 133 •

hejmar 14-15

zivistan - havîn 1994

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

(Xerzan), Ordixanê Celîl (St.Petersbûrg), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Zinar Soran (Dêrik), Têmûrê Xelîl (Rewan), ReÒo Civîna payize di navbera rojên 29 Zîlan (Agirî) û Zeynelabidîn Zinar (Batman). teÒrîn-5 kanûn 1993yan de, li Parîsê, pêk hat. TiÒtê vê civînê yê hêjayî gotinê ew e ku civîn di Civîna bihara 1994an dema lidarketina konferanseke navneteweyî de, ku di bin navê «Zimanê kurdî ber bi sala 2000 Civîna panzdehemîn ya li ser zimanê î» de, ji aliyê Enstîtuya Neteweyî ya Ziman û kurdî, zaravayê kurmancî, di navbera rojên 3Bajarvaniyên Rojhilatê û Enstîtuya Kurdî ya 8ê nîsana 1994an de li Swêdê, di xwendegeha Parîsê ve hatibû amade kirin. Ji çaraliyên ciha- Biskops Arnöyê de pêk hat. nê, kesên kurd û biyanî, wek pispor yan jî wek Bernameya vê civînê, ji gotûbêjên li ser mêvan ji bo vê konferansê ku di avahiyeke xwe- hin pirsgirêkên rastnivîsînê, ferhenga pehlewî, ser û kevnare ya zanîngeha Sorbonê de pêk devoka Hekariyan, navdêr û lêkerên ji dengan dihat, hatibûn vexwandin. Mebesta vê konferansa navneteweyî, bi kurtî, ew bû ku rewÒa zimanê kurdî ya îro, gehînek û qonaxên ku ew di vê sedsala dawîn de jê derbas bûyî û tecrubeyên jê derketî, raxîne ber çavan û wan binirxîne. Herweha wî bide ber çend zimanên din, ku di dîroka xwe de rastî gelek asteng û boblatan bûne ku diÒibîne yên zimanê me, nirxandin û bêjîngkirina encamên wan û hwd. Herçî bend û raporên pisporan, gotar û axaftinên vexwandî û mêvanan in, ku pêÒkêÒî konferansê kirine, dê piÒtre wek pirtûkekê bi çend zimanan bête weÒandin. BeÒdarên civînê, di wan çend rojên mayî de, li ser xalên programa xwe xebitîn. Ji bo civîna bihara 1994an bernameyek danîn. Hevalên ku beÒdarî vê civînê bûbûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî

Civîna Parîsê

kurdî ristin, rêsîn teÒî teÒîrêsî teÒî ristin/rêsîn serteÒî doxteÒî, dûlkê teÒiyê nîk, nêk, nihk, nik, nûk zî rîÒ peng guloka dupengî

tirkî efiirmek, ifimek ifi, örek efiirme, ifime (ifi ile) öreke (ifi) ile efiirmek ifi baÒÈ, örekebaÒÈ ifi sapÈ, örekesapÈ ifi tÈfiÈ, öreke tÈfiÈ ince iplik yün iplifii yumak yapÈlÈrken çaprazlamasÈna atÈlan bafilar çifte bafilÈ yumak

diafirin, peyvên di kovarên Ronahî û Roja Nû de û herweha ferhengokên hin klasîkên me pêk hatibû. Civînê, herwekû caran, kar û barên xwe nirxand û ji bo civîna pêÒî jî bernameyek danî. Em hin ji encamên vê civînê di vê hejmara Kurmancî de diweÒînin. Hevalên ku beÒdarî vê civînê bûbûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), DerwêÒ Ferho (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Rojen Barnas (Diyarbekir), ReÒo Zîlan (Agirî) û Zeynelabidîn Zinar (Batman).

fransîzî filer la laine fuseau filage avec un fuseau filer avec un fuseau la tête du fuseau la tige du fuseau pointe métallique du fuseau fil fin fil de laine nœud croisé de la pelote pelote à deux nœuds

ristin Amadekar : Zinar SORAN îngilîzî to spin spindle spinning to spin head of the spindle spindle's stem spindle's needle thin yarn yarn crosswise knot in a wood ball wood ball with double knots Kurm ancî • 135 •

guloka çarpengî peng, kelef, penge ta, dezî tayê xav, tayê kêmba ben, benik, bend nex, nexik arÒûjin, asûjin, arÒûn, aÒûjin sênex qinap, qirnap kap werîs Òirît teng, tang bisk kulî, sîmek lûfik, lûlik Òeh, Òehhirî, Òe Òehmû, Òehê mû devÒeh

hirîÒo hirî raxistin veçirandin Òeh (Òe) kirin berkabik, berrank

teÒî vizandin teÒî zîz kirin teÒî badan ziyîn binÒeh, binÒe serÒeh, serÒe mû hirî liva tiftîk, çûr kej

• 136 • Kurm ancî

dört bafilÈ yumak çile iplik iyice efirilmemiÒ iplik ip kÈl iplik çuvaldÈz

pelote à quatre nœuds écheveau fil fil mal formé corde fil en poils de chèvre grosse aiguille pour sacs à grains kalÈnca kÈl ip ficelle en poils de chèvre kÈnnap fil en chanvre kalÈn ip ficelle urgan grosse corde en poils de chèvre Òerit corde en chanvre enli yassÈ urgan bande tissée en poils de chèvre yün saçafiÈ frange de laine brute taraktan geçirilmiÒ efirirmeye flocon de laine hazÈr yün tutamı peignée efiirmeye hazÈr uzunlamasÈna mèche de laine dolanmÈÒ yün yumafiÈ peignée yün tarafiÈ peigne à laine kÈl tarafiÈ peigne à poils bir defada yün tarafiÈ quantité de laine brute afizÈna gelebilecek qui pourrait être passée miktarda yün destesi au peigne en une fois 1) yün yÈkama günü, 1) jour du lavage de la 2) yün yıkayan laine, 2) laveur, se de laine yünü kurutmak étendre la laine pour için sermek la sécher taraklama öncesi triage de la laine brute yolarak ayÈklamak avant le peignage taramak peigner efiirmede kullanÈlan protège-jambe deri veya muÒambadan en cuir ou toile cirée yapÈlan diz önlüfiü utilisé par les fileuses ifi çevirmek tourner fuseau ifii hÈzlandÈrarak faire tourner vite döndürmek le fuseau ifi çevirmek tourner fuseau ipi makaraya/yumafia sarmak embobiner tarak artÈfiÈ yün rebut du peignage taraklanmÈÒ ilk yün laine peignée de premier choix kÈl poils yün laine kuzu yünü laine d’agneau tiftik mohair bir çeÒit keçi kÈlÈ sorte de poils de chèvre

wood ball with four knots hank thread, yarn ill spinned yarn rope, cord, string hair made thread packing needle string made of goat's hair hemp thread string, twine stout rope made of goat's hair hemp rope strip made of goat's hair fringe of untreated wool pinch of combed wool tuft of combed wood card comb quantity of untreated wool that can be carded in one go 1) wool washing day 2) wool washer to spread out wool to let it dry sorting out wool before carding to card leather shin guard

to roll the spindle to turn the spindle quickly to roll the spindle to wind carding left-ouers top-quality carded wool hair wool lamb’s lab's wool mohair kind of goat's hair

F E R H E N

G

O

K A

Pehlewî û K urmancî P

Amadekar : Rojen BARNAS

ehlewî, Farisiya navîn e. Farisiya kevin yek ji zimanê resmî yê dewletê yê dewra Axamenidan bû ku ji dema Darius (çi bigre berî Îsa 500î) heta dema zefta Îranê ya Îskenderê Makedonî ajot (berî Îsa 330-327). Di dema Axamenîdan (Akamenid) de Farisî, Êlamî û Akadî zimanên resmî û Aramî jî zimanê dîplomasî û bazirganî yên împaratoriya Persan bûn.(1) Bi vegirtina Îranê ya Îskender re Farisiya kevin ji zimanê resmî yê dewlet-bûyinê derket û cihê xwe ji zimanê resmî yê împaratoriya Îskender, ji Yûnanî re hiÒt. Di nîveka sedsala 200î berî Îsa Parthên koçer ku li bakurê Îranê bûn, ji rojhelat û bakur ve heta Babîl û Êlamê Îranê dan ber xwe û kirin bin hukmê xwe, ku di wê demê de ev dever di bin hukmê Seleukiyan de bûn û zimanê wan ê burokrasiyê Yûnanî bû. Di destpêkê de Parth zimanê xwe di danûstandinên resmî de bikar neanîn, di dewsê de Yûnanî wek zimanê resmî bi kar anîn. Parthî di destpêkê de zaravayekî îraniyê bakurîn bû ku nêzîkî Skîtî û Sakayî bû û jê re Pehlewî an Farisiya navîn jî tê gotin. Di zemanê Sasaniyan de (piÒtî Îsa 224-641) û bi taybetî di dema Narseh de (293 - 302) Parthî an Pehlewî bû zimanê resmî yê dewletê. Bi têkçûna hukumraniya Îranê li hember

A

Transkrîpsiyona Pehlewî û xwendina wê a=e agar (eger) ambar [Er. ‘anbar] (‘ember) arzæn (erzan) asmæn (esman) [N: æsmæn] az (ez) [P] æ=a æfr¡dan, æfr¡n- (afrîden, afrîn-) [N: æfar¡dan, æfar¡n-] (aferîden, aferîn) æfr¡n [N: æfar¡n] (afrîn, aferîn) ægæh (agah)

îstilayên Îslamê, Pehlewî an Farisiya navîn jiyana xwe temam kir. Di dewsê de Erebî wek zimanê dîn, bû zimanê resmî yê dewleta Îslamê û bêguman yê Îranê jî. Di 822yan de Tahirê Samanî li Xoresanê têkiliya xwe ji xelîfê Bexdayê birî. Samanî ku xwe ji azbata Sasaniyan dihesibandin di koÒk û serayên xwe de Òair û nivîskar xwedî dikirin û Farisiya ku gel pê diaxifî wek zimanê edebiyatê pêÒve birin. Ji vê Farisiya ha re Farisiya nû tê gotin. Wek Òaxekî ji dara zimanê Hîndû Ewropayî zimanê Îranî ji sê guliyan pêk tê:(2) 1) Îraniya bakur: Osetî, Skîtî, Sogdî û w.d 2) Îraniya rojhelat: PeÒtû (Efxanî) û Avestayiya kevin 3) Îraniya rojava: Farisî û Kurdî Bi vê xebata ha me xwest dûrîtî û nêzîkiya bêjeyên di Kurmanciya me ya îroyîn û yên di Pehlewî de tesbît bikin. Ev xebata me li ser bingehê “Ferhenga Pehlewî-Îngîlîzî”(3) ya D.N.Mackenzie ye. Bêjeyên di vê ferhengê de ji Farisiya Navîn a Manîkî (dînê Manî) û Farisiya Nû ya herî zû pêk hatine. Transkripsiyon û maneya bêjeyan a bi Îngîlîzî yên Mackenzie ne. Me bi tenê bilêvkirina (telafûz) wan a bi Kurmancî (yên bêjeyên Pehlewî) û maneya wan a bi Kurmancî li berê danî. Di vê xebatê de me ji bêjeyên sivik yanî yên di bilêvkirinê de çibigre mîna hev in dest pê kir û di civînên pêÒ me de jî hêdî hêdî ber bi yên girantir ve herin. ______________________

(1) Bra Böckers Världs Historia, cild 3, r. 93, Bokförlaget Bra Böcker, Höganäs, 1983. (2) Bra Böckers Lexikon, cild 11, r. 381, Bokförlaget Bra Böcker, Höganäs, 1986. (3) A Concise Pahlavi Dictionary, D.N.MACKEZIE, Oxford University Press, Ely House, London, W.r, 1971.

Kurmanciya îroyîn

Fransizî

Îngilîzî

eger, ger, heger ember (bihn) erzan [!] esman ez

si ambre gris cher ciel je

if amber gris valuable, worthy sky, heavens I

afirandin, afirîn-

louer, bénir, créer

praise, bless, create

aferîn, eferim agah

bénédiction, louange avisé, au fait

praise, blessing aware, knowing

Kurm ancî • 137 •

ærd (ard) æ"t¡h [N: æ"t¡] (aÒtîh, aÒtî) æzæd (azad)

ard, ar, arvan aÒtî azad, aza

farine paix noble, libre

flour peace nobble, free

b=b bæ# (ba‹) bahr (behr) bæj (bac) bælën [N: bæl¡n] (balên / balîn) bar (ber) bær (bar) bærestæn (baristan)

ba‹, ba‹çe behr, par bac balîn, baliÒne, balîv, balgih ber (meywe) bar baristan

bærestæn¡h (baristanîh) baxt (bext) bæz (baz) bë (bê / bî) bëh (bêh / bih) bize"k [N: pizi"k] (biziÒk) bÏr (boor) br¡n (brîn)

baristanî bext baz bê bih, biyok bizîÒk, bijîÒk bor birîn

brinj [N:birinj] (brinc / birinc) bryng [N:birinj] (brwîng, birinc)

birinc birinc

jardin part, portion, lot taxe, tribut coussin, oreiller fruit, produit, profit charge, fardeau, devoir patient (patience), résigné patience, résignation fortune, destin, sort faucon sans coing médecin roux, brun-rouge coupe, division, coupure riz bronze

garden, orchard part, portion, share, lot tribute, tax cushion, pillov fruit, produce, profit load, burden, duty patient (patience), resigned patience, resignation fortune, fate hawk, falcon except, without quince doctor, physician reddish-brown, bay (horse) cut, division, delimination, limited rice bronze, brass

çember çend çeng [e.k.] çerm çewgan, çogan

cercle, cerceau combien, tant harpe peau, cuir maillet de polo, polo

circle, hoop how many, much, so many harp skin, hide, leather polo-stick, polo

çinar

platane oriental

oriental plane tree

d => d dæd (dad)

dad

daftar (defter)

defter

law, justice; those scriptures dealing with legal matters register, acount-book

-dæn (-dan) dæn(ag) [N: dæna] (dan/daneg/dane) dar (der)

-dan, -dank dan, dane, tene

loi, droit, justice; écrits portant sur des questions de droit registre, livre de comptabilité suffixe, qui contient semence, graine

suffix, -holder, -container seed, grain

der, derî

dær (dar) -dær (-dar) darband (derbend)

dar -dar derbend

porte; palais, chapitre, sujet arbre, potence, bois suffixe, qui contient porte, portail

door; palace; chapter, subject tree, gallows; wood suffix, -holder, -keeper gate

B

Ç ©=ç ©ambar (çember) ©and (çend) ©ang (çeng) ©arm (çerm) ©aw(la)gæn [N:©augæn] (çewlegan / çewgan) ©inær (çinar)

D

• 138 • Kurm ancî

dard (derd) dærën (darên) dargæh (dergah) darmæn (derman) darz (derz) dæs (das) dast (dest) dast-gir (destgîr) da"t (deÒt) deh (dih) dën [N: dîn] (dên / dîn) dënær [N: d¡nær] (dênar / dînar) dëw (dêw) dëwær (dêwar) d¡dær (dîdar) dil (dil) dilër (dilêr) diz (diz) dÏst (doost / dºst) drust [N:durust] (drust / durust) d‚r (dºr)

E

ëk [N: yak] (êk / yek)

F

framæn [N:farmæn] (freman / ferman) frayæd [N : faryæd] (freyad / feryad) frazën [N: farzin] (frezên / ferzin)

G

derd darîn derge, dergah derman derz das dest destgîr, destgir deÒt dih, dêh dîn dînar dêw dîwar d¡dar [e.k.] dil dilêr diz, dize, dêz, dêze dost drust dºr

douleur en bois porte, embrasure de porte remède, médicament ourlet faucille main auxiliaire, captif terrain découvert paysage, terre, village religion dinar (or) démon, diable mur vision, visible coeur courageux forteresse ami droit, juste lointain, distant, éloigné

pain wooden doorway remedy, medicine seam sickle hand helper, captive plain, open, ground country, land, village religion (gold) dinar demon, devil wall sight, visible heart brave fortress friend right, just far, distant, remote

êk, yek

un

one

ferman

ordre, instrument; péché mineur aide, assistance (échecs) reine (lit. garde)

order, command; a minor degree of sin help, assistance (chess) queen, (lit. ‘guard’)

tombe, fosse plâtre, gypse place, lieu, siège suffixe, formant des noms d'artisans lourd, sérieux, difficile cou chaud tamaris argile, glaise herbe, herbage couleur viande fleur, rose doute dôme, coupole, temple du feu âme, fantôme

hollow, cavity, tomb plaster, gypsum place, throne, bed suffix forming actor nouns heavy, serious, difficult neck warm, hot tamarisk clay grass colour meat, flesh flower, rose doubt dome, fire-temple

feryad [e.k.] ferzîn, ferezîn

gabr [N: gÏr] (gebr, goor) ga© (geç) gæh (gah) -gar (-ger)

gor geç -geh, -gah -ger

garæn [N: giræn] (geran / giran) gardan (gerden) garm (germ) gaz (gez) gil (gil) giyæ(h) (giya(h)) gÏn [N: g‚n] (goon / gºn) gÏ"t (gooÒt) gul (gul) gumæn (guman) gumbad (gumbed)

giran gerden germ gez, gezik gil, gil º gemar giya gon, gºn, gwîn goÒt gul guman gumbed, kumbet, kumbez giyan, can

gyæn [N: jæn] (gyan / can)

soul, ghost

Kurm ancî • 139 •

H

haft (heft) ham (hem) hæmÏn [N: hæm‚n] (hamoon / hamºn)har(w) [N: har] (her(w) / her) ha"t (heÒt) hunar (huner) hunarÏmand [N:hunarmand] (hunaroomend / hunermend)

heft hem hamºn her

sept aussi, de même niveau, plat tout, chaque

seven also, same level, flat all, each, every

heÒt huner hunermend

huit vertu, aptitude apte, habile, vertueux

eight virtue, ability, skill skilled, virtuous

cadº, caz‚ cam ceng car co, cih cuda, cihê ciwan

sorcière, magicienne verre, vitre combat, lutte, bataille fois, occasion ruisseau, canal séparé, différent jeune, un(e) jeune

sorcerer, magician glass struggle, battle, fight time, occasion stream, channel separate, different young, a youth

kef kam, qam kenar kar karwan

foam, slime will, desire, purpose side, edge; embrace work, deed, affair caravan, military column

kerr kes kesk, keskîn [!] keÒtî kî / kê kîn kilîlik, kilîl, kilîd kor koÒk ku, ko kulav, kulah

écume, mousse, bave volonté, désir, but côte, bord travail, action, affaire caravane, colonne militaire sourd personne, quelqu'un bleu, lapis bateau, navire qui haine, malice, revanche clé, clef aveugle pavillon, palais, kiosk où, que coiffe, bonnet

deaf person, somebody lapis lazuli boat, ship who, which hate, malice, revenge key blind pavilion, palace, kiosk where, that, than cap, bonnet

lerizîn, lerizleÒker

trembler, frissonner armée

shiver, tremble army

me (meke, meçe) mar mest mast maÒ, maÒik

ne pas serpent hébété, intoxiqué yaourt, lait caillé vesce

not (prohibitive) snake bemused, intoxicated curds, sour milk (?) vetch, pulse

J j=c jæd‚g [N: jæd‚] (cadºg / cadº) jæm (cam) jang (ceng) jær (car) jÏ(y) (coo(y)) judæg [N: judæ] (cudag / cuda) juwan [N:jawæn] (cuwan / cewan)

K

kaf (kef) kæm (kam) kanær (kenar) kær (kar) kærewan [N: kærwæn] (kariwan / karwan karr (kerr) kas (kes) kæskën (kaskên) ka"t¡g [N;ka"t¡] (keÒtîg, keÒtî) kë [N:k¡] (kê, kî) kën [N:k¡n(a)] (kên / kîn(e)) kilël [N: kil¡d] (kilêl / kilîd) kÏr (koor) ko"k (kooÒk) k‚ [N:k¡] (kº, kî) kulæf [N:kulæh] (kulaf / kulah

L

larz¡dan, larz- (lerzîden, lerz-) la"kar (leÒker)

M

ma (me) mær (mar) mast (mest) mæst (mast) mæ" (maÒ)

• 140 • Kurm ancî

ma"k (meÒk) may (mey) mëwag [N:mëwa] (mêwe(g)) mëx [P: myx] (mêx / mwîx) muhr (muhr)

meÒk mey mêwe, meywe mîx mor, muhr

baratte en peau vin fruit clou, cheville sceau

mussuck, skin bag (for liquidds) wine fruit peg, nail seal

neft nan nazik nîÒ, nîÒandan nîÒan niyaz

moite, humide, naphte pain, nourriture tendre, gentil, inconstant voir, observer signe, marque, bannière besoin, manque, misère

moist, damp, naphta bread, food tender, gentle, fickle see, observe sign, mark, banner need, want, misery

pædëz [N:pæyëz] (padêz/payêz) pahn (pehn) pæk (pak) panæh (penah) pan¡r (penîr) pænzdah (panzdeh) parr (perr) payædag [N:piyæda] (peyadeg / piyade) paywand (peywend)

payîz pehn, pan pak penah penîr, penêr panzdeh perr peya, piyade

autumn wide, broad clean, pure, holy protector, refuge cheese fifteen feather, wing on foot, foot-solder, (chess) pawn connection, offspring

pë" (pêÒ) pë"ag [N:pë"a] (pêÒeg, pêÒe) p¡r (pîr) pÏst (poost) pÏstën (poostên) pÏz(ag) [N:poz(a)] (pooz(eg) / poz(e)) pu"t (puÒt)

pêÒ pêÒe, pîÒe, bêÒe pîr post postîn poz

automne large propre, pur, sacré protecteur, refuge fromage quinze aile, plume à pied, pieton, fantassin liaison, connexion, progéniture avant, auparavant commerce, métier, vieux, âgé, ancien peau, écorce; coquille (fait en) peau museau, gueule

piÒt

soutien, protection

back; support, protection

ran reng renc rast rez rezm [ e.k.] rezmga, rezmgah rîÒ

cuisse couleur, teinture labeur, ennui vrai, droit, direct vin, vignoble bataille champ de bataille plaie, blessure

thigh colour, dye toil, trouble true, straight, direct vine, vineyard battle battlefield wound, sore

sed se, seg sehm, sehw, saw sal -sale (yeksale, sêsale...)

cent chien terreur an, année âgé de...

hundred dog terror year ... -year old

N

naft (neft) næn (nan) næzuk (nazuk) n¡"- (nîÒ-) n¡"æn [N: ni"æn] (nîÒan / niÒan) niyæz (niyaz)

P

R

ræn (ran) rang (reng) ranj (renc) ræst (rast) raz (rez) razm (rezm) razmgæh (rezmgah) rë" (rêÒ)

S

sad (sed) sag (seg) sahm (sehm) sæl (sal) -sælag [N: -sæla] (sale(g))

peywend

before trade, craft; guild, caste old, aged, ancient skin, hide; bark, shell (made of) skin snout, muzzle

Kurm ancî • 141 •

sælær (salar) sæmæn (saman) sar (ser)

salar [e.k.] saman [e.k] (=tehemul] ser

dirigeant, maître limite, frontière tête; sommet, cime, fin, commencement du début à la fin, d'un bout à l'autre bouse, fumier cyprès fort, dur ; sévère(ment), très maroquin ombre treize trente service, gratitude, remerciement reconnaissant chant, chanson colonne, pilier, mât usage, emploi, profit,avantage lâche, insolent, mou, paresseux

leader, master limit, boundary head; top, summit; end, beginning from end to end

saræsar (seraser)

seraser, seranser

sargën sergên) sarw (serw) saxt (sext)

sergîn serw, selw, selwî sext

saxtag [N:saxtiyæn] (sexteg /sextiyan) sæyag [N: sæya] (sayeg / saye) sëzdah (sêzdeh) s¡h [N: s¡] (sîh / sî) spæs [N:sipæs] (spas / sipas)

sextiyan sî, saye sêzdeh sih, sî spas

spæs-dær (spasdar) srÏd [N: surÏd (srood / surood) st‚n(ag) [N: st‚n] (stºn (eg)) s‚d (sºd)

spasdar srºd stºn sºd

sust (sust)

sist

heureux, joyeux roi pays, ville honte six seize se lamenter pêche lait doux, sucré

happy, joyful king country, city shame six sixteen lament peach milk sweet

ta, heta tembºr ten, beden tendrust teng tenik tenºr, tendºr terr teÒt text

de manière à, jusqu’à cithare, luth personne sain, entier étroit, serré mince, superficiel four humide, frais bol trône

until; so that cither, lute nobody, person healthy, whole narrow, tight thin, shallow oven moist, fresh bowl throne

umîd umîdwar

espoir hope plein d'espoir, prometteur hopeful

… "æd (Òad) Òa, Òad "æh (Òah) Òah "ahr (Òehr) Òehr, Òar, bajar "arm (Òerm) Òerm "a" (ÒeÒ) ÒeÒ "æzdah [N: "ænzdah] (Òazdeh/Òanzdeh) Òazdeh, Òanzdeh "ëwan (Òêwen) Òîn, Òîwen "iftæl‚g [N: "aftæl‚] (Òiftalºg / Òeftalº)Òeftalº "¡r (Òîr) Òîr "¡rën [N: "¡r¡n] (Òîrên / Òîrîn) Òîrîn

T

tæ (ta) tamb‚r (tembºr) tan (ten) tan-drust (tendrust) tang (teng) tanuk (tenuk) tanºr (tenºr) tarr (terr) ta"t (teÒt) taxt (text)

U

ummëd (ummêd) ummëdwær (ummêdwar)

• 142 • Kurm ancî

dung, manure cypress strong, hard, severe(ly); very morocco leather shade, shadow thirteen thirty service, gratitude, thanks grateful, thankful song column, pillar, mast use, profit, advantage slack, lazy

W

warz [N: barz] (werz / berz) wæy (way)

X

xæk (xak) xæm (xam) xæn (xan) xëm (xêm) xë"m [N: xi"m] (xêÒm / xiÒm) xÏg [N: xÏy] (xoog / xooy) xwah (xweh)

Y

yak (yek) yæzdah (yazdeh)

Z

zamæn (zeman) zanj¡r [P: zyncyhr] (zencîr / zwîncihr) zayt (zeyt) zën [Nº: z¡n] (zên / zîn) zëndæn [Nº: zindæn] (zêndan/zindan) zënhær [N: zinhær] (zênhar/zinhar) z¡rak (zîrek) zi"t (ziÒt) zÏr (zoor) zyæn [Nº: ziyan (zyan / ziyan)

werz way !

travail, labeur, agriculture work, agriculture malheur ! woe !

xak xam, xav xan, xanî xîm, hîm xiÒm xº, xºy, xwî xweh, xwiÒk

terre, poussière cru, brut maison nature, caractère colère, courroux nature, caractère soeur

earth, dust crude, raw house nature, character anger, the demon Wrath nature, character, disposition sister

yek, êk yazdeh, yanzdeh

un(e) onze

one eleven

zeman zencîr, zincîr

temps, heure chaîne

time, hour chain

zeyt ($) zîn zîndan zinhar zîrek, jîr ziÒt zor ziyan

olive selle prison protection sage, intelligent haineux, laid pouvoir, force perte, dommage

olive saddle prison protection wise, clever hateful, ugly power, strength loss, harm, damage

———————————————

…ANEK : [ $] [!] [%] [ e.k. ] [N] [ Er. ] [P]

maneya gotinê ya kurmancî bi ya îngîlîzî re têkildar e, lê ne wek hev e. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya îngîlîzî re dijmane ye an jî lê nanihêre. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya pehlewî re dijmane ye an jî lê nanihêre di edebiyata klasîk de. Farisiya Nº Erebî Parthî

Kurm ancî • 143 •

DEVOKÊ HEKARÎYA Rojan HAZIM

Devokê Hekarîya cihekî girîng û taybe-

tî heye di dîyalekta kurmancî da... Ji ber vê çendê ye ku me li ser vi devoki dest bi lêkolîneke dirêj û fireh kir û ev karê me dom dike. Lê belê, li vê derê; ji bo xebata «Kurmancî» (Rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, li ser pirsên zaravê kurmancî), em dê di gel hinek nimûneyan û bi kurtî li ser vê çendê bisekinin...

Coxrafya devokê Hekarîya Ev devoke li aqarekî mezin û fireh tête axivtin. Ji bilî êl- eÒîrên xwecih yên navça Hekarîya, bireke mezine van eÒîran belavî aqarekî firehe dorberê Hekarîya jî bûne. Di bingeh da devokek jî be, lê herweha li gorî êl - eÒîran gelek nuansên devokî jî peyda bûne. Nuansên sereke di devokê Hekarîya da ; ErtoÒîyanî, PinyaniÒî, &emdînanî, Oremarî, &ikakî, Elbakî, Amêdîyanî û Goyanî ne. Helbet ev nuanse jî di nav xwe de xwedî nuans in... Ji navça Gever, Mirgever û Tirgever bigrin heta alîyê &emdîna hindek êl-eÒîrên wekî Dirî, Herkî, Gerdî, Begzade û Doskîya jî di nav devokê Hekarîya da nuansên bi serê xwe ne... Lê belê, di nav van nuansa da ji alîyê bi lêvkirinê ve Goyanî taybetîyeke xweser heye. Di gel taybetîya xwe; ji ber ku eÒîra Goya li ser tixûbê Hekarî û Botan bi cih in, di bin tesîra devokê Botan da jî maye. Ev nuansên devokê Hekarîya; ji Westan, Elbak, Qesrik, …ax û Miksa Wanê bigre heta piÒta Silopî û li alîyê rojhilatê jî heta nêzîki Urmîye û piÒta …noyê, li baÒûr jî; ji Kahnîmasî û gelîyê Berwarê, Amêdîyê û heta piÒta Dihok û Zaxo têne axivtin... Helbet navenda vi devoki Colemêrg,

• 144 • Kurm ancî

Elkî, &ax, Elbak, Gever, &emdînan, Çel, Hekarîya û heta dereceyekê jî Qilaba ye... Devokê Hekarîya ji alîyê qayde û formên gramatîkî ve hindek taybetîyên Lê belê, serûkahnîya devokê Hekarîya xweser hene... Lê belê, ev cûdahîye ne Colemerg û Elkî ye... Navçên dî jî li dor bingehîn in, formel in. Wekî dî ev devovê kanê fireh dibin... ke bi timamî li gorî çarçova gramera ku Bedir Xanîyan danî bi kar têt... Helbet îro demografîya Hekarîya jî gelek hatîye guhartin. Bûyerên aborî, civakî, Nuansên ku ji devokên dî cûda têne polîtîk û leÒkerî bûyne sebebê koç û gotin formên piranî, çend daçek û lêker bareke navînî û derveyî... Gelek êl-eÒîra, in. cih û warên bab û kalên xwe berdane û Mînak: «Gundîyêt Hekarîya, dara ji rêhbar kirine çûyne cihên dî... led dûr tînin». Ev hevoke li gorî forma piranîya ku Bedir Xanîya danî divê ku Nêzîkî nîv milonê kes di vê cografya wisa be: ««Gundîyên Hekarîyan, daran ji fireh da bi vi devoki daxivin. rêhlen dûr tînin». Ev forme digel Hekarîya li Behdîna, Botan û li nav hin Devokê Hekarîya di alfabê da Kurdên Qafqasyayê jî bi kar têt... «Ji kerDi alfaba ku Bedir Xanîyan danî da û bêt wi ew hingizî...» — «Ji kerbên wî ew bilêvkirina Hekarîya da nuansek heye: hingizî»... Dengê û wekî ü ya tirkî têt... Di axivtinê de Òûna ku bêjin «hûn» dibêjin Forma nêr û mê jî di devokê Hekarîya «hün»... Lê belê ev nuanse jî di timamî da cûdahîyek heye: Bo yekanî ê, a û bo Hekarîya da bi kar nayêt. Li hind cihên piranî jî ên û an bi kar tên. Lê belê, di Hekarîya herwekî «hûn» tête gotin... gel van forma bo cinsên nêr û mê, «ê» jî Wekî me di serî da gotî; di devokê bi hev ra bi kar têt...Helbet di halê Hekarîya da jî hindek nuans hene... nexûyayî da ev forme tête dîtin... Çend mînakên dî: bûn dibe bün / kûr dibe kür / dûr dibe dür / bûk dibe bük... Ev bilêvkirine li Behdîna û Botan jî wisa ye: Carina li hersê navçan «û» dibe «î». Wekî bûn/bîn, dûr/dîr, kûr/kîr, bûk/bîk... (bi taybetî li hêla Amêdîyê).

Mînak: «Em bi rê ve rastî gundiyekê hatin...». Li vê derê cins nexûya ye. Dibe ku ew gundî mêr an jî jin be... Lê belê, li gorî gramera Bedir Xanîyan divê heke ew gundî mêr be wekî «gundiyekî» bi kar bêt. Heke jin be, dibe «gundiyekê»...

Dengê «r» bi taybetî di nîveka Colemêrgê û çarçoveyeke teng da nayê ber guh. …ûna dengê «r» dengê «y» derdikeve... («herê» dibe «heyê»). Lê belê, heke «r» di serê bêjeyê da be herwekî dengê xwe tête bi lêv kirin. Tenê di nîvek û dawîya bêjeyê da dibe «y».

Ev forma ku ji bo herdu cinsan di devokê Hekarîya de wekî «ê» bi kar têt, di halê nexûyayî de formeke rast e... Ji ber ku ev form ji bo cinsê mêr î nexûyayi jî bi kar têt. Mînak: «Ez bi rê ve rastî mêrikekê hatim, min nas nekir»... Dema ji bo cinsê mê jî be wisa tête gotin: «Ez rastî jinekê hatim...».

Dengê «h» jî di devokê Hekarîya da ji Dema halê xûyayi bi kar têt heke xasyedevokên dî zêdetir bi kar têt: herê/erê, tek (rengdêr) bi dûv ra gotin; du form bi rih/rî, bêhn/bîn, têhnî/tî, mih/mî, kar tên: bahr/par, xwahr/xwar, pahtin/patin, 1°«Ez rastî mêrikekî reÒesmer kahnî/kanî, rêhl/rêl, heyv/hîv, sihhatim...» An jî «Ez rastî jineke delal wane/sîwane, mêhvan/mêvan û gelehatim...». kên din. 2° Hespê boz, nanê hiÒk, goÒtê sor... Ji alîyê gramerê ve devokê Heke nav li dûv nav bêt:

Hespê Soro, nanê tenûrê, goÒtê golikan... Heke pronov li dûv nav bêt: Hespê min, nanê te, goÒtê wi... Heke cins û hal xûyayî be, ji bo mêr Òuna «î», «i» bi kar têt...

Daçek

(hewe), wan...

Lê belê, di grûba duwemîn ya pronavan da; kesê yekemînê yekanî Òûna «min» «mi» tête gotin... Yê sêyemîn ji bo nêr jî; «wî» di devokê Hekarîya da dibe «wi»... Mînak: Ez wi dibînim... «Ez li hespi siwar bûm»... …ûna «wan» jî «ewan» bi kar têt gelek caran... …ûna «wan got» «ewan got» tête gotin... Lê belê, ev pronavên sêyemîn, nêr û mê bi hev a «wî» û «wê» di axivtinê da dîsa form diguhurin. Mînak: tê da, pê ra... Ne ku; vêk re, jê re, tê de, Òûna «wî got», «ewi got» an jî «ewê got» tête gotin... pê re...

Di devokê Hekariya da bi kar anîna daçekan jî piçeke cûda ye. Mînak: Heke daçeka pêÒiyê «ji» be daçeka paÒîyê dibe «ra» û «ve»... Wekî «ji wi / te ra» û «ji îro pê ve»... Heke daçeka pêÒiyê «di» be Mînak: «Ez çûm aÒi», «Kê got ? Wi moro- daçeka paÒîyê dibe «da»... Wekî «di nav vi got», «Nanê Òivani»... gund da»... Ne ku aÒî, morovî, Òivanî... Lê belê heke Ne ku «ji wî / te re», «di nav gund de»... di halê xûyayî û yekanî da be «î» bi kar têt. Hin mînakên dî; pêk ve, vêk ra, jê ra,

Mînak: Hespekî boz, darekî stûr...

Ji bo cinsê mê: Mahîneke kihêl, Òeveke Hejmartin sar, dareke mezin... Ne ku mahîneka, Di hejmartinê da li Òûna «yek» «êk», li Òeveka, an jî dareka... Òûna «dido» «du», li Òûna «sisê» «sê» li Li vê derê divê bête gotin ku; «i» an jî «î» Òûna «sî» «sih», li Òûna «not» jî «nehwêt» di devokê Hekarîya da, herweha forma tête gotin... Hejmarên di, kêm zêde tewandinê ye. Di hin devoka da ev wekî devokên dî têne gotin... forma deklinasyonê wekî «ê» bi kar têt. Hindek bêje û navên taybetî Mînak: aÒ dibe êÒ, xanî / xênî, ziman / Li Hekarîya Òûna ku bêjin: «were cem zimên... Lê belê di devokê Hekarîya da min», «were nik min» tête gotin. ev nimûne wisa dibin: aÒi/aÒî, xanîyî Nimûnên dî jî wisa... nik / cem, Òibî / wek xwe dimîne, zimani/zimanî... nola; mîna, dûv / pey, we, wa, hosa, Heke di hevokekê da bête gotin: «Ez wesa, weto / welê, wilo, wisa, çiku / çûm êÒ» di devokê Hekarîya da dibe: «Ez çunkî, pitir / bêtir, pirtir, gelek / pir, çûm aÒi / aÒî...». evro / îro, duhî / diho, duh.. Dîsa di forma piranî da gelek cara Òûna lebê / çi, belê / erê, arê, an / yan, an tenê a bi kar têt. heke / eger, harîkar / arîkar, alîkar, rûs / tazî, tezî / sar, ter / Òil. Mînak: «Min refeke kewa dit»... Ne ku «kewan»... Ji bo «bav» «bab», ji bo «dê» jî, «da, dadê, Binav kirina forma nêr û mê di hindek dayê, dîyê» tête gotin... cinsên heywana da jî li Hekarîya cûda tête gotin. Wekî: mêkew ne kewa mê, Poz di devokê Hekarîya da mana «qûnê» maker ne kera mê, mahîn ne hespa dide. Lê belê bêjeya hevmana bêvil an mê... jî pozê kepî an jî difin e... Li alîyê dî; gelek bêje li Hakarîya nêr in lê li alîyên dî wekî mê bi kar tên... Partîkel Mînak: qelemê min / ne qelema min... Anjî devokê Hekarîya / ne devoka Hekarîya... PaÒpirtika -ina jî li Hekarîya bi kar nayê... …ûna ku bêjin «Ez hespina dibînim», «ez hinek an jî hindek / çendek hespan dibînim» tête gotin...

Li alîyê dî, pronavê «we» jî li hêla Hekarîya wekî «hewe» bi kar têt. Lê belê, ev forme taybetî li Òûna pronavê qedir girtinê bi kar têt ku di hindek zimanên evrûpîyan da jî ev forme heye. Di rêzgirtinê da Òûna «we» hem di yekanî hem jî di piranî da «hewe» tête gotin... Ev forme ji ber siyanet û qedir girtinê wisa bi kar têt... …ûna ku bêjin «we got» dibêjin «hewe got»... Li hin alîyên Hekarîya wekî …emdîna, Òûna «we - Hewe», «hingû» anjî «hingo» jî dibêjin... Pronavê refleksî «xwe», li hind cihên Hekarîya wekî «xo» bi kar têt. Lê bi piranî dîsa wekî «xwe» tête gotin... Lêker

Di hevmanayî, bilêvkirin û kêÒana hindek lêkeran da formeke taybetî heye di devokê Hekarîya da. Mînak: …ûna «anîn», «înan» tête gotin. Nimûnên dî jî herwisa... dadan / veniÒtin, sotin / Òewitîn, axiftin / peyivîn, alîstin / alastin, hinartin / Òandin, Òkandin / Òkênandin, hisûn / sûn, hinûn / dûn, pejinandin …ûna «ê», «a», ên / yê, ya û yên bi kar tên... Mînak: yê mayî, ya revî, yên girtî... / kezixandin, biÒavtin / bivaÒtin, nivisti/ razan, jenîn / jentin, malîn / maliÒtin, hêlan / hiÒtin, terikîn / zayîna Pronav kitik (pisîk) û seyan, hûbûn / hînbûn... Bi giÒtî ji alîyê bingehîn ve, di devokê Hekarya da pronav nayên guhartin: Di kêÒana lêkeran li halê «xwezî»yê da jî 1° ez, tu ew em, hun ew. formeke xweser bi kar têt: 2° min, te, wî / wê, me, we Ez mabame / bimama Kurm ancî • 145 •

Ez çûbame / biçiwama Ez bame / biwama Ez hebame / hebiwama

Hekarîya da tête guhartin û dibe «niyasîn». …ûna; «ez nas dikim», «ez dinyasim» dibêjin. …ûna «ez biketima», «ez ketibam» tête Forma negatîv jî : «ez nanyasim» e. Lêkera «hînbûn» jî di devokê Hekarîya gotin... Lezgîn dê ketiba / biketa, dê bezîba / da wisa bi kar têt: «Hûbûn, hûrebûn»... bibezîya, ew dê ketiba / wê biketa... Di kêÒana lêkeran da, bi hevkarîya Di devokê Hekarîya da lêkedaçeka «bi» formên nû çêdibin. Ji ber vê ra «bûn» : çendê; bi hevkarîya daçeka «bi» lêkera Demê niha: Ez im, tu yî, ew e, em in, «bûn» formên cûda werdigre... Lewma, hûn in, ew in. Òûna «bû bûm» di devokê Hekarîya da Forma neyînî (negatîv): Ne ez im, ne tu «bibûm» tête gotin. yî, ne ew e, ne em in, ne hûn in, ne ew

Ez bibûm / bû bûm Tu bibûyî / bû bûyî Ew bibû / bû bû Em bibûn / bû bûn Hûn bibûn / bû bûn Ew bibûn / bû bûn (Di demên grûba duyemîna lêkara «bûn» da). Çend formên guhartî yên lêkera: Mînak; «bikim» wekî «bikem» tête gotin: Nimûnên dî jî herwisa... biket / bike naket / nake nasojit / nasoje, naÒewitîne ketne / ketine kirme / kirime bibitin / bibe Lêkera «nêrîn» jî di devokê Hekarîya da bi çend rengan tête gotin: Li Colemêrg, Elkî, …ax, Qesrik û piranîya Elbakê: berê xwe dan (berê xwe bide, berê xwe de) Li Çelê: berê xwe dan, zên dan û nêrîn (berê xwe bide, berê xwe de, zên de, binêre) Li nav Goyan: hêre kirin (hêre bikê, hêre ke) Li Gever, Oremar û Çelê: zên dan (zên de) Li hind alîyên Elbakê: mêze kirin (mêze bike, mêze ke) Li …emdîna: berê xwe dan, berêxo dan (berê xwe bide, bere xwe de, berê xo bide, berê xo de) Forma lêkera «nas kirin» jî di devokê

• 146 • Kurm ancî

in. Borîya berdest: Ez bûm, tu bûy, ew bû, em bûn, hûn bûn, ew bûn. (Ev forme li baÒûra Hekarîya û li dorberê Amêdîyê wisa bi kar têt: Ez bîm, tu bî, ew bî, em bî, hûn bîn, ew bîn... Forma negatîv: Ne ez bûm û herwisa pê da diçe... Borîya dudar: Ez bûme, tu bûyî, ew bûye, em bûne, hûn bûne, ew bûne. Forma negatîv: Ez ne bûme û hwd... Borîya çirokî: Ez bibûm, tu bibûy, ew bibû, em bibûn, ew bibûn. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... Raweya gerane (xwezîyê): Ez bam, tu bay, ew ba, em ban, hûn ban, ew ban. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 1° Raweya Bilanî; (Di forma yekemîn ya demê niha da): ez bibim, tu bibî, ew bibît / bibit, em bibin, hûn bibin, ew bibin. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 2° Raweya Bilanî: (Di forma duyemîn ya demê niha da): Li vê derê hokerê «heke» an jî «ku» tête serî: Heke (ku) ez bim, heke (ku) tu bî, heke (ku) ew be, heke (ku) em bin, heke (ku) hûn bin, heke (ku) ew bin.... 1°Borîya Berdest: Ez bam, tu bay, ew ba, em ban, ew ban. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 2° Borîya Berdest: Ez bibam, tu bibay, ew biba, em biban, hûn biban, ew biban.

Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... 3° Borîya Berdest: Ez bibame, tu bibayî, ew bibaye, em bibane, hûn bibane, ew bibane. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... Raweya Fermanî: Erînî; be, bin, bin / Neyînî; ne be, ne bin, ne bin. Masdar :Bûn / Ne bûn Mazî: Bibûn / Ne bibûn Raweya PîÒkerî: (Demê niha): Ez dibim, tu dibî, ew dibît, em dibin, hûn dibin, ew dibin. Forma negatîv: Ez na bim, tu na bî, ew na bît, em na bin, hûn na bin, ew na bin. Borîya Berdest: 1° Ez dibim, tu dibîy, ew dibît, em dibin, hûn dibin, ew dibin. 2° Ez dibime, tu dibîye, ew dibîte, em dibîne, hûn dibîne, ew dibîne. Forma negatîv: Daçeka «ne» tête pêÒ û wisa dom dike... Lêkera vîn (vîyan) di halê demê niha da 1° Ez divêm, tu divêy, ew divêt, em divên, hûn divên, ew divên. 2° Min divêt, wi / wî / wê (ewi, ewi, ewê) divêt, me divêt, we (Hewe) divêt, wan (ewan) divêt. Forma negatîv: 1° Ez nevêm, tu nevêy, ew nevêt, em nevên, hûn nevên, ew nevên. 2° Min nevêt, te nevêt, wi / wî / wê (ewi, ewî, ewê) nevêt, me nevêt, we (hewe) nevêt, wan (ewan) nevêt. Lihevîya lêker: Li devokê Hekarîya; di hevokê da kirde û lêker li hev tên. Heke kirde piranî be, hingê lêker bi forma piranî tête gotin: Heke serve piranî be hingê kêÒan (deklinasyon) tayîn dike. Mînak: Biçûk dibezin / Zaro dibezin (Li vê derê biçûk pir in, lê belê piranîya wan bi forma piranîya lêker tête kivÒ kirin. Heke bêjin «Biçûkan dibezin» nabe). Biçûk sêva dixwin / Zaro sêvan

dixwin. Biçûk sêva dixwe / Zaro sêvan dixwe. Biçûka sêv xwarin / Zaroyan sêv xwarin. Biçûk çend sêva dixwin / Zaro sêvinan dixwin. Biçûka çend sêv xwarin / Zaroyan sêvin xwarin. (Li Hekarîya ji bo zarok : biçûk tête gotin)... Li hind navçên rojava Kurdistanê carina hem kirde hem jî serve bi forma piranî, lê belê lêker bi forma yêkanî tête gotin: Wekî; Zaroyan sêvan xwar. Me sêvan xwar. Helbet ev forme ÒaÒ e. Ketina tîp û kurtbûna bêjeyan Helbet wekî hemû ziman an jî devokan, di devokê Hekarîya da jî kurtbûna bêjeya û ketina tîpa ji bêjeyê gelek tête dîtin.... Çend mînak: paleyê jîr / palê jîr, perdeya sor / perda sor, malxwêyekî baÒ / malxwêkî baÒ, mezintir / meztir, zaravayê kurmancî / zaravê kurmancî... Di devokê Hekarîya da daçekên pêÒi û paÒîyê di axivtinê da bi kirde an jî bêjeyê ve dizeliqin. Ev ji ber bi lêz axivtina devoki ye... Mînak : j’mi ra (ji min ra), ne’j bo (ne ji bo), ew’j (ew jî), Xanî’j (Xanî jî), ne’j (ne ji), cefa’j (cefa jî)... Ewi b’tenê nehêlin. (bi tenê) Hûn hemû cilkên xwe l’xwe kin. (cilikên xwe li xwe bikin) Eve j’we çetire. (ji we). Hokerên cih nî,sandanê «Kû derê» di devoke Hekarîya da wekî «kî derê», «kerdi», «kîrê» bi kar têt. Di hevokê da wisa ye: tu dê çîye «kerdi, kîrê» anjî «kî derê» ? / tu ji «kîrê, kerdi» anji «kî derê yî» ? / tu li «kerdi, kîrê» anjî li «kî derê» rûdinî ? Çend bêje ji hêla Hekarîya berze : winda biçûk : zarok birsî : birçî bizdandin : qetandin, tirsandin cindî : bedew çu : tu / «Sohtim gelo çu di min nema»... çûçik : çivîk

dêrhetav : tîrhetav, tîrêjên rojê ezman : ziman fekirin : nêrîn gêsûbelav : kezîbelav hêj : hê heviÒandin : hevÒi kirina pez hiÒyar : Òiyar înan : anîn kab : Òilît, Òerît kelebab : dîk, dîkil law : xort, ciwan leyzbaz : hîlekar mencel : qazana mezin, sîtil mindal : zarok neÒêm : nikarim (Òiyan: karîn) nik : cem Òol : kar, Òixul Òubî/Òibî : wekî, mîna pêkve : bi hev ra perû : xelat

pirçikokek : hindikek ramûstin : maç kirin rewal : xort rohndik : hêsir seh kirin : guhdarî kirin, bihîstin sêhl : sêl sotin : Òewitîn têk : bi hev, di yek tûkil : kevilk, tûvilk werîn / werandin : weÒîn / weÒandin xalî : vala zênda : lê nêrî

Hinek metelok û gotinên pê,siya ji hêla Hekarîya Axa li keyfê ye, mal li bin befrê ye.

Av bi evrazi naçît.

Her pezek û pêpka xwe.

Berê darê, darê dixemilînît.

Bi kevçikî kom kir, bi heskûyê belav kir.

Hîndî xwe be.

Berê gotina xwe bipêje, paÒê birêje.

Bira bira ye, bazar cûda ye.

Bixwe Òibî mêra, rabe Òibî Òêra.

Dengê daholê ji dûr ve’y xweÒ e. Destê xwarinê’y dirêj e.

Direwîn, carekê dixwe firaMirovê nezan, aqilê wî ji vîn kîsê xelkê ye. Dilê Òivan bixwazît, mastî ji XweÒ xeber e, lê min ne nêrî çêdikit. bawer e. Ez axa, tu axa, kî golika Suwarê hespê xelkê, herî bibe nav baxa. peya ye. Ewrêt reÒ baran e, ewrêt Zik têr e, çav birsî ye. spî zivistan e. Hesp suwarê xwe dinyasît. Asin sar naçemhît. Xwastin rûreÒiyek bît, nedan ducara rûreÒi ye. Jin heye jinkok heye, mêr heye mêrkok heye. KuÒtin heye, reva mêra nîn e. Kirmê darê ne ji darê bît, zewala darê nabît. Keda helal, heram nabît. Kî diket, kî dixwet... Av ji serûkahnîyê Òêlû dibît.

Ber li cihê xwe’y giran e.

Heta mirinê kirin e. Her evrazekê, niÒîvyek heye. Heta li ser serê xwe bi rêve neçî, qedrê pîya nizanî. Xûdanê mirî’y kore ye. Kero nemire heta kîvar Òîn dibin. Mala direwîni sot, kesê jê bawer nekir. Her dar li ser binê xwe Òîn dibît. Tifa ser evraz e.

Zikê têr, haj yê birsî nîn e. Çiya bi çiya nakevin, çav bi ----------------------çava dikevin. Têbînî: Dîwarê ser befrê ye. — Ji bo parastin û berpêÒkirina Gêsnê di çavê xwe da nabînît, derzîya di çavê hevalê xwe da dibînît. Heke ecela bizine hat, nanê Òivanî dixwet. Heke agir berbû dehli, ter û hiÒt pêk ve disujin.

taybetmendiyên devoka kurmanciya Hekariyan, çu guhartinek di vê nivîsarê de nehatiye kirin.

— Peyva «devok» di zaravayê kurmancî de mê ye. Lê li ba hin Kurmancan ew dibe nêr.

Kurm ancî • 147 •

F

e

r

h

e

n

g

o

k

a

Mewlûda Bateyî Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR

kurdî

tirkî

ala avûrû / avrû ayîsîn ayîsandin babet berze, bizir, winda berze bûn berze kirin buxûr cergebez

bayrak haya, ar, haysiyet, onur, itibar tutuÒmak, yanmak tutuÒturmak, yakmak uygun, layÈk, deng kayıp kaybolmak kaybetmek buhur kadÈn-erkek kolkola girilerek çekilen halay nazar nazar etmek

çavîn, çavînî çavîn kirin, çavînî kirin çu, çi, tu dîdar, dîtin kînedûz, kînedoz, kîndar revd, rivd seywan, sîwan Òepal têwerhatin

hiç görüÒme, görme, ziyaret kin güden, kinli gurup Òemsiye zarif sarmak, etrafÈnÈ sarmak, sarÈp sarmalamak, kaplamak akmak (su vb) dökülmek (saç, yaprak vb) durmak, kalmak metin, yazÈ

verêtin weryan, werîn, weÒîn westîn, rawestîn, sekinîn reÒbelek

F

e

r

h

e

fransîzî

îngilîzî

drapeau, étendard vergogne brûler mettre le feu convenable, digne perdu être perdu perdre encens une sorte de ronde mixte mauvais œil porter malheur

flag, standard shame, bashfulness to burn, to be on fire to set on fire fit, suitable, proper lost to be lost to loose incense a mixed folk dance

evil eye to cause illness or misfortune by the evil eye rien nothing, no, none entrevue, visite meeting, visit rancunier vindictive, rancorous groupe group, set parapluie umbrella élégant elegant, graceful encercler to surround, to coat, to cover, to encircle couler (eau) to run, to flow (water) tomber (feuilles, cheveux) to fall (hair, leaves) rester, stopper to stay, to remains texte, écrit text, writing

n

g

o

k

a

N ehc-ul Enam a M ele X elîlê Sêrtî Amadekar : Zeynelabidîn ZINAR kurdî

bera duezmanî dibac dujîn: çêr, dijûn, zêf peÒîwa sezawar vebuhtin, vebuhandin reha bûn

• 148 • Kurm ancî

tirkî

sahi, sahiden iki yüzlülük ipek elbise küfür rehber, öncü layÈk, müstahak tayin etmek kurtulmak

fransîzî

vrai, vraiement hypocrisie vêtement en soie injure, insulte guide qui est digne de, méritant nommer, désigner être libéré, être sauvé

îngilîzî

right hypocrisy silk cloth insult guide who merits to appoint, to nominate to be freed

F

e

r

h

e

n

g

o

k

a

Zargotina Kurdên Sûriyê -II(ji sitrana «Mîr Mendelî û Gulistan») Amadekar : Mahmûd LEWENDÎ kurdî ‘era, ‘erên berdevk biwar cixsî çerxî çox, çux deqandin deskêÒî xwe kirin

tirkî buruna takÈlan yüzük biçimindeki hÈzma sigara, pipo afiÈzlÈfiÈ, nargilenin afiÈza konan kÈsmÈ mukabil, ön silahçÈ dükkanÈ beÒ kuruÒluk OsmanlÈ parasÈ çuha tÈk tÈk vurmak yedefiinde götürmek

fit/fît goÒtbirinc gulêrî helîmok

bitirme, fit etli pirinç pilavÈ güllü Kürt müzifiinde makam türü heÒandin doldurmak, dolgu yapmak kepisandin kapamak, sÈkÈÒtÈrmak, yerleÒtirmek kevî kenar kit tek kito kito teke tek kuram, pismam, kurmam amca ofilu kurdanî Kürt usülü, Kürtçe kutilk, kutlik, kuftik içli köfte lev û lev mehîna boze sîse sayî/çîl sipî menegî naÒî kirin, Òanî kirin, Òanî dan pala xwe dan paldan payîzok qaqim qelandin qerepîn

dopdolu lekeziz at yarıÒ kısrafiı göstermek yaslanmak yaslanmak, itmek, yatmak Kürt müzifiinde makam türü kelle, baÒ kavurmak karabin tüfek

fransîzî ornement en forme d’anneau porté sur le nez embouchure d’une pipe ou fume-cigarette devant, face armurier pièce ottomane de 5 piastres toile en poils de chèvre tapoter conduire un cheval de réserve au côté du sien épuisement, achèvement sauté de viande au riz à décor floral un mode musical kurde remplir, bourrer mettre en place, fixer bord impair un à un cousin paternel à la kurde boulette de gruau à la viande haché rempli à bord cheval à robe blanche ...... jument de course montrer, désigner

îngilîzî nose-ring mouth-piece of a pipe, cigarette holder in front of armourer a 5-piastre piece goat-hair cloth drum one's fingers lead a spare horse exhaustion, completion stewed meat and rice a floral decoration a Kurdish musical mode fill, stuff put in place, position edge odd one by one cousin (of father's side) Kurdish style meat ball with groats full to the brim white horse racing mare show, indicate

s’adosser s’adosser, s’allonger

lean back lean back, lie down

chanson d’automne, genre musical kurde crâne frire carabine

autumn song; a type of Kurdish music head to fry carbine, gun

Kurm ancî • 149 •

qeyserî qoq quraftin

ravravî

kapalı çarÒı kelle, baÒ demir, afiaç, plastik v.b. sert Òeyleri bükerek kırmak, devÒirmek üzeri, üzerinde hayvan izi sürmek paralel çizgi toplu av, saf kurarak avlanmak paralel çizgili kumaÒ v.s.

silav vedan sitî teqilandin turkanî xizêmok xwînî Yezîrgan zîz

selamını almak hanım, bayan tartmak, ölçüp biçmek Türk usülü, Türkçe Kürt müzifiinde makam türü kan davalı, katil Erzincan ince, nazik

raser rav hilanîn rav rav

marché couvert crâne rompre, briser

covered market head to break

sur, au-dessus suivre la trace d’une bête lignes parallèles chasse collective

on, on top tracking an animal parallel lines a hunt

tissu à rayures parallèles

cloth with a pattern of parallel lines replying to a greeting lady to measure, to weigh Turkish style a type of Kurdish music assassin, murderer the town of Erzincan tender, sensitive

répondre au salut de qqn. dame jauger, peser à la turque un genre musical kurde assassin la ville d’Erzincan tendre, sensible

ZEWAC Amadekar : Lutfî BAKSI kurdî zewicîn zewicandin zewac Òû kirin, mêr kirin, çûn mêr jin anîn bi serî kirin/bûn, bi mal kirin/ bûn serî girêdan

tirkî evlenmek evlendirmek evlilik evlenmek (kadÈn için) evlenmek (erkek için) evlendirmek / evlenmek

baÒÈnÈ bafilamak (evlendirmek) di (bin) çav re kirin gözüne kestirmek geryan, lê gerîn, gözücüye çÈkmak çav lê gerandin keçdîtin, dîtin, 1) kÈz bulmak (gelin adayÈ), çûn dîtiniyê görmek 2) görücüye gitmek keçdîtin, dîtin, dîtinî görücüye gitme bi dilê... bûn / pê qayil bûn benimsemek, razÈ olmak herê / erêkirin kÈz tarafÈnÈn dünüre kÈz istemeye gelmeleri için olur vermesi çûn xwazgîniyê kÈz istemeye gitmek, dünüre gitmek xwazgînî, xwazgîn kÈz istemeye giden kiÒi veya kiÒiler qasid elçi

• 150 • Kurm ancî

fransîzî se marier marier mariage prendre époux prendre épouse marier marier

îngilîzî to marry, to get married to arrange a marriage marriage to take a husband to take a wife to marry, to arrange a marriage to arrange a marriage

avoir des vues sur qn. se mettre à la recherche d’une fiancée chercher une fiancée

to have one's eye on someone to start looking for a bride to look for a bride

recherche d’une fiancée consentir accord ou aval des parents de la fille pour donner sa main aller demander une fille en mariage ceux ou celles qui vont demander la main de la jeune fille ambassadeur

looking for a bride to consent agreement of a girl's parents for her marriage to ask for a girl in marriage the match-makers ambassador

qelen, next

baÒlÈk

dot payée aux parents de la fille qelen birîn / qelen baÒlÈk kesmek décider du montant vebirîn, next vebirîn de la dot qelenbirîn, qelenvebirîn, baÒlÈk kesme cérémonie de décision nextvebirîn du montant de la dot binkîs hatÈr akçesi olarak baÒlÈktan remise sur la dot consentie kÈz babasÈ tarafÈndan par le père de la fille bafiÈÒlanan meblafi en honneur de qn. xwastî sözlü engagée nîÒanî niÒanlama, niÒan, fiançailles niÒan töreni nîÒan kirin, nîÒan pê ve kirin niÒanlamak acte de fiancer Òerbet, Òîrînî Òerbet merasimi cocktail offert pour célébrer l’engagement destgirtî, dergîstî niÒanlÈ fiancé(e) dest girtin niÒanlamak fiancer sozdar, herêkirî sözkesilmiÒ, sözlü fiancé(e), promis(e) xelat, sernext hediye cadeau Òîrmijî, heqê Òîr süt bedeli (baÒlÈk kesilirken part de la dot payée à la kÈz annesi için verilen mère de la fiancée comme meblafi veya hediye) «prix de l’allaitement» rê vekirin niÒanlÈ erkefiin niÒanlÈlÈk cadeau envoyé par le fiancé döneminde kÈz evini ziyaret pour obtenir la permission için hediye göndererek de rendre visite à la maison izin istemesi de la fiancée rêvekirinî niÒanlÈ erkefiin niÒanlÈlÈk permission obtenue par döneminde niÒanlÈsÈnÈn le fiancé pour rendre visite ziyaretine iliÒkin izin à la maison de la fiancée cihêz danîn, çeyiz hazÈrlamak préparer la dot de la mariée karê bûkê kirin cihêz, kar çeyiz dot de la mariée çûna ser cihêz, çeyizi görmeye gitmek aller voir la dot dîtina cihêz xwençe, biÒare, xelat düfiüne davet için cadeau envoyé en guise gönderilen hediye d’invitation aux noces serÒo gelinin düfiün için hamama cérémonie de bain de götürülüp yÈkanmasÈ la mariée henne, xena, desthenne kÈna; kÈna gecesi cérémonie d’application de henné sur la main de la mariée vexwandî, xwandî, da- düfiün davetlisi invité au mariage wetî, gazîkirî, dawetvanî xwandî düfiün davetlilerini çafiÈran celui qui invite aux festivités de mariage dawet, Òahî düfiün noces, fêtes de mariage serspî, porspî, serejin düfiün alayÈ öncesi gelin femme d’un certain âge evine gönderilen haberci envoyée chez la mariée kadÈn pour annoncer le début du défilé nuptial rovî (berbûrî) düfiün alayÈ öncesi gelin homme chargé d’aller evine gönderilen haberci chercher la mariée erkek chez ses parents berbûk, berbûdî 1) düfiün esnasÈnda geline 1) dame accompagnant refakat eden ve aynÈ zamanda la mariée pendant les

dowry (paid to the girl's parents) to agree on the amount of dowry ceremony for agreeing on the amount of dowry reduction in dowry agreed by the girl's father in honour of someone wooed engagement the act of betrothing cocktail to celebrate the engagement fiancée to betroth betrothed present part of dowry paid to the girl's mother for having breasted her present sent by the fiancé to obtain permission to visit his fiancée's home permission given to the fiancé to visit his fiancée's home preparing the bride's dowry bride's dowry going to see the bride's dowry present sent with invitation to the wedding ceremony of the brides's bath ceremony of staining the bride's hands with henna wedding guest person who issues the invitation to the wedding wedding festivities elderly woman sent to the bride to announce the begining of the wedding procession man responsible for fetching the bride from her home 1) matron of honour (the bride's advisor

Kurm ancî • 151 •

ona danÈÒmanlÈk yapan yaÒlÈ kadÈn. 2) damadÈn evinde gelinin ilk duvafiÈ açÈldÈfiÈnda erkek çocufiu olmasÈ dilefiiyle gelinin kucafiÈna oturulan erkek çocuk. berbûkî berbûk birazava xêl, xêlî xêlî bûk siwar kirin berderî

kadÈnlardan oluÒan gelin alayÈ kadÈnlardan oluÒan gelin alayÈna katÈlan kiÒi safidÈç düfiün alayÈ duvak gelini ata bindirmek kapÈbafiı (kapÈ önü kesilerek alÈnan)

piÒtderî

kapÈ bafiı (kapÈ ardÈ kesilerek alÈnan)

hespkêÒ

gelin atÈnÈn baÒÈnÈ çeken

piÒtgirêdan

belbafiı (gelin kardeÒinin gelinin beline kemeri bafiladÈfiÈnda aldÈfiÈ hediye) baÒbafiÈ (gelin baÒÈnÈ bafilayana verilen hediye) gelin sandÈfiÈnÈn üzerine oturana verilen hediye

sergirêdan sersindoq gîska ’ezepan

mehr mehr kirin mehr birîn mehrbirîn

genç delikanlÈlarÈn gelin alayÈnÈn geliÒinde yollarÈnÈ keserek aldÈfiÈ hediye atÈn üzengesini tutana verilen hediye gelinin kolunu tutarak onu bindirmeye götüren veya damadÈn evi yakÈn oldufiunda onu eve kadar götüren iki yakÈnÈ nikah nikahlamak nikah kÈymak nikahkÈyma

mehrbirr

nihak kÈyan

zengogirtin destgir

• 152 • Kurm ancî

festivités de mariage et lui servant de conseillère 2) garçonnet que l’on fait asseoir sur le genou de la mariée à son arrivée chez le marié avec le souhait qu’elle mette au monde un garçon défilé nuptial formé de femmes femme ou fille participant au défilé nuptial garçon d’honneur défilé nuptial voile de la mariée faire monter la mariée à cheval présent offert à celui qui se tient devant la porte d’entrée de la mariée au moment où on vient chercher celle-ci présent offert à celui qui se tient derrière la porte d’entrée de la chambre de la mariée au moment où on vient chercher celle-ci celui qui tient les rênes du cheval transportant la mariée cadeau donné au frère de la mariée lorsqu’il met la ceinture autour de la taille de la mariée cadeau offert à celui ou celle qui place la coiffe de la mariée cadeau offert à celui ou celle qui est assis(e) sur le coffre de la mariée cadeau obtenu par les jeunes gens se mettant en travers de la route du défilé nuptial cadeau offert à celui qui tient l’étrier du cheval de la mariée deux proches parents de la mariée qui la tiennent par le bras pour la faire monter à cheval ou l'accompagner chez le marié acte de mariage marier célébrer un mariage cérémonie de conclusion de mariage celui qui conclut l’acte de mariage

during the ceremonies) 2) small boy placed on the bride's knees upon her arrival at the bridegroom's home with the hope that she will bear a son wedding procession of women a girl or woman taking part in the procession bride-groom wedding procession bridal veil mounting the bride on a horse present offered to the person at the door of the bride's home when she is fetched away present offered to the person standing behind the bride's home when she is feched away the person holding the bride's horse's reins present given to the bride's brother when he puts the girdle on the bride present given to the person who places the crown on the bride's head present given to the person sitting on the bride's trunk present given to the young men barring the way of the procession present given to the person holding the bride's stirrup two of the bride's close relatives who hold her arms to help her mount the horse or who accompany her to the bridegroom act of marrigage to marry conclude a marriage celebrate the conclusion of a marriage official who concludes the marriage

mehrbirrî

nikahÈ kÈyÈlmÈÒ (düfiünü henüz yapÈlmamÈÒ)

bermehr, bedelmehr

nikahta erkek tarafÈnÈn kadÈnÈn gelecefii için vad ettifii güvence akçesi nikahÈna geçirmek (biçimsel olarak yapÈlan nikahlama) gelin damat gerdek için damat adayÈnÈn yÈkanma merasimi damat traÒÈ

mehr avêtin ser bûk zava serÒoya zava/ê rûkurkirina zava/ê paÒatiya zava/ê

gelinin damat evine gelmesi ile baÒlayan ve damadÈn gerdefie girmesine kadar süren ve çevredeki bekarlardan oluÒturdufiu adamlarıyla sürdürdüfiü beylifiidir

ÒabaÒ

1) dufiünlerde damat için toplanan para v.s. bafiÈÒta bulunanlarÈn isimleri toplulukta söylenerek yapÈlan merasim. 2) düfiünde çalgÈcÈlarÈn düfiüne katÈlanlardan topladÈklarÈ bahÒis gelinin damat evine getirilmesi berdel halinde gelinlerin götürülmeleri

guhastin veguhastin

berdêlî, berdil, pêguhork ailelerin karÒÈlÈklÈ olarak kÈzlarÈnÈ birbirine gelin vermeleri, berdel gerdek zifaf, gerdek berdan boÒama, boÒanma berzewac, xame evlilik çafiÈna gelmiÒ kÈz veya erkek, ergen kÈtan lê Òkestî evlilik çafiÈnÈ aÒmÈÒ genç kÈz zavayê navmalê iç güveyi çûyîna sermalê hewî, hêwî serhewiyê jinebî, bîjin mêrebî keç revandin revok

dul kadÈnla evlenen erkefiin kadÈnÈn evine taÒÈnmasÈ kuma kuma üstüne giden (evlenen) dul kadÈn dul erkek kÈz kaçÈrmak aynÈ kÈzÈ tekrar kaçÈran erkek

personne officiellement mariée mais le mariage n’est pas encore fêté somme promise par la famille du marié comme garantie d’avenir pour la mariée mariage formel, mariage blanc mariée, épousée marié, époux cérémonie de bains du marié cérémonie du rasage de la barbe du marié période de réjouissances incluse entre l’arrivée de la mariée et la nuit nuptiale, au cours de laquelle le marié accompagné de ses amis célibataires fête ses dernières heures de célibat l) argent collecté au cours des festivités de mariage pour venir en aide au marié, 2) pourboire collecté par des musiciens qui nomment et font l’éloge de leurs bienfaiteurs conduire la mariée chez le marié fête de mariage au cours de laquelle un frère et une sœur épousent une sœur et son frère mariage croisé où un frère et une sœur épousent une sœur et un frère chambre nuptiale divorce, répudiation fille ou garçon en âge de se marier vieille fille gendre qui habite chez ses beaux-parents épouser une veuve et s'installer chez elle co-épouse mariage d'une femme avec un homme déjà marié veuve veuf enlever une fille homme qui enlève pour la deuxième fois la même fille

person formally married but whose marriage festivities have not yet taken place amount of dowry personally guaranteed to the bride 'marriage' in name only, paper mariage bride bride-groom ceremony of the bride-groom’s bath ceremony of shaving the bride-goom period of festivities between the conclusion of the marriage and its consommation during which the bride-groom spends with his bachelor friends his last hours of little lord 1) money collected during the marriage festivities to help the bridegroom 2) tips collected by the musicians for singing the praises of the guests leading the bride to the bride-groom's home feast of of marriage, when a brother and sister are married to sister and brother double marriage between a brother and his sister with a sister and her brother nuptial room divorce, repudiation youth of marriageable age unmarried girl son-in-law living in his wife's family marry a widow and live in her house second wife marriage of a woman with an already married man widow widower to elope with a girl a man who elopes twice with the same girl

Kurm ancî • 153 •

revandî darika zava/ê nemêr nêremê, nêramê, nêrebûk koçek

kaçÈrÈlan kÈz gelin alayÈnÈ damda bekleyen damadÈn yanÈnda süslenen özel hazÈrlanmÈÒ ardÈç afiacÈ iktidarsÈz (cinsi) kÈz-ofilan, hünsa köçek, çengi

fille enlevée arbre décoré auprès duquel le marié attend l'arrivée de la mariée impuissant, impotent hermaphrodite danseur, danseuse

kidnapped girl ornamented tree beside which the bridegroom awaits the bride's arrival impotent hermaphrodite dancer

F e r h e n g o k a

Y ûsif û Z uleyxa Amadekar : ELÎ…ÊR kurdî hîn: dem, wext xewas serpoÒ bi yekdan: bi carekê çar û naçar pencik: penç, pençe zarî kirin; zarîn bikirr balîn kax: qesr, koÒk berzex

• 154 • Kurm ancî

tirkî an, vakit dalgÈç 1) baÒÈ örtülü, 2) baÒörtüsü birlikte, bir seferde ister istemez pençe inlemek, yalvarmak müÒteri, alÈcÈ baÒucu saray, köÒk 1) araf, 2) ince uzun kara parçası

fransîzî moment plongeur 1) qui a la tête couverte, 2) couvre-chef en une seule fois, ensemble volens nolens griffe gémir, supplier client chevet palais 1) purgatoire 2) isthme

îngilîzî a while, moment diver 1) whose head is covered, 2) head gear all at one, together willy-nilly paw, claw to groan, to implore customer, client bed (head), bedside palace 1) purgatory 2) isthmus

hejmar 16

zivistan 1995

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Alavên çandiniyê

Amadekar : ELï…ÊR kurdî

tirkî

fransizî

înglilîzî

EREBA GA, GERDÛM A — ji aliye jor ve kopî

KAflNI

CHAR À BOEUF

OXEN CART

üstten görünüÒü kafinÈ karöserinin ön ve arkadaki iri ve güçlü tahtasÈna verilen ad. arka tahta ön tahta tekerlek çemberi

vue d'en haut pièces de bois de dvant et de derrière du char

upper view wooden front and rear parts of a cart

planche de derrière placnhe de devant anneau encerclant la roue roue en bois

back board fore board ring encircling the wheel wooden wheel

batonnets de fixation de la charge boulon en bois de la roue siège du conducteur

load fixing bars wooden wheel axle pins driver's seat

vue d'en bas

view from below

coussin de l'axe axe, arbre fixateurs de l'axe

axle's seating axle, axle-tree axle holding pins

1- a) kopiyê paÒî b) kopiyê pêÒî 2- toq 3- maran

6- mazlix 7- çîçirk

tekerlefiin afiaçtan gövdesi karöser yük bafilama sÈrÈklarÈ tekerlefiin afiaç pimi sürücü oturafiÈ urgan veya halat sÈkÈcÈ

B — ji aliyê binî ve 1- arêx, rexgerdûm 2- balge 3- sirnî 4- akêra sirniyê

alttan görünüÒü karöser taÒÈyÈcÈ dingil yastÈfiÈ dingil dingil tespit çubuklarÈ

4- akêr (çar lib in) 5- kursiv

Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna payîza 1994an Civîna payizê di navbera rojên 5-11 teÒrîn 1994an de li Swêdê, di xwendegeha Biskops Arnöyê de çêbû. Bernameya vê civînê, ji gotûbêjên li ser hin pirsên rastnivisînê, ferhenga Pehlewî, devoka Qerejdaxê, alavên çandiniyê, ferhengokên Mem û Zîn, Roja Nû û termên hiqûqê pêk hatiye. Em hin ji encamên vê civînê di vê hejmara Kurmancî de diweÒînin. Hevalên ku beÒdarî vê civînê bûbûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), Mizaffer Begzade (…ikak), ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Rojan Hazim (Hekarî), Musa Kaval (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Veysi Zeydanli (Bidlîs), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û ReÒo Zîlan (Agirî).

Kurm ancî • 155 •

C — paxêl, parxêl, kiÒke 1- palûl 2- têli 3- kopî 4- sing 5- pêpaxêl 6- punca palûlê

öküz tarafÈndan çekilen kÈzak kÈzafiın boyunduruk bafilantÈ çubuklarÈ yük tutmaya yarayan üst yan kavisli çubuklar kÈzak tespit çubuklarÈ kÈzak tespit çubuklarÈ kÈzak ayaklarÈ bafilama pimi

traîneau à boeuf oxen sledge fixateurs du joug du traîneau tiges de fixation de la charge fixateurs du traîneau baguettes de fixation patins du traîneau goujon, cheville

sledge yoke harness load fixing rods sledge cross members sledge fixing wands sledge skates dowel

D — dirgan, çarguh, yaba Òene (melhêba hesinî) 1- destî, destik sap 2- guhmelhêb yaba kulafiÈ

fourche

fork

manche fourchon

handle tines of the fork

E — melhêb 1- destî 2- guhmelhêb

afiaç yaba sap yaba kulafiÈ

fourche en bois manche fourchon

wooden fork handle tines of the fork

F — mehlî, malî, Òapane 1- Òivmehlî 2- darmehlî 3- guhmehlî 4- palûl

tapan

rouleau

roller

tapan çubufiu tapan afiacÈ tapan kulakçÈfiÈ tapanÈ boyundurufia bafilayan çubuklar

tige du rouleau roller’s rod traverse roller’s cross-piece montant du rouleau roller’s strut tige du joung yoke’s rods

G — kam, moÒene döven 1- rista kamê çekme zinciri 2- diran, berheste yan döven diÒi arbeÒk (ji hesin)

fléau flail chaîne de traction traction chain dent du fléau flail’s serrations

H — cercere, cencere 1- ling, rexcencer 2, 3- navpirk 4- tevÒû, devbir

batteuse monture de la batteuse traversine lame de la batteuse

• 156 • Kurm ancî

harman döven ayak köprücük döven bÈçafiÈ

threshing machine side strut strut threshing machine's blade

F

E

R

H

E

N

G

O

K

A

Pehlewî û K urmancî - II -

Amadekar : Rojen BARNAS Transkrîpsiyona Pehlewî û xwendina wê

Kurmancîya îroyîn

Fransizî

Îngilîzî

A

a=e 1. a) a ( e ) ya serî di kurmancî de nîne an jî ketiye : abar [N: bar] (eber) ber bexÒîn, bexÒabax⁄æyÏdan, abax⁄æy- / [N: bax⁄‚dan, bax⁄æy-] (bexÒºden, bexÒay) abë [N: bë ] (ebê,/ ebî, bê / bî) bê abëbar [N: bëbar] (bêber) bêber (stewr) abëgumæn (ebêguman) bêguman abëguman¡h (ebêgumanîh) bêgumanî aswær [N: suwær] (suwar) siwar awëræn [N: wëræn] wêran

sur, au-dessus pardonner, avoir pitié de sans stérile, infécond certainement certitude cavalier désolé, en ruines

1. b) a ( e ) ya serî di kurmancî de nîne an ketiye º hin bêdeng jî cuda ne an jî guherîne : abæg [N: (a)bæ] ((e)ba) ba, bal (cem) avec abæy- [N: bæyëd] vîn / vêtin, il faut, il est (ebay / bayêd) vê- (divê, dibê) nécessaire de bêhiÒ inconcient abëÏ⁄ [N: bëhÏ⁄] (ebêoÒ) abë-rah (ebêreh) bêrê (!) pécheur abë-winah (ebê-winah) bêgune(h) innocent asëm [N: sëm] ((e)sêm / sîm) zîv, sîm argent aburnæy [N: burnæ] (burna) virnî (!) mineur, enfant

2. a) [ h ] di kurmancî de hatiye serê bêjeyê an di destpêkê de ji xwe hebiye:

anær (enar) and (end) andak (endek) asp (esp) ast(ag) / hasta (esteg / heste)

hinar hind, hinde, hingî hindik hesp hestî

2. b) Awayên bi [ h ] º bê [ h ] jî di krmancî de hene : afrÏ⁄ag (efroÒeg)

evrîÒk, hevrîÒk [!]

3. a = e

==>

a (e)

[ê=>(bi+ê=bê, bêy)]

up, on, over forgive, have mercy on without, -less fruitless without doubt, certain certainty horseman, rider desolate, ruined with it is necessary, must senseless, unconcious erring innocent silver under age, child

grenade autant, beaucoup peu, quelques cheval os, noyau (fruit)

pomegranate so much, many little, few horse bone; (fruit) stone

confiserie à base de farine, beurre et miel

a sweet meat made of flour, butter and honey

bê:

préfixe privatif a-

privative prefix, un-, -less Kurm ancî • 157 •

a-bahr (e-behr) a-bun (e-bun) a-©ær (e-çar) a-dæd (e-dad) a-dard (e-derd) a-sar (e-ser)

bêpar, bêbehr bêbin naçar bêdad bêderd bêser (º bêbin)

privé de sans inévitable illégal, injuste indolore sans fin, interminable

portionless, deprived baseless inevitable illegal, unjust painless endless

4. a = e abn‚s[N. æbn‚s](ebnºs /abnºs) abr (ebr) abræz [N. afræz] (ebraz /efraz) abrë⁄om (ebrêÒom) afsæn[N. afsæna] (efsan / e) almæs(t) [N.almæs] (elmas(t)) amæ [N.mæ] (ema / ma) an¡g [N.pë⁄ænÏ] (enî / pêÒanî) anj¡r (encîr) awestæd[N.Ïstad] (ewistad / ostad)

ebanos ewr, hewr evraz, hevraz evrîÒim, hevrîÒim efsane almast, elmas em, me enî encîr, hejîr, hêjîr osta, hosta, hoste, westa

ébène nuage montée soie histoire, fable acier, diamant nous front figue maître (artisan)

ebony cloud acclivity silk story, fable steel, diamond we, us front, forehead fig master (craftsman)

æ=a æ (a) æb (ab) æbæd (abad)

a av ava

pronom eau populeux, florissant, prospère prospérité arrosoir, récipient à eau enceinte

pronoun water populous, thriving, prosperous prosperity water-holder pregnant

bain feu, le dieu «Feu»; 9ème mois du calandrier, neuvième enseignement, doctrine savoir, connaissance côté souillé, pollué aigle calme, paisible évident, manifeste toit, plafond feu

bath fire; the god “Fire”; cal. 9th month; 9th day teaching, doctrine knowledge side defiled, polluted eagle easy, peaceful obvious, evident roof, ceiling fire freedom, gratitude, thanks torment

cushion, pillow -keeper, -guard

æbædih (abadîh) æb-dæn (ab-dan) æbus, -tan[N.æbestan] (abus, abusten / abisten) æb-zan (ab-zen) ædur [N. ædar] (adur / ader)

avahî, avayî avdank avis avjen (!) agir, ar

æfræh (afrah) ægæh¡h (agahîh) ælag (aleg) æl‚dag (alºdeg) æl‚h (alºh) æsæn (asan) æÒkæræg[N. æ⁄kæræ] (aÒkara(g)) æ⁄kÏb [N. æÒkÏ(b)] (aÒko) ætax⁄ [N. æta⁄ / Avesta. ætarÒ] (atexÒ / ateÒ / aterÒ) æzæd¡h (azadîh)

fêr kirin (hîn kirin) agahî alî lewt, lewitî eylo, elih hêsa, hêsan, asan aÒkere, aÒkera aÒkî [! ] ateÒ [e.k.]

æzær (azar)

azar

liberté, gratitude, remerciement tourment

balîÒne, balîÒ, balîv -van

coussin, oreiller suffixe -ien, -eur

azadî

B bæl¡ (balîÒ)

-bæn (-ban)

• 158 • Kurm ancî

bandag (bendeg) bær-jæmag (bar-cameg) bël [M=byr] (bêl /bwîr) bël‚r [N. bil‚r] (bêlºr /bilºr) bistag [N. busta] (bisteg /buste) bræd(brad) bri⁄tan, brëz-(briÒten, brêz-) br‚g[N. abr‚] (brºg / ebrº) b‚dan (bºden) buland (bulend) bun (bun) burdan, bar- (burden / ber-) burg (=>Er: burc) (burg) bur¡dan, bur- [N.br¡dan] (burîden, bur- / brîden) bu⁄ (buÒ)

bende, benî cemik, cemikê bar bêr belºr, bilºr findiq, bindeq bra biraÒtin, birêjbrº, brî bºn bilind bin birin, bbirc birrîn, birr-

serviteur besace pelle crystal noisette frère rôtir sourcil être haut base, fond, fondation porter, meener, conduire tour, bourg couper

servant saddle-bag spade crystal hazelnut brother roast (eye) brow be, become high base, foundation, bottom carry, bear, take, endure tower cut

crinière

mane

but (but)

bijî (ya hespê/Òêr w.d) pºt, but

idole, Boudha

Buddha, idol

©=ç ©ædur (çadur) ©ahær (çehar) ©ahærdah (çehardeh) ©ahærpæy[N. ©ærwæ] (çeharpay / çarwa) ©aku© [N. ©aku ⁄] (çakuç /çakuÒ) ©ær / ©ærag (çar /çareg) ©arag (çereg) ©atrang => (Er. ⁄atranj) (çetreng) ©ë [N. ©i] (çê /çi) ©ë (çê) ©ëræy (çêray /çiray) ©ehel [N.©ihil] (çehel /çihil) ©¡dan, ©¡n- (çîden, çîn-)

çadir çar çardeh çarpê çakºç çare çêre, çere setrenc çi çi (ji bo çi) çire, çira (çima) çil, çel çinîn, çin-

sheet, veil four fourteen quadruped hammer means, remedy pasture, grazing, flock chess what, which for, beacause, since, as, that for what, why forty gather, pile up

©ihr (çihr)

cir

©ihr(ag) (çihr(eg))

çirig ( esil)

©im (çim)

çima [ ! / "]

©imræy (çimray) ©iray (çirey) ©œb (çob)

çima?, çira? çira ço, çov

tente quatre quatorze quadripiède marteau moyen, remède pâturage, praîrie échecs quoi, que à cause, comme pourquoi quarante ramasser, amasser, rassembler, empiler forme, silhouette, apparence, visage semence, origine; nature, essence raison, cause, but, signification pourquoi ? lampe bois, bâton

dan, ddeh dehqan, dehkan [e.k.] dehem

1. donner, 2. créer dix paysan, campagnard dixième

1. give; 2.create. ten countryman,farmer tenth

form, shape, appearance, face seed, origin; nature, essence reason, cause, purpose, meaning why ? lamp wood, stick

D dædan, dah-(daden, deh-) dah (deh) dahigæn [N. dihgæn] (dehigan, dihgan) dahom (dehom)

Kurm ancî • 159 •

dæmæd (damad) dandæn (dendan) darz¡g [N. darz¡] (derzîg /derzî) dastag (deste)

zava didan, diran terzî deste

dast-kær¡h (dest-karîh) dast-⁄Ïy (dest-Òoy) dawæl (dewal) dawæl (dewal)

destkarî destÒo ["] dewl, dºl dewlok [e.k.]

dënëg [N. d¡n¡] (dênî /dînî) didom (didom) dÏ [N. du] (do / du) dÏst¡h drahm / dir(h)am (drehm/dir(h)em) drayæ(b) [N. daryæ(b)] (dreya(b) / derya(b)) dræz [N.diræz] (draz / diraz) drÏ [N. darÏ#] (dro / dero‹) drust¡h [N. durust¡h] (drust¡h / durustîh) d‚d (dºd) dum(b) du⁄men [N.du⁄man](duÒmin/duÒmen) du⁄men¡h (duÒminîh) du⁄menæd¡h (duÒminadîh) du⁄ox (duÒox) du⁄wær (duÒwar) du⁄wær¡h (duÒwarîh) duxt (duxt) duz (d) (duz / duzd) duz (d)¡h (duzdîh / duzîh) dwæzdah (dwazdeh)

dînî, dîndar dido, duyem du, dido (dostîh) dostî dirhem, dirav derya

jeune marié, gendre dent tailleur botte, ballot, bouquet, groupe travail manuel, urinoir cuir, peau supercherie, tromperie, duperie religieux second, deuxième deux amitié, amour drachme mer

bridegroom, son-in-law tooth tailor bunch, bundle, group handiwork urinate leather, skin deceit, trickery

dirêj diro, direw, derew dirustî

long mensonge, tromperie justesse, droiture

dº dºv dijmin dijminî dijminatî dojeh dijwar dijwarî dot-(dotmam, dotmîr) diz dizî dwazdeh

fumée queue ennemi inimitié inimitié, hostilité enfer difficile, désagréable difficulté fille voleur vol douze

long lie, deceit 1) righteousness, 2) health smoke tail enemy enemity enemity, hostility hell difficult, disagreable difficulty, trouble, misfortune daughter thief theft twelve

ë (ê)

ê

ëbærag [N. ëwær] (êbareg /êwar) ë© [N.hë©] (êç / hêç ëdar (êder) ëmëd (êmêd) -ën [N. -¡n] (-ên / -în)

êvar hêç, hîç ev der, vê derê umîd, hêvî, imºd -în

ëwæz (êwaz) ë(w)-©and (ê(w)-çend) ëwën [N. æy¡n] (êwên /ayîn)

awaz ewçend ayîn

particule indiquant le temps présent au mode optatif soir aucun ici espoir suffixe formant des objectifs de substance ou de qualité mot, parole quelques (uns) manière, coutume, forme, propriété

particle giving the present tense optative sense evening not any here hope suffix forming adjectives of material or quality word, utterance some, a few manner, custom, form, propriety

religious second two friendship, love drachm sea

E

• 160 • Kurm ancî

ëwënag [N. æyÏna] (êwêneg / ayîna) ëw-tæg [N.yaktæ] (êw-tag / yekta) ëzm [N. hëzum] (êzm /hêzum)

eyne, neynik yekta, êkta êzing

miroire seul, individuel bûche, combustible

mirror alone, single, individual firewood, fuel

frahang[N. farhang] (freheng/ferheng) filæsÏfæ (filasofa) framædær (fremadar)

ferheng ["] fîlozof fermandar

framænburdær [N. farmænburdær] (fremanburdar / fermanbudar) fræx [N. faræx] (frax / ferax)

fermanber

éducation, savoir philosophe commandant, chef, dirigeant obéissant, soumis large, spacieux, ample, prospère sage, intelligent enfant, fils, descendant tromperie, supercherie apôtre, ange devoir, obligation vendre piqûres d’abeilles

education, knowledge philosopher commander, ruler, chief obedient, submissive large, wide, spacious, ample, prosperous wise, intelligent child, son, offspring deceit, deception apostle, angel duty, obligation sell beestings

copulate with throat stench wheat suffix forming actor nouns heaviness, weight turn, revolve warmth, heat thermal baths thunder ox, bull, cow buffalo

F

fireh, fere

frazænag [N. farzæna] (frezaneg / ferzane)zana, zane frazand [N. farzand] Ferzende (nav) (frezend / ferzend) frëb [N. firëb](frêb /firêb) virr ferîÒte, firîÒte frë⁄tag [N. firi ⁄ta] (frêÒteg /firiÒte) frëz (frêz) ferz firotin, froÒfrÏxtan, frÏ(x)⁄- (froxten, fro(x)Ò-) firo, fru fru⁄ag [N.fur⁄a] (fruÒeg/furÒe)

G gædan, gæy- (gaden, gay-) galÏg [N.gulÏ] (gelog, gulo) gandag¡h (gandagîh) gandum (gendum) -gær (-gar)

gan, gêgalok, gewrî genî genim -kar

garæn¡h (geranîh) gard¡dan, gard- (gerdîden, gerd-) garm¡h (germîh) garm-æbag (germ-abeg) #arrænæg (‹erranag) gæw (gaw) gæw-më⁄ [N. gæ(w)më⁄] (gaw-mêÒ, ga(w)-mêÒ) gazæg (gezag) gaz¡dan, gaz- (gezîden, gez-) gëhæn [N. gihæn, jahæn] (gêhan / gihan, cehan) gëhæn¡g (gêhanîg) -gën [N. -g¡n] (-gên, -gîn)

giranî gerîn, gergermî germav (!) xurrînî ga gamêÒ

copuler gorge puanteur blé suffixe formant des noms d'acteurs pesanteur, lourdeur tourner, se tourner chaleur bains, thermes tonnerre boeuf, taureau buffle

gezek gestin, gezcihan

âpre, perçant, piquant mordre, piquer monde

biting bite, sting world

cihanî -gîn

gës [N. gës‚] (gês, gêsº) gët¡g [N. gët¡] (gêtîg, gêtî)

kezî gîtî

terrestre, mortel suffixe formant des adjectifs de qualité boucles, mèches 1. le monde terrestre 2. terrestre

worldly, mortal suffix forming adjectives of quality curls, locks 1. the material world; 2. worldly

Kurm ancî • 161 •

gilag (gileg) gi⁄n¡z (giÒnîz) gÏgird (gogird) gÏhr [N.gawhar] (gohr,gewher)

gilî giÒnîj, kiÒnîÒ gogird, kirkºt gewher guh, goÒ goÒe, koÒe guhar go, gog gºz giramî girew, gerew girê(k) gewrî gir girîn, girîgirºh [e.k] gotin, bêj-

plainte, lamantation coriandre soufre substance, essence, nature; bijou; lignée oreille coin, angle boucle et d’oreille balle noix affection, respect gage, caution noeud cou, gorge colline, arête, crête pleurer groupe, foule dire, parler

complaint, lamentation coriander sulphur substance, essence, nature; jewel; lineage ear corner ear-ring ball walnut affection, respect pledge, security knot neck, throat hill, ridge weep, cry group, crowd say, speak

gÏÒ (goÒ) gÏ⁄ag (goÒeg) gÏ⁄wær (goÒwar) gÏy (goy) gÏz (goz) giræm¡h (giramîh) graw [N. giraw] (grew, girew) grih [N. girih] (grih, girîh) gr¡w (grîw) gr¡wag [N. giriwa] (grîweg, giriwe) gr¡y¡stan, gr¡y- (griyîsten, griy-) grÏh [N.gur¡h] (groh, guroh) guftan, g¡(w)- [N. go(y)-] (guften, go(w)- / go(y)) g‚h (gºh) gund (gund) gurg (gurg) gyæg [N. jæy] (gyag, cay) gyæn¡g (gyanîg)

gº gun, gunik gur, gurg cî, cih giyanî

crottin, exeréments testicule loup place, endroit spirituel, vital

dung, excrement testicle wolf place spiritual; vital

hæd (had) haftæd (heftad) haftag [N.hafta] (hefteg/hefte) haftær [N.kaftær] (heftar/keftar) haftdah [N.hifdah] (heftdeh / hifdeh) hamæg [N.hama](hemag/heme) hamag¡h (hemegîh) hamæl (hemal) hambad¡g (hembedîg) hambæn [N.anbæn] (hemban / enban] hambænd (hemband) hambær [N.anbær] (hembar / enbar) hambastan, hambah(hembesten, hembeh-) hambæy (hembay)

hê, ha, hêjî heftê hefte keftar, heftyar hevdeh, hivdeh hemî, hemº hemºyî heval hember hevan, heban, himban hevbend embar kambax kirin

encore, alors soixante-dix semaine hyène dix-sept tout, tous totalité, universalité égal, pair, camarade rival, adversaire sacoche en peau connexe dépot, entrepot s’écrouler, tomber

now, then, that is seventy week hyena seventeen all totality, universality equal, peer, comrade opponent, adversary skin bag connected store collapse, fall

hempa

ham-kær (hem-kar) ham-pursag (hem-purseg) hamtæg [N.hamtæ] (hemtag/hemta) handæm [N.andæm] (hendam/endam) handaxtan, handæz(hendexten, hendaz-) hangæm (hengam)

hevkar (ji) hev pirsîn hemta, hevta endam endaz, endaze

compagnon, partenaire, adversaire collaborateur consultation égal, pair membre projeter, attribuer, considérer, juger moment, occasion

companion, partner; adversary collaborator consulting equal, peer member plan, allot, reckon, judge time, occasion

H

• 162 • Kurm ancî

hingê, hînga

hanjæm [N.anjæm] (hencam / encam) harg [Er. xarj, xaræj] (herg / xerc, xerac) ha⁄ægird [N.⁄ægird] (heÒagird / Òagird) ha⁄tad (heÒted) ha⁄tdah (heÒtdeh) hæwan (hawen) haxt (hext) hazær (hezar) hi⁄tan, hil-(hiÒten, hil)

encam

Òagird, Òagirt heÒtê hejdeh, hijdeh hawin, hawan hêt hezar, hizar hiÒtin, hêl-

fin, achèvement, issue devoir, tribut, travail, effort disciple, élève quatre-vingt dix -huit mortier cuisse, hanche mille laisser, pardonner

hixr (hixr) Hr¡m [N.R‚m](hrom/rºm) hu⁄k [N.xuÒk] (huÒk /xuÒk)

rêx, rîx Horom, Rom hiÒk

excrément Byzance, Rome sec

end, completion, outcome duty, tribute, work, effort disciple, pupil eighty eighteen a mortar thigh, haunch, hip thousand let, leave, pardon, set, appont excrement Byzantium, Rome dry

î- {îroj / îÒev / îsal} ev-{evro/evÒev/evsal} îroj, îro

ce, ceci

this

aujourd'hui

today

cihº, cuhî cejn ceh cehîn cot, cuxt

juif célébration, féstival orge d'orge paire, couple

Jew celebration, festival barley made of barley pair, couple

si, puisque, lorsque conteneur, récipient perdrix gris-bleu; pigeon maîtresse de maison domestique, serviteur louche, écumoire cuillère cordonnier tomber paille arc taille, ceinture action, sujet, affaire couteau voyageur, vagabond, nomade

when, if, since container partridge grey-blue; pigeon mistress, lady of the house domestic; servant ladle, skimmer spoon shoemaker fall chaff, straw bow waist, belt, girdle action, matter, affair knife traveller, wanderer, migrant

xerc, xerac

I im-(im-) imrÏz (imroz)

J=C Jah‚d [N.juh‚d](cehºd /cuhºd) ja⁄n (ceÒn) jaw (cew) jawën [N.jaw¡n](cewên /cewîn) juxt [N.juƒt] (cuxt / cuft)

K ka [N. k¡] (ke /kî) kabærag (kebareg) kabk (kebk) kabÏd (kebod) kadbæn‚g [N. kadbæn‚] (kedbanºg /kedbanº) kad¡g (kedîg) kaf© (kefç) kaf©ag (kefçeg) kaf⁄gar (kefÒger) kaftan (keften) kæh (kah) kamæn (keman) kamar (kemer) kard (kerd) kærd (kard) kærdæg (kardag)

ku, ko kewar kew kevok kebanî, kevanî, kabanî kedî, kehî kepçe kefçî, kevçî koÒkar, goÒkar ketin, keftin ka kevan kember, kemer kir kêr gerrek, gerrok

Kurm ancî • 163 •

kardan (kerden) karg (kerg) kæskënën (kaskênên) kayk (keyk) kënwar [N.k¡nawar] (kênwer/kînewer) kësar (kêser) kë⁄ (kêÒ) kë⁄¡dan, ke ⁄-[N.kaÒ¡dan] (kêÒîden, kêÒ- /keÒîden) kirm (kirm) kÏdak (kodek) kÏf¡g [N.kÏh¡](kofîg/kohî) kÏftan, kÏb- (koften, kob) kula©ag [N.kul¡©a] (kuleçeg /kulîçe) kulang (kuleng) k‚n (kºn) kunj¡d (kuncîd) kurrag (kurreg) ku⁄tan, ku⁄-(kuÒten, kuÒ)

kirin, kirdin kergedan keskîn, keskînî kêç kîndar qeyser (xîret)kêÒ, (cir)kêÒ

faire, agir, exécuter, accomplir rhinocéros bleu-vert;en lapis-lazuli suce vengeur, vindicatif César dogme, foi (en particulier pour les non Mazdéens) kiÒandin, kiÒ-, tirer, traîner, kêÒandin arracher kurm, kurmik, kirm ver, serpent kodek, gede, kudik jeune, petit; bébé kovî, kºvî sauvage, montagne kutan, kut-, qutan battre, piler, écraser kulîçe, kulînçe (çorek) petit pain rond kuling grue qºn croupe, fesses, derrière, anus kuncî sésame kurîk, kurrî poulain kuÒtin, kujtuer

do, make, act, perform rhinoceros blue-green; of lapis lazuli flea vengeful, vindictive Caesar dogma, faith (especially non-Mazdean) pull, draw worm, serpent young, small; baby wild, mountain beat, pound, crush small, round bun crane rump, buttocks, anus sesame foal, colt kill

lêv lava , lavayî lavakar

lip supplication suppliant

L lab (leb) læbag [N.læba](labeg /labe) læbakkar (labekker)

lèvre supplication suppliant

———————————————

…ANEK :

[!] maneya gotinê ya kurmancî bi ya îngîlîzî re têkildar e, lê ne wek hev e. ["] maneya gotinê ya kurmancî an bi ya îngîlîzî re dijmane ye an jî lê nanihêre. [$] maneya gotinê ya kurmancî an bi ya pahlewî re dijmane ye an jî lê nanihêre [ e.k. ] di edebiyata klasîk de. ====================== a (e) => ê mard / mêr, nar / nêr b => v æb / av b => w abr / ewr d => z dæmæd / zava f => v frêb / virr g => c gæh, / cih, cî s => z sîm / zîv m => v sîm / zîv Ò => j du men / dijmin, duÒox / dojeh, du war / dijwar h li pêÒiya dengdaran => æsæn / hêsa, asp / hesp, anjÏr / hêjîr, andak / hindik, anær / hinar k => q pækÏzag / paqij, pondik / findiq, bindeq, pistag/ fistiq

w => b

• 164 • Kurm ancî

waræn / beran, waræz / beraz

Çend pirsên rastnivîsê ReÒo ZÎLAN Pirsa rastnivisîna zimanekî, bê guman, pirseke gelekî girîng e û ji bo çareserkirina wê jî demek divê. Hindek ji wan pirsgirêkan ji destpêka nivîsandina zimanekî de û hindek jî piÒtre û di nav herikîna zemên û pêÒdeçûna zimên de hatine pêÒ. ïro gelek zimanên standardîzebûyî jî her di vê pirsê de xwedî pirsgirêk in û ji bo çareseriya wan timî gavina diavêjin. Zimanê me, ku serpêhatiya wî dîrokeke dûr û dirêj pêk tîne û xwedî taybetmendiyên xweser e, ji van pirsgirêkên aloz ne ÒûÒtî ye. Pirsa rastnivisîna wî jî hewceyî çareserkirinekê ye. Ji ber vê yekê jî, ev pirs yek ji xalên girîng yên civîna li ser zimanê kurdî ya zaravayê kurmancî pêk tîne. Di van civînan de, lêhûrnêrîn û gotûbêjên lidarketî hêdî hêdî digihêjin encam û pêwistiya zelalkirinekê. Di vê benda han de, em ew çend xalên ku gihîÒtine encam û dongiyekê berpêÒî xwandevanan dikin. I. Pirsa rastnivisîna pirtikên tewangê A) Di navên taybetî de Herweku tête zanîn, navdêr di zimanê me de têne tewandin. Li gor qesd û mebesta hevokê, hin pirtik bi navdêran ve têne nûsandin da ku wê meramê bînin zimên. Bo nimûne, gava em dibêjin, «ez Gulbînê dibînim», pirtika tewanga mê ku li vir «ê» ye, bi navdêr ve tête zeliqandin ku ew jî li vir «Gulbîn» e. Navê mirovekê ye. Di van salên dawîn de, ji ber nezanîn û nexwandewariya zimanê xwe, hin kes di dema nivîsandinê de wê pirtika tewangê bi alîkariya apostrofekê ji navdêr vediqetînin. Ango wek «Gulbîn’ê» dinivîsin, ku ji kok ÒaÒ e û tiÒtekî ne li rê ye. Heçi niÒandeka apostrofê ye, li gor zimanan, xwedî hin kar û wezîfeyan e. Bo nimûne, ew kar û wezîfeyên wek jêveqetandinê, ketina tîpekê yan çend tîpan, forma genîtîvê û hwd tîne cîh. Di zimanê me de, ew di nivisînê de bêtir ji bo ketina tîpekê yan jî çend tîpan, kurtkirin û pevnûsandina daçekên hevedudanî ku bi karên têvel radibin, tête bi kar anîn. Ev yek jî bêtir di tiÒtên zargotinî, stran û helbestan de, da ku kêÒa stran û helbestê nehête têkdan, tête pêÒ.

Wek di strana Remzo de : Rêka Midyatê teng e Paçê Remzo heftreng e Ramîsanek bide min Êvar e l’min dereng e. Heke «l’min» ya li vir, wek «li min» bihata nivisîn û stranbêj ew welê bi lêv bikira dê kêÒa wê ne sazkar bûya. Hejmara kîteyan nema dibû 7, lê dibû 8. Ji ber vê yekê, da ku kêÒ sazkar û bilêvkirin û awaza wê bi aheng û harmonîk be, stranbêj mecbûr dimîne, ku «li min» ya ji du kîteyan pêk hatî, bike yek kîte û wê bi lez wek «l’min» bi lêv bike. Ev yeka han ne bi tenê di stranên me yên klasîk û zargotinî de tête pêÒ, lê belê di helbestên me yên klasîk û nûjen de jî. Di rewÒa îro de, di pirsa rastnivisîna pirtikên navdêrên jimaran de, tevlihevî û aloziyeke yekcar mezin heye. B) Di navdêrên jimaran de Di zimanê me de, ne bi tenê navên tiÒt û miÒtan navdêr in û xwedî zayend in. Lê belê, navên jimaran (reqem) jî navdêr in û her yek ji wan jî xwedî zayendekê ne. Ji lewre jî, dema ku ew dikevine hevokekê, divê ew li gor qesd û mebesta hevokê bêne tewandin. Bêî tewandin, ew nikarin kam û merama hevokê bi serrastî berpêÒ bikin. Di warê zayendên jimaran de tiÒtê hewceyî gotinê ev e, ku jimara «1» (yek)ê, mê lê yên din hemû jî nêr in. Tewandina wan jî divê li gor cîh û halê wan yê di hevokê de be da ku di gel mebesta hevokê rêk bikeve. Heçî jimara «1» (yek)ê ye, ew di hin devokên kurmancî de, bi taybetî jî di dema bikaranîna rojên mehan de, dibe nêr. Bo nimûne; ji dêl ve «yeka meha hezîranê», dibêjin «yekê meha hezîranê». Wek hate gotin, di dema nivîsandina jimaran de, pêwist e, ku ew li gor cîh û halê di hevokê de bêne tewandin. Heke em di rewÒeke weha de jimaran ne bi reqemkî, lê bi tîpkî binivîsin, çu tiÒtekî ku mirov li ser biaxive, tune ye. Ji ber ku ew jimar di gel pirtikên tewanga xwe tên nivîsîn û ji hev nahêne veqetandin. Wek: «Zarok hê nikarin heta sedî bihejmêrin». Di vê hevokê de, ji ber ku navdêra «sed» nêr e, divê tewanga wê di vî halî de «-î» be. Vêca di nivisînê de em nikarin vê «î» ya han ji navdêrê veqetînin û wê jê cuda binivîsin. Ji lewre jî ew divê wek «sedî» li qelemê keve. Lê belê, pirs ew e, ku gava ev navdêr ne bi tîpkî, lê bi jimarkî (reqemkî) bête nivîsîn, divê çilo li qelemê keve. Di nivîsarên kurmancî de, heta niha çend nimûne hatine pêÒ. Ya yekê : Bêî pevzeliqandina pirtika tewangê, bi tenê wek «100» nivîsîn e. Bê guman, ev ji aliyê rêzimana kurmancî ve, ne rast û serrast e. Ji ber ku di

zaravayê kurmancî de navdêr hemû xwedî zayend in û pêdiviya tewandina wan tiÒtekî mecbûrî ye. Ji lewre jî, bi vî awayi nivisîn, pêpeskirina bingeheke girîng ya rêzimanî ye. Ya didwan : Bi apostrofê veqetandina pirtika tewangê û wek «100’î» nivisîn e. Herweki di xala jorîn e jî hate çêl kirin, apostrof bi karekî din radibe û ev pirtika han ya «-î»yê jî, bi navdêr ve ye û jê nahête veqetandin. Ya sisyan : PiÒti navberekê her yekser li pey jimarê, bêî çu niÒandekek pê ve be, wek «100 î» nivîsandina wê ye. Di awayê vê rastnivîsînê de jî, ku nivîsarên rehmetî mîr Bedirxanan jî her bi vî rengî ne, çewtiya heyî dîsan vedigere ser pirsa ji navdêrê veqetandina pirtikên tewangê ye û ji lewre jî rexne dixwe. Ya çaran : Bi nîÒandeka tîre (-)yê ew wek «100î» nivisîn e, ku bêtir ji aliyê Kurdên kevnesovyetistanê ve tête bi kar anîn. Herwisan min bi xwe jî bervedêriya wê yekê dikir, ku ew bi vî celebî bête nivîsîn. PiÒtî gotûbêj û lêhûrbûneke kûr û dûr, baweriya ku ji bo me peyda bû, ev nîÒandeka han ya tîreyê, ku ew bi xwe jî bi gelek karên têvel radibe, ne hewceyî nivisînê ye. Madem ku ya herî girîng ew e, ku divê em navdêrê li gor cîh û halê wê yê di hevokê de bitewînin û sedî sed pirtika tewangê binivîsin, vêca çêtir e, ku ew her yekser di gel jimaran bête nivîsîn. Bêî ku çu nîÒandekek yan jî navberek bête bi kar anîn. Ango wê wek «100î» binivîsin. Bi riya rakirina tîre û nîsandekên din, hem di lezahiya nivîsînê de rihetiyek peyda dibe û hem jî em ji sergêjiyên din xelas dibin. Bi vî rengî em çêtir dibînin, ku ji vir û ha de, herwek di van çend nimûneyên jêrîn de jî xuya dibin, pirsa rastnivisîna pirtikên tewangên jimaran weha binivîsin: Keça me hê 4ê xwe danegirtiye. Em ê di 22yê meha tebaxê de li SerdeÒtê bin. Dayîka Keviyê ne di rêza 3yan, lê di yan 5an de rûniÒtibû. Salvegera 49emîn ya komara Mehabadê nêzîk e. Wî ne dereceya 1emîn lê ya 3hemîn bir. Zorgîn û Sêvê di sala 1985an de hatibûn serdana me. - Te got çi sal ? Sala 1983yan ? Na, ne rast e. Wî di bazara xwe de jî 120î dest pê kir û daket heta 99an. Xwedêda di 18ê meha 1989an de, RewÒê di 27ê îlona 1986an de û Karzan jî di 31ê adara îsal de ji dayîk bûne. Tarîxa nameya wê 3yê hezîrana 1992yan bû. Em ê îsal jî herin xwepêniÒandana 1ê gulanê. (Dûmahîk heye). Kurm ancî • 165 •

F

E R H E N G O K A

ROJA NÛ (II)

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî avzêr : ava zêr badîn : kaseya meyê baqê temberiyê : tûncik, temorî balafirên dûrger baqê gulan baskordî bawermend belalûk belawela azbet : ezbet ber û barût : ajar, cebirxane soring : sorreng

tirkî yaldız bardak kahkül uzun menzilli uçak gül demeti kolordu mümin yabani viÒne darmadafiÈn nesil, sülale

cephane kırmızı renk veren bir ot berberî rekabet boblat : bobelat, felaket, mûsîbet felaket brûskîn yÈldÈrÈmvari candar canlÈ cawîdanî ebediyet çarnikar : çaralî, çar kenar dört taraftan çavê xêl mahmur göz çepil kol çîm werqîle : çîqxwar çarpÈk bacaklÈ danezan beyan, beyanname, bildirge darbest sedye devzirav tüfek dewêt : divît divit gulgulîn sallanarak yürümek dijwar zor, güç, sert tûtik kovan hêwiÒandin esirgemek holbûn : pengizîn sekmek hûro : zikmezin görkemli kalûÒ : karûÒ domuz ayrıfiı, ayrık otu kargir kargir, kâgir kelogirî bûn afilamaklı olmak kersix hançerin kesici afizÈ

• 166 • Kurm ancî

fransîzî dorure verre, coupe mèche long courrier bouquet de fleurs corps d’armée fidèle, croyant griotte sauvage éparpillé, dispersé postérité, génération descendance munition végétal donnant une teinture rouge rivalité, concurrence désastre foudroyant animé, vivant éternité tout autour, de tous côtés œil langoureux bras qui a les jambes fourchues déclaration, manifeste

îngilîzî gilt, gilding glass, goblet forelock long distance aircraft bunch of flowers army corps faithful, believer wild sour cherry scattered, all over the place generation, descendants ammunition Madder rivalry disaster thundering, stunning living, alive eternity all over the place, from all sides languid eye arm who has crooked legs declaration, manifesto

brancard shaft fusil rifle encrier inkwell marcher en se dandinant to waddle, to waddle along difficile, ardu, âpre hard, difficult douille cartridge épargner to save sautiller to hop ventru, pansu fat-stomached chiendent, herbe cynodon dactylon, des Bermudes Bermuda grass construction en pierres built on stones être sur le point de pleurer to feel like crying lame du poignard dagger’s blade

kevçîdan kevirtraÒ kofîkêl : kofiya bilind komgirav kunrim : binê rimê koÒ : pêÒ, hemêz kevirê qozîbir mandel lê dan mandelayê mikur hatin mirovxwar mopîzan naÒî nikar : cinsekî kilsê pêÒasêgeh pirjinî polaxane poÒ kirin poÒ qeraÒ qewirandin qirên : pevçûn, Òer qitîtk qolan qundax qurnefil qufik rajor, desthilatdar rajêr : bindest rave rave kirin rêl rêvin rêvin kirin rêwingî : rêwî semasî serguzeÒt : serpêhatî serhevde : pozdaxî, qar serpir Òewl Òivîl : Òiverê, Òivîle Òîrberf teqez tûm tûmik weyn : dek gelpik xwedbîn xwînsivik

kaÒıklık taÒ yontucu takım ada mızrafiın alt ucu bafiır köÒe taÒı inkar inkar etmek itiraf etmek yamyam danıÒman, uzman acemi, toy bir tür kireç ön savunma mevzileri çokkarılÈlık çelikhane toslamak tos defiirmenci kovmak kavga, döfiüÒ pÈhtÈlaÒmÈÒ kan kolan kundak karanfil küfe hakim, efiemen ezilen, tebaa açÈklamak açÈklamak koru kirli kirletmek yolcu köpek balıfiı serüven aybını yüzüne vurma köprübaÒı küçük vadi patika dondurma kesinlikle çalı, funda küçük çalı oyun gerdan kendini befienmiÒ tezcanlı

range-cuiller tailleur de pierre haute coiffe de femme archipel le bas de la lance sein, giron pierre angulaire reniement, négation nier, renier avouer, passer aux aveux anthrophage, cannibal conseiller novice argile avant-fortification polygamie aciérie se cogner, se heurter coup de tête meunier chasser combat, affrontement sang coagulé ruban large, sangle crosse oeillet couffe dominant dominé, opprimé explication expliquer bois sale salir, souiller voyageur requin aventure reproche tête de pont vallon sentier glace certainement bosquet petit bosquet ruse, intrigue double menton auto-suffisant, narcissique agile, vif

spoon rack stone-cutter traditional woman headdress archipelago bottom of a spear bosom, breast angular stone denial, refusal to deny, to refuse to confess, to admit cannibal, anthropophagus advicer novice, beginner clay pre-fortification polygamy steal works to butt a blow miller to drive out; to send out fighting coagulated blood broad bland or belt butt carnation (straw) basket dominating, ruling dominated, oppressed explanation to explain small wood, grove dirty to make dirty traveller dogfish, shark adventure reproach bridgehead small valley path ice-cream certainly bush small bush cunning, craftiness double chin conceited, haughty agile, nimble

Kurm ancî • 167 •

qamirên Òekirdar ziktilêlî

Òeker kamÈÒÈ ÒiÒkin karınlı

zivârî pehnav, n.f. pehnava rezan : pehniya nav rezan wawîk ponijîn

zillet düzlük, meydan bafiın ortasÈndaki düzlük çakal dalmak, düÒünmek

serrax: lihêf binrax: doÒek Òal eba Òalîn: eba ji Òal çêkirî, giranbiha ye kerx: koma keloxan req req: kûsiyê avê pertav ji pertav ketin tîÒ: perçe; kerî tîÒ-tîÒî tîÒik dargenek genek donê genekan tengal : alî, kêlek hêlkan: hêlekan, çîncik melwend: merwend talÒir : helqetîz gwînî : gûnî pirêzk : pirîsk, bera hûr kur, n.f. : girê bê dar kop, n.f. : serê girê mitik hevgel : hevkerî, ên ku pezên xwe tevî hev diÒînin çêrê qitik : rimêle, hêwêrde, kêrasî kêsim : kêrsim no féroce 2) piquant,

• 168 • Kurm ancî

canne à sucre qui a le ventre balloné, ventru avilissement, dégradation place, aire aire de vendange

chacal être absorbé, plongé par ses pensées yorgan couette, couverture ouatée döÒek matelas çofiunlukla Hindistan'da tissue de cashmire dokulan defierli bir yün kumaÒ, kaÒmir KaÒmir aba manteau en cachemire ceset yÈfiÈnÈ, mezbaha tuerie, carnage sertlik dureté su kaplumbafiasÈ tortue d’eau takat, güç force, énergie takatsÈz olmak, être épuisé, être à bout; halden düÒmek ne plus avoir de force parça, yarÈk partie, fragment, piece, section, fissure paramparça en pièces yÈrtmaç fente kene otu ricin kene graine de ricin kene yafiı huile de ricin yan, taraf, kenar côté 1) salÈncak, 2) hamak 1) balançoire, 2) hamac tÈpta kullanÈlan bir bitki une plante médicinale sütlefien euphorbe geven astragale ince kar neige fine afiaçsÈz tepe colline pelée zirve sommet basÈk küçük tepe monticule koyunlarÈnÈ aynÈ ceux qui envoient sürüye gönderenler leur béail dans le même troupeau bÈldÈrcın caille çalÈm, fiyaka air, allure, parade 1) hÈrçÈn, 2) biberacÈsÈ

1) revèche, hargneux, 2) pimenté

sugar cane potbellied degradation, abasement open space, square, area grope harvest area jackal to be plunged (in thoughts, occupation) quilt mattress shawl, especially a Cashmere shawl Cashmere cloak slaughter, carnage hardness, toughness, stiffness turtle strength, power, energy to get exhausted fragment, split, crach all in pieces, tattered slit in a garment castor oil plant castor bean castor oil side 1) swing, 2) hammock médicinal plant euphorbium, gum-plant gum-tragacanth plant fine snow bald hill summit hillock, mound those who send their livestock to the same herd quale swagger, strut, affected dignity 1) ill-tempered, sourtempered, ferocious, 2) hot, pungent

Devoka Qerejdaxê Amadekar : Mehmûd LEWENDÎ kurdî canzerik canzerî, canzerkî bû carcim : cacim, mêcer carût : carûd; xerkendaz caw : pate cil û caw; pirtî, pertal, pate ceze : cehzer

tirkî hayvanlarda görülen bir cins sarılık hastalÈfiı 1) bu hastalÈfia müptela olmak, 2) çok acÈ ve kahÈr çekmek cecim, cicim

cênîk cilq : sivik

ateÒ kürefii bez manifatura arpa sararma dönemi Òakak sulu, cıvık, zevzek

cilqî

sululuk, cıvıklÈk

cinls : cenah cixilandin : cixirandin

topuz kÈÒkÈrtmak; tahrik etmek, teÒvik etmek teÒvik olmak; tahrik olmak yafi, pekmez ve ekmek karÈÒÈmÈ bir yemek 1) incik boncuk, 2) cam bilye kar kuÒu yabani burçak burçak bir cins burçak yenilmeyen bir burçak türü bir çifinemelik

cixilîn : cixirîn cimêlî : devÒewitî cînciq cîq : reÒhêle, reÒêle colgenî : Òolgenîk kizin colik : Òolik colmark : Òolikê maran (nayê xwarin) cûm cunî : conî çakil çarberî : çar caran ber dayî çargayî

dibek taÒÈ ucu efiri definek, çöven, baston dört kez dofiurmuÒ koyun ya da keçi dört dofiurmuÒ inek

fransizî

îngilîzî

tapis tissé à la main avec des dessins brodés petite pelle à charbon toile de coton ou de lin textile période de mûris -sement de l’orge tempe inopportun, léger, importun légereté, baladinage, bavardage massue, masse exciter

rug woven on a hand loom with desing added by embroidering small coal shovel cotton or linen material textile barley’s ripening time temple importunate, giddy flighty behavior

s’exciter; être excité; s’inciter plat fait du pain du raisiné et du beurre fondu 1) verroterie, 2) bille en verre pinson gesse sauvage gesse, jarosse une sorte de gesse gesse non comestible bouchée, quantité qu’on peut mastiqer en une fois grand mortier en pierre bâton à bout recourbé; canne brebis ou chèvre ayant mis bas à 4 reprises vache ayant mis bas à 4 reprises

to incite each other; to excite each other meal made of bread, butter and grape preserve 1) glass jewelry, 2) glass marble snow-bunting wild vetch common vetch a variety of vetch non edible vetch

mace to excite; to incite

mouthful larger stone mortar cane, polo stick ewe or goat wha has lambed 4 times

Kurm ancî • 169 •

çavçirtonek çavnûtik nûtik çavpeqle : çavbeloq, çavzeq çavqûnde : çavhiz çavsor çavsorî çavtêr çehço : çeçik çek : kinc, cil çekem çeke : qîr û nêrebend çenge: çene çengê avêtin çermandin: çerm kirin, post kirin çêtî : çênî, pirtik çêtî çêtî çêtî kirin çiftexas çilek: nefsek

Karacadafi bölgesinde saklambaç oyunu küçük gözlü bit yavrusu patlak gözlü fasık zorba, gözü kan bürümüÒ zorbalÈk, gözü kan bürümüÒlük tok gözlü çocuk dilinde göz

çileqe : çele‹are

elbise bir cins çam afiacÈ, yakÈ çene yüzmek, derisini soymak küçük parça paramparça parçalamak patÈska nefsine hakim olmayan, yemek düÒkünü boÒbofiaz, geveze

çilfisandin: çilpandin

aÒÈrmak, çÈrpmak

çilfis çim : kim, gupik

aÒÈran, çÈrpan uç, zirve

çipîsk: tilîfisk, fîtik

fiske

çirr : çirrê birrê, birxelas, birane

yakan, top oynuna benzeyen topsuz ve karÒÈlÈklÈ iki grup tarafÈndan oynanan geleneksel bir Kürt oyunu sicim, yudum biraz su su sÈzÈntÈsÈ sert, direngen sert et hayvanlarda meme delifii hoppa canlÈ, hareketli baldÈrÈ çÈplak kurutulmuÒ elma, kaysÈ v.b.

çirr çirra avê çiravk çirr goÒtê çir çirî: kunê serê guhanan çirtik çist: çalak çîprût : teÒkrût çîr

• 170 • Kurm ancî

jeu de cahce-cahe dans la région de Qarajdax qui a de tout petits yeux jeune pou yeux exorbités dépravé brutal, violent brutalité, violence

hide and seek game in Qarajdax area who has small eyes young louse bulging eyes depraved violent, brutal violence, bullying

qui ne convoite pas oeil (dans le langage infantile) vêtement méleze emplâtre en goudron menton dépiauter; écorcher, dépouiller petit morceau; bouchée en morceaux couper en fins morceaux batiste, batiska avide

not covetous eye (in children’s language) clothe, dress larch cautery, blister chin to flay: to skin

bavard, indiscrèt choper, chiper, chaparder chapardeur, voleur extrémité, pointe, sommet chiquenaude, pichenette jeu de pursuite joué en plein air par deux équipes

indiscreet, babbler, talkative to steal (from); to pinch, to filch, to pilfer pilferer extremity, tip, peak, top flick, flip (with the finger) a traditional outdoor run-and catch game played by two teams

filet d’eau un peu d’eau fillet d’eau dur, résistant viande dure orifice du trayon écervelé, frivole, légère vivant, vif vaurien, indigent pomme ou abricot séché

dribble, trickle a dribble of water oozings tough, hard, stiff tough meat teat’s orifice flippant, flighty, foppish alive, active, lively 1) bare legged, 2) rowdy, rough dryied apple or apricot

mouthful, small part all in pieces, tattered to cut in small pieces cambric greedy for, avid for

qerqîtik çogerî bûn: ji çokan ketin, ji qidûman ketin çolbir: kurterê çort : çors çortanî; xwarina çortan çûçî kirin

kurutulmuÒ kavun diz çökmek, güçsüzlükten yÈkÈlmak kestirme yol haÒin, kaba, sert çökelekten yapÈlan ayran çorbasÈ çocuk dilinde oturmak

beqem beqem bûn

solgun, soluk solmak

alale: helale: lale

lale

melon séché se mettre à genoux, tomber d’épuisement raccourci brutal, rude soupe faite avec du petit lait seché s’assoir dans le langage infantile pâle devenir pâle, déteindre tulipe

dryied melon to kneel down (of exhaustion) shortcut brutal, harsh, rude soup made of dried whey to sit down (in chieldren’s language) pale, fated to fade, to become pale tulip

Bsx. : Di amadekirina vê ferhengokê de, me ji «Ferhenga Devoka Qerejdaxê» ya destnivîski ya Mistefa Gazi sûd wergirt.

TERMÊN HIQÛQÎ (V) Amadekar : Veysî ZEYDANLÎ kurdî rastandin rastandin (birastîne) rastandî rastandina biryarekê, rastandina biryarê pejir, n.f. pejirandin, n.f.

tirkî 1)tasdik, onay, 2) tasdik etme, onaylama tasvip etmek, onaylamak onaylanmÈÒ, tasdik edilmîÒ bir kararÈn onayÈ, kararÈn onayÈ kabul, onay kabul etme

pejirandin (bipejirîne)

kabul etmek

pejirîn (bipejire)

kabul olmak

pejirî, pejirandî pesend pesend kirin rewa narewa rewahî parastina rewa

kabul edilmiÒ tasvip tasvip etmek meÒru gayri-meÒru meÒruiyet meÒru savunma

fransizî ratification, certification, confirmation ratifier, certifier ratifié, certifié ratification d’une décision accord, aval, acceptation acceptation, consentement, accord accepter, admettre, consentir être admis, accepté, reçu accepté, admis approbation approuver légitime illégitime légitimité défense légitime

îngilîzî ratification, confirmation to ratify; to certify ratified, certified ratification of a decision acceptance, agreement acceptance, assent, agreement to accept, to admit, to agree, to assent to be agreed, admitted, accepted agreed; admited approbal to approve legitimate illegitimate legitimacy self-defence

Kurm ancî • 171 •

Fe r hen g o k a

RONAHÎ (IV)

Amadekar: Mizaffer BEGZADE kurdî palmisandin pelandin bêrm nûza evor sername dexs : hesûdî dexesok kerkedan kerkulan, kerqolan Òîp piling teqez teÒk îÒk dan: badan gewende venandin venîn xêz venîn qemelax : neçîra kîvroÒkan a di berfa pûk de metran zîvar çiloreÒ: payiza pêÒîn marî: mêkew margiros: nêrekewê bi tenê mayî xasûk xasukî

tirkî elle yoklamak aramak, yoklamak küçük göl, havuz yeni dofimuÒ dafi keçisi yazÈ baÒlÈfiÈ kÈskançlÈk, aÒÈrÈ kÈskanç gergedan zebra panter kaplan muhakkak, mutlaka bacak çevirmek, sÈkÈÒtÈrmak çingene tezgah, tuzak kurmak çizmek çizgi çizmek karda tavÒan avÈ zÈpkÈn yoksul, fakir ilk sonbahar diÒi keklik yalnÈz kalmÈÒ erkek keklik kurnaz, siyasetçi kurnazlÈk

babelîsk: sedsal hingustîl, gustîl nefismezin pejn: 1) dengê tiÒtê nediyar, 2) hest pejna te nayê

yüzyÈl yüzük mafirur 1) görünmeyen kiÒi ya da Òeyin sesi, 2) his senden ses seda, haber yok veniÒtek: ciyê veniÒtina teyr tünek pirçazkî: pûrt weÒandî tüy dökmüÒ merasê: dabeÒkirina • 172 • Kurm ancî

av yerinin dafiÈtÈmÈ

fransizî palper fouiller, tâter piscine, bassin nouveau-né chamois titre jalousie très jaloux rhinocéros zèbre panthère tigre certainement patte serrer, donner un tour tzigane, bohémien placer, mettre en place tracer tracer une ligne chasse aux lièvres dans la neige harpon pauvre, indigent début automne perdrix femelle perdrix séparé provisoirement de sa femelle rusé, habile, matois, malin ruse, habileté, malice, matoiserie siècle bague arrogant, hautain 1) bruit de quelqu’un ou de quelque chose 2) voix, bruit que l’on ne voit pas, on n’entend pas parler de toi perchoir déplumé, qui a perdu ses plumes partage du territoire

îngilîzî to finger, to palpate to search, to frisk pool, pond newborn chamois title jealousy very jealous rhinoceros zebra panther tiger certainly leg to tighten up gypsy to set, to set up to draw to draw a line hare hunting in the snow fish spear, harpoon poor, destitute early automn female patridge male partridge left alone shrewd, cunning, sly shrewdness, slyness century ring haughty, arrogant 1) noise of somebody or something not insight, 2) voice, noise you have not been seen (for a long time) perch who has lost its feathers sharing of the

nêçîrgehê Òikêr serpê: pêxew zînat, tade çilk, peÒk

taÒ yÈfiÈnÈ örtü, yorgan zulüm, baskÈ su sÈçrantÈsÈ

sindirûk berdevk

sanduka, tabut 1) mabeynci, 2) sözcü

ferzane : pirzane dêlindêz : ayina dînî

bilge dini ayin

gungilî gurpik qirdik : koseyê sersalê Òemo Òadîk hilmeyî çûn: li ber rabûn xilt: koremiÒk suxre pifî bêvila yekî kirin devce: tamijî devce bûn

kÈvÈlcÈk saç halkacÈfiÈ, buklet Noel Baba palyaço efilendirici karÒÈ durmak, kafa tutmak köstebek angarya tahrik etmek, kÈÒkÈrtmak alÈÒmÈÒ, tadÈna varmÈÒ alÈÒmak, alÈÒkanlÈk edinmek ukala yer, yöre seyirci seyretmek kura kura çekmek meyve ya da sebzenin ele yapÈÒan suyu

lewçe êrdim hêreker: temaÒeker herê kirin çîkit, çîtik çîtik kiÒandin demÒûr : Òireya meywe û zebze ya ku bi destê meriv dizeliqe pekpekok: peqpeqok, peqok vîtik sindik: savarê hûr tot bûn: ger bûn, gidirîn fer: hêz, taqet vixîne: dengê mêran li meydana Òer reqemeÒn : meÒkê ziwa (hiÒk) qeÒmax: qalikgirtina birînê zipilî: sipîçolkî xiÒor: agirê nîv temirî; teraf; xwelepel paymal : di bin pê de mayî cîrne: cirnê avê conî: coniyê dan naperûÒk: pence

kabarcÈk fiÒ, makbuz ince öfiütülmüÒ bulgur yuvarlanmak güç, takat savaÒta erkek çÈfilÈfiÈ kuru tulum yara kabuk bafilamasÈ beyazÈmsÈ yarÈ sönmüÒ ateÒ ayaklar altÈnda kalmÈÒ, ezilmiÒ kurna dibek pençe

de la chasse amas de pierres couverture oppression, persécution jet de gouttes d’eau, éclaboussure, giclement sarcophage, cercueil 1) chambellan, 2) porte—parole sage, érudit cérémonie religieuse, rituel bouclé bouclette père Noël clown amuseur, comique s’opposer à, tenir tête, défier taupe corvée remonter, inciter habitué, accoutumé prendre l’habitude, s’habituer pédant place, endroit spectateur regarder lot, sort tirer au sort jus de fruit ou de légume collant à la main ampoule fiche; reçu gruau fin rouler force cri de guerre des hommes outre sèche cicatrisation de la plaie blanchâtre feu à moitié éteint, braise à moitié éteinte foulé aux pieds, humilié, opprimé bassin de bain, cuve grand mortier en pierre griffe

hunting area heap of stones blanket oppression, persecution splash sarcophagus 1)chamberlain, 2) spokesman wise, learned ritual curly small curl father Christmas clown, fool comic to oppose to be defiant mole fatigue, corvee, drudgery to prompt, to incite accustomed, usual to get used, to get accustomed wiseacre, pretentious place, area onlooker to look, to watch lots to draw lots fruit or vegetable juice sticking to the hands blister card, slip, receipt boiled pounted wheat to roll along; to revolve strength, power shout of warriors skin made into a bag healing, closing up whitish half-extinguished fire trampled down, oppressed, humiliated basin of a bath or fountain large stone mortar claw

Kurm ancî • 173 •

F

e

r

h

e

n

g

o

k

a

Mem û Zînê Amadekar: Khosrow ABDOLLAHÎ kurdî sername natemam : netemam, nivîÒkan xam perdedar : piÒtperde genc; gencîne, xezne, xezîne jar: hejar, belengaz hûr numandin (binumîne); nîÒandan, nimandin hindî: hew qas bargeh: dergah, qesr û koÒk zemîn: erd hemta: hevta bê hemta sezawar : hêja, Òayan nimûd: nîÒane goya serw: merx ayîne : neynik, awêne dane : tene serwer teba bûn: tev bûn ateÒkede: agirgeh vekuÒtin: vemirandin butxane: pûtgeh cihangîr vedan: vegirtin seywan: sîwan dilawer: dilêr, mêrxas saye: sîh, sîber jî, emr: temen napak: ne paqij seyînî: seyîtî çalak penah: sitar cihanpenah

• 174 • Kurm ancî

tirkî baÒlangÈç, baÒlÈk, giriÒ eksik, tamam olmayan iÒlenmemiÒ, alÈÒmamÈÒ, ham gizli, perde arkasÈnda hazine yoksul, fakir ufak, küçük göstermek

fransizî titre, introduction incomplet immature, inexpérimenté, cru, novice, vierge voilé, dissimulé trésor pauvre petit montrer, indiquer

o kadar dergah, saray zemin emsal emsalsiz Òayan, defier, layÈk iÒaret, eser güya selvi ayna tane

tant, autant palais,siège du pouvoir terre, sol pareil, pair, semblable sans pareil qui mérite, digne marque, signe soi-disant cyprès miroir 1) graine, 2) pièce

önder, baÒ katÈlmak, karÈÒmak ateÒ mabedi söndürmek puthane fatih, cihan fatihi (çadÈr) açmak, kurmak Òemsiye yifiit gölge yaÒ, ömür temiz olmayan, kirli itlik, köpeklik faal, çevik sÈfiÈnak, barÈnak büyük sultan, dünya sÈfiÈnafiÈ

îngilîzî title, introduction incomplet immature, unripe, inexperimented,crude hidden, concealed, veiled treasure poor small, little to show, to indicate

so much, so many place, headquarters earth, world peer, alike, similar matchless worthy, deserving sign, mark as if, as though, supposedly cypress mirrorr 1) grain, seed, 2) single individual thing of any kind, piece chef, prince, leader, souverain leader, prince, head participer, prendre part to take part, to participate temple du feu fire temple eteindre to put out, to extinguish temple païen place of pagan worship conquérant du monde world conqueror planter, mettre en place to set up, to pitch parasol, parapluie umbrella brave, intrépide brave, intrepid ombre shadow âge age impur, impropre, souillé impure, unclean qualitié d’un chien quality of a dog agile, lest, actif agile, swift, active abri, refuge shelter, refuge grand monarque, shelter of the world, refuge du monde great monarch

tawan amanc mêrînî: mêranî Òemirandin (biÒemirîne): hiÒtin, li alîkî hiÒtin, terk kirin behre: par bêbehre: bêpar

suc, cürüm hedef erkeklik bir yana bÈrakmak, terk etmek, vazgeçmek pay yoksun, paysÈz bÈrakÈlan gerdûn evren, kainat anînve: veanîn, anîneve, paÒveanîn geri getirmek pol pul, defiersiz para spîdeman: nasat, kêmeyar düÒük ayarlÈ,saf olmayan bezm: Òayî Òenlik, meclis dim: nikul, dindik, dimik gaga gulgûn: di rengê gulan de gül renginde gulgeÒt: seyran û güller arasÈnda geÒta nav gulan gezinme taq: qat kat vejîn yeniden dofiuÒ nasaz : nadurust, dürsüt olmayan, ne lihev münasebetsiz tennaz : nazenîn nazik, teni nazlÈ pîlewer çerçi gewherî : gewherfiroÒ mücevheratçÈ xodreste kendi kendine yetiÒmiÒ, kendi kendini yetiÒtirmiÒ perwerî, perwerdekirî efiitilmiÒ semen: asmîn, yasemen yasemin daheristin dökülmek, sarkmak rehistin açmak, yeÒermek çah : çal, kort çukur serpençe: serpêçî parmak uçlarÈ kemergah: piÒt, kemer kemer cuda: cihê ayrÈ, farklÈ fayîdexwaz çÈkarcÈ sîne: sîng sine, göfiüs sînesoj: sîngÒewat sineyi yakan xawer: rojhelat têkda

dofiu, Òark tümden, tamamen

vêkra fîroz: pîroz kelat, kela nijde perçem : Òêbisk nagah: ji niÒka ve serkol: serqot kaÒo: darê holê

birlikte, hep birlikte kutlu, mubarek kale çete perçem aniden, ficetten baÒ açÈk polo definefii

crime cible, objective, but bravoure, virilité abandonner, laisser de côté part, lot privé, dépourvu univers ramener sou impur, mélangé fête, réjouissances bec rouge, couleur de rose promenade dans une roseraie étage renaissance inapproprié, impropre graciuese, délicate colporteur joallier autodidacte

crime target, goal bravery, braveness, virility to give up, to abandon, to leave share, lot, portion deprieved universe to bring back to take back penny impure, not pure, mixed rejoicing beak, bill red, rose-colored stroll amidst roses floor; storey rebirth improper, inapopriate delicately beautiful, graceful huckster, peddle jeweler self-made man

éduqué educated jasmin jasmin se répandre (cheveux), (hair) to fall on the tomber sur les épaules shoulders to lang bosely s’épanouir, s’ouvrir to bloom, to open out fosse, fossette fossa, pit, dimple extrémité des doigts extremity of the fingers ceinture belt différent, autre different, else égoïste,qui ne cherche que sesintérêts self-seeking, selfish poitrine bosom, breast poignant, poignant, qui brûle la poitrine heartrending Orient, est Orient, East complètement, enticompletely, totally èrement totalement ensemble, tous ensemble all togehter, together béni blessed forteresse fortress bande, gang band, gang touffe de cheveux tuft of hair soudain sudden à tête découverte bare-headed crosse de polo polo stick Kurm ancî • 175 •

hejmar 17

havîn 1995

KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî 15

18

14

11

12

3

13

1 2

5

4 6

9

kurdî aÒ aÒê avê aÒvan, qeraÒ aÒvanî, aÒhêrî miz, mûçik Òîp, sûle, sûlav bîra aÒ lûla aÒ birca avê avbir, bêrvî mifta eyarê gond, pewere, per, perik, perwaneyên çerxê bindoxe cehenem, dojeh, tenbox, doÒeder ardeling, ardelîn misaxe beraÒ: berê aÒ, berdê aÒ beraÒê serê beraÒe binî, binberaÒ bist, ling, milê aÒ çeqçeqok, çeqçeq oxim, dewle: dewla aÒ qerase çirxat çirxat kirin niqirandin sikir

8

7

17

tirkî defiirmen su defiirmeni defiirmenci defiirmene bufiday öfiütmeye giden defiirmen ücreti, ücret

fransizî moulin moulin à eau meunier personne qui apporte son blé au moulin prix à payer pour faire moudre le blé efiimli defiirmen savafiÈ counduit incliné d’eau destiné à faire tourner le moulin defiirmen kuyusu réservoir d’eau destinée à faire tourner le moulin savak olufiu conduite du réservoir d’eau su kulesi château d’eau su kesici, vana vanne ayar anahtarÈ, ayarlayÈcÈ mécanisme de régulation de la mouture çark kanatÈ pale de la roue bilya yuvasÈ defiirmen çarkÈ yatafiÈnÈn bulundufiu yer un olufiu

un haznesi defiirmen taÒÈ üst defiirmen taÒÈ alt defiirmen taÒÈ hareket mili çakÈldak bufiday hunisi manivela defiirmen freni frenlemek çentikleme savak, tesviye havuzu

roulement à billes enceinte de la roue conduit d’évacuation de la farine réservoir de farine meule de moulin en pierre meule supérieure meule inférieure moyeu batttant de la meule entonnoir de débit du blé levier, manivelle frein de la roue meunière freiner cranter, denteler, encocher écluse

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

aÒ

1- cowa avê, coka êÒ 2- Òîp, sip, sûle 3- bota aÒê, burca avê, bîra aÒ, bîra êÒ, sûle 4- avbir, bêvî 5- mifta ‘eyarê, kilîlkê beraÒê 6- gond, jewere, kond 7- per, perik 8- bindoxe, bindeqe, mûrî 9- cehennem, doÒeder, dojezer, tenbox 10- çeviya aÒê, çirtûl Amadekar : ELï…ÊR 11- ardeling, misaxe, mesax 12- çala aÒ îngilîzî 13- bist, ling, pêaÒ, mîla aÒê mill (flour mill) 14-15beraÒ, tay, ta, berê aÒ water mill 14beraÒê binî, jerê binî, binberaÒ miller 15- beraÒê serî, jerê ser, beraÒ someone bringing 16- tebere their wheat to be ground charge for milling wheat 17- çeqçeqoq, çeqçeqe, çeqçek 18- oxim, dewla aÒ, dola aÒ

water flume or sluice for mill mill pond

water feed channel water tower hatch, floodgate mechanism for adjusting fineness of grind mill vane ball bearing place surroun ding mill wheel channel for collecting flour flour bin mill stone upper mill stone lower mill stone hub of the mill mill clapper, mill hopper wheat feed funnel crank, lever mill-wheel brake to brake to notch weir

Civîna bihara 1995an Civîna bihara 1995an ya li ser zaravayê kurmancî di navbera rojên 9-15ê nîsanê bi dar ket. Hevalên beÒdar, her wekî caran, vê carê jî bi dirêjahiya hefteyekê li gor bernameya xwe xebitîn. Li ser pirs û pirsgirêkên têvel bi hev Òêwirîn û gotûbêj kirin. Em di vê hejmara Kurmancî de encamên berhem û xebata wan pêÒkêÒî we dikin. Hevalên beÒdar yên vê civînê : Mistefa Aydogan (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Mizaffer Begzade (…ikak), ElîÒêr (Wan), Abdullah Emin Bêtasî (Behdînan), Rojan Hazim (Hekarî), Musa Kaval (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Veysi Zeydanli (Bidlîs), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û ReÒo Zîlan (Agirî).

Kurm ancî • 177 •

F

E

R

H

E

N

G

O

K

A

Pehlewî û K urmancî - III - (M-S)

Amadekar : Rojen BARNAS

M Transkrîpsiyona Pehlewî û xwendina wê

Kurmanciya wê ya îroyîn

Fransizî

Îngîlîzî

mædag [N. mæda ](madeg/made) mædag [N.mæya] (made/maye) mæd¡g (madîg) mæh (mah) mæh¡g [N.mæh¡] (mahîg/mahî) man (men) mæn (man) mænag (maneg) mænæg [N.mænæ](manag/mana) mændan, mæn- (manden/man) mændag (mandeg) mæræg (marag) mard (merd) mardænag (merdaneg) mardÏm [N.mardum] (merdom/merdum) mardÏm¡h (merdomîh) mirovî max⁄ (mexÒ) mazg [N.ma!z] (mezg/me‹z) mazgit{=>Er. mescîd} (mezcid) mëx (mê‹) mehmæn (mihman) mehtar (mihter) më⁄ (mêÒ) më⁄ag (mêÒeg) mëzd [N.mëz] (mêzd/mêz) mëzdbæn (mêzdban) mëz¡dan, mëz- (mêzîden, mêz) mihr (mihr) mij (ag) [N.mu (a)] (mijeg/muje) mistan, mëz- [N.mëz¡dan] (misten, mêz-/mêzîden) mizd [N.muzd] (mizd/muzd) mÏr (mor) morwær¡d (morwarîd)

madek, mak/ma, mê made madî meh masî min mal, xanºman mane mîna, fena, nola man / mayin, mînmandº meraq mêr mêrane, mêranî, merdane merov, meriv, mirov, merî merovî, merivî, mêÒ mejî, mêjî, mêjk mizgeft mij mêvan, mîvan,mêhvan mehder mêÒin, mih mîz meze mazºban, mazºvan mistin, mis-/mijîn, mijmehr,mar (zewac) mijang, bijang, mijºlang, mijgul mîstin, mîz-

femelle essence, substance essentiel lune, mois poisson moi, je, mon, ma maison, habitation sens, esprit comme, similaire rester, demeurer fatigué, peu, zélé, péché curiosité, préoccupation homme bravoure, bravement homme, être, humain, gens genre humain,humanité mouche cerveau, cervelle mosquée brouillard hôte, invité acceptable aîné, supérieur mouton, brebis urine offrande, repas hôte sucer, téter acte de mariage cil uriner

female essence substance essential moon, month fish I, me house, dwelling mind like, resembling stay, remain tired, remiss, fault, sin perceptive, sensitive man manly, brave man, mankind, people humanity, humannes fly brain, marrow mosque cloud, mist inhabitant, guest elder, senior sheep, ewe urine offering, meal host suck contract, bond eyelid, eyelash urinate

miz (destmiz, romizî) mºr, mºrî mirwarî, mirarî

salaire, récompense fourmille perle

reward, hire, pay ant pearl

• 178 • Kurm ancî

mÏy (moy) mÏyën (moyîn) mÏz (moz) mÏzag [N.mÏza] (moza (g)) muhrag (muhreg) murdan, mir- (murden, mir-) murdær (murdar) mu⁄k (muÒk) mu⁄k [N.m‚⁄] (muÒk/mºÒ) mu⁄t (muÒt) mu⁄tan, mæl- (muÒten/mal-)

mº mºyîn mºz, moz mas, mehs, mase (pêlav) muhrik, morîk, morî mirin, mirmirar misk miÒk mist maliÒtin, mal-, noke

cheveu, poil en poil banane chaussure perle de verre mourir charogne sucs souris, rat poing essuyer

hair (made of) hair banana shoe bead, vertebra die carrion musk mouse, rat fist rub, sweep

nebî, nevî navik înkar, inkar, nikulî înkarî, inkarî nalîn, nalenal nav name nimêj, nivêj, limêj

petit fils, petite fille nombril négation, déni répudiation gémissement, complainte nom, renom livre, lettre révérence, prostration, prière mâle, viril narcisse mou, doux quatre-vingt-dix chasse pois-chiche flûte, clairon proche, près proche proximité minauderie, coquetterie non, ne moitié, mi milieu, côté, direction midi, sud écrire aversion, haine anathème, malédiction nénuphar montrer, indiquer déclivité, pente mélodie, chant neuf nouveau, récent jour de l’an nouveau-né

grandson navel denying, repudiating repudiation groan, complain name, fame book, letter reverence, prostration, prayer male, manly narcissus meek, humble, soft ninety game, quarry, chase chick-pea tube, flute, clarion, perch near near proximity boastning, kindness no not half half, side, direction midday, south write accursed curse lotus, water-lily show, guide declivity music, song, melody nine new, recent New Year’s day new-born

dix-neuf

nineteen

N nab [N.nawa] (neb/newe) næfag [N.næƒ (a)] (nafeg/nafe) nakkiræ (nekkira) nakkiræy¡h (nekkirayîh) næl (nal) næm (nam) næmag [N.næma] (nameg/name) namæz (nemaz)

nar (ner) nêr nargis (nergis) nêrgiz narm (nerm) nerm nawad (newed) not, nod nehwêd, nax©¡r (nexçîr) nêçîr naxÏd (nexod) nok, nohk næy (nay) ney nazd (nezd) nêz nazdik (nezdik) nêzîk nazdik¡h (nezdikî) nêzîkî næzi⁄n [N.næzi ⁄] (naziÒn/naziÒ) nazî, nazdarî në [N.na] (nê/ne] na, no, ne nëm (nêm) nîv nëmag (nêmeg) nîvek (") nëmrÏz (nêmroz) nîvro, nîvroj, navroj nibi⁄tan, nibës- (nibiÒten,nibês-) nivîsîn, nivîsnifr¡dag [N.nifr¡d] (nifrîd (eg)) nefret nifr¡n (nifrîn) nifir, nifrîn n¡lÏpal [N.n¡lÏfar] (nîlopel/nîlofer) nîlufer nim‚dan, nimæy- (nimºden, nimay-) nimandin, nimînniÒëb (niÒêb) niÒîv, niÒºv niwæg [N.nawæ] (niwag/newa) newa nÏ [N.nuh] (no, nuh] neh nÏg [N.naw] (nog, new) nº, nuh nÏgrÏz [N.nawrÏz( nogroz/newroz) newroz nÏgzæd [N.nawzæd] nºza (nogzad/newzad) nÏzdah (nozdeh) nozdeh

Kurm ancî • 179 •

n‚n (nºn)

niha, niho, nihe

maintenant

now

-em (pêncem)

suffixe formant les ordinaux suffix forming ordinal num-

-mend

suffixe formant des adjectives de qualité conscience, intelligence compter, considérer

suffix forming adjectives of quality consciousness, intelligence count, reckon; consider, notice, remember, study

conscient, éveillé, intelligent il, elle force, puissance fort, puissant

conscious he, she, that strength, power strong, powerful

attendre recevoir, accepter souverain, puissant, autoritaire mouton suivre, attaquer, poursuivre largeur prendre soin de protéger défense, soin propre, pur

stand, wait receive, accept ruler; powerful, authoritative, authorized sheep fall on, touch, hit, attack width, breadth care for, tend, protect defence, care pure

léopard bouille, gelée d’amidon filtrer, purifier

leopard starch jelly, flummery strain, filter, purify cotton five pentad, hand, paw fifty piece, part, portion gift, offering, bribe veil, curtain scatter, distribute, disperse free, exempt from witch wing final, last penitent, repentant heel

O -om {pancam} (-om) bers -Ïmand [N.-mand] ((o)mend) Ï⁄ [N.hÏ⁄] (oÒ/hoÒ) Ï⁄murdan, Ï⁄mær[N.⁄umurdan ⁄umær-] (oÒmurden, oÒmar/ Òumurden, Òumar) Ï⁄yær [N.hÏ ⁄yær] (oÒyar/hiÒyar) Ïy (oy) Ïz (oz) ÏzÏmand (ozomend)

hiÒ jimartin, jimêrhejmartin, hejmêrhiÒyar, Òiyar ew hêz, hoz hêzmend, bi hêz

P pædan, pæy- (paden, pay) pan/payin, pêpad¡riftan, pad¡r- (pedîriften, pedîr) pejirandin, pejirînpædix⁄a (y) (padixÒa (y)) padîÒa (h) pah (peh) pahikaftan (pehîkeften) pahnæy [N.pahnæ] (pehna (y) pahrëxtan, pahrëz(pehrêxten, pehrêz) pahrëz [N.parhëz] (pehrêz/perhêz) pæk¡zag [N.pæk¡za] (pakîzeg/pakîze) palang (peleng) pæl‚dag [pæl‚da] (palºdeg/palºde) pæl‚dan, pælæy(palºden, palay-) pambag [N.pamba] (pembe (g)) panj (penc) panjag [N.panja] (penceg/pence) pancæh (pencah) pærag [N.pæra] (pareg/pare) pærag [N.pæra] (pareg/pare)

parêz, -parêz paqij, pakij, pak piling [#] palºte, palºze, pelte palandin, palîn-, palaftin, palêvpembº pênc pêncik, pencik pêncî, pênceh parî, pare, par perº

pardag [N.parda] (perdeg/perde) pargandan, pargan-[N.parægandan] parg‚d (pergºd) par¡g [N.par¡] (perîg/perî) parrag [N.parra] (perreg/perre) pasën [N.pas¡n] (pesên/pesîn) pa⁄ëmæn (peÒêman) pæ⁄nag [N.pæÒna] (paÒneg/paÒne)

perde pergende (bºn/kirin) bêrî (êrî º bêrî) perî perik (perr) paÒîn poÒman, peÒîman panî, pehnî

• 180 • Kurm ancî

pez pey ketin/keftin pehnayî, panayî, pahnayî parastin, parêz-

coton cinq patte, griffe cinquante morceau, part cadeau, récompense, offrande voile, rideau dispersé, épars libre, exempt fée aile final, dernier pénitent, repentant talon

pæ⁄om (paÒom) pax⁄ag [N.pa⁄a] (pexÒeg/peÒe) pay (pey) pæy (pay) paydæg [N.paydæ] (peyda (g)) paygæmbar [N.pay (g)æmbar] (peygamber/pey (‹)amber) paymæn (peyman)

bon, bien, excellent moustique, moucheron pied, empreinte pied (mesure de longueur) visible, évident, révélé messager, apôtre, prophète pîvan, peyman mesure, période, traité peyrew (teba’e) disciple, sujet, roturier, plénier bizin bouquetin, ibex (li hev)piçikîn, piçiktresser, entrelasser pîroz [#] victorieux pîrozî [#] victoire pîs [#] tacheté, souillé, lépreux bistan (ji bo jina, berºpêsîr) poitrine enî, anî, pêÒanî front fîl éléphant fistiq, piste, fisteq pistache pola acier

excellent mosquito, gnat foot, footstep, track foot, leg, foot (12 in) obvious, revealed, visible messenger, apostle measure, period; moderation; treaty the commonalty, people ibex twist, entwine victorious victory mottled, leprous, leper breast forehead elephant pistachion nut steel

findiq, bindeq patin / pehtin, pêjpirsîn, pirspis (pis-mam, pis-mîr) piÒtî piÒtîvan piÒtîvanî

noisette cuir demander fils charge, fardeau soutien, garde du corps soutien, protection

hazel nut cook, bake ask son load (carried on the back) supporter, bodyguard support, protection

radag [N.rada] (redeg/rede) rag [P.rahag] (reg/reheg) ræh (rah) rand¡dan, rand-(rendîden, rend-) ranjwar [N.ranj‚r] (rencwer/rencºr) ræsp¡g (raspîg) ræst¡h (rastîh) rastag [N.rasta] (resteg/reste) ræy [N.ræ] (ray/ra)

rêz reh, ra rê rende kirin rêncber ["] rºspî [#] rastî rêze re, ra

ligne, rang, ordre veine route, chemin raboter, râper troublé, affligé second prêtre officiant vérité série, rangée, progression,élément postposition, pour

rë⁄ (rêÒ) rë⁄ag [N.rëÒa] (rêÒeg/rêÒe) r¡dan, r¡y- (rîden, rîy) rÏbah (robeh) rÏd (rod) rÏd-bær (rod-bar) rÏd¡g [N.rÏda] (rodîg/rode) rÏyn [N.rau!an] (ro‹n/raw‹en)

rîÒ reh, rehik, riçik rîn / rîtin, rîrovî, rºvî, rêvî ro robar rºdî rºn

blessure, plaie racine, fibre déféquer renard rivière bord, berge de rivière intestin huile, beurre

line, rank, row vein road, way scratch, grate, abrade troubled, distressed officiating priest second truth series, row, progression, element postposition, for, for the sake of wound, sore root, fibre defcate, voide fox river river bank intestine, gut oil, butter

pæyram (payrem) pæzen [N.pæzan] (pazin/pazen) pë©¡dan, pë©- (pêçîden, pêç-) përÏz (pêroz) pêrÏz¡h (pêrozîh) pës (pês) pëstæn (pêstan) pë⁄æn¡g [N.pë⁄æn¡] (pêÒanî (g)) p¡l (pîl) pistag / pista pÏlæwad [N.pÏlæd] (polawed/polad) pondik (pondik) poxtan, paz- (poxten, pez-) pursidan, purs- (pursîden, purs-) pus (pus) pu⁄tag (puÒteg) pu⁄t¡bæn (puÒtîban) pu⁄t¡bæn¡h (puÒtîbanîh)

baÒ pêÒº, pêÒî pê (ling) pê (pîvana dirêjahiyê) peyda pêxember

R

Kurm ancî • 181 •

rÏsp¡g (rospîg) rÏ⁄n [N.rÏ⁄an] (roÒn/roÒen) rÏy (roy) rÏz (roz) rÏzag [N.rÏza] (rozeg/roze) rÏzan (rozen) rÏz¡g [N.rÏz¡] (rozîg/rozî) ruwæn (ruwan)

orispî rewÒen rº roj rojî rojîn rizq rewan [e.k.] (ruh)

putain éclairé, brillant face, visage jour jeûne fenêtre pain quotidien,subsistance âme

whore light; bright, light face day fast, fasting window daily bread, sustenance soul

sivik, sibik sewz, sebze salî salewext sar sarî serma saz kirin / sax kirin seza [e.k.] sê, sisê sêv zil ["] sîng, sîne [e.k] sîmir, sîmerx

léger vert, frais âgé (de .... ans) perpétuel, continuel froid froidure froid faire, préparer, mettre en marche approprié, convenable trois pomme lance, javelot poitrine un oiseau fabuleux

light, easy green, fresh age (of...years) perennial cold coldness coldness make, prepare, tolerate fitting, worthy three apple spear, javelin breast, chest a fabulous bird

sêpî sirke sofî sºd sotin /suhtin, sojsond

trépied vinaigre sophiste usage, profit, avantage combustion, brûlage serment

three-legged vinegar sophist use, profit, advantage burning, combustion oath

sond xwarin seh / sah kirin Òor, sºr (avk) sosin suhtin / sotin, sojspa [e.k] sîper spas kirin

jurer, prêter serment sentir, toucher salé lis brûler armée abri remercier

spasdarî spî (reng) spî, spîçk, spîk spîndar, spîdar sipî, sipih sil Òiro, Òor Òiro / Òor kirin

gratitude blanc blanc d’oeuf peuplier blanc pou mélancolie, spleen mot, sortilège rapporter, diffuser

take, swear an oath touch, feel salty lily burn army shield thank, give thanks gratitude white white (off egg, etc) white poplar, aspen louse spleen word, spell [#] report, broadcast

S sabuk (sebuk) sabz (sebz) sæl¡h (sal¡h) sælwær (salwar) sard (serd) sard¡h (serdîh) sarmæg [N.sarmæ] (serma (g)) sæxtan, sæz- (saxten, saz) sazæg [N.sazæ] (sezag/seza) së [N.si] (sê/si) sëb (sêb) sel (sil) sënag [N.s¡na] (sêneg/sîne) sën murw [N.s¡murg] (sên murw/sîmur‹) se-pæy [N.sipæ] (si-pay/spa) sik (sik) sofistæ (sofista) sÏg (sog) sÏg (sog) sÏgand [N.saugand] (sogend/sewgend) sÏgand xwardan (s.xwerden) sÏhistan, sÏh- (sohisten, soh-) sÏr (sor) sÏsan (sosen) sÏxtan, sÏz- (soxten, soz-) spæh [N.sipæh] (spah/sipah) spar [N.sipar] (sper/siper) spæs dæ⁄tan/s. hangærdan (spas daÒten/spas hengarden) spæsdær¡h (spasdarîh) spëd [N.sapëd] (spêd/sepêd) spëdag [N.spëda] (spêdeg/spêde) spëd-dær (spêd-dar) spi⁄ [N.sipi⁄] (spiÒ/sipiÒ) spul (spul) sraw (srew) srawën¡dan, srawën(srewênîden, srewên)

• 182 • Kurm ancî

sraxtag [Av.sraxti-] (srexteg/srextisræy [N.saræy] (sray/seray) sr‚ [N.sur‚ (n)] (srº/surº (n)) stabr [N.sitabr] (stebr/sitebr) stabr¡h (stebrîh) stabrag (=>Er. istebreq) (stebreg) stadan, stæn- (steden, stan) stahm [N.sitam] (stehm/sitem) stærag [N.sitære] (stareg/sitare) starwan (sterwen) sumb (sumb) sust¡h (sustîh) su⁄ [N.⁄u⁄] (suÒ/ÒuÒ) suxr [N.surx] (suxr/surx) suy (bnr. li ⁄uy) (suy) …ANEK:

[ "] [ #] [$] [e.k.]

rex sera, seray strº (qoç, qiloç)

côté maison, hall corne, ongle, pointe grand, rude, fort force, robustesse soie changeante prendre force, oppression étoile stérile, aride, sans enfant sabot laisser-aller, paresse poumon rouge faim

stºr stºrî istebreq [e.k] standin, stînsitem stêr, stêrk stewr sim sistî piÒ, sih suhr, sor [sî] <birsî (birçî )

side, part house, hall horn, nail, prong big, coarse, stronge coarseness, strength, force shot silk take power, oppression star barren, childless hoof slackness, laziness lung red hunger

maneya gotinê ya kurmancî bi ya îngîlîzî re têkildar e, lê ne wek hev e. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya îngîlîzî re dijmane ye an jî lê nanihêre. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya pahlewî re dijmane ye an jî lê nanihêre di edebiyata klasîk de.

Devoka Qerejdaxê -IIAmadekar : Mehmûd LEWENDÎ kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

dakirin, hewandina heywanan daçikandin, çikilandin, daçikilandin, çikandin daçikandin, daçemandin dadan, girtin û birin damarî , dêmarî dan dankut, desteber, desteconî danok, danû, dan

hayvanlarÈ içeri almak, barÈndÈrmak dikme (afiaç ve benzeri)

faire enter le bétail dans l’étable planter

to stable cattle

efimek, bükmek kapmak üvey anne günün üçte biri, öfiün yarma dövmede kullanÈlan tokmak hedik

courber, tordre saisir marâtre un tiers de la journée maillet

to bend to seize stepmother a third of a day mallet

daÒ kirin, Òeh kirin daÒir, avdestxane darbest darik, darcixare, miÒtik, tîrik darniklok/darnikrok

yün taramak hela, tuvalet sedye afiÈzlÈk afiaçkakan

blé entier et poix-chiche bouillis peigner la laine toilette, wc brancard, civière fume-cigarettes pic, pivert

boiled whole wheat an chick-peas to comb wool toilet, water-closed stretcher cigarette holder woodpecker

to plant

Kurm ancî • 183 •

dawerivîn, daweribîn, darivîn, dawrivandin, daweribandin, darivandin daxme, dame, dam dêjnik delav, derav delîn/delyan li hev delîn delme, teqol, ne’ol, vizik delo, heftok, pêncoke, pêncok, pêncberane dendî dendiyek Òekir derben derbend derbkanî, berqenîk, berkanîk, kevkanî, kevirkanî, qanîk, berdeqanî dergûÒ, landik, bêÒîk, deydik, hêlane, mehdik devbelaÒ, devleq, devbela devkivil devkox devmirî devnerm devÒewitî, cimêlîk

süzülmek süzmek

filtrer, couler égoutter, filtrer

dama tereotu, dereotu hayvan sulama yalafiÈ takattan düÒmek, bitkin olmak afalamak topaç beÒtaÒ oyunu

jeu des dames aneth abreuvoir tomber de fatigue, être exténué être déconcerté, stupéfait toupie jeu traditionnel joué avec 5 cailloux morceau, pièce un morceau de sucre

to seep through,to filter to strain, to filter draughts dill watering place, trough to be exhausted, worn out to be disconcerted, puzzled spinning top traditional game, played with five pebbles bit, piece a lump of sugar

cordon servant à fermer un sac à grains ou une besace défilé, passe de montagne lance-pierres, fronde

cord for closing a sack of grain or a purse mountain pass catapult

beÒik

berceau

cradle

boÒbofiaz, boÒ konuÒan kimse beceriksizce konuÒan kimse üst çenesi ilerde olan

qui parle en vain, pour ne rein dire, vaseux qui parle malhabilement

a wind-bag

parça, tane bir parça ya da diÒ Òeker çuval v.b. nin afizÈnÈ bafilama kulpu ya da ipi dafi geçidi çatallastik

konuÒmaktan aciz kimse tatlÈ sözlü, yumuÒak sözlü pekmez, yafi ve ekmek karÈÒÈmÈ bir yemek

devÒo, avdewÒo, dewÒo, devÒêl ayran artÈfiÈ dewçink, dodank küçük ayran tulumu dewêg dewijn, dewijink

bile, dahi, rafimen eritilen yafiÈn üstte çÈkan tortusu

dey dezî dîkê cûre dîksilêman dilûl diranfîq, didanfir diranqîç dirî

ot yÈfiÈnÈ dikiÒ iplifii ibiksiz horoz ibibik kuÒu binek devesi ön diÒleri aralÈklÈ fÈrlak diÒli, diÒlek böfiürtlen

• 184 • Kurm ancî

qui a la mâchoire supérieure en saillie peu disert, incapable de parler qui a l’éloquence agréable, douce plat confectionné avec du pain, du beurre et du raisiné chaud reste du petit-lait petite outre à petit lait malgré, même écume se formant à la surface du beurre fondu tas de foin fil à coudre coq écrêté huppe vulgaire chameau de bât qui a les incisives espacées prognathe mûre sauvage, mûron

clumsy or poor speaker chinless person, with receding chin taciturn fluent speaker, eloquent dish made of bread, butter and boiled grape juice whey, liquid yogurt hide bottle or container for whey despite, although froth that forms on the surface of melted butter heap of hay, (hay stack) sewing thread capon hoopoe camel unsed for gap-toothed prognatious blackberry

dirîhop, dingilefistan, zirnezîq, dingilekiÒo, babûtanî dirrêt distarhêr distûk, destik dîzik doltajî/toltajî doÒanî, dotinî doq bûn doran dûajo duhêl, duwêl dujîn duneçel, dunikul dûrme, kok êmidî, Òelengo, ecûr, encûr ez ji nêzda delyam, ez ji nêzda mirim/ketim fatreÒk, fatereÒk, xalxalk feraÒo, amanÒo,derÒo, firaqÒo ferikandin, firikandin ’eware bûn ’ewirandin incûr, qitik, bejik êmûdî ferikîn firikandin xwe firikandin firiz, rezûk firîg, firîk (firîkê genim, firîkê nokan) firÒik firtê firtê fisteq, fisû fistoqî, girêfîtik, xirboqî, xilf, gozegirc fisirîn, fiskirandin,fîsikandin, vedizîn, çiv dan ber xwe fistiqîn fîso fît

tahtaravalli

balançoire, bascule

koyunlarÈ su içmeye cri utilisé pour appeler çafiÈrÈrken kullanÈlan sözcük les moutons à s’abreuver el defiirmencisi personne qui se sert du moulin à bras dibek kolu pilon du mortier en bois toprak çömlek marmite en terre cuite tazÈyla köpefiin chiot né du croisement birleÒmesinden d’un lévrier avec une meydana gelen yavru chienne safimal laitière dikilip durmak se dresser, se planter (hayvanlarda) iç yafiÈ graisse animale çoban yamafiÈ aide-berger deriden yapÈlan ip cordelet ou lanière de cuir kirli, kirlenmiÒ sale, sali, souillé iki çatallÈ à double bec, fourchu etli butlu dodu, bien en chair, replet yuvarlak acur concombre ronde açlÈktan düÒtüm je meurs de faim dalak bulaÒÈk bezi afiÈr yemek sindirmek, bulut v.b. dafiÈtmak,dafiıtmak oyalanmak, baÒÈboÒ olmak oyalamak

acur dafiÈlmak ofiuÒturmak kÈvÈrtmak, kalçalarÈnÈ sallayarak yürümek ayrÈk otu olgunlaÒmamÈÒ tahÈl tanesi kuzu ve ofilak midesi zorbela kokarca kolay çözülen düfiüm tüymek, kaytarmak, dönmek, sapmak burkulmak herhangi bir kuzunun sütünü emdifii halde sesini çÈkarmayan koyun iri yarÈ ve güçlü erkek

rate essuie-vaisselle digérer lentement, dissiper s’occuper, lanterner, trainer faire lanterner mini concombre variété de concombre se dissiper, se disperser frotter marcher en ondulant les hanches chiendent, agram graine encore verte de céréales panse d’agneau avec peine, difficilement putois, moufette noeud qui se défait facilement filer, s'enfuir, s'esquiver avoir une entorse brebis qui laisse, sans réagir n'importe quel agneau la téter homme grand et fort

seesaw, teeter-totter a cry use to rall sheep to drink someone who used a stone quern pestle clay cooking pot mongrel pup where sire is a greyhound milk-maid to stand up animal fat assistant shepherd leather strap or leash dirty, soiled forked plump round cucumber I’m starving spleen dish-washer to digest to disperse to dawle to keep someone busy uselesly, to keep someone hanging about variety of small cucumber hairy cucumber to overdiversify to rub to walk in swing or ondulating one's hips couch grass unripe grain paunch of lamb or kid by great effort, after great trouble polecat quick-release knot to slip away, to flee, to dodge to be sprained a ewe who allows any lamb to suck tall and strong man

Kurm ancî • 185 •

fît, fît bûn

ödeÒmek

être quitte

fîtê fîtik, fîk gac galgal, galegal galik

ÒÈrfÈn ÈslÈk iplik çilesi laf, konuÒma, söz nakÈÒsÈz, düz ve kalÈn örülmüÒ çorap sitem, dert yanma sitemde bulunan, sitemkâr, hep dert yanan çocuk kesici aletlerde oluÒan aÒÈnma, körelme körelmek pis, pasaklÈ, murdar isilik, ÈsÈrgÈn beyaza çalan, renkte olan el parmafiÈ, eklemi 1) bofiayÈ tahrik ederek çiftleÒmeye teÒvik etmek 2) tahrik etmek dafiÈnÈk, taranmamÈÒ, karmaÒÈk saç iriyarÈ kördüfiüm

femme légère sifllement écheveau paroles vaines, jaserie chaussettes en laines grossièrement tricotées reproche plaintif, qui n'arête pas de se plaindre enfant émoussement (d'une lame) s'émousser sale, malpropre bouton de chaleur blancheâtre articulation des droits 1) inciter le taureau à l'accouplement 2) inciter, provoquer chevelure en désordre fort, corpulent noeud dissoluble

ürperti

frisson, frissonnement, tressaillement j'ai eu des frissons, j'ai traissailli morsure (dans le language infantile) croquant, croustillant mite

gazinc, gazin, gazind gazincok gende gen gen lê ketin, dever lê ketin gendel germajok gewroxî, gewrokî, gewrikî geyîk, gehîk gijgijandin gijik girboxe girêkwîrk, girêkutik, girêhiÒk gurîzî gurîzî kete canê min

ürperdim

gize

çocuk dilinde diÒleme

gizre gizûz, bizûz, mirrik, sic, xurk, xwêrik gizgizîn

gevrek güve

gome, zome gonc, qonc qurrebeÒk, gurîbeÒk,gurrebeÒ gornepiÒk, gornepaÒ, gornebaÒ, keftar, hêftyar guç, kuj, kuç, guhik, guck, goÒe guhfire guhik gunekî, gunoyî, gunikî gupîn gurcan

• 186 • Kurm ancî

karÈncalanmak

to settle accounts (with one another) common woman whistle hank, skein hot air thick woollen socks reproach, rebuke plaintive, reproachful children blunting (of blade, tool) to lose its edge, its point dirty, filthy heat spots, rash, pimple whitish, off-white finger joints 1) egg on a bull to mathe, 2) insate, provocke, egg on disordered hair powerfully built, big knot that cannot be untied, snarl, tangle shiver, shudder, start,quiver I had the shivers (cold), I started bite (in baby talk) crisp, crusty clothes moth

büyük kaya odun kütüfiü, düfiümü olan ve zor kÈrÈlabilen odun porsuk sÈrtlam

fourmiller, avoir des fourmis, être engourdi grand rocher büche, souche

to have pinsand needles, to feel benumblad big rock baulk, log

blaireau hyène

badger hyena

köÒe vurdumduymaz, lakayt kulakcÈk taÒak fÈtÈfiÈ gümbürtü alaca renkli bir tür iri tarla faresi

coin indifférent auricule, oreillette hernie des testicules boum (bruit) rat des champs

corner, angle indifferent, careless auricle testicle hernig booming big field mouse

gurê Manco guvîÒk guvîj, givîj gwinî gwînîkurk hac, hay, hag, haj, agah hac û bac, hay û bay hebirman hec, hej, hejik hefÒo, hefÒî hek, et hekê, etê helamet, arsim, bapêÒ, persîv hepo, epo hesan, hêsan, hisan heste hestîhêr hevgel, hevkerî hevnîsk, hebenîsk hêl hêlkan, hêlekan hêmî hênijîn hêrifîn hêrik hêrfonek hêwange hêwirîn hilborîk hildan hilfirîn hilhilî hilkiÒandin hilkiÒîn hilmoÒtî, hilmojk, hilmêsî, hilmijî, Òemixî penêrê baholî, baholî

masallarda adÈ geçen ve loup-garou çocuklarÈ korkutmak için öcü olarak anÈlan mitolojik kurt sÈkÈlmÈÒ ÈÒlak çamaÒÈr linge humide essoré dafi alÈçÈ sorbier sauvage, aubépine, azerole geven astragale kÈsa boylu, dikenli bir geven türü variété d'astragale sauvage haberdar informé, au courant malumat connaissance, information kÈÒ için kurutulup grenade séchée et saklanan nar taneleri conservée pour l'hiver çalÈ brindille afiÈl parc à bercail, bergerie abla soeur aînée ablaya hitap Òekli vocatif de hek nezle rhume yemek, yiyecek nourriture (dans le (çocuk dilinde) langage infantile) bilefii taÒÈ pierre à aiguiser çakmak briquet Òirret ve inatçÈ kadÈn mégère 1) karma küçük baÒ 1) troupeau mixte d'ovins, sürüsü, 2) koyunlarÈnÈ 2) familles qui confient leur aynÈ sürüye katan aileler bétail au même troupeau mercimek, nohut ve plat fait de lentilles, sofiandan oluÒan bir yemek poix-chiches et oignons kuvvet, güç force, pouissance salÈncak balançoire 1) çürük, kalitesiz, 1) (étoffe) de mauvaise 2) nemli qualité, 2) humidité uyuklamak somnoler, sommeiller dafiÈlmak, çözülmek, se désagréger, se défaire yÈkÈlmak küçük tepe petite colline afiÈzda dafiÈlan, gevrek croquant, croustillant üç tarafÈ kapalÈ olup cour d'été fermée, önü açÈk olan yazlÈk avlu de trois côtés, ouverte sur le devant konaklamak, konmak, faire étape, se poser, barÈnmak camper Òamata vacarme, tohu-bohu kaldÈrmak soulever uçmak, uçuÒmak voler, s'envoler çok yaÒlı, ihtiyar très âgé, vieillard çekmek, yukarÈya tirer, traîner, monter çekmek, yukarÈya çÈkmak, tÈrmanmak monter, grimper, escalader sÈcaktan tadÈ bozulmuÒ olan yemek ve benzeri Òey suri kokuÒmuÒ peynir fromage putréfié

werewolf damp cloth mountain ash, or its fruit Bot, sorbus aucuparia gum-tragacanth plant wild hairy gum-tragacanth plant aware knowledge, information dried pomegranite brushwood, twing, sprig sheep fold elder sister vocatif of elder siter head cold food (in child's language) whetstone lighter shrew, termagant 1) mixted ovine herd 2) families who put their cattle in the same herd dish of lentils, onions and chick peas power, force swing, hammock 1) cheap cloth, 2) dampness to doze to break up small hill crisp, crusty summer courtyard open on one side bivouac, camp, stop racket, row to lift up to fly very old man to pull up, to draw up, to drag up to go up, to climb sour spoiled cheese

Not : Me di amadekirina vê ferhengokê de ji «Ferhenga Devoka Qerecdaxê» ya destnivîskî ya Mistefa Gazî sûd wergirtiye. Kurm ancî • 187 •

Fe r hen g o k a

RONAHÎ (VI)

Amadekar : Mizaffer BEGZADE kurdî apore; qutifî

tirkî Òoke, panifie kapÈlmÈÒ

fransizî choqué, stupéfait

batî: gun, hêlik bêjî; bîj, bîç belt berate best bijûn

taÒak piç raf leÒ vadi yakasÈ 1) verimli, bereketli 2) safilÈklÈ, zinde verimli toprak otlafiÈna daha sürünün girmedifii yayla tulum, matara

testicule 1) bâtard 2) malin étagère charogne flanc de vallée 1) fertile, productif 2) sain, vigoureux terre fertile pâturage non encore brouté par le troupeau outre, gourde

karda ayak izi

empreinte de pied dans la neige personne rude abrupte, grossière abrupt, brusque, grossier, ère descendre, procéder

erdê bijûn zozanê bijûn cewdik: dodank çexer: Òopa piyan di berfê de çoris çors daketin

kaba insan, kÈrÈcÈ insan kaba, kÈrÈcÈ insan türemek

gocar helek: lakan, kile, hedik ji pesnan xeber dan : ji beste xeber dan kerixî kerixîn koçegîr

taÒlÈk, kayalÈk yer kar ayakkabÈsÈ hezeyan getirmek, sayÈklamak 1) bÈkkÈn 2) yorgun bÈkmak, usanmak; çok yorulmak savaÒçÈ, silahÒör

mesîl minho

vadi, belen nüsha

1) blasé 2) las, fatigué être blasé; lassé guerrier, homme armé d’un seigneur vallon, passe de montagne exemplaire, copie

navlû: navlûle, namlû Òekok : kurostik rizde / rizdeçiya rotik sêlûn setlican : satircemî sîxur xetîre xûgî

namlÈ ahlat silsile, sÈra sÈra dafi çubuk eÒik, kapÈ eÒifii zatürye oklu kirpi meÒale haraç

baril, canon (d’une arme) poire sauvage chaîne de montagne baguette seuil pneumonie hérisson (hystrix cristatus) flambeau rançon

• 188 • Kurm ancî

pierraille chaussures de neige délirer

îngilîzî shocked, appalled, stunned, astounded testicle 1) bastard 2) shrewd, cunning shelf carrion valley’s slope 1) fertile,productive 2) healthy, alive fertile land fresh pature, unused bag made of kid’s skin, leather or metal water-bottle footprint in the snow abrupt, rude person abrupt, brusque to proceed from, to come from,to be descended from rocky place snow shoes to be delirious 1) blasé 2) weary tired to be blasé; weary warrior, a lord’s retainer mountain pass, valley copy, a single written or printed paper or book barel (of a gun) wild pear mountain chains stick threshold pneumania porcupine torch ransom, tribute

F

E R H E N G O K A

ROJA NÛ (III)

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî tîn hêc tûtik salmidêr: salek seranser kincêl: kef û kinc sîqal qurf kirin lengirîn: kulîn, kullîn navhincî : navincî pêÒmêr serpir texterewan pêrgîhevhatin

tirkî ÈsÈ azgÈn kÈrmÈzÈya çalan tüm bir yÈl, yÈl boyunca kirli köpük ince sÈva, cila kÈrpmak aksamak, topallamak orta, vasat öncü köprü baÒÈ, mevzi tahtÈrevan karÒılaÒmak

pêrgîn çûn pêrgîna yekî

karÒÈlama birini karÒÈlamaya gitmek

rîspî meye çizirîn çilk: dilopa piçûk gome qeçik: pitik bê perwa: bê dirêxî, bê teqsîr gef û gurr: fort, zirt fortek halan: nav di xwe dan, halan dan xwe

ak sakallÈ, saygÈn maya, diÒi deve sÈzmak damlacÈk büyük taÒ bebek esirgemeden

tewtewe: hiÒsivik duriyan, duryan sêriyan, sêrya, çaryan çarriyan: xaçerê, çarrê, çaterê bikêrhatî Òerpeze: Òepirze

aklÈ kÈsa iki yol kavÒafiÈ üç yol kavÒafiÈ dört yol becerikli, elinden iÒ gelen periÒan

tengezarî: endiÒe

endiÒe

tehdit övüngen, palavracÈ nara, savaÒ narasÈ nara atmak

fransizî chaleur féroce rougeâtre, orange foncé toute une année écume chargée de détritus enduit fin, vernis couper (avec des ciseaux) boiter moyen avant-garde tête de pont litière, palanquin rencontrer quelqu’un, se rencontrer accueil, réception aller au-devant de quelqu'un, accueillir quelqu’un barbe blanche, respectable chamelle infiltrer, fuir gouttelette grosse pierre bébé sans se ménager menace fanfaron, vantard cri de guerre, hourra jeter un cri de guerre, chercher à impressionner l’adversaire par des cris simple d’esprit, simplet jonction de deux voies carrefour à 3 voies carrefour à 4 voies habile, adroit perturbé, confus, dans le désarroi angoisse, anxiété

îngilîzî heat ferocious (mad), fierce, wild reddish through out the year dirty foam varnish to clip, to trim to limp medium, mean, average vanguard bridgehead palanquin meet s.o.; meet each other welcome, reception to go and meet sb. gray-beard she camel to leak droplet big stone baby without sparing oneself threat, menace boastful, boaster, braggart battle-cry, war-cry to yell ones war-cry simple, simplistic, half-witted junction of two roads junction of three roads cross-roads skillful in confusion, perturbed, in disarray anguish, distress, anxiety

Kurm ancî • 189 •

tengezar terkeser terkeserî verotin Òane Òan: nanikê hingiv hingivê hûrÒulhîn tengijîn

endiÒeli baÒÈboÒ baÒÈboÒ gezme oymak, içini kazımak petekgözü, hücre petek ofiul balÈ

daman damayî xû kirin Òerde diltengî xurî: bizot Òiverê bersojî: berÒoÒî, berÒoÒkî bersojî bûn: berÒoÒkî bûn gêdûk bihurê bêqam sergelî: serê keriyê

içten içe kÈzmak, patlamak üzere olmak 1) takÈlmak 2) kekelemek farkÈna varmak, fark etmek kurÒun kurÒun rengi, kurÒuni irkilmiÒ pus puslu bardak yaratÈk, mahluk çanak yalayÈcÈ reaya sÈnÈfÈ (kÈsmÈ, takÈmÈ) asilzade asilzade takÈmÈ 1) sevinç, 2) varlÈk sevinçli olmak, sevinç duymak dalmak, düÒünmek dalgÈn, düÒünceli huylanmak terbiye, edep sÈkÈntÈ, can sÈkÈntÈsÈ kor patika mide fesadÈ mide fesadÈna ufiramak dafi geçidi derin su geçidi sürü öncüsü

sergeliya xezalan, xezala serê gele

geyik sürüsünün baÒÈnÈ çeken geyik

xwedbîn çavbirçî: çavbirsî têtî

bencîl aç gözlü tepeli tarlakuÒu

gevîzk, gevzik

debelenme yeri

varqilîn : li peyvê varqilîn lê varqilîn zirêç, zirîç, zirinc rengê zirincî veciniqî xumam bi xumam piyan teba kasalês bendeganî zadegan zadeganî gewz bi gewz bûn

• 190 • Kurm ancî

anxieux, angoissé errant, vagabond errance, vagabondage gratter, vider alvéole, cellule rayon de miel premier miel, miel produit par un nouvel essaim être sur le point d’exploser, en vouloir beaucoup 1) être pris, empêché 2) bégayer apercevoir, s’en rendre compte plomb gris, gris de plomb tressaillir brume embrouillé, brumeux, flou verre, coupe créature pique-assiette plèbe patricien, noble noblesse 1) joie, 2) opulence éprouver de la joie être pensif, préoccupé pensif, préoccupé être irrité, agacé éducation détresse, angoisse braise sentier indigestion avoir une indigestion passe de montagne gué profond d’une rivière chef d’un troupeau, d’un harpail gazelle ou chevreuil menant un harpail (fig.) reine des gazelles. egoïste insatiable, avide alouette des champs (golerida cristata) endroit où des animaux se vautrent

anguished, anxious wanderer, vagrant, vagabond vagrancy to scrape, to carve, to hollow or empty alveolus, cell of a honeycomb honeycomb virgin honey, the first honey from a fresh swarm be at breaking point, have it in for someone 1) to be busy, 2) to stammer, to stutter to notice, to perceive lead lead colored, gray to be startled slight fog, mist hazy, obscure, misty, foggy glass, goblet creature scrounger the plebeians patrician, noble nobility 1) joy, 2) opulence to feel joyful to be pensive, preoccupied plunged in thought, thoughtful to be irritated, annoyed education distress, anxiety ember footpath indigestion to have indigestion mountain pass deep ford leader of a herd gazelle or roebuck leading a herd selfish insatiable a variety of skylark wallowing place

dubîra, hechecîk, dûvmeqesk dilvekirî sarîsibe, sariya sibê tûtya destxet biderdan, dorandin werdan pirçikan, rûçikandin hermizga

kÈrlangÈç açÈk gönüllü fecir, gün açÈmÈ tutya el iÒi kaybetme, elinden kaçÈrma tahvil etme türlerini yolmak Hürmüz mabedi, ZerdüÒt dini tapÈnafiÈ werkirin 1) üstüne örtmek 2) saçmak, serpmek beqbeqîn, biqbiqîn, bilbiqîn kaynamak herwanî geniÒ ve kÈsa kollu kÈsa kürk hefsar manegê çekem tol, tûle, toltajî destvala pardarî, hevpiÒkî, Òirîkatî

yular asil kÈsrak ökse otu melez köpek, vil eli boÒ ortaklÈk

hirondelle franc, à coeur ouvert aube, pointe du jour tutie, oxyde de zinc ouvrage manuel perte, revers, défaite échange, conversion déplumer temple d'Ahura-Mazda, temple zaroastrien 1) couvrir, 2) semer, distribuer bouillir, bouillonner court manteau de fourrure aux manches larges et courtes licou, licol jument de race gui (viscum) vil, chien vil à main vides, démuni association, partenariat

swallow open-hearted, frank dawn tutty handiwork loss, defeat conversion, exchange to pluck (chicken) temple of AhuraMazda, Zorastrian temple to sprinkle, to scatter, to sow broadcast to boil, to effervesce short fur coat with broad and short sleeves halter noble mare mistletoe cur empty handed partnership

çek Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Dîlawerê ZENGÎ * kurdî Òîlf: Òûrê tazî, Òûrê bê kalan sîlank: kêra bê destî kêra bi sûste kêra kalanî kêra dudevî kalan, cotik rim: nize, teber boçûm, serrim, sernize kunrim, qûnrim kunrim kirin

tirkî çÈplak kÈlÈç, yalÈn kÈlÈç kabzasÈz bÈçak sustalÈ bÈçak tek afiÈzlÈ büyük bÈçak iki afiÈzlÈ bÈçak kÈn mÈzrak mÈzrafiÈn demir ucu mÈzrafiÈn dibi hasÈmÈnÈ mÈzrak dibiyle yere atmak

binrim kirin : di bin rimê de derbas bûn, serdestiya wî qebûl kirin mertal qame perend cewdik: tîrdank

birinin mÈzrafiÈnÈn altÈndan geçmek, üstünlüfiünü kabul etmek kalkan kama pala sadak

fransizî sabre au clair couteau sans manche couteau à cran de sûreté couteau à une lame couteau à deux lames fourreau lance pointe en fer de la lance crosse de la lance jeter à terre l’adversaire par le crosse de la lance, sans le mettre à mort passer sous les lances de quelqu’un; accepter sa supériorité bouclier dague, poignard cimeterre carquois

îngilîzî bared sabre knife without handle flick-knife single bladed knife two-bladed knife sheath spear spear-head spear hilt overthrow an opponent with the spear hilt without killing him bowing under someone’s spear, accepting their superiority shield, buckler dagger, poniard, dirk scimitar quiver

Kurm ancî • 191 •

Òax hingiz: evnik ço: çov çovê Òûrkanî: kaÒo gurz mûÒte, muÒt

boynuzdan barutluk afiaçtan topuz sopa

poudrière en corne massue en bois gourdin, trique

powder horn wooden club thick stick, cudgel

gürz muÒta

satore, sator, satir

satÈr

massue en fer, masse d’armes poing, coup-de-poing coutelas

xiÒt xiÒt kirin bivir: balte mazor: marazo,rimê Mazor

ucu sivri ÒiÒ ÒiÒlemek balta bir nevi mÈzrak Marozo mÈzrafiÈ çatallastik

broche embrocher hache

iron club mace brass knuckles, knuckle-duster cleaver, large knife for cutting meat spit, skewer to spit, to skewer, to stab axe, hatchet

lance de Marozo lance-pierres

Marozo spear catapult

flèche pointe de la flèche arc cotte, cuirasse, armure heaume, casque brassard fusil fusil de gros calibre fusil modèle carabine

arrow arrow-head bow (of an archer) armour helmet armband rifle, gun large-sized caliber gun model (immitation) gun (short gun, Roum carbine), flint-lock Turkish rifle pistol, revolver six-shooter 14-shot pistol 16- shot pistol kalashnikoff grenade machine gun butt of a rifle handle, butt cartridge gimlet, screw-tap bayonet barrel (of a gun) rear sighting ring decorative ring on the butt of a gun front sight (of a gun) comb 5 catridge pack flint (for firing gun)

qewsik: kevank, çetel, mato, qiÒtek tîr sertîrk kevan zirh: zirx, zirêx kumzurî zendezirx tiving çaplî modelî filinte kemalî demançe ÒeÒderb, ÒeÒar, ÒeÒagir çardexur, çardederb Òanzdexur, Òanzdederb keleÒkof, klaÒînkof narincok, narince mîtralyoz qondax; qûndax destî, deste, destik zillik xankêÒ singo lûle toq bazin

ok temren yay zÈrh mififer, tolga kola takÈlan zÈrh tüfek çaplÈ filinta KÈrÈkkale piyade tüfefii tabanca 6 atÈÒlÈ tabanca 14 atÈÒlÈ tabanca 16 atÈÒlÈ tabanca kalaÒnikof el bombasÈ mitralyöz dipçik kabza kovan kÈlavuz süngü lüle

gezik, gazik, niçik, morîk Òeh deste berheste

tüfek dipçifiini süsleyen ya da pekiÒtiren halka arpaçÈk tarak 5 fiÒek çakmak taÒÈ

malfiÒek, malgulle - çakûç, dîk, dîkik - derzî - zimanok - malik, xizne, - pîm

- funye - nenûk, maÒik - pirik, pira gezikê - guhik - nîÒan

ÇEK : - ÒerÒeh - mengene - sirme - kûp

• 192 • Kurm ancî

fusil de fabrication turque pistolet, revolver revolver à 6 coups revolver à 14 coups revolver à 16 coups kalachnikoff grenade mitrailleuse crosse poignée cartouche vrille baïonnette canon (d’un fusil) anneau fixant anneau décoratif ou de consolidation de la crosse d’un fusil mire peigne paquet de 5 balles pierre à briquet (du fusil)

hejmar 18

zivistan 1996

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

POZ

kêrr, kepîkêrr 6-pozberan, difinberan, kepîberan 7-pozÒûjin difinÒûjin 1-poznikil, difinni kepîÒûjin, pozpîjîn, kil, kepînikil poztûj 2-pozkutilkî, difinku- 8-pozhildayî, difinhiltilkî, kepîkutilkî dayî 3-pozpelixî, difinpe- 9-poznarîn, difinnalixî, kepîfeçer rîn, kepînarîn 4-pozkêrî, difinkêrî 10-pozqut, pozkirr, 5-pozkêrr, difin difinqut

DIFIN, KEPï, BÊVIL

CIVÎNA LOLLANDÊ Civîna 18emîn ya Kurmancî li Lollandê (Danmarkê) di navbera rojên 15 - 21 kanûnê 1995an de çêbû. Hevalên beÒdar, her wekî caran, vê carê jî bi dirêjahiya hefteyekê li gor bernameya xwe xebitîn. Li ser pirs û pirsgirêkên têvel bi hev Òêwirîn û gotûbêj kirin. BeÒdarê vê civînê ev bûn: Khosrow Abdollahî (Selmas), Mistefa Aydogan (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Mizafer Begzade (…ikak) Abdullah Emîn Betasî (Behdînan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Veysi Zeydanli (Bidlîs), Zeynelabidîn Zinar (Batman), ReÒo Zîlan (Agirî).

K urincî û kurinc

kurdî

kurincî; libûjenî, perkerî, kevanjenî kurinc: libûd, kevanjen, libûjen, pareker, livajen jeng: dezgehê kurinciyê kivan, kevan jeh, jî destik, gurz bor

tirkî

îngilîzî

hallaçlık

cardage

carding, combing

hallaç

cardeur

carder, teasler

halaç tezgahı

métier du cardage

carding frame

hallaç yayı yay kirisi hallaç tokacı keçe dürümü

arc du cadreur corde d'arc maillet du cadreur rouleau de feutre cardé avant la compression rouler le tapis de feutre compresser le feutre

carderer's arch string mallet felt roll before compression

bor kirin; bor gerandin keçe dürmek bor sûtin, bor hisûn

fransizî

Amadekar : Rojan HAZIM

keçeyi sÈkÈstÈrmak dövmek

to roll up a felt carpet to compress the felt carpet

anjî gurz, 4- bor. kurincî: karê jenîna liva û pembû ye. kurinc: kesê ku vî karî dike. kivan: Ji darê çevrebiyê tête çêkirin.Jehê bi herdu seriyên kivanî ve girêdidin û digivêÒin. amûretên kurinciyê: 1- kivan, 2- jeh, 3- destik

Kurm ancî • 193 •

Di nîveka darê kivanî da cihê hevêsa destî çêdikin ku dest jê neverise. Jeh: Ji ruviyê tête çêkirin. Çêkirina jehê: Ruvî ji herdu seriyan ve tête kêÒan û hisûn. 4 heta 5 ruviyên wisa hazir kirî têne têkalandin. Bi vî awayî jeh tête çêkirin ku napiçhe. Destik: Ji darê dîndar anjî ji gûzê tête çêkirin. Serê destikî zirav e ku di hevêsa mirov da cih bigre. Bin jî stûr e wekî mîrkut û du xirk lê ne ku jeh jê bitehise. Ev xirke hêla jehê zêde dikin. Bi

F

E

R

H

E

binê destikî li jehê didin ku jeh liva anjî pembû bijene. Bor: PiÒtî liva hate jenîn, li ser pateyekî mezinî wekî rûlihêfê belav dikin dinexÒînin û avekê lê direÒînin, pateyekê jî bi ser da dadidin, darekî direjî rast dikin têda û paÒê jî wekî ruloyê dipêçin û girêdidin. PiÒtî hate girêdan êdî ref ref mirov ji serî heta binî didin ber pêhna ku heta liva pêk ve dirise û dibe tahtî, teyname an jî kulav (*). Kepenê Òivana jî jê çêdikin. Bor, rojek heta rojek û nîva tête pêhndan. ______ (*) Tahtî. çargoÒe ye û nehisû ye ; teyname: dirêj e û hisû ye.

N

G

O

K

A

Pehlewî û K urmancî - III - (…-Z)

Amadekar : Rojen BARNAS

… Transkrîpsiyona Pehlewî û xwendina wê ⁄= Ò ⁄ab (Òeb) ⁄ab¡g[N.⁄abÏ](Òebîg/Òebî) ⁄æd¡h (Òadîh) ⁄agr [N. ⁄ër] (Òegr/Òêr) ⁄æhæn⁄ah (ÒahanÒeh) ⁄æhbal‚t (Òahbelºt) ⁄ahrestæn (Òehristan) ⁄ahryær (Òehryar) ⁄ahryær¡h (Òehryarîh) ⁄akar (Òeker) ⁄alwær (Òelwar) ⁄ambal¡dag[N.⁄ambal¡d] (Òembelîdeg/Òembelîd) ⁄ast (Òest) Òawæg (Òewag) ⁄æyistan, ⁄æy- (Òayisten, Òay-) ⁄æyëd[N. ⁄æyad](Òayêd/Òayed) ⁄ëb (Òêb) ⁄ëd

(Òêd) ⁄im⁄ær (ÒimÒar) ⁄¡rënÏh (Òîrênîh) ⁄¡⁄ag [N. ⁄¡Òa](ÒîÒeg/ÒîÒe) ⁄kæftan, ⁄kæf- [N. ⁄ikæftan] (Òkaften, Òkaf-/Òikaften) • 194 • Kurm ancî

Kurmanciya wê ya îroyîn

Fransizî

Îngîlîzî

Òev Òapik [!] Òadî, Òahî, Òayî Òêr ÒahînÒah, ÒehînÒah Òahbelot, Òehbelot Òaristan ["] Òehriyar [e.k.] Òehriyarî [e.k.] Òekir Òalwar, Òal, Òel Òembelîk [!]

nuit tricot de corps bonheur, joie lion roi des rois chataigne agglomération, province seigneur, souverain règne, souveraineté sucre pantalon fenugrec

night under-shirt happiness, joy lion; astr. Leo king of kings chestnut capital, city lord, sovereign, ruler, dominion, reign, sovereignty sugar trousers fenugreek

Òêst ÒevÒevok Òiyan, Òê- /Òê kirin Òayet, Òayed Òêb, Òîp, niÒîv

soixante chauve-souris pouvoir, être capable si, si jamais, en cas déclivité, pente, déscendante saure, alezan buis douceur bouteille, flacon défaire, découdre

sixty bat, flittermouse be able, be woerthy one can, it is possible declivity

Òê ÒimÒîr Òîranî, Òîrînî ÒºÒe biÒkaftin, biÒkêfbiÒkifîn, biÒkif-

bright; sorrel (horse) box tree sweetness bottle, flask split, burst

⁄kastan, ⁄ken-(Òkesten,

Òkin) [N. ⁄kastan, ⁄kan-]( " , Òken-) ⁄næxtan, Ònæs-(Ònaxten, Ònas-) ⁄næz[N. ⁄inæ(w)](Ònaz/Òina(w)) ⁄næzÏdan, ⁄næÂ- [N. ⁄inæw] ⁄nÏ⁄ag[N.⁄unÏ⁄a] (ÒnoÒeg/ÒunoÒe) ⁄n‚g (Ònºg) ⁄ubæn (Òuban) ⁄uden, ⁄aw- (Òuden, Òew) ⁄ustan, ⁄Ïy- (Òusten, Òoy-) ⁄uy (bnr. li suy)(Òuy)

Òikandin, ÒikênÒkestin nasîn, nas- /niyasîn ajne, avjenî, aÒberî ajne kirin bênijîn/bêhnijîn, bênijjinº, ejnº Òivan çºn, çÒºÒtin, Òo[çî] < birçî (birsî)

casser, briser

break

connaître, reconnaître natation nager éternuer genou berger aller laver faim

know, recognize swimming swim sneeze knee shepherd go wash hunger

ta tawe, tawek teba, teva tav ["] tendrustî tengî tenê, tenha, tenya tarî, tarîtî terazº, terezî tercuman tarî, tarîk tirs tirsîn, tirstîÒ kirin tehl, tal tehlî, talî texte Tazî [e.k] tºj, tîj tºj tºjî tîr tiÒt tihn, tîn (tihnîtî)/(tîbºn) tî, tihnî, têhnî tu, te tew, ta tov, toxim, tuxm torîk, torî tºÒî (yê bºka) ["] tirÒ

fièvre poêle ruiné, détruit chaleur, jour, lumière santé étroitesse, détresse seule obscurité, ténèbre balance interprète obscur peur craindre, avoir peur fendre amer amertume tablette, planche Arabe tranchant, coupant aigu acuité flèche chose soif assoifé tu pli, couche, rangée graine, souche chacal provision aigre, acide

fever frying-pan ruined, spoilt, destroyed heat, burn; shine health narrowness; distress alone darkness balance, scales; astr. Libra interpreter dark fear, respect fear, be afraid cut, cleave; create bitter bitterness tablet, plank, (chess) board Arab sharpe, edge, ridge, ray sharp sharpness arrow thing, affair thirst thirsty thou, thee layer seed; stock, family jackal provision sour

T tab (teb) tæbag[N. tæba](tabeg/tabe) tabæh [N. tæba](tebah/tabe) tæftan, tæb-(taften, tab-) tan-drust¡h(ten-drustîh) tang¡h (tengîh) tan¡hæ [N.tanhæ](tenîha/tenha) tær(tar) taræz‚g[N.taræz‚](terazºg) targumæn (terguman) tær¡g[N.tær¡k](tarîg/tarîk) tars(ters) tars¡dan, tars-(tersîden, ters-) tæ⁄¡dan, tæ ⁄-(taÒîden, taÒ-) taxl[N.talx](texl/telx) taxl¡h(texlîh) taxtag(texteg) Tæz¡g(tazîg) tëx[N.tëg](têx/tê‹) tëz (têz) tëz¡h(têzîh) tÏgr[N.tÏr](tîgr/tîr) tis(tis) ti⁄n(tiÒn) ti⁄nag(tiÒneg) tÏ[N.tu](to/tu) tÏf[N.tÏ](tof/to) tÏhmag[N.tuxma] (tohmeg/tuxme) tÏrag[N.töra](toreg/tore) tÏ⁄ag[N.tö⁄a](toÒeg/toÒe) tru(f)⁄[N.tur⁄](tru(f)Ò/turÒ)

Kurm ancî • 195 •

U ud[N.u](ud/u) urmÏd[N.amrÏd] (urmod/emrod) uruspar(urusper) u⁄tar[N.u ⁄tur](uÒter/uÒtur) uzërin(uzêrîn) uzm‚dan, uzmay- (uzmºden, uzmey-) uzumburd[N.zummurud] (uzumburd/zummurud) uzwæn[N.zabæn] (uzwan/zeban)

º hirmê, hirmî hºr º pizºr, ºr º pizºr heÒtir zerî (yê Roj çºna ava) azmºn zumrºt, zumrºd

et poire intestins, entraille, abats chameau crépuscule, soir examen, teste, preuve émeraude

and pear intestines, womb; core, eessence camel the evening; gæh prove, test, try emerald

ziman, ezman

langue

tongue, language

pêçe, pêçek, bêçik, pêçolk ba berf, befr biha bihar bihiÒt, behiÒt bihiÒtî bêvan/bêhvan (filan º b.) beq binefÒ, minewÒ ben, benik, bendik, bend bang ber (sîng º b.) beran beraz berg, pel, pelk barîn, bar-

bébé vent neige valeur printemps paradis (digne) de paradis tel ou tel grenouille violette corde voix, cri poitrine bouc verrat, sanglier feuille pleuvoir

child, baby, cub wind snow trading; value spring paradise (worthy) of paradise so and so frog violet rope, cord voice, cry breast ram boar leaf rain

berx bes -bêj, -bêjî / bêje bazar bazirgan

agneau assez, beaucoup mot, adage marché marchand

lamb, ram much, many, enough utterance, saying market merchant

bazirganî bezîn, bez- / bazdan bazîn, baz- / bazdan

commerce bouger, courrir, voler jouer

trade move, carry away, fly play

bazî bî bîn, bêhn

jeu saule soufle

game, play willow breath

W w ==> b / p ; wa©©ag[N.ba©©a] (weççeg/beççe) wæd[N.bæd](wad/bad) wafr[N.barf](wefr/berf) wahæg[N.bahæ](wehag/beha) wahær[N.bihar](wehar/bihar) wahi⁄t[N.bihi⁄t](wehiÒt/bihiÒt) wahi⁄t¡g[N.bihi⁄t¡] (wehiÒtîg/bihiÒtî) wahmæn[N.bahmæn] (wehman/behman) wak[N.bak](wek/bek) wanaf⁄ag[N.banaf⁄a] (wenefÒeg/benefÒe) wandag(wendeg) wæng[N.bæng](wang/bang) war[N.bar](wer/ber) waræn (weran) waræz[N.guræz](weraz/guraz) warg[N.barg](werg/berg) wær¡dan, wær- [N.bær¡dan] (warîden, war-/barîden) warrag[N.barra](werreg/berre) was[N.bas](wes/bes) wæzag(wazeg) wæzær[N.bæzær](wazar/bazar) wæzæragæn[N.bæzargæn] (wazaregan/bazergan) wæzæragæn¡h(wazareganîh) wæz¡dan, wæz-(wazîden, waz-) wæz¡dan, wæz-[N.bæz¡dan] (wazîden, waz-/bazîden) wæz¡g[N.bæz¡](wazîg/bazî) wëd[N.bëd](wêd/bêd) wën(wên)

• 196 • Kurm ancî

wënæb[N.b¡næb](wênab/bînab) wënæg[N.bÏnæ](wênag/bîna) wënæg¡h(wênagîh) wëwag[N.bëwa](wêweg/bêwe) wëxtan, wëz-[N.bëxtan, bëz-] (wêxten, wêz-/bêxten, bêz) wihænag[N.bahæna] (wihaneg/behane) w¡r[N.bÏr](wîr/bîr) w¡st [N.bÏst](wîst/bîst) wistæx[N.gustæx / bistæx] (wîstax//gustax/bistax) wistæx¡h[N.bistæx¡h](wistaxîh/bistaxîh) wi⁄kuftan, wi⁄kof- (wiÒkuften, wiÒkof-) wi⁄uftan, wi ⁄Ïb-[N.gu⁄uftan] (wiÒuften, wiÒob-/guÒuften) wix⁄ay(wixÒey) wiyæbæn[N.b¡æbæn] (wiyaban/biyaban) w ==> g wardën¡dan, wardën-[N.gardæn¡dan] (werdênîden, werdên/gerdanîden) wardi⁄n[N.gardi⁄] (werdiÒn/gerdiÒ) warz[N.gurz](werz/gurz) wihëz(wihêz) wihir(wihir) wæxtan, wæz-(waxten, waz-) wa⁄tan, ward-[N.gaÒtan, gard-] (westen, werd-/geÒten, gerd-) w¡næh[N.gunæh](winah/gunah) w¡næhgar[N.gunæhkar] (winahger/gunahker) w ===> w / f wars(wers) wa⁄tag(weÒteg) windëdan, wind- (windêden, wind-) wirëg[N.gurëg](wirêg/gurê‹) wiz¡r(wizîr) wi⁄an(wiÒen)

bînahî bîna, dîn bînahî bî (jinebî, mêrebî) bêjing / girbêj kirin,

vue, vision vue vue veuf, ve tamisser, trier

behane bîr bîst bisteh

prétexte, cause mémoire, esprit vingt confiant, audacieux

vision seeing seeing, sight widow sift, select, choose, separate, cleanse, purify, winnow cause, reason memory, mind twenty confident, bold

bistehî biÒkifîn, biÒkifbiÒaftin, biÒêf-

confiance, audace fleurir, éclore déssoudre, détruire

confidence, boldness blossom, hatch disturb, destroy

bexÒîn biyaban, yaban

pardonner désert

forgive, forbear desert

gerandin, gerîn-

modifier, changer

cause to turn; change, alter

ger, gerîn gurz -guhêz -guhêr gotin, bêjgerrin, ger-/geÒt

changement, métamorphose turning, change, metamorphosis masse club, mace qui avance, qui se déplace move, progress qui change change dire, parler say, speak tourner, retourner, turn, return, wander, voyager change péché, crime sin, crime pécheur sinner

guneh gunehkar

werîs ["], rîs westî, westayî ["], xeste winda kirin / bºn [!] fir, firîn wezîr ["] weÒandin, daweÒandin weÒîn, daweÒîn

poil, cheveu malade trouver, obtenir voler, échapper décision, jugemnet secouer

hair sick, ill find, obtain, acquire flight, escape decision, judgement shake down

w ketiye wi⁄kidan, wi⁄kin- (wiÒkîden, wiÒkîn-) wistar(ag)[N.bistar] (wistereg/bister wën¡g[N.bun‚](wênog/bunº)

Òikandin, Òkênstar, stare, star kirin nok [!]

diviser, rompre, casser couvrir, abriter lentille

divide, separate bedding, cover lentil

Berevajî wæbar[N.bæwar](waber/bawer)

bawer

vérité, croyance

truth, belief

Kurm ancî • 197 •

wæbar¡gæn(waberrîgan) waxr(wexr)

bera, berra xwar, xwehr

vrai courbé, distordu

true, trustworthy crocked, distorted

xanºman xane xwîn, xºn xurme xired [e.k] xiredmend [e.k.]

biens, maison maison sang date sagesse, raison sage

house and home, dwelling house blood date wisdom, reason wise

X x ==> x xænud mæn(xanudman) xænag[N.xæna](xaneg/xane) xÏn[N.x‚n](xon/xºn) xormæ(xorme) xrad[N.xirad](xred/xired) xradÏmand[N.xiradmand] (xredomend/xiredmend) xuftan, xufs-[N.xuftan, xusp-] (xuften, xufs-/xuften, xusp) xwæb(xwab) xwad(xwed) xwadæy(xweday) xwadæy¡h(xwedayîh) xwahl(xwehl) xwamn(xwemn) xwandan, xwæn(xwenden, xwan) xwaran(xweren) xwardan, xwar-(xwerden,xwer) xwardig(xwerdig) xwær¡dan, xwær- (xwarîden, xwar-) xwæstan, xwah- (xwasten, xwah-)

xewtin, xew-

dormir

sleep

xew xwe, xud xwedî, xudan xwedîtî, xudayî xwar, xºl xewn xwandin, vexwendin, vexwînxwarin xwarin, xwxwerek, xurek, xwirek vexwarin xwestin, xwaz-/xwastin

sommeil soi maître, propriètaire possession, souveraineté courbe, tordu rêve appeler, inviter

sleep self; indeed lord lordship, sovereignty bent, crooked sleep, dream call, summon

banquet manger nourriture boire demander

xwa⁄(xweÒ) xwa⁄¡h(xweÒîh) xwëy[N.xway](xwêy/xwey) xwistan(xwisten)

xweÒ xweÒî xwê, xweydan, xuh xwê/xuh dan, xweydan dan

plaisant, agréable plaisir, agrément transpiration transpirer

banquet eat, consume food drink seek, want, desire, attract, acquire pleasant, sweet, nice pleasantness, pleasure sweat, perspiration sweat, perspire

x ==> k xæn / xæn¡g[N.xænÏ] (xan//xanîg/xanî) xand¡dan, xand- (xendîden/xend-) xar(xer) xar-go⁄(xer-goÒ) xaz(xez) xr¡dan, xr¡n-[N.xarÏdan, xar-] (xrîden, xrîn-/xerîden, xer)

kanî, kan kenîn, kenker kergo, kîroÒk, kîvroÒk kºze, kºje kirîn, kir-

source rire âne lapin martre acheter

spring, source laugh donkey, ass rabbit, hare marten buy

hêÒîn [!], hesîn hirç

bleu ours

(dark) blue bear

x ==> h xa⁄ën[N.xa⁄¡n](xeÒên/xeÒîn) xirs(xirs)

• 198 • Kurm ancî

xwurd(xwurd) xwurdag[N.xwurda] (xwurdeg/xwurde)

hºr, hur hºrik, xurdik

menu, petit particule

small, little something small, particle

yaqºt yasemîn

rubis jasmin

ruby jasmine

né, enfant naitre bile sangsue prescrit hiver terre hérétique, manichéen hérésie cheville nègre jaune, adj. jaune, n. jaune (d’oeuf) abricot Zoroastre

born, child bear, (offspring); be born bile, gall leech prescribed winter earth heretic, Manichacan hersery ankle, shank negro yellow yellowness (egg) yolk apricot Zarathustra, Zoroaster

Y yækand(yakend) yæsaman(yasemen)

Z zædag[N.zæda](zadeg/zade) -zade, -za zædan, zæy-(zaden, zay-) zayin, zazahrag[N.zahra](zehreg/zehre) zirav zal‚g[N.zal‚](zelºg/zelº) zêlº, zilº, ziro, zurî zamæn¡g(zemanîg) zemane, zemanî ["] zamestæn(zemistan) zivistan zam¡g[N.zam¡](zemîg/zemî) zemîn, zevî, zemî zand¡k(zendîk) zendîq, zindîq zand¡k¡h(zendîkîh) zendîqî,zindîqî zang(zeng) zang (qevdika pê) zang¡g[N.zang¡](zengîg/zengî) zengî, zencî zard(zerd) zer zard¡h(zerdîh) zerî zardag[N.zarda](zerdeg/zerde) zerik, zerdik zard-æl‚g[N.zard-æl‚] (zerd-alºg/zerd-alº)zerdalº, zerdele Zardu(x)⁄t [N.Zardu ⁄t] ZerduÒt, ZerdeÒt (zerdu(x)Òt/zerduÒt) zargÏn[N.zary‚n] (zergon/zeryºn) zêrîn zarr(zerr) zêr zarrën(zerrîn) zêrîn zarr(¡)gar(zerr(î)ger) zêrînger, zêrker zëndænbæn[N.zindænbæn] zîndanvan (zêndanban/zindanban) zëndæn¡g[N.zindæn¡] (zêndanîg/zindanî) zîndanî zindag[N.zinda](zindeg/zinde) zindî z¡nën¡dan, z¡nën- (zînênîden/zînên) ziyan (z. dayin/kirin) zÏr¡g[N.zÏrmand] (zorîg/zormend) bizor / zorek zrëh[N.zirih](zrêh/zirih) zirx, zirih z‚d(zºd) zº z‚d¡h(zºdîh) zºyîtî, zºtî zyængær(zyangar) ziyankar

doré, en or or en or orfèvre géolier

golden, green, fresh gold golden goldsmith jailer

prisonnier vivant dommage, perte, préjudice puissant, for cuirasse rapide, rapidement vitesse préjuiciable

prisoner alive, living damage, harm powerful armour quick(ly) speed harmful

z ==> j zadan, zan-(zeden/zen-)

battre, frapper

hit, beat, strike, smite

jendin / jenîn, jen-

Kurm ancî • 199 •

zahr(zehr) zan(zen) zæn‚g[N.zæn‚](zanºg/zanº) zih(zih) ziyænag(ziyaneg) z‚zag[N.‚Âa](zºzeg/jºje) ----------------------------------------------…ANEK: [ "] [ !] [#] [ e.k.]

jehr, jar jin jinº, ejnº jî (rºdiyê zirav), jih jinik, ciwanik, canik jºjî, jijo

poison, venin femme genou boyau jeune femme hérisson

poison, venom woman, wife knee bow-string young woman hedgehog

maneya gotinê ya kurmancî bi ya îngîlîzî re têkildar e, lê ne wek hev e. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya îngîlîzî re dijmane ye an jî lê nanihêre. maneya gotinê ya kurmancî an bi ya pahlewî re dijmane ye an jî lê nanihêre di edebiyata klasîk de.

F

e

r

h

e

n

g

o

k

a

Mem û Zînê — II —

Amadakar: Khosrow ABDOLLAHÎ kurdî rabûneve, careke din rabûn

tirkî yeniden kalkmak

fransizî se relever

vexwendin nazîn

davet etmek iftihar etmek

inviter, convier être fier de, s'enorgueillir

mêrnaî tebsî ÒoÒbîn: birazava rabwartin rabihortin, rabihartin, derbas kirin benî,qûl,ebd zêrbenî, gerdeniya zêr pêÒekar vewestan, rawestan xîzan: belengaz, hejar cergebez, dîlan û govenda têkel ji kur û keçan piÒtkûz: piÒtxûz têk heristin; li hev aliyan, tev li hev bûn sîtav

erkeklik tepsi safidÈç geçirmek

virilité plateau garçon d'honneur passer

îngilizî to rise to one's feet (again), to recover to invite to take pride (in), to be proud of. virility, manliness, manhood smal tray, tray bridegroom's best man to pass

kul, kole altÈn gerdanlÈk hizmetçi durmak yoksul kÈz ve erkeklerin oynadıkları oyun kambur dalanmak, sarmaÒdolaÒ olmak akis, yansÈma

esclave collier d'or serviteur s'arrêter indigent, pauvre danse mixte kurde

slave golden necklace servant to stop, to stand poor, destitute mixed Kurdish dance

bossu s'entrelacer, s'ébattre folâter reflet

humpbacked, hunchbacked to intertwine, to gambol, to frolic reflection, reflected light, image

• 200 • Kurm ancî

yekvend yekvendî seypisan: kurê kuçikan xeberbezîn: xebergerîn nehîndirr kusan: çawan jinînî werandin sayewer: sîdar, bi sî, bi saye hoçik: hûçik,hiçik,kuy gerr dan gerra maran vekustin: vemirandin

birleÒmiÒ, birleÒik birlik kelbzade, itofilu dedikoducu sÈr saklamayan nasÈl diÒilik salmak, saçmak, dafiÈtmak gölgesi olan, gölgeli yen dolanmak yÈlanlarÈn çiftleÒmesi söndürmek

uni, unifié unité fils de chienne médisant,potinier indiscret comment féminité laisser tomber, (cheveux) éparpiller ombragé manche s'enrouler accouplement de serpents éteindre

rahiÒtin veresandin kîj: keç, qîz zendane lendeha: lendehor

yükseltmek, kaldÈrmak koparmak, çözmek kÈz kolu koruyan zÈrh parçasÈ pehlivan

kep: kepû, poz, difin jivanî: civan hûrdekarî pirbêj pirbêjî bizdandin: qetandin raweÒandin: hejandin rûsikîn: Òîn bûn

burun buluÒma ince el iÒi geveze, konuÒkan gevezelik, konuÒkanlÈk koparmak sallamak yeÒermek, bitmek

élever, soulever défaire, briser fille brassard (de cuirasse) héros, personne forte et de haute taille nez rendez-vous, entrevue tavail fin et soigné bavard, loquace, disert bavardage, verbiage, loquacité briser, rompre secouer, ébranler pousser, grandir

united, unified unity son of a dog gossiper indiscreet, tackless how feminity, womanhood to let go, to let hang down, to drop shady, shaded sleeve, cuft to roll up, to wind coupling of snakes to extingnish, to go out, to put off to rise, to lift to break, to undo, to untie girl arm-piece hero, mighty man nose date, appointment fine handiwork talkative, loquacious talkativeness, verbiage to break, to cut off to shake, to shake up to grow

Kurm ancî • 201 •

hejmar 19

havîn 1996

KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Dem û rojên bi nav û nîÒan Amadekar : ELÎ…ÊR Newroz : 21ê adarê (zayînî) (di teqwîma kevn a rûmî de 9ê adarê bû) Adar e dew li dar e Adarê berf hat guliyê darê Sibe lê nebû êvarê an Adarê berfê da guliyê darê Nema heta êvarê Adar e, dew li dar e Ne li vir, li Kewkeb û Sincar e Li ba Òivanê xumal û kebaniya bi kar û bar e (li ba koçerên Kîkan) Newroz newroza kalanî Dar gopalê xwe hilanî Zivistan û bihar ji hev deranî Hivde : 17ê adara rûmî; di vê rojê de xelk, xort, jin û keç diçin ser ziyaretê. Ji bo du sê rojan, Òahî û bazar saz dibe û dibe wek karnavalekê. Di wan rojan de keç revandin mubah e.

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

Civîna Biskops Arnöyê ya 19emîn

gamêÒqiran : li gor riwayetekê, di 7ê nîsanê de teyrok bariyaye, 7 gamêÒ bi hev re mirine. Ava barana 7ê nîsanê Civîna 19emîn ya Kurmancî li dermanê zerikê û çavêÒê ye. Biskops Arnö (Swêdê) di navbera 31ê adarê - 6ê nîsana 1996an de Di avêtikê de bibare bihar e, çêbû. Di vê civînê de kesên nebare xedar e. beÒdar li ser dem û rojên bi nav û nîÒan; Serê gulanê : 13ê gulanê (1ê gulana termên hiqûqî; îdyomên kurdî; devoka rºmî) : di vê rojê de her kes kincên Qerejdaxê; termên aborî û peyvên li ser xwe yên bedew li xwe dikin, derdi- nîÒanên demên salê û guhurîna hewayî li kevin çol º çixariyê. Di wê rojê de li hêla Hekarîya xebitîn. mala xwe mayîn bêoxirî ye. Divê herkes li derva be. (li deÒta Silîva). Di vê civînê de, Mustafa Aydogan (Qiziltepe), Lutfî Baksî (Xerzan), Çil ‘esir : ji 22ê adarê dest pê dike, Rojen Barnas (Diyarbekir), Salim çil rojan dom dike; di wî çileyî de her Çeliker (Diyarbekir), ElîÒêr (Wan), roj dana ‘esrê baran dibare [(t) kÈrk Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd ikindiler]. Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Cejna zozanan : Òahiya çºyîna zoza- Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran nan, di hefteya pêÒin a hezîranê de (Dêrik), Veysi Zeydanli (Bidlîs), (Li navçeya Serhedê). Zeynelabidîn Zinar (Xerzan) û Rojveger : 21ê hezîranê (berê di 9ê ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn.

hezîrana rºmî de pîroz dikirin) ; roja Hivde xericî, EyÒ nedericî (Cejna hivde derbas bû dîsa EyÒê di dawiya biharê, destpêka havînê ye. mal de ma, qismetê wê venebû). (li navçeya Silîva û MûÒê). Qurix : demeke ku havîn diÒkê, ber bi payizê ve diçe. Hêkesor, zadîk : di dawiya adarê, destpêka nîsanê de ye; hêkan dikelî- Berxbirîn an berxbir : : li aliyê Wanê nin û bi rengê sor boyax dikin. Bi û Bidlîsê jê re vartîvar dibêjin. 23ê hêkên sor dileyîzin. [(t) paskalya, (f) tîrmehê (10ê tîrmeha kevn) ye. Wê pâques, (i) Easter]. rojê diçin ciyekî kifÒ ji bo çixariyê, Òahî dikin, berx dibirin. Avêtik, gamêÒqiran : 20ê nîsanê (7ê nîsana rºmî); berf êdî dihele, kêm GûzweÒînk : dema weÒîna gûzan, di dibe. Avîtik befrê avête qirika dîk. payîzê de.

Nan û tirî : ji 15ê îlonê de dest pê dike; dema ku tirî ew qas pirr e ku êdî bi nan re tê xwarin; di wê demê de qewlê Òivan º gavanan jî xelas dibin. Ev dem qasî du hefteyan dom dike. Rezçinîn : dema çinîna rezan e; di payîza navîn de ye. Korkud : rojvegera zivistanê, 21ê kanºna pêÒî (9ê kanºna rºmî). 10ê kanûnê, rojê berê xwe da havînê. Kurm ancî • 203 •

Ji 10ê kanºna rºmî, 22ê kanºna teqwîma nû êdî roj dirêj dibin. Xaç : 7ê kanºna paÒî (rûmî) : roja ku bi merasim xaç davêjin avê, kehanet dikin ku dê sal çawa derbas bibe (20ê kanºna paÒî). Çile : 20 roj ji kanûna pêÒî û 20 roj jî ji kanûna paÒî ye.

Çend gotinên li ser nîÒanên demên salê û guhurîna hewayî li hêla Hekarîya (Ev nîÒane, di nav xelkê da li gor serpêhatî û hejmariya demên salê yên kevin hatine danîn.)

Xidirnebî : 21ê kanºna paÒî (rºmî); 4ê sibatê. Ji 7ê kanºna paÒî yanî ji roja xaçê heta 21ê mehê. Roja Amadekar : Rojan HAZIM Xidirnebî, zivistan dijwar e. Xaç û Xidirnebî Baxore : Kesê ku ji hewayê dizane anku hewazan, meteorolog. Wey li halê wî li mala xwe nebî …îv hebî taÒtê tûnebî Bêrdexe : dûmahîka heyva kanûnê (kanºna pêÒîn) ye. NîÒana hatina befira giran e û destpêka çilê zivistanê ye. Roja agir ; agirê Filan : li Bidlîsê jê re xetre dibêjin. 14ê sibata rºmî (27ê sibatê) ye. Agirê roja leyz º govendan e; Heyhot : dûmahîka (anku roja 31ê) heyva çile anjî kanºna wê evarê xelk êzingên hiÒkkirî (xitre) an daran vêdixin, paÒîn e. bi saetan Òahî dikin, govend digrin. Li gora mezinan Li ser vê metelokek jî tête gotin : (du versiyon in) mirov bi vê leyz º govendan gunehên xwe diweÒînin. (f) 1 - Heyhot û heyhot 2- Heyhot û heyhot carnaval de février) Ser me ve çûn Hatin herdu heyvêt cot her çar heyvêt cot Babê kur firot, da bi dar û sot Zîp : çarÒema reÒ; roja çarÒema hefteya dawîn a meha Babê êkê çû kur firot Dayê kiç firot, da bi kezwan û kelot sibatê (rºmî) ye. Wê rojê pîrê (caziyet an keça Òeytan) da bi kezwanek û kevot diçe mala bavê xwe º hefteyekê Òºn de vedigere. Di vê hefteya bê oxir de (26ê sibatê - 5ê adarê) tawî º bawî (Heyvcot: Ji ber ku di nav xelkê da herdu heyvên dûmahîkê diçin ser ziyaretan, serê por tên qusandin (jê re zîp kirin yên payîzê û herdu heyvên pêÒîn yên zivistanê wekî «çirî, çirî dibêjin), tiÒtên kevn tên avêtin, bi hêviya ku êÒ º elam º û kanûn, kanûn» têne zanîn, lewma jî bo wan heyva, heyvêt dijwarî bi wan re bên avêtin. Di çarÒema destpêka vê cot têne gotin.) heftê º di ya dawiya heftê de cejn º Òahî tê kirin. Wan çarÒeman kes xwe naÒo, berav nakin, nan napêjin, ney- …evzengil : Ji bo sihê heyva çile (kanûna paÒîn) tête gotin. Ev nîÒane li ser bûyerekê hatiye danîn : nok nabirin. Li welatê Hekarîya; mirovekê sê kur û sê bûk hebûne. Ev mirove, yekî zana û serwext bûye. …eva berî heyhotê anku sihê heyva çile Sersal : serê salê li gora teqwîma rûmî; Òeva 13ê çileya (kanûna paÒîn) hemû li mal rûniÒtine. Mêrik di niÒkê da guhên teqwîma nû ye. xwe bel dike û dibêje biçûkêt xwe ku bêdeng bin. Dengekê ji kêriya Serê salê binê salê (zinarên biçûk yên li dora gund) piÒta gund dibihîze. Hema dibêXwedê bihêle malxweyê malê je ku ev Òeve dê befireke giran bêtin. Kurên xwe radike û dibêje ku an biçin gayê xwe ser jê bikin. Dibêje bûkên xwe jî ku haziriya kelandina goÒt bikin. Ga tête ser jê kirin û qazan li ser agir têne danîn. Xwedê kurekî (keçekê) bide vê malê Di vê demê da ew bi xwe jî dareki 2-3 bihosta dirêj tîte û zengilekê bi serî ve girêdide û diçe ser ban û diçikilîne. Befir dibare, hem Gîskfetisîn; gîskoguro : 28ê sibatê (rºmî); 13ê adarê. jî bêsekinîn. Ew li jor dest bi xwarina goÒt dikin. Gava dengê zenKarê xwe li ser lat hilor dikir, lotik didan û digot ; gilê disekine kurêt xwe rêdike ser ban ku befirê bimalin. Heta sipêTirt û tirt sibatokê dê vî karî didomînin. Bi vê yekê ji bin befira giran xilas dibin. Derketim adarokê Sipêdê derdikevin gund ku çi bibînin! Gund pêkve maye di bin Min xwarî gangilokê... befirê da û mirov hemû fetisîne. Tenê ew xilas bûne. Ji wê rojê pê Sibat, li ser karê dibêje ; Xweha min î adarê ve, Òeva berî heyhotê wekî Òevzengil bi nav dikin û eve li nav xelkê Bide min du rojên xedarê dibe nîÒanek. Da ez karikê Ji ser latê bînim xwarê 20ê sibatê : Hatina firindên sorewêr yên koçer e. NîÒana Pîrek ji Tora Banî (Mêrdîn) guhurîna hewa ye. Anku sarma diÒikêt. • 204 • Kurm ancî

Zîpe an jî zîpik : Du cure zîpe hene : zîpêt sibatê : Çar rojên NîÒana destpêka çilê havînê têne zanîn. [(t) terazi takÈm dûmahîka sibatê zîpên sibatê ne; zîpêt adarê : Çar rojên yÈldÈzlarÈ, (f) constellation balance, (i) libra.] pêÒîne adarê jî zîpên adarê ne. Çilê havînê : Ji dûmahîka hezîranê heta 20ê tebaxê dom Gava zîpeyan dest pê kir, êdî seqayê hewa diÒikêt û hewa dike. Kela hewayî bilind e. ber bi germê ve diherike. Di zîpeyên adarê da, av li dara digere º eve nîÒana hatina biharê ye. Stêrka gelavêj, qorix : 15-20ê tebaxê, stêrka gelavêjê derdiLi ser zîpeyan çend gotin jî hene: keve. Ev stêrke nîÒana Òikestina germa hewa ye. Hewa ber bi sarmayê ve ye. PiÒtî stêrka gelavêjê derket, dewar li ser Berî zîpeyan heÒt roja heke befir bibare, hingê befir zêde tewlê nayên girêdan. Wekî nîÒana xilasiya havînê tête zanîn. dimîne anku direng dihele. Belêm, piÒtî zîpeyan heÒt roja [(t) çoban yÈldÈzÈ, (f) étoile du Berger, vénus, (i) shepherd's befir bibare, namîne û zû dihele. lamp, Venus.] Li ser befira piÒtî zîpeyan metelokek jî heye: 18ê adarê 18 bihostêt befirê hatine xwarê Xwe negirt heta danê êvarê AgirxweÒî : 9ê adarê, bi manaya «xweÒiyê», agir tête hilkirin. Avetîkêt nîsanê : 10 rojêt serê nîsanê ne. Carina heta 20ê nîsanê jî diajon. Di vê demê da baran gelek dibare û hewa sar dibe. Heke baran bibare dîsa hewa gerimtir e. Belêm, heke hewa sahî be ji çilê zivistanê jî sartir dibe. Di nav xelkê da wekî nîÒana sarma biharê tête zanîn û nexweÒî pê têt. NexweÒiyên wekî ta û persîfê.

Li ser hatina stêrka gelavêjê nîÒanek jî tête gotin: Sipêdê here binê dara kezwanê, heke te belgêt zer dîtin ew nîÒana derketina gelavêjê ye. (Stêrêt Perû, terazî û gelavêj heta serê kanûnê (kanûna pêÒîn) li esman in. Serê kanûnê ava dibin. Eve jî wekî nîÒana hatina zivistanê tête zanîn.) Canemêrg : Kulîlkek e, ji 10ê îlonê pê ve derdikeve. NîÒana payîz û sarmayê û destpêka çandina payîzê ye.

Stêrêt pêrû, pêwir : Eve komestêr in û wekî Òilxê mêÒan e. 10ê îlonê : Eydil silîv e. Adû, anku mar, kimkime, dûpiÒk, NîÒana hatina havînê ne, ji milê rojhilatê ve têne dîtin. [(t) kêvcale, kirim û ev cûre heywanên dikevin binê axê. (Adû, heywanên xwûÒikîn in). ülker, süreyya yÈldÈzÈ, (f) la pléïade, (i) the pleiade.] Stêrêt terazî : Ev stêre jî 25ê hezîranê ji milê rojhilatê ve têne dîtin. Komek in. Sê li milê rastê, sê jî li milê çepê û yêk jî di nîveka wan da wekî terazîyê xûya dibin. Lewma jê ra stêrêt terazî dibêjin.

AveÒûtik : Dema baran gelek dibare ji beten û pesara ber bi dolan ve aveÒûtik çêdibin. NîÒana lehiyê ye. Gava aveÒûtik hatin divê ji wan dera dûr bikevin... [(t) yamaçlardan hÈzla akan su akÈntÈ ya da derecikleri, (f) torrent, gave, (i) torrent.].

Termên aborî Amadekar : Salim ÇELÎKER kurdî aborî binavahî butçeya salane daxwazî derbas bûn, derbas kirin veguhastin, guhastin deyndêr hêvî hêza kirînê jêkêm jêkêmî jêkêmiya butçeyê jêzêde

tirkî ekonomi, iktisat altyapÈ yÈllÈk bütçe talep transfer edilmek, transfer olmak aktarmak, transfer etmek alacaklÈ beklenti, umut satÈnalma gücü, alÈm gücü açÈk açÈk bütçe açÈfiÈ fazla, artÈk

fransizî économie infrastructure budget annuel demande être trasféré transférer créancier, créditeur espoir, espérance pouvoir d'achat déficitaire déficit déficit budgétaire excédentaire

îngilîzî economy infrastructure annual budget demand to be transfered to trasfer creditor expectation purchasing power in deficit deficit budget deficit excess

Kurm ancî • 205 •

jêzêdeyî jêzêdeyiya butçeyê

fazlalÈk bütçe fazlalÈfiÈ

excédent excédent budgétaire

miÒehî nesafî pêÒkêÒî pêÒkêÒî û daxwazî safî sala butçeyê vexwazî yekîne

bolluk gayri safî, brüt arz arz ve talep net bütçe yÈlÈ alacak birim, birlik

abondance brut offre offre et demande net année budgétaire créance, crédit unité

surplus, exess budget surplus, budget exess abondance gross, crude supply, offer supply and demand net budget year crédit, claim (financial) unity

F e r h e n g o k a

HAWARê Amadekar : Zinar SORAN kurdî arok avtav bazbazing; bazingê bazûyê bê ser û saman: perîÒan belgihê derwêÒiyê

tirkî bir cins köfte yafimur yüklü bulut bazÈ bilezifii periÒan derviÒlik hÈrkasÈ

bêlîte, bêlimte, bêrîte, bêrûte

karÒÈlÈklÈ türkü eÒlifiinde oynanan geleneksel bir kürt oynu ön açÈklama gönlünce, gönlünün istedifii gibi tomurcuk su kabarcÈfiÈ unutulmayan, hafÈzada kalan biryan su geçiti ekilebilen

berpêÒkî bi qîma dilê xwe biÒkoj; biÒkov, gupik biqbiqok bîrawer; yê ku di bîrê de dimîne biryan, biraÒtî bor, bihur çandbar canrevîn çarparsû dêmîr dêris kirin dêris: kavil, wêran derpêÒ kirin dilrast dilsar dilsar bûn dûmat: musîbet ekfî

• 206 • Kurm ancî

fransizî une sorte de boulette farcie nuage chargé de pluie bracelet du bras désemparé manteau rudimentaire du derviche danse kurde traditionnelle executée accompagnée de chants alternés préliminaire à sa guise, selon les voeux de son coeur bourgeon, bouton bulle mémorable rôti passage, gué cultivable

canrüba, gönül kapan (dilber) qui ravit le coeur,ravissante (taÒ, afiaç) dört köÒeli équarri valide sultan reine mère viran etmek ruiner, réduire en ruines virane, harabe ruine göz önüne getirmek, mettre en avant, ileri sürmek mettre en vue dürüst franc, honnête kÈrgÈn olmak, sofiumak distant, déçu kÈrgÈn olmak, sofiumak être deçu, désabusé bela, musibet calamité, malheur bir çeÒit kafkasya hançeri poignard caucasien

îngilîzî sort of meat ball rain claoud bracelet bewildered, distraught dervish's cloak traditional danse accompanied by al ternating songs preliminary according to one's heart's desire bud bubble memorable, unforgettable roasted ford cultivatable, suitable for cultivation soul-ravishing squared the queen mother to ruin, to cause the ruin of ruin to put forward honest, frank, straight unwilling, disappointed to be disappointed calamity, misfortune Caucasian dagger

firolek gidêmî go; gog

kavil: kevil, post kavilandin: kevilandin, kevil kirin kilox kudandin kumribkirî: kumê dora wî bi rib kirî lawjebêj: stranbêj

uçucu bir çeÒit Arap hançeri afiaç ya da kÈldan yapÈlan küçük top püskül nesne piÒmanlÈk duymak, yaptÈfiÈna üzülmek deri, post derisini yararak yüzmek kelle, hayvan baÒı izlemek, peÒine düÒmek etrafÈ çeyrek altÈn liralarla bezenmiÒ kadÈn baÒlÈfiÈ türkü, ilahi okuyan

lêk ve bûn lêk ve kirin mayî navro nêreng nesrîn nivandin nûsandin: zeliqandin nûsîn: zeliqîn nûza

tasnif olmak tasnif etmek artÈk Èrmak içindeki adacÈk büyü yaban gülü, Van gülü uyutmak yapÈÒtÈrmak yapÈÒmak turfa, körpe

piyar piyarî

rahim rahmet

pizrûk: hûrbaran qelîsêl

çiseleme saç kavurmasÈ

qewan: sêlik qîr qitik qumrî raçandin raxer

müzik plafiı katran bÈldÈrcan kumru dokumak sergi, mefruÒat

rêman rik rikdar rîÒik saman sergirdan: sergerdan

kavram, mefhum inat inatçÈ saçak zenginlik, rahatlÈk, divan baÒÈ dönen, sersem

sernijdevan serpilkî sîngtalde

akÈncÈ baÒÈ, çete baÒÈ yüzeysel olarak damlarda kurulan dalda

gulîvk,0 gulik heyber jûvan bûn

volatile, qui peut voler une variété de poingard arabe balle en bois ou en poils utilisée dans le hockey pompon objet regretter, être désolé

tassel, pompon object to regret, to feel sorry

peau d'animal écorcher (un animal)

skin, undressed skin to skin (an animal)

tête d'animal poursuivre coiffure féminine parée de piécettes en or chanteur (de chants longs ou religieux) se classer, être classé classer reste, résidu îlot situé au milieu d'un fleuve magie, charme variété de rose, rose de Van endormir coller se coller, adhérer nouveau né, tendre, frais, jeune miséricordieux miséricorde

animal's head to pursue woman’s hair style adorned with gold coins singer, chanter (of long religious chants) to be classified, sorted out to classify, to file remnant, residue island (in a river) magic, charm, enchantment a variety of rose, rose of Van to send to sleep; to lull to sleep to glue, to stick to adher new borne, tender, very young and fresh merciful, compasionate compassion, God's mercy and grace mist meat fried on hot sheet iron gramophone record tar quail turtle dove to weave (tissue) furniture, carpets

brume viande frite sur un plaque métalique chauffée disque de musique goudron caille tourterelle tisser meubles, mobilier, ameublement notion obstination, entêtement obstiné, têtu, entêté frange richesse, confort qui a la tête qui tourne, ivre, grisé chef de bande superficiellement abri, muret ou cloison construit sur le toit plat des maisons où l'on dort l’été pour se protéger de la vue

volatile, flying a kind of Arab dagger hockey ball

notion, concept obstinacy, stubborness obstinate, stubborn fringe wealth , comfort giddy, perplexed, bewildered, stunned, drunk chief raider, gang chief superficially shelter, wall or partition on the flat roof of a house behind which one can sleep, in summer, out of sight

Kurm ancî • 207 •

Devoka Qerejdaxê — III — Amadekar : Mehmûd LEWENDÎ

kurdî

hicimîn hîm; xîm hînd hirço-pirço

tirkî

histûn: stûn histûr: stûr histûrî kirin

hafif aksamak temel bir çeÒit döfiüÒ horozu dafiÈnÈk, birbirine karÈÒmÈÒ tüy veya ip gibi Òeyler hoppala ! hoppa yün yÈkayan hatmi çiçefii diken dikenli bitkileri biçmekte kullanÈlan alet direk, sütun kalÈn, kaba kabalÈk etmek

hît; çûr hîvastin: hevrêstin hîz; eyarê rûn

tiftik keçisi örgüyle onarmak yafi tulumu

hoç kirin hogirî hev bûn

kalkmak (çocuk dilinde) birbirine alÈÒmak

hogirî qumarê bûn hol kirin

kumar alÈÒkanlÈfiÈ edinmek harman dövmek, harman sürmek 1) harman dövme, harman sürme iÒi, 2) harman sürme sÈrasÈnda harmanÈ daha çabuk sürmesi için hayvana söylenen söz ÒÈçramak, fÈrlamak, zÈplamak yumruk

hirhop hirhop hirîÒo hîro; hêro, xêrî histirî: stirî histirîbirk

hol: hor

holbûn hutik; kulm, gumsik, mist îpilme îs, îsik, errik îsk-îsk: îskeîsk îskîn

• 208 • Kurm ancî

ruam hastalÈfiÈ hayret ifade eden bir ünlem, vay be, abo hÈçkÈrma hÈçkÈrık, hÈçkÈrma

fransizî

îngilîzî

vas-y saute ! écervelé, frivole lavoir de laine rose trémière épine, écharde instrument servant à couper les épineux colonne, mât, pilier gros, grossier se comporter d'une manière grossière,arrogante chèvre d'Angora repriser outre à beurre en peau d'agneau ou de brebis se lever (dans le langage enfantin) s'habituer l'un à l'autre, s'accoutumer l'un à l'autre prendre l'habitude du jeu battre la moisson

now then, jump!, what an idea flighty, fop wool washer hollyhock thorn, spine tool for cutting thorny plantns column, pillar, mast thick, coarse, rude to behave in a rude way, with arrogance Angora goat to darn lambskin for storaging butter to get up (baby talk) to get used to one another to get used to a game to thresh

1) battage 2) allez ! (pour les bêtes de battage)

1) threshing 2) go! goahead (for the threshing animals)

bondir poing, coup de poing vet. morve oh là là !, interjuction d'étonement sanglot sanglot

to leap, to jump fist, blow with a fist

boiter légérement fondation, fondement une variété de coq de combat emmêlé

to limp, to hitch slightly foundation a type of fighting cock tangled

glanders oh dear ! sob sob

îspat, îspatî jan jan dan

iskambil kafiÈtlarÈnda «sinek» sÈzÈ, acÈ sÈzlamak, acÈ vermek

jardadayî jardadayî kirin jirra; birra, bi rastî kadiz kakil

zehirlenen, zehirlenmiÒ zehirlemek sahi samanyolu ceviz, badem gibi yemiÒlerin içi yetiÒmemiÒ, ham ufiur böcefii eski bÈçak veya kÈlÈç

kal kalo: xalxalik kalome kalÒwîv kamaÒ

nadas süresi bittikten sonra sürülüp ekilen tarla kalitesiz tütün

kanîn: karîn, Òiyan kapik: pêwend kapol karî, kardî kawuk

yapabilmek, edebilmek Òerit, kemend ufak ve toz halindeki saman pazÈ aval, saf

kawukî kayik kedî kedik

avallÈk, saflÈk geviÒ evcil küçük ayran tulumu

kefkefk: kefkefok kel û kût; kal û kût

sabun otu uyuz, sakat toplulufiu, iÒe yaramayan, defiersiz altÈnÈ Èslatan kimse, iÒeyen iÒegenlik aniden gelen terleme keçi derisinden su tulumu

kelmîzek, kelmo, kelmisk, mîzek, Òetek kelmîzekî kelxwî; kelxweydan kun lîçik; lîk, çilm lîço; lîko, kilmîso likîn likumîn lîrandin: lîlandin, tilîlî kirin lod londer

sümük sümüklü, devamlÈ sümüfiü akan melemek (keçiler için) sendelemek zÈlgÈt çekmek saman veya ot yÈfiÈnÈ bir yÈfiÈn, bir sürü, pekçok

carte, trèfle mal, douleur souffrir d'un mal, éprouver des douleurs empoisonné empoisonner vraiment voie lactée cerneau (de noix, d’amande), pas mûr, vert (fruit) cochenille vielle lame (de couteau, ou d'épée) champ labouré après une période de jachère tabac de rebut, de mauvaise qualité pouvoir corde fétu de paille simplet, simple d'esprit, naïf naïveté, simplicité d'esprit rumination apprivoisé, domestique petite outre à petit-lait en peau d'agneau saponaire bande, d’éclopés incontinent (d'urine), énurétique énurésie, incontinence sueur soudaine outre à eau faite de peau de chèvre morve morvœux bêler, chevroter trébucher pousser des youyous, des cris de joie d'encourgement meule de foin, ou de paille tas, amas

clubs (cards) ache, pain to ache, to suffer sharp pain poisened to poison really, truly the Milky Way halved walnuts, almonds or fruit unripe, immature, green ladybird old blade (of knife or wsord) tilled or ploughed field after a fallow period bad quality tabacco to be able lasso, rope chaff, cut straw chard simpleton, fool feeble mindedness rumination domesticated, tamed small lambskin for storaging buttermilk soapwart bunch of worthless people incontinent, enuretic enuresis, incontinence sudden sweat goatskin for water mucus (of the nose) slimy, snivelling to quaver, to bleat to totter, to stagger to screans trilling cries of joy stack of hay or straw pile, heap

Kurm ancî • 209 •

TERMÊN HIQÛQÎ — VI —

Amadekar : Veysi ZEYDANLÎ kurdî dayîn, n dayîn, l deyn dayîn fît bûn

fransizî paiement payer payer une dette être quitte avec quelqu’un gilîname Òikayetname plainte écrite gilîdar Òikayetçi plaignant, demandeur gilîlêkirî Òikayet edilen défendeur balkiÒandin ihtar, ihtar etme avertissement balkêÒname ihtarname notification, avis d'avertissement bal kiÒandin ihtar etmek avertir mikur, mikur hatin ikrar, ikrar etme aveu li xwe mikur hatin ikrar etmek,ikrarda bulunmak avouer, faire des aveux venasîn, n itiraf confesser, reconnaître rave açÈklama,izahat, yorum explication, commentaire rave kirin açÈklamak, izah etmek expliquer, commenter made (ji pehlewî madeg) madde article xal fÈkra paragraphe bend bend alinéa rêxistin teÒkilat, örgüt organisation pardar, piÒkdar, behrdar hissedar actionnaire beÒdarî iÒtirak, katÈlÈm participation hevbeÒ müÒterek commun jicihrakirin sürgün exil, déportation jicihrakirî sürgün, adj. exilé, déporté ji cih rakirin sürgün etmek exiler, déporter desteserî hacÈz saisie desteserkirin haczetme saisie desteser kirin hacz etmek saisir desteserkirî mahcûz saisi(e) destdanînserî zabt mainmise, prise destdanînser zabtetme mainmise dest danîn ser zabt etmek prendre, conquérir jêstandin müsadere confiscation jê standin müsadere etmek confisquer jêstandî müsadere edilmiÒ confisqué diyarkirin belirleme, tayin détermination diyar kirin belirlemek déterminer diyarker belirleyici déterminant diyarkirî muayen, belirlenmiÒ,belirli déterminé

• 210 • Kurm ancî

tirkî ödeme, tediye ödemek borç ödemek ödeÒmek

îngilîzî payment to pay back (a debt) to pay back a debt to settle accounts (with one another) written complaint complainant, plaintive defendant warning official warning to warn avowal to admit, to confess to confess, to admit explanation, comment to explain, to comment article paragraph paragraph organization shareholder participation common, joint exile, deportation exiled, deported to exile, to deport distraint, seizure seizing, distraining to distraint, to seize distrained, seized seizure seizuring to conquer, to take confiscation to confiscate confiscated determination to determine determinant, determining determined

Çend pirsên rastnivîsînê ReÒo ZÎLAN PIRSA PARASTINA KOKA PEYVÊ : Herwek gelek zimanên din, di zimanê axaftinê yê zaravayê kurmancî de jî, peyv li hin deveran têne kurt kirin. Di dema bilêvkirinê de ji koka peyvan hin deng, nemaze dengên hin tîpên dengdar, têne daqurtandin. Yan jî ew cihên xwe bi hinekên din re, gelek caran bi riya tewangê, pev diguhirînin. Carina guhartinên wisan mezin dibin, ku mirov nema dikare koka peyvê binase û ji wê tevliheviya ku peyv duçar bûyê, koka peyvê zelal bibîne. Ji xwe, ferq û cihêtiya di navbera zimanê axaftinê û yê nivîsînê de ew e, ku mirov bi riya zelal xuyakirina peyvan riyê li ber tevliheviyê digire. Bi risteke birêkûpêk, bi nivîskî, pêÒçavkirina peyvan riyê li ber çavên xwandevanan xweÒ dike, da ku ew bêî zor û astengiyekê peyvan nas bike û naveroka hevokê xweÒ têbigihê. Helbet feyde û kelka zimanê nivîskî ne bi tenê ev e. Di gel çendîn diyardeyên din, ew rê li ber sergêjiyên devokî jî digire û dibe ho û sedemên afirîna zimanekî standart û xwedînorm. Heçî ev rûyê han ya pirsê ye, ji bo me girîngtirînê ho û sedeman e. Ango em çawan bikin û di nivîsarên xwe de bi çi rengî têbikoÒin, ku riyê li ber sergêjiyan bigirin. Çawan hewil bidin da ku zimanê me jî ji aliyê nivîsînê ve bibie xwedînorm û standartekê. Ji ber vê yekê jî, hewce ye, ku em bala xwe bidin hin qaîde û bingehên rastnivîsînê. Bê guman, ev qaîde û bingeh, li ser bingehên rêzimanê bejin didin. Bêî ku mirov bingehên rêzimana zimanekî bide ber çavan, danîna stûnên rastnivîsîna zimanekî jî ne mumkun e. Li milekî din, pirsa rastnivîsînê ne bi tenê pirseke xweser ji bo zimanê me ye. Lê îro zimanên gelekî pêÒdeçûyî jî bi van

pirsan mijûl dibin. Lê helbet ne bi qasî me... Bi kurtî, di warê nivîsînê de, divê em guh bidin parastina kok û qurmên peyvan. Di nav hevokê de, di tewangan de, li kû dibe bila bibe, jê tîpan kêm nekin. Ser û guhên wê neÒikênin û dest nedin kok û qurma wê. Bihêlin ew li ser qurma xwe bimîne û welê tiÒt lê zêde bibin. Bo nimûne: Li hin deveran, di zimanê axaftinê de dibêjin: «Ez ê perdekê/perdakê bikirim», «Navê zavê me Mendo ye», «Zarok li aÒxanê ne» û hwd. Herwekî di van nimûneyan de jî diyar dibe, ji koka peyvan tîpin hatine kuÒtin. Peyv hatine kurt kirin. Ser û guhên pirtikên tewangan hatine Òikandin. Dibe ku mirov di dema axaftinê de têbigihê, ku merama hevokê çi ye. Lê heçî ji aliyê analîtîk ve lêhurnêrîn e, bi me xuya dibe, ku li gor cihên peyvan yên di hevokê de, di tewangên peyvan de nesazkariyeke mezin heye. Em nikarin ji peyvên «perdekê/perdakê», «zavê» û herweha «aÒxanê» kok û tewangan ji hev derxînin. Ji ber ku koka rastîn «perde», «zava» û «aÒxane» ye û tewangên wan jî «-yekê», «-yê» û «yê» ne. Ango divê bibe «perdeyekê», «zavayê» û «aÒxaneyê» da ku em bikaribin laÒ û seriyên wan bibînin û wan ji hevûdu cihê bikin. Dibe ku kurtkirina wan, ji hin kesan re xweÒtir be û bilêvkirinê gengaztir bike. Lê heçî ji bo nivîsînê ye, bi taybetî jî ji bo ferhengnivîsiyê (leksîkografî) ev celeb nivîsîn sergêjiyên bêderman diafirîn. Ji lewre jî, divê em bal û dêna xwe baÒ bidin parastina kok û tewangan û wan di nivîsînê de, herwekî ku pêdivî ye, binivîsin. Çend nimûne: Ez dê sibehî ji bo serdanê herim nexweÒxaneyê. Zavayê mala Berwariyan ji gund vegeriya. Me ji bo odeya rûniÒtinê perdeyên spehî kirîn. Peyayên axayê me belaya xwe bi me didin. Jinbirayên min ne ji mermalên me ne. De em herin baxçeyê cîranê me. Diya min cotek goreyên rîsînî dane

min. Zarokan çanteyên xwe `ecibandin. PIRSA TEWANDINA HIN NAVAN : A) Navên kovar û rojnameyan Heçî pirsa tewandin yan jî netewandina navên kovar û rojnameyan e, girêdayî pirsekê ye. Ew jî, heke navê kovar û rojnameyê ji navdêrekê pêk hatibe, yan jî heke navê wê bi navdêrekê dawî bêt, divê ew wek navdêrên xwedîzayenda mê bête tewandin. Wek: Min ew di vê hejmara RONAHÎyê de xwand. SERXWEBÛNê li ser wê pirsê dinivîsand. DENGÊ KOMARÊ DENGÊ AZADIYÊ RIYA …ORE…Ê DENGÊ KURDISTANÊ ARMANCê ew wêne weÒandibû. Wî ji bo ÖZGÜR ÜLKEyê dinivîsî. Di kovara NOKTAyê de roportajek heye. Wî di rojnameya AK…AMê de bendek nivîsîbû. Ez nûçegihanê MORGONPOSTê dinasim. LE MONDEê li ser Òerê birakujiyê nivîsiye. DAGENS NYHETERa swêdî rojnameyeke rojane ye. THE GUARDIANê li ser wê pirsê raporeke piralî weÒandiye. KEYHANê ew nivîsîbû. Ew hîn jî di EL-CÛMHÛRIYEyê de kar dike. Wî ew nûçe ji ÎZVESTIYAyê veguhastibû. Lê heke navê kovar yan jî rojnameyê, ji navê êl û `eÒîrêkê yan jî herêmekê pêk hatibe, yan jî bi navekî wisan dawî bêt, ew nahête tewandin. Ji ber ku, di zimanê me de, navdêrên ji navên êl û `eÒîran pêkhatî, eger bûbin navên herêman jî, ew çu caran nahên tewandin. Bo nimûne: Ez nikarim DENGÊ MUKRIYAN guhdarî bikim. Ew nivîsar di DENGÊ METïNAN de belav bûye. Kovara BOTAN bi tîpên latînî derdiket. Herweha, eger navê kovar yan jî rojnameyê ji rengdêrekê pêk hatibe, yan jî bi navekî wisan biqede, ew nahête tewandin. Ji ber ku, di zimanê me de rengdêr çu caran wek navdêran

Kurm ancî • 211 •

nahên tewandin. Wek: Di kovara ROJA NÛ de çîrokeke wî heye. Di STÊRKA SOR de wêneyek hatibû weÒandin. Di KURMANCï de babetên helez derdikevin. B) Navên herêman Herwekî tête zanîn, di zimanê me de, zayenda navên coxrafîk hemû mê ne. Ji ber vê yekê jî, gava ku ew di hevokê de yan jî weke din tên tewandin, divê li gor qaîdeya navdêrên mê bên tewandin. Wek: Ez çûbûm BERLïNê û ji wir jî çûbûm HELSïNKïyê. Ew duh ji MÛ…ê ber bi AMÊDïyê bi rê ket. Ji van nimûneyan jî xuya dike, ku divê navên coxrafîk, li gor tîpên ku nav pê diqedin, divê pirtikên tewangê werbigrin. Ew jî, eger nav bi tîpên bêdeng biqedin, «-ê» û eger bi tîpên dendar biqedin, «-yê» ne. Lê di kurdî de hin navên herêman hene, ku ji navên êl û `eÒîran, yan jî ji rengdêrekê çêbûne. Bo nimûne : Botan, ango herêma Botîyan. Devera ku Kurdên Botî lê dijîn. Mukriyan, ango herêma Kurdên Mukrî. Devera ku Kurdên Mukrî lê dijîn. Behdînan, Soran. Germiyan, ku ji hawîrdora Kerkûkê re û Serhedan, ku ji bakûra rojhelata Kurdistana Tirkiyê re tête gotin. Hin nav jî hene ku ji du navan çêbûne. Wek: Dola …ehîdan, Newala Guran, Girê Sîran, Geliyê Zîlan, Çiyayê Bêxêr, Kevirê ReÒ û hwd. Heçî ev qaîdeya jorîn e, ji bo nevdêrên ku ji navên êl û `eÒîrekê, ji du navan û yan jî ji rengdêrekê pêkhatî derbas nabe. Ji ber ku ew navdêr berî her tiÒtî ji pirhejmarekê pêkhatine û ev yeka han jî cureyek tewang tête hesêb û nabe ku ew careke din bête tewadin. Wek : …erek li herêma BOTAN derketiye. Kurdên BEHDïNAN wek me naaxivin. Zerê çûbû GELIYÊ ZïLAN û lê geriyabû. Mîrê SORAN serî li ber dijmin neçemand. PêÒmerge ji DOLA …EHïDAN derneketine.

• 212 • Kurm ancî

Lê KUya ku wek pronav e, bi Hevalê min ji gundê QESRIKA PIÇÛK e. vî awayî ye: Wî ji DAREBIYA JORïN bar kiriye. Gulbîna ku te dîtibû, xwîÒka min e. Serek Clinton ew di KO…KA SPï de kiriKarzanê ku nexweÒ ketibû, hîn pak nebûye. bû mêvan. Gulên ku me tovên wan reÒandibûn, Ew duh ji DELHIYA NÛ vegeriya. hêÒîn bûne. Kesên ku te duh dîtibûn, mermalên me ne. Lê ji piraniya wan navdêran rengdêr Ev KUyên ku li vir hatine bi têne afirandin. Wek: Ji Soran; Soranî, Sorî. Ji Botan; Botanî, Botî. Ji kar anîn, hemû jî ji bo veqetandin û ferBehdîndan; Behdînanî, Behdînî. Ji qêxistina navbera du yan jî çend tiÒtan Mukriyan; Mukriyanî, Mukrî. Ji e. Yan jî ji bo bêtir balkiÒandina ser Serhedan; Serhedî, Ji Germiyan; tiÒtekî ye. Ji ber vê jî, KUyên jorîn, hertim di gel pirtikên «-an, -ê, -ên» hatine bi Germiyanî û hwd. Divê bête gotin, ku hindek kar anîn. Ango, ji bo manedayîna «ya ku, navên din yên coxrafîk hene, ku navên yê ku, yên ku» ye. Heçî KUya din e, ew hertim di hevedudanî ne. Piraniya wan ji nevdêr û rengdêrekê pêkhatî ne. Divê ew li gor gel lêkeran tête bi kar anîn. Pirsa me ya di nivîsînê de rast bikaranîna nîÒana qaîdeyê bêne tewandin. Bo nimûne: bîhnokê jî bi vê deqê ve girêdayî ye. Ez ji gundê BERDERE…ê me. Di nivîsînê de, divê em bîkMala me hê jî li AV…ïNê ye. Mala me ji MÊRGESORê derketiye û nokê daynin berî vê KUya ku em bi lêkeran re bi kar tînin. Ne ku piÒtî KUyê. çûye bajêr. Wek: Ew di benda xwe de dinivîse, ku Bilind PIRSA BIKARANÎNA NÎ…ANA BIHbi vî karî rabûye. NOKÊ Û KU Ez dibînim, ku tu ne li ser riya rast î. Ez bawer dikim, ku dê karê me sibehî Berî her tiÒtî divê em bêjin, ku kuta bibe. ne bi tenê maneyek lê çend maneyên Doktor digot, ku divê tu hertim guh peyva KUyê hene. Ji bo zelalkirina vê bidî tenduristiya xwe. pirsê hewce ye, ku em berê wan çend Min Òîva xwe xwar, ku ez dermanên maneyên KUyê bidin zanîn û pîÒt re xwe bixwim. vegerin ser pirsa bikaranîna nîÒana bihEw çû bajêr, ku ji me re hin hûrûmûnokê. ran bikire. Maneyên peyva KUyê, li gor Carina, di hin hevokan de, ka ew ji kîjan perçeyên axaftinê têne hesêb, tête guhartin. Maneyeke peyva bîhnok dikare bête berî KUya ku pronav KUyê, ku gihanek be, «eger, heke, e. Bo nimûne: Desteyek hevalên me, ku li gundê heger, herke, hek û ger» e. Di zimanê Kanîmasiyê bûn, di vegerê de rastî çend axaftinê de, li hin deverên Kurdistanê serbazên Tirk hatin. KUyê bi vî rengî bi kar tînin û vê Heke mirov ji vê hevokê permaneyê didinê. Maneya didwan, KUya ku di gel piraniya lêkeran û maneyeka çeya ku li gundê Kanîmasiyê bûn derxîne jî, dawîn jî, ku pronav be, KUya ku di gel di maneya hevokê de çu guhartineke mezin nabe. Ji ber ku hevoka sereke nav û navdêran têne bi kar anîn e. Heçî KUya ku wek gihanek di dimîne û tê de kêmasiyeke gelekî mezin peyda nabe û bi tenê zanyariyeke piçûk maneya «eger»ê de ye, bi vî rengî ye: Ku Baran neçûya sînemayê, dê me ji hevokê derdikeve. hevûdu bidîta. Ji milekî din ve, gava mirov hevokê Ku tu neçî, telefonî min bike. dixwîne, mirov bi xwe jî dibîne, ku berî Ku berf barî, em ê perîÒan bibin. Ango di Òûna ku peyva KUyê rawestîn û piçekî bêhnvedan «eger/heke» bête gotin, KU hatiye bi kar gerek e. Ji xwe nîÒana bîhnokê jî her ji anîn û merama gotinê qenc tête têgi- bo vê yekê ye. hîÒtin.

Îdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mustafa AYDOGAN kurdî aÒê betalan aÒê hawarê, aÒê nokan agir bi erdê keve gurzek pûÒek wî naÒewite

tirkî aÒÈrÈ konuÒan doymak bilmeyen, sürekli yiyen ilgisiz, lakayt,gamsÈz

fransizî moulin à paroles insatiable, goulu indifférent, insouciant

agir bi serê me ketiye

baÒÈmÈza bir bela geldi büyük bir musibetle karÒÈlaÒtÈk bela satan, nifak, kavga arayan gözü kan bürümüÒ ateÒ püskürüyor

un malheur s'est abattu sur nous une grande calamité nous est arrivée il sème discorde et cherche querelle il voit rouge il est très en colère

1) panifie kapÈlmÈÒ, 2) azmÈÒ, azgÈn evini kendi eliyle yaktÈ

1) paniqué, exacerbé, 2) très excité, féroce Il a causé son propre malheur

(cinsel) ateÒli etkinlifii yok, etkisiz, verimsiz saman alevi

avoir le feu au cul inefficace, improductif feu de paille

kütük ateÒi (tecrübeli yaÒlÈ kimseler için) kalÈcÈ ateÒ

peronne âgée et expérimentée feu de souche, feu durable, persévérant dans son action agile, vif, intelligent

agir li me bariyaye agir xistiye dawa xwe: li fesadî û belaye digere agir di çava de ye agir ji ber diçe: agir jê dibare; agir ji dêv dibare, agir ji dêv diçe agir ketiye agir li ber kulîna xwe dada: mala xwe bi destê xwe xera kir agir tê de bûn agirê li heriyê diçe agirê pûÒ agirê qoçan, agirê qurman agirê Xwedê alifê vala

1) çok çalÈÒkan, çok becerikli, ateÒ gibi 2) azgÈn, inatçÈ 1) çocuk yapamayan, kÈsÈrlaÒmÈÒ kadÈn 2) baÒÈ olmayan ev, aile

1) femme qui ne peut plus enfanter 2) famille sanschief

îngilîzî chatter box greedy, gluttonous indifferent, have been struck by lod of strokes we have had a stroke of bad luck we have been struck by a disaster he is looking for (making) trouble he sees red he is spitting fire, he is very angry 1) panic-stricken 2) very agitated he caused his own misfortune having ants in the pants inefficient, unfruitful quick, passing, flame or passion old and experienced (person) slow burning, persistant, lasting, fire or passion agile, intelligent, very quick 1) a woman who is past child-bearing 2) family without a chief

Kurm ancî • 213 •

aqil berdan aqil bi ser kum ketiye

kafayÈ takmak, sevdalanmak aklÈ havada

aqilê sivik, barê giran ardê cehînî arvanê sala teng; arvanê sala xerab arvanê xwe li êÒ kir; a xwe got; got ez jî heme asasê ser berfê: xîma ser cemedê, xîmê ser avê av di gunikên wî de wergeriyaye: av li Òekokên wî geriyaye: balix bûye av li ser xwe zelal kir

baÒ belasÈ, 1) bitmek bilmeyen 2) kalitesiz kara gün dostu boÒ konuÒtu, o da afizÈnÈ açtÈ temelsiz, kum üzerinde kurulu (Òato) ergenleÒmiÒ, ergenlifie ulaÒmÈÒ

beyhûde emek

he bas gone for a a short time but he is not back crafty, cly calculating in the same style, of the same type it made his mouth water wasted effort

görmemek

être aveugle

to be blind

suyunu ÈsÈtmak

préparer la fin plot someone’s end de quelqu'un or downfall vergogne shy devenir effronté, shameless, become sans vergogne shameless perdre l’appétit se dit to loose one’s appetite said d’enfants ou d’ovins for children or sheep who n’ayant pas have has lost d’appétit pour their appetite through cause de illness maladie aller un à un à la recherhce to go one by one tech de quelqu’eun et ne pas revenir s.o. and not to come back déplorer une belle to regret missing occasion ratée a good opportunity vaurien, vil, good for nothing, sans valeur worhless couper la branche cutting one’s own sur laquelle on throat, acting est assis, agir contre against one’s own ses intérêts interests

sessiz kaldÈ, izini kaybettirdi içten hesaplÈ, sinsi

ava rû: abrû, avrû: heya ava rû teqandin an qetandin avpizavî kirin:

haya hayasÈzlaÒmak

axa bin gû: bi kêrî tu tiÒtî nayê axurê xwe xera kirin: bi nanê xwe leyistin

• 214 • Kurm ancî

to be obsessed by scatterbained head in the clouds irritating, pestering, a pest faithfully friend, friend of hard times he also has said his word baseless, unfounded built on snow hi has reached puberty

sans fondement, bâti sur la neige il est devenu pubère, il a atteint la puberté il est parti pour revenir vite, mais n’est pas revenu calculateur, sournois de même eau, du même acabit ça lui a mis de l’eau dans la bouche vain effort

ava bin kayê: kesê ku tiÒtên xwe bi dizî ava buhurekî; pîvazê miÒarekê ; ji eynî malî av ji dev çû; gilêz ji devê wî hat ava qûna cêr : çi qenciyê pê dike, bê feyde ye ava reÒ bi çavan de hatin: kor bûn, nedîtin ava serî germ kirin

ji bo zarok an pezên ku ji ber nexweÒiyê xwarin naxwin tê gotin aviya kulîlkê: yek li pey yekî çû û nehat avî çûyin ax bi çavan ketin

être obsédé par qui a la tête dans les nuages casse-pied, collant ami des jours d'adversité, ami fidèle il a dit son mot aussi

aynÈ bezin parçasÈ afizÈnÈn suyu aktÈ

iÒtahsÈzlaÒmak, hastalÈk nedeniyle yemek yemeyen çocuk ya da hayvan için söylenir ardÈ ardÈnda gidip gelmeden kaybolmak hayÈflanmak, kaçÈrÈlmamasÈ gereken fÈrsatÈ kaçÈrmak hiç bir iÒe yaramayan, defiersiz bindifii dalÈ kesmek, çÈkarÈna aykÈrÈ hareket etmek

hejmar 20

payîz 1996

KURMANCÎ SIMBEL

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî

(Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

(t) BÈyÈk (f) Moustache (e) Moustache

simbêlboq

Rengên simbêlan 1- simbêlê sor 2- simbêlê reÒ 3- simbêlê kizirî

4- simbêlê hennekirî 5- simbêlê kerteboz (qerteboz)

Civîna Biskops Arnöyê ya 20emîn

Civîna 20emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêdê) di navbera 13-20. 10. 1996an de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser termên aborî, termên hiqûqî, devoka Qerejdaxê, îdyomên kurdî, cureyên simbêlan, ferhengoka Roja Nû û Hawarê xebitîn. Di vê civînê de Mistefa Aydogan (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Abdullah Emîn Bêtasî (Behdînan), Salim Çeliker (Diyarbekir), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Selam Nouman (Cizîrê), Mûsa Kaval (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Behroz Sucaî (…ikak), Veysi Zeydanli (Bidlîs), ReÒo Zîlan (Agirî) û Zeynelabîdîn Zinar (Batman) beÒdar bûn.

Çend pirsên rastnivîsînê ReÒo ZïLAN

Pirsa rastnivîsîna navên mirovan Heçî pirsa rastnivîsîna navên mirovan e, ne bi tenê di zaravayê kurmancî, lê bi awayekî giÒtî di zimanê kurdî de, bi rastî jî, pirsgirêkeke mezin e. Mezinbûna pirsgirêkê ne bi tenê ji hebûna hinde zarava û devokên kurdî ye. Lê, berî her tiÒtî, ji tunebûna lêkolînên hûr û kûr yên fonolojîk (dengnasî) e, ku bi me nîÒan bide ka li kû û dengên çilo hene. HevpiÒkiya wan li kîjan deveran û di navbera kîjan zarava û devokan de hene. Ka guhirîna hin den-

gan çawan pêÒde tên û herweha bandora dengên hin zimanên biyanî û cînar yên li ser zimanê me çi ne û hwd. Di gel vê yekê, nivîsîna kurdî bi çend alfabeyên têvel jî welê dike ku astengên heyî hê mezintir bibin. Zaravayên kurdî yên ku ketine nivîsarê jî, ji danîna hin normên zelalkirî bê par in. Ji lewra jî her kesek li gor kêfa xwe, a rastî jî li gor zimanê ku wî xwe pê kiriye xwande û bi xurtî ketiye bin bandor û tesîra wî, riyeke rastnivîsînê daye ber xwe. Em ê di vê nivîsarê de zêde li ser pirsên dengan ranewestin. Lê, hewce ye ku em bi kêmanî piçekî li ser pirsa alfabeyên ku kurdî pê têne nivîsîn, rawes-

tin. Ew alfabe jî, sê alfabe ne; kîrîlî, ‘erebî û latînî. Ji van, heçî alfabeya kîrîlî ye, êdî ber bi mirinê diçe. Nema wek berê tête bi kar anîn. Lê bê guman edebiyateke dewlemend ya zaravayê kurmancî pê hatiye nivîsîn. PiÒtî nemana Sovyetistanê, ew hêdî hêdî ji meydana nivîsînê winda bû. Cihê xwe ji alfabeya latînî re hiÒt. Dîsan jî, ji ber ku edebiyata ku bi kîrîlî derdiket, hema hema qet dernediket derveyê Sovyetistanê, ku bêtir piÒtî salên 1970yî giha destên Kurdên derveyê Sovyetistanê, rê û awayên rastnivîsîna wê çu bandor û tesîr li ser kurdiya bi tîpên latînî û ‘erebî nekir. Rê û awayên rastnivîsîna wê, ku ketibû bin bandora rê û awayên rastinivîsîna zimanê rûsî, her di nav Kurdên Sovyetistanê de bi kar hat. Ji xwe ne mumkun bû ku ew bibe alfabeyeke giÒtî ji bo hemû Kurdan û bi vî rengî ji aliyê wan ve jî

Kurm ancî • 215 •

bête bi kar anîn. Ji lewra jî, di warê rastnivîsîna navên mirovan de, tiÒtekî ku mirov tê de wek sûdbexÒ bibîne, tune ye. Di vî warî de, pirsên ku ew tîne pêÒ her eynî pirsgirêk in, ku ji aliyê taybetmendiya xwe ve, di nivîsîna alfabeya ‘erebî de hene. Ji ber vê yekê jî, em ê her yekser dest biavêjin alfabeya ‘erebî û pir bi kurtî li wan hûr bibin. Çi ne ev taybetmendî? Berî her tiÒtî, divê em bidin zanîn, ku sîstema alfabeya kîrîlîk û nivîsîn û rastnivîsîna wê û ya ‘erebî, ji hev dûr in. Lê, bi tenê di warê rastnivîsîna navên mirovan de (herweha navên coxrafîk û hwd jî) hevpiÒkiyeke mezin di navbera herdû alfabeyan de heye. Ango di herdukan de jî nav li gor bilêvkirinê, ne ku li gor orjînalê têne nivîsîn. Hindek caran, ji ber tunebûna dengekî di wî zimanî de, bo nimûne dengê «H»yê di zimanê rûsî de û dengên wek Ç, F, G, J, P, V û hin dengdarên din di zimanê ‘erebî de, dibe sedemê ku navên hinde mirovan bi rengekî din bête bi lêv kirin. Bê guman, alfabeyên modifîyekirî yên kurdiya kîrîlî û ‘erebî, ji bo van dengan tîpên xweser danîne. Tevî vê jî, gelek caran navên bi riya van zimanan ketine nivîsîna kurdî ya bi alfabeyên kîrîlî û ‘erebî, her wek xwe mane û li gor bilêvkirina xwe ya kurdî nehatine guhartin û nivîsîn. Bi taybetî jî zimanê ‘erebî hem bi riya dîn û hem jî bi riya alfabeyê gelek navên ‘erebî, ku di nav Kurdan de miÒe ne, wisan ku navên ‘Ereb bi xwe li xwe nakin xistine nav Kurdan û di nav Kurdan de bûne navên birewac û normal. Herweha bi vê riyê dengên ne kurdî jî, yên ji kurdî re pir xerîb in, ketine zimanê kurdî û nivîsîna wê. BaÒ e, gelo em Kurd di gel hinde dijwariyên heyî, pirsa rastnivîsîna navan çawan çareser bikin ? Bi a me, du rê hene li ber me. Ya yekê ew e, ku hema em bibêjin bila hemû li gor bilêvkirina kurdî bêne nivîsîn. Bêî ku em guh bidin orjînala wan. Heye ku ev rê ji bo gelek kesan cazibedar be û herweha kurdîkirina (kurdîfîzekirin) wan paqijî, zelalî, rewanî û rehetiyek be. Lê bê guman ev karekî zehf aloz û tevlihev e, ku heke mirov vê riyê bide ber xwe, ji bin derketina hin barên ku ev rê bi xwe re tîne û dike nivîsara kurdî,

• 216 • Kurm ancî

ne gengaz e. Ji bilî vê yekê, ev dê bibe sebeba îzolekirina ziman û herwisan xwe li derveyê pêÒdeçûnên piralî hîÒtinê. Riya didwan jî ew e, ku dan ser riya navneteweyî û li gor rê û normên navneteweyî yên hevpiÒk pêkanîna rastinvîsîna navan e. Bi a me, dê rêçeke weha rê ji ziman re xweÒ bike da ku ew di qalibeke neteweyî de îzole nemîne û rê li ber hin tengbîniyan jî bigire. Vêca pêdivî ye ku bête gotin, di warê nivîsîna navên mirovan de çend rê û normên navneteweyî yên hevpiÒk hene, ku zimanên tîpên latînî bi kar tînin ew ji rastinvîsa xwe re wek destûr danîne. Ew jî bi kurtî ev in: Zimanên ku alfabeya latînî bi kar tînin, navên ku bi alfabeya latînî hatine nivîsîn, weke ku ketine nivîsînê dinivîsin. Sadiqî orjînala wan dimînin. Eger di alfabeya wan de hin tîp tune bin jî, yan tîpa ku ji aliyê wêneya xwe ve herî nêzîk e yan jî tîpa ku ji bo dengê nêzîki wî hatiye danîn, bi kar tînin. Bo nimûne : Di gelek zimanan de tîpên «ö, ø, ä, å , æ, ë, ê, é, û, î, Ò» û hwd tune ne. Ew di Òûna wan de, tîpên ku nêzikî wêneyên wan in, wek «o, o, a, a, e, e, u, i, s» dinivîsin. Yan jî, ji bo dengê «ö»yê, «oe», ji bo dengê «ä» û «æ»yê, «ae» ji bo dengê «ü»yê, «ue» bi kar tînin. Li gor vê, divê em di nivîsarên kurdî yên bi tîpên latînî de navên wek: Izetbegovi© —> Izetbegovic, Mi⁄a —> Misa, Åsa —> Asa, Göta —> Gota (Goeta) û Müller —> Muller (Mueller) binivîsin. Herwek me got, divê em jî, di pirsa rastnivîsîna navên bi alfabeya latînî de sadiqî orjînala wan bimînin. Lê helbet ji bo rehetiyê di nav dukevanekê de bilêvkirina wan jî binivîsin. Bi vî rengî, navên ku ji aliyê nivîsînê ve gelekî çetin in, dikarin bi hêsanî bêne bi lêv kirin. Dibe ku ev di destpêkê de gelekî zehmet bête xuya kirin. Lê, nemaze di vê dewranê de, dewrana ku teknolojiyê serê xwe hildaye û bi çargavî berê xwe daye deÒt û rastên dawîtuneyî, divê em Kurd jî bizanibin ku ziman di çarçoveyeke teng de hew tête zîndan kirin. Divê em jî wek miletên din fêrî nivîsîn û xwandina navên biyanî bibin. Bizanibin ku guhirîna bi tenê tîpekê me tûÒî sergêjiyên çendî mezin dikin. Bo

nimûne: Navê -Corc-yê ewropî bi çend awayan tête nivîsîn; George, Georges, Georg, Gorge. Di qeyd, katalog, kompiyûter û fêhrist û hwd de li navê Corc- gerîn û ew bi rehetî dîtin ne gengaz e, ku heke ew nav, nemaze orîjînala wî, weha bi çend awayên curbicur hatibe nivîsîn. Ev pirsa han ne bi tenê ji bo navên ewropî, lê ji bo hinde zimanên din jî hene. Di gel vê jî, hinde nav jî hene ku her weke nivîsandî têne bi lêv kirin. Çend nimûne: George Bush (Corc BûÒ), Richard Nixon (Rîçird Nîkson), Tom Jones (Tom Cons), Bill Cosby (Bîl Kosbî), Vaclav Havel (Vaklav Havil), Kofi Annan (Kofî Annan), Theodore Pangalos (Teodor Pangalos), Netanyahu (Netanyahû), Kengo Wa Dondo (Kengo Wa Dongo), Franz Vranitzky (Frantz Vranîtzkî), Roger Lescot (Rojê Lesko), Viollette (Vîyolêt), Berisha (BerîÒa), Le Pen (Lö Pen). Me divê em li vir bi têbîniyeke piçûk behs bikin, ku hinde nav hene ew di her zimanekî de bi rengekî têne nivîsîn û lê her zimanek jî wê li gor fonetîka xwe bi lêv dike. Wek: Mayk (Mayk), Mike (Mayk), Mike (Mîk), Micke (Mîke), Mike (Mîke) û hwd. Lê heçî navên ku ne bi latîni hatibin nivîsîn e, divê em jî li gor transkrîbsiyona wan ya navneteweyî binivîsin. Helbet gelek caran demûdezgehên wî welatî bi xwe li ser transkrîbsiyona navan, ku wê jî bi riya biryara zimannasên xwe û saziyên jê berpirsiyar, bi xelqê didin zanîn. Bo nimûne, Çînê berî çendsalekê norm û sîstema nû ya transkrîbsiyona navên çînî da daxuyanî kirin û got, ku ev cure transkrîbsiyona nû ya bi latînî nêzîktirê bilêvkirina orjînalê ye. Me divê hûn navên me yên çînî watov binivîsin. Welê jî bû. Êdî xelqê jî bi a wan kir û navên çînî li gor sîstema resmî ya transkrîbsiyona çînî nivîsandin. Jê çend nimûne: Deng Xiaoping (Deng Ksîyaopîng), Chang Kai-shek (Çîyang Kay-Òek). Ji aliyekî din ve, navên ji alfabeya kîrîlî, divê li gor bilêvkirina kurdî bên nivîsîn.

Wek: Nîkîta XrûÒov, Gorbaçov, Yêltsîn, Maksîm Gorkî, Aleksandir Lebed, PûÒkîn, Mayakovskî û hwd. Heçî ji bo navên bi zimanê erebî ne, ‘Ereb bi xwe negihane biryarekê. Navên ‘erebî, di xebatên zanistî de, wek her zimanekî rojhilatê, bi alfabeya traskrîbsiyona zimanên rojhilatî dinivîsin. Lê di navnivîsîn û qeydan de, yan li gor alfabeya fransî yan jî ya îngilîzî dinivîsin. Welatên ‘erebî yên ku ketibûn bin destên ïngilîzan, li ser transkrîbsiyona îngilizî, yên ku ketibûn bin destên Fransîyan, li ser transkrîbsiyona fransî dimeÒin. Bo nimûne: Eger navê camêrekî …ukrî be û eger ew ji Sûriyê yan jî ji Cezayirê be, navê wî wek «Choukri/Choukry», na eger ji ïraqê yan jî ji Misrê be, navê wî wek «Shoukry/Shoukri/Shokry/Shokri» dinivîsin. Ji bilî vê, tevî ku ‘ereb bi xwe navên xwe bi tîpên ‘erebî bi rengên curbicur dinivîsin, her miletek jî wê li gor bilêvkirin û rastnivîsîna xwe dinivîse. Wek navê Mihemed, ku bi van çend awayan li qelemê didin: Mohamed, Mohammed, Mohamad, Mohammad, Muhammed, Mehmet. Gelo em Kurd bi çi awayî binivisin? Divê em, çi navên ‘erebî bin û çi jî yên farisî bin, ango navên ku traskribe dibin, li gor alfabeya kurdî binivîsin.

Heçî navên ku ‘erebî yan jî farisî ne, lê Kurd jî li xwe dikin û bi kar tînin, divê em wan li gor bilêvkirina kurdî binivîsin. Ji bo têkneçûna zimanê me divê em bi xurtî hewl bidin ku nekevin bin bandor û tesîra zimanê neteweyên serdest û navan li gor rastivîsîn û bilêvkirina wan nenivîsin. Pêwist e em li vir bibêjin, ku Kurdên bakur di vî warî de nimûneyeke helez radixin ber çavan. Ew, di nivîsarên xwe yên kurdî de, navên wek Xumeynî, Mehmûd, Ferhad, Ehmed, Evdilezîz, Siltan, Belqîz, Zeyneb, û hwd, wek Humeynî, Mahmût/Mehmût, Ferhat, Ahmet/Ehmet, Abdulazîz/Ebdulazîz, Sûltan/Sultan, Belkiz, Zeynep dinivîsin. Ji bo kesên ku tirkî nizanin, pêdivî ye ku mirov Òerh bike, ku di zimanê tirkî de, gotinên tirkî di halê xwe yê netewandî de, ji bilî hin awarteyan, divê çu caran bi bêdengên nerm dawî nehên. Ji ber hindê jî Tirk li gor destûra zimanê xwe nikarin bibêjin Ferhad, Zeyneb û hwd. Ji ber ku «D» û «B» ji bêdengên dengên nerm in. Divê ji dêlva wan bêdengên «T» û «P»yê bi kar bînin û bibêjin Ferhat û Zeynep... Lê kurdî çi Òol pê ye ! Divê kurdî li ser destûra zimanê xwe here, ne ya zimanekî din. Ew nav çawan li gor fonetîka

kurdî dihêne bi lêv kirin wisan jî bihêne nivîsîn. Ji lewra, di warê rastinvîsîna navên ji zimanê ‘erebî ketine kurdî de, me divê em çend nimûneyan berpêÒ bikin. Navên ku bi gotina «Abd-»ê dest pê dikin, divê wek «Evd-» bêne nivîsîn. Wek: Evdal. Navên ku tê de veqetandeka «-el-, -ul-, -us-,...» hene, divê li gor navan bi xwe yan wek «-il-» yan jî her «ul-» bêne nivîsîn. Wek: Evdilmitelib, vdilrehman, Evdilsemed, Evdilmecid, Evdilmelîk, Evdilqadir, Evdilxaliq, Evdilxenî, Evdilkerîm, Evdilcebar. Navên ku bi gotina «-lah» dawî tên, divê li gor navan yan wek «-le» yan jî «-la» bêne nivîsîn. Wek:, Kerîmulla, Se’dulla, Evdille û hwd. Navên din jî her li gor bilêvkirina kurdî, wek: Silêman, ªsiv, Cebar, Setar, Kamil, Feysel, Xalid, Xelîl, Xidir, Kerîm û hwd. Ji bo bilêvkirineke rast ya navên ku tê de dengê «‘eyn» hene, mirov dikare vê nîÒana han « ’ » bi kar bîne. Wek: «’ïsa, ‘Emer, ‘Umran, ‘Isam, Si’ûd, ‘Arif, Ne’man û hwd«. Herweha divê navên farisî jî li gor alfabeya kurdî bên nivîsîn. Ev jî çend nimûne ne ji navên farisî: Xeyam, Firdewsî, Elî Ekber Vêlayetî, Xamêneî, Xelxalî, Jîla, Hesen Ebbasnejad, Fêreydûn Xosrozadê, Ferîborz Tebatebaîyan, Sîmîn …ahîndost, Jalê, Ehmed …amlû, Qasimlû, Hesenpûr.

Îdyomên kurdî (II)

kurdî agir berra nav wan da: agir berda nav wan, agir xist nav wan; ew berdan hev a (ya) wî lê hat: kêsa wî lê hatiye

tirkî aralarÈna fitne fesat soktu, baÒlarÈnÈ belaya soktu eline fÈrsat geçti: ÒansÈ yaver gitti

agir bi erdê xistin: fesadî belav kirin; aÒ betal kirin av di navbera wan de naçe av reÒand gunê wî: 1) vala vegerandin, 2) rê li ber biserketinê girtin av û av çûn ava aÒekî ji dev çûn; ava heft Òorbeyan ji dev çûn:

fitne fesat yaratmak; birbirine düÒürmek faaliyete son vermek aralarÈndan su sÈzmÈyor 1) eli boÒ çevirmek 2) baÒarÈsÈna engel olmak umulmaz bir Òekilde yok olmak taacüp etmek, afizının suyu akmak

Amadekar : Mustafa AYDOGAN Hemîd KILIÇASLAN fransizî il a semé la discorde, l'animosité entre eux la chance lui a sourit; il a eu de la veine semer la discorde

îngilîzî he makes mischief (stirs up trouble) between them he was in luck, good luck (good fortune) smiled on him make mischief, stir up trouble

cesser ses activités ils sont comme cul et chemise 1) renvoyer quelqu'un bredouille, les mains vides, 2) faire échouer être fichu, être perdu, disparaître sans laisser de trace être ébahi, baver d’étonnement

to retire, to cease working they are hank in glove, 1) to send someone away empty handed 2) to fail, to be lost, lost without trace to be breathless, gqping with astonishment

Kurm ancî • 217 •

pir ecêbmayî man ava buhurekî ava serî germ kirin avî: xerîb avî çûn, hawî çûn, ava wan bi cokekê de naçe: li hevdu nakin axê (derzîyê) biavêjî li erdê nakeve: pir qelebalix e avêtin paÒ guhê xwe ba bi ber guh ketin ba ji ber çûn: perça wî danîn ba ji te baran ji te ba bi ber ketin barê xwe li tajiyê kirin barê êzingê min baskê wî sist bûn; tengê wî sist bûn basko kirin basko nekirin bav ji hev re çêkirin, bavê hev anîn pêÒ çavê hev bavê hev Òewitandin: hevdu perîÒan kirin bayê sor pê ketin

aynÈ tarafiÈn bezi baÒÈnÈn suyunu ÈsÈtmak, ölümünü hazÈrlamak ecnebi, yabancÈ kayb olmak anlaÒamÈyorlar ifine atsan yere düÒmez; çok kalabalÈk kulak ardÈ etmek kulafiÈna kar suyu kaçmak, sezmek yatÈÒmak, sakinleÒmek kendi önerip kendi cayan hava kaçÈrmak, yellenmek sermayeyi kediye yüklemek, iflas etmek Nuh deyip peygamber demeyen, inatçÈ yelkenleri suya indirmek kolunu kanadÈnÈ kÈrmak, güçsüzleÒtirmek fütursüz yalan söylemek, desteksiz atmak birbirini rezil etmek anasÈnÈ afilatmak eli ayafiÈ tutulmak

bayê wî bilind e bayê wî rabûye bayek ji ber serê xwe berdan bê nan û xwê: bê wefa bê serberate çûn; bê ser û bê berat çûn; bê ser û Òûn çûn bê xwê bûn; bê tam bûn bê zirav bê dil belika guhê wî xwê nade (ji yekî re) bêmal bûn

havalÈdÈr, fiyakalÈdÈ® iÒleri yolunda tebdili hava etmek vefasÈz iz bÈrakmadan kaybolmak tatsÈz olmak, münasebetsiz olmak ödlek, korkak gönülsüz tÈnmÈyor varÈnÈ yofiunu biri için feda etmeye hazÈr olmak

ben bi lingan neketiye; bê hevsar bengî bencxwarî benê (benikê) dû Òûjinê, benikê dû hebanê: dûvik

kuralsÈz; ipe sapa gelmez kara sevdalÈ, mecnun deli, çÈlgÈn birine ya da bir gruba uyan, tabi olan

benê wî ragirtin, hevsarê wî kiÒandin

dizginini tutmak, kontrolü elden bÈrakmamak umut vererek oyalamak

benik di guhê wî de rakirin bûn benîÒtê devê xelkê, qajikê ser devê xelkê, ketin ser zar û zimanan

• 218 • Kurm ancî

dile düÒmek

du même accabit, du même bord comploter la perte ou la mort de quelqu'un étranger se perdre, s'égarer ils ne peuvent pas se sentir

the same type, same side plot against someone, plot someone’s death foreigner to get lost they can’t stand one another

foule très dense (où une aiguille ne pourrait toucher terre) faire la sourde oreille, négliger avoir vent de quelque chause.

a dense crowd turn a deaf ear, neglect, to have wind of something

s'apaiser, décolérer to calm down, cool down qui propose et qui change d'avis someone who blows hot and cold lâcher des vents, péter to break wind, to fart faire faillite to go bankrupt, têtu, tête de bois

stubborn, mule headed

rabattre ses prétentions

toclimb down, to knuckle under hamstring someone

couper les ailes de quelqu'un, quelqu'un à l'impuissance mentir sans vergogne s’entre déchirer, se couvrir mutuellement de honte se déchirer, s'entre-déchirer

to lie shamelessly sling mud (or abuse) at one another to tear one another to pieces

avoir pieds et poings liés; êtreto immobilisé par le rhumatisme

be tied hands and feet, to be bed-ridden with rhuma tism il a grand air, il a la superbe high and might, haughty il a le vent en poupe has the wind in his sails changer d'air change of air infidèle, déloyal unfaithful, disloyal partir sans laisser de to leave will leaving traces; disparaître an address, to disappear être désagréable, inconvenant to be disgreable, unsuitable lâche, poltron coward involontaire unwilling, unintentional ile ne réagit pas; il subit sans réagir he does not react être prêt à se sacrifier submits corps et âme pour quelqu'un to be ready to sacrifice oneself body and soul for someone sans foi ni loi lawless and faithless amoureux fou, passioné fou qui suit quelqu'un ou un groupe, qui s'adapte aux autres le tenir en laisse, le contrôler tromper en donnant à espérer pour gagner du temps devenir l'objet de potins

madly in love mad sameone who follows or adapts himself to a group or to others hold in leash to deceive by letting the other hope in vain so as to gain time to be subject of gossip

benîÒtê xwe lê nedanîn benîÒtê xwe li awakî cûtin beqa dixesîne, kêça dixesîne, sa xwê dike berdasa xwe fire kirin (wek) berê li nav heriyê dayî, wek gula bihelînî kêb bergiya devê xwe nezanîn berxê ber gelek maka; çaralîxur (çaralîxwer) bêtarê wî di xizna wî de be ; bela wî li ber derê wî be, bela wî jê re be bêtar bêvil hatin, kirr hatin, kirr rabûn, kurm hatin kurmê cixarê hate wî bêvila (pozê) xwe daleqandin; bêvila xwe kirin bêvil neÒewitîn bêvila yekî firikandin, gemirandin, mizdan bêvilbilind, kepîbilind, pozbilind, difinbilind, difinqilû, lûtberz bi agirê yekî Òewitîn; di agirê yekî de Òewitîn (sotin)

önemsememek bildifiini okumak, baÒkalarÈnÈ umursamamak kaldÈrÈm mühendisi, boÒ gezenlerin baÒ kalfasÈ büyük iÒlere kalkmak, giriÒmek (söz için) lop diye yerine oturmuÒ patavatsÈz olmak, ne dedifiini bilmemek oportünist, ilkesiz, çÈkarcÈ, her tarafta çÈkar arayan belasÈ kendisine kalsÈn kimseye bulaÒmasÈn müsibet, bela kurtlanmak, canÈ sigara içmek istiyor alÈnmak utanmamak,sÈkÈlmamak burnunu sürtmek, dersini vermek, haddini bildirmek burnu havada, kibirli ateÒine yanmak

ne pas accorder de l'importance en faire à sa tête

to attach no importance to do whatever he/she wants

fainéant, tire-au-flanc

loafer, idler

entreprendre de grandes actions, étendre son champ d'action (parole) qui fait mouche

undertake major operations widen his field of action hits the nail on the head

être impertinent; tenir des propos inconsidérés opportuniste, qui mange à tous les rateliers que sa colère, sa nuisance l'emporte lui-même

cheeky, to express irresponsible ideas opportunist plays both ends against the middle carred away by his anger

calamité, desastre avoir envie de; céder à une envie ou à une habitude il a une forte envie de fumer s'offusquer

disaster, calamity give way to (a habit, a desire) he has a strong urge to smoke to take offense

ne pas avoir honte, être effronté, être sans gêne infliger une punition, humilier hautain

be shameless inflict a punishment

subir un préjudice à cause de quelq'un d'autre

humiliate haughty, nose-in the air, conceited to suffer damages or harm because of someone else

Ferhengoka Roja Nû (II) Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

adinê rojê: roja din arsimî, bahorî, bapêÒî,

ertesi gün nezle

the day after to have a cold

avdak, hevdeyek, tayek axpîne; turabêlk, tirabêlk bafûr bedenparêzî bêkêr berger, n.m. berger, n. bergor, alîgor

tel (saç teli) ufalanmÈÒ toprak, tiryak bedenefiitimi iÒe yaramaz yalvarma, yakarma vasi, aracÈ, bakÈcÈ kÈble duvarÈnÈn oyuarak ölünün defnedildifii mezar türü

lendemain enrhumé persîvî cheveu limon

betar; bêtar bîna

afet, musibet gören

éducation physique vaurien supplication, prière héritier, intermédiaire tombe musulmane où le mort est placé dans une cavité pratiquée dans le mur tourné vers la Mecque désastre, calamité qui voit, voyant

physical training good for nothing, rascal prayer heir Moslem tomb inhere the body is placed in a cavity dug into a wall turned towards Mecca calamity, disaster sighted person

hair alluvium

Kurm ancî • 219 •

nebîn, kor, nebîna nepenîn nepenî nimandin bizdonek

görmeyen, kör saklamak, gizlemek gizli, görünmeyen, saklÈ temsil etmek, göstermek korkak, ödlek

çilpandin çarçik çavteng çêrî; çêlî

çÈrpmak, çalmak kare cimri, hasud yavru

çeng bûn

fÈrlamak

çepel

kötü, ifirenç, rezil

çîçik; çûk, çivîk, çûçik çito; çawan, çilo, çere, çitil dêmanî derûd, derhûd bi dest û lepan Òer kirin

kuÒ nasÈl yerleÒik kefil silahsÈz, tekme tokat kavga etmek eliboÒ imdat birinin imdadÈna gelmek kavÒak, yol ayÈrÈmÈ hepsi, tümü Ebu Cehil karpuzu esirgemek, tasaruf etmek kaldÈrmak, yükseltmek havlama soylu at arzulu, istekli kundak el tezgahÈnda dokunmuÒ kilim yoksun kavga pipo nöbetçi hÈrçÈnlÈk kalÈnkafalÈlÈk sapasafilam

destvala han, hawar hatin hana an hawara yekî duryan gî, giÒt, hemî, hemû henzel: petîÒok hêviÒandin hilgivîn hûtin: hewtin manegî mirêkar; minêkar pêçek, qumatk pelasekî kerkît pêmende pevçûn qelûnbesk, sibîl, qelûn qulix rageÒî serhiÒkî sipîsax sîsik, dendik solbend, nalbend Òihîn, mêzin tejber tertepêl veniÒtin veparimandin zaye

• 220 • Kurm ancî

çekirdek nalbant terazi mefruÒat doktor muayenesi tünemek titremek, silkelenmek (onlarÈn) ürünleri

non voyant dissimuler, cacher secret, dissimulé, invisible représenter poltron, peureux, froussard chaparder, voler carré avare, envieux petit, enfant 1) bondir, 2) se précipter infâme, odieux, vil, dégoûtant oiseau comment sédentaire garanteur, caution en venir aux mains

blind, unsighted to hide, to conceal hidden, secret, invisible to represent coward, fearful to pinch, to steal square miser the young (of an animal or bird), child 1) to fly out, to leap out, 2) to rush disgusting, vile, infamous bird how sedentery, settled garantor

à mains vides appel, secours venir au secours de quelqu'un carrefour tout, tous, totalité variété de pastèque sauvage amère épargner

empty-handed help, aid to come to the help (assitance) (of) crossroads all, the whole wild and bitter water melon to save, to spare

soulever

to lift

aboiement cheval pur sang désireux, aspirant lange tapi tissé avec un métier manuel privé, depourvu querelle, bagarre pipe gardien, veilleur

bark thorough breed eager, desirous, longing nappy hand woven carpet deprived quarrel, fight pipe watchman, guard

entêtement robuste, en bonne santé noyau maréchal-ferrant balance meuble auscultation se percher frissonner, frémir

stubbornness in good health robust nucleus, kernel (of a nut) blacksmith scales furniture auscultation to perch to quake, to shudder, shiver offspring

produit, progéniture

simbêlpalik

simbêlbadayî

simbêlpîj

simbêlqeytan

simbêlmûç, simbêlpîv, simbêlmiÒk

simbêlberan

simbêltûj

simbêlÒor

simbêlgustîl, simbêlxelek

simbêlqelem

simbêlxiÒtik

simbêlniviÒt

simbêltapan

simbêlbor

simbêlsivnik, simbêlgêzî

simbêlgergerî

simbêlzeytûnî

simbêljûjî

Kurm ancî • 221 •

Termên aborî (II)

Amadekar : Salim ÇELIKER

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

mezinbûn lez leza mezinbûnê nisbet nisbeta mezinbûnê belavkirin hatinî, hatin hatiniya kêm hatiniya bilind guhêrbar teraz bi teraz bê teraz butçeya biteraz terazname dewletgîrî dewletgîr Rêxistina Plankirinê ya Dewletê gerr gerra xwînê gerra mal

büyüme hÈz, sürat büyüme hÈzÈ oran büyüme oranÈ dafiÈtÈm gelir dar gelir yüksek gelir defiiÒken denge dengeli dengesiz denk bütçe bilanço devletçilik develtçi Devlet Planlama TeÒkilatÈ dolaÒÈm kan dolaÒÈmÈ mal, eÒya dolaÒÈmÈ

bacên yekser bacên neyekser rawestîn rawestîna aborî

karker kardar

dolaysÈz vergiler dolaylÈ vergiler durgunluk ekonomik durgunluk ekonomi politikasÈ iktisatçÈ 1) iÒ, 2) kazanc, kar iÒçi çalÈÒan

growth speed speed of growth rate rate of growth distribution income low income high income variable balance balanced unbalanced balanced budget balance sheet, assessment statism statist, partisan of state control State Planing Organisation circulation circulation of the blood circulation of the goods direct taxes indirect taxes stagnation economic stagnation economic policy economist 1) work, labour, job, 2) profit, benefit worker, workman employed worker

karmend

memur

karbidest kardêr xebitandin

yönetici iÒveren çalÈÒtÈrmak, iÒletmek çalÈÒtÈrma, iÒletme

croissance vitesse vitesse de croissace taux taux de croissance distribution revenue faible revenue haut revenue variable équilibre équilibré déséquilibré budget équilibré bilan étatisme étatiste Commissariat national du Plan circulation circulation sanguine ciculation des marchandises impôts directs impôts indirects stagnation stagnation économique politique économique écnonomiste 1) travail, occupation, 2) profit, bénéfice, ouvrier qui a un emploi, salarié employé, fonctionnaire dirigeant employeur employer, faire travailer action d'employer, emploi

siyaseta aborî aborînas kar

xebitandin

• 222 • Kurm ancî

employee, civil servant official, ruler, leader employer to employ employment

Devoka Qerejdaxê (IV) Amadekar : Mahmûd LEWENDï kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

kem

kÈsa, kesik

court, coupé, tronqué, amputé

short, cut, truncated, amputated

Ez poz jêkim kemo ye, ez guh jêkim kerro ye, bêar bêarê herro ye kem kirin kerrax, çÈrpan kerdî, kertik kerge, kergan

kerkere kerme, dirg kerkon kertal keramper: kerengper: stirî û qirÒ û qalên hiÒk kerempero bi kû de ? Ba bi kû de bibe ! keskûsor, keskesor, heftreng keÒîÒ, keÒe, qeÒe reben metran kevn û kot; kerkot kewaÒe, kewî kewiÒandin kêlik, kêl kêrt, kart

kÈsaltmak, (saç, écourter, racourcir, to shorter, to truncate, tüy v.s. gibi Òeyleri) tronquer, amputer to amputate kesmek tarla, bafi ve bostan personne chargée de la person responsable sulamada su répartition de l'eau dans for distribution of tevziatçÈsÈ l'agriculture et l'horticulture irrigation ark, evlek,ya da bordure d'une rigole bank of an irrigation karÈfiÈn sÈrt kÈsmÈ d'irrigation channel 1) üzüm kaynatma 1) grand chaudron utilisé 1) cauldron for boiling kazanÈ, 2) bafi pour faire bouillir le grape juice bozumu dibefii jus de raisin, 2) grand 2) vine press mortier de vendange pour presser le raisin iriyarÈ, iriyarÈ kimse corpulent, massif, corpulent, big-bodied, armoire à glace stocky ahÈrlarda kurumuÒ engrais animal manure gübre, kesek formé dans l’étable eski kÈl çadÈr parçasÈ pièce d'étoffe de tente en poils kurumuÒ kenger chardon seché dried thistle kurumuÒ diken

gök kuÒafiÈ

arc-en-ciel

rainbow

papaz rahib piskopos kÈrÈk dökük, eski püskü kurumuÒ ot, dal, çalÈ çÈrpÈ gibi Òeyler budamak mezar taÒÈ 25 kuruÒ defierindeki para birimi

prêtre moine évêque vieillerie, antiquaille, friperie brindilles sèches

priest monk bishop second hand objects or clothes dry sticks, thorns, or twigs to trim, to prune tomb stone Turkish 25 kurus coin, quarter of a lira

tailler, émonder pierre tombale pièce de monnaie turque de 25 kurus; quart de livre

Kurm ancî • 223 •

kêsrek, kêsek, kêstig, kêstil, kestek, guntil, Òel kêÒ, nm kêÒ, nf. kidê kidê, gidê gidê

kesek

motte de terre

serkeÒ, külhan beyi kuyruk, ard arda sÈraya girme ofilafia seslenirken kullanÈlan sözcük

sallama sallamak çamaÒÈrcÈ kÈkÈrdak

voyou, racaille, canaille rowdy, bully queue (en file queue indienne) locution utilisée pour expression used s'adresser aux for calling or agneaux adressing lambs l'agneau qui veint new-born lamb de naître brindilles étalées sur twigs placed over les poutrelles pour roof beams for couvrir le toit de thatching a house maisons traditionnelles baratter to churcn (milk) khol, hohol kohl mettre du khol autour putting kohl round des yeux the eyes action de balancer swinging balancer, secouer to swing, to shake blanchisseuse washerwoman cartillage cartillage, gristle

kÈtÈr kÈtÈr yemek

croquer

kidik: karikê biçûk

yeni dofimuÒ ofilak

kijole; qirÒ, qirjik

kiriÒlerin üzerine serilen çalÈ çÈrpÈ gibi Òeyler

kilandin kil, nm kil kirin, kil dan, kil kiÒandin kil, nm kil kirin, kil dan kiraÒo kirênek, kikirk, kirkirîk, kirtik kirifandin

yayÈk yaymak sürme sürme çekmek

kitanbelaÒ, belaÒ, malbelaÒ kivil kix

keten bezi hayvan postu (çocuk dilinde) pis, kötü Òey, kaka kixs, kixsik sofian arpacÈfiÈ kiz yanÈk yün kokusu kizin burçak kizirandin 1) tütsülemek alazlamak, 2) kazandibi olmak, tencere dibinin tutuÒmasÈ koçek köçek, iyi oynayan kodik afiaç yada topraktan yapÈlmÈÒ kab kodika parsê dilenci çanafiÈ kodika Òivanan çoban çanafiÈ kîp kirin kenetlemek, oturtmak yerleÒtirmek kokim kocamÈÒ, çok yaÒlÈ kimse kolke: çûkeke wek beraÒe ye sînga wê deqdeqî ye kolm, korm, lak, köpek yalafiÈ darîn, hewdik, qafik kone kurnaz

• 224 • Kurm ancî

clod, lump of earth

to crunch, to eat with a crackling noise tissu en lin grossier rough linen cloth peau d'animal undressed skin (dans le language nasty, dirty (child talk) enfantin) vilain,sale, mauvais échalotte shallot, sping onion odeur de laine brûlée smell of burnt wool cesse common vetch 1) flamber (une volaille), 1) singe (feathers or brûler (poils, cheveux) hair), 2) stuck (to 2) attacher, coller bottom of cooking (pour une marmite) pot) danseur écuelle, en sébile, bol en bois ou terre cuite sébile du mendiant écuelle du berger cramponner, lier fortement

dancer porringer, wooden bowl begars' alms bowl shepherd's bowl to cling tightly, to bild tightly

vieillard,e

very old person

auge (pour chiens)

feeding bowl (for dogs) cuny

rusé

korx, cirn, conî, cunî

oyuk taÒtan dibek, kurna

grand mortier en bois ou en pierre

kosre, kosere, berê kartîk

bir cins zimpara taÒÈ kadÈn giysilerinin kenarlarÈna baÒka bir kumaÒ parçasÈ ya da danteli dikme yoluyla yapÈlan iÒleme. sarmal, helezonik

eméri

kobe

koval

spiral, hélicoïdal

large wooden or stone mortar

spiral, helicoidal

Ferhengoka Hawarê (II) Amadekar : Zinar SORAN kurdî bandev, miÒtî berpê kirin berwar berweq bîÒeng, Òêngebî, Òorebî bijandin çêlî

tirkî kar fÈrtÈnasÈ sunmak, arz etmek yamaç bir çeÒit tüfek salkÈm söfiüt arzu etmek, iÒtahÈ çekmek yavru

daketî fêlçakî: kiryara baÒ gurmijîn gurmist, kulmist, kulm gizing hingura êvarê hûrbijarî

ahfad, torun iyi fiil kükremek yumruk Òafak magrib özenle

keÒaf kundayî

izci iÒlenmiÒ sÈrmalÈ

kutefir lêz lûç pêrû, bist, pêwr piÒtdawî

selva kuÒu, bÈldÈrcÈn kul, köle hile, oyun Süreya yÈldÈzÈ, ülker kÈyamet

qerepûÒî qunders, qunederz, nf zûxal, zûhêl, nf

kara puÒu ifine ardÈ makas afizÈ, artÈk, bez yada kumaÒ parçasÈ su yudumu

qurç, qurt, nf

fransizî tempête de neige présenter versant, flanc une sorte de fusil saule pleureur désirer, avoir envie de petit (d'un homme ou d'un animal) descendant bonne action rugir (lion) poing aube (du jour) crépuscule avec soin, attentivement scout brodé (de fil d'or ou d'argent) caille esclave ruse, tricherie Pléiades jour du Jugement dernier voile noir point amère

îngilîzî snow storm to present slope, side (of a hill) a kind of gun weeping willow to desire, to want sth. young (human or animal) descendant good turn, good deed to roar fist dawn twilight, dusk carefully

gorgée d'eau

mouthful (of water)

boy scout gold or silver embroidered quail slave trick, cheating the Pleiades Doomsday, Last Judgement black veil backstitch

Kurm ancî • 225 •

qurçandin, daqurtandin çavqurçkirin, çavqurçandin çav qurçandin, çav qurç kirin rawes reÒiÒ, riÒêÒk Òapat Òapato sehgura sibê, sewgurî sergevaz: rêber, mezin serheng solîn, nf

stiwar Òemirandin xew lê tewirîn

yutmak göz kÈrpma göz kÈrpmak durak kÈsa süreli hafif yafimur kÈsa süren serpinti havaya göre yer defiiÒtiren, fÈrsatçÈ alaca karanlÈk, fecir lider, büyük albay 1) gonca, 2) çiçek tarlasÈ, 3) taÒlarla yapÈlmÈÒ kuÒ yuvasÈ, 4) künk sabit, safilam 1) terk etmek, bÈrakmak 2) uyuÒturmak uykusu kaçmak

totik; tutuk, qelefîsk, tondik, kundkî, qilûzk tût vedan vekît vekîtandin vemaltin

çömelmek dikte dikte etmek çevremek

vemiÒtin, ÒûÒtin dest vemiÒtin,

yÈkamak el yÈkamak,

dest jê ÒûÒtin

umudunu kesmek, vaz geçmek kÈÒlak

warkoz, alkoz werÒeq werihîn, weÒîn, werîn xaf, haf, diyar

çömelme

xwestî

vaÒak dökülmek, düÒmek görünüm, görme, huzur birini ziyarete gitmek sözlü

zandûr zemberîÒ, balîv, balgî zikmakî

dehliz, oyuk yastÈk fitrî, dofiuÒtan olan

çûn xafa (hafa) yekî

• 226 • Kurm ancî

avaler clignenent des yeux faire de l'œil, cligner de l'œil arrêt pluie fine de courte durée petite pluie de courte durée opportuniste

to swallow twinkling making eyes, winking (at s.o.) stop

entre chien et loup leader, chef colonel 1) boufon (de fleur), 2) champs de fleurs, 3) nid d'oiseau gravé sur la pierre, 4) conduite d'eau en terre robuste, solide 1) abandonner, 2) engourdir avoir du mal à dormir, perdre le sommeil accroupissement

at dusk, at twilight leader, chief colonel 1) bud, rose bud, 2) field of flowers, 3) bird nest graved on stone,4) earthenware water pipe robust, solid 1) to give up, to abandon, 2) to (be) numb to be unable to sleep to loose one's sleep squatting, crouching

s'accroupir dictée dicter retrousser les manches laver s'en laver les mains,

to squat, to crouch down dictation to dictate to roll up one’s sleeves

renoncer campement d'hiver (for animals, (pour nomades) lynx tomber (feuille, cheveu) en vue, à la vue rendre visite à quelqu'un promise corridor oreiller congénital

birds nest build with stones opportunist

to wash to give up, to wash one’s hands (of s.th) to give up, to wash one's hand of sth. winter quarters nomads or an army) lynx to fall (hair, leaves) in view of to pay a visit to s.o. engaged to be married corridor pillow congenital

zimag, nizar, keresî

güneÒ görmeyen yamaç yoksul balyoz

zîvar, hejar zomp, mirc, geran

versant ne recevant pas le soleil indigent, pauvre masse, casse-pierres

sunless slope indigent, poor, needy sledge hammer

KEVIRÊN BIHADAR Amadekar: ReÒo ZïLAN Kevirên bihadar : (î) Gem, gemstone, (t) kÈymetli taÒlar

têne bi kar anîn, 3. Yên ku ji bo alavên navmalê, kinc, mobîlya, tablo, xemil û dekorasyonên mîmarî têne bi kar .

Berî her tiÒtî pêdivî ye, ku em piçekî li ser peyva kevir rawestin. Ji ber ku peyva kevir, di zaravayê kurmancî de, di hindek devokan de bi maneya zinar e, ango tehtekî mezin û qerase ye. Di cîhê peyva kevir de, ew peyva ber bi kar tînin. Ne bi tenê di hin devokên kurmancî de, lê di zaravayên din yên kurdî de jî ji bo peyva kevir, peyva ber tête bi kar anîn. Bo nimûne: bi zazî ber/bere, bi soranî, feylî, lorî û lekî berd. Vêca heçî peyva ber e, ji bilî maneya kevir, di kurmancî de xwedî çend maneyên din e jî. Wek: 1.fêkî, meywe; semere, 2.nekêmber, biber, 3.pêÒ, 4.rû, 5.hindav, îstiqamet, 6.dên (dîtin), temaÒe û hwd. Ji bo ku em ji vê tevliheviyê bi dûr kevin, me çêtir dît ku em peyva kevir wek forma sereke bi kar bînin.

Ji bilî vê, ew li gor Òefafbûna xwe jî dibin çend tof: 1. TamÒefaf, 2. NîvÒefaf, 3. NeÒefaf Kevirên bihadar ji aliyê hiÒkbûna xwe ve jî dibin 3 tof: 1. HiÒk, 2. NîvhiÒk, 3. Nerm Di sîstema senifandina kevir bihadar de, nirx û bihayê kevirên zînetê, li gor hiÒkbûn, taybetmendiyên optîkî û herweha li gor peydabûna wan tête tesbît kirin. Gewher yan jî kevirên bihadar ji kevirên zînetê yên dereceya 1, 2 û 3yan, lê kevir nîvçebihadar jî, ji kevirên zînetê yên dereceya 4 û 5an têne hesêb. Ev yeka han jî bûye sedema ku ew di sê tofan de bêne bi nav kirin: 1. Kevirên bihadar, 2. Kevirên nîvçebihadar, 3. Kevirên xemlê

Ji milekî din ve, mirov dikare di Òûna kevirên bihadar de, herwekî ku di klasîka kurmancî ya Memê Alan de jî hatiye ‘emilandin, kevirên gewher jî bibêje.

Lê zanista nûjen ya kevirên bihadar bi vê senifandinê ne qayîl e. Ew hemû mîneral û kevirên ku ji bo xemlûrêzê têne bi kar anîn, wek kevirên bihadar bi nav dike. Ji lewra jî wê dike 2 tof: 1. Kevirên bihadar yên mîneral Ku ev jî ji van koman pêk têt: 1. Element, 2. Sulfîd, 3. Halojenîd, 4. Oksîd, 5. Karbonat, 6. Sulfat, 7. Fosfat, 8. Sîlîkat, 9. Terkîbên organîk. 2. Kevirên bihadar yên ne mîneral.

Kevirên bihadar li gor cîhên ku ew lê têne bi kar anîn, dibin 3 tof: 1. Yên ku wek xiÒir, xemil û xêz, têne bi kar anîn, 2. Yên ku wek derman û herweha ji bo armancên hunerî û teknîkî kurdî almas (=elmas, almast) (yûnanî : adamas) almasa reÒ almasa traÒkirî almasa sertîrkî (=almasa peykanî) almasa xaldar (=almasa bixal) almasa Òîrîn (=elmasa nebatî) almasa xam

tirkî elmas

fransizî diamant

îngilîzî diamond

kara elmas yontulmuÒ elmas okucu biçiminde yontulmuÒ elmas

diamant noir diamant taillé diamant taillé en forme de flèches

benekli elmas

diamant tacheté

black diamond cut diamond a kind of dimonds in the shape of arrowheads a diamond with ablack or red mark (worthless) a kind of diamond

iÒlenmemiÒ elmas

diamant brut

unpolished diamond

Kurm ancî • 227 •

korûnd: (sanskrîtî kuruvinda) yaqût (=aqût) (yûnanî: yakothos) yaqûta Òîn yaqûta zer yaqûta mor (=yaqûta binevÒî) yaqûta le’l yaqûta sor yaqûta ïskenderî

korindon

coridon

corundum

yakut

rubis

ruby

gök yakut, safir sarÈ yakut mor yakut

saphir topaze améthyste

blue gem, saphire yellow gem, topaz amethyst

lâ’l yakut, grena kÈrmÈzÈ yakut Ëskender yakutu

grenat rubis rubis d’Alexandre

yaqûta hinarî

nar regi yakut

yaqûta seyyal

seyyal yakut

rubis couleur grenade rubis de première eau

yaqûta nerm

yumuÒak yakut

yaqûta kesk yaqûta pembe yaqûta erxewanî [padparadscha] : (sanskrîtî) yaqûta porteqalî yaqûta spî yaqûta xam le’l

yeÒil yakut pembe yakut erguvan regi yakut turuncu yakut beyaz yakut iÒlenmemiÒ yakut lâ’l

garnet red gem, ruby precious stones gathered by Alexander’s companions when retuning from the regions of darkness pidgeon blood ruby ruby of fine water poorer kind of precious stone green saphire pink ruby purple ruby

le’la abdar (=le’la xoÒav) le’la pîvazî

lâ’l-È hoÒab

le’la sertîrkî

ok ucu Òeklinde oyutulmuÒ yakut

le’la doÒabî (=le’la doÒavî) le’la rehdar

Òurup renkli yakut kusurlu yakut

le’la nab le’la qulnekirî (=le’la kunnekirî/nesimtî) le’la yaqût lûlû (lû’lû’) lûlûya meknûn lûlûya munezzed

lal-È nab delinmemiÒ yakut la’l yakut inci kabufiunda saklÈ inci seçkin inci

lûlûya Òehwer

Òahane inci

• 228 • Kurm ancî

saphire vert rubis rose rubis pourpre saphire orange saphire blanc rubis brut rubis, grenat rubis de 1ère eau rubis rouge et blanc rubis forme de tête de fléche porté en boucle d’oreille rubis couleur de syrop rubis ayant un défaut rubis lustré rubis non percé grenat perle perle caché dans sa coquille perle en vue, espacée perle royale, très précieuse

orange saphire leukos saphire unpolished ruby ruby a most brilliant ruby a kind of red and white ruby a ruby of the shape of an arrow-head worn as an eaning a syrup - coloured ruby a ruby with a flaw or defect lustrous ruby undrilled ruby garnet, carbuncle a pearl a pearl concealed in its shell pearls neatly strung a pearl worthy of a king, very precious pearl

durr durra ‘Edenî durra giranmaye durra xoÒav durra menzûm durra meknûn durra nab durra qulnekirî (=durra hunnekirî/nesimtî) durra nefîd durra sedefnîÒîn

inci Aden incisi büyük ve defierli inci Òefaf inci düzenli inci kabufiunda saklÈ inci parlak beyaz inci bakire inci inci dizisi sedefte saklÈ inci

durra semîn

iri ve defierli inci

durra sîrab durra Òehdane durra Òehwer

iri inci çok iri inci Òahane inci

durra yêgane durra yekdane durra yekta

eÒsiz inci ender inci ender ve defierli inci öksüz inci firuze, türkuvaz mercan siyah mercan sedef inci zümrüt akik akik-È Yemeni topaz betyaz, mavi,sarÈ, turuncu, kahve, yeÒil, pembe topaz zirkon kehribar

durra yêtîm pîroze (=pîrozank) mircan (=mercan) mircana reÒ sedef mirarî (=merwarî, megrît) zimrûd ‘eqîq (=heqîq) ‘eqîqa Yêmenî topaz: (sanskrîtî: tapas) topaza spî, Òîn, zer, porteqalî, qehweyî, kesk, pembe zergûn: (farisî: zerdgoon) kehrîbar (=karîban)

perle perle d’Aden perle précieuse perle de belle eau perle régulière perle caché dans sa coquille perle blanche brillante perle vierge, non percée rangée de perles perle lovée dans le nacre grosse perle pressieuse grosse perle très grosse perle perle royale, magnifique perle sans pareille perle rare perle rare et très précieuse perle solitaire, rare turqoise corail corail noir ou mort nacre perle émeraude agate agate du Yémen topaze topaze, blanc, bleu, jaune, orange, maron, vert, roze zircon ambre

pearl pearl of Aden precious and big pearl fine pearl strung pearls hidden pearl in its shell shining white pearl virgin pearl, unbored pearl a string of pearls a pearl which is still in its mother of pearl precious pearl large pearl very large pearl magnificent pearl a matchless pearl rare pearl rare pearl, pearl of great price rare pearl turquoise coral black coral mother-of-pearl pearl emerald agate, carnelian carnelian from Yemen topaz

zircon amber, yellow

Kurm ancî • 229 •

kehrîban, kahreban, karban) kevirê Oltîyê =berê Oltîyê, kevirê Erzeromê, kehrîbara reÒ kevirê Silêmanî kevirê lûle qîlê fîlan (=kêlbeyê fîlan) billûr (=krîstal, belor, belûr) berzîvk (Kevirekî reÒ î wek yê Oltîyê ye) metalên bihadar zêr zêrê zer zêrê spî zîv platîn

ivory crystal

kÈymetli metaller altÈn sarÈ altÈn beyaz altÈn gümüÒ platin

precious metals gold yellow gold white gold silver platinum

métaux précieux or or jaune or blanc argent platine

Çend peyvên ku bi pêÒekariya kevirên gewher ve peywendîdar in : almastraÒ (= elmastraÒ) elmas yontucusu diamantaire traÒtin, traÒ kirin (=dateriÒîn) yontmak tailler traÒtin, traÒkirin (=dateriÒandin) yontma, yontmak taille li ser Òuxilîn, li ser kar kirin iÒlemek incruster liserÒuxilîn, liserkarkirin iÒleme incrustation ’eyar, ’iyar ayar carat zîvker gümüÒçü; orfèvre, spécigümüÒ iÒleyen aliste d’argenterie zîvkerî gümüÒçülük; argenterie gümüÒ iÒlemecilifii zîvfiroÒ gümüÒçü, marchand d’obgümüÒ satan jets en argent zêrker kuyumcu; orfèvre en altÈn iÒleyen bijoux d’or zêrkerî kuyumculuk; orfèverie de altÈn iÒlemecilifii bijoux d’or zêrfiroÒ kuyumcu, marchand de altÈn satan bijoux d’or

• 230 • Kurm ancî

amber amber black

siyah kehribar, ambre noir kara amber, Erzurum taÒÈ, Oltu taÒÈ) damarlÈ akik onyx EskiÒehir taÒÈ, lüle taÒÈ meerschaum fildiÒi ivoire kristal cristal

onyx

diamond cutter to cut cutting to encrust, to inlay inlaying carat silversmith silverware silver jewelry merchant goldsmith gold jewelry gold ware gold jewelry gold jewelery merchant

KURMANCÎ hejmar 21

havîn 1997

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê ya 21emîn Civîna 21emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêdê) di navbera 30ê adarê û 5ê nîsana 1997 de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser termên aborî, îdyomên kurdî, nifrînên kurdî, devoka Qerejdaxê û ferhengoka Hawarê xebitîn. Di vê civînê de Xosrow Abdullahî (Selmas), Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Abdullah Emîn Bêtasî (Behdînan), Salim Çeliker (Diyarbekir), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî),

Selam Nouman (Cizîrê), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Behroz Sucaî (…ikak), Veysi Zeydanli (Bidlîs), ReÒo Zîlan (Agirî) û Zeynelabidîn Zinar (Batman) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Termên aborî Amadekar : Salim ÇELËKER kurdî malê giÒtî xizmeta giÒtî aboriya girtî aboriya vekirî bazara reÒ aboriya têkel hêjahî hêja

tirkî kamu malÈ kamu hizmeti kapalÈ ekonomi açÈk ekonomi kara borsa karma ekonomi defier defierli

fransizî bien public service public économie fermée économie ouverte marché noir économie mixte valeur 1) qui de la valeur, valeureux, 2) cher ne hêja defiersiz sans valeur hêja bûn defimek, defierinde valoir olmak hêjahiyên civakî toplumsal defierler valeurs sociales hêjahiyên manewî ahlakî defierler valeurs morales hêjahiya lêzêdebûyî katma defier valeur ajoutée mezaxtin (bimezêxe) tüketmek consommer mezaxtin tüketim consommation serane kiÒi baÒÈna per capita, par tête mezaxtina serane kiÒi baÒÈna tüketim consommation per capita, par tête mezêxer tüketici consommateur mezêxerî tüketicilik consommation bikir alÈcÈ acheteur, client civata mezaxtinê tüketim toplumu société de consommation darayî, adj. mali financier darayî, n. maliye finances wezareta darayiyê maliye bakanlÈfiÈ ministère des finances sala darayî mali yÈl année financière jmaryar, hesabdar muhasebeci comptable jmaryarî, hesabdarî muhasebe comptabilité navînî bi navînî navînî kirin

ortalama ortalama olarak ortalama yapmak

bazargerî bazarger

pazarlama pazarlayan

endustrî endustrîger sendîka sendîkager

endüstri sanayici sendika sendikacÈ, sendika yöneticisi sendikalÈ, sendika üyesi

bi sendîka, endamê sendîkayê

îngilîzî public good public service closed economy open economy black market mixed economy value 1) valuable, worthy, 2) dear worthles to be worth social values moral values added value to consume consumption per capita per capita consumption consumer consumership buyer, purchaser consumer society financial finance ministry of finance

financial year accountant accountancy, bolok-keeping moyenne average en moyenne in average moyenner, faire la to average moyenne commercialisation marketing la personne qui marketer commercialise, commercial industrie industry industriel industrialist syndicat trade-union syndicaliste trade-unionist syndiqué, membre member of a d’un syndicat trade-union

bê sendîka

sendikasÈz

non syndiqué

bazara serbest bihayê destekkirî çandinî, werzêrî hêwiÒandin, paÒdestî, sixberî, paÒkeftî, destberî malên guhêzbar

serbest piyasa taban fiyatÈ tarÈm, ziraat tasaruf

marché libre prix de soutien agriculture épargne

taÒÈnÈr mallar

biens meubles

malên neguhêzbar

taÒÈnmaz mallar

biens immeubles

takemafî takemaf

imtiyaz imtiyaz sahibi

takedestî, yekdestî, pawan takedest, yekdest, pawandar lihevkirin, pêkkirin

tekel

exclusivité qui a le droit exclusif monopole

movable goods, movable property real estate, immovable proprety exclusive rights who has the exclusive right monopoly

tekelci

monopoliste

monopolist

sözleÒme

convention

bitevahî, pêkveyî lihevkirina bitevahî

toplu toplu sözleÒme

convention, agreement collective collective convention, agreement to be socialized

civakî bûyin civakî kirin miz, mizd romizî, (m.) mehmizî, mûçe destmizî ber, (n) berhem, (m) berdar, biber berhemdar berhemdarî berdarî ber dayin, ber înan, berhemdan ber hilanîn, ber rakirin hilberandin, berhem derandin berhemhêner, berhîner hilberandin hilberdar hilberdarî

collectif convention collective sosyalleÒmek devenir social, être social sosyalleÒtirmek socialiser ücret salaire gündelik, yevmiye salaire quotidien aylÈk ücret, maaÒ salaire mensuel el emefii, el ücreti salaire pour un travail manuel ürün produit 1) ürün, 1) produit, 2) eser 2) oeuvre verimli fructueux üretken productif üretkenlik, verimlilik productivité verimlilik fertilité ürün vermek produire, donner des fruits ürün elde etmek récolter

who is not affiliated to a trade-union free market support price agriculture savings

to socialize salary, wage daily wage, daily pay monthly wage wage for a manual work product 1) product 2) work fruitful productive productivité fertility to produce, to yield

üretmek

produire

to harvest, to agather (in) to produce

üretici üretim üretken üretkenlik

producteur production productif productivité

producer production productive productivity

Devoka Qerejdaxê (V) Amadekar : Mahmûd LEWENDï kurdî koxpinîk [ma qey ez koxpinîkî me ku tu min deyim bixapînî; ma kesê koxpinîkî heye ?] koz

tirkî enayi, ahmak anlamÈnda [kandÈrÈlacak kadar enayi miyim ; Enayi mi var ?] 1) kuzu, ofilak afiÈlÈ, 2) çadÈr içinde etrafÈ çitle çevrilmiÒ bölüm, 3) Òubat ayÈnda hava, su ve toprafiÈn ÈsÈnmasÈ

kwêrgî (kerguh, keroÒk, kevroÒk, kîroÒk, kerwêÒk, kêrûÒk) kudik

tavÒan domuz ve benzeri hayvanlarÈn yavrusuna verilen ad 1) yastÈfiÈn her iki baÒÈna geçirilen kÈlÈflar, 2) çoban kepenefiinin baÒlÈfiÈ

kulik, guhbalîv

fransizî idiot, imbécile

îngilîzî idiot, fool, jerk

1) bercail pour agneaux, 2) compartiment d’une tente entouré de haies 3) échauffement soudain du temps vers fin février lapin, lièvre

1) sheep fold, sheep pen, 2) section of a tent surounded by fences, 3) increase of warmth supposed to fall from the sun, successively into air, water and earth in late February hare, rabbit

petit d’ourse ou de truie

(bear) cub, whelp, piglet

1) tissu de couleur couvrant les deux extrémités d’un traversin, 2) bonnet et manteau en feutre des bergers à pleines mains, quantité contenue dans les deux poignées jointes outre d’eau presser comme si on devait ronger planche de bois sur laquelle on range les matelas (dans une tente) éminence nue, déboisée d’une montagne être rongé, grignoté

1) colored fabric covering both ends of a cushion, 2) felt cap and vest of shepherds

kulmiÒt

iki elin bir araya getirilmesiyle oluÒturulan dolu avuç

kun kuncandin kungî

su tulumu diÒle kemirir gibi ezmek çadÈrda üzerine yatak konulan özel yapÈlmÈÒ tahtalar

kurr

çÈplak dafi tepesi

kurisîn

kemirmek

kurisandin kur kirin kurîÒk kurot

aÒÈndÈrmak tÈraÒ etmek kÈvÈrcÈk yassÈ, küt burunlu

kurpist, kurrepist kurtêl kuÒ kevirê kuÒ kut kûlik kûp kirin kût kût bûn lalî lalî kirin lalûte

fÈsÈltÈ ekmek kÈrÈntÈsÈ boÒ, çürük sünger taÒÈ sütun, dayak 1) toz, kÈl, 2) küllük hacamat yapmak kötürüm kötürüm olmak çocuk dilinde uyuma (çocuk dilinde) uyumak konuÒma yetenefii kÈt olan, konuÒmayÈ beceremeyen eski püskü giysi v.b.

ronger raser bouclé, frisé dont le bout du nez est rond, abrupt chuchotement miette nullité, vaurien pierre ponce colonne, pilier 1) cendre, 2) amas de cendres faire des saignées paralytique devenir paralytique dodo faire dodo qui bégaie qui a du mal à parler fripes

mecî melisîn merÒ

1) salatalÈk, kabak, kavun, karpuz v.b. tevefii, 2) hayvan memesi lenger tabak velveleci uyuÒuk, durgun hareketsizlik, durgunluk itme itmek bak hele ! 1) ana, anaç, 2) oyunda ebe ev kuran, yuva kuran süpürmek, silmek kertenkele (ev kertenkelesi defiil) huni masüra 5 yaÒÈndaki koç koyunlarÈn tÈrnaklarÈnda meydana gelen bir hastalÈk genç diÒi deve (korkudan) büzülüp sinmek büyük kÈllÈ bir kilim türü

1) plante (de pastèque, de melon, de concombre), 2) mamelle assiette en cuivre grande et plate tapageur, bruyant léthargique léthargie poussée, bousculade pousser dis donc! oh là là! 1) mère, matrice qui fonde un foyer (une famille) balayer, essayer lézard entonnoir navette (de tisserand) bélier âgé de 5 ans une maladie affectant les pattes des moutons jeune chamelle être intimidé tapis tissé en gros poils de chèvre

mervan merxur, rîÒa mêrxur, birîna mêrxur

sevecen, kadirbilir, mihriban cüzzam

amical, cordial lèpre

lapûrî lem sênîya lengerî lewlewok lexer lexerî lext lext kirin maga mak malkir maliÒtin marîjok, marmarok, majmajok, marzizerk mastêrk, kovik masûr maz mazbir (mazber)

(unit of mesure) contained the amount in the palms of both hands when held together water skin to gnaw wooden plank on which mattress is placed (in a tent) bare hill top to become worn, corroded, eroded tognaw, to nibble to shave curly (hair), crisp who has a blunt nose whisper crumb (of bread) hollow, empty, devoid of content pumice stone column, pillar, support 1) ash, dust, 2) pile of ashes to cup (to let (patient’s) blood) crippled to beccome crippled sleep (baby talk) to sleep (baby talk) tongue tied rags, frippery, old tattered clothes 1) vine (of cucumber, squash, melonplants), 2) udder, animal teat large copper dish person who likes loud noise stagnant, indolent stagnancy, indolence to push, to shove look! 1) mother, 2) “ it ” (in games) who starts a home to sweep, to erase lizard funnel weaver’s shuttle 5 years old ram hoof disease of sheep young female camel to cringe in fear type of kilim (flat weave carpet) made with coarce hair appreciative, friendly receptive leprosy

mêr kirin mêÒ û mol milik mirar bûn

kadÈnÈn kocaya varmasÈ, evlenmesi haÒarat (sinek v.b.) hörgüç murdar olmak

se marier (pour une femme), prendre un mari insectes bosse d’un chameau crever (pour un animal)

mird mirîÒka avê/avî mirîÒo

baÒta oluÒan kepek v.b. su tavufiu ölü yÈkayÈcÈsÈ

bi mirinayî, bi mirina (bi mirinayiya wê bû) misas misdan, mizdan, perixandin, gemirandin misdan mist xurî, avlek sorik mitêl, Òelte mixmar mîkutok, mîrkutok mîna, wek, wekî, bîna mîrustan, murîstan

ölümüne üvendire ovmak ovma, masaj avuç çiçek kÈzamÈk Òilte kor, kor halindeki ateÒ su çiçefii gibi vücutta kuru yara açan bir egzema türü sulu egzema mesane istikrasÈz, dalgasÈ belli olmayan

pellicule de cheveux poule d’eau personne qui fait la toilette du mort à mort aiguillon, pique-bœuf masser massaj poignée vérole rougeole matelas rudimentaire braise petite vérole, varicelle comme une sorte d’eczema

unto death ox-goad to massage, to rub massage handful (3 fist) smallpox measles thin mattress embers chicken pox, varicelle like, as type of eczema

eczéma vessie fantasque, lunatique

eczema urinary bladder moody

bîrov mîzmîzk, mîzdank mojmojî, demdemî, rengarengî

to marry (of a women) insects, bug camel’s hump to die without ritual slaughtering (of ox, cow, sheep, goad) dandruff water fowl one who washes corpses

Ferhengoka Hawarê (III) kurdî mirx : teyr pat balafira dûrger

tirkî kuÒ kasÈmpatÈ uzun mesafe uçafiÈ

mafir : himin, hey, hemin dirêjî (yekî/tiÒtekî) kirin

nasÈlsa, mademki birine, bir Òeye hücüm etmek

bi darî (diyarî) yekî ketin

birini ziyaret etmek, birinin huzuruna çÈkmak

dûpaÒ mit ewlegeh; star pelax velo kirin page, pang helistin : helastin, hilatin, serbûn

fiil takÈsÈ tepe, tümsek sÈfiÈnak yÈkÈk kuru ot aramak, araÒtÈrmak, yoklamak harabe ev kalkÈp gitmek

heriÒandin heriÒîn nedîbar seqer miÒgul : bijang awan keniÒte mehdervani ji ker(r) ve dîmdar raser bûn; ser jê standin, fêz jê standin sergever, sergevaz serdeste kotî çêlî kirin ber pê kirin herîna di herênayê de mayîn Kerwankuj DûpiÒk Komika sêwiyan termê mixêl, termê Adem, heftbra pisaxe : ji mala axayan

sÈyÈrmak, hafif yaralamak sÈyrÈlmak, hafif yaralanmak görünmeyen saka kuÒu kirpik hayin sinagog himaye, koruma sessiz sedassÈz, sessizce artçÈ hakim olmak, üstünlük safilamak önder, Òef seçkin, mahir cüzam bahsetmek sunmak, arz etmek kararsÈzlÈk kararsÈz kalmak çolpan yÈldÈzÈ, kervankÈran akrep burcu Sürreya, Pervin Büyük AyÈ afiazade, afia soyundan

rejû KakeÒîn, Kadiz

maden kömürü Saman yolu

Amadekar : Zinar SORAN fransizî oiseau chrysanthème avion à longue distance, long courrier puisque attaquer quelqu’un / quelque chose rendre visite à quelqu’un, avoir une audience avec quelqu’un suffixe verbal motte abri, refuge herbe couchée fouiller, examiner maison en ruine se lever, lever le camp, décamper égratigner s’égratiner, être égratigné invisible chardonneret cil traître synagogue protection subrepticement, soudain arrière-garde prendre le dessus, l’emporter leader, chef distingué, expert lèpre parler (de) présenter indécision rester indécis Vénus (planète) Scorpion (ast) Pléiades Grande Ourse noble, descendant d’un hobereau ou d’un seigneur charbon La Voie lactée

înglîzî bird chrysanthermum long distance aircraft in any case, since as to attack sb/so to pay a visit, to have an audience verbal suffix clod, lump shelter, refuge folded herb to search wetched house to stand up, to leave to scratch to be scratched invisible goldfinch eyelash traitor synagogue protection surreptitiusly rearguard to take the lead leader, chief distinguished, skillful leprosy to talk (about) to present undecisiveness to remain undecided Venus (planet) Scorpio (ast) The Pleiads The Great Bear nobleman, descendent of a lord coal The Milky way

ïdyomên kurdî (III) Amadekar : Mustafa AYDOGAN Hemîd KILIÇASLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

beravêtî kirin

bir iÒi zamanÈndan önce, ifa ederek baÒarÈsÈzlÈfia ugratmak iÒlerini, düzenini kendi eliyle bozmak çanafiÈna sÈçam kendi iÒlerini bozmak, düzenini yÈkmak kaÒÈkla toplayÈp, kepçeyle dafiÈtmak

faire avorter (un projet)

to abort (a project) to cancel

détruire son ordre (son bien-être) par ses propres actions se tirer dans les pattes

to shoot one self in the foot, to be one’s own worst enemy to shoot one self in the foot

collecter avec des cuillers distribuer par louches; gaspiller; distribuer sans considération il a été intimidé dès son jeune âge (depuis il est devenu poltron) il est occupé (absorbé) par ses propres problèmes avec peine, difficilement [comment ça va ? - Difficilement; comment vont tes affaires ? - Elles paresseux, oisif, lourdaud [il est]

to waste

être courageux, lever la main à tatons on ne peut lui faire confiance (on ne peut descendre dans le puits avec sa corde) il travaille comme un forcéné pour pouvoir vivre comme un seigneur (un lion), sans être dans le besoin se discréditer, se couvrir de honte

to be brave, courageous groping (in the dark) (he is not reliable (you wouldnot climb down a well using him as a rope!) to work like a slave (=work hard) in order to live like a king

bi axurê xwe de rîtin, bi hesîra (kodika) xwe de rîtin bi çira (diwarê) xwe de mîstin bi bêjingê dan hev, bi serradê bela kirin; bi kevçiyan dan hev, bi heskê belav kirin bi cewrî diranê wî/wê rabûye

küçükken diÒleri çekilmiÒ, gözü korkutulmuÒ bi dabaÒa xwe da ketiye kendi derdine düÒmüÒ, kendi derdiyle meÒgul bi delka ye, bi dehfa ye, qûtê nemir e [halê te çewa ye ? ite-kalka, güçlükle [nasÈlsÈn ? — Bi delka ye.; Karê te çewa ye ? — Bi delka dimeÒe.] zar zor idare ediyorum. iÒler nasÈl ? ite-kalka yürüyor] bi destar e, destar bi lingan ve girêdayî ye; zexêl e, tembel, üÒegen, afiÈr canlÈ [dÈr] tiralê Bexdayê ye; cangiran e bi desthilanî bûn el kaldÈrmak, cesur, cüretkar olmak bi destpelkê el yordamÈyla bi dewla wî/wê mirov nikare here avê, mirov nikare ipiyle kuyuya inilmez bi cêrê wî/wê here avê, mirov nikare bi benê wî/wê dakeve bîrê bi dînitî dike, bi duristî (bi aqilî) dixwe; wek Òêran köle gibi çalÈÒÈp bey gibi yer; (began) dixwe, dike wek mêran yaptÈfiÈnÈ bilir; köylü kurnazÈ

bi dîwaran de rîtin, bi kasik û kovikên bavên xwe derîtin ta’ba wî bi erdê de teqiya, keda wî bû xura miriyan, keda wî bi avê re çû, kedkiro ji mala Qasê re, keda wî badilhewa (bi erdê re) çû; emeka wî bû emekê Basis, kedkirê kedwinda; kedkiro kednexwar erîn bi firê ketin ji Òîr vekirin : birin serî; temam kirin bi Òopa Òixrevanan mekeve : bi sap an genimê li pey Òixrevanan berhevkirî, qûtê malê nayê civandin bi gur re dikuje û bi xwedî re Òînê digerîne (Òîn dike); ew gur e, bi xwedanê malê re Òîn kir

kendini rezili rüsva etmek emefii boÒa gitti

il a travaillé en pure perte, ses efforts n’ont servi à rien

uzunluk ölçüsü, arÒÈn, 68 cm.

une mesure de longueur de 68 cm

kendi kanadÈyla uçabilmek; kendi gereksinimlerini karÒÈlayabilmek sonuca bafilamak

voler de ses propres ailes

mener à bien, mener (une affaire) à son terme taÒÈma suyla defiirmen dönmez on ne peut faire tourner un moulin avec des sceaux d’eau kurt ile (koyunu) yer, ev sahibiyle de avec le loup il dépèce la bête yas tutar; iki yüzlü (le mouton) et il porte le deuil du propriétaire

bi gwîzana (gûzanan) bi paÒpaniya... ketiye

ummadÈfiÈ yerden darbe yemek

bi heft dilan dil ketin bi hiÒkeberê (bê ser û çav) dan navê

sÈrÈlsÈklam aÒÈk olmak gözü kapalÈ, hesapsÈz kitapsÈz bir iÒe giriÒmek karÈn toklufiuyla çalÈÒmak

bi nan û zikê (nan û ziko) xebitîn

bi nigê (lingê) xwe ketin bi ser avê ketiye : kuvik e, sivik e, pelê wî zû derdikeve bi serî de hatiye : xwedî tecribe ye been wound the block bi serî kirin bi zimanê Òewitî (sotî) devê Òkestî

kendi ayafiÈyla bir iÒe (belaya) bulaÒmak hafif iÒler çabuk pazara çÈkar deneyimlidir, görmüÒ geçirmiÒ baÒgöz etmek, evlendirmek dilim tutulaydÈ, demez olaydÈm, afizÈm kÈrÈlaydÈ

recevoir des coups de la part des gens considérés comme des proches, être trahi par les siens tomber amoureux de tout son être entreprendre une action à l’aveuglette, sans réfléchir, à la légère travailler sans salaire, en échange d’être juste nourri, travailler pour peu de chose tomber dans le panneau, s’embarquer dans une méchante affaire il est léger, inconséquent, il se trahit rapidement il est expérimenté marier l’un de ses proches que n’ai-je pas tenu ma langue

bi zimanê xwe hatin girêdan, bi zimanê xwe pê vebû

kendi söyledikleriyle karÒÈ tarafa delil qui donne des arguments à ses veren adversaires, qui se fait piéger par ses propres propos

bi zimanê xwe ketin

kendi diliyle düÒmek

se trouver en difficulté pour ne pas su retenir sa langue

he was traumatized as a child, and has become timid as a result he is caught up in his own troubles limping along,

lazy, lacking intiative [he’s]

to discret oneself, to cover oneself in shame his efforts were in vain, he was unable to enjoy the fruits of his labor

a measure of length about 28 inches, 68 cm to be able to care for oneself to bring (a matter) to a close you can’t run a mill without a river he devours the sheep with the wolves and mourus the sheep’s loss with the owner; (description of a hypocrite, one who tries to work both sides of street to be double crossed by a friend

to full headover heels in love with... to go blindly into something to live from hand, scarcely make ends meet to fall into a trap, to get stuck / be fricked into doing something he has trouble hiding his true nature he is seasoned, experienced, he has to marry off (one’s son or daughter) said of someone who wishes he had held his tongue, wishes he had kept his big mouth shut said of someone who hangs himself with his own rope, who shoots himself in the foot, who gives his adversaries ammunition to use against him to be in bad position for not having kept his tongue

Nifir, Nifirîn Amadekar : ElîÒêr A A bavê min bixwe! Afatek reÒ serê te de bê! Agir bi malê ketiyo! Agir bi te keve! Agir li malê keve pêtî li asîmanan re derkeve! Agir li te bibare! Agir mala babê te bikeve! Agir mala te bikeve! Agir pêketiyo! Agirê dara berû ser serê te de bibare! Agirê kulê mala te keto! Agirê sor û semawat li te bikeve! Ahê min devê te de bê xwarê! Ahê min ji te re nemîne! Argonê te vemire! AÒîtê Xwedê li mala te bikeve (keve)! Atana we biqele! Ava reÒ bi çavê te de were! Ava reÒ di çava de hato! Ava sar bi çoka keto! Ava zer di canê te de bê xwarê! Ava zer di lêÒ keto! AvareÒ bête çavê te! AvareÒ bikevit di bin çavên te! Axûyê (jehra) marê kûr bixwe! Aynê (ayîk, ayn, ayîn) min ji te re nemîne! Azmanê dev Òikesto! B Bab li te bimre! Bab û bira li te bimrin! Bab û birayê te bi miradê te Òa nebe! Babaqulî bi te vede! Babê te xêrê ji te nebîne! BapêÒî bêyo! Bapîrê Kal bi te ve bide! Bayê cinan vêketo! Bayê fercê (felc) keve! Bayê quzanan bi te keve! Bayê reÒ bi te keve! Bayê sor bi te keve! Bayê reÒ te bigre! Bazinê sitoyê te biÒkê! Bê biro! Bê dunde herî înÒellah! Bê mirad çuyo! Bê ser û ber biçî! Bê ser û Òûn çuyo! Bedena te reÒ be! Bêgor çûyî! Bejna te biçe bin erdê! Bela te ber deryê te be! Bela te ji bin piyê te were! Bela te li ber lingê te be! Bela te li te bikeve! Bela te li te rast bê! Belkê bibe yekcare! Belqitiyê belqitî! Belqitiyo! Bêm ser cendekê te! Bêmirado! Ber bi gor bî! Ber bi gorr buyo! Ber xwe nediyo! Berçavê te bigre! Berdîla te kurt bitin! Bêserî û bêrat çuyo! Bêtar çuyo! Bêtonê te derketo! Bêtonê te di xizna te de be! Bextê te reÒ be! Bextî reÒî li te bikevit! BextreÒo Bêyî bimînî! Bi av û bi agir çûyî! Bi corka ketiyo! Bi te keve derdekî bê derman, dermanê te Òîrê teyran û qoçê keran be!

Bi xuriya ketiyo! Binerd bêyo! Bira li te bimre! Birûska meha gulanê li te bikevit! Birûska Xwedê li te bikeve! C-Ç Canzerî biyo! Çarka (laçika) spî li gewriya te biale! Çav rijyayo! Çav derketiyo! Çavê te birije ber pê te! Çavê te birije nav lepê min! Çavê te birije! Çavê te derkeve! Çavê te kor be! Çavê te li deriya be! Çavê te li mista min bikeve (keve)! Çavê te tim li riya be! Çavên te reÒ bin! Çavtarî! Çavtariya mirnê te bigirit! Çengê te biÒkê! Çêtiyên te werin xwarê! Cî û war destê te nekeve! Cîgera te biperite! Cîgera te devê te de bê xwarê (were)! Cîgera te di pozê te re were! Cîgara te pirtî pirtî be û devê te de bê xwarê! Cîgera te qul be! Cihimiyo! Çira te bitefe! Cîranê te mîratxwerê te be! Ciyê te li Òêneya tunebe! Çopleme girtî! Çûna te hebe hatina te (vegera te) tunebe! Çûyîna te hebe hatina te nebe! D Dê û bab li te bimrin! Deng li te bibile! Dengê dergûÒa kurîn nekeve guhê te! Dengê vajîna zarokan nekeve guhê te! Dêran bî! Derd û êÒ dowanzdeh mirin! Derdê bê derman bikeve canî te! Derdê Eyûbê kurmexwarî li te bikeve! Derîmoro! Deriyê te babê te bê girtin! Deriyê te kilît bibe! Destê te biÒkê! Destê te pûç bibe! Di bin çengan de hato! Di çava (n) de hato! Di gewriyê de mayo! Di her (ÒeÒ) zarokên xwe di Òoyekê de veÒêrî! Didan devê te de nemînin! Dil û hinavê te di devê te de were! Dil û hinavên te bêne xwarê! Diya te bimre! Dukel ji mala babê te bilind nebe! Dûndana te kor bibit! Dûnde bi dû te nekeve! E Elem! Em cenazê te rakin! Emrê te dirêj be, têrxwarina te tunebe! Ev nan xenîbê te be! Eyûbê kurmxwarî, te xwarî! Ez çavê te bi destê xwe bidim serhev! Ez hêvîdar im heya te ser goniyê be! Ez kefenê te bi destê xwe bibrim! Ez kevirê te bi ser dilê xwe dim! Ez li ser serê te bigerim! Ez li te helal nakim, bi agir û pêtî be bi canê te keve! Ez te bi destê xwe veÒêrim! Ez te bispêrim Xwedê! Ez te dispêrme Xwedê û pêxember! Ez te li dora serê xwe bigerînim!

Ez te qurbana serê xwe kim! Ez xêrê ji te nebînim! ‘E ‘Emirkurt!, ‘Emirquto! ‘Emrê te kurt be! ‘Emrê te yê sîvanokê be! Ê-F Êkanê sêsale xwe li gurba te bidit! Êlih te bidetin! ÊÒa zirav li te keve! Êvar li te nebe! Felek li te bigere! Fetisiyo! G Gence gence bî! (Çînî çînî bî!, perçe perçe bî! Kirtî kirtî bî! Kitor kitor bî!). Gerdena te bifisit! Gewriya te de bimîne! GoÒt helisiyo! GoÒtê canê te bihele! GoÒtê canê te bihele, tu bibî komek hestî! GoÒtê te pirtî pirtî devê te de bê xwerê! Gor bi dest neketiyo! Gor bi gor be (bî)! Gor li te teng be! Gorbigor geryayo! Gorbigor herî! Gorî buyo! Gulîkurê! Guliyê te birijin! Guliyê te kurr be! Gulla berbanga sibê li te keve! Gulla serê sibê li te keve (lê keto)! Gunê te reÒ be! Gur tê keve nav pezê te! Guran xwaro! Gurê har bi te bigre! Gurgê reÒ te bixwetin! H Ha tu bi reÒ bî! Herî înÒellah venegerî! Hes tu bi jana zirav bikevî! HeÒ û reÒ can bedenê te werbin! HêtereÒ hêta te bigre! HêtereÒ te bigre! Hewî bê ser te! Hey bîbigên te darijin ber pên te! Hey girfiringî li te bên û neynok tinebin tu xwe pê bixrînî! Hey koremar li binê belga guhên te ve bidit! Hey mala te xera be! Hey perqitiyo! Hey qet têr nexwî! Hey qet û weselên te vewerin! Hey topa Xwedê lê keto! Hey tu bi Òîn biyo! Hey tu qulinca tirkî girtî! Hey Xwedê dîn û îman ji te sitandiyo! Hirça gurgemêr li rasta te bêt! Hûn ber lêmiÒtê (lehiyê) bikevin! Hustiyê te ber te de bimîne! ï ïnÒellah ïnÒellah ïnÒellah ïnÒellah ïnÒellah ïnÒellah ïnÒellah

nemêr bî! ser zînî nebirqî! sitûyê te biÒkê! topa Mustefa li te bikevit! tu herî venegerî! tu jehriyê bikevî! tu têr nexwî!

J Jahrî! Jan te bigre! Janazirav bi te de were!

Janazirav te bigre! Jeniya marê kor bixwî! Ji babê xwe, Rebî kes jê nemîne! Ji gewriya te neçe xwarê! Jî kurto! Ji mêraniyê bikevî înÒellah! Jin bê ser te! Jina te bimre! Jiyê te bi san û keran bimînit! Jiyê te bibit jiyê heliz û gorizê! K Kalîna pez li ber deriyê te neyê! Kambax be! Kebaniya te bimre! KefreÒiya mirinê te bigirit! Kerafî! Kerrafî be! Kerrafiya mêrê mirinê! Kerrafiyê bixwe! Kerr biyo! Kerrê te li kwirê te bi hesili! (bi qelibe) Kevir kuçik li serê te be! Kevir û ber te de were! Kevir û koçik li te bibare! Kevrê te bi ser kevran nemîne înÒellah! Kezeb piritî! Kezeb reÒ! Kezeb xwê biyo! Kezeba te biÒewitit! Kezeba te bikele! Kezeba te devê te de bê xwarê! Kezeba te parî parî be! Kezeba te were xwerê! Kezeba xwe reÒ neke! KezebÒewitiyo! Kezebperitiyo! Kezîkurê! Kilîta li deriyê te bikeve! Kirmên duvî bidin laÒê te! Kitig di kuçka te de bizên! Koçik nan destê negre! Koçkê te bê agir be! (Yanî: tu bê jin bimînî) Koda gerê bi dest de nekevit! Kok lê bibire Koka we biqele (biqelike)! Koka we vemire! Konê te ji nav konan bê hilanîn! Korahî di çavên te bikevit! Kordunde çûyî! Koremar bi te vede! Korocax bî! Kotîbîn bikeve mala bave te! Kuçikê har bi te bigre! Kul bikeve mala te! Kul û mirin! Kula Helebê bikeve mala babê te! Kula Helebê di mala te bikeve! Kula Helebê li te keve! Kula reÒ ser mala te de bêt! Kula salê li te bikeve! Kulê biro! Kulî di zadê te bikeve! Kund li deriyê te bixwîne! Kund li ser xaniyê we deyne! Kundê kor li deriyê te bixwîne! Kundê kor li Òûn û warê te bixwîne! Kunêra reÒ li singê te hato! Kurê helekê! Kurê te bimre! Kureder! Kurm û kêz di laÒê te bikevin! Kurr û kem bî! L LaÒê te çêtî çêtî be! Lawo, tu pitkê pola re derkevî! Lê Òerab be! Lê pîroz nebe! Le‘netiyo! Li te bi jehr be! Li te bi xwîna xinzîr be! Li te bibe keratî! Li te goÒtê xinzîr be! Li te heram be! Li te jehra maran be!

Li te kul û derd be! Li te ne helal be! Li te negivire! Li te xwîna xinzîrê be! Lingê te biÒkê! Lingê te yê paÒiyê negihe pêÒiyê! M Mala babê te wisan xera bitin, bite berkê kinifan! Mala babê te xera be, stûn tunebe xwe ber bigre! Mala here ber mîrata! Mala te biçit ser malê! Mala te heft mîrate geryayo! Mala te ji nav malan bê hilanîn! Mala te li heft mîratan geryayo! Mala te ne ava! Mala te ne ava, mervantî ne heqê te! Mala te xera be! Mala xera be kêl li ser kêlê nemîne! Malê te bibe belayê serê te! MalÒewitiyo! Malkambaxo! Malkavil buyî! Malwêrano! Malxerabo! Malxupano! Mar û miÒk di malê keto! Marê kor bi te ve bide! Marê reÒ bi te ve bide! Ma Òale (înÒellah) bi kuÒtineke neÒûÒtî herî! Ma Òalê (înÒellah) kirasê reÒ li te be! Ma Òalê (înÒellah) tu di nava alemê susret bî! Ma Òalê (înÒellah) tu gullakî herî! Ma Òalê (înÒellah) tu herî darbesta te were! Ma Òalê (înÒellah) tu rahêlî bi çi bibe ax! Ma Òalê (înÒellah) tu yekî sibê, yekî nîvro, yekî êvarê hilînî! Me helewiya te xwaro! Mefil mewace (nexweÒiya zikêÒê) te bigre! Mejî di poz re hato! Mejî di qirrikê keto! MejîreÒî li te bikevit! Mejiyê te di pozê te re were! Mejî poz re hato! Mêlakê te devê te de bê! Mele negihe ser te! Mêrê te bimre! Meyt li erdê mayo! Meytê te hilê! Meyt hilato! Meytê te li erdê bimîne! Meyt li erdê mayo! Meytê te xwerê teyr û tuyan be! Mezin nebî! Mezin nebiyo! Mezinê mezela buyo! Milê te biÒkê! Min helewiya te xwaro! Min ji te xêr nediyo! Miradê te bi axê bibe! Miradê te di qirika te de bimîne! Mîratbuyî! Mîratxur tunebuyo! Mirazê te çavê te de bimîne! Mirazê te di qirika te de bimîne! Mirazê te mirazê gulka (navê pincarek e) biharê be! Mirin di çava keto! Mirna te hebit lê veÒartina te tinebit! Moran serê te de barê! Moran serê te de bê! Mû tiÒkê te ve neyê! N Nanê ceh destê te nekeve! Nanê rojê destê te nekeve! Nanê te bi sêlê ve nemîne! (Yanî: jina te bimre) Nanê te li ser sêhlê bisojit! Navê te ji dinyê hilê! Navê te nav navan nekeve (nehîlê)! Ne li vê dinyê ne li wê dinyê têrxwarina te tunebe! Neke der! Nemêr bî înÒellah (ma Òalê)! Neviyê xwe nebînî! NexweÒiya koçkan bi te bigre! Neynûk (nênûk) tunebe tu xwe pê bixurînî! O Ocax bi te ve bide! Ocaxa te bitefe (vemire)!

Ocaxa te ji kok de vemire! Ocaxa te kambax be! Ocaxa te kor be! Omrê te bibe omrê helizê hezîranê! Oranî bi çava da hato! Oxira te li hev neyê! Oxira te ne ya xêrê be! Oxira te nîvê rê be, bextê te jî bextê sê (koçik) be! Oxira te oxira xêrê nebe! Oxra te nehatin ve be! Oxra te nîvê rê be! Oxra te ya Qulo (qubo) be! P Pê te biÒkê! PenceÒêr li keçka dilê te bikevit! PençeÒêr li te bikeve! Pepûk û kondok di mala babê te de bixwînit! Pêxember xenîbê te be! Pi reÒ heÒê! PiÒreÒî li te bikevit! PiÒta te biÒkê! Pîlê te xilhin! Pîlên te bixelin! Pora te kur be! Porkurê! V Qelihiyo! Qesifiyo! Qirr bikeve nav we! Qulê serad û bijîngê di canê te de çêbe! Qur‘an bi te ve bide! Quriderê bixwî! Qurmiçiyo! Qurregisin bigrî! Quzilqurt bixwe! Quzulqurt! Quzulqurtê bixwî! R Razan hebe rabûn tunebe! Rebbî, tu kûr (kor) bibî ber destê min bikevî! Rebbî, cî û war bi destê te nekeve! Rebî, ava reÒ bi çavê wî bê! Rebî, jê ketê pê ketê! Rebî, marê kor bi te ve bide, porê serê te tev biweÒîne! Rebî, tu herî û venegerî! RêncareÒ bikevit nav hestî û weselên te! Rêya te bibit rêya nehatinverê! RîÒa xerab di te‘d derkeve! Riya rast pêÒiya te nekeve! Rûviyên te li dest û pên te bialin! Rûyê te reÒ be! S Sepelîska (seperîska) san (koçkan) te bigirit! Sewtik sar be (bî)! Sewta te bê birîn! Sitohê te biÒkê! Stoyê te biÒkê tasê te bineqise! … …alê tu bipelçiqî! …ape li ser te de bê! …êl û Òehtî bî! …elqitiyo! …eple li te keve! …er û pevçûn ji ber deryê te neçe! …ewitiyo! …în li mala te keve! …în û girî li mala te ranebe! …în û girî para te be! …îrê min ji te ra heram be! …îrê min li te ne helal be!

KURMANCî MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Directeur de la publication ReÒo ZïLAN Réalisation S. ILITCH & M. HASSAN

hejmar 22

zivistan 1998

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê ya 22emîn Civîna 22emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêdê) di navbera 26.10 - 1.11 1997an de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser nexweÒiyên heywanan, zimanê zarokan, îdyomên kurdî, hin termên hiqûqî û aborî, devoka Qerejdaxê û ferhengoka Hawarê xebitîn. Di vê civînê de Xosrow Abdullahî (Selmas), Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Salim Çeliker (Diyarbekir), Michael Chyet (WaÒington), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Selam Nouman (QamîÒlok), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Veysi Zeydanli (Bidlîs) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

NexweÒiyên heywanan Amadekar : Rojan HAZIM kurdî nexweÒî, nesaxî; nisaxî werar agir, alek, diryan cedew, (m) : piÒtkuliya bi kêm û elem a dewarên bar

tirkî hastalÈk belirti, alamet kuÒ palazÈ yük hayvanlarÈnÈn sÈrtÈnda oluÒan bere

cedew girtin peqik, pêlqik, avlik

yara, bere kaplamak deri ya da ciltte oluÒan su kabarcÈfiÈ tÈrnak hastalÈfiÈ

kifte, Òeqdan, simrizî kabik, kabçûyî kam, debax, devkulî qolinc, zikêÒî qesel, seqav, seqew piÒtî beza bilez avê nede hespî, ew dê seqavî bibe bi zoliyan

fransizî maladie symptôme, indication, signe diphtérie, croup inflammation purulente du dos des bêtes de somme due au frottement du bât être couvert de purulences ampoule, hydropisie

grive (zool.) crampe hayvanlarda afiÈz iltihaplanmasÈ, ulcération buccale, infection ülseri des animaux kulunç colique, crampe çatlama, soluksuzlaÒ-maktan mort d’essoufflement (pour un ölme cheval hÈzlÈ koÒudan sonra ata su après cette course rapide verme, zatürye olur n’abreuve pas le cheval, il va attraper une pneumonie fazla yüklenmekten ürkmüÒ, cheval ou mule traumatisé par des fardeaux lourds et qui yük taÒÈmaktan kaçmak refuse d’être chargé

pêsatî xurîk

at zatüryesi hayvanlarda çicek hastalÈfiÈ

xurî guhanreÒî, guhanok guhanokî bûyîn, bi guhanokê ketin tebek, Òebek marik, mûmark Òîlav, firÒik bawêÒe, bawêÒî, baêÒe pêÒûkî, pêkî, gurî kotî ketew, kedew kêtav mêlak, teÒenek zerik, nexweÒiya germê : di dawiya biharê destpêka havînê peyda dibe ta pezê tawî axûzî, axorî : nexweÒiyeke ku ji zêde xwê xwarinê tê kepenek harî qotik : nexweÒiya ku pez pê niÒkeva dimire gêjî jarî, jehrî

çiçek hastalÈfiÈ meme iltihabÈ meme iltihabÈna bulaÒmak Òap hastalÈfiÈ tenya Òirden meme romatizmasÈ uyuz cüzzamlÈ cilt sakafiÈsÈ sakafiÈ, ruam bronÒit sarÈlÈk sÈtma sÈtmalÈ koyun fazla tuz yemekten dofian bir hastalÈk kepenek kuduz

sersem, seremlik 1) zehirlenme, 2) mide fesadÈ

kûnêr, kînor kan çÈbanÈ nikilÒîn, nikleÒîn tavuk kolerasÈ (mirîÒk) bi nikilÒînê ketin tavuk kolerasÈna tutulmak sebenisk, sebînisk, sebînisî : köpek hastalÈfiÈ nexweÒiya seyan e, ku heke kurî an jî boçikê jê bikin, xelas dibe yeman : kînoreke xedar e, li ser hayvanlarÈn omuzlarÈn da milan derdikeve, tu çareya wê nîne oluÒan çaresiz yara yeman derxistin «yeman» a tutulmak birîna reÒ Òarbon hastalÈfiÈ kêlik, nûnik, neynok, firnik nûnikî bûyîn, firnikî bûyîn

pneumonie chevaline clavelée, variole du mouton et des vaches variole mammite, mastite être atteint de mammite fièvre aphteuse ténia, cénure caillette rhumatisme des mamelles gale lépreux morve cutanée, farcin morve bronchite ictère, jaunisse

îngilîzî disease, sickness, illness symptom, sign, indication diphteria purulent boil on animal’s back,due to irritation by loads carried on the back blister softening of horse’s hoof, thrush cramp animals’ mouth ulceration colic, cramp (horse’s) death from breathlessness (shortness of breath) after this fast ride don’t give the horse any water, or he’ll catch pneumonia horse or mule traumatized by being overloaded with heavy burdens, who refuses to be loaded down pneumonia (horse’s) sheep pox, cowpox small pox, variola mastitis to get mastitis foot-and mouth disease of cattle taenia rennet stomach, abomasum rhumatisme of the udders scab, mange leprous skin glanders glanders bronchitis icterus, jaundice

paludisme, malaria mouton atteint de malaria maladie causée par une consommation excessive de sel maladie du foie des moutons rage tremblante, maladie tremblante des moutons vertige 1) empoisonnement, 2) indigestion abcès choléra des poules être atteint de choléra (poules) une maladie de chiens

malaria sheep suffering from malaria illness caused by overeating

plaie incurable qui apparaît sur les épaules des animaux être atteint de «yeman» charbon, anthracose

uncurable boil on an animal’s shoulder to suffer from “yeman” anthrax

liver disease of sheep rabies scapie staggers 1) poisoning, 2) indigestion, sick from overeating boil, blood boil chicken cholera to suffer from chicken cholera disease of dogs

Devoka Qerejdaxê (VI) Amadekar : Mahmûd LEWENDï kurdî moz; mozezebeÒ mozqirtik, zirqîtik guhê xwe mûç kirin

tirkî eÒek arÈsÈ sarÈ renkte yaban arÈsÈ kullaklarÈnÈ dikmek, kabartmak dikilmek dolama karÈnca

xwe mûç kirin mûmar mwîrî, mûrî, morî, mûr, mûrîstang, morîstank, gêre, gêrgere, gerîk, gêrgêrîk mwîrîstan, mûristan, karÈnca yuvasÈ morîstan neçel çatal, yaba vs. parmafiÈ neçê iyi olmayan, kötü neçê kirin iyi yapmamak neçêyî, nêçêtî nermijandin nermijî nermojnakî, nermojekî, wekî nermijî, nermoÒkî nermik nermika guh nermika qêf, nermika serî, Òilîka serîn, Òillik nesax newêrek nêm, kêm nêm girtin niÒmî

nokbec : nokbejî, noka bejî noman : nêreker nuhmalî, nûmalî

nuka : noke, nika nûtik riÒk pak, paqij

fourchon, dent incorrect, mauvais mal agir, se comporter mal incorrection mariner

formicary, ant’s nest, ant hill prong (of a fork, etc) incorrect, bad to misbehave

lobe lobe de l’oreille fontanelle

lobe ear lobe fontanel

esen olmayan, hasta korkak irin, cerahet irin toplamak titiz, itinalÈ, temiz

souffrant, malade lâche, poltron pus suppurer soigné, très propre,

halden düÒmek

noÒîcan be

fourmilière

meme kulak memesi bÈngÈldak

nixilîn : bê hal ketin, bê taqet ketin nixilandin : anîn xwar

nîçik : gillik, çillik, zîlik no

dresser les oreilles to prick up one’s ears se dresser to hold oneself erect panaris whitlow fourmi ant

incorrectness to marinade, to marinate marinated gentle, soft, tendre

itinalÈ bir kadÈn

beroÒk

îngilîzî hornet wasp

kötülük yumuÒatmak, katÈlÈfiÈnÈ gidermek yumuÒamÈÒ ramoli, mariné yumuÒafiÈmsÈ douillet, mou

jinek niÒmî

niyêr : nêr niyêrmo : nêremê, nêrûmê, nêrebwîk nizar, dibûr

fransizî frelon guêpe

devirmek, yere atmak eril hünsa, erdiÒi

sick, ill, unwell coward pus to suppurate tidy, careful, very clean and neat groomed (appearance) une femme soignée a tidy, careful, groomed woman être épuisé, très to be worn out, very affaibli, à genoux weak, exhausted abattre to knock down, to throw down, to overthrow masculin, mâle male, masculine hermaphrodite hermaphrodite

pak kirin palik : kurtan palûke, m

temizlemek semer küçük fabrika

pang : xirbê ser vekirî

üstü açÈk harabe

pap papûr, m pardax : texsîr pardax kirin parzin

posa Òose, cadde esirgeme, taksir esirgemek süzme bezi

parzinandin, parzandin, sütü süzmek dakirin paÒpêkî, paÒpê, paÒîpê, tersine paÒ û pêÒ, bere paÒ, paÒopê paÒpêkî li kerê siwar bûn eÒefie tersyüz binmek takêÒ : pêlawên ku an ikisi de safi yada tenê yên piyê rast an sol ayafia uyan yên piyê çep bin; solên ayakkabÈ çifti takêÒ : her du fer jî ên piyekî ne; herdu çep in an herdu ên çepê ne vajî, berevajî ters yüzlü paÒpaÒkî, berepaÒkî gerisin geri payin pelandin

gotinên pelpûçî

beklemek el yordamÈyla yoklamak saçma sapan, abuksabuk, boÒ, anlamsÈz abuksabuk sözler

pelikîn xwe pelikîn

gözü korkmak büzülmek

pêlkut

yarÈm yamalak

pelepûçî : viqî vala

karê xwe pêlkut kirin güneÒ görmeyen yer güneÒlik, güneÒ alan yer klitoris hÈrçÈn, sert, huysuz 1) afiyet olsun, 2) sÈhhatler olsun

yabani nohut

ubac

sunless slope

adret

sunny slope

clitoris qui a un mauvais caractère, méchant que cela te (vous) fasse du bien (se dit à une personne qui mange, qui boit, qui sort du bain, etc.) pois-chiche sauvage

clitoris ill-tempered, badtempered, naughty may it do you good (said to person eating, drinking or coming from bath, shaving)

wild chickpea, wild garbanzo bean eÒÒek (eril) âne mâle donkey, jackass yeni ev kurmuÒ personne qui vient one who has recently olan kimse de fonder un foyer, established a une famille household (newly wed) Òimdi présent, maintenant now yavÒak (bit yavrusu) larve de poux nit (of louse) sirke (bit yumurtasÈ) lente nit (of louse egg) temiz propre clean

pelkutkî karê pelkutkî pelok, pelûr, pilor

perpitîn, pelpitîn pêrgî, pêrgînî, pêÒî çûn pêrgiya yekî pêxwarinî pijgûrî, biÒkûrî, piÒkur

pil pil, pilepil pincîk, pîjik

pirpar, parpar peritandin

nettoyer bât manufacture, petite fabrique ruines d’une maison où on cultive un potager

to clean packsaddle small factory

à contresens, à rebours

in the opposite direction

monter l’âne à contre sens paire de chaussures consitant de deux pieds droit ou de pieds gauche

to rode the dankey sitting backwards a pair of shoes consisting of two left-foot or two right-foot shoes

à l’envers à reculons, en arrière attendre tatônner

inside out reverse backwards to wait to grope around

ruins of a building inside of which a vegetable garden is planted lie dregs chaussée, route road, thoroughfare épargne, protection saving, protection épargner to save gaze à filtrer le lait filtering cloth, strainer filtrer le lait to filter (milk)

absurde, incongru, nonsense, absurdity incohérent paroles absurdes, creuses, sornettes, absurdités être intimidé se recroqueviller, se faire petit à moitié fait, incomplet

nonsense, rubbish meaningless speach to be intimidated to shrivel up, shrink

only half done, interrupted in the middle iÒini yarÈm yamalak faire son travail à to botch (up) yapmak moitié, bâcler (work), to do sth. son travail perfunctorily baÒtan savma bâclé slapdash baÒtan savma iÒ travail bâclé a botched (up) (piece of work) bulamaç bouillie thick soup made with flour, butter and sugar debelenmek palpiter to palpitate, to quiver ön au-devant front, foremost birini karÒÈlamak aller au-devant to go meet; de quelqu’un to welcome katÈk en-cas, casse-croûte snack ayak üstü iÒlerde enfant qui effectue child who performs çalÈÒan çocuk les menus travaux small tasks domestiques dÈrÈltÈ grognement grumbling, snarling tÈrnak kenarÈnda excroissance callus çÈkan sert deri formée autour parçasÈ d’un ongle semizotu pourpier purslane (kumaÒ, et, vs için) se désagréger to distingtegrate, lime lime olmak, come apart dafiÈlmak

Zimanê zarokan Amadekar : ReÒo ZïLAN kurdî zimanê zarokan : zarê zarokan aba, bab, baba, babba, babo, babbo, bav, bavo, eba, ebo, yabo be ! : gava ku dixwazin zarokan bi henekî veciniqînin yan jî bitirsînin vê dibêjin. bebê : ji bo gazîkirina zarokên keçînî dibêjin. bebî : 1) bebek, bebe, bebik ; 2) bûkik bebo : ji bo gazîkirina zarokên kurînî dibêjin. bilo, pilo : cûcik, bilik biok, biho, bi'ok : 1) bihuk, kurm û kurmik, 2) heywan bive, pive, biv, çiz : tehlûke, xeter bive bûn, pive bûn : (bi) tehlûke bûn, (bi) xeter bûn bu' : gava ku dixwazin zarokan bi heywanekî bitirsînin vê dibêjin cîcî kirin : xweÒik kirin, xemilandin xwe cîcî kirin : xwe xweÒik kirin cîcî bike! : xweÒik bike!, bixemilîne! cîcî bûn : xweÒik bûn, xemilîn cîcî : xweÒik, rindik, bedew, ciwan, law, spehî, xasek cîrceq : babûtanî, zirnezîq, tingilafistan, tingilafistî. Li hin deveran, gava ku zarokan li babûtaniyê siwar dikin, dibêjin : ”cîrceqê sabûnreqê”. cûcê, tûtû : miriÒk ça'ço, çe'ço, çehço : çav çeç, çeçik, çeço, deço, pepik, tet, tetê, teto : dest. Li hin deveran, gava ku bavek destvala ji bajêr vegere malê, ji zarokan re vê dibêjin : ”pepikan l´hev xe babo hat, ker firot û destvala hat”. çîk, cîq, cî', dîq : gava ku bi zarokan re dilîzin bi maneya ”min tu dîtî” vê dibêjin û dom dikin : ”çîk, baqle baçîk!”. çîkçîk : çûk, çivîk çiço : memik, çiçik çik çik, eçê eçê ! : ji bo ku zarok li ser piyan rawestin vê peyvê dibêjin. çiz kirin : 1) dax kirin, 2) Òewitandin, sotandin çiz bûn : 1) dax bûn, 2) Òewitîn, sotin çiz : 1) xeter, tehlûke, 2) germahî, agir, ar, Òewat çoço : ker çûçî kirin, çûç kirin, çûçê kirin, tot kirin, tûtî kirin : rûniÒtin çûçî bike !, çûç bike !, çûçê bike !, tûtî bike !, tot bike ! : rûne ! çûçî, çûç, çûçê, tûtî, tot : rûniÒtin çum çum kirin : 1) serê xwe ÒûÒtin, 2) ketin avê, ajnê kirin da, dada, eda, dado, dadê, inê (ji tirkî) : dê, dayik dehdeh : hesp dirrin dirrin : makîne dûdê : pez e e e ! : ji bo ku zarok razên vê dibêjin ehe kirin : kuxîn etê : 1) et, xwîÒka mezin, li hin deveran ji bo dê jî dibêjin, 2) xwîÒkê, hekê, hakê ! ex kirin : 1) ji devê xwe derxistin, 2) tif (tû) kirin 'e, 'e'e, e'e, 'ek, ‘ey : 1) pîs, 2) gû 'e bike !, e'ê bike !, 'e'e ! e'ê !, 'ek ! : gû bike 'e bûn, e'ê bûn, 'ek bûn, 'ey, 'ehê : pîs bûn, lewitîn 'e kirin, 'e'e kirin, e'ê kirin, 'ek kirin, 'eke : pîsiya xwe kirin, destava xwe ya mezin kirin, gû kirin 'eç bike !, 'eç !, 'eçî !, 'eç'eç ! : lê bide ! 'eç kirin, 'eçî kirin, 'içê kirin, 'eçê kirin, 'eçe kirin, kûta kirin, qutî kirin: lê dan, lê xistin, kutan, qutan 'em kirin, 'emî kirin, 'epî kirin, hem kirin, 'epo kirin, ‘epo : xwarin 'em bike !, 'em !, 'emî bike !, 'emî !, epî bike !, ‘epî !, ‘epo bike !, 'epo !, 'epo bixwe !, hem bike!, hem ! : bixwe ! 'em, 'emî, 'epî, 'epo, hem, hepo : xwarin, xurek 'ew'ew, 'ewo, 'ew'ew, kûçî, kûço, hepo, wowo, vûve, kûço : se(g), kûçik, kûtî, kûto fi kirin, fû kirin, pû kirin: 1) pif kirin, 2) bi pifê sarkirina xwarinê fin: difin, poz, bêfil, kepû, lût fofo : ji bo xwarinên wek savar û birinc dibêjin girgirok, dardarok: 'ereboka bi sê toterîkan ya ji bo fêrkirina birêveçûna zarokan gize kirin : gez kirin, kit kirin gize bike !, gize!, gez ! gix : ji bo ku zarok bikenin vê dibêjin

tirkî çocuk dili baba çocuklarÈ Òakayla ürkütmek içÈn söylenir kÈz bebefii çafiÈrma formu bebek Erkek bebefii çafiÈrma formu çük (çocuk dilinde) böcek tehlikelidir tehlikeli olmak çocuklarÈ bir hayvanla korkutmak için söylenir cicilenmek, süslenmek

fransizî langage enfantin papa interjection pour faire plaisamment peur à un(e) enfant forme vocative pour appeler une bébé 1) bébé ; 2) poupée forme vocative pour appeler un bébé zizi bebette (insecte), bestiole c’est dangereux, attention bobo! être dangereux hou, se dit pour faire peur aux enfants avec une bête (loup) se faire beau (belle)

îngilîzî baby talk dad, daddy an interjection like saying «boo» to excite an infant vocative form for calling a baby girl 1) baby, 2) doll vocative form for calling a baby boy pee pee bug (insect) it’s dangerous, careful boo boo! to be dangerous ooooh, interjection used to frighten a child as if a wolf was coming to make oneself pretty

cicilen cici olmak cici tahterevallÈ

fais-toi beau (belle) être mignon beau, mignon balance

make yourself pretty to be cute pretty, cute teeter - totter

tavuk göz el

poulet oeil main (menotte)

chicken eye little hand

seni gördüm

coucou !

peek-a-boo !

kuÒ meme Bebeklerin ayakta durmalarÈ için söylenir yakmak yanmak 1) tehlike, 2) ateÒ, yakÈcÈ eÒek oturmak otur otur 1) yÈkanmak, 2) yüzmek anne at makina koyun çoçuklarÈ uyutmak için söylenir öksürmek abla, bazÈ yörelerde anne için de söylenir afizÈndan çÈkarmak, tükürmek 1) pis, kötü, 2) bok kaka et pislenmek, altÈnÈ kirletmek sÈçmak

oiseau nénés (téton) se dit aux bébés pour qu’ils se tiennent debout brûler être brûlé 1) danger, 2) feu, brûlant hi han (âne) s’asseoir asseids-toi! assis 1) se laver, 2) nager maman dada (cheval) machine, appareil mouton dodo ! tousser grande soeur, soeur aînée, dans certaines régions se dit aussi pour la mère cracher, baver 1) pas beau (mauvais, vilain), 2) caca fais caca se mouiller faire caca

bird nipples «upsy-daisey» expression to encourage babies to stand up to burn to be burnt 1) danger, 2) fire, burning donkey to sit down sit down ! sit 1) to wash oneself, 2) to swim mum, mummy; mom mommy horsey machine, apparatus sheep «bed-y-bye», night-night to cough elder sister, big sister

vur dövmek, vurmak

frappe, cogne battre, frapper

hit, strike, to hit asainst something to hit, to slap

yemek ye !

miam (manger) mange !

yum-yum (to eat) eat !

mama köpek

nourriture, miam-miam toutou (chien)

food, yum-yum doggie, puppy

üflemek, üfleyerek sofiutmak burun çocuk dÈlinde pilav çocuklara yürümeyi ögretmekte kullanÈlan üç tekerlikli araba ÈsÈrmak ÈsÈr ! gül !

to blow nose rice, pilaf 3 wheel apparatus to teach infants to walk, «baby walker» to bite bite ! giddy-giddy, said while tickling a baby to make him/her giggle smile ! (giggle) meat to shake, to nod one’s head go on, lets go the rocking an infant in a cradle

come here !

gixkan bike ! : bikene ! goço : goÒt goganî : ji bo ku zarok serê xwe kil bikin vê dibêjin hadê, heydê ! : de em herin ! hêjanî : ji bo hejandina zarokan dibêjin

gül ! et baÒÈnÈ safia sola sallamak haydi çoçuklarÈ sallamak için söylenir

hêzok : hembêz, himêz, hemêzok heçî berê, gula zerê : ji bo ku zarok werin ba mezinan ew vê dibêjin û yê ku pêÒî têt Òekir didinê. hela hela ! : de rabe were ! hopanî : ji bo hopkirina zarokan dibêjin hozanî, zozanî : ji lîstika ku mezin xwe li ser piÒtê dirêj dikin û herdu pêyên xwe didin ber zikê zarokan û wan li ser zik radikin

koyun, bafiÈr

souffler nez riz, pilaf voiturette à 3 roues pour apprendre aux enfants à marcher (bébé trotte) mordre mords ! guili-guili, se dit en chatouillant un bébé pour le faire rire risette (rire) ! viande hocher de la tête vas-y, allons-y l’action de bercer un enfant dans un berceau sein, giron

gel bakalÈm !

viens ici !

to spit up, drool nasty, dirty, é) caca go caca, go poo poo wet oneself to go caca, to go poo poo

breast

hewayê dibêjin. Li hin deverên din jê re hozanî jî tête gotin. ime, mem : 1) tî, têhnî, 2) ma tu tî yî ? / ez tî me, 3) av dayîna zarokan, av xwastin kaka : ji bo tiÒtên wek Òekir, Òekirok û çikolate dibêjin keka, keko, kek : birayê mezin. Li hin deveran ji bo bav jî dibêjin. kidê : kara bizinê, kar, karik. ji bo bizinan jî tête gotin. kite kite : gava ku zarok dikuxin mezin destê xwe li piÒta wan dixin û vê gotinê dibêjin. Ango : helal helal !, para te para te ! kix kirin : pîs kirin, kirêt kirin kix bûn : pîs bûn, kirêt bûn kix, kîx, be’ : pîs, kirêt kûk ! : ji bo ku zarok li mirovî binihêre vê dibêjin lalî kirin, ahê kirin, ela kirin, elak kirin, îdî kirin, lele kirin, lala kirin, lolo kirin, lolî kirin, tatê kirin, hahê (hayê) kirin, nenî kirin, nînî kirin, ule kirin : razan, raketin, nivistin, ramedan, xew kirin lalî, ela, elak, îdî, lele, lala, lolo, lolî, tatê, hahê (hayê), ahê, nenî, nînî, ule : xew lorik : sawa, dergûÒ lûlû kirin, çizê kirin, bel kirin, bil kirin : mîz kirin, mîztin, destava xwe ya piçûk kirin, pij kirin lûlû bike !, lûlû !, çizê bike ! bilo bilo !, belo belo ! : mîz bike ! lûlû, çizê : mîz, destava piçûk, pêÒav maç maç, pû'pû' : 1) dengê maç kirin û maç jê standinê ye, 2) maç, paç, ramûsan mamo : mam, ap me'ik : berx me'e, me'me' : pez, mîh memî : xwarin, xurek même, memo, mîmî : mêjok, memik : 1) mêjok, memik, 2) memik, çiçik 3) li hin deveran ji bo avê jî dibêjin mi'o, te'te', çêlê : çêlek, çêl, manga na na na ! : ji bo ku zarokan aÒ bikin vê dibêjin nanî, nene : nan naynay kirin, nîna kirin : dîl kirin, govend girtin, reqisîn, dans kirin naynay bike !, naynay !, nîna bike !, nîna !, : dîl bike ! nono : kinc û cilên nû papîk : tiÒtên ku dixin pêyên zarokan papol : solên (pêlavên) zarokan pepe : nan. Lin hin deveran ji bo ku zarok xwarina xwe bixwe vê peyvê dibêjin pepo, papo, pepê, pêtik, pep : pê. Li hindek deveran pepo ji bo nan jî dibêjin piçê, tixo, 'olik : golik pifo, pifok, fifok, fifo : xwarina germ piÒo : pisîk, piÒîk, kitik pitê ! : bebeka keçînî. Ji bo gazîkirina bebeka keçînî jî dibêjin. pitik : zaroka piçûk, dergûÒ pito : bebekê kurînî. Ji bo gazîkirina bebekê kurînî jî dibêjin. pixk ! : ji bo ku zarokan bi henekî bitirsînin vê dibêjin qoço, tek lolo !: gava ku dixwazin bi zarokan re qoç bilîzin vê dibêjin qulopanî, qulopinc : navê lîstika teqle avêtinê ye ÒoÒo kirin, soÒî kirin, ÒoÒî kirin : sûÒtin taytay kirin, dardar kirin, tena (tinê) kirin, westê kirin : li ser pêyan sekinîn taytay bike !, taytay !, tay ! dardar bike !, dardar !, westê bike !, westê !, tena (tinê) bike !, tena (tinê) ! Li hin deveran, gava ku mezin dixwazin zarok li ser pêyan rawestin, dibêjin : “tinê tinê, bejna dinê”: li ser pêyan bisekine ! tetik : lepik, destkêÒ, destgork tîtî, tîtîk, çîçî, tîtik : lîstok tîq ! : ji bo ku zarok bikenin vê dibêjin toto : qûn ufe bûn: germ bûn ufe : germ e ! uve bûn: sar bûn uvvv : sar e ! wiÒik, piÒik piÒik: gava ku dixwazin zarok bikenin tiliya xwe li lêvan didin û vê dibêjin xitik, xeto : bebeka keçînî xûçê, xwekê !: 1) xwîÒk, 2) xwîÒkê! navên gehînekên biserpêyan ketina zarokan 1 - qûnçûçkî, qûnçûçî, liqûnrûniÒtin, li ser qûnê rûniÒtin di vê gehînekê de zarok 5 - 6 mehî ne û êdî dikarin li ser qûna xwe rûnin. 2 - qûnkiÒk, qûnxiÒk gava ku zarok dikarin xwe li ser qûna xwe bixiÒînin û herin. 3 - zikkiÒk, zikxiÒk, xuÒîn di vê gehînekê de zarok dikarin xwe li ser zikê xwe bixiÒînin û herin. 4 - çarlepîk, çarlepk, çarpîk, çaplûk, çepelî gava ku zarok dikarin bi çarlepkî bi rê ve herin. 5 - taytay, tenatena, tenêtenê, westêwestê, dadar gava ku zarok nû dikarin li ser pêyan bisekinin. 6 - gavavêtin gehîneka ku zarok êdî dikare gav biavêje. 7 - kostekqetandin, bendikqetandin zarok êdî dikare xweÒ bi rêve here. ji bo vê jî bendekî (kostek) piçekî xav bi herdu pêçiyên mezin yên zarok ve girê didin û dihêlin ku ev bi rêveçûnê wî bendî biqetîne.

su

wa wa, boire (eau)

wa wa, to drink (water)

bonbon, çukulata gibi tatlÈ Òeyler Abi, afiabey kuzu çocuk öksürdüfiünde büyükler sÈrtlarÈna vurup söyledikleri söz kirletmek kirlenmek kÈh, pis, kötü baksana uyumak

bonbon grand-frère, frère aîné caprin, chevreau formule dite par les adultes lorsqu’un enfant tousse salir, souiller se salir caca (sale, vilain) coucou faire dodo

sweets, candy elder brother, big brother kid comment by adults to children when they cough to dirty to get dirty dirty, nasty, caca peek-a-boo to go bed-y-bye, night-night

uyku

dodo

to take a nap

beÒik çiÒini yapmak

berceau faire pipi

craddle to wee-wee (b.b), to go pee pee

çiÒ ! çiÒ öpücük

fais pipi ! pipi bisou

wee-wee ! (b.b), go pee pee wee-wee, pee pee kiss

amca ofilak koyun mama, yemek 1) emzik 2) meme inek çocuklarÈ yatÈÒtÈrmak için söylemir ekmek oynatmak oyna ! yeni elbise çocuklarÈn ayaklarÈna giydirilen çocuk ayakkabÈsÈ 1) ekmek, 2) ye !

tonton agneau mouton nourriture pour enfant 1) tétine 2) sein, téton vache se dit pour apaiser les enfants pain faire danser danse ! vêtement neuf chausson chaussure d’enfant 1) pain, 2) mange !

uncle lamb sheep baby food 1) pacifier 2) nipple cow said to appease children «shh-shh» bread to make someone dance dance ! new clothes baby slippers baby shoes 1) breat, 2) eat !

ayak

pied

foot

dana sÈcak yemek kedi diÒil bebek bebek eril bebek

calf hot meal pussy (cat) baby girl baby baby boy

toslama

veau repas chaud minou, miaou (chat) bébé (de sexe féminin) bébé, nouveau-né bébé (mâle) hop là ! donner un coup de tête

takla yÈkamak ikÈ ayak üstünde durabilmek

culbute laver se tenir debout

somersault to wash to keep oneself up

bebeklerin ayakta durmalarÈ için söylenir

debout ! (se dit pour les bébés qui commencent à se tenir debout)

stand-up ! (expression to encourage babies to start standing upsy-daisy

eldiven oyuncak gül bana, gülsene ! kÈç, popo sÈcak olmak sÈcak sofiuk olmak uv !, sofiuk ! haydi gül !

gant joujou, jouet fais risette fesse être chaud chaud être froid froid fais risette !

glove toy smile, give me a smile bottom, butt to be hot hot to be cold cold give me a smile !

diÒil bebek bacÈ çocuklarÈn ayakta durabilme evreleri kÈç üstü oturabilmek (5-6 aylÈk çocuk)

bébé féminin frangine, petite soeur étapes d’évolution des enfants jusqu’à ce qu’ils se tiennent debout se tenir en position assise (vers 5,5 - 6 mois)

baby girl little sister stages of babyhood until they stand

kiç üstü ilerleme

se traîner sur les fesses

to scoot on one’s backside

yüz üstü sürüklenerek ilerleme

avancer en rampant à plat ventre

to crawl on one’s stomach

emekleme

marcher à quatre pattes

to crawl on all-fours

ayakta durabilmek

pouvoir se tenir debout

to stand upright (erect)

yürümeye baÒlamak, adÈm atmak

faire les premiers pas

to take one’s first steps, to toddle

ipini koparmak, kendi baÒÈna yürüyebilmek

il est devenu autonome pour marcher

he can walk by himself, on his own toddler

to butt (with the head), billy buck

to sit up (about 5,5-6 months)

ïdyomên kurdî (IV) kurdî bi çar çavan girîn, bi xwe de pûkîn

bi der û ro de çûyin : bi ser de barîn, rijîn, (Xwedê dayê, tê de digevize) bi dê û bav kirin ; cî bi cî kirin bi korayî (nezanî) ketin nav bi ser çavên xwe de mîstin : xelk ji xwe dûr xistin; pê re bazar nebûn bi ser kodika tije girîn

tirkî fransizî iki gözü iki çeÒme afilamak, se plaindre à tout propos, à tort gereksiz yere sürekli yakÈnmak, Òikayet edinmeyi alÈÒkanlÈk edinmek çok zengin olmak, mal içinde yüzmek être très riche, nager dans l’opulence yerli yerine oturtmak, kanÈtlamak körü körüne bir iÒe girmek itici olmak, kimseyle anlaÒamamak

bi Òilfa... xwe ketin

tok karna, varlÈfia rafimen afilamak, yakÈnmak çabasÈz zahmetsiz servet sahibi olmak

bila kumê me li ser keçeliya me be, bila serê gurrî di bin kum de be...

külahÈmÈz kelimizi örtsün, kÈrÈlan kol yen içinde kalsÈn

bilind firîn

yüksek uçmak

bilind firîn û nizm ketin

yüksek uçup alçak düÒmek, umdufiunu bulamamak büyüklük iddiasÈnda olmak bildifiini okumak, kulak asmamak

bilind kuxîn bilûra (li) ber guhê gê (gayî) ye : wekî ji dîwêr re bêjî, deng nabe xwe û bi ya xwe dike bin cil (berr) kirin

hasÈraltÈ etmek, sümen altÈ etmek

bin Òil bûyîn

ayÈplÈ, kusurlu olmak, gizli aybÈ olmak

binguh (belegoÒk) germ kirin: lê xistin bin xwe dagirtin

kulaklarÈnÈ okÒamak, tokat vurmak altÈnÈ doldurmak, yükünü tutmak, köÒeyi dönmek kurÒunlamak kÈzlÈktan düÒmüÒ savurgan, dipsiz kuyu dünden razÈ olmak, iÒe teÒne olmak

bin çengê wî germ kirin bin filitî ye, bin avêtî ye, goÒt daye pisîkê binfilitî bi nan û perçeyekî li ber gerîn beqa nekirin, av negihiÒtin ser, av bi ser de nexwarin ; di cîh de mirin bê bintar ba di ber de nare /naçe bask (perr) tune pê bifire, ji kêfa piyê wî/ wê erd nagire benê xwe qetandin brayê xwarinê birê bûkê, serê biskê bi erdê de çûyîn, ketin binê erdê kerê yekî ajotin bi Òûnîkan bi Òûna yekî ketin bizmarê tiÒtekî danîn (xistin) avê

bi yekî ve bûn benîÒt çêleka ser pirê : her kesê ku tê karê xwe pê dike

Amadekar : Mustafa AYDOflAN Hemîd KILIÇASLAN

düÒüp anÈnda ölmek asÈlsÈz, esassÈz dört dörtlüktür, eksizsiz ve mazbuttÈr sevincinden uçmak ipini koparmak iyi gün dostu imtiyazlÈ, torpilli utançtan yerin dibine girmek birinin ardÈndan konuÒmak, dedikodusunu yapmak giyabÈnda birine öfkelenmek, söylenmek ipe un sermek, aldatarak oyalamak

birine sakÈz gibi yapÈÒmak, peÒini bÈrakmamak her gelenin iÒini gördüfiü kiÒi

çêleka zer, çêleka nîsê

kendi sütüyle dolu bakraçÈ tekmeleyip döken inek; emeklerini boÒa harcÈyan

bû doza Ereba, hilka Erebê, bû mesela gayê Kanika

yÈlan hikayesine dönüÒtü

bû wek Òêxê pê li bizota dike, filfil (îsot) ketiye qûnê panifie kapÈlmak, çok acele etmek bû noka li kevir : ji hev belav bûn çil yavrusu gibi dafiÈlmak bû dizê sola (çovê) xwe

pabucunun hÈrsÈzÈ olmak, haklÈ iken haksÈz duruma düÒmek

bû kurkê qetyayî ; ne bi kuÒtin tê ne bi hiÒtin : bûye cil kete mil

ne atÈlÈr ne satÈlÈr

canê yekî kirin (wekî) serrad

birini ateÒli silah ile delik deÒik etmek

étayer solidement s’engager aveuglement repousser, éloigner les gens; être impossible à s’entendre avec pleurnicher, se lamenter sans manquer de rien faire fortune sans efforts (grâce à un mariage, etc.) que le chapeau cache bien notre crâne chauve ; lavons en famille notre linge sale avoir des prétentions excessives, irréalistes prétendre voler haut et tomber bas

îngilîzî to complain about everything for no reason to be very rich rolling in wealth (rolling in money) to prove, establish to undertake blindy to be repelling people, to be repulsive to lament while lacking nothing to snivel, to whine to make a fortune without effort (eg by marriage) let’s wash our dirty linen in private

to have excessive (unrealistic) expectations pride comes before a fall

prétendre jouer dans la cour des grands jouer de la flûte pour un boeuf (qui n’entend pas la musique); parler en vain, parler à un mur laisser sans réponse une demande, mettre sous le boisseau avoir des casseroles, avoir des choses à cacher donner une gifle faire fortune

to give oneself airs talking to brick a wall, to speak in vain

fusiller elle est déflorée prodigue être tout prêt pour ; ne pas demander mieux tomber raide

to shoot she was deflowered, lost her virginity profligate, spendthrift to be eager to do it, to be chafing at the bit to drop dead

sans fondement c’est du béton, impeccable, travail parfait fou de joie, sur un nuage rompre ses attaches ami des beaux jours privilégié, favorisé, qui a la part belle passer sous terre (de honte) médire, dire du mal de quelqu’un

without any basis, baseless, bottomles watertight, solid, impeccable, flawless, perfect ecstatic, on cloud nine to sever ties (with family, morale) fair weather friend priviledged, favoured to hide one’s head in shame to slander, talk behind someone’s back to curse, nun doun s.o. (in his/her absence) to make vain excuses, to put sth off indefinitely

maugréer, pester contre quelqu’un (en son absence) avancer des prétextes creux, inconsistants, renvoyer aux calendes grecques être collant, importun, importuner bonne à tout faire, personne utilisée par tout le monde la vache qui renverse par un coup de pied le seau rempli de son lait, personne qui après avoir fait du bon travail détruit les fruits de son travail histoire interminable, problème insoluble être sur le feu, se précipiter se disperser aux quatre coins du monde (litt.) Devenir le voleur de ses propres chaussures; se trouver en position de coupable alors qu’on a raison quelqu’un ou quelquechose dont on ne sait que faire, qu’on ne peut ni jeter ni garder cribler quelqu’un de balles

to shelve a matter, to leave unanswered (requests) to have something to hide to slap, smack to get rich

to importune, to dog s.o., to stick to s.o. like glue jack-of-all-trades s.o. who does a good work then turns around and destroys the fruits of his labor a long-winded story, something that never ends to panic, to rush to be scattered to the four corners of the world (globe) to be considered at fault when one is actually (in the) right, (litt.) “to steal one’s own shoes” a person or thing that one doesn’t know what to do with, should one keep it or get rid of it ? to riddle s.o. with bullets

canê yekî xirt xirt kirin, kert kert kirin : dan ber kêran caw cawê te, meqes meqesa te ye; caw cawê te ye;

birini bÈçak ya da hançerle delik deÒik etmek köy senin harman senin ; at ata biçirrîne : heta dikarî derewan bike bildifiin kadar emeline ulaÒmak

cribler quelqu’un de coups de couteau ou de poignard (litt.) La toile est tienne, les ciseaux sont tiens ; tu peux la couper à ta guise ; se dit de quelqu’un qui ment avec exagération, sans retenue assouvir sa soif, sa vengeance

to stab s.o. over with a dagger or a knife, to stab in the back litt. “the cloth is yours, the scissors are yours : cut the cloth as much as you like” ; said of an incorrigible (inveterate) liar to satisfy, assuage, quench (thirst revenge)

cemeda ser dilê xwe helandin ; dilê xwe rihet kirin

cewdikê xwe vala kirin cewdikê wî tije bûye

kurdunu dökmek (cinsel) kurtlanmÈÒ (cinsel)

tirer un coup (sexuel) il est en rut

to have a quickie (sexual encounter) he is on rut, horny

cicokî ketin rê : peyatî û destvala bi rê ketin

yaya ve eliboÒ (silahsÈz) yola koyulmak

se mettre en route à pied et sans armes

cîhê lê dimîze giha lê Òîn nabe : pirr no ye

o kadar hÈrçÈn ve belalÈ ki iÒedifii yerde ot bitmez patavatsÈz

il est tellement belliqueux et dur que là où il pisse l’herbe ne pousse pas impertinent, irréfléchi

cilka (berka) xwe ji avê derxistin : ji heqê xwe hatin

lafÈnÈ bilmez, nerde ne diyecefiini bilmez kendi kendine yetmek, idare etmek

il parle à tort et à travers ; il est impertinent se débrouiller, s’en tirer

cilkirina gê piÒtî baranê

iÒ iÒten geçtikten sonra davranmak

(litt.) revêtir le boeuf après la pluie ; agir trop tard

to set out on a trip.. on foot and unarmed the grass does not grow where he urinates, he is very tough who talks at random and thoughtlessly, tactless, one who talks off the top of his head he talks a lot of nonsense, he knows no limits (in speaking) to extricate oneself (from difficulties), to manage, to be self-sufficient, to get by to act too late when it’s all over, to close a stable door after the horse has bolted to resign o.s. to disgrace (infamy), to do nothing to counteract a scandal not to let s.o. forget that you’ve done them a favor to revert to an earlier state of insanity to have a relapse to mahe others pay for one’s own faults

bê dev û Òîpan e

cila wî bê berwêr e : doq e

cilka bênamûsiyê kiÒandiye serê xwe; cilik kiÒandiye rezillifii kabullenmek, hakkÈnda serê xwe ; kumê bênamûsiyê daye serê xwe söylenenleri duymamazlÈktan gelmek cineta bi minet : qenciya bi minet baÒa kakÈlan iyilik

se résigner à l’opprobre ; ne pas agir contre l’infamie faire du bien à quelqu’un et le lui rappeler sans cesse retrouver ses vieux démons

cinikên (cinên) wî hatine dorê ; cinik hatinê

delilifii tutmak

curma ser cîrana ye

ceremesini baÒkasÈna ödetmek /çektirmek faire payer à autrui ses fautes

Ferhengoka Hawarê (IV) kurdî rêvîn, rêving hevêrk : herêm zergoz : bi latînî Carya fraxinifolio bizo, bizî tanî kirin tanî : ji darên berû, spindar û mazûyan çê dibe; bi heriyê diseyînin dikin çît çît olî : xaniyê du qatî, binê wê gom e, serê wê menzeleke mezin a pêÒvekirî ye navko : xaniyê yek qatî jûvan : poÒman, peÒîman

tirkî kirli bölge, mÈntÈka

fransizî sale district

îngilîzî dirty district

kara afiaç çitlemek

orme entourer de haies

(wych) elm to hedge

rejû, reÒû, rejî avdiz : di kelehan de riya dizî ya ku tê de dikarin avê bînin direh : garisê spî fetandin, fetihandin

kömür charbon kalelerde suyun aqueduc secret getirtildifii gizli yol d’une forteresse

bêrm

çit iki katlÈ köy evi, altÈ ahÈr, üstü oturulacak ev tek katlÈ ev piÒman

ak darÈ ekilmemiÒ bir araziyi ziraate hazÈrlamak krater gölü

Òkev : qabek ji dar çêkirî tahtadan kap

haie maison à deux étages dont le premier sert d’étable maison sans étage qui a du regret

millet défricher une terre et la rendre cultivable lac de cratère, lac de montagne

wiÒk, werÒeq, weÒek qwîz, kûze

vaÒak sansar

boîte ou récipient en bois lynx putois

kurîbeÒk : kurebeÒk heftar : keftar

porsuk sÈrtlan

blaireau hyène

hedge, fence two story house whose first floor is used as stable one story house regretful, sorry, remorseful charcoal secret water conduit (of a fortress) millet to bring land into cultivation crater mountain lake, small mountain lake wooden box or vessel lynx Martes foina, polecat, skunk badger hyena

Amadekar : Zinar SORAN

sîxur segavî marmarîÒok, gumgumok, balîfrezk, ÒemÒemotik sêvil, sêvelok, xilt, koremiÒk zof, sarmar, Òermar, bijmar, jarmar tîrmar, tîremar hiÒkeber, dîwarê hiÒkeber

köstebek kunduz kertenkele cinsleri

taupe loutre variété de lézards

mole otter types of lizard

tarla faresi

rat des champs

field mouse

kÈrkayak, çiyan

mille-pattes

centipede

ok yÈlanÈ harçsÈz (duvar, bent)

grass snake stone wall built without cement duy-stone wall

bereste, berheste, kevirheste pandî : panêr pandîgeh

çakmak taÒÈ

couleuvre à collier (mur, muret) construit par empilement des pierres sans ciment pierre à briquet gardien, garde poste de garde

guard, sentry sentry box, cabin

bazgûrî, baÒkûrî, berzûrî xwe bazgûrî, baÒkûrî, berzûrî Xwedê kirin qelaçe : çeper hêreker tinawir : xwedan tîn lêvok, lêpok lêvokî kirin pîÒekar

bekçi, nöbetçi gözetleme ya da nöbet yeri yakarma TanrÈya yakarmak

flint-stone

supplication supplication supplier le Seigneur to implore, to beg the Lord küçük kale fortin small fort Òahit, tanÈk témoin witness canlÈ, diri vivant alive, living efilendirici amuseur, comique entertainer, comedian efilendirmek amuser to entertain, to amuse 1) kahya, 1) intendant, 1) factor, 2) teÒrifatcÈ, sunucu 2) présentateur manager (of estate), 2) presenter, introducer (of pers.)

KURMANCî MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS

106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Directeur de la publication : ReÒo ZïLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

KURMANCÎ hejmar 23

payîz 1998

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê ya 23yemîn 5-11 nîsan 1998

Civîna 23emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêdê) di navbera 5 û 11ê nîsana 1998 de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser termên aborî, îdyomên kurdî, nifrînên kurdî, devoka Qerejdaxê, nexweÒiyên heywanan, endamên laÒ û îdyomên jê çêdibin û ferhengoka Hawarê xebitîn. Di vê civînê de Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Michael Chyet (WaÒîngton), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Selam Nûman (Cizîr), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Behroz ∑ucaî (…ikak), Newzad …ukrî (Dihok), Têmûrê Xelîl (Rewan), Memo Yetkin (Semsûr), Veysî Zeydanli (Bidlîs) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Devoka Qerejdaxê (VII) Amadekar : Mahmûd LEWENDÎ

kurdî piÒo piÒo kirin piÒrûng, piÒrûk

pitik pizirik, pirzik, pizrik, pirzûk kwînêr, kînor, kunêr pizirîn : ji hev çûn (ji bo qumaÒ) pî pîj : ÒîÒika gora, singik, sixrik pînc, pîç, bêjî pingalî pingalî kirin pîqut, pîkin, hîçikkurt pîr’abotk : pîrhevok, pîrabok

pîrût pîspîsk, fîrfîrk pîÒo pîvazok karî, kardî pizpizêk, pirpizêk pîvong, pîvok polat : pola pozÒimk, xizêm

tirkî fransizî yatÈÒtÈrmak, küçük tavizlerle idare etmek caresser dans le sens du poil, apaiser to appease, to ease 1) tam yofirulmamÈÒ hamur, çamur vb, 1) farine, glaise etc. insuffisamment 2) küçük ekmek kÈrÈntÈsÈ, bufiday unu pétrie, 2) fine miette, 3) mélange de 3) un, su ve tuzu karÈÒtÈrÈp hafif piÒiril en farine, d’eau et de sel légèrement ve ofilaklara verilen bir yemek cuit donné en pâture aux agneaux bebek bébé küçük çoban, sivilce bouton, pustule kan çÈbanÈ abcès aÒÈrÈ kullanÈlmaktan çözülmek, dafiÈlmak être élimé, s’élimer kol ÒiÒ, çorap ÒiÒi piç yataklÈk etme, suçluyu koruma, barÈndÈrma iÒi yataklÈk etmek, suçluyu barÈndÈrmak yarÈm kol gömlek, yelek ve benzeri bebekleri kaçÈran, insanlarÈ aldatÈp beraberlerinde götüren efsanevi yaÒlÈ kadÈn

çÈplak kollu düdük 1) yanÈk bez kokusu, 2) kav sofian yahnisi dana ayafiÈ kardelen çifidem ? çelik hÈzma

post kirin, kevil kirin : bi kêrê guran

bras aiguille à tricoter bâtard recel de malfaiteur

îngilîzî to stay on the right side of sb., 1) insufficiently kneaded flour, clay, 2) mixture of flour, water and salt, shightly cooked and given to lambs baby pimple, pustule abcess to wear thin, to come apart (for a well-worm fabric) arm knitting needle bastard concealment of a criminal

receler un malfaiteur manches courtes (chemise, gilet, etc.) mégères ou mauvais génies mythiques qui enlèvent des bébés, qui séduisent des gens et les emmènent chez eux, dont on peut se protéger par une aiguille ou un objet en fer

to conceal (a criminal) short sleeves (shirt, etc.) shrews or mythical evil spirits who kidnap babies, seduce people and take them to their home, against whom one can protect o.s. with a needle or iron object qui a les bras nus bare armed sifflet whistle 1) odeur de chiffon brûlé, 2) amadou 1) smell of burnt wool, 2) tinder ragoût d’oignon onion stew arum, pied-de-veau calf’s-foot, arum perce-neige snowdrop scille spring squill acier steel ornement en or incrusté dans la woman’s golden nostril ornament narine d’une femme derisini yüzmek écorcher un animal to skin (animal)

Termên hiqûqî Amadekar : Veysi ZEYDANLI kurdî serwerî serwer serdest serdestî karîn karîna siyasî qanûn danîn qanûn danîn karîna qanûndanînê qanûndanêr birêvebirin karîna birêvebirinê dengdana pêbaweriyê desthilat deshilatdar

tirkî hakimiyet, egemenlik hakim, egemen baÒat, afiÈr basan, hakim, üstün baÒatlÈk, afiÈr basma, üstünlük iktidar siyasi iktidar yasamak, kanun çÈkarmak yasama yasama gücü kanun koyan, yasa koyan yürütme yürütme gücü güven oylamasÈ yetki yetkili

ziyan bêziyan ziyandîtî ziyankar, ziyanker

hasar, zarar zararsÈz mutazarar, zarara ufiramÈÒ zarar verici, zararlÈ, zarara neden olan zarar verici zarar verici haÒareler

ziyanok kurmikên ziyanokî

fransizî souveraineté souverain dominant domination, dominance pouvoir pouvoir politique légiférer législation pouvoir législatif législateur exécutif pouvoir exécutif vote de confiance autorité responsable, qui a le pouvoir, l’autorité dommage, perte inoffensif lésé, qui a subi des dommages nuisible, dommageable, préjudiciable nuisible insectes nuisibles

îngilîzî sovereignty sovereign dominant domination, dominance power political power to legislate legislation legislative power lawmaker executive executive power vote of confidence authority who has the authority, responsible competent damage, harm, loss harmless injured, who suffers loss or damage harmful, detrimental prejudicial harmful harmful insects

Peyvên kêmnas Amadekar : Michael CHYET kurdî serÒivan Òivan dûajo, dûÒivan ajorî avrû, avrî bihitandin : hetikandin motk caxî civat û caxî : civat û cemaet, kesê civat û caxiyan : ehlî cemaet çemçemok, pelÒimok, pirçimok, ÒevÒevok, dûÒ, tûÒ : rêz di dûÒa hev de erhede givande, kivande

tirkî çobanbaÒÈ çoban yardÈmcÈ çoban, çoban yamafiÈ sürüyü bir yerden bir yere götürme, sürme yiyecek, içecek artÈfiÈ rezil etmek fol meclis, cemaat ehli meclis yarasa Òevrevînk, perçemek sÈra, hiza aynÈ hizada herhalde uçurum, yüksek yer vs. kenarÈ

fransizî berger en chef berger, pâtre aide-berger déplacement d’un troupeau sur une longue distance restes de nourriture ou de boisson déshonorer, flétrir, couvrir de honte nichée assemblée, réunion personne présentable, digne d’assister à une assemblée de village ou de notables chauve-souris

îngilîzî chief shepherd shepherd assistant shepherd dispacement of a herd for a long trip remains of food or drink nest egg meeting, assembly person honourable admissible to a village assembly bat

gosirmet : xerîb, ecêb guÒme : deste hewdik : hewda biçûk heÒyenk kemberok, petîÒok kesk

acayip, tuhaf deste, küme çanak barÈnak, sÈfiÈnak ebu cehil karpuzu Peygamber ya da velilerin kabrini saran yeÒil kutsal örtü

keska Pêxember mîntan

Peygamberin kabrini saran yeÒil renkli kutsal örtü 1) nimten, mintan, 2) gömlek

kirtnak, kirdane, kirdanek, kirdang tîr mêlît, mêlîde : pêtiya gurr a agir

merdane oklava gür ateÒ alevi, yüksek alev

ligne, rang sur la même ligne, dans le même rang en tous cas bord (d’un précipice, d’une hauteur, etc.) bordure, berge étrange, étonnant, bizarre groupe, escouade écuelle, bol abri, refuge coloquinte voile vert, considéré comme sacré, recouvrant la tombe du Prophète ou des saints voile vert sacré couvrant la tombe du Prophète 1) sorte de gilet bourrelé et brodé 2) chemise rouleau de boulanger rouleau de pâtissier haute flamme

pezkogiro, pezoguro : lîstika gur û pez

kurt-koyun oyunu, geleneksel kürt dansÈ türetmek, yaratmak aniden gülme aniden gülmek, yoklamak, kollamak, kontrol etmek biribirini yoklamak eriÒmek kazak yabani domuz

danse traditionnelle kurde imitant le jeu du loup et des moutons engendrer, créer, générer éclat de rire éclater de rire tester, contrôler, vérifier se tester parvenir chandail sanglier

traditional Kurdish dance imitatnig the game of wolf and sheep to beget, to create, to generate roar of laughter to burst out laughing to test, to control, to verify to test o.s. to reach sweater wild boar

sopa baston

gros bâton, trique, gourdin canne

thick stick, cudgel bludgeon cane

piraÒtin (bipirêje !) pirqîn pirqîn pê ketin tesele kirin hevûdu tesele kirin lê tesele bûn vezel, fayke vanqor : beraz xuçkanîk = kuçkanîk cinh kevezan : gopal çortan : ji ermenî, çor : hiÒk, tan : dew : dewê hiÒk, keÒk

line, rank in any case bank, embankment strange, amazing, odd bunch, squad, band wooden bowl shelter, refuge colocynth, bitter apple green veil, considered sacred, covernig the Prophet’s tomb or that of the saints sacred green veil covernig the Prophet’s tomb 1) a kind of heavy embroidered outer shirt, vest, waistcoat, 2) shirt thick rolling pin, roller cookery rolling pin high flames

Cureyên endamên laÒê mirovan

û îdyomên jê çêkirî

Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî bejin : bal, qam bejinzirav bejindirêj bejinkurt, nivçe kinik bejinqut, kupîÒî bejinpot, bejinbihost, qambihost bejin avêtin, bejin dan bejin revandin navbejnî poto bejinbilind birû, birî, birh, birhî birûkevan birûqeytan birûbadayî birûzirav birûqalind birûqelem birûgurr birrûpan birûpirç bijang, mijang, mijûlank, mijgul, miÒkulî, mojgun bijangdirêj bijangbadayî bisk

tirkî boy ince boylu uzun boylu kÈsa boylu uyumlu ufak tefek kÈsa ve dolgun çok kÈsa boylu, bir karÈÒ boylu boy vermek, büyümek aniden fazla boy vermek orta boylu cüce, çok kÈsa uzun boylu, selvi boylu kaÒ keman kaÒ, yay kaÒ kaytan kaÒ kÈvrÈk kaÒ ince kaÒ kalÈn kaÒ kalem kaÒ gür kaÒ geniÒ kaÒ çatÈk kaÒ, çatma kaÒ kirpik

fransizî taille svelte, qui a la taille fine grand, qui a une taille élancée, haute petit, de petite taille menu,e, mignon,e courtaud, trapu très petit (de taille), haut comme un empan pousser, grandir (de taille) grandir soudain et rapidement de taille moyenne nain, très petit de haute taille sourcil sourcils arqués sourcils fins et longs sourcils recourbés sourcils fins sourcils épais sourcils fins et longs sourcils touffus, fournis sourcils larges sourcils qui se rejoignent cils

îngilîzî height, stature

uzun kirpik kÈvrÈk kirpik zülüf, zülf

cils longs cils recourbés aigrette

long eyelashes curly eyelashes aigrette

shortish (person), stocky

eyebrows arched eyebrows thin and long eyebrows curly eyebrows thin eyebrows thick eyebrows long, narrow eyebrows bushy eyebrows broad eyebrows eyebrows that join eyelash

biskbitêl biskbadayî biskxelek

tel tel zülüf, tel zülüflü lüle zülüf, büklümlü zülüf halkalÈ zülüf

çavbeloq, çavbelok, çavpeqle, çavzeq çavpeqyayî, çavdirhayî çavreÒ çavbelek

fÈrlak gözlü patlak gözlü kara gözlü koyu kara gözlü

çavxezal çavzer çavmêÒînî çavÒûjin çavê xwe zîq kirin çavÒaÒ, çavwîr, wîr, çavvir, çaver, çavlo, çavliba, xêl, çavxêl, ÒaÒtirme, çavxwar çavÒikestî çavxumar çavkespik çavkesk çavÒîn çavkizî çavmezin, çavgir çavbel çavzêlk, çavzilk çavkew

ahu gözlü bal rengi gözlü ela gözlü ufak gözlü gözlerini dikerek bakmak ÒaÒÈ gözlü ÒaÒÈ

aigrette avec des cheveux non tressés aigrette bouclée aigrette avec des cheveux en forme d’anneaux qui a des yeux globuleux qui a des yeux exorbités aux yeux noirs qui a des yeux noirs et blancs intenses, profonds qui a des yeux de gazelle qui a des yeux couleur de miel qui a des yeux couleur de noisette qui a de tout petits yeux fixer du regard louche

aigrette made with single threads curly aigrette aigrette with ringed hair protruding eyes popeyed black eyed intensely white and deep black eyed gazelle eyed honey eyed hazel eyed small eyed to gaze fixedly crosseyed, squint-eyed

çavbikil

yapÈÒÈk kapaklÈ göz qui a des paupières collées, déficientes mahmur gözlü qui a des yeux languissants badem gözlü qui a des yeux d’amande yeÒil gözlü aux yeux verts mavi gözlü aux yeux bleus görme bozuklufiu trouble de vision iri gözlü qui a de gros yeux gözleri fincan gibi geniÒ olan yeux écarquillés göz seyirme tiki tic de clignotement des yeux keklik gözlü, gözleri ve kirpikleri siyah qui a des yeux et des cils noirs comme olan ceux d’une perdrix sürme gözlü qui a mis du khol autour des yeux

çavperçifî, çavperç, çavwerîmî, çavnepixî çavbaz

ÒiÒik göz 1) Òahin bakÈÒlÈ, 2) hovarda

çîrt, kêvjik, Òîlaq sût çavvajî çavtibiqî çavholîk çavkesper çavtepiÒî çavsor : 1) har, Òerar, belakir, 2) zordest, zorker çavnepiÒî çavbirçî çavbilind çav vekirî

çapak gök mavisi ters istikametlere bakan gözler çukur gözlü fÈrÈldak gözlü çakÈr gözlü çekik gözlü 1) gözü kan bürümüÒ, 2) zorba

aux yeux enflés 1) qui a des regards de faucon, 2) qui cherche à séduire, dragueur,euse chassie bleu ciel, azur strabisme divergent comme une girouette qui a des yeux enfoncés qui a des yeux mobiles qui a des yeux bleu-gris qui a des yeux bridés 1) qui voit rouge, 2) brutal, violent

ÒiÒkin, uykulu göz aç gözlü gözü yükseklerde olan, muhteris açÈk göz

qui a les yeux bouffis avide, insatiable ambitieux malin, éveillé, intelligent

puffy eyed greedy, insatiable ambitious clever, sharp, smart, shrewd

çapkÈn, gözü dÈÒarda, cinsel arayÈÒ içÈnde sinmiÒ, gözü korkmuÒ kÈskanç, çekemeyen kem gözlü kÈskançlÈk gözü kararmÈÒ utangaç kÈz ve kadÈnlara kötü gözle bakan orospu gözlü, gözüyle zina iÒleyen

libertine, one in permanent search of sexual adventures intimidated, daunted envious evil eyed jealousy beside oneself shy, timid, bashful one who covets s.o. else’s wife someone who undresses (a woman) with his eyes care, upkeep one who has a sharp view evil eye s.o. who shuts his eyes, who pretenis not to see ; tolérant bold, brave,

sulu gözlü ÒaÒÈ gözü tok göz kiyasÈ, göz kararÈ çene efiri çeneli gamzeli çene sivri çeneli çenesiz, çenesi düÒük diz sivri diz kapaklÈ yuvarlak, yassÈ diz kapaklÈ kara dizli (fazla çalÈÒmaktan) diz dermanÈ azalmÈÒ, dizi çözülmüÒ dizi uyuÒmuÒ

libertin, qui est en quête incessante d’aventures sexuelles intimidé, qui a peur aux yeux envieux qui a mauvais oeil jalousie hors de lui, qui a perdu son contrôle timide, qui a les yeux baissés qui convoite la femme d’autrui qui dévore des yeux, qui déshabille des yeux soin, entretien qui a des yeux perçants mauvais oeil qui ferme les yeux, qui fait semblant de ne pas voir, tolérant brave, preux, qui n’a pas froid aux yeux courageous pleureur,euse, qui pleure facilement louche rassasié, qui ne convoîte rien jaugeage, estimation d’un coup d’oeil menton menton tordu, de travers menton avec une fossette menton pointu bavard genou qui a le genou pointu qui a le genou rond qui a le genou usé (noirci) à force de travailler (sous le soleil, etc.) qui a les jambes molles qui a le genou engourdi

baldÈr, bacak efiik bacaklÈ ince bacaklÈ uzun bacaklÈ ince uzun bacaklÈ çÈrpÈ bacaklÈ çarpÈk bacaklÈ

jambe qui a des jambes torses qui a des jambes fines, effilées qui a des jambes longues qui a des jambes longues et fines qui a des jambes d’allumettes qui marche les pieds en dedans

crybaby, one who cries at the drop of a hat cross-eyed contented, not covetous gauging, estimate chin with a crooked chin chin with dimple with pointed chin, sharp-chinned chatterer, talker knee (with) pointy knees, pointed-kneed (with) round knees, round-kneed with knees blackened by work (in the sun etc.) weak-kneed (with) kneas that have asleep, knees whose blood circulation has been cut off leg with crooked/twisted legs thin-legged long-legged with long and thin legs bean pole pigeon-toed

kavis bacaklÈ 1) hayasÈz, 2) hÈrsÈzÈlÈk ve kötü iÒler yapan, 3) baldÈrÈ çÈplak kÈz, kadÈn

qui a les jambes arquées 1) éhonté, effronté, 2) malfaiteur, 3) femme qui a les jambes nues

bow-legged 1) shameless, cheekey, 2) malefactor, law breeke, 3) bare-legged woman

çavlider çavtirsiyayî, çavÒikandî, çavÒikênandî çavnebar çavpîs çavreÒî : kumreÒî çavtarî çavberjêr : Òermok, fedîkok, fediyok çavxerab, çavçepel çavhîz, çavqehpe çavdarî çavdijwar, çavtûj çavînî, çavînokî, çavavêjî, çavînkerî, nezerî çavpoÒ çavqayîm çavÒil : ji girî re hazir çavçep, ÒaÒ çavtijî, çavtêr, çavnebirçî çavpîvî çene, çenge, erzink, argûÒk, lam çenexwar çeneya bikort, çeneya kort çenetûj çenebaz, çenesist çok, çong, jinû, junî, kabok çokÒûjin, çokÒijûn çokgirover çokreÒ çoksist çokqerimî çîp, çîm, çîq çîpxwar çîpzirav çîpdirêj çîplûle çîphijik teÒkgur : ên ku di meÒê de çok û teÒkên wî li hev dikevin çîpwerqîle çîprût : 1) bêheya û bêÒerm, 2) kesê ku dizî û karê xirabdike, 3) keç û jina çîp tazî

bakÈm keskin bakÈÒlÈ nazar göz yuman, görmemezlikten gelen, hoÒ gören gözü pek

who has falling eyelids languid eyed almond eyed green eyed blue eyed vision disorder big eyed someone wide-eyed (saucer-eyed), one who cannot stop blinking one who has black eyes and eyelashes like partridge’s one who has collyrium/eyeliner around the eyes with swollen eyes 1) falcon eyed, 2) flirtatious rheum from the eyes, crust round the eyes azure, sky blue divergent strabism deep-set eyes greyish blue eyed who has slanting eyes 1) one who sees red, 2) bully, violent

Îdyomên kurdî (V) Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mistefa AYDOflAN kurdî Dinya li ba wî çardê nisanê ye çaroxa gemarê : rûqayiÒ, rûçarix, fedî nake, rûyê wî çaroxa gemarê ye çav ber dan çavê yekî Òikênandin : tirs an sawa xwe xistin ser yekî (ji yekî/ê re) çav Òikênandin : çav kirin, çav qurçandin, çav riqandin, çav dayin, çav kirin çav jê Òkestin çav li der çav birçî, çavbirÒî : ê bi risqê xwe qaîl nabe çavnebar bûyîn çavê te bar nade/ nabe, çavê te ba hilnade, çavên te bara nagirin çav li deriyan bûn çav li deriyan, xwelî li seriyan çav li destan bûyîn çav tê birîn, çav birîn, çav jê birîn çavê kul derman kirin, cemeda ser dil helandin çavên wî/wê hene çav bi serê wî ve hene : bîra tiÒtan dike, riya dinyayê dizane, bi fehm e çav lê ketin, çav lê kirin çavnexel, çavpan : bêxîret

tirkî dünya umurunda defiil, onun için dünya her zaman günlük güneÒlik yüzü katÈr derisi gibidir, hayasÈzdÈr

fransizî il est insouciant ; tout va toujours bien pour lui (litt.) il a le cuir dur ; il est effronté

îngilîzî he is carefree ; all is always well for him

bir Òeye ya da birine göz koymak yÈldÈrmak

convoiter qch ou qn intimider qn

to covet s.o. or sth to intimidate s.o.

birine göz kÈrpmak

faire de l’œil à qn ; donner une œillade

to wink, to blink

bir Òeyden ya da birinden korkmak, yÈlmak gözü dÈÒarda

être intimidé par qch/ ou qn, avoir peur to be intimitaded, to be afraid

doyumsuz, aç gözlü

insatiable

who has his eyes on something or someone else insatiable

kÈskanmak, çekememek çekemiyorsun, kÈskanÈyorsun

être envieux tu es envieux, tu envies

to be envious you are envious

gözü dÈÒarda, baÒkasÈnÈn karÈsÈnda kÈzÈnda olmak gözü dÈÒarda olanÈn sonu rezalettir

convoîter la femme ou les filles d’autrui

to covet s.o. else’s wife or daugthers

qui ne cesse de convoiter finit dans l’indignité avoir l’habitude de solliciter autrui, dépendre économiquement des autres, compter sur autrui se sentir capable, à même de faire qch. faire mouche, taper dans le mille

who by ceaseless covets ends up in disgrace

baÒkalarÈndan istemeyi alÈÒkanlÈk edinen, baÒkasÈna bafiÈmlÈ olan, baÒkasÈna bel bafilayan gözü kesmek taÒÈ gedifiine koymak kem gözlüdür töreleri bilir, baÒkalarÈnÈ düÒünür

qui convoite sans cesse

çav pê ketin

gözü iliÒmek, görmek, karÒÈlaÒmak

çavpêketin : dîtin, dîdar, ziyaret çavzexel çav girêdan : xapandin çêleka kundokî an kandewî çêleka bi ga : ji bo jinên doxînsist

görüÒme, karÒÈlaÒma gözü hilede olan, hilekar aldatmak gebe kalmÈyan ve safiÈlabilen inek peÒinde çok erkek koÒturan kadÈn

çêleka li Òûvê dizê : pirr gemarî, bê ser û ber çêleka xizanan

çok kirli, baÒÈboÒ

il/elle a mauvais œil, il/elle porte malheur il est au fait des coutumes, il se souvient d’autrui imiter, singer qui a la tête baissée, qui ne réagit pas aux insultes et outrages entrevoir, apercevoir, rencontrer, rendre visite entrevue, visite, rencontre qui cherche à tromper, trompeur, fourbe tromper vache laitière stérile (litt.) vache en chaleur; femme qui a des relations avec plusieurs hommes très sale, dépenaillé

dört gözle beklenen, geç yaÒta çocuk bekleyen bir kadÈn

se dit pour une femme avancée en âge qui attend un enfant très désiré

özenmek, taklit etmek baÒÈ öne efiik, gayretsiz

çêleka zerî, zêdinkiyan, çêleka nîsê

iyi bir iÒ yaptÈktan sonra onu personne tahrib eden çivîka wîtwîtanî : kesê ku bi nezaniya xwe yanlÈÒlÈk ve deneyimsizlikleriyle hem him xwe him dora xwe dide xesarê ; kendisinin, hem de çevresinin afiÈr çivîka wîtwîtanî hasara ufiramasÈna neden olan tu bi heseba nizanî te mala xwe xera kir konê min î reÒ jî li ser danî ço di Òikeftê de hilnayê artÈk dayanÈlmaz, tahamül haddini aÒtÈ, çizmeyi aÒtÈ çû ber golikan Èskartaya çÈkmak, defiersizleÒmek, itibarÈnÈ yitirmek çawa avêt xerab hat iÒi bir türlü iyi gitmiyor dan ber dilê xwe gücenmek, kÈzmak dil hiÒtin/ hêlan kÈrmak, gücendirmek dil mayîn alÈnmak, gücenmek da dilê wî : kêr gihîÒte hestî canÈna tak etti dan navê içine vermek damar nayê, damar lê naxe damarÈ vurmuyor dana Xwedê Allah vergisi dar di devê hevdu de rakirin it gibi dalaÒmak dan rastê, xwe eÒkere kirin açÈfia vurmak, ifÒa etmek dan ber, berdan palavra atmak dara bin xwe birîn, li kodika xwe xistin, bindifii dalÈ kesmek, ekmefiiyle bi nanê xwe lîstin oynamak dar ji binî birîn köprüleri atmak darikê miradan, deriyê miradan, girê murad kapÈsÈ, murada kavuÒturan miradan, deriyê ku miradan dibe serî darikê pelûlê, darikê gebolê

fitneci, fesat, her iÒe burnunu sokan, fesat konkumasÈ

qui détruit le fruit de son propre travail

he is shameless

to be used to sollicit others, to rely on others ; to be dependent on others to rely on others to feel capable of to hit the nail on the head he/she is evil eyed he knows the habits ; he is tactful he recalls, he remembers others to imitate (others’), to fake who does not react to insults and affronts, cowardly to notice, to catch sight of, to meet

for a woman who gets pregnant late in life and everyone is awaiting the birth of the child who destroys his own work

interview, visit, meeting deceiver, deceitful, treecherous to deceive sterile milk cow cow in heat ; woman who has several lovers very dirty, ragged

personne dont les calculs se révèlent s.o. who miscalculates and who through faux et qui par ses erreurs cause sa perte his erros ruins himself and his next of him et celle de ses proches

ça suffit, ça dépasse les bornes, ce n’est plus possible de supporter être discrédité, déconsidéré, être mis au rebut ses affaires ne marchent pas du tout être vexé offusquer, offenser qn. s’offusquer, s’offenser il est à bout de patience agir sans retenue, dépenser sans compter il ne bronche pas don de Dieu se battre comme des chiens révéler, dévoiler, divulguer mentir sans retenue scier la branche sur laquelle on est assis couper les ponts qui exauce les vœux, qui permet l’accomplissement des voeux des amoureux, des femmes stériles, etc. qui fourre son nez partout, intrigant

that is enough, that is unbearable to be discredited, thrown on the scrap heap things are going badly to be upset to offend to be offended the last straw, it becomes intolerable to act or spend without limit or consideration he does not react God’s gift to fight savagely like dogs tu unveil, to disclose, to divulge to lie without limit, excessively to saw off the branch on which one is sitting to burn one’s bridges to grant wishes, who allows the wishes of lovers, of sterile women to be fulfilled who sticks his nose into every thing, scheming a great mischiefmaker

dartelaqî, yaxurî, topfelaqî, torfeleqî, ketûber, destgurkî, kevgurkî dêlik bi ba ye, dêlik li ba ye, se ji Bexda ye

rastgele, tesadüfen

par hasard, par chance

kösnük diÒi ta Bafidattan it cezb eder

(litt.) si la chienne est en chaleur le chien arrivera de Bagdad; c’est elle qui attire les mâles deqê wî ber bi gule ye iÒini garantiye almÈÒ il a garanti son affaire ; il est sûr de son fait deraxa wî fire ye büyük oynuyor il joue grand, il joue dans la cour des grands derbend filitiye ipin ucunu kaçÈrmÈÒ il a perdu le contrôle, il est dépassé par les événements dergûÒkî ketin, ke!ikanî ketin yeniÒememek, berabere kalmak faire un match nul, une partie nulle (lutte, sport) pata mayîn oyunda berabere kalmak faire une partie nulle (jeu de cartes) derpê bi qûnê ve zeliqî yumurta kapÈya dayandÈ in extremis, quand la situation devient sérieuse derpê ket nav lingan ÒaÒÈrmak, panifie kapÈlmak, telaÒlanmak paniquer, s’alarmer derziya wî di ber serê wî de ye bafiÈmlÈlÈfiÈ yok, nerde sabah orda akÒam il est libre comme un oiseau dest birin ber xwe : xîret kirin, bizav kirin gayret göstermek, cüret etmek lever la main, réagir destê belayê : yê ku ji destê wî bela çêdibe belalÈ, Òerut belliqueux, querelleux destbelav : dijminê malê xwe savurgan, müsrif prodigue, gaspilleur destê yekî dirêj bûyîn : destê yekî dirêj bûn nüfuzlu olmak avoir le bras long, être influent destdirêjî kirin 1) tecavüz etmek, 2) hÈrsÈzlÈk etmek 1) agresser, 2) voler, dérober dest avêtin el atmak, teÒebüs etmek entreprendre destê bi tinê : 1) kesê bi serê xwe, bê piÒt, yalnÈz baÒÈna, destekçi ve mütefiki personne seule, sans soutien et alliés 2) wahîd olmayan destê bin kevir sÈkÈÒÈk, çaresi çukÈÒÈ olmayan coincé, dans l’impasse destnepaqij, destpîs güvenilmez, kirli iÒler yapabilen non fiable, capable de voler, de méfaits destê min di bin darê wî de ye

birine minet borcu olmak, bafiÈmlÈ olmak destê xwe di hemû qulan de kirin, tiliya her delifie parmafiÈnÈ sokmak, xwe, an pozê xwe xistin hemû qulan her Òeye burnunu sokmak destê xwe jê ÒuÒtin umudunu kesmek destê wî hevdu xwarin sabÈrsÈrzlÈkla beklemek destê xalo qot para ver destteng bûyîn ekonomik yönden sÈkÈntÈda olmak, dest hilanîn el kaldÈrmak, direnmek dest lê hilanîn iÒi hÈzlandÈrmak destpaqij güvenilir, temiz iÒler yapan destpelînk, despelk el yordamÈyla desttengî mali darlÈk destvala, destxalî, destêvala eli boÒ çira wî di eniya wî de ye : rizqê wî fireh e kÈsmeti boldur

être redevable envers qn, être dépendant de qn fourrer son nez partout, se mêler de tout

s’en laver les mains, y renoncer attendre avec impatience donne-moi de l’argent être financièrement dans la difficulté lever la main, s’insurger accélérer le rythme de son travail fiable, qui a les mains propres à tatons difficulté financière mains vides il est favorisé par la chance, il est né sous une bonne étoile çember ji ber hilatiye : pîvan jê re nameye ölçüyü kaçÈrmÈÒ, haddini bilmez il dépasse la mesure, il dépasse les bornes çend kum bêxwedî mayîn çok kiÒi külahsÈz kaldÈ (öldü, öldürüldü) beaucoup de gens sont morts (bien des chapeaux sont tombés) çeqçeqî : pirpeyv, ÒewÒewokî çenesi düÒük très bavard, moulin à paroles

per chance, by haphazard, at random (litt.) if the bitch is on heat the dog will come from Bagdad he has made sure his business he play big he has lost controle of the events to draw a match at the very last minute, when the situation has become serious to panic, to become alarmed he is free like a bird to react, to be zealous troublesome, bellicose prodigal, lavish to be powerful/ influential 1) to attack, 2) to steal, to rob to undertake lonely person who has no allies stuck unreliable, capable of stealing, of misdemeanor to be dependent on s.o. to be indepted to s.o. to stick one’s nose into everything, to meddle in everything to wash hands ; to give up to await with impatience give me money to be financially in a difficult situation to raise one’s hands, to revolt against to speed up one’s work reliable, who has clean hands groping financial difficulty empty hands he is favored by fortune he was born under a lucky star he knows no limits (in behavior) many people have been killed (litt. many hats have fallen) some one who never shuts up, chatterbox

Ferhengoka Hawarê (V) kurdî averê bûn kulabî gergeÒîn tûle : se, kûçik tûlê asîtanê : seyê ber derî Òehsiwar çix !

tirkî sapmak, ana yoldan ayrÈlmak çengel ateÒ ocafiÈ, çok sÈcak azapyeri köpek eÒik iti, kapÈda bekleyen it iyi binici, Òahsüvar hoÒt

lîwan : eywan pêÒkepî : pozber dimdar bebir Òêbisk : bisk Òabisk : biskê rakirî nîvgirav tajang warkor, ocaxkor, korocax, tûtikbirî, bê zuriyet kordûnde, bêdûnde zeybeq, zîbeq bismût demsaz demsazî serencam serencam kirin niÒkegavî

Amadekar : Zinar SORAN îngilîzî to deviate hook furnace dog guard dog good horseman noise made to frighten away a dog

eyvan rakip artçÈ kaplan zülüf ucu kÈvÈrÈk zülüf yarÈm ada kamçÈ züriyetsiz

fransizî dévier croc, crochet fournaise chien chien de garde cavalier émérite interjection utilisée pour chasser un chien anti-chambre, hall d’entrée rival arrière-garde tigre aigrette aigrette recourbée péninsule fouet sans descendant

erkek çoçufiu olmayan civa bizmut samimi arkadaÒ, sÈrdaÒ samimi arkadaÒlÈk, sÈrdarlÈk sonuç sonuçlandÈrmak, sonuca bafilamak sürpriz

sans fils mercure bismuth confident, intime amitié intime, intimité, confidence conclusion, résultat conclure surprise

without son mercury, quicksilver bismuth confident, intimate intimate friendship, intimacy, confidence conclusion, result to conclude surprise

hall, antechamber rival rearguard tiger aigrette curved aigrette peninsula whip without descendants

haf blêç neynika dîdevariyê kok kirin kok nekokirî kokirî klîta kokê kos : defa Òer, defa hawarê

mukabil, huzur ÒimÒek periskop akort etmek akort akortsuz akortlu akort anahtarÈ savaÒ davulu, kös

qereqef : mey, Òerab bejteng avteng, tengav balbaz, esker, serbaz balbazî, eskerî, serbazî hêsû, hesû, aso nalbenîÒk, zembelîÒk, balîÒne, navbalîv gumrah gumrah bûn

Òarap kÈstak bofiaz asker, er askerlik, erlik ufuk yastÈk yolunu ÒaÒÈrmÈÒ yolunu ÒaÒÈrmak, kaybetmek

en vue, chez, auprès, en présence; éclair périscope accorder accord (mus.) désaccordé accordé clé d’accord grosse caisse utilisée pour appeler à la guerre vin isthme détroit soldat service militaire horizon traversin égaré s’égarer

in sight, at some one’s place; lightning periscope to tune (instrument) state of being in tune out of tune, discordant in tune tuning-key big drum used in calling for war wine isthmus straits soldier soldiership, military service horizon pillow, bolster lost, astray to ramble, to loose one’s way

Bêje û termên rêzdariyê Amadekar : Rojan HAZIM kurdî hewe teÒeyek we ye hingo teÒeyek hun e. Li hin navçeyên Kurdistanê ji bo rêzdariyê ji bo kesekî jî hewe/hingo bi kar tînin navê hewe bi xêr ? hetikî hetikandin hetikîn xwe hetikandin, hetika xwe anîn, hatika xwe birin hetiketî, hetkehî rêz : hurmet, qedr, qîmet birêz rêza yekî girtin

tirkî

fransizî

îngilîzî

adÈnÈz ? rezil, rüsva, kepaze rezil, rüsva etmek rezil, rüsva olmak kendini rezil, rüsva etmek

comment vous appelez-vous ? déshonoré, vil, infame déshonorer, flétrir, couvrir d’opprobre se couvrir d’opprobre, être déshonoré se couvrir d’opprobre, de honte

what’s your name ? vile, contemptible, disgraced, scoundrel to disgrace, to dishonor, to humiliate to be disgraced, to be put to shame to put oneself to shame

kepazelik, rezalet saygÈ, kadir saygÈ defier, sayÈn birine saygÈ göstermek, kadrini bilmek

dishonor, infamy, ignominy, scandal respect, esteem honourable, esteemable to show respect, esteem for sb.

rêzdar rêzgir, hurmetkar rêzdarî rêzgirî di gel/bi silavên germ spêdeya te (we, hewe) bi xêr roj baÒ navroja te bi xêr (li milê Hekarî û Behdînan di silavdayina musulman û ne musulmanan de nîvro bi kar tê) êvar baÒ êvara te (we, hewe) bi xêr an xweÒ Òev baÒ Òeva te (we, hewe) bi xêr an xweÒ xeweke xweÒ, xew xweÒ bi xatirê te, bi xatira te/hewe mal ava, malî ava berxwudar be, xêrandar be Xwedê ji te razî be oxir be bi xêr biçî oxira te ya xêrê be rêya te vekirî be qewet be ! mandî nebî !

saygÈn, muhterem hürmetkar, saygÈlÈ saygÈnlÈk, ihtiram saygÈlÈlÈk, hürmetkarlÈk sÈcak selamlarÈmla hayÈrlÈ sabahlar iyi günler, merhaba öfilen hayÈrlÈ olsun

déshonneur, scandale, ignominie respect, estime estimable, honorable manifester du respect, de l’estime envers quelqu’un respectable respectueux respectabilité attitude respectueuse avec mes salutations chaleureuses bonne journée bonjour (litt.) bon midi !

Xwedê qewetê bide bereket be ! (bêrî, bêder, bazirganî)

Allah yardÈmcÈn olsun bereketli olsun

qewet xweÒ be Xwedê bereketê bide, bereket li malê te

sen de güçlü ol (kolay gelsine cevap) Allah bereket versin, evine bereket

bijî , bijît : aferîn, her hebî sihet be, xweÒî be !

yaÒa sÈhhatler olsun !

kefaret be, kefareta gunehan be, derbasbûyî be !

geçmiÒ olsun !

KURMANCî MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Directeur de la publication : ReÒo ZïLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

iyi akÒamlar iyi akÒamlar iyi geceler hayÈrlÈ geceler iyi uykular evin Òen ola, teÒekkür berhüdar ol, safiol Allah senden razÈ olsun ufiurlar olsun güle güle gidesin ufiurlar olsun yolun açÈk olsun kolay gelsin (güçlü ol !)

bonsoir bonne soirée bonne nuit bonne nuit bon sommeil Allaha ÈsmarladÈk merci, que ta maison soit prospère que Dieu te bénisse, merci que Dieu soit satisfait de toi, merci (litt.) bon augure ! bon vent ! bon retour, rentre bien que ton augure soit bon, rentre bien bon voyage, que ta route soit ouverte (litt.) bonne force ! bon courage (pour quelqu’un qui est en train de travailler) que Dieu te donne de la force qu’elle (la récolte) soit abondante (pour quelqu’un qui travaille dans les champs ou les vignes) que tu aies la force aussi ; merci ! que Dieu donne de la prospérité; que tes biens soient prospères vive bonne santé, se dit à quelqu’un qui vient d’avoir (prendre) un bain, de se couper les cheveux ou de se raser que cela soit une expiation, que cela soit du passé ! (formule de sympathie que l’on adresse à qn venant de subir une épreuve (maladie, emprisonnement, accident, etc.)

respectable respectful respectability respectfulness (with my) warm regards have a good day hello (litt.) have a good midday ! good evening have a good evening good night have a good night have a pleasant sleep au revoir goodbye thank you God bless you, thank you God be happy with you, thank you good omeh, good sign farewell, take care may yours be a good omeh, take care safe trip, may your road be open cheer ! bestrong ! May God give you strength May it be plentiful (said to a person who is working in the fields or in the vineyards) Be strong too ; thank you ! May God give prosperity ; may your goods be prosperous long live ! good health to you ! Said to one having had a bath, haircut or a shave may this be an expiation, may this belong to the past ! (words of sympathy addressed to s.o. who has just gone through bad times (illness, imprisonment, accident etc.)

hejmar 24

Payîz 1998

KURMANCÎ

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê ya 24emîn Civîna 24emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêdê) di navbera 17 û 24ê çirî 1998an de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser îdyomên kurdî, çend peyvên kêmnas li milê Hakariya, devoka Qerejdaxê, ferhengoka Hawarê, hin ÒaÒiyên rêzimanî, termên komputerê, termên matematîkê, termên rêzdariyê xebitîn. Di vê civînê de Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Michael Chyet (WaÒîngton), ElîÒêr (Wan), Rojen

Hazim (Hekarî), Selam Nûman (Cizîr), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Behroz ∑ucaî (…ikak), Newzad …ukrî (Dihok), Têmûrê Xelîl (Rewan), Memo Yetkin (Semsûr), Veysî Zeydanli (Bidlîs) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Termên matematîkê Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî kirarî çar kirariyên bingehîn kirar wekhev wekhevî = nîÒana wekheviyê hevber hevberî wekhev kirin kêmek zêdek a + b : a zêdek b

tirkî fransizî iÒlem opération dört temel quatre opérations iÒlem de base iÒleyen, operatör, faÈl opérateur eÒit égal eÒitlik égalité eÒitlik iÒareti signe d’égalité eÒdefier équivalent eÒdefierlilik, équivalence eÒdefier olma eÒitlemek égaliser eksi moins artÈ plus a artÈ b a plus b

ingilîzî operation the four basic operations operator equal equality equality sign equivalent equivalence to equalize minus plus a plus b

jimar hejmar reqem reqemên romayî jimarên tam jimarên cot jimarên kit jimarên pêÒimîn jimarên Òikestî jimarên rastî jimarên xwezayî xal xêz rastexêz xêza xwar, xwarexêz

sayÈ numara rakam roma rakamlarÈ tam sayÈlar çift sayÈlar tek sayÈlar asal sayÈlar kesir sayÈlar gerçek sayÈlar dofial sayÈlar nokta çizgi dofiru çizgi efiri çizgi

nombre numéro chiffre chiffres romains nombres entiers nombres pairs nombres impairs nombres premiers nombres ordinaux nombres réels nombres naturels point ligne ligne droite ligne courbe

number number digit roman numerals whole numbers even numbers odd numbers prime numbers ordinal numbers real numbers natural numbers point line straight line curved line

Termên rêzdariyê Amadekar : Rojen HAZIM kurdî germav baÒ, germav xweÒ

tirkî sÈhhatler olsun (hamamdan ya da kaplÈcadan sonra)

çavên we ronî

gözünüz aydÈn

Xwedê silametiyê bide, silametî be, Xwedê hasta ziyaretinde söylenen ifadeler: geçmiÒ saxiyê bide, Xwedê saxî û silametiyê bide, olsun; Allah Òifalar versin; Allah safilÈk ve Xwedê xweÒiyê bide; Xwedê xêr û xweÒiyê selamet versin bide, saxî be, saxî û silametî be, xweÒî be; derbazî be, Xwedê li te bê rehmê, Xwedê li ciyê te bê rehmê; Òîfa xêrê be, nivîna xêrê be ! behî : sersaxî, serxweÒî taziye, baÒsafilÈfiÈ behîçin behîdar hawar, hewar çûn hawara yekî hawarî, sersaxî çûn hawariyê Òîn zêmar serê te (we, hewe) sax be; serê te/we xweÒ be ; yên mayî sax bin, bila hûn sax bin ; Xwedê sebrê bide

taziyeye giden ölü evi, yas sahibi imdat birinin imdadÈna gitmek taziye, baÒsafilÈfiÈ taziyeye gitmek, baÒsafilÈfiÈna gitmek yas, matem Òiven baÒÈnÈz safi olsun; kalanlar safi olsun, Allah sabÈr versin

lebê, libê lêbê Òêrîn, libê Òêrîn belê belê Òêrîn, beliya te li dinê nexêr kerem ke (kin)

efendim, buyrunuz libê’ye verilen kibar yanÈt efendim belê’ye kibar yanÈt (kibarca) hayÈr lütfen; lütf edin, kerem buyrun

fermo

buyrun

fransizî formule de voeux de bonne santé dite à qqn qui vient de prendre un bain ou une douche (litt.) que vos yeux soient lumineux ! formule de bienvenue ou de félicitation dite aux proches de quelqu’un qui rentre de voyage ou d’une épreuve (maladie, prison) ou qui vient d’avoir un événement heureux (naissance) formules de voeux de bon rétablissement utilisées lorsque quelqu’un rend visite à un malade; prompt rétablissement !

cérémonie de présentation de condoléances personne qui rend une visite de condoléances proches du défunt, endeuillé secours ! aller au secours de qqn cérémonie de présentation de condoléances faire une visite de condoléances deuil lamentations formule de condoléances dite aux proches du défunt : (litt.) bonne santé à votre tête, bonne santé à ceux qui restent, que Dieu donne la patience ! condoléances ! oui (très poli); plaît-il réplique polie à “libê” oui (poli) réplique polie à “belê” non (poli) s’il te (vous) plaît ; je t' (vous) en prie, faites-moi la grâce de... s’il te plait

ingilîzî congratulatory phrase said to someone after a bath or shower or sauna (litt.) may your eyes be bright. When something for which one has been waiting finally happens, one is congratulated with this formula get well soon or speedy recovery ! said when visiting the sick

ceremony of presentation of condolences one who pays a condolence call bereft or bereaved, in mourning help ! to come to the rescue or help of s.o. ceremony of presentation of condolences to pay a condolence call mourning lamentations; dirge formula of condolence (litt.) may your head be safe! yes (very polite); please? what did you say? polite answer to “libê” yes (polite) polite answer to “belê” no (polite) please (when inviting s.o. or offering something) please (sing.)

fermon keremdar bî (bin), xudan kerem bî

buyrunuz kerem sahibi ol (olun)

ser çava hatî; di (li) ser çava hatî; ser sera hatî ser çava biçî, ser sera biçî; li ser çavan biçî

hoÒ geldin, baÒgöz üstünde geldin baÒgöz üstüne; güle güle

bi xêr hatî, bi xêr û silamet hatî bi xêr biçî, bi xêr silamet biçî riya te vekirî be bi xêr û silamet here û were hêvî kirin, lava kirin, tika kirin hêvî dikim, lava dikim, tika dikim berxudar bî; xêrdar bî ez benî ez xulam, ez xidam destê te(we) radmîsim an maç dikim

hoÒ geldin güle güle git; ufiurlar olsun yolun açÈk alsun güle güle git, güle güle gel rica etmek rica ederim berhudar (mutlu) ol, Allah seni bafiÈÒlasÈn, safiol bendeniz, efendim hizmetçiniz ellerinden öperim

têm destên te(we)

ellerinden (ellerinizden) öperim

têm çavên te(we)

gözlerinden (gözlerinizden) öperim

têm serê te

babanÈn evli kÈzÈ yada peder gelini için : baÒÈndan öperim

têm rûyên te emir dirêj bî, jî dirêj bî Xwedê te bihêle têm milê te

yanaklarÈndan öperim çok yaÒa, ömrün uzun olsun Allah seni bafiÈÒlasÈn kadÈnlarÈn kayÈn peder, din adamlarÈ ya da yaÒlÈ ve saygÈlÈ kiÒiler için : kolundan öperim

mil tewaf kirin

kadÈnlarÈn din adamlarÈnÈn kolunu öpmesi

qewraÒa te me cariya te me

kadÈn için : hizmetçinim kadÈn bir büyük için: kölenizim

silavan lê bike wekîlê silavan be

selam söyle soranlara selam söyle;

bi pê û par be (ji bo bûkê)

gelin getirildifiinde söylenir: ayafiÈ kÈdemi ufiurlu olsun yeni evlilere söylenir: Allah sizi birlikte yaÒlandÈrsÈn, aynÈ yastÈkta yaÒlanasÈnÈz yeni evlilere söylenir: Allah sizi birlikte mutlu etsin düfiününüz kutlu olsun

Xwedê we (bi hevra) kal û pîr bike Xwedê we bi hev Òa bike daweta we pîroz be, ser xêrê bê, li ser xêrê be

Òahiya we bi xêr û xweÒî be an bi xêr û Òahî be ! düfiününüz Òen olsun, iyi efilenceler! neqÒe li serê te; aqûbet li serê te darÈsÈ baÒÈna bêhniÒîn, bênijîn hapÒÈrmak xewiÒkî bûn; xirmaÒ bûn uyuklamak xewnark: xewna xweÒ renkli, güzel rüya xewnarkan bibîne! tatlÈ rüyalar gör têr bijî, pir bijî, her bijî hapÒÈrmadan sonra: çok yaÒa pir bijî, bi emr û jî, sed sal û hinkî di jî! hapÒÈran çocuklar için söylenir: çok yaÒa, yüz yÈlÈ aÒkÈn yaÒa bihurîn, lê bihurîn, tê bihurîn; borîn, lê borîn af etmek bibihure, bibore af edersin bibihurin, biborin af edersiniz ez doza lê bihurînê dikim afÈnÈzÈ dilerim li yekî negirtin kusuruna bakmamak li min negire kusuruma bakma qisûra min efû bikin kusurumu af edin gerdana min aza bike; nan û xwoyê xwe hakkÈnÈ helal et li min helal bike; heqê xwe helal bike cejna we pîroz be! sala nû li we pîroz be; sala we ya nû pîroz be gelek cejnan (sersalan) bibînî di nav hizar eydan de bî

bayramÈnÈz kutlu olsun yeni yÈlÈnÈz kutlu olsun çok bayramlar (yÈllar) göresin bin bayram göresin

ev Òahî li ber derê te jî be

darÈsÈ baÒÈna; bu Òenlik kapÈnda da olsun

qenciya te ji bîr nakim malî ava malavayî ji heq çêtir e mala te ava min ji te minet e silole, silek destên te (we) sax; dest xweÒ; destê te ter û hêÒîn be

iyilifiini unutmayacafiÈm teÒekkür teÒekür ücretten daha iyidir evin Òen olsun; teÒekkür ederim sana minnetarÈm alÈngan ellerine safilÈk; ellerin dert görmesin

Xwedê zêde bike, zêdehî be, bereket lê be!

ziyade olsun ; Allah ziyade etsin!

dereke te pê neêÒe, noÒî can be, bibe goÒt û xwîn ! afiyet olsun; canÈna afiyet her hebe; timî hebe; daîmî be; qedîm be ; me kêm kir Xwedê zêde ke, Xwedê ciyê wî tije ke

yemek yedikten sonra ev sahibine söylenir : sürekli var olsun, Allah yerini doldursun!

s’il vous plaît à toi (vous) l’honneur, la grâce

please (plur.) reply for ‘kerem ke’ (litt.) may you be full of grace (litt) sois venu sur mes yeux, sois le bienvenu welcome rentre bien, (litt.) en marchant sur mes yeux ; return safelly, (litt.) walking on my eyes; bon retour have a safe trip sois le bienvenu welcome bon retour return safely bonne route, rentre bien have a safe trip: get home safely bon voyage, reviens-(nous) vite bon voyage, have a safe trip, come back soon prier, supplier to beg je t’en prie I beg you, please que Dieu te garde; soit heureux may God protect you votre serviteur votre serviteur je baise vos mains (formule de respect dite envers une personne plus âgée) je te(vous) baise les mains; je vous embrasse les mains je te baise (embrasse) les yeux (formule d’affection dite par une personne plus âgée à des jeunes personnes formule d’affection dite par le beau-père à sa bru ou par le père à sa fille mariée : je t’embrasse la tête je t’embrasse sur les joues (litt.) que ta vie soit longue, longue vie que Dieu te garde formule de respect dite par des femmes pour les hommes âgés et respectés : je t’embrasse le bras (pour une femme) baiser le bras d’un religieux je suis votre servante je suis ton esclave; ta servante (formule de respect dite par une femme pour un homme âgé ou respecté) dis-lui/leur mon bonjour, mes salutations transmets mes salutations à ceux qui demandent de mes nouvelles que la mariée vous apporte bonheur et prospérité formule de voeux pour les nouveaux mariés : que Dieu vous fasse vieillir ensemble formule de voeux pour les nouveaux mariés : que Dieu vous rende heureux ensemble formule de félicitations dite lors d’une fête de mariage: (litt.) que vos noces soient sacrées ou qu’elles portent bonheur ; bonne fête de mariage ! qu’elle soit belle et joyeuse votre fête de mariage je te souhaite le même (événement heureux) éternuer sommeiller beau rêve; rêve doux, agréable fais des beaux rêves après l’éternuement: à tes souhaits! se dit à un(e) enfant qui éternue: longue vie, vis plus de cent-ans ! pardonner, excuser pardonne-moi pardonnez-moi; excusez-moi je vous demande pardon ne pas tenir rigueur à qqn ne m’en tiens pas rigueur pardonnez mes manquements; excusez-moi affranchis-moi (de ma dette de reconnaissance): formule se dit lorsque des gens se quittent pour un long voyage ou une longue séparation (litt.) que votre fête soit bénie; bonne fête bonne année à vous puisses-tu voir de nombreuses fêtes (années) puisses-tu être de mille fêtes encore

your servant your servant I kiss your hands (formula of respert to social superior or elder) I kiss your hands I kiss your eyes (formula of affection to social inferior or young person I kiss your head (formula to daughter or daughter in law) I kiss your cheeks may you live long! God save you! or God preserve you I kiss your arm (formula said by a woman to an older man, to show respect) (for woman) to kiss the arm of a man of religion I am your maidservant I am your slave or your servant (formula of a to woman to an old or respected man) give my regards (to the folks at home) convey my regards (to your family) (may your bride) bring you happiness may you grow old together may God make you happy together congratulations (on your marriage)

best wishes on your wedding I wish the same (happy event) to you to sneeze to doze pleasant dreams have pleasant dreams bless you (after a sneeze) live to be a hundred (said to a sneezing child)

to forgive, to excuse forgive me forgive me; excuse me I beg your pardon not to hold s. th against s.o. don't hold it against me excuse me "free me" (from my debt of gratitude) formula used when people are about to be separated for a long time may your feast be blessed happy new year may you see many more (years) my you have a thousand more holidays (new / year / birthdays) que cette fête soit devant ta porte aussi may this festival be before your doors too (se dit en réponse à des voeux de bonne fête) (reply to happy holiday wishes) je n’oublierai pas le bien que tu m’as fait I won't forget the good you have done to me merci (que ta maison soit prospère) thank you (may your house be prosperous) remerciement vaut mieux que salaire thanks are better than pay que ta maison soit prospère; je te remercie I thank you; may your house be prosperous je te suis reconnaissant; merci, je te suis obligé I am grateful to you, obliged to you susceptible easily offended, sensitive se dit à la personne qui a préparé le repas : formula to s.o who has prespared a meal: (bonne santé à tes mains! que tes mains may your hands be green to healthy soient saines et vertes !) formule utilisée lorsqu’on est invité à table formula when invited to eat but don't want et qu’on ne veut pas manger ou après avoir to: may God give you abundance mangé : (litt.) que Dieu vous en donne ou que vous en ayez en abondance ! se dit à qqn qui vient de manger ou boire : to a guest: may this do you good que cela te profite; que cela te fasse du bien! formules dites par le convive après avoir by guests after a meal: may you always have mangé: que vous en ayez (de la nourriture) some (food) — we have reduced it, may toujours! nous l’avons diminué, God replenish it que Dieu le complète

Îdyomên kurdî (V) kurdî devê wî an zimanê wî li ber nagere devê yekî Òêrîn kirin devê wî ji Òîr Òewitî pif dike dew, devê wî Òewitî (ye) devê wî tije kirin

tirkî aÒÈrÈ saygÈ ya da sevgiden dolayÈ kÈramamak, dili varmamak gönlünü hoÒ etmek; afizÈna bal çalmak afizÈ süttten yanmÈÒ, yofiurdu üfleyerek yiyor

devê xwe kir/xist birîna xwe devê xwe venekirin; devê xwe miçandin dev ji hev çûyîn

1) rüÒvetle doyurmak; 2) bir çok kurÒunla öldürmek sineye çekmek afizÈnÈ açmamak; hiç birÒey söylememek afizÈ açÈk kalmak

dewla dorê : kerê dorê

herkesin kullandÈfiÈ, iÒini yaptÈrdÈfiÈ kiÒi

dilê xwe jê re vekirin dînikê bidîndoq : nedîtek, nedîtok dîwar bi guh in dîwar hilweÒiya, toz hilkiÒa, dîwar ket û toz hilat; dîwar ket û toz qîlor bû : bû û çû dîwaro ji te re dibêjim, bûkê tu fahm bike ; dîwaro ji te re dibêjim lê bûkê ji te re davêjim

içini dökmek; yürefiini açmak görmedik, görmemiÒ yerin kullaklarÈ var oldu bitti

di ber lingan (nigan) de çûyîn di bin de namîne : ji heqê xwe tê der di curnê gund de rîtin; di kaniya gund de rêtin di çavê xwe re kirin di girtinikê de lêxistin; poz Òkênandin; di pozê de lê dan di guhê gê de bûyîn, di guhê gê de razan di di di di

kû re zirav e (bû), bira di wir re biqete; kû re diÒkê bila biÒkê mal(ê) de mayin nav tiliyan re avêtin

di ser guhê xwe de avêtin dibêjin stewr e, dibêje bidoÒe: dibêjin nêr e, dibêje bidoÒe dil dil dil dil dil

hiÒtin/ Òikandin jê mayin giran bûyîn lê rûniÒtin lê rûneniÒtin

dil lê xistin: dil lê dan niqutîn dil, ketin dil dil bi pirç e; dilreÒ e dilê wî lê venabe

kÈzÈm sana söylüyorum, gelinim sen anla (litt.) je le dis au mur afin que la mariée le comprenne; faire comprendre à qn par allusions 1) ayak altÈnda kalmak; 2) arada gitmek 1) être écrasé par les grands; 2) être dépensé en pure perte altÈnda kalmÈyor il se défend; il répond aux propos des autres ; il ne reste pas redevable içine etmek (litt.) chier dans la fontaine du village; faire qch de scandaleux pour se faire remarquer gözüne kestirmek 1) convoiter qch ou qn; 2) se sentir capable de faire face à qn burnunu sürtmek humilier qn dünyadan bihaber olmak nerden inceyse ordan kopsun; ne olacaksa olsun (kÈz için) evde kalmak zapt edememek; ipin ucunu kaçÈrmak önleyememek ihmal etmek; ciddiye almamak laf anlamÈyor; mümkün olmayanÈ istiyor kalbini kÈrmak alÈnmak gücenmek içine sinmek; güvenmek güvenmemek; içine sindirmemek, kuÒkulu olmak kalbi çarpmak içine dofimak duygusuz, merhametsiz, hesaplÈ eski güveni tesis edemiyor

dil pê Òewitîn/sotin dilê xwe lê rihet kirin ; dilê xwe tê de rihet kirin dinya li ser serê wî gerand ; felek li serê wî gerand diran di qirikê de diran lê qiriçandin ; diran lê çirikandin sîqilandin diranê yekî bi cewrî rakirin

birine acÈmak, üzülmek gönlünce tatmin olmak ; isteklerini yerine getirmek dünyayÈ baÒÈna yÈktÈ; felefiini ÒaÒÈrdÈ

dixan bi erdê xistin

tozu dumana katmak, ortalÈfiÈ karÈÒtÈrmak uzun süren fitne, fesat

dixana kayê : fitneya domdar

fransizî il se retient de dire qch de déplaisant à qn par respect ou par amour faire plaisir à qn (litt.) sa bouche ayant été brûlée par du lait (bouillant) il souffle sur le petit-lait avant de le boire; chat échaudé craint l’eau froide 1) combler qn de pots de vin; acheter son silence; 2) cribler de balles se résigner ; souffrir en silence ne souffler (ou piper) mot ; rester coi rester bouche bée (d’admiration, d’étonnement) personne dont tout le monde se sert pour ses affaires se confier à qn parvenu les murs ont des oreilles ce qui est fait est fait

kinci, hesaplÈ, hain diÒ bilemek küçükken gözünü korkutmak

di xwe re nedîtin diz xwediyê malê girt dizên neqebekê; seyên neqebekê, kûçikên kormekê dizê Xwedê

üÒenmek hÈrsÈz ev sahibini bastÈrdÈ aynÈ yolun yolcusu

dobelan : dobelan bê reh e, gula wî tuneye bi baranê re çêdibe dobelan e, ji erdê derketiye !

domalan

buldufiuyla yetinmeyen

doÒaniyek da û ukekî xwe vê re rêkir

yerden biten domalan gibi köksüz, kimsesiz astarÈ yüzünden pahallÈ iÒ yaptÈrmak

doxînsist dûjîn bûyîn

uçkuruna gevÒek olan, bitlenmek

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mistefa AYDOflAN îngilîzî he holds back from telling s.o sth. out of respect or affection to please s.o. once bitten, twice shy 1) to buy s.o's. silence with a bribe; 2) to riddle s.o. with bullets to put up with ; to resign one self to not to say a word, to keep mum to gape ; to be gaping in wonder /in astonishment/ in stupefaction person every one uses to confide in upstart the walls have ears what’s done is done to express oneself by allusions 1) to be crushed by the great; 2) to be used (exploited) uselessly to retort to another’s statement; not to remain under any obligation shit stirring to draw attention 1) to covet sth or s.o.; 2) to feel one's self able to face up to s.o. to make s.o. eat humble pie

(litt.) être dans l’oreille du boeuf ; être dans l’ignorance du monde; ne pas être au courant des nouvelles. advienne que pourra!

to be unaware of the world; not to be up to date

(litt.) rester à la maison: rester vieille fille perdre le contrôle

remain a spinster to loose control

négliger; ne pas prendre au sérieux (litt.) je lui dis : l’animal est un mâle, il me dit de le traire; ne rien comprendre; demander l’impossible froisser, vexer être froissé, vexé se fâcher consentir; acquiescer ne pas avoir le coeur net, être suspicieux ou réservé battre (coeur); palpiter pressentir, avoir un pressentiment calculateur, sans coeur, insensible il ne peut plus l’apprécier comme avant

to neglect: not to take seriously (litt.) I told him it was a bull, he told me to milk it; to be unable to undestand s.th, to ask the impossible to hurt, to upset to be upset to be heavy hearted to consent, to acquiesce to be doubtful, or reserved

il fait crouler le monde sur sa tête ; il lui a infligé une punition terrible sournois; traître, calculateur montrer les dents

he brought the world down on his head

come what may!

to beat (heart); to flutter to have a premonition cold hearted, calculating he cannot forgive and forget, he cannot appreciate s.o. like before avoir de la peine, du chagrin pour qn to be sorry for s.o. assouvir ses désirs ; réaliser ses souhaits to assuage

sly, treacherous, calculating bare one's teeth

(litt.) arracher ses dents alors qu’il était un chiot : intimider qn dès son plus jeune âge mettre sens dessus dessous : semer la pagaille (litt.) fumée de paille : discorde ou querelle interminable avoir la flemme le voleur habile fait arrêter le propriétaire du même acabit

crush s.o.'s spirit from childhood

non satisfait de ce qu’il a ou de ce qu’il gagne truffe

not satisfied with what he has (or earns)

turn topsy tuvy, upside down keep up a vendetta to be too lazy to do s.th the clever robber gets the owner arrested of the same type, birds of a feather

truffle

il est seul, sans racine ni soutien comme he is all alone, without a friend in the une truffe world faire une mauvaise affaire ; make a bad bargain perdre au change volage, libertin(e) libertine être couvert de poux to be lousy; to have lice, to be louse-infested

Devoka Qerejdaxê (VIII)

Amadekar : Mahmûd LEWENDÎ kurdî pudî : pidî, pidû pûyîn qafik qir û qaf : kax qafqor: qaÒik, qaçil, qaÒilk, qaÒûlk, qalik, tîvil qaÒ kirin : qeÒartin, qeÒûr kirin, spî kirin qamir : birdî : zilê nav tije û bê girêk qamqulî : xwaro maro, çelexarî qarîn qartik mird : mirdik, kenik qax qazik : elbik qelênek : qelatik, qelînek qels: qelîÒtek, kelîÒtek qemitîn, qemiyan, qumirîn, qemrîn qereqûçk : qilîçk, qilîçek, qilîcan qerf û qûçik tu qerf û qûçikê xwe bi min dikî qerimîn tevizîn : tezink girtin qerisîn qertanoz qertîÒ qertîÒ girtin qeÒab : mehes, qeÒaw qeÒab kirin : mehes kirin qetoberk, qetobeto : ben, werîs gava ku ji hev dikevin qeyntirme qiçik : qeçik, pitik, bebik cîq: reÒêle, reÒçêle qijik qijilandin : kelandina rûn, qijirandin di rûnê xwe de qijilîn (qijirîn)

tirkî diÒ eti haÒlanmÈÒ Òeyleri avuca alÈp sÈkmak, sÈkÈn yapmak çömlek parçasÈ çanak çömlek parçasÈ kabuk kabufiunu soymak hasÈr sazÈ çarpuk çurpuk feryat etmek kurumuÒ yara kabufiu saç kepefii kurutularak kÈÒa saklanan patlÈcan, domates, sebzeler, vb küçük tahta kova kavrulmuÒ nohut, bufiday vb.

fransizî gencive écraser un légume cuit, du pain, en faire des boulettes morceau d’une poterie, tesson morceau d’une poterie, tesson écorce, peau d’un fruit ou d’un légume peler, éplucher jonc, scirpe tordu, difforme pousser un cri de douleur ou de détresse croûte d’une plaie pellicules tomate, aubergine, légumes séchés pour l’hiver petit seau en bois blé, poix-chiche etc. grillés et consommés comme amuse-gueule yarÈk fente, crevasse, fissure ateÒe tutulan yada yaklaÒtÈran dokuma se déformer et jaunir après exposition maddesinin sararÈp büzüÒmesi excessive à une source de chaleur (pour un tissu, un vêtement) serçe parmafiÈ auriculaire, petit doigt alay, dalga moquerie benimle alay ediyorsun tu te moques de moi yorgunluk hareketsizlik yada s’engourdir (de froid, de fatigue ou sofiuktan uyuÒmak d’immobilisme) kan dolaÒÈmÈ yetersizlifiinden uyuÒmak avoir des fourmis

crack, crevice, fissure to be singed (deformed and discolored by heat) (of cloth/fabric) little finger, pinkie mockery you’re making fun of me to go numb, to become numb (with cold or fatigue to have pins and needles (in one’s legs), one's legs have gone asleep to freeze old age

donmak geler aÒÈrÈ kartlaÒmÈÒ olan hayvan veya insan vieillerie, (personne ou bête), vieille peau, très âgée kabuk, pul écaille kabuk bafilamak, pul bafilamak, être couvert d’écailles pul pul olmak kaÒafiÈ étrille kaÒafiÈlamak étriller lime lime olmuÒ ip yada urgan corde usée, dont les brins se défont

currycomb to curry frayed rope

kantara, köprü, bina vb. kemeri bebek kar kuÒu karga; kimi yörelerde de saksafian yafiÈ kÈzartmak kendi yafiÈnda kÈzarmak

curve (architecture), arched (building) baby snow-bunting crow; in some areas magpie to sizzle (butter, oil) to be on hot bricks

qij qij : qijiqîn qilêrî : qirêjî qilêrî kirin qilop : qop, qot ; tiliya qop ; destê qop

kÈzaran yafiÈn çÈkardÈfiÈ ses kirli, pasaklÈ kirletmek kesik kol, el ya da parmak

kût qoto : leng kulek kulekî bûn : licimîn, lingirîn, kulîn binmilk qilopanî, qilope, qilopinçk xwe qilopanî kirin: qilopinçk vedan qilopilo : kilopilo qilopilo kirin qilûz : milik : qiloz, kubik, qopik, qor, xûr qilûz bûn : xûz bûn xwe qilûz kirin : xwe xûz kirin qerax, qirax, kêlek rex qirniyewî : pirniyewî, mirnawî, nirênewk gamboxe : gembole, boxeyê pisîk

ayafiÈndan sakat topal aksayan aksamak omuz definefiî takla takla atmak dalavere, hile dalavere çevirmek kambur kamburlaÒmak, efiilmek kamburvari efiilmek kÈyÈ, kenar çiftleÒme zamanÈndaki kedi 1) damÈzlÈk kedi, 2) azgÈn erkek

qirpandin pisîka qirniyewî, pirniyewî, mirnawî bola kitikan qirqilîn : qilqilîn qiseçort : peyvçors qise kirin : axaftin, peyivîn, Òitexîlîn qîçik gevez qîq : kesê zirav û stûdirêj qitqitî kirin qoçandin

ingilîzî gums to press or crush (cooked vegetables) in the palm of one’s hand to eat them fragment of pottery, shard fragment of pottery, shard skin (of a fruit), shell, outer covering of anything to peel reed, bullrush crooked, deformed to cry out (in distress or pain) scab (of a wound) dandruff dried vegetables (tomatoes, eggplant, etc.) stored for winter use small wooden bucket roasted chick peas, etc. eaten as a snack

çatÈrdatmak çiftleÒme zamanÈndaki kedi kedilerin çiftleÒme zamanÈ kaynamak, yerinde duramamak, sözleri kaba ve kÈrÈcÈ (kimse) konuÒmak turuncu (renk) bordo (renk) ince ve uzunboylu paramparça etmek, hurdahaÒ etmek yeni dofimuÒ, kuzu ve ofilafiÈn insan eliyle emzirilmesi xwe qoçî ser hev kirin hastalÈk yada halsizlikten büzülmek qolinc kürek kemikleri arasÈndaki kaslar ve bundan dofian sancÈ qotik : boçik, doçik, seroke, binik, quncik izmarit qurp : kurt, qup kuluçka qurp ketin; kurk ketin; bi qup ketin kuluçkaya yatmak qupik : mirîÒka qupê kuluçka tavuk qurûtî avê bûyîn: qurî avê bûyîn, quruyî yere efiilip ellerini kullanmaksÈzÈn (qurusî) avê bûyîn afiÈzla su içmek

cintre (en architecture) bébé bruant des neiges corbeau; dans certaines régions pie faire bouillir le beurre, l’huile (litt.) cuire dans du beurre bouillant : ne pas tenir en place; s’agiter sans cesse bruit produit par l’huile bouillante sale, crasseux, malpropre salir, souiller bras, main ou doigt coupé ou handicapé, handicapé (de membres supérieurs) handicapé de membres inférieurs boiteux qui boite, boiteux boiter béquille culbute, cabriole faire une culbute escroquerie, fraude, filouterie escroquer, frauder, intriguer bosse devenir bossu; se courber se recourber, se recroqueviller bord, côté (chat) en chaleur 1) chat étalon; 2) mâle en rut, qui a le démon de midi craquer chat en chaleur période d’accouplement des chats bouillir d’impatience; être très agité grossier, brutal, abrupt parler (couleur) orange bordeaux, grenat qui est grand(e) de taille et a un cou long briser en morceaux (bois, os) faire boire, allaiter un agneau

scale (on skin) to be covered with scales

sound of sizzling oil dirty, filthy to dirty, to make dirty, to soil missing a hand, arm, or finger crippled (in arms or hands) crippled, (in the legs) lame, crippled lame to limp crutch summersalt to turn a summersalt swindling, fraud, swindle, trickery, cheating to swindle (cheat); to plot, to intrigue hump, hunch-back to be(come) hunchbacked/ humpbacked to stoop, bend down side, bank, edge (cat) on heat 1) stud (of cats), 2) horny male to split, to crack (noise) cat on heat rutting season for cats to be impatient, agitated rude, brutal, abrupt, coarse speak, talk orange (colour) dark red, burgundy red, tall and long-necked to smash to pieces/ smithereens (wood, bones) to nurse, give milk to a newborn lamb

se recroqueviller muscles situés entre les omoplates

to be doubled over in pain muscles between the shoulder blades

mégot couveuse couver poule couveuse boire de l’eau d’une source directement par la bouche sans se servir de ses mains ou d’un récipient

cigarette butt brooding hen to sit on eggs, hatch (of hen) hatching hen to drink water from a spring by lying on the ground and putting one’s lips to the water (without using hands)

qurût ! qurusî !

hayvanlarÈ sulatmak için çÈkarÈlan ses

racanî yekî bûyîn : bela xwe di yekî dan

birine belasÈnÈ sürmek; birinin üzerine gitmek kendine hakim olmak; kendini tutmak dayanmak, tahamül etmek tahamülü kiÒi bir Òeyin aÒÈrÈ yanÈp kömür-olmasÈ 1) birini vurmaya kalkÈÒmak; 2) bir iÒe kalkÈÒmak, yeltenmek

xwe ragirtin xweragir : kesê bi tehemul rejik : rijik, rejî, rejû (goÒt Òewitî bû rejik) xwe lê rakiÒandin rejî : rejû rejiya daran rejiya axê qîjot : qijît rentele, remtele repandin req û rût : riqîrût maleke req û rût rêj kirin : rêç kirin rijî, rij : bê rûn çivir, çevir : têrrûn birinca rijî penêrê çivir rino : Òeyê darînî yê tevnan rîko, rîtek rîsî, rêsî

kömür odun kömürü maden kömürü yanÈk, aÒÈrÈ yanmÈÒ kafadan kontak, kavgacÈ geliÒiÒigüzel dövmek bomboÒ bomboÒ bir ev kazÈyarak temizlemek, süpürmek yafisÈz, yavan yafilÈ, çok yafilÈ yavan pilav yafilÈ peynir afiaçtan dokuma tarafiÈ altÈnÈ pisleten kurutularak burulan kÈÒlÈk ot, burma

xorim, n.f. kwînêr, kînêr, kunêr kul kul bûn kewandin pirzik : pizrik, pizik, pizirik riÒ

ot balyasÈ kan çÈbanÈ 1) yara, iltihap; 2) elem, dert iltihap bafilamak yarayÈ yakmak çÈban cilt ülseri

rîsî : rist, gilwaz meÒlûr : Òaran, benî, kome, orcix, sincix gewlaz xilxal : xirxal Òikinandin porê xwe Òikinandin

kuru yiyecek dizisi, et yada sebzelerin ipe dizilerek kurutulup kÈÒa saklanmasÈ cevizli, bademli sucuk kurutulmuÒ çiçek, sofian, sarÈmsak vb dizisi ipe geçirelerek kurutulan ceviz dizisi taramak saçÈnÈ taramak

interjection utilisée pour inciter les bêtes interjection for urging animals to drink à boire chercher querelle à quelqu’un ; to pick a fight with s.o. s’en prendre à quelqu’un se maîtriser ; se retenir ; résister to control o.s., hold back, resist : be patient personne patiente, patient carbonisé, calciné 1) se ruer à l’assaut de quelqu’un ; se dresser pour battre quelqu’un; 2) tenter d’entreprendre qqch charbon charbon de bois charbon de terre, houille brûlé voyou, bagarreur, cinglé rouer de coups complètement vide, dénudé une maison complètement vide curer (plat) sans beurre, sans matière grasse (plat) très gras riz cuit sans beurre fromage riche en matière grasse peigne en bois du métier à tisser merdeux botte de foin tressée et séchée pour le fourrage du bétail en hiver meule de foin abcès, furoncle 1) plaie, infection; 2) souffrance s’infecter cautériser furoncle, pustule, bouton ulcère de peau

patient, (unhurried) burned to a crisp; charred 1) to lash out a t s.o., attempt to have at s.o. attempt to beat s.o. up; 2) to strive to do sth. beyond one’s power or means coal charcoal coal burnt hooligan, thug, crazy to beat s.o. up quite empty, bare as a bone a completely empty house, to clean out dry plain food (without fat or butter) very greasy, oily (food) plain rice (without fat) full fat cheese weaver's wooden comb shitty (one who shits in his pants) bunches/bales of dried grass/hay used for animal fodder bale (bundle) of hay boil, abcess 1) wound, infection; 2) suffering, pain to be infected to cauterize pustule, pimple, boil skin ulcer

collier de viande ou de légumes enfilés et séchés pour l’hiver friandise faite en trempant dans la bouillie du raisiné un collier de cerneaux enfilés guirlande de fleurs, d’ail, etc.

strings of dried food stored for winter consumption confection of nuts strung and dipped in boiled grapes juice garland of flowers, string of onions, garlic, etc.

collier de noix enfilées et séchées peigner peigner ses cheveux

string of dried nuts to comb to comb one's hair

Ferhengoka Hawarê Amadekar : Zinar SORAN kurdî evraz, hevraz serevraz, serhevraz niÒûv, niÒîv serniÒûv, serniÒîv hilketin daketin hilkiÒandin berJor berjêr kaÒ serberjor serberjêr sênc, sinc, sincik ziving gulîçek, guliçek, kulîçek

tirkî yokuÒ, rampa yokuÒ yukarÈ ini‡ aÒafiÈ çÈkmak inmek çÈkarmak, yükseltmek yukarÈ aÒafiÈ 1) yokuÒ, yamaç, 2) dik yokuÒ ya da iniÒ yukarÈ dofiru aÒafiÈ dofiru ifide meskun mafiara çadÈr sütunlarÈnÈn tepesine yerleÒtirilen dört deliklerinden urgan geçirilip çadÈrÈ tesbit etmeye yarayan tahta parçasÈ

perispan vehesîn : bîhn vedan vehesîn, vehesan rojên vehesînê por kirin ferwar rikeh : qefes vîziqîn, vîzikîn, pijiqîn, pijikîn viz, vizik vizik, zîrok, teqal daylan, dalyan, talyan kelebest, berbest, berebest : lêva çem a golan xwîsî, xûzî, qir, qirav[î] xwîsî ketin xwîsîgirtî, xûzîgirtî, qirgirtî dinbaÒk : mêÒevank, mêÒîldan

çadÈr yamasÈ dinlenmek dinlenme, istirahat dinlenme günleri dökmek, yÈfimak hüküm, emir kafes fÈÒkÈrmak fÈÒkÈrma topaç dalyan (Italyan’dan türemiÒ) sahildeki taÒlÈk alan Èrmak ya da göl kenarÈ kÈrafiÈ kÈrafiÈ düÒmek kÈrafiÈ tutmuÒ, krafiÈlÈ arÈ kovanlarÈnÈn konuldufiu kulübe

fransizî montée, pente ascendante, rampe ascendant, montant descente, pente descendante descendant monter, v.i. descendre monter, v.t. vers le haut vers le bas, descendant 1) pente ascendante; 2) pente raide en montant, montant en descendant, en descente, descendant laurier-rose grotte servant d’habitation pièce de bois comportant quatre orifices placés au sommet du piquet d’une tente ; les cordes passant par les orifices permettent de fixer la tente. pièce de raccommodage de la toile d’une tente se reposer repos jours de repos verser, jeter ordre, décret, firman cage jaillir jaillissement toupie bien bâti(e), qui a de belles formes plage de galets bord de rivière ou de lac givre, gelée blanche givrer, être couvert de givre givré, couvert de givre cabane ou hutte abritant des ruches

ingilîzî ascent, upward slope uphill descent, downward slope downhill to go up to come down, to descend to climb up, upwards down, downwards 1) upward slope of hill; steep slope upward downward oleander cave used for dwelling a piece of wood with four holes in it, placed at the top of a tentpole; the ropes passing through the holes serve to steady the tent patch on a tent to rest rest rest days to pour, to throw order, decree, firman cage to jet, to gush out gushing out top (spinning top) well built, husky, hefty pebbly bank or pebbly beach lake or river bank (hoar) frost to frost over rimy, covered with hoarfrost, frost-covered beehive

(Qediya)

Hin ÒaÒiyên rêzimanî Amadekar : Michael L. CHYET Mezintirîn pirsgirêk ev e : wergêrandinên rastewxo ji zimanekî biyanî - nemaze ji tirkî : 1) Türkçe de, bir konunun üzerinde durulur, ama Kürtçe de öyle defiil : • “Di van çavkanîyan de, ji der çûyîna wê ya Konstantinopolê, li ser qehremanîya wê jî tê sekinîn”. -

Bi zimanê kurdî, lêkerên derbaznebûyî (întransîtîf) qet nabine tebatî (pasîf). Divêt ku mirov bêje : “Di van çavkanîyan de, ji der çûyîna wê ya Konstantînopolê, li ser qehremanîya wê jî disekinin”.

• “Bi qasî ku ji berhemê tê têgihiÒtin, serpêhatî û bûyerên berhemê li ‘Bakurê Sûriyê’ derbas dibin... Ji bo ku berhem bi zehf alî bê têgihiÒtin, divê mirov hinekî li ser struktur (avahî) û uslûba ku di prosesa hûnandina berhemê de hatiye bi kar anîn, raweste... Bi qasî ku ji metnê çîrokê tê têgihiÒtin, amanca nivîskarî ew e ku bi alîkariya vê çîrokê jiyana civata ‘Bakura Sûriyê’ ya ser û bînî hevkirî bi pirr alî...” -

Lêkera têgihiÒtin jî lêkereke derbaznebûyî (întransîtîf) ye — bi gotineke din, ev lêkera hanê nabe pasîf (tebatî) — li ser hindê ra ku bi tirkî “anlaÒÈldÈfiÈ gibi” çêdibe. Lê belê, sînonîmek heye ku derbazbûyî (transîtîf) ye: fêm kirin. Mirov dikare bêje “Bi qasî ku ji berhemê tê fêm kirin” — lê belê, eger em lêkera têgihiÒtin bi kar bînin, divêt ku em wisa bêjin : “Bi qasî ku em ji berhemê têdigihin...” yan jî “Bi qasî ku mirov/meriv ji berhemê têdigihe...”

2) Türkçe de, bu - Òu - o hallere göre defiiÒmiyor: bu ev - bu evi - bu evler -bu evlerin, amma Kürtçe de öyle defiil — ev û ew têne tewandin, hem li gora zayendê û hem jî li gora hejmarê (yekejmar / pirejmar) : • “Cardin her wî ew gotara mezin a bi navê ‘Kardux û Welatê Karduxan’ belav kirîye ku bi dirêjî cî daye ew gotarên ku Ksenefon ên di sala... di derheqê Karduxan de nivîsandiye” — ya rast wisa ye : “... bi dirêjî cî daye wan gotarên ku...” -

“ji bilî ev tiÒtên ku me behsa wan kirin...” — ya rast wisa ye : “Ji bilî wan tiÒtên ku...”

• “Herweha, tevî ev serfirazî û xweÒiyên nû ez dîsan vegerim welatê xwe.” — ya rast wisa ye : “tevi van serfirazî û xweÒiyên nû” (MUm, 12) 3) Bi kurmancî, dema borî ya lêkerên derbazbûyî (transîtîf) divêt li gora sîstema ergatîf bête saz kirin : Ez te dibînim li dema niho dibe Min tu dîtî di dema borî (*Min te dît li hin deveran tête gotin, lê bo zimanê nivîskî yê standart cihê qebûl kirinê nîne). Li bin tesîr û bandora zimanên biyanî, Kurmancî ji e’sla xwe dûr dikeve. Binihêrin: Margreet Dorleijn. The Decay of Ergativity in Kurmanci : Language Internal or Contact Induced ? (Tilburg : Tilburg University Press, 1996), 183 p. Mînakên xelet bikaranîna ergatîf : a) “Rojên ku tên bibîranîn an jî pîrozkirin ew in ku ... rûpelek di deftera dîrokê de veqetandine ji xwe re” — ya rast ev e : rûpelek veqetand

Çend peyvên kêmnas ji milê Hekariya Amadekar : Michael CHYET kurdî biyanî xuyanî ew ne biyanî ye, xuyanî ye

tirkî yabancÈ yakÈn akraba yabancÈ defiil, ailedendir, akrabadÈr

fransizî étranger proche parent il n’est pas étranger, il est de la famille

lêzim : merivê dûr xizim : xinamî

uzak akraba eÒ yakÈnlarÈ, hÈsÈm

parent éloigné parent par alliance

sexbêrî

güz kulak olma

surveillance

sexbêrî kirin

göz kulak olmak

sexbêr

göz kulak olan

perixandin avneh : ewle

veiller, surveiller ; prendre soin de qui veille à, qui prend soin de caresser, masser sûr de lui

ovmak, okÒamak kendine güvenen, kendinden emin emin sûr de lui alÈÒmak, yakÈnlaÒmak se familiariser, devenir familier yüzünden à cause de

avnehî: ewlehî lê bisteh bûn pîxameta : ji ber, di pîxameta yekî de : ji ber yekî piÒtrastî behbîr behbîrî kirin

îngilîzî foreigner close relative he's not a stranger he's one of the family remote relative relation by marriage supervision, taking care to take care of who takes care of to caress self confident self confident to familiarize ; to become familier because of

b) “Dewletê heta niha tu rê nemane ku neceribandiye ji bo vemirandina têkoÒîna gelê Kurd” — ya rast ev e : rê (ku pirejmar e — nemane) neceribandîne. c) “Te vî zimanî ji ku derê anî?” — ya rast ev e : Te ev ziman ji ku derê anî? Di dema niho de emê wisa bêjin : “Tu vî zimanî ji ku derê tînî?”, lê di dema borî de, tu dibe te, û her wisa vî zimanî dibe ev ziman. d) “Yekemîn kovara kurdî... hersê rûpelên hejmarên xwe yên yekemîn bi wêneyên navdarên kurd xemilandiye” — ya rast ev e : hersê rûpelên hejmarên xwe yên yekemîn... xemilandîne. e) “Jinên van malbatên xizan û belengaz li bajarê (...) gelekî perîÒanî kiÒandine” — ya rast ev e : jinên van malbatên xizan... perîÒanî kiÒandiye. Di hemî van mînakan da, divêt ku lêkera derbazbûyî (transitif) bi awayekî rêzimanî (grammatikal) digel objekta rastewxo (direct object - nesne) rêk bikeve -nek digel subjekt (özne). Tewandina nav û cihnavan (pronovan) bi ergatîfê ve girêdayî ye. Òekil A

Òekil B

cihnav ez tu ew (nêr - yekejmar) em hûn ew (pirrejmar)

min te wî me (he) we - hingo wan

nav (nêr - yekejmar) Òivan gundî dev

Òivên (Òivanî) gundî (gundîyî) dêv (devî)

(pirrejmar) Òivan gundî dev

Òivanan gundîyan devan

(mê - yekjmar) jin kitêb pencere

jinê kitêbê pencerê (pencereyê)

(pirrejmar) jin kitêb pencere

jinan kitêban pencer(ey)an

Termên komputerê Amadekar : Bahrûz …UCCAI kurdî bîr dîsket karta grafîkê karta sereke miÒk karta deng

tirkî hafÈza, bellek disket grafik kartÈ esas kart fare ses kartÈ

fransizî mémoire disquette carte graphique carte mère souris carte son

Nûyitî :

Kurmancî hejmarên 1 - 20 tevî ferhengoka wan a kurdî-tirkî-fransizî-îngilîzî û endeksên tirkî, fransizî û îngilizî. 440 rûpel.

K URMANC î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS güven confiance confidence umursamaz insouciant, indifférent carefree umursamazlÈk etmek se montrer indifférent, to be indifferent ; ne pas prêter attention not to pay attention

ingilîzî memory diskette graphic card mother board mouse sound card

106, rue La Fayette, 75010 Paris - France www.institutkurde.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

KURMANCÎ hejmar 25

Payîz 1999

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê ya 25an

Civîna 25emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêd) di navbera rojên 27ê adar û 3yê nîsan 1999 de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser termên îdyomên kurdî, bergûz an Òel û Òepik li Bahdînan, devoka Qerejdaxê, dû'a û temennî, cureyên endamên laÒê mirovan û îdyomên jê çêkirî, termên komputerê û li ser termên matematîkê xebitîn. Di vê civînê de Xosro Abdullahî (Selmas), Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Husên Binavî (Berwarîbala), Michael

Chyet (WaÒington), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Selam Nûman (Cizîr), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Behroz ∑ucaî (Kotol), Newzad …ukrî (Dihok) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Termên matematîkê Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Behroz ∑UCAÎ kurdî parvekirin parve kirin parvek: nîÒana parvekirinê 20 ÷ 4 = 5 (bîst parvek çar wekhev e pênc çil û pêncan li nehan parve bike parveker berma parînek berpar kom kirin komkirin 4 + 5 = 9 çar º pênc dikin neh an çar zêdêk pênc wekehev e neh jê derxistin jêderxistin 7 - 3 = 4 heft kêm sê dike çar heft kêmek sê wekhev e çar carandin, v.t. carandin 3 x 5 = 15, sê cara pênc dike panzde an wekev e panzde zarek: nîÒana carandine : x (.) encam komînek goÒe goÒeya çik li hin navçeyan goÒe nêr e goÒeyê çik tê gotin goÒeya teng goÒeya fireh goÒeya derve goÒeya hundir goÒeyçik goÒeteng goÒefireh sêgoÒe çargoÒe sêgoÒeya goÒeçik sêgoÒeya goÒefireh sêgoÒeya goÒeteng binke bilindahî duhevsan sêgoÒeya duhevsan sêgoÒeya hevsan çarçik

tirkî bölme bölmek bölü iÒareti yirmi bölü dört eÒittir beÒ kÈrk beÒi dokuza böl bölen kalan bölüm bölünen toplamak toplama dœrt ile beÒ eder dokuz dœrt artÈ beÒ eder dokuz çÈkarmak çÈkarma yedi eksi üç eder dœrt yada yedi eksi üç eÒittir dœrt çarpmak çarpma üç çarpÈ beÒ ya da üç kere beÒ eder on beÒ çarpma iÒareti sonuç, netice toplam açÈ dik açÈ

fransizî division diviser signe de division vingt divisé par quatre égale cinq divisez quarante-cinq par neuf diviseur reste quotient dividende additionner addition quatre et cinq font neuf quatre plus cinq égalent neuf soustraire soustraction sept moins trois font quatre ou sept moins trois égalent quatre multiplier multiplication trois fois cinq font quinze ou égalent quinze signe de multiplication résultat somme angle angle droit

îngilîzî division to divide sign of division twenty divided by four equals five divide fourty-five by nine divisor remainder quotient dividend to add addition four plus five equals nine

dar açÈ geniÒ açÈ dÈÒ açÈ iç açÈ dik açÈlÈ dar açÈlÈ geniÒ açÈlÈ üçgen dörtgen dikaçÈlÈ üçgen geniÒ açÈlÈ üçgen dar açÈlÈ üçgen taban yükseklik iki kenarÈ, aynÈ olan ikizkenar üçgen eÒkenar üçgen kare

angle aigu angle obtus angle externe angle intérieur à angle droit à angle aigu à angle obtus triangle rectangle triangle à angle droit triangle à angle large triangle à angle aigu base hauteur isocèle triangle isocèle triangle équilatéral carré

acute angle obtuse angle external angle internal angle right angled acute angled obtuse angled triangle rectangle right angled triangle obtuse angled triangle acute angled triangle base height isosceles isosceles triangle equilateral triangle square

to substract substraction seven minus three equals four to multiply multiplication three times five equals fifteen multiplication sign result sum angle right angle

Termên komputerê Amadekar : Behroz ∑UCAÎ kurdî dîsk reqdîsk reqalav nermalav emraz çaper

tirkî disk

yazÈcÈ

fransizî disque disque dur matériel, hardware logiciel outil imprimante

îngilîzî disc hard disc hardware software tool printer

Îdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mistefa AYDOflAN kurdî dil bijîn dilbijok dil (jê) çûyîn, dil borîn, dil ji bîr çûyîn, dil xelîn, dil xewirîn, ji xwe ve çûn, xerbilîn dil ketin, dildar bûn, aÒiq bûn dilkevir, dilkafir, dilreq dil rabûn, dil li hev ketin dilê min lê da, niqutî dilê min; sêwirî dilê min; kete dilê min ya dilê yekî xwendin, dilê yekî xwendin dilnazik, diltenik, dilkeçik dilzîz dilê xwe xist cih

tirkî canÈ çekmek, canÈ istemek Òip sevdi, obur içi geçmek, bayÈlmak aÒÈk olmak; gönlü düÒmek, gönül vermek acÈmasÈz, taÒ yürekli midesi bulanmak; yürefii afizÈna gelmek içime dofidu, kalbime damladÈ birinin içini okumak; duygu ve düÒüncelerini sezmek duyarlÈ, hasas, yufka yürekli alÈngan merakÈnÈ gidermek, emin olmak

dilê min nabije halê te, dilê min naçe xwarinê dil berdan dil jê çûn dil ji bîr çûyîn, dilborîn, dilbuhurîn, dil teqîn dil qutufîn dil jê man an mayîn, dil jê Òkestin dilbipirç dil sekinîn dil (lê) Òehitîn: lê bi guman ketin dil hilneanîn: dilê wî hilnîne dilê yekî qurufî: dilê min jê qusiya

seni imrenmiyorvÈn canÈm yemek istmiyor göz koymak, gönül vermek kendinden geçmek, bayÈlmak bayÈlmak, kendinden geçmek kahretmek kÈzdÈrmak, oyuna getirmek çok korkmak birine kÈrÈlmak, alÈnmak, gücenmek acÈmasÈz, içten hesaplÈ, sürekli intikam kini olan Òoke olmak Òüphelenmek tahammül edememek birinden çekinmek uzak durmak, (yaptÈfiÈ hatalardan dolayÈ) bi dil bûn aÒÈk olmak, gönül vermek dilê wî li devê wî ket tiksinmek (bunaltÈ geçirmek) bulantÈ geçirmek dil lê vebûn barÈÒÈk olmak, dargÈnlÈktan vazgeçmek dilmirî duygusuz dilfireh mert, geniÒ kalplÈ, gönlünde herkese yer olan diltengî: ne bi dilê... bûn, diltengiyê ji mêvanan dike birine karÒÈ isteksiz olmak davranmak dilsoz temiz kalpli, sözünün eri dilhilûk, kezebhilûk aÒÈrÈ düÒkün, özellikle analarÈn çocuklara duydufiu aÒÈrÈ ilgi: sevgi dilreÒ nefret duyan dilreÒî (dilê min jê reÒ bûye) nefret etmek dilmezin: xwe li tiÒtên mezin rakiÒandin büyük iÒlere giriÒen dilxurt tahamulkar dilÒewitî dilÒewat dilê xwe rehet kirin dilê xwe lê rehet kirin dil birîn kirin/êÒandin dilsarî dilsar dilsar bûn dilxwaz bêdilî bêdil bêdiliya yekî kirin

yürefii yanÈk, duyarlÈ yürefiÈ yanan, yakÈnlarÈna bafilÈ amacÈna ulaÒmak, gönlünü rahat etmek hÈncÈnÈ almak, doyasÈya dövmek, istedifii gibi Èslatmak yürefiini yaralamak/ incitmek hafif dargÈnlÈk hafif dargÈn, gücenmiÒ hafif gücenmek, sofiumak 1) taraftar; 2) gönüllü isteksizlik isteksiz birin kÈrmak istedifiini yerini getirnemek

ji dil nehatin dil Òewitîn dil peritîn ebabelek: fesad ecûrê tehl e: eskerî ecûrê tehl e: mecbûrî ye; bixwazî nexwazî ev e; bivê nevê bûn serê saza(n): bûn benîÒtê devê xelkê ji beroÒê derketin: ji devê gur filitîn

içinden gelmemek yürefii yanmak yürefii parça parça olmak / parçalanmak fesat, nifak çÈkaran, felaket tellale baÒka tercihi yok; zorunludur

emrê sîvanokê (gangilokê) ye: 'emrkurt e

çok kÈsa ömürlüdür

ev hevîr gelek avê hiltîne; ev hevîr dê gelek avê hilîne

bu hamur daha çok su kaldÈrÈr

ez çi dibêjim, bilûra (tembûra) min çi dibêje

dam üstünde saksafian vur beline kazmanyÈ

ez hêka (madenê) wî nas dikim: ez zanim çi mal e

ne mal oldufiunu biliyorum

felek (dinya/dewran) li serê wî geriya: serî lê geriya

felefii ÒaÒtÈ

fisgenî, genfisk, genfisî fitrê yekî xweÒ kirin; deftera wî dan hev filîma (filîmê) wî Òewitî; fêÒkên wî eÒkere bûn; dawa wî ji ser çû filîma yekî kiÒandin

içten pazarlÈklÈ, sinsi hesabÈnÈ görmek; defterini dürmek iplifii pazara çÈktÈ

filîm li serî çêkirin

2 - Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999

dillere düÒmek ölümden kÈl payÈ kurtulmak

birinin filimini çekmek; onu izleyip sonra taklitini yapmak baÒÈna oyun getirmek; entrika çevirmek

fransizî avoir envie de qn ou qch gourmand, volage perdre connaissance; tomber dans les pommes; s'évanouir tomber amoureux

îngilîzî to feel like doing/eating sthg glutton(ous) to faint, lose consciousness

qui a un coeur de pierre; impitoyable avoir la nausée; avoir un haut-le-coeur j'ai eu le pressentiment

hard-hearted, merciless to feel nauseous, sick to sense, have a feeling, suspect

lire les pensées de qn

to read someone's thoughts

to fall in love

sensible, qui a le coeur tendre susceptible s'assurer; satisfaire sa curiosité

sensitive, tender hearted easily offended to make certain; to satisfy one's curiosity je ne t'envie pas I don't envy you je n'ai pas envie de manger I don't feel like eating convoiter to covet perdre connaissance; tomber dans les pommes to lose conscience, faint s'évanouir to faint agacer, énerver, fâcher to irritate, annoy, anger être effrayé, avoir une peur bleue to be afraid, to be terrified être en froid avec qn; être fâché contre qn to be cool with s.o.; to be cross with s.o. impitoyable, rancunier pitiless, vindictive être sous le choc; avoir le coeur qui s'arrête to be suffering from shock avoir des soupçons to be suspicious ne pas supporter can't stand, can't bear se tenir distant de qn, to keep one's distance from s.o., être réservé envers qn to be reserved towards s.o. être amoureux to be in love il a eu la nausée, il a eu un haut le coeur he was sick, nauseated se réconcilier, ne plus être fâché to be reconciled with s.o. insensible, sans coeur (litt. qui a le coeur mort) insensitive, heartless généreux, qui a un gros coeur generous, big-hearted à contre-coeur unwillingly, grudgingly sincère sincere qui est trop affectueux notamment pour over-fond, said of mothers who une mère qui couve trop sa progéniture over-protect their children qui déteste (litt. qui a le coeur noir) s.o. who detests, black-hearted détester to detest qui voit grand, qui entreprend de grandes actions visionary qui supporte, qui a le coeur dur s.o. who has broad shoulders, (litt. qui a le coeur robuste) (litt. strong-hearted) très insensible, écorché vif (litt. qui a le coeur brûlé over-sensitive, thin skinned qui a le coeur sensible, qui se soucie des autres soft hearted, concerned for other combler ses désirs, assouvir satisfy desires régler son compte à qn, lui donner une bonne leçon settle accounts with s.o.; settle s.o.'s hash briser le coeur de qn, peiner qn froissement, fâcherie froissé, en froid être froissé, indisposé qui a de la sympathie, sympathisant manque de volonté qui n'en veut pas, non disposé ne pas répondre aux souhaits de qn n'avoir pas le coeur à se faire du souci, avoir de la peine avoir le coeur brisé, en lambeaux intrigant, marchand de malheur on n'a pas le choix, c'est obligatoire (litt. amer comme du concombre russe) frayer la chronique échapper de peu à la mort il a une existence éphémère (comme une plante printanière) (litt. ce pétrin absorbera encore beaucoup d'eau); ce conflit va encore s'aggraver; on n'en est qu'au début de ce conflit (litt. je dis une chose, ma flûte [ou guitare] en dit une autre); tenir des propos décousus, incohérents, passer du coq à l'âne (litt. je sais de quel oeuf il sort); je sais ce qu'il vaut (litt. la roue de la fortune s'est retournée contre lui), il est victime de l'infortune; son monde s'est effondré sournois; calculateur régler son compte son jeu a été dévoilé; ses intrigues sont révélées observer qn pour l'imiter; embobiner qn intriguer contre qn; se jouer

break s.o.'s heart coolness, ill feeling offended, hurt to be offended sympathetic (to s.o.) unwilling not to want s.th., to be indisposed not to answer to s.o.'s hopes, to go against s.o.'s wishes not have the heart to... to be worried about to have a broken heart intriguer, trouble maker you have no choice, it's compulsory willy nilly to become the talk of the town to be saved by the skin of one's teeth; to narrowly escape death short-lived this is only beginning (of a very long conflict); this trouble will get worse incoherent; contradictory

I know what he's worth, I know where he came from out of luck, abandoned by fate sneaky, underhanded to settle accounts with s.o. to be unmasked (of a charlatan) to observe s.o., to imitate or trick them to plot against s.o.

gayê nav golikan: kesê ku bi hingûfên xwe re namîne; bêsewiye, nehêja

kalÈbÈnÈn adamÈ olmayan, defiersiz, düzensiz

(litt. un boeuf parmi les veaux): qui fréquente des gens qui ne sont pas de son rang ou âge, léger mal assorti incapable, inapte, vaurien à la fin il trouve son compte; il se tire d'affaire qui a la bougeotte; qui ne tient pas en place

gayê xemo, gayê Òehbaz: bêkêr iÒe yaramayan, beceriksiz, defiersiz genimê Òûvan: di dawiyê de ew ê ji heqê xwe tê der iÒini becerebilen; sonuçta hakkÈndan gelebilir gêrik tê de ye; xwer (xur) tê de ye yerinde duramÈyor girara gavanan: xwarina tevlihev girêka xwe bi piÒt xistin; girêya xwe piÒt heçikê xistin; eba lê quripandin golikê beÒ; gayê beÒ golikê ber gelek makan; berxê ber du makan golikterqîn çûn ber golikan; bûn golikvan gotina wî (wê) pere dike gû belav kirin; vala peyivîn; pûç ketin guh livîn guhan kirin: keç an jina ku mêran dixwaze guhdîk: guh biqul, guh bikun guhê xwe bel kirin; guhê xwe veçinîn guhên xwe li hev dixe gunikreÒ, reÒgunik gurçika wî bez girtiye

s.o. who keeps company with people younger than him; a good for-nothing

inept, incompetent, worthless (person) he gets out of a mess s.o. who cannot stand still, s.o. with ants in his pants, restless (dilenci çanafiÈ gibi) karmakarÈÒÈk très mélangé (comme la bouillie des bergers) all mixed up (like a shepherd's stew) iÒini kurtarmak; iÒini bitirdikten sonra oublier les autres dès qu'on n'a plus besoin d'eux to be a fairweather friend; to forget others baÒkalarÈnÈ düÒünmemek as soon as one no longer needs them göze batan, saklanamayan (litt. connu comme un veau bariolé); loup blanc prominent, sticking out (like a sore thumb) çok yerden yararlanan, çok sahibi olan qui mange à tous les rateliers, qui a all's grist to his mill; s.o. who feeds at beaucoup de protecteurs every-ones expense iÒ bozan, oyun bozan trouble-fête spoil-sport bir iÒte, yarÈÒmada ya da toplumda sonuncu olmak (litt. aller garder les veaux); être la lanterne rouge to bring up the rear nüfuzu var; sözü para ediyor il a du poids; sa parole pèse lourd he carries weight; what he says goes boÒ yere konuÒmak, bok dafiÈtmak parler en vain, compter pour de la merde to bullshit kulaklarÈ oynamak avoir des oreilles qui bougent, être très éveillé, malin extremely aware, vigilant (bir kÈz ya da kadÈn için) arzu etmek (litt. faire bouger ses mamelles); désirer to desire (a man — said of a woman) un mâle (pour une femme) a man hunter (said of a woman) kulafiÈ delik, olup bitenlerin çabuk farkÈna varan qui saisit vite; qui a une bonne oreille quick on the uptake; one who catches on quickly kulak kesilmek, pür dikkat dinlemek dresser les oreilles to prick up one's ears bir Òeylere hazÈrlanÈyor il prépare ou manigance qch des signes to be hatching a plot (secretly) çetin ceviz, daÒakli qui a des couilles (litt. qui a des couilles noires someone who is not afraid of being i.e. dures rebuffed; gutsy sofiufia dayanan üÒümeyen böbrefii yafi, bafilamÈÒ qui résiste au froid; (litt. qui a des reins gras) someone who can withstand the cold

Devoka Qerejdaxê (9) Amadekar : Mahmûd LEWENDï kurdî riÒk rojin: rojîn, kulek; kulînk ro kirin Romî/rom : (eskerê romî, eskerê romê, bextê romê, roma reÒ) ron: rohn, ruhn, rehn, hevîr ron hatiye ron bûn ron hatin : hevîr ron hatiye ruhber: benderuh ruhistîn rûçikandin: rûqiçandin rûçikîn rû girtin: rû stendin

tirkî bit yumurtasÈ 1) baca; 2) dam penceresi dökmek, boÒaltmak Türk

fransizî lentes 1) cheminée; 2) fenêtre pratiquée dans le toit verser anciennement Turc ottoman, Turc

sÈvÈ, cÈvÈk, açÈk, ince hamur, cÈvÈk/ sulu olmuÒ sÈvÈlaÒmak sÈvÈ olmak canlÈ Azrail yolmak yolunmak yüz bulmak, ÒÈmarmak

liquide, fluide, clair être liquide, fluide, clair être liquide (pour le pétrin, etc.) vivant, être vivant (litt. celui qui prend l'âme); l'archange Gabriel (Azrail) dépouiller se dépouiller; être dépouillé être gâté

rû dayîn rûÒuÒtî: rûçir sak: gedek sam bayê samê sarî barî: al û bal saw : sehm saw bi ser ketin sawa xwe Òikandin, sawa xwe girtin saw girtin sawgirtî saxtî saxtî kirin, sah (seh) kirin, sax kirin; li ser rê polîsan em saxtî kirin; Remo nexweÒ bû em çûn saxtiya wî semitîn, simitîn, lûç bûn serqûnç: serqûç, qûç, bi serî serrax: serlihêf

yüz vermek yüzsüz, saygÈsÈz manda yavrusu ifirenç kötü koku sam yeli abuk sabuk, ileri geri dehÒet, terör ürkmek, korkmak, terorize olmak korkusunu yenmek ürkmek, terörize olmak ürkmüÒ, terörize olmuÒ 1) yoklama; 2) ziyaret 1) yoklamak; 2) ziyaret etmek; polisler yolda bizi aradÈ; Remo hastaydÈ onu ziyarete gittik derinin soyulmasÈ, yüzülmesi taÒarcasÈna dolu yorganÈn üstüne örtülen carcim v.s. gibi örtüler

ser û pê: kelle paça sewsî, sewisî, gêj, hewaserî, Òeplepêketî sewsî bûn; hewaser bûn

kelle paça sersem, baÒÈ dönen, aklÈ havada sersemleÒmek, baÒÈ dönmek

sewsî kirin, hewaser kirin, Òeple pê xistin sihorîk, sivorî, simore, sivore, sihor, pilûr sêwan li sêwanan xistin sing singol, singilk, singot, siqilk, singik singodewran

sersemletmek, baÒÈnÈ, döndertmek sincap iri çadÈr kazÈfiÈ kazÈfia vurmak kazÈk küçük kazÈk süngü savaÒÈ

swîravk, sûravk, Òoravk, xwêrav sîrkut sîsalk, sîslok, sîsalka gurî, sîsark, sisyark, simsiyark, sîsalek, sîsaleh, sîsyarok (ji sîs albîno [blanc], serî [tête] sîserk qui a la tête blanche) sorsork

salamura sarmÈsak dövecefii akbaba

düfiün evinin damÈna asÈlan ve düfiün evini belirten kÈrmÈzÈ bez parçasÈ

vautour fanion rouge hissé sur le toit de la maison du marié pour marquer le lieu du mariage

sût, sûtal, sûtik, sutar, beredayî, sakûl sûyîna kulavan, sûyîn, sûn, hesûn, hisûn, sûtin ÒayîÒ, fikare, jêpelikandin

baÒÈboÒ, ipsiz sapsÈz 1) keçeyi ayakla sÈkÈÒtÈrmak; 2) bilemek, kesici aletleri bilemek çekinme

vaurien, va-nu-pieds 1) compresser le tapis en feutre; 2) aiguiser (couteau, sabre) hésitation, appréhension

akbaba

îngilîzî nit, louse egg 1) chimney, smokehole; 2) skylight to spill, empty out Turk

liquid, fluid, clear to be(come) liquid, fluid, clear to be too fluid (of dough) alive, living the arch-angel Azrael (Gabriel), taker of souls to pluck (a bird's feathers) to be plucked to be spoilt (by kind treatment), to be emboldened gâter qn to spoil s.o. effronté impertinent, importunate, rude, disrespectful bufflon nouveau-né buffalo calf pestilentiel stench, foul smell vent pestilentiel foul wind propos décousu, incohérent incoherent, inconsistent frayeur, terreur terror, fright être effrayé, terrorisé to be frightened, terrified dépasser sa frayeur to conquer one's fear prendre peur, s'effrayer to be terrified, to be frightened effrayé, terrorisé terrified, frightened 1) fouille, inspection; 2) visite 1) inspection, search; 2) visit 1) fouiller, inspecter; 2) visiter, rendre visite; sur la 1) to inspect, search; 2) to visit; route les policiers nous ont fouillés; Remo étant on the way, the police searched us; malade, nous sommes allés lui rendre visite Remo was sick, we went to visit him s'écorcher to graze oneself rempli jusqu'au point de déborder filled to overflowing couvre-lit, tissu ou couverture qu'on met cloth cover for a quilt, bed spread sur la couette pieds et tête de mouton (en cuisine) sheep's trotters (as dish) étourdi, qui a la tête en l'air, dérangé, fofol absent minded, scatterbrained, dizzy, deranged être étourdi, avoir la tête en l'air, être fofol to be dizzy; to become silly, to être dérangé be absent minded étourdir, faire tourner la tête to stun, dazzle écureuil squirrel pal (pale) large tent stake, stake empaler to impale pieu tent stake petit pieu small tent stake combat à armes blanches, à coups to fight with knives or bayonets de baillonettes saumure brine for pickling pilon à ail garlic press vautour vulture albino, (white), (head), white-haired red cloth hung from roof of house where wedding is being held to mark the house for wedding guests good-for nothing, free loader 1) to press a felt carpet; 2) to hone/whet/sharpen (knife or sword) hesitation, apprehension Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999 - 3

çelitîn çelitandin kevil kirin: guran, post kirin zelitandin: rût kirin, tazî (rûs) kirin serapîra: serapîra doza mêra dike sercil serdeng: pezê sernerm, milahim serkul; kersil; pîsiya keran biÒkul, piÒkil, kuÒbil; kospil, pîsiya pez, bizin, xezal û heÒtiran ters, teskul, fiÒqî, posil rêx: pîsiya ga û mangan ÒayîÒan ji yekî kirin, jê pelikandin, jê fikare kirin, xwe jê kirin Òeb Òekirok, baxoxe, serteÒîk, (lat. echinops sphaerocephalus) pirpirok, pirpirk Òale, Òêl, xeÒe Òemedan, cilÒema beng, benc Òemitokî, Òimitokî, tehisokî, teriÒokî, Òiqitokî Òemitîn; teriÒîn, xuriÒîn, Òiqitîn Òepelî, ÒapûÒêl, Òape Òeplor, lûr, lîr, bafilok ÒeÒek, ÒeÒik Òevaro, Òevûroj ÒeqÒeqî kirin

çizilmek, hafif yararlanmak çizmek, hafif yaralamak derisini yüzmek soymak, yüzmek bunca yaÒtan sonra istenen kÈzÈn babasÈna olurunu aldÈktan sonra sunulan hediye uysal koyun eÒek dÈÒkÈsÈ koyun, keçi, deve dÈÒkÈsÈ

s'égratigner égratiner dépouiller, écorcher dépouiller, mettre à nu sur le tard; à un âge avancé présent offert au père d'une jeune fille après qu'il ait consenti au mariage mouton docile, obéissant crotte d'âne crotte de mouton, chèvre

to be wounded slightly, get scratched to wound slightly, scratch to peel, skin to skin, flay, strip late in life gift given to the prospective bride's father after obtaining his consent for marriage docile, obedient (sheep) donkey manure sheep or goat feces (in little balls)

at dÈÒkÈsÈ, fÈÒkÈ tinet tersi

crotte de cheval bouse

horse manure cow manure, dung

birinden çekinmek

appréhender qn, craindre qn

to keep one's distance from s.o.

Òap geniÒ yuvarlak baÒlÈ bir diken türü

alun variété de chardon

alum a variety of thistle

yabani hindiba sÈrtÈyla taÒÈnan sap, ekin muÒamba benc kaygan kaymak safianak yafimuru sÈcaktan, sofiuktan ya da bazÈ yemeklerden meydana gelen kaÒÈntÈlÈ bir cilt alerjisi Ramazan bayramÈndan sonra tutulan altÈ günlük oruç gece gündüz bacaklarÈnÈ birbirinden ayÈrmak

pissenlit charge de bottes d'épis toile cirée; cire jusquiame, herbe aux poules glissant glisser averse allergie cutanée à la suite d'un excès de froid, de chaleur ou de certains aliments un jeûne de six jours observé après la fête du Ramadan jour et nuit, sans discontinuité écarter les jambes (d'une bête)

dandelion load of sheaves of corn wax cloth; wax, oil cloth, tarpaulin henbane slippery to slip, slide cloudburst, downpour rash resulting from heat, cold, or as a reaction to eating certain foods 6 day fast observed after Ramadan round the clock to pull apart the legs (of an animal), todraw and quarter

Du'a û niyaz kurdî amîn! aqibeta wî serê te! bereketa ïbrahîm Xelîl tê de be! bereketa Xwedê bikeve mala te! bereketa Xwedê bikevê!/ bereketa Xwedê lê be! berxwedar bî! bextê te spî be! bi pê û par be! (piranî gava ku bûkan tînin ji xezûr û xwesûyan re tên gotin) bila bi dê û bab mezin be!/ bi dê û bav mezin bibe! bila ciyê te bibe behiÒt (cennet)!/ behiÒtî bî!/ bila cennetmekan be!/ bila behiÒt behra te be! bila li te bibe goÒt û xwîn!/ bi goÒt û xwîn be! bila 'emrê min li ber emrê te bigere!/ bikeve!/ bila Xwedê 'emrê min li ser 'emrê te zêde bike! bila li te bigivire! bila bi hev re pîr û kal bin! / bi hevre (pêkve) pîr û kal bibin! bila perr û baskên Xwedê li ser be!/ bila sitara Xwedê li ser be! bi silametî rabî! bi xêr be! bila Xwedê bi ber du'ayên salihan bixe!/ bila Xwedê li ser du'ayên salihan bixe! bila Xwedê Òifayê xêrê bide! bila Xwedê û Pêxember bên hawara we! / Òêx 'Evdulqadir Geylanî li hawara te bêt! çavê Xwedê li te be!/ di bin çavdêriya Xwedê de bî! dengê te xweÒ! dengê te li dinê be! derdê te li canê min bikeve! derek te pê neêÒe! destê Òêx Ebdulqadir li piÒta te be! (pêxember/ Òêx û meÒayîqan/ ocaxa mala Òêx) destê te sax be! /destê te xweÒ be!/ destê te ter û hêÒîn be!/ destê te zêrîn be! di dilovaniya Xwedê de be! di nav xêr û Òahiyê de be! deweta we li ser xêrê be! di nav xêr û Òahiyê de be! emrê te dirêj be! emr dirêj bî! evên kevin, hezarî nûh/ bi xêr û xweÒî biqetînî!/ hezaran bidirîni (biqetînî)! ez çawan ji te xweÒ im, bila Xwedê jî wisan ji te xweÒ be! ez goriya te bim, ez nezrê te bim, ez qurbana te bim!/ ez bibim tesediqa serê te!/ ez dora serê te bigerim! ez derdê te nebînim!

4 - Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999

tirkî amin! darÈsÈ baÒÈna! Ëbrahim Halil'in bereketi içinde olsun! AllahÈn bereketi evinde olsun! AllahÈn bereketi içinde olsun! berhudar ol! bahtÈn açÈk olsun gelini getirdikten sonra kayÈn peder ve kaynanaya söylenir: ayafiÈ ufiurlu olsun, berket getirsin! analÈ babalÈ büyüsün! mekanÈn cennet olsun! yemekten sonra söylenir: canÈna afiyet! (canÈna kan ve et olsun!)

Amadekar : ElîÒêr

fransizî Amen!

îngilîzî Amen! the same to you que la prospérité d'Abraham y soit! may Abraham's blessing be on it que la prospérité de Dieu soit dans ta maison may God's blessing be on your house que la prospérité de Dieu soit là-dedans! may God's blessing reach him (litt que cela te profite bien!) que Dieu te bénisse! God bless you! que la fortune te soit favorable! may good fortune be with you! se dit aux beaux-parents de la mariée: said to bride-groom's parents of their new que sa venue apporte bonheur et prospérité daughter-in-law: may her feet bring à votre famille prosperity! se dit lors de la naissance d'un enfant: at the birth of child: may s/he grow up qu'il grandisse entouré de ses parents! with both parents! que ton séjour soit le paradis may you end up in heaven/ paradise! after a meal: may it become flesh and blood, may it be nourishing for you!

ömrüm sana ömür olsun!

se dit après un repas: que cela te profite bien (litt. que cela devienne sang et chair); assimile-le bien! que ma vie s'ajoute à la tienne!

yarasÈn, helalÈ hoÒ olsun!

que cela te profite bien!

aynÈ yastÈkta yaÒlanasÈnÈz!

se dit aux nouveaux mariés: que vous vieillissiez ensemble! que Dieu te prenne sous ses ailes!; que Dieu te protège! remets-toi vite! que cela te porte du bien! que Dieu te fasse bénéficier des prières des dévots! que Dieu accorde une guérison bénéfique! que Dieu et le Prophète viennent à ton secours!

may you derive benefit/nourishment from it (of food) may yougrow old together!

AllahÈn kanatlarÈ üzeride olsun; Allah seni korusun selametle kalkasÈn! hayÈrlÈ olsun! Allah seni salihlerin duasÈna versin! Allah hayÈrlÈ Òifalar versin Allah ve Peygamber imdadÈna gelsÈn Allah seni korusun! (türkü söyleyene söylenÈr): sesin hoÒ olsÈn; afizÈna safilÈk! sesin dünyada kalÈcÈ olsun derdin canÈma defisin (yemekte) bir yerine dokunmasÈn!

que Dieu veille sur toi! se dit pour une personne qui chante: que ta voix vive, soit belle! que ta voix reste au monde! que je prenne sur moi ton mal! se dit à qn qui mange ou boit: que cela ne t'indispose pas! Òeyh Abdulkadir (Geylani)'nin (peygamber/ que le cheikh Abdulkadir Geylani (fondateur Òeyhlerin/ eli sÈrtÈnda olsun, yardÈmÈ olsun! de la confrérie Qadiriya) vienne à ton aide yemekten sonra ev sahibesine denir: ellerine se dit après le repas à la maîtresse de maison: safilÈk; ellerin var olsun! que tes mains vivent! Allahin rehmetine kavuÒsun! qu'il jouisse de la miséricorde de Dieu! Òen ve esen ol! soit dans la joie et le bien! (se dit aux nouveaux mariés) düfiününüz hayÈrlÈ olsun! que votre fête soit bénie ömrün uzun olsun! que ta vie soit longue uzun ömürlü olsun! que tu aies une longue vie! yeni bir elbise giyene denir: bunu eskit, bin tane se dit à la personne qui porte un vêtement neuf: yenisini de; (giysi için) bin tanesini eskitesin use bien celui-ci et mille autres vêtements neufs

may my years be added to yours!

may God take you under his wings, may God protect you a speedy recovery! may this do you good may God make you benefit from the prayers of the pious may God grant a good cure may God and the Prophet come to your aid may God's eye be on you! said to someone singing: may your voice be pleasant! may your voice be permanent in the world! may your illness fall on me said of s.o. eating and drinking: may this not do you harm may Sheikh Abdulqadir Geylani (founder of the Qadiriyah sect) come to your aid may your hands live (be moist and green) said to the hostess after a meal may he enjoy God's mercy may you live joyful and prosperous (said to newly-wed) may your wedding be blessed! may your life be long! may you have a long life! said to someone wearing new clothes: wear this one out and (may you have) a thousand new ones may God be as pleased with you as I am

senden nekadar razÈ isem Allah da seni o kadar razÈ etsin! kurbanÈn olayÈm!

que Dieu soit content de toi autant que je suis content de toi que je sois sacrifié(e) pour toi

derdini görmeyeyim

que je ne voie pas ta mort! que je ne te survive pas may I never see your death!

may I be a sacrifice for you!

ez kêmaniya te nebînim! gora te tijî nûr be! gora wî fireh be!/ gorfireh be! goÒt pê bigivire! her hebe! /daîmî be!/ tim hebe!/

eksiklifiini görmeyeyÈm kabrin nur dolsun! kabri geniÒ olsun! güçlü kuvvetli olsun! daimi olsun; var olsun!

her têr û tijî be! hezar salî bî! hûn li ser balgiyekî pîr û kal bin!

(sofra) bol olsun! bin yÈl yaÒa! yeni evlilere söylenir: aynÈ yastÈlÈta yaÒlanÈn!

kevir li ber piyên te nekevin!

yola çÈkana söylenir: ayafiÈn taÒa takÈlmasÈn! yolun açÈk olsun!

kevirê ku li ber lingê te bikeve, bila li çavê min bikeve! ayafiÈna takÈlan taÒ gözüme takÈlsÈn! li ser xêrê be! /li te xweÒ bît! mala te ava be! / mala te ava!/ malî ava! mala te ava, tijî bûk û zava!

evin müreffeh olsun; safi ol! evin müreffeh olsun, gelin ve güvefii dolsun!

mala te ava Xwedê kurê te bike zava!

evin müreffeh olsun, ofilum güvey olsun!

malê ji te hezar malî!/ ji vê malê hezar mal çêbe! mandî nebî!/ qewet be! Xwedê qewetê bide!

bu evden bin ev türesin! kolay gelsin, yorulmayasÈn!

me kêm kir bila Xwedê zêde bike!

yemekten sonra söylenir biz azalttÈk Allah çofialtsÈn; Allah yerini doldursun! seni azat ettim, Allah da azat etsin! Allah gönlüne göre versin!

min gerdena te azad kir Xwedê jî azad bike! mirada te hasil be!/ Xwedê a dilê te bi cih bîne!/ Xwedê li gor dilê te bide te! mûyê spî li çoga te kevin! noÒîcan be!/ sihet be! oxira te oxira xêrê be!/ vegera (oxira) te ya xêrê bît!

dizlerinde ak tüy bitsin, çok yaÒayasÈn! bir Òey içene söylenir: afiyet olsun; sÈhhatler olsun! ufiurlar olsun; ufirun hayÈrlÈ olsun!

pîroz û mibarek (bimbarek) be!

mübarek olsun!

qelema te Òên û geÒ be!

yazana denir: kalemin Òen ya da var olsun!

rehma Xwedê lê be!/ rehma Xwedê li dê û babê te be! rehmeta Xwedê lê be (bit)! rehma Xwedê li miriyên haziran!

AllahÈn rahmeti hazÈrlarÈn ölüleri üzerine olsun!

serderiya te zêr be!

eÒifiin altÈn olsun

siheta te xweÒ be! siya Xwedê li ser te be!

safiol, safiolsÈn Allahin gölgesÈ üzerinde olsun

sofra we daîmî be!

sofranÈz daimî olsun!

taya te bi mirina min be! tu bi mirazê xwe Òa bibî!, tu bi mirada xwe bikevî!

sen sÈtma olma, ben öleyim muradÈna eresin!

tu bi xêr û silametî biqetînî!

güle güle eskitesin!

tu bibî hezar salî! tu hezar cejnan bibînî! tu kêmaniyê (kêmasiyê) nebînî! tu li herdu dinyan (cîhanan) jî rûspî bî!, tu dîn û dinya rûspî bî! tu nekî Xwedê bide te!

bin yÈl yaÒa!

tu nemirî! tu rahêjî axê di destê te de bibe zêr!

ölmeyesin, yaÒa! tuttufiun toprak elinde altÈna dönüÒsun!

tu, tu kul û derdan nebînî! tu xêrandar bî!/ di nav xêrê de bî! tu xêrdar bî!/ tu xwedanê xêran bî! xoceyê Xizir bi te re be!/ destê xocê Xizir li piÒta te be! Xidir nebî alîkarê te be!/ Xizir pêxember li gel te bît! Xwedê 'emrê te dirêj bike! Xwedê bedena te Òên bike! (piranî ji bûkan re tê gotin)

dert görmeyesin! hayÈrdar ol, hayÈrlar gör

Allah uzun ömürler versin! geline söylenir: Allah bedenini Òenlendirsin! (çocuk versin)

Xwedê bêtifaqiyê neke nava we!

Allah aranÈza nifak sokmasÈn!

Xwedê bigihîne ruhê miriyan! Xwedê bigihîne ber destê miriyan! Xwedê deriyê xêrê li te veke! Xwedê Òên û qedîm bike!

Allah ölülerin ruhuna kavuÒtursun! (sadaka dafiÈtana ya da ölü yemefii verene söylenir) Allah sana hayÈr kapÈsÈnÈ açsÈn! misafir kalÈnan evden ayrÈlÈrken söylenir: eviniz Òen ve kadim olsun!

Xwedê li halê te binêre!

Allah haline acÈsÈn yardÈmcÈn olsun!

Xwedê îmana te kamil bike! Xwedê îmanê bide te! Xwedê ji dê û babê te razî be! Xwedê ji te razî be!

Allah imanÈnÈ kamil etsin! Allah sana iman versin! Allah annenden babandan, (ya da senden) razÈ olsun! Allah kimseyi desteksiz (arkasÈz) bÈrakmasÈn! Allah kimseyi sahipsiz bÈrakmasÈn!

Xwedê kesî bêpiÒt neke! Xwedê kesî bêxwedî (bêxweyî an bêkes) nehêle! Xwedê kesekî bêxwedî neke!/ Xwedê kesî bêkes neke! Xwedê kurekî bide te! Xwedê mala te ava bike! Xwedê me ji belayên hîn mezintir bisitirîne! Xwedê me li ber du'ayê te bixe! bila serê te sax be!

Allah rahmet eylesin!/ anana babana rahmet!

hiç eksiklifiin olmasÈn! iki dünyada da yüzün ak olsun! sen yapmadan Allah versin!

HÈdÈr Ëlyas yardÈmcÈn olsun!

que je ne souffre pas de ton absence (mort) que ta tombe soit remplie de lumière! que sa tombe soit vaste

may I not suffer your loss! may your grave be full of light! may your grave be great! may s/he flourish! se dit après un repas ou après avoir reçu said after a meal or after receiving a gift: un don: qu'il y en ait toujours! may it always be so! que ta table soit pleine et bien garnie! may your table be well spead! que tu vives mille ans! may you live a thousand years! se dit aux nouveaux mariés: que vous vieillissiez said to newlyweds: may you grow old ensemble (ayant la tête sur le même traversin) together! (on the same pillow) se dit à qn qui part en voyage: que tes pieds ne said of someone going on a trip: may no rencontrent pas d'obstacle (litt. pierres): stones (obstacles) get in the way of bon voyage! your feet! (litt. que la pierre qui fait obstacle à ton pied may the stones in your way fall me tombe sur les yeux!) on my eyes! may it be for the best! (litt. que ta maison soit prospère); merci! may your home prosper, thank you! (litt. que ta maison soit prospère); qu'elle may your house prosper and be full of s'emplisse de nouveaux mariés! newlyweds! (litt. que ta maison soit prospère, que ton may your house prosper and your son fils prenne femme)! take a wife que cette maison produise mille autres may 1,000 households come from yours se dit à qn qui travaille: ne soit pas fatigué said to s.o. working: don't tire your self, que Dieu te donne des forces! may God strengthen you se dit après un repas: nous avons diminué said after a meal: we've taken from it, may (votre richesse) que Dieu la multiplie God increase it je te fais grâce que Dieu t'accorde grâces aussi! I grant you mercy, may God grant you it too que Dieu t'en donne selon ton coeur may God give you what you wish for que tu vives longtemps jusqu'à ce que les poils de tes genoux blanchissent! till the hairs on your knees go white se dit à qn qui boit: que cela te profite, said to someone drinking: to your health bonne santé! se dit à qn qui part en voyage: (litt. que ton said to someone going on a trip: good luck augure soit heureux); bon vent, bon voyage (litt. que cela te soit béni); mes compliments said to someone wearing new clothes or (pour qn qui porte un nouveau vêtement shoes: may it be blessed ou de nouvelles chaussures) se dit à un écrivain: que ta plume soit said to someone writing: may your pen prospère! ou épanouie! prosper que Dieu soit clément avec toi!; avec ta mère may God be merciful to you; to your et ton père parents que la miséricorde de Dieu soit sur les mânes may God have mercy on the ancestors of des morts des présents! those present que le linteau de ta porte soit en or! may the lintel of your gate be of gold; que ta maison soit prospère! may your house prosper! bonne santé à toi, bravo! good health! que l'ombre de Dieu soit sur toi!; may God's shadow be upon you; que Dieu te protège! may God protect you! que votre table soit éternelle (said after a meal) may your table always (se dit après un repas) be set que je meure plutôt que de te voir pris de fièvre! may I die rather than see you taken by fever! que tes voeux soient exaucés! (se dit aux may you attain your desire, may your femmes, aux jeunes mariés) wishes be granted (said to newly weds and young people) se dit à qn qui porte un nouvel habit ou de said to someone wearing new clothes or nouvelles chaussures: use (le/les) dans la joie! shoes) wear it out in good health, weart it well que tu vives mille ans! may you live 1,000 years que tu connaisses mille autres fêtes! may you enjoy a thousand more festivities que rien ne te manque! may you lack nothing que ta tête soit haute! (que tu sois honoré/e) may you be honoured in this world and dans les deux mondes! in the next que Dieu te donne même lorsque tu ne fais rien! may God give you (sthg) even if you have done nothing (to deserve it) puisses-tu ne pas mourrir! may you not die que la terre que tu prends dans la main may the dirt you pick up turn to gold devienne or! in your hands que tu ne souffres d'aucun mal may you suffer no grief! que tu sois entouré du bien! may all around you be good! que tu ne connaisses que le bien! que le prophète Elie te vienne en aide! may Khidr (the prophet Elijah) be with you que Dieu t'accorde longue vie! se dit à la jeune mariée: que Dieu rende ton corps fertile! (épanoui); que tu puisses avoir une descendance nombreuse! que Dieu vous protège de la discorde! (division) se dit à ceux qui font une aumône: que Dieu en fasse bénéficier les âmes de vos morts! que Dieu t'ouvre la porte du bien! se dit lorsqu'on quitte une maison où on a passé quelque temps: que ta maison soit vivante et durable! (antique) que Dieu voie ton état! (et y remédie), se dit à qn qui est malade ou en détresse que Dieu t'accorde une foi complète! que Dieu t'accorde la foi que Dieu soit content de tes parents (de toi) que Dieu ne laisse quiconque sans soutien que Dieu ne laisse personne sans protecteur

Allah sana bir erkek çocufiu versin! Allah evini müreffeh kÈlsÈn! Allah bizi daha büyük belalardan korusun! Allah bizi hayÈr duandan mahrum etmesin!

que Dieu te donne un fils que Dieu rende ta maison prospère que Dieu nous protège de plus grands malheurs que Dieu ne nous prive pas de tes prières

baÒÈn safi olsun!

se dit aux proches d'un défunt: (litt. que ta tête vive); longue vie à toi!

may God grant you long life said to a new bride: may God make your body fertile; may you have many offspring may God protect you from disagreements may God (accept) the soul of the dead may God open for you the gate of goodness may God give you strength and prosperity! may God see your condition! (and cure it) said to someone who is ill may God make your faith perfect! may God give you faith! may God be pleased with your parents (you)! may God leave no one without support! may God leave nobody unprotected! may God give you a son! may God make your household prosper! may God protect us from worse calamities! may God not deprive us of your blessings/ prayers! said to the family of s.o. who has died: may your head live; (may you have a long life) Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999 - 5

Xwedê dengê te bibihîze!

Allah sesini duysun, dileklerini yerine getirsin!

Xwedê min nezrê te bike! Xwedê min je te re bike nezir! Xwedê min qurbana te bike! Xwedê mirazê (miradê) dilê te bike!

Allah beni sana kurban etsin!

Xwedê quwetê bide te Xwedê selametiyê (selametiya xêrê) bide!

hasta yatafiÈnda olana denir: tanrÈ yatafiÈnÈ hayÈrlÈ kÈlsÈn! Allah kolaylÈk versin, kolay gelsin! Allah (sana) selametler versin!

que Dieu t'entende! (se dit à qn qui exprime de bons voeux) que Dieu fasse que je sois sacrifié pour toi (pour que tu restes en vie) que Dieu exauce tes voeux (se dit surtout à des jeunes gens pour leur souhaiter un mariage selon leur voeux) (litt. que Dieu t'accorde un lit de bien!); se dit à un malade: prompt rétablissement! que Dieu te donne de la force! que Dieu t'accorde le salut

Xwedê te bi dewraneke mezin bighîne! Xwedê te bihêle!

Allah seni yüce makamlara ulaÒtÈrsÈn! Allah seni korusun!

que Dieu te fasse accéder à un rang élevé que Dieu te garde

Xwedê te bixefirîne! Xwedê te ji gunehan efû bike! Xwedê gunehên te efû bike! Xwedê te ji qeza û belayan biparêze! Xwedê te li (ji) ser serê zarokên te kêm neke!

Allah seni bafiÈÒlasÈn! Allah günahlarÈnÈ afetsin!

que Dieu te pardonne (tes péchés) que Dieu pardonne tes péchés

Allah seni kaza ve belalardan korusun! Allah seni çocuklarÈnÈn baÒÈndan eksik etmesin!

Xwedê te ji qudûmê dest û lingan neke! (an kesî) nexe nav dest û piyan Xwedê we bi hev Òa bike! Xwedê we bisitirîne! Xwedê yekî (yeke) bi dilê te bide te!

Allah seni el ayak altÈnda bÈrakmasÈn! Allah sizi mesut etsin! Allah sizi korusÈn! Allah sana gönlüne göre birini versin!

que Dieu te protège des accidents et malheurs que Dieu fasse que tes enfants ne soient pas privés de toi que Dieu ne te prive pas de l'usage de tes mains et pieds que Dieu vous rende heureux (se dit aux mariés) que Dieu vous protège que Dieu t'accorde qn selon ton coeur

Xwedê yeka te bike deh!/ Xwedê yeka te bike didu! Xwedê bab û birayê te bihêle! Xwedê bi rehma xwe Òa bike!

Allah bir verdifiini on etsin! Allah babanÈ ve kardeÒlerini korusun! Allah rahmetiyle Òad etsin!

Xwedê bîhna we fireh bike (ket)! Xwedê bike kefaretê gunehan!

Allah sabÈrlar versin! Allah günahlara bedel saysÈn!

Xwedê çira wî ji tune de vêxe! Xwedê çu meraqa di dilê te de nehêle! Xwedê dengê te bibihîze (sehbike)! Xwedê derd û bela neke nesîbê te! Xwedê derê tifaqan (qeza û belayan) bigre! Xwedê destê rastê muhtacê destê çepê neke!

Allah çÈrasÈnÈ yoktan yaksÈn! Allah gönlünde hiçbir gam bÈrakmasÈn! Allah sesini duysun! Allah sana dert ve bela nasib etmesÈn! Allah bela kapÈsÈnÈ kapatsÈn! Allah safi eli sol ele muhtac etmesin!

Xwedê dilê te Òahî biket! Xwedê dilê te xweÒ bikit! Xwedê gerdena te azad bike! Xwedê guh li dengê te bît! Xwedê li halê te binêre! Xwedê hewe biparêzit! Xwedê ji dîn û îmanê bêpar neke!

Allah gönlünü Òad eylesin! Allah gönlünü hoÒ etsin! Allah seni azat eylesin! Allah sesin duysun (kulak versin)! Allah haline baksÈn! Allah sizi korusun! Allah dinden ve imandan mahrum etmesin!

Xwedê ji qeza û belayan bisitirîne! / Xwedê me ji bela û afatan sitar biket! / Xwedê me sitar biket! Xwedê qeza û belayan ji ber derê we dûr xîne! Xwedê te ji bela û afatan sitar biket! Xwedê we Òermezar neke! Xwedê zarokên te ji te re bihêle! Xwedê kêmaniya dengê te neke!

Allah kaza ve beladan korusun!

Xwedê nivînên xêrê bide te!

Allah muradÈnÈ yerine getirsin!

Allah sizi utandÈrmasÈn! Allah (çocufiunu) sana bafiÈÒlasÈn! Allah sesini eksiltmesin!

from your mouth to God's ear, may God hear your wish! may God sacrifice me instead of you (so that you remain alive) may God make your wishes come true (may God grant your wishes) may God give you a bed of goodness, healing, said to s.o. ill (i.e. speedy recovery) may God give you strength may God save/protect you (may God keep you safe) may God elevate your station may God keep you among the living, protect you may God forgive you may God forgive your sins

may God protect you from adversity may God not deprive your children of your company may God not deprive you of the use of your hands and feet may God make you happy together may God protect you may God give you a mate who is pleasing to you que Dieu décuple tes richesses! may God increase your wealth que Dieu garde ton père et tes frères! may God preserve your father and brothers! se dit aux proches d'un défunt: said to the family of one who has died: que Dieu le réjouisse par sa clémence! may God's mercy rejoice him! que Dieu vous accorde de la patience! may God grant you patience! se dit à un malade: que Dieu compte tes said to s.o. sick: may God count your pain souffrances comme répentance de tes péchés! as repentence for your sins! que Dieu éclaire (allume) sa lanterne may God light his (her) lantern! que Dieu ne laisse nul souci dans ton coeur! may God free your heart from worries! que Dieu t'entende! may God hear you! que Dieu t'épargne souffrances et calamités! may God spare you from pain & calamity! que Dieu ferme la porte des calamités! may God close the door on calamity! que Dieu fasse que la main droite n'ait pas may God ensure that your right hand has besoin de la main gauche! no need of your left! que Dieu réjouisse ton coeur! may God rejoice your heart! que Dieu rende ton coeur heureux! may God make your heart happy! que Dieu te rende libre (ou qu'il affranchisse)! may God free (liberate) you! que Dieu prête l'oreille à ta voix! may God lend an ear to your voice! que Dieu veille sur toi! (litt. sur ton état) may God watch over you! que Dieu te protège! may God protect you! que Dieu ne nous prive pas de la religion may God not deprive us of our religion et de la foi! and faith! que Dieu (te) protège des accidents et des calamités may God protect (you) from accidents and calamities!

Xwedê kêmaniya te nede! Xwedê kêmaniya te neke! Xwedê kesî li xwe neheyîrîne! Xwedê li halê te were hewarê! Xwedê me bide bi xêra te! Xwedê me nede Òermê! Xwedê min bi goriya te ke!/ Xwedê min bi qurbana te ke! Xwedê min li dora serê te bigerîne!/ Xwedê min li dora te bigerîne! Xwedê miradê miradxwazan hasil bike yê me jî pê (ve) re! Xwedê mirazê xwedanmirazan hasil bike yê me jî tê de! Xwedê mirazê dilê te bike! / Xwedê mirazê dilê te hasil bike! Xwedê mirinê nede! Xwedê mirov ji nezera çavan bisitirîne! Xwedê mirov neke benîÒtê devê xelkê!

Allah seni eksik etmesin! Allah kimseyi darda bÈrakmasÈn! Allah imdadÈna yetiÒsin! Allah bizi hayrÈna versin! Allah bizi utandÈrmasÈn! Allah beni sana kurban etsin!/ kurbanÈn olayÈm!

que Dieu garde (tes enfants) pour toi! que Dieu ne nous prive pas de ta voix! (litt. ne fasse pas manquer ta voix) que Dieu ne nous prive pas de toi! que Dieu ne laisse personne dans l'adversité! que Dieu vienne à ton secours! que Dieu nous fasse profiter de tes bienfaits! que Dieu nous épargne la honte! que Dieu me sacrifie pour toi (ou à ta place)!

Allah herkesi muradÈna kavuÒtursun bizi de onlarla! Allah muradÈna kavuÒtursun!

que Dieu exauce les voeux de chacun et les nôtre aussi ! que Dieu exauce les voeux de ton coeur!

may God grant the wishes off all and ours too! may God grants your heart's wishes!

Allah ölüm göstermesin! Allah insanÈ nazardan korusun! Allah insanÈ elalemin afizÈna sakÈz yapmasÈn!

Xwedê mirov nexe ser zar û zimanan! Xwedê neyne serê tu kesî!

Allah insanÈ dillere düÒürmesin! Allah kimsenÈn baÒÈna getirmesin!

que Dieu nous épargne de la mort! que Dieu nous protège du mauvais oeil! que Dieu fasse que l'on ne devienne pas de la gomme à mâcher dans la bouche des autres!

may God spare us from death! may God protect us from the evil eye! may God ensure that we do not become chewing gum in the mouths of others!

Xwedê nûra çavê te kêm neke! Xwedê qeyda wî veke! Xwedê quwetê bide we!

Allah gözünün nurunu eksiltmesin! Allah bafilarÈnÈ çözsün! Allah size güç versin!

Xwedê me rojekê jî bê te nehêle! Xwedê sebrê bidet we! Xwedê serê ‘eyalê me bihêlit! Xwedê serî li we negerîne! Xwedê silametiyê bide te! Xwedê te ‘efu bike! Xwedê te bê war neke!

sensiz bir gün kalmayalÈm! Allah size sabÈrlar versin! Allah aile reisimizi korusun! tanrÈ baÒÈnzÈ dara çokmasÈn! Allah sana selamet versin! Allah seni afetsin! Allah seni ocaksÈz bÈrakmasÈn !

Xwedê te bigihîne dewraneke mezin! Xwedê te hewce nekit! Xwedê te ji dest û piyan neke! Xwedê te ji qudûman neke! Xwedê te ji qudûm de nexîne! Xwedê te ji qedem nehêlît! Xwedê te ji nav zarokên te nebet! Xwedê te ji axa kolemîÒkan bisitirîne! Xwedê te muhtacê namerdan neke! Xwedê û pêxember bi te re bin! Xwedê wan bi hev re pîr û kal bike! Xwedê we bi hev re kal û pîr bike! Xwedê we bi hev Òa bike!

Allah seni ulu dara sokmasÈn! Allah seni muhtac etmesin! Allah seni ellerinden kollarÈndan mahrum etmesin!

may God prevent that from happening to any one! may God not lessen the light of your eyes! may God release him from his schakles! may God give you strength! more power to you! Dieu fasse que l'on ne reste pas un jour sans toi! may not a day pass without you! que Dieu vous donne de la patience! may God grant you patience! que Dieu garde le chef de notre famille! may God preserve the head of our familly! que Dieu vous épargne l'adversité! may God grant you health! que Dieu t'accorde le salut! may God forgire you! que Dieu te pardonne! may God note leave you childless! que Dieu ne te laisse pas sans succession! (litt. sans foyer) que Dieu te fasse accéder à de hautes responsabilités! que Dieu ne te laisse pas dans le besoin! may God save you from need! que Dieu ne prive pas de tes membres! may God not deprive you of hands or feet!

Allah seni çocuklarÈndan koparmasÈn ! Allah seni görünmeyen belalardan saklasÈn! Allah seni namerde muhtaç etmesin ! Allah ve Peygamber seninle olsun Allah onlarÈ birlikte yaÒlandÈrsÈn !

que Dieu ne t'enlève pas à tes enfants! que Dieu te garde des calamités invisibles! Dieu que t'aies pas besoin des salauds! que Dieu et le Prophète soit avec toi! que Dieu les fasses vieillir ensemble!

Allah sizi birlikte mutlu etsin!

Dieu fasse que vous ayez la joie ensemble!

6 - Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999

may God preserve your children! may God not deprive us of your voice! may God not deprive us of you! may God leave no one in adversity! may God come to your aid! may God allow us to enjoy your good deeds! may God spare us from shame! may God sacrifice me in your place!

Dieu fasse que personne ne connaisse pareille chose! que Dieu ne réduise pas la lumière de tes yeux! que Dieu le libère de ses fers! que Dieu vous accorde de la force!

may God not separate you from your children! may God protect you from scoundrels! may God and the Prophet be with you! may God see that they reach old age together! may God bring you together!

Xwedê we ji ber hev nexe! Xwedê xêra te binivîsit! Xwedê xêra wî qebûl bike! Xwedê ya dilê te bi cî bîne!

Allah birlifiinizi bozmasÈn! Allah hayrÈna yazsÈn (saysÈn) Allah bayrÈnÈ kabul etsin Allah gönlündekini yerine getirsin

Xwedê yekîtiya hewe xerab neket! Xwedê zêde bike! Xwedê, tu, me û hemî ummeta Mihemmed ji Òefa‘eta xwe kêm nekî! XweÒî be! Ya Òahê NeqÒebend! Ya Rebî Òikir ji te re!/ Òikir ji Xwedê re! Ya Rebî tu me muhtacî kesî nekî! Ya Rebî tu me ji nezera xerab bisitirînî! Ya Rebî tu me ji ya hayê me jê tune bisitirînî! Ya Rebî tu me kêmî kesî nekî!

Allah birlifiinizi bozmasÈn ! Allah artÈrsÈn ! AllahÈm, bizi Òefaetinden eksik etme ! sihhatler olsun! ey NakÒebendi ÒahÈ! ya Rab, sana Òükürler olsun ! ya Rab bizi, kimseye muhtaç etme ! ya Rab, bizi kem gözden esirge ya Rab, bizi bihaber oldufiumsuzdan koru! ya Rab, bizi kimseden eksik etmeyesin!

Ya Rebî tu qenciyê ji dilê me kêm nekî!

ya Rab, iyilÈfii kalbimizden eksiltme!

Zêdeya we bi dê û bab mezin be!

ziyadeniz çocufiunuz anne ve babasÈyla büyüsün

Zehmeta te di avê de neçe!

zahmetin boÒa gÈtmesin

que Dieu ne rompe pas votre entente! que Dieu inscrive ton bien fait! que Dieu accepte son bienfait! que Dieu accomplisse le voeu de ton coeur! (litt. ce que tu as dans le coeur) que Dieu ne rompe pas votre union! que Dieu le démultiplie! ô Dieu ne nous nous prive pas de la clémence! bonne santé!, bon bain! ô Seigneur des Naqchébendin! grâce à toi, ô Dieu! ô Dieu, fasse que nous n'ayons pas besoin d'autrui! ô Dieu, protège-nous du mauvais oil! ô Dieu garde-nous de ce que nous ignorons! ô Dieu, fasse que nous ne soyons pas moins que quiconque! ô Dieu fasse que nous manquons pas du bien dans notre coeur! que votre progéniture grandisse entouré de ses parents! que les efforts ne restent pas vains! (litt. qu'ils n'aillent pas à vau-l'eau)

may God keep you together! may God inscribe your good deeds! may God accept his good deeds! may God bring your wish to pass! may God preserve your unity! may God increase it! may God not deprive us of his mercy! o King of Naqshbendis thank God/ the Lord! o Lord, may we not need the help of others! o Lord, protect we us from evil eye! o Lord, protect us from the unknown! o Lord, don't make us less than anonyme else! o Lord, don't decrease the goodness in my heart! may you grow up with both parents! may your efforts not be wasted!

Cureyên endamên laÒê mirovan û îdyomên jê çêkirî Amadekar : ReÒo ZïLAN kurdî DEST, lep destqerase: kesê ku destê wî pirr xurt e, bi qewet e

tirkî el elleri çok güçlü kuvetli olan

fransizî main qui a des mains puissantes

desttopik, destgirover destqilotik, destê pir biçûk û girover destkifte, destkutilkî, destkupiÒî

elleri yuvarlak olan elleri küçük ve yuvarlak olan elleri köfte gibi kalÈn ve etli olan

destmezin, destmilhêb, lepmezin, lepgir, destgir, lephirç destnermik, destpembû destgupik, destpatore

elleri fazla iri olan, ayÈ elli elleri pamuk gibi yumuÒak olan elsÈrtÈ kabarÈk olan

qui a des mains rondes qui a des mains menues et rondes qui a des mains très charnues en forme de boulettes qui a des grandes et grosses mains (comme un ours) qui a des mains douces qui a le dos de la main bombé

destkabrû destmelhem destÒahîk destgurz, lepÒêr

elleri nasÈrlÈ olan çok yumuÒak kadÈn elli parlak ve kaygan elli elleri oldukça iri ve darbesine kuvvetli

destgirê destqut destqopik, destçopik destkut destvaç destpiçûk destçoqal destpûç, destkiÒyayî destfireh destgoc

eklemleri iri ve kaba el kısa boylu el bükümlü sakat el bilefii dolgun iri ve ÒiÒman el çarpık el elleri ince ve narin elleri çarpık eli felçli geniÒ elli el pamaklarÈ içe dofiru çekik ya da efiÈk olan

ïdyom destgirtî destgîran, desgirtî, dergistî destbixwîn

cimri, hasis, eli sÈkÈ sözlü eli kanlÈ, katil

destgiran destkurt destgîr destsivik, destçapûk destÒifa destbirr deskuj: heywanê ku bi destê kesekî hatiye ser jê kirin an awayê serjêkirinê destbend destbidest: hema di cih de, devbidest destbikar: kesê ku kar ji destê wî tê destbizav, destbizêv, desthel destemoyî desthiÒk destkarî: pêleyistin destkir (f.) destkeft destvekirî destpak, destpaqij destnepak destpîs destxwazî destfireh destkeçik destgod destmiç, destgirtî

eli afiÈr fakir, güçsüz elinden tutan, yardÈmcÈ olan eli hafif olan, çabuk iÒ gören eli ÒifalÈ olan dolandÈrÈcÈ birinin eliyle kesilen hayvan ya da kesme iÒlemi kelepçe hemen anÈnda, vakit geçirmeden elinden iÒ gelen, becerikli eli çabuk, marifetli ehlileÒtirilmiÒ, ehli 1) zalim; 2) cimri tahrif, tahrif etme el iÒi kazanÈm eli açÈk, cömert dürüst, eli temiz dürüst olmayan hÈrsÈz kÈz isteme ekonomik yönden darda olmayan, hali vakti yerinde, cömert elleri hiç iÒ yapmamıÒ, eli sıcak sudan sofiuk suya girmemiÒ sakar cimri

qui a les mains calleuses qui a des mains très douces et féminines qui a des mains brillantes qui a des pattes de lion (des mains grosses et puissantes) qui a des grosses mains osseuses qui a des mains courtes qui a des mains difformes qui a des poignets et des mains bien charnus qui a des mains tordues qui a des mains menues et fines qui a des mains tordues qui a des mains paralysées qui a les mains larges qui a une main dont les doigts sont tordus ou courbés

îngilîzî hand someone with strong, powerful, (quick hands) plump handed someone with small, plump hands someone with thick, meaty hands someone with huge, hands gentle handed someone the back of whose hand is puffy, lumpy who has horny hands who has very soft and feminin hands who has shiny hands who has lions paws (large and powerful hands) who has bony hands who has short hands who has deformed hands who has fleshed hands en fists who has twisted hands who has small slender hands who has twisted hands who has paralysed hands who has wide hands who has a hand with twisted fingers

avare engagé(e) pour le mariage qui a les mains tachées de sang, assassin 1) lent; 2) qui a la main lourde pauvre, sans influence, démuni secourable, qui vient en aide alerte, rapide, qui travaille vite qui a des mains qui guérissent escroc animal comestible égorgé par qn; action d'égorger un animal menottes sur le champ habile (de ses mains), adroit, travailleur alerte, habile apprivoisé, domestiqué 1) qui a la main dure, despote; 2) avare altération, falsification, manipulation artisanat, travail fait à la main acquis, conquête généreux, prodigue honnête, fiable malhonnête, peu fiable voleur demande de la main d'une fille aisé, qui n'est pas en difficulté, généreux

miserly, avaricious, greedy, selfish engaged to be married someone with blood on his hands with blood-stained hands, a murderer 1) slow; 2) heavy-handed indigent, poor, powerless helpful, coming to one's assistance alert, quick who has healing hands trickster, dishonest, swindler butchering/slaughtering of an animal for the purpose of eating its meat handcuffs immediately, on the spot handy, one who is good at fixing things alert, skillful tame, domesticated 1) despotic; 2) miserly, selfish alteration, manipulation, falsification handicraft achievement, gain generous honest, reliable dishonest thief, crook asking for a girl's hand in marriage well off, generous

qui n'a pas travaillé de ses mains

who has never worked with his hands

manchot avare

one-armed mean, miserly Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999 - 7

destqapan destteng destbelav destvala

el yordamıyla afiırlıfiı dofiru tahmin eden eli dar, ekonomikman sıkıÒık durumda olan cömert 1) eli boÒ 2) iÒsiz 3) silahsız

destber destbivir destpûç destborî destnetebitî

tutumlu darbesi afiır elınden birÒey gelmez hatırı sayılmak eli rahat durmayan

DEV devçewal, devcûhal, devtûrik devmûç, devmiç devkovik, devtûtik devzotik devxwar devkeftar

afizÈ çok geniÒ ve yayvan olan düzgün büzük afiÈz zurna afiÈzlÈ, huni afiÈzlÈ ÒiÒkin ve büzük dudaklÈ afiÈz efiri afiÈzlÈ afizı büyük ve biçimsiz olan

devmezin devpiçûk devbel devrût, devrûtik devgur devkulpik devÒekal, devçadir

iri afiızlı küçük afiızlı afizı dıÒa dofiru çıkık olan bıyıksız ’kurt’ afiızlı afizı içe dofiru büzük olan oldukça geniÒ ve yayvan agızlı

devpizî devkoxik devÒikeft devkewar devtajî devqeliÒî devtûj, devtîj, devrêvî devjihev, devbeÒ devÒelte devmeymûn devkasik, devkodik

büzük afiızlı afizı içeriye çekik olan afizı aÒırı büyük olan afizı büyük olan ’tazı’ afiızlı yÈrtÈk afiÈzlÈ tilki afiÈzlÈ açÈk afiÈz yayvan afiÈzlÈ maymun afiÈzlÈ "kase" afiÈzlÈ

devçarox devgilêz, devgirêz, devÒil, devÒêlav, devÒorik devçermik devÒûtikî ïdyom bêdev devmirî devbixwîn, devlixwîn devjihev, devvekirî devpîs, devlewitî, devgemarî, devkirêt, devxirab, devgenî devnerm devnermik devgirtî devbest: niviÒta ku dev dide girê dan devbiken, devliken, devkenok devtijî: halxweÒ devxweÒ, xweÒmerdok devziwa devlok devmêÒînî dudev devÒûÒtî devÒayik

who is handy at guessing the weight of things who is in trouble, hard up lavish, prodigal 1) empty handed; 2) unemployed 3) disarmed economic hard fisted incapable, good for nothing long armed (a lot of influence), with clout fidgety, restless, has roving hands

çarÈk afiÈzlÈ salyalÈ afiÈz dudaklarÈ çok ince afiÈz afizÈ karpuz gibi öne çÈkÈk olan

qui a la main pour deviner le poids des choses qui est dans la gêne, qui a peu de moyens prodigue 1) qui a les mains vides; 2) chômeur; 3) désarmé, sans armes économe qui a la main dure incapable, bon à rien qui a le bras long, qui a de l'influence qui bouge sans arrêt, qui ne tient pas en place, qui a les mains baladeuses bouche qui a une bouche trop large ( comme un sac) bouche régulière et saillante qui a une bouche conique qui a des lèvres charnues et retroussées qui a la bouche tordue qui a une bouche large et laide (comme celle d'une hyène) qui a une grosse bouche qui a une petite bouche qui a la bouche protubérante sans moustache (litt. qui a la bouche nue) qui a une gueule de loup qui a la bouche enfoncée vers l'intérieur qui a la bouche très large et disgrâcieuse (comme une godasse) qui a la bouche tordue qui a la bouche en retrait qui a une grosse bouche caverneuse qui a une bouche volumineuse qui a une gueule de lévrier qui a la bouche "déchirée" (large) qui a la bouche saillante comme celle du renard qui a la bouche bée, béat qui a une bouche large qui a une bouche de singe qui a la bouche en forme de bol en net retrait du menton et du nez qui a la bouche large et édentée qui a la bouche baveuse qui a des lèvres très fines, presque collées qui a la bouche en saillie, comme une pastèque

1) konuÒkan olmayan; 2) kendisini savunamayan konuÒmaktan aciz olan kan kokan, azgÈn 1) aval bakan; 2) doyum bilmeyen afizÈ bozuk, küfürbaz

qui a la bouche cousue, peu loquace qui a la flemme de parler, qui peine à parler farouche, féroce 1) béat; 2) insatiable qui jure comme un charretier

one whose lips are sealed s.o. who is taciturn wild, fierce 1) smug; 2) insatiable who swears like a trooper

mülahim ve kibar konuÒan tatlÈ konuÒmasÈyla aldatan aÒzına sıkı, sır vermeyen kurt ya da kaynana afizÈnÈ bafilayan nuska

qui parle avec douceur et courtoisie qui tient des propos doux pour tromper qui tient sa langue, qui ne trahit pas le secret talisman pour boucler la bouche du loup ou de la belle-mère souriant aisé qui parle bien mais agit peu 1) qui n'a pas à manger; 2) insatiable qui a une langue de vipère qui a un langage poli, docile faux-cul qui ne reconnaît rien, ingrat

who speaks softly and courteously who speaks softly and decentfully who holds his tongue, does not betray secrets talisman for shutting a wolff's mouth or a mother-in-law's smiling well off who speaks well but does nothing 1) he who has nothing to eat; 2) insatiable vituperous, he who attacks verbally docile, softspoken two-faced, insincere one who denies everything

güleç kimseye ihtiyacÈ olmayan, hali vakti yerinde olan çok konuÒup az iÒ yapan 1) yiyecek Òeyi olmayan; 2) doyumsuz baÒkalarÈna sataÒan mülahim, afizÈndan kötü laf çÈkmayan söyledikeri birbirini tutmayan, iki yüzlü inkarcÈ, yaptÈklarÈnÈ ya da yapÈlan iyilikleri inkar eden art niyetli güzel ve aldatan Òeyler söyleyen

mouth wide-mouthed (litt. sack-mouthed) someone with a small, protruding mouth who has a funnel-shaped mouth someone with thick, (turned up) lips who has a crooked mouth who has a wide and ugly mouth (like a hyena) who has a big mouth who has a small mouth who has a protruding mouth without mustashes, (litt. naked mouth) who has a wolf's jaws who has receding mouth who has a large clumsy mouth (like a boot) who has a twisted mouth who has a receding mouth who has a large cavernous mouth who has a voluminous mouth who has greyhound's jaws wide-mouthed someone with a prominent mouth, like a fox wide, open mouthed large-mouthed monkey-mouthed (with an apelike mouth) who has a mouth recessed relative to nose and chin large and toothless mouth a dribbling mouth who has thin, tight lips who has a mouth prominent as a water melon

devberdayî, devsist devçêr devrût, devrûtik devzirav devbirsi, devbirçî devrast, rastgo devxwar DIRAN, didan diranmiÒk, didanmiÒk diranfîq, diranqîç dirankelox: kesê ku diranên wî xwar û xirab bin diranqîl, didankêlbe diranxwar diranbirinc, diransedef, didanmirarî, diranmorî, diranmircan diranbeÒ diranferÒik diranker, didanfir dirankox, dirankurmî, diranrizyayî dirankurisî didankop

afizÈnda laf tutmayan, afizÈ gevÒek afizÈ bozuk, söfiücü merhametsiz, vicdansız tüfek doymak bilmeyen yalan söylemeyen afizÈndan iyi söz çÈkmayan

uzun yassı diÒli geniÒ ve uzun diÒli oldukça iri diÒli çürük diÒli diÒleri aÒınmıÒ olan kesik diÒli

qui tient des propos agréables avec l'intention de tromper indiscrect, qui ne tient pas sa langue grossier, qui ne cesse de jurer sans pitié, impitoyable fusil insatiable honnête, qui ne ment pas qui ne dit que des gros mots dent qui a des dents petites, espacées et aiguisées qui a des dents protubérantes qui a des dents pourries et courbées qui a des canines longues qui a des dents courbées qui a des dents régulières et blanches comme un collier de perles (dents nacrées) qui a des incisives longues et rondes qui a des incisives longues et larges qui a des grosses dents (comme celles d'un âne) qui a des dents gâtées qui a des dents érodées qui a des dents espacées et courtes

diranfirk didanÒûrhe ïdyom bêdiran ENï, nehtik enîkever, enîgewr enîbeÒ, beÒo

seyrek diÒli alt ya da üst çenede üste bitiÒik diÒli

qui a des dents espacées qui a certaines dents superposées

one who says nice things with the intention of fooling or tricking indiscrete, one who cannot hold his tongue foul-mouthed pitiless gun, rifle insatiable honest, who does not lie foul-mouthed teeth one with tiny teeth (like a mouse) who has protruding teeth one who has crooked, bad teeth someone with long canine teeth crooked-toothed someone with perfect, white teeth, like a string of pearls who has long, round incisives who has long wide incisives who has a big teeth (like a donkey's) who has rotten teeth who has worn down teeth someone whose teeth are widely spaced and short someone with wide gaps between his teeth someone who has some overlapping teeth

zararsız (kimseye zararı olmayan) alÈn açÈk alÈnlÈ alnÈ akÈtmalÈ

enîding, enîgiç, enîdindoq, enîdoq, hêko, enîkutilk enîteng, enîkurt enîfireh

alnÈ çÈkÈk olan dar alÈnlÈ geniÒ alÈnlÈ

inoffensif, qui ne nuit à personne (litt. sans dent) front qui a le front large et haut qui a une touffe blanche sur le devant de la chevelure qui a le front protubérant qui a le front bas, peu dégagé qui a le front dégagé, large

inoffensive, hornless (toothless) forehead someone with a wide, high forehead someone with a patch of white hair, just above the forehead one who has protruding forehead one who has a low, narrow forehead one who has a wide forehead / brow

8 - Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999

küçük, seyrek ve sivri diÒli diÒlek diÒleri efiri ve bozuk olan köpek diÒleri uzun olan efiik diÒli inci diÒli, diÒleri muntazam ve beyaz olan

enîdeq, enîbideq enîtebiqî, enîkort, enîkupiyayî enîpirç enîvekirî enîgirê enîçukul enîtehtikî, enîtaht enîtirÒ, enîgirê ïdyom enîbeÒ enîvekirî enîdoq enîhilmiÒtî GERDEN gerdenzirav gerdenherîr, gerdenhilû gerdenxezal gerdentenik gerdenzer gerdenspî gerdenÒor gerdenbuhist gerdengaz gerdenqaz gerdenmorî, gerdenÒûÒe, gerdenbelor ïdyom gerdenaza gerden aza kirin gerdenxwar, stûxwar GUH guhbel guhhesk, guhkovik, guhçoçik, guhmastêrk, guhheskû guhkuÒ guhkevçî guhkerr guhmûç, guhker guhÒekal, guhÒelte guhpelîn guhkem, guhbirrî guhperiçî, guhpeliÒî, guhpelixî guhçiçik guhloÒ, guhpehn guhmezin guhkerrînî, guhkerimî ïdyom guhgiran guhqul, guhkun, biguh guhdirêj, guhker, guhrep guhdirêjî guhdîk guhsivik, guhxweÒ guhbel guhbelî guhsist guhsistî guhfireh bêguh guhkuÒ guhÒor GULï gulî gulîzer gulîsor gulîreÒ gulîdirêj gulîzirav gulîmar gulîqalind gulîbirr, kezîkur, kezîbirr, gulîkur gulîwerîs GÛZEK gûzek, gûzik, gozek gûzekpehn guziktop gûzikgoÒt GURÇIK Îdyom gurçikpola, çargurçikî, heftgurçikî gurcikxirÒ xirÒ: pûç axaftina xirÒ KEZÎ kezîhûr, kezîzirav kezîkurt kezîdirêj kezîgir kezîzer kezîsor kezîreÒ kezîpehn LÊV lêvqeliÒî lêvzirav lêvtenik, lêvnazik, lêvnarîn, lêvkaxezî lêvqalind, lêvstûr lêvreÒ

dövme alÈnlÈ çökük alÈnlÈ alnı kıllı alnı çok açık olan alnı düÒümlü (urlu) olan yan tarafları çıkık alın açık ve öne eÒik alın çatÈk kaÒlÈ, çatÈk suratlÈ

qui a le front tatoué qui a le front concave qui a le front vélu qui a le front dégagé qui a le front boursouflé qui a le front en saillie sur les côtés qui a le front dégagé et plat (comme une dalle) renfrogné

one with a tattoed forehead/brow who has a concave forehead/brow who has a hairy forehead/brow who has a wide forehead/brow who has a swollen forehead/brow who has a bumps on the side of forehead/brow who has a brood flat forehead/brow (like a tile) sullen

1) tanınan, bilinen 2) yaramaz, haylaz alnı açık ufiursuz gurur duyan, göfisü kabaran gerden ince boyunlu pürüzsüz kaygan boyun ’ceylan’ boyunlu ince narin boyunlu güzel sarıÒın boyun beyaz tenli boyun çirkin boyun uzun boyunlu boynu uzun ve uyumlu olan kufiu gibi, kufiu boyunlu inci gerdanlÈ, boynu pürüzsüz ve Òefaf olan

1) connu, notable; 2) espiègle, vif digne, qui a la tête haute porte-malheur, de mauvais augure fier cou qui a le cou mince gracile qui a le cou soyeux, sans aspérité qui a un cou de gazelle qui a le cou fin et délicat qui a le cou blond qui a le cou blanc qui a le cou laid qui a le cou long qui a le cou long et gracieux qui a un cou de cygne qui a le cou sans défaut, translucide

1) well know; 2) nischievous lively dignified goual, brings bad luck proud neck who has a slim, graceful neck who has a smooth, silky neck who has a gazelle-like neck who has a smalle, delicate neck who has a fair necked who has a white neck who has an ugly neck who has a long neck who has a long, graceful neck who has a swan-like who has a perfect neck

1) özgür, azat edilmiÒ; 2) masun 1) azat etmek; 2) afetmek boynu bükük kulak dikik kulak kepçe kulaklÈ ufak kepçe kulaklı küçük kepçe kulaklÈ küçücük kulaklÈ tavÒan kulaklÈ iri geniÒ kulaklÈ geniÒ yapÈÒÈk kulaklÈ kesik ya da eksik kulaklÈ ezik kulak iri ve sarkÈk memeli kulak geniÒ yassı kulak iri kulak hastalÈk sonucu çürük kulak

affranchi, innocenté 1) affranchir; 2) pardonner malheureux, indigent, miséreux oreille qui a des oreilles décollées qui a des oreilles en forme d'entonnoir qui a des oreilles en forme de petit entonnoir qui a des oreilles en forme de cuillère qui a de toutes petites oreilles qui a de longues oreilles, des oreilles d'âne qui a de grosses et larges oreilles qui a des oreilles larges et collées qui a une ou deux oreilles estropiée(s) qui a des oreilles en partie plates qui a des oreilles ayant des lobes gros et pendants qui a des oreilles larges et rondes qui a de grandes oreilles qui a des oreilles estropiées à la suite de maladies

1) emancipated, freed; 2) acquitted 1) to emancipate, to free; 2) to forgive destitute, unhappy, sorrowful ear who has large, prominent ears who has funnel shaped ears who has small funnel shaped ears who has spoon-shaped ears who has very small ears who has long ears, donkey ears who has big wide ears who has large pinned back ears who has one or two ears cut off who has partially flat ears who has large pendant lobes who has wide, round ears who has big ears who has ears crippled by illness

afiÈr iÒiten, kulafiÈ afiÈr olan kulafiÈ delik, herÒeyden çabuk haberi olan ahmak, eÒek ahmaklÈk, eÒeklik çabuk duyan, kulafiÈ kabarÈk iyi duyan, kulafiÈ duyarlÈ haber dolaÒtÈran, muhbir muhbirlik kulak ardÈ eden, gevÒek, ciddi olmayan gevÒeklik, ciddiyetsizlik umursamaz 1) kulaksız; 2) saÒır baÒkalarını gizlice dinleyen kullaklarÈ düÒmüÒ

qui n'entend pas bien, malentendant vite, alerte, qui apprend très vite les nouvelles stupide, âne, crétin ânerie, idiotie curieux, indiscret, qui prête l'oreille à tout qui a l'oreille fine rapporteur, mouchard mouchardage qui fait la sourde oreille, peu sérieux manque de sérieux indifférent, indolent

who is hard of hearing alert, who is very quick in learning news stupid, ass, idiot stupidity inquisitive who is sharp hearing squealer, informer squealing, sneaking, tattling who turns a deaf ear irresponsible indolent, lazy without, ears who listens in to others who has ears pinned back, who has had to climb down plait plait, lock (of hair) who has blond plaits who has red plaits who has black plaits who has ong plaits who has thin plaits who has long, thin plaits who has thick plaits a women whose hair is cut short in mourning whose hair is plaited tight like a thick rope

qui écoute les autres secrètement qui a des oreilles rabattues, qui a dû rabattre ses prétentions saç örgüsü tresse saç örgüsü, örük tresse (de cheveux) sarÈÒÈn örüklü qui a des tresses blondes kÈzÈl örüklü qui a des tresses rousses siyah örüklü qui a des tresses noires uzun örüklü qui a de longues tresses ince örüklü qui a des tresses fines ince ve uzun örüklü qui a des tresses fines et longues örükleri kalÈn örülmüÒ qui a des tresses épaisses sevdifii ya da saydÈfiÈ bir erkefiin ölümü nedeniyle femme dont les tresses sont coupées en raison örüklerini kesen (kadÈn) du deuil d'un proche örükleri organ gibi sÈk ve kalÈn örülmüÒ qui a des nattes de cheveux tressées serrées et épaisses comme une grosse corde topuk kemifii malléole topuk kemifii malléole topuk kemifii yassÈ olan qui a des malléoles plates topuk kemiÒi top olan qui a des malléoles rondes topuk kemifii gömük olan qui a des malléoles enfoncées reins korkusuz yifiit erkek böbrekleri çürümüÒ, iÒlemeyen çürük boÒ laf örük ince örüklü kÈsa örüklü uzun örüklü kalın örüklü sarıÒın örüklü kızıl örüklü siyah örüklü yassÈ ve gevÒek örülmüÒ örük dudak dudafiÈ ortadan yarÈk olan ince dudaklÈ zarif dudaklÈ, narin dudaklÈ iri dudaklÈ kara dudaklÈ

homme preux, sans peur, très courageux qui a des reins hors d'usage (pourris) creux parole creuse tresse qui a des tresses fines qui a des tresses courtes qui a des tresses longues qui a des grosses tresses qui a des tresses blondes qui a des tresses rousses qui a des tresses noires qui a des tresses larges et liées avec souplesse lèvre qui a une lèvre fendue qui a des lèvres fines qui a des lèvres mignonnes, délicates qui a de grosses lèvres qui a des lèvres noires

ankle ankle flat ankles round ankles hollow ankles kidney brave, fearless man who has non-functioning kidneys hollow hollow words plait who has thin plaits who has short plaits who has long plaits who has thick plaits who has blond plaits who has red plaits who has black plaits who has thick loose plaits lip who has split lips who has thin delicate lips who has thin lips who has thick lips who has black lips Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999 - 9

lêvsor lêvdirêj lêvÒor, lêvdaliqî lêvfaq, lêvkem lêvlerzok lêvkurt, lêvqut lêvlemtû, lêvlatan lêvqeÒavî: ziwa û terikî lêvziwa lêvçimçimî lêvgilor lêvÒilor, lêvter, lêvÒil lêvgilêz, lêvgilîsk lêvterikî lêvpehn lêvxwençe ïdyom lêvÒekir, lêvÒîrîn lêvÒor, lêvdaliqî

kÈrmÈzÈ dudaklÈ uzun dudaklÈ sarkÈk dudaklÈ tavÒan dudaklÈ titrek dudaklÈ dudaklarÈndan biri daha kÈsa olan zenci dudaklÈ, ÒiÒkin dudaklÈ dudaklarÈ kuru ve çatlak olan kuru dudaklÈ büfiümlü dudak kalÈn ve etli dudak Èslak dudaklÈ dudaklarÈ salyalÈ çatlak dudaklı geniÒ dudaklı gonca dudaklÈ

qui a des lèvres naturellement rouges qui a des lèvres longues qui a des lèvres pendantes bec-de-lièvre qui a des lèvres tremblantes qui a une lèvre plus courte que l'autre qui a des lèvres très grosses, négroïdes qui a des lèvres sèches et craquelées (gercées) qui a des lèvres sèches qui a des lèvres ondulées qui a des lèvres grosses et charnues qui a des lèvres humides qui a des lèvres qui bavent qui a des lèvres fendues qui a de larges lèvres qui a des lèvres en forme de bouton de rose

who has naturally red lips who has long lips one who has drooping lips hare-lipped who has trembling lips one who has one lip shorter than the other thick-lipped (like west Africans) one who has dry and chapped lips dry-lipped curved-lips who has thick, meaty lips who has wet lips who has dribbling lips who has split lips who has wide lips who has rose bud lips

Òeker dudaklÈ dudafiÈnÈ büzen, asÈk suratlÈ

poésie: qui a des lèvres délicieuses qui fait la gueule

sweet-lipped, sugar-lipped (poetic) sulky lips

Bergûz an Òel û Òepik li Behdînan Amadekar : Husên BINAVÎ kurdî bergûz merez: mûyê çûran çûr hiriya serbisk binÒe

fransizî îngilîzî complet traditionnel kurde d'homme traditional Kurdish men's costume mohair mohair chèvre angora Angora goat laine longue de première qualité first grade long-fibre raw wool laine de qualité médiocre, utilisée medium grade long-fibre raw wool, pour faire des cordes, etc. used for rope making Òepik, Òapik geleneksel kürt erkek kÈyafetinde ceket veste du complet traditionnel kurde d'homme jacket of traditional Kurdish men's costume Òel, Òal pantalon pantalon traditionnel traditional trousers êlek yelek gilet traditionnel kurde traditional Kurdish waist-coat êÒlek, îÒlik gömlek chemise shirt Òûtik: piÒt, piÒtîne bele bafilanan kumaÒtan erkek kemeri ceinture de tissu pour homme man's cummerbund Òal el örgüsü bel bafiÈ ceinture tissée de femme woven women's belt dersok, cemedanî, kefî, axabanî, axbanî kefiye kéffieh, coiffure traditionnelle kurde keffiah, traditional Kurdish head wear kum, kulav külah bonnet d'homme en feutre man's conical felt hat saq 1) çorabÈn bacafiÈ örten kÈsmÈ; 1) partie supérieure de la chaussette; 1) sock uppers 2) tozluk 2) guêtre 2) gaiters reÒik yünden ve kÈrÈlan örülen çarÈk sandale en laine et poils tissés pour l'hiver winter sandals of woven wool and hair fibers kalik altÈ lastik olan çarÈk chaussure primitive dont la semelle est en rough shoes with rubber or hide sole caouchouc ou en peau et le dessus en laine tissée and woven woollen uppers kalika xaveryî: kalika ku binê wê altÈ kumaÒtan olan düÒük kaliteli "kalik" dont le bas est en tissu low quality shoes with cloth uppers qumaÒ e: kêmkalîte ye çarÈk bergûzê bekirbegî: textê wan spî ye, xêzêt (xîçêt) zirav yêt Òîn û sor lê ne bergûzê tiyaryanî: textê wan spî ye, xîçêt zirav yêt sorî lê ne bergûzê badayî: xîç an malikêt pehn yêt spî û gewir lê ne bergûzê reÒaxayî: Òelwarê wî mor (binefÒî an xemir) e, yekreng e, Òepikê bergûz badayî ye. Ji hemiyan bi qîmettir in bergûzê piÒtpez: gewreke tarî û êkreng e (qehweyiya tarî) bergûzê xezalî: gewreke vebûyî û êkreng e, wekî rengê xezalan (qehweyiya vekirî) bergûzê keskoyî: textê wan kesk e û xîçên Òîn lê ne; an textê wan Òîn e û xîçên kesk lê ne bergûzê kesnedîtî: textê wan mor e; moreke tarî ye, êkreng e. Li Hekariya kesnedîtî: textê wan kesk e, xîçêt wan binefÒî, Òîn, sor û zer in kerranî: textê wan spî ye, xîçêt gewir lê ne xîçêt Òîn di nav de ne Òernexî: neqÒandî bi gelekreng in, spî û xêzêt reÒ di nav de ne semayî: Òînê vekirî ye texte binefÒî: êkreng û mor (binefÒî) ye sorcûn: hemî reng têne têkel kirin qer: hemî ji hiriya reÒ e

Badayî

tirkî tiftiften yapÈlan takÈm elbise tiftik tiftik keçisi, Ankara keçisi uzun telli, en iyi kaliteli yün düÒük kaliteli, tarak artÈfiÈ yün

PiÒtpez

K URMANC î

MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France www.institutkurde.org Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

10 - Kurmancî - hejmar 25 - payîz 1999

Kerranî

Xezalî

Semayî

Texte BinefÒî

LI ME BIBORIN ! Mixabin di hejmara 24an ya Kurmancî de çend ÒaÒî çêbûne. Em pêdivî dibînin, ku wan çewtî û ÒaÒiyan li jêrê bidin xuya kirin û rast kirin; Di gel vê serrastkirinê, bi dilekî xemgîn, ji hevalên xwe yên kar û herweha ji xwendevanên Kurmancî doza lêborînê dikin. Hêvîdar in, ku ew van kêmasiyên me bidin bin piyan. Ev in ew ÒaÒî: 1. Di navên beÒdarên civînê de 2 nav, navên kek Veysî Zeydanli û kek Memo Yetkin, li lîsteyê hatine zêde kirin. Lê navê kek Xosro Abdullahî hatiye ji bîr kirin. 2. Di xebata Termên matematîkê de amadekar 2 kes bûn. Ji wan navê kek Behroz ∑ucaî nehatiye nivîsîn. Herweha navê kek Behroz di Termên komputerê de ji ÒaÒ hatiye nivîsin. 3. Çend peyvên kêmnas ji milê Hekariya ne ji aliyê kek Michael Chyet, lê ji aliyê kek Rojan Hazim ve hatibû amade kirin. Herwisan navê kek Rojan hem di lîsteya beÒdaran de û hem jî wek amadekarê Termên rêzdariyê bi ÒaÒî wek Rojen hatiye nivîsîn. Kurmancî

KURMANCÎ hejmar 26

Payîz 1999

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Parîsê

Civîna 26emîn ya Kurmancî di navbera rojên 25-30/10 1999an de li Marly-le-Roi, nêzîkî Parîsê çêbû. BeÒdarên civînê li ser îdyomên kurdî, bergûz an Òel û Òepik li Bahdînan, devoka Qerejdaxê, xwarinên Serhedê, cureyên endamên laÒê mirovan û îdyomên jê çêkirî, termên komputerê û li ser peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de xebitîn.

Di vê civînê de Husên Bênavî (Berwarîbala), Joyce Blau (Parîs), Michael Chayet (WaÒington), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Selam Nûman (QamiÒlo), Zinar Soran (Dêrik), Behroz ∑ucaî (Kotol) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de I. DI ZIMANÊ TIRKÎ DE Zimanê kurdî, di nav zimanên hindoewropî de, ji koma zimanên îranî ye. Mebest ji zimanên îranî, binavkirina hemû zimanên xwîÒk û bira yên ku di nav vê komê de ne. Ev kom ji van zimanên ku îro têne axaftin, wek: farsî, kurdî, belûçî, derî, tacikî, osetî, tatî, taliÒî, peÒtûyî û hwd pêk têt. Gava ku mirov dibêje zimanê îranî, ev nayê wê maneyê ku mebest farsî ye. Li bervajiyê vê, hemû ew ziman in, ku îro tên peyvîn yan jî berê dihatin axaftin lê niha mirî ne. Ango navê wê komê jê tête qest kirin. Di zimanê kurdî de peyv hene, ku bi tenê kurdî ne. Ango di nav gelên îranîziman de ew peyv bi tenê li ba kurdan hene. Wek peyvên kur, keç, zarok (=zar, zaro, mindal), reÒ, rondik (=hêsir, stêr, histêrk, firmêsk). Lê hin peyv jî hene, ku tevî ku di zimanê kurdî de hene, di hemû zimanên din yên îranî de jî hene, ku yan her bi `eynî rengî yan jî hinek caran piçekî cihê û bi aksaneke din têne bi lêv kirin. Wek dest, yek, bazar, gul, dûrbîn/ dûrebîn. Ji peyvên weha hevpiÒk re peyvên “îranî” têne gotin. Ji ber ku ew malên hemû gelên îranîziman in. Lê gava ku ji van gotinên îranî peyveke din li gor peyvsaziya kurdî hatibe afirandin, êdî ew peyveke kurdî ye. Wek dest

A kurdî

gotineke îranî ye, lê heçî peyva destegul e, dibe kurdî. Ji ber ku di zimanên din yên îranî de peyveke bi vî rengî ku bi tenê peyveke hevedudanî be û di vê maneyê de bête bi kar anîn tune ye. Lê ew di Òûna peyveke hevedudanî de, peyveke nehevedudanî ya bi îzafeyê çêkirî bi kar tînin. Herweha ev çend peyvên din in, ku li gor peyvsaziya kurdî ne : serbijêr (bi tenê peyva ser bi îranî) bejinûbala (bi tenê peyva bala bi îranî) dilketî (bi tenê peyva dil bi îranî) nankor (bi tenê peyva nan bi îranî) berÒîr (bi tenê peyva Òîr bi îranî) Peyv jî hene ku ji zimanekî din yên îranî hatine û ketine kurdî, bêî ku bilêvkirina wan bête guhartin yan jî bi guhartineke piçûk, îro jî têne bi kar anîn. Wek: NimayiÒ, ku navdêreke lêkerî ye û ji lêkera nimûden ya farsî têt. Di kurdî de berginda vê lêkerê nimandin e û her bi maneya nîÒandan û pêÒkirinê de ye. Lê heçî peyva nimayiÒ e, di çend maneyan de tête bi kar anîn. 1. XwepênîÒandan, mîtîng 2. Di kurdiya soranî de her bi maneya pêÒraxistin, pênîÒandan, nîÒandanê. Herweha newzad, ku ji peyvên now (new) û zad pêk hatiye. New/now ya farsî, bi kurdî nû û zad ya farsî, bi kurdî –za, ango nûza. Lê eger em ji dêl newzad ya farsî bi kurdî

peyva nûza bi kar bînin, dê maneyeke din jê derkeve. Kurd nûza ji bo zarokên ku nû ji diya xwe bûne û çend rojî ne, dibêjin. Lê peyva Newzad di kurdî de ji bo navê kuran tête bi kar anîn û ne di vê maneya me gotî de. Heçî di farsî de ye, ev peyv ne wek nav lê belê bi tenê di maneya nûza de tête bi kar anîn. Herweha wek peyvên din. Namzed, name, nimûne, newroz / newrûz (nûroj) û hwd. Vêca gava ku em dibêjin filan bêje îranî ye yan jî kurdî ye, mebest jê ew e, ku me li jorê Òerh û ronahî kiriye. Armanca vê kurtelêkolîna me ya han ne ew e, ku em dewlemendî yan jî jarî û qelsîya zimanekî cîran raxînin pêÒ çavan. Bi encama jê bidestketî bixwazin bibêjin, ku zimanê me di ser giÒt zimanan re ye. Ji filan yan jî bêhvan zimanî dewlemendtir e, paqijtir û zelaltir e. Ne wek wî zimanî zimanekî têkilhev e û gencîneya peyvên wî ji çend bêjeyan bêtir nîne. Ev reng helwêst û awir ne rast in. Em xwe herdem jê gellekî dûr dixin. Lê dijmin û nehezên gelê me timî bi mêjî û têgihîÒtineke Òovenî ya bi vî rengî li zimanê me nihêrîne. Xwastine ku kurdî bikin yan zimanekî tuneyî, yan zimanekî têkilhev û yan jî zaravayek ji zaravayên pir paÒdemayî yê zimanê xwe.

Amadekar : ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ

Divê qenc bête zanîn, ku çu zimanek nîn e ku ne dewlemend be, her qels û jar be. Her zimanek li gor xwe, li gor dînamîkên xwe dewlemend e. Eger ji dînamîkên xwe îstifade bike, dikare di her warî de her tiÒtî pê bîne zimên, bibêje û binivîse. Bi alîkarîya wan dînamîkan dikare rêya afirandina peyvan li ber xwe xweÒ bike da ku bikaribe ji xwe re term û mefhûmên pêdivî biafirîne. Bi vî awayî dikare zimanê xwe bike zimanekî nûjen, geÒedarbûyî û zimanê zanistê. Ji bilî vê rêyê, rêyeke din jî heye, ku ew jî ji zimanên din bideynkirina term û mefhûmên pêdivî ye. Ev jî hîç ne ji qelsî û jarîya wî zimanî ye, heye ku mecbûrîyetek be ji mecbûrîyetên cîhana îroyîn ya her ku diçe piçûktir dibe. Serdema niha, ku serdema teknolojîyê ye, tixûb nema xwe li ber radigirin. Ziman jî hew dikarin bi tenê bi peyv û bêjeyên xwemalî xwe têr bikin. Ji wan re sifreyeke ji peyvên dereke xemilandî jî pêwîst e, da ku bikaribin bi wê çavkanîyê zorê ji astengan bibin. Çawan ku me ji zimanên cîran peyv biribin, wisan jî wan ji me birine. Bi lêkolîneke holê em dixwazin bandora zimanekî qedexekirî, ku yek ji mezintirînê tawanên li hember

fransizî abanoz: abanûz, far: abnûs, lat: ebenus ébène abara, abrah: avrê, avro, far: abrah, tir: su geçiti, kanal canal, aqueduc abbaz: avbaz, sportmenê avê, far: abbaz, tir: su sporcusu sportif aquatique abıru: avrû, far: abirû 1) grâce, beauté; 2) honte, modeste acur: ’ecûr, (lat: cucumis flexuosus) concombre russe ada: ade, girav, far: adek, adak île afyon: efyon, afyon, far: efyûn, lat: opium opium afyonkeÒ: efyonkêÒ, far: efyûnkêÒ fumeur d’opium aferin: ’eferim, aferîn, far: aferîn vive, bravo afsûn: efsûn, far: efsûn charme, enchantement agâh: ageh, far: agah/ageh, peh: akas informé, au courant ahenk: aheng, far: aheng, peh: aheng harmonie ahır: axur/axir, far: axur, peh: axwer écurie ahüvah: ax û wax lamentation jeune plante; prénom de fille Ajda: bi kurdî ji peyva aj (bi tirkî ango filiz, fidan, fide ku hemû jî zimanê yûnanî ne) û lêkera aj danê: filizlenmek. Bi kurdî navê keçan e. (Tirkan jî ew her ji bo navê keçan danîne.) al: ale, sorê vekirî (wek sorê ale), far: al/ala vermillon, écarlate alev: alav, far: alav, alave, elav, eluv, tr: yalım, yalaz flamme alıç: alûçe, alûc, ’alûc, far: alûçe, lat: crataegus prune verte et aigre ambar: ’embar, ’inbar, peh: henbar/enbar, far: enbar dépôt, entrepôt amaç: armanc/amanc, far: amac but, cible

mirovatîyê ye, li ser zimanekî serdest nîÒan bidin. Herweha bibêjin, ku divê xwedîyên ‘eslî yên van peyvan çu caran bi tirsa ku ew ji zimanê “tirkî” ne, xwe ji bikaranîna wan nedin paÒ. Heçî ji bo derxistina ‘esl û bineçeyên van peyvan e, me wek çavkanî pirtûk û xebatên etîmolojîk yên zanistî bi kar anîne. Me piÒta xwe çu caran nedaye etîmolojîya gelêrî ku bi her awayî ji zanistê dûr e. Herwisan me di vê lêkolînê de xwastîye ku em kurdîbûna bi tenê peyvên ku îro di zimanê nivîskî yê tirkî de gellekî têne bi kar anîn destnîÒan bikin. Bi tenê li ser peyvên sade yan jî hevedudanî rawestin, ku hemû perçeyên wê kurdîîranî ne û ne ku bes perçeyek jê bi kurdî-îranî lê yê din bi tirkî be. PiÒtî ku me lêkolîna xwe ya li ser zimanê tirkî û zimanên din yên cîran jî kuta kir, em ê vêca dest bi berevajîyê wê bikin. Ango, peyvên ku ji zimanên cîran ketine kurdî. Çend kurte : far. = peh. = tr. = lat. = îng. = skr. = part. =

farsî pehlewî tirkî latînî înglîzî sanskrîtî partî

ingilîzî ebony canal, aqueduct aquatic sportsman, show-diver 1) grace, beauty; 2) shame, modesty Russian cucumber island opium opium addict bravo, well done! charm, enchantment aware, informed, vigilant harmony stable lament young shoot; a girl’s name vermillion, scarlet flame green, sour plum store, storehouse target, aim

amade: amade (=hazir), far: amade aptes: avdest, far: abdest apteshane: avdestxane, destavxane arzu: arizû, far: arizû, peh: arzok asayiÒ: asayîÒ, far: asayiÒ, peh: asayiÒn astar: astar, far: aster aÒ: aÒ (xwarin, xurek), far: aÒ, peh: aÒ, skr: âçe, lat: esus aÒhane: aÒxane, lokanta aÒikâr: eÒkere/aÒkira, far: aÒikar, peh: aÒkarek aval: awal, ‘ewal, ‘ewêl avadan: avadan (avakirî), far: abadan avare: ‘eware, far: avare avaz: awaz, far: avaz, peh: avaz avize: awîze, far: prs rad. avîz ayin: ayîn, far: ayîn, peh: advên azar: azar, far: azar, peh: azar azdırmak: azirandin, far: azurden

prêt, disponible ablution toilettes désir ordre public doublure plat cuisiné 1) restaurant; 2) cuisine évident, manifeste crétin, simplet ensemble d’outils oisif, désoeuvré cri, clameur chandelier cérémonie religieuse, rituel souffrance, douleur exciter, provoquer, exacerber

ready ritual ablution toilets desire public order lining cooked dish 1) restaurant; 2) kitchen obvious, manifest fool, simpleton, idiot set of tools idle, out of work cry, clamor chandelier religious service, ceremony, rite suffering, pain to excite, to provoke, to exacerbate

baba: bav, bab, far: baba baca: pace, far: baceh baç: bac, far: bac, peh: vaj badem: behîv, far: badem bafi: bax, far: bax¨, peh: bax¨, bafiçe: baxçe, bexçe, far: baxçe bafiıÒlamak: baxiÒandin, bexiÒandin, far: bexÒîden bahane: behane, far: behane, peh: vehanek, behanek bahar: bihar, far: behar, peh: vehar bahçıvan: baxçevan, far: baxçeban bahÒiÒ: bexÒîÒ, far: bexÒiÒ baht: bext, far: bext, peh: bext bahtiyar: bextiyar, far: bextiyar balaban: balaban, far: balaban barut: barûd, far: barût batman: batman, ritil, far: patmen/ batman bazubent: bazbend, pazûbend, far: bazûbend bebek: bebek, bebe, far: bebek bedbaht: bedbext, far: bedbext, peh: vetbext bedbin: bedbîn, far: bedbîn bent: bend, far: bend, peh: bend belge: belge (ji belg/pelg), far: berge ben: ben, Òanik, Òan, Òahnik, xal, far: ben berhudar: berxudar, far: berxurdar beste: beste, far: beste bestekâr: bestekar bet: bed, far: bed, peh: vet bey: beg, far: bêk, beg, part: bex¨ (xwedê), peh: beg

père conduit de fumée, cheminée tribut, taxe, péage amende vignoble, verger jardin pardonner prétexte printemps jardinier pourboire fortune, chance fortuné, heureux personne robuste poudre mesure de poids brassard, talisman porté au bras bébé malheureux, infortuné pessimiste 1) attache, cordon; 2) barrière, barrage document grain de beauté heureux, prospère composition vocale compositeur mauvais seigneur, monsieur

beyaban: biyaban, far: biyaban, peh: viyapan beygir: bargîr, bergîr bezirgân: bazirgan, far: bazergan bezim: bezm, far: bezm bibi: bîbî(met), far: bîbî û bi maneya dapîr e biz: bîz, bîze, dirêÒ biçare: bêçare, far: bîçare bigünah: bêguneh, far: bîgunah bikes: bêkes, far: bîkes birader: birader, far: berader bizar: bêzar, far: bîzar boran: boran (berf û boran), far: boran borani: boranî, far: boranî bostan: bostan/bîstan, far: bûstan, peh: bostan boza: boze, far: boze bülbül: bilbil, far: bulbul

désert cheval de trait marchand assemblée conviviale, banquet, fête tante paternelle alène sans espoir, sans remède sans péché, innocent seul, sans ami 1) frère; 2) ami exténué tempête de neige purée de potiron potager boisson faite de millet fermenté rossignol

father chimney tribute, taxe, toll almond vineyard, orchard garden to forgive pretext, excuse spring gardener tip, baksheesh fortune, chance, luck fortunate, happy husky, robust person gunpowder a unit of weight armband baby unlucky, unfortunate pessimist 1) link, bond, tie; 2) barrier, dam document beauty spot happy, prosperous, successful vocal composition composer bad lord,sir; title put after the names of servants and petty officials desert, wilderness packhorse merchant banquet, convivial meeting paternal aunt awl without hope, without remedy guiltless, innocent lonely, friendless 1) brother; 2) friend weary, exhausted snow storm pumpkin purée vegetable garden fermented millet beverage nightingale

B

beg

C cafi: cax cam: cam, far: cam cambaz: canbaz, far: canbaz camekân: camekan, far: camiken camuÒ: gamêÒ, far: gavmîÒ, peh: gawmêÒ can: can, gîyan, far: can, ave: yane canan: canan, far: canicanan canavar: cinawir, far: canever cengâver: cengawer, far: cengaver cenk: ceng, far: ceng cevher: gewher (cewher), far: coher, peh: gohr cicim: carcim/cacim, far: cacîm cifier: ceger/cîger/cerg, far: ciger cihan: cîhan, far: cehan, peh: gêhan civciv/cücük: cûcik, cîvcîvk, çîçik, çivîk, far: cûce cıva: cîwe, far: cîwe civan: ciwan, far: cevan, peh: cuvan coÒmak: ji coÒ, far: cûÒ ji cûÒîdan cömert: comerd/camêr cüda: cuda, cida, far: cuda curk/gurk: kurk, far: kurk, kurç cüce: cûce, ‘ecuc, far: cûce cura: curre,hacûc, far: curre cümbüÒ: cunbuÒ, far: cunbiÒ, ji cunbîden: livîn, bizvîn, bizav kirin

1) roue à rayon (d’une bicyclette); 2) balustrade; 3) gros sac en cotonnade verre acrobate vitrine buffle âme, coeur aimée monstre guerrier, héroïque guerre essence, joyau tapis tissé à la main avec des dessins brodés foie monde poussin mercure jeune s’enthousiamer, s’emporter, exulter généreux éloigné, séparé

1) wheel with spokes; 2) parapet; 3) sack of heavy cotton glass acrobat, rope dancer shop window, anything built with glass panes water buffalo soul, heart beloved wild animal, monster hero, warrior war jewel, essence rug woven on a hand loom with embroidered design liver world chick quick silver, mercury young be ramied away, be enthusiastic, to exult generous separated, remote

nain petite variété de bafilama (luth oriental) 1) mouvement, agitation; 2) sorte de mandoline avec une caisse en métal

dwarf the smallest variety of bafilama (oriental lute) 1) motion, movement; 2) kind of mandoline with metal body Dûmahîk heye

Çend modelên bergûz anjî Òel û Òepika Amadekar : Rojan HAZIM Bergûz navê desteyê Òel û Òepikan e. Desteyekî bergûza ji Òel, Òepik, Òal an jî Òûtik, kerik, lewendî û ÒaÒikê (ÒaÒik ji dersokek an jî du dersoka çêdibe) pêk têt. Belêm xelk bo bergûza, Òel û Òepik jî dibêjin. ∑el û Òepik cil û bergên qedîm yên xelkê me ne. Perokê Òel û Òepika bi timamî ji merez, kej an jî hirîya paqij tête çêkirin. Belêm perokê Òel û Òepikên baÒ û saxlem bi gelekî ve ji merezî tête çêkirin ku merez muyê bizinên çur e. Perokê Òel û Òepika mixabin ku niha kêm tête kirin. Ji ber ku hem wekî berê pez xwudankirin kêm bûye, hem jî çêkirina vî perokî gelek biha disekine û ji ber hindê jî, kirîn jî biha dibe. Lewma ev peroke êdî kêm têne dîtin û Òel û Òepik jî kêm têne dirûn. Evro di cografyayeke gelek teng da ev cilike têne ber kirin. Li navenda Kurdistanê; Hekarî, Botan, Behdîna û li baÒûr jî, kêmek li navçeyên Soranan têne dîtin. Ji vî perokî bi newilên cuda Òel û Òepik têne dirûn. Em dê li jêr çend modelên Òel û Òepika pêÒkêÒî we bikin. 1. …emdînanî : Deste ji Òel, Òepik, kerik, Òal anjî Òûtik û dersokê pêk têt. …el : Deling nîv fireh in. Navran gurc û kurt e. Navtang jî ne dirêj e. Berûk bê tûrik in. Tinê devê berûka vekirîye. Helbet Òel bi doxîn e. …epik : Mil teng û dirêj in û derhiçikên wan hem bê ber in, hem jî têne badan û bê lewendî ne. Herweha binçengên wan jî Òeq (anku vekirîne, ne dirûne) û gurc in. …al anjî Òûtik : ∑al ji rîs tête raçandin. ∑ûtik ji perokê pembû anjî sentetîkî tête çêkirin. Kerik : Ji livayê tête çêkirin. Di modelê ∑emdînanîyan da hindek hêlên ∑emdîna hene ku di ser bergûzan da kerikî jî dikin ber xwe. Di ber kirina vî modelî da navtang û maldoxîna Òelî dikeve bin Òal an jî Òûtikê û qurmiçikên Òelî li navtangê têne belav kirin. Ev model bergûze, helbet di serî da li ∑emdîna û dorberî da û heta Gever, Tirgever, Mirgever, Dize û heta dorberên Sîdeka jî têne ber kirin. Di vî modelî da heke kes bixwaze dikare, pistû, bersing û derhiçikên Òepikî û herweha devê berûka, derdeling û dormandorê maldoxîna Òelî jî bide nexÒ kirin. 2. ErtoÒîyanî-Zaxoyanî : Deste ji Òel, Òepik, kerik, du dersok û lewendîya pêk têt. …el : Deling ji navtangê fireh in û ber bi derdelinga ve teng dibin û navran fireh û nîv Òor e. Navtang jî li ser nêhkan e, anku maldoxîn bi timamî nakeve bin Òalê. Her li bin zîya Òalê an jî Òûtikê tête girêdan û qûrmiçikên Òelî li ber û piÒtên navtangê têne kom kirin. ∑el bi doxîn e. Ev bergûze jî bi berûk in, belêm berûkên wan bê tûrik in. Tinê devê berûka vekirîye.

Kerik : Ji livaya herî bi kalîte tête çêkirin. Di vî modelî da bi gelekî ve kerik tête ber kirin. …aÒik : Ji du dersoka tête çêkirin. Carina di bin ÒaÒikê da kumekî ji dezîyê pembû hatîye vehunîn jî dikin serê xwe. Yên ku dixwazin, pistû, bersing û derhiçikên Òepikî û herweha devê berûka, derdeling û dormandorê maldoxîna Òelî jî didin nexÒ kirin. (Li navçeyên Hekarî û Behdîna Òel û Òepikên bi modelê ErtoÒîyanî-Zaxoyanî têne ker kirin û dirûn; heke pistû, bersing û derhiçikên Òepikî û herweha devê berûk û derdelinga û dormandorê maldoxîna Òelî hate nexÒ kirin, bo wan “Bekir Begî” tête gotin.) 3. …irnexyanî-Botî : Desteyê bergûza ji Òel, Òepik, êlek, Òal anjî Òûtik û ÒaÒikê pêk têt. …el : Deling heta binî wekî borîyê fireh in. Navran nîv gurc e. Derdeling bi nexÒ in. Berûk bê tûrik in û devberûk jî bi nexÒ in. Navtang dirêjtir e û maldoxîn dikeve bin Òal an jî Òûtikê û qurmiçik li navtangê hem têne belav kirin, hem jî li ber û piÒtê têne kom kirin. Wekî hemû bergûza Òel bi doxîn e. …epik : Wekî hemû modelên bergûza bê pistû ne. Hiçik ji milî ve piçek teng in, belêm derhiçik bi bertir in û têne badan. Stu, bersing û derhiçik bi nexÒ in. Êlek : Berê êlekî ji perokê bergûzan e, lê piÒt ji betenê pembû an jî sentetîkî ye. PiÒt bi kemer e. Li bersingê herdu alîya çar berûk hene. Li ber derê berûka milê çepê qulpika zincîra seeta berûkê jî heye. Pistû û bersing jî bi nexÒ in. Ev modele hem bi ÒaÒik û lewendî, hem jî bê ÒaÒik û lewendî tête ber kirin. …al an jî Òûtik : ∑al ji rîs hatîye raçandin. ∑ûtik ji perokê pembû an jî sentetîkî ye. Di vî modelî da jî yên ku dixwazin, pistû, bersing û derhiçikên Òepikî û herweha devê berûka, derdeling û dormandorê maldoxîna Òelî jî didin nexÒ kirin.

…el : Navtang dirêj û fireh e û navran jî Òor e. Deling li jor fireh û ber bi derdelinga ve teng dibin. ∑el bi doxîn e. Navtang û maldoxîn bi timamî dikeve binê Òûtikê. Berûk hem bi tûrik, hem jî bê tûrik dibin. Li ser vî modelî bi gelekî ve Òûtika ji perokê pembû an jî sentetîkî tête girêdan. Herweha ev model bergûze, bê kerik an jî bi kerik jî tête ber kirin. Kerikên vî modelî li hindek navçeyên Soranan bi sermilk in. Nîvekarîyeke hemû perokên bergûza ew e ku, kirina perok û ker kirina bergûza, digel xelkê me yê navçeyê, lê bi gelekî ve bi destê fileyên navçeyê tête kirin. Bi taybetî jî li alîyê Hekarî û Bahdîna kirina perokên bergûza û ker kirin, ji alîyê fileyên Tiyarê ve dihate kirin. Hindî yên Bota bûn, ew jî ji destê fileyên Herbolê derdiket. Belêm mixabin ku, evro kêmbûna hejmara fileyên navçeyê û guhurînên dî yên demografîk ev huner û kare jî kêm kirîye, lewma peyda kirin û ber kirina vî libasî hem bi zehmet ketîye, hem jî gelek biha bûye. Yêk nîvekarîyeke dî ya hemû bergûza jî, bê Òal an jî Òûtik nayên ber kirin. Herweha ji ber ku perokê bergûza gelekî zivir e, di hemû modelên bergûza da, li bin Òelî an derpêyê dirêj an jî pîjema tête ber kirin. Ferhengok : bergûz; desteyê Òel û Òepika, taxima Òel û Òepika : Òel ve Òepik takÈmÈ dersok; axabanî, cemedanî, kefî : kefye ÒaÒik: sarÈk kerik; êlek an jî cepkenê ji livayê hatîye çêkirin : yün cepken perok: kumaÒ, tekstil kirina perokî: kumaÒ dokumasÈ kerkirina perokî: kumaÒ biçimi

4. Koçerî :

file; fele, ïsewî, Xiristiyan : HrÈstiyan

Deste ji Òel, Òepik, êlek, lewendî, Òal anjî Òûtik û ÒaÒikê pêk têt.

gurc: çekik, çekilmiÒ

…el : Deling nîv fireh, derdeling jî nîv teng in. Navran jî nîv Òor e û navtang bilind e û maldoxîn dikeve bin Òal an jî Òûtikê. ∑el wekî hemû bergûza bi doxîn û bi berûk e û berûk jî bi tûrik in.

sanahî: kolay

…epik : Mil nîv fireh, derhiçik jî bi ber in û bi lewendî ne. Lewendî bi gelekî ve li paÒ enîÒkê têne girêdan.

deling: paça

Êlek : Wekî êlekê modelê ∑irnexyanî-Botî ye.

doxîn: yünden yuvarlak Òekilde örülmüÒ ve kemer görevi gören kalÈnca ip

5. Rêncberî :

Lewendî an li ser derhiçika têne pêçan an jî li paÒ enîÒka têne girêdan.

Perokê vî modelî bi piranî ji merez an jî hirîya kalîteya duyê tête kirin. Wekî nav jî li ser bi gelekî ve xelkê ku palehî û rêncberîyê dikin, berdikin. Ker kirina vî modelî bi piranî nêzîkî modelên Koçerî û Zaxoyanî ne, ku pê rabûn û rûniÒtin sanahîtir e. Ev modele jî ji Òel, Òepik, Òal an jî Òûtik, lewendî û dersokê pêk têt.

Lewendî : Desteyê lewendîya cot in. Ji perokê cang anjî xizneyî têne dirûn.

6. Sineyî-Bokanî :

…al anjî Òûtik: ∑al ji rîs tête raçandin. ∑ûtik bi gelekî ve ji perokên pembû an jî sentetîkî tête çêkirin.

Ev modele li nav Kurdên Soran tête ber kirin. Perokê vî modelî malik malik e. Wekî tête dirûn, malik serwar in anku merîdyenî ne.

…epik : Mil fireh û dirêjtirin û derhiçikên wan jî bê ber in. Binçeng jî dîsa Òeq in û Òortir in. Bi lewendî ne.

…epik : Hiçik fireh û dirêj, derhiçik jî fireh û bi ber in û têne badan. Binçeng Òeq û Òor in. Ev modele bê lewendî tête ber kirin.

Òor: sarkÈk, sarkmÈÒ hiçik: kol derhiçik: kol afizÈ derdeling: paça afizÈ pistû: yaka

maldoxîn: kemer geçirildifii köprü

olarak

kullanÈlan

doxînin

Òal: yünden dokunmuÒ bel kuÒafiÈ Òûtik: pamuk veya sentetik kumaÒtan bel kuÒafiÈ qurmiçik: pile lewendî: dirsefie takÈlan ve kolafizÈndan sarkan uzunca bez (giysinin önemli aksesuarÈdÈr) serwar: dikey, boylam, meridyen cang: amerikan bezi xizne: patÈska sermilk: omuzluk

Hinek ji xwarinên Serhedê Amadekar : ELÎ…ÊR GIRARA DEWÎ, DEWÎN, MEHÎR : Melzeme: Dan, pincar (kereng, mendê, pung, guhbizing, spanax...), dew û xwê. Dan tê kelandin û piÒt re dew dikin ser. Lê ji bo ku dewîn nebizire, berî ku dew têkin ser, hêk û ar (ard) dikin nav. Bêyî sekin heta ku bikele tê tev dan. PiÒtî ku keliya pincar dikin nav. Hinek cûreyên din ên girarê jî hene û awayê çêkirina wan wekî yê jorê ye, lê li gor melzemeyê dikin nav tê bi nav kirin. Wekî girara (mehîra) bi nok, girara sar, girara germ, girara qiç (girara bêpincar). …ORBE : ∑orbe, piranî li gor ew melzemeyê tê de tê bi kar anîn tê bi nav kirin. Wekî miÒewÒî (Òorbeya nîskan), Òorbeya hurkên danî, Òorbeya çirêÒê, Òorbeya mastî, Òorbeya birincê, Òorbeya terbiyekirî (goÒtê hêrayî, mîqtarek zêde bîbera reÒ dikin nav qîymê û hinek jî birinc bi kîmyonê dikin nav û paÒê kifte çêdikin. Dikin nav avê û piÒt re hinek ar bi zerka hêkê re di nav avê de baÒ tê çeliqandin û dikin nav kifteyan heta ku baÒ tîr dibe. PiÒt re hinek niviÒk tê qijilanrdin û hinek bîbera sor dikin nav û dibe Òorbeya terbîyekirî. Birinca di nav goÒtê hêrayî de gerek e gelek kêm be). GIRARA SIBÊ : Melzeme: Dan, goÒt, rûn. Dan û goÒt dikin dîzekê û dikin tendûrê. Ew heta sibê di tendûrê de dimîne û serê sibê derdixin û dixwin. AV…OR, Òorav, avÒork : Melzeme: Hestiyên ji biryanê mayî, goÒtê sor, bacanê reÒ, domatês, fasûlye û ava ji biryanê palayî. Ev serê sibehan tê xwarin. AV…ORA KE…KAN : Melzeme: goÒtê bi hestî, kartolên biçûk ên spînekirî, avîdewê keÒkên piÒaftî, rûn, pîvaz. GoÒtê bi hestî tê pehtin û piÒt re kartolan dikin nav û ew jî dipije. PaÒê avîdewê keÒkên piÒaftî dikin nav û dawiyê jî pîvazên di rûn de hatî sor kirn, dikin ser. SAVAR : Li aliyê serhedan, çend cûre savar hene. Taybetmendiya savar an birinca li van ciyan ew e ku, piÒtî savar an birinc tê pehtin rûn diqijilînin û berdidin ser vê birinc an savarê. Savar, bi gelemperî li gor melzemeyê dikin nav tê bi nav kirin. Wekî savara nîskan (nîskên lib), savara serbizêr, savara sîngmirîÒk, savara biriÒte yan biÒehriye, savara baqleyan, savara kerengan, savara caxê, savara gulikê, savara helizan û hwd. Ji bilî van li aliyê Agiriyê savara sade jî tê çêkirin. Ev savara han piÒtî pehtina wê temam dibe, dov (dûv) perçe perçe dikin û datînin ser. BIRINCA MIQE…ER : MiqeÒer: Nok tê xaÒandin û qalikê wê li ser tê rakirin. PiÒt re bi kirdanekê (merdane) tê perçiqandin heta baÒ hûr dibe. PaÒê jî wê hiÒ dikin û hiltînin. Berî ku birinc bê çêkirin hinekî dikelînin û dikin nav birincê. ÎÇPÎLAV : Eger perçe goÒt an mirîÒk bi biharatê re bikin nav birincê, jê re îçpîlav tê gotin.

PERDEPÎLAV : Eger îçpilavê bikin nav hevîrê ku bi rûn û Òîr hatibe sitiran, dibe berdepilav. Li hinek ciyan kiÒmiÒê jî dikin nav. Hevîr baÒ tê vekirin û wê îçpilavê dikin nav û devê wê baÒ asê dikin. PiÒt re dikin nav quÒxaneyekê û dipêjin. DOLMÊN BIQATIX (QATIXLÎ DOLME) : Melzeme: Savara hûr, goÒtê sor ê hêrayî, sîrmast, rûn û bîbera bi hev re sorkirî. Savara hûr û goÒtê sor ê hêrayî dikin nav hev û baÒ miz didin. Bi vê libên wekî dolmên pel û keleman tên çêkirin û paÒê tên pehtin. PiÒtî ku ew pijiya derdixin û sîrmast û ew rûn û bîbera bi hev re hatî sor kirin, dikin ser. KILORÎK (TIR…MANÇ A…I) (xilorik, kiftê/kutilkê heÒandî) : Melzeme: Savara nîv hûr, goÒtê hêrayî. Savara nîv hûr û goÒtê hêrayî dikin nav hev û baÒ miz didin. PiÒt re ji vê xilorîkên gilover û biçûk tên çêkirin û dikin nav avê û dipêjin. Ji bo ku bi tam be, biharat û tirÒa hinar û alûçeyan jî dikin nav. Ev xwarineke avî e. ÎÇLÎ KUFTE : Melzeme: Savara hûr, bezê ser paresû yan gurçikan, goÒtê hêtan ê baÒ hatî hêrayî, bîbera reÒ, pûlbîber. Savar, goÒtê hêrayî û biharat bi hev re baÒ tên li hev dan. PiÒt re çiqas ji destê mirov bê ew gilover û tenik tê vekirin û bez dikin navê û devê wê didin hev. PiÒt re di nav avê de tên kelandin. PiÒtî ku çend kel bi ser de bên, derdixin û dixwin. Piranî bi mehîra karî (karî aÒi) re tê xwarin. Ev cûre kufteyên han tenê li Bedlîsê tên çêkirin. Li gundan perçe goÒtên biçûk an goÒtê hêrayî jî dikin nav wî bezî û libên kufteyan jî, li gor yên li bajêr, mezintir in. TUR…Î DOLME : Melzeme: GoÒtê sor ê hêrayî, savara hûr, kelem, hebirman (hinarê hiÒkkirî), miqeÒer an nîskê reÒ. GoÒtê hêrayî, savar, hebirman û miqeÒer an nîskê reÒ dikin nav hev û baÒ li hev dixin. PiÒt re kelem tê xaÒandin û perçên qasî destekî jê tên vekirin û ew savara hatî hazir kirin, dikin navê û devê wê didin hev û dipêjin. KIFTEQUL, (kifteyên derewdanî) : Melzeme: Hûrkê savar û mixelet ( ew kelemê ku payîzê hûr hûr perçe dikin û dikin kûpan û ji bo zivistanê hildidin) , hinek ar, niviÒk. Mixelet bi kelemê wê re tê kelandin û berdidin ser savarê, piÒtî ku savar germijî tê mizdan û di vê navê de hinek ar didin ber û piÒt re jî ji vê kifte çêdikin. Di dawiyê de careke din mixeletê dikelînin û kiftan dikin nav û bi rûnekî zêde ve tê xwarin. GEBOL : Melzeme: Savara gilgilê, keÒk û rûnê qijilandî. PiÒtî savara gilgilê hat çêkirin, dewê ji keÒkên piÒaftî dikin ser û dawiyê jî ew rûnê qijilandi berdidin ser. PIÇUC : Melzeme: Savara herî hûr (simîtk), pîvaz û rûn. Ev melzeme hemî bi hev re tên kelandin. Gerek e ne rohn be û ne jî tîr bimîne.

…ILLE, Òile : Melzeme: Savar, domatês, hinek pîvaz. Savar tê pehtin û piÒt re domatês û pîvaz jî sor dikin û dikin nav wê savarê. Ev jî wekî piçucê gerek e ne rohn be ne jî tîr be. BIRYAN, parêv : LaÒê pez ê sax di êvarê de tê terbîye kirin (tenê bi xwê). Serê sibê bi çengelan ve dikin û dikin tendûra ku di erdê de bi taybetî hatiye çêkirin û heta baÒ sor dibe û piÒt re derdixin. Perçe perçe jê dikin û bi kemalê afiyet dixwin. PAPAZ YEXNÎ : Melzeme: Perçên goÒtî, pîvazê wekî kixsan û salçe. Van melzemeyan hemî dikin nav hev û dipêjin û dibe papaz yexnî. PARESÜ, kalek : Melzeme: Birinc, paresû û biharat. Birinca bi biharatan çêkirî dikin nav paresûyan û diavêjin firinê û dipêjin. HES DOLMESÎ : Melzeme: Birinc an savar, kelem an pelên silk û mêwan û hwd, goÒtê hêrayî yê bi rûn, bîbera tûj û salçe. Birinc an savar bi wî goÒtê hêrayî re tê mizdan. PiÒt re ew belgên silk an mêwan qasî destekî tê jê kirin û ew melzemeyê mizdayî dikin nav û dipêjin. PiÒtî hat pehtin bîbera tûj û salçe dikin ser û dixwin. KURT DOLMESÎ : Melzeme: Kelem, gilgil, keÒk. Gilgil baÒ tê mizdan û piÒt re dikin nav pelên keleman ên qasî destekî vekirî û dipêçin û piÒt re jî dipêjin. PiÒtî ku hat pehtin, avîdewê keÒkên piÒaftî dikin ser û dixwin. ÇORTÎ TEPLEMESÎ : Melzeme: TirÒiya keleman, savara (ÒîÒ) ji genimê spî (kirik) hatî çêkirin, sîr, rûnê sorkirî. Savar baÒ tê mizdan û piÒt re ji vê libên pehnaya wan qasî pehnaya sê tiliyan tepleme tê çêkirin. PiÒt re jî tirÒiya keleman dikin nav dipêjin. PiÒtî hat pehtin rûnê sorkirî dikin ser û dixwin. ÇORTÎ A…I : Melzeme: Dan, nîsk, goÒtê paresûyan. Ev melzemeyên han hemî bi hev re tên kelandin. Xwarineke avî e. KIFTÊ ÇORTIYAN (Çortî Koftesî) : Melzeme: Hemî melzemeyên çortî teplemesiyê tên bi kar anîn. Ji bilî wan goÒtê hêrayî tê sor kirin û biharat dikin nav. PiÒt re di ava çortiyê de tê pehtin û dawiyê de ew av jê tê palandin. PiÒt re jî pelên çortiyê bi kifteyan re dikin tepsiyê û rûnê sorkirî dikin ser. KIFTÊ SÎR : Melzeme: Savara nîvhûr, hêk, hinek ar, hinek çantirî û xwê. Ev melzemên han hemî bi hev re di nav ava germ de tên nerm kirin. Nêzîkî saetekê bi vî awayî dimîne. PiÒtî ku nerm bû, ji vê melzemê kifteyên piçûk ên gilover tê çêkirin û di nav avê de tê xaÒandin. HELÎSE : Melzeme: Dan (eger danê kirikê hebe baÒtir e, lê eger ew tune be mirov dikare

danê genimekî bêsimbêl bi kar bîne), goÒt, nivîÒk, xwê û av. Dan û goÒt di deneke ax de û di tendûreke erdê çêkirî de tê kelandin. Bi kêmasî du kes li ber rûdinin û bi darekî taybetî hatî çêkirin li hev didin. Ev lihevdana han heta ku goÒt bi hestiyên xwe ve di nav dên de bihele dewam dike. PiÒt re dikin tepsiyan û orta wê hinek vedikin û nivîÒk dikin nîvê. KELEDO… : Melzeme: Nîskê hêÒîn ê nehêrayî, qelî yan goÒt, nanê loÒ, avîdewê keÒkanû kakilê gûzan ê hêrayî, salçe û xwê. Li hinek navçeyan pincarên wekî heliz, cax û sipîtakê melzemeyên serekî yên keledoÒê ne. Li hinek navçeyan goÒt û pincar bi hev re tên bi kar anîn, li hinek ciyan jî tenê goÒt an jî pincar dikin nav. Nisk tê pehtin. Qelî an goÒt di nav rûn de bi pîvazan re tê sor kirin. PiÒtî ku merheleya pehtin û sorkirinê xelas bû, qatek nanê loÒ qatek nîsk û qatek din jî qelî an goÒt û kakilên gûzan ên hêrayî li ser hev tên danîn. Mirov dikare li gora kesên heyî van qatên han zêde bike. Di dawiyê de avîdewê keÒkandikin ser û piÒt re jî hinek salçeya di nav rûn de hatî qijilandin, berdidin ser. Ev awayî jorê li aliyê Wanê û hinek ciyên din tê çêkirin. Li aliyê Bedlîsê û Agiriyê û dora wan, qatek pincara wekî sipîtakê, helizê û yan pincareke din jî tê danîn, lê melzemeyên din eynî ne. Li aliyê Bedlîsê gelek ciyan goÒt nakin nav û tenê pincar tê bi kar anîn. TUTMANC, PI…RUK : Melzeme: Nîsk, qelî, pîvaz, dewê keÒkê, riÒta avê û xwê. PêÒî nîsk tê kelandin. PiÒt re riÒtê dikin nav. PiÒtî vê avîdewê keÒkandikin nav û di dawiyê de jî pîvazên qelandî bi qeliyê re dikin ser. Li hinek navçeyan di Òûna riÒtê de hevîrê nû hatî vestirîn jî tê bi kar anîn. TIR…IK: Melzeme: Dan, karî, sêbiske, fasulyên spî, lobiyên hiÒkkirî, nok, kulindir, huliyên hiÒkkirî, goÒtê bihestî, arxafk (rûn û arê di nav hev de sorkirî), zeriÒk an pestîla huliyan û xwê. Ji bilî arxafkê, ew melzemeyên jorê hemî bi hev re tên kelandin û di dawiyê de arxafk dikin ser û dibe tirÒik. SERDEW, SERBIDEW : Melzeme: Savara hûr (zêrik), dewê keÒkê, rûn, bîber û xwê. PêÒiyê savar tê pehtin û heta baÒ bipije û ava xwe bikêÒe tê li hev dan. PiÒt re avîdewê keÒkandikin ser û di dawiyê de jî rûnê qijilandî yê hinek bîber tê de berdidin ser. Ev xwarina han a zivistanê ye û bi taybetî rojên ku bager be tê çêkirin. ‘PELÎ, ‘pelûk, ‘pelûl, ‘pelûr : Melzeme: Ar, rûn, xwê. Ar di rûn de tê sor kirin. PiÒt re avê dikinê û rûn jî berdidin ser. Ev xwarina kesên ku halê wan tenik e. ‘PELIYA KARTOLAN, HEVRÎ…KA KARTOLAN, KARTOLÊ XWE…KIRÎ : Melzeme: Kartol, pîvaz, rûn û xwê. Kartol tê pehtin û piÒt re baÒ tê mizdan. Pîvaz di nav rûn de tê sor kirin û piÒt re dikin nav kartolan.

WELÎBAX : Melzeme: Hevîr (gerek e bi Òîr hatibe vestirîn), kartol, penîrê spî û qelî. Hevîr tê vekirin û melzemeyên jorê dikin navê û bi awayekî gelekî gilover didin hev û bi perçek hevîr devê wê baÒ asê dikin û dipêjin. PiÒtî hat pehtin dikin çar perçe û tirÒa zuxalê (pestîla huliyan, alûçeyan û hwd) tê piÒavtin û dikin ser. ZULFÎ : Melzeme: Ar, kakilê gwîzan, bindeq, mewîj. Ar di nav rûn de tê vestirandin. PiÒt re qatek ev arê vestirî û qatek jî kakilê gwîzan, bindeq û mewîj li ser hev tê danîn. Ev li gorî hejmara kesên heyî dikare çend qat bê raxistin. GO…TÊ PIZOTÊ : Melzeme: GoÒt û biharat. GoÒtê çermekal û yan jî yê ne kêrhatî, wekî zolên pehn baÒ tê vekirin û goÒtê baÒ yê kêrî xwarinê bê dikin navê û dipêçin. PiÒt re dikin bin agirê pizot û disekinin heta ew goÒtê çermekal diÒewite. PaÒê wî goÒtê hindurê çermekalan de ye derdixin û dixwin. XWARINÊN XWE…KIRÎ : Li aliyê serhedê li hinek ciyan, eger pincar, kartol, kulindir û tiÒtên wekî wan, bên pehtin û piÒt re bên palandin û baÒ bên mizdan û hêk biÒkînin ser, jê re kartolên xweÒkirî, pincara xweÒkirî, kulindirên xweÒkirî, baqlên xweÒkirî û hwd tê gotin. SINGESÎR : (Singesîr xwarina mîr) Melzeme: Nanê loÒ, sîrmast (gerek e mast yê mîyan be), niviÒk û xwê. Nanê loÒ tê perçe perçe kirin û piÒt re sîrmast û niviÒkê dikin ser. BORANIYA KULINDIRAN, kundirmast : Kulindir, sîrmast û xwê. Kulindir tê pehtin û baÒ tê mizdan. PiÒt re sîrmastê dikin ser. ÇIRTMA KULINDIRAN, çirtme : Melzeme: Kulindir, nîsk, fasulye an lobîyên hiÒk, rûn. Kulindir tê sipî kirin û perçe perçe kirin.

PiÒt re hemî melzeme bi hev re tê pehtin. Xwarineke avî ye. CAX : Melzeme: Cax, hêk, rûn. Cax tê kelandin û piÒtî ku keliya, eger mirov bixwaze xweÒkirî bixwe, mirov ava wê dipalîne û digivêÒe heta ku ava tê de xelas dibe û piÒt re hêk diÒkîne ser û wekî caxê xweÒkirî dixwe. Lê eger mirov bixwaze bi avî be û wekî xwarineke avî bixwe, ava wê nayê palandin û bi wî awayî tê xwarin. ÇILBIRA PÎVAZAN, …UWA PÎVAZAN : Melzeme: Pîvazê hêÒîn, rûn, salçe. Pîvaz di avê de tê pehtin û piÒt re rûn û xwêya wê dikin ser û bi nan re tê xwarin. …uwa kartolan, Òuwa lobiyan, Òuwa fasulyan...: Ev jî di Òûna pîvazan de kartol, fasulye û lobî tê bi kar anîn. …UWA TIR… : Melzeme: Pincar (spanax, tirÒok/evelîk, hêk, rûn, pîvaz, pestîla huliyan, salçe. Pîvaz û salçe di nav rûn de tên sor kirin. PiÒt re tirÒok dikin nav. Mirov dikare hêk an goÒt jî têke nav. PaÒê pestîla huliyan dikin ser û di dawiyê de jî hêk diÒkînin navê. …ILIK : Melzeme: Savara hûr, pincar, kartol, niviÒk, pîvaz, salçe, domatez. Ev melzemeyên han hemî bi hev re tên pehtin û piÒt re niviÒk dikin ser. XASÎL, xaÒîl, kutayî : Melzeme: Genimê kutayî, goÒt, niviÒk. GoÒt û genimê kutayî bi hev re tên kelandin. Ev kela han, gerek e heta hebên genim bihele dewam dike. PiÒt re dikin tepsiyan û niviÒk dikin ser û dixwin. XUS : Melzeme: Genimê hêrayî, gûlik (cureyek pincar e) û rûn. Genimê hêrayî û gûlik bi hev re tên kelandin û piÒt re hinek rûn jî dikin nav û ew dibe xus.

ASÎDE : Melzeme: Ar, rûn, kakilê gwîzan û Òerbet (Òekir-av). Ar û rûn di nav hev de tên sor kirin û hinek kakilê gwîzan jî dikin navê. …erbeta wê tê kelandin. PiÒtî ku ar û kakilê gwîzan baÒ hat sor kirin, Òerbet dikin ser. Ev xwarina han bi taybetî ji bo jinên ku nû hemla xwe danîne tê çêkirin. Awayê din Òêrînahiya piÒtî xwarinê ye. Li Bedlîsê jê re …irîn Qeynenax tê gotin. QEYSERÛN, kincirûn, tirÒka miÒmiÒan : Melzeme: Qeysî, rûn û eger hewce be hinek jî Òêrînahî. Qeysî di nav rûn de tê sor kirin. Eger tirÒ be hinek Òêrînahî dikin nav. GOZBEZ, gozebez (hingivîn û kakil) : Melzeme: Dims û kakil. Ev herdu bi hev re hinekî tên kelandin û piÒt re dema ku sar dibe dixwin. LALEPÊT : Melzeme: Hêk, mast, rûn, karbonat û Òerbet. Melzemeyên wê hemî bi hev re tên sor kirin û piÒt re Òerbet dikin ser û wekî Òêrînahiya piÒtî xwarinê tê xwarin. XURME : Melzeme: Hêk, ar, mast, rûn, karbonat û kakilê gwîzan. Hêk û ar di nav rûn de li hev didin û hinek karbonat jî dikin nav û bi vî awayî hevîrê wê hazir dikin. Ev hevîr wekî perçên biçûk biçûk tê vekirin. PiÒt re kakil dikin navê û li ser bijîngê dipêçin. PiÒt re di nav rûn de sor dikin. Eger mirov ji bo taÒtê bi kar bîne Òerbet nakin ser, lê eger mirov wekî Òêrînahiya piÒtî xwarinê bi kar bîne, Òerbet dikin ser.

hêrandî. …ekir dikin nav Òîr û dikelînin. PiÒt re arê birincan dikin nav Òîr û baÒ li hev dixin da ku tîr dibe. PaÒê jî hemî dikin nav hev û dikelînin heta ku tîr dibe. PiÒt re jî dikin tasikan û darçîna hêrandî li ser direÒînin.

XWERÎS, MIRTOXE : Melzeme: Ar, rûn. Ar di nav rûn de baÒ tê qumandin û serê siban bi hingivîn an reçelê re tê xwarin. Eger Òêrînahî bikin nav vê xwerîsê, jê re xwerîsa Òêrîn tê gotin. ARXAFK, kincirûn, arxafka bi kincir : Melzeme: Ar, hêk, rûn. Rûn tê helandin û piÒt re ar didin ber û li hev didin heta ar baÒ diqome. PiÒt re jî hêk diÒkînin ser û li hev didin heta hêkên wê bipijin. Serê siban bi hingivîn an rêçelê re tê xwarin. KADÊ GWÎZAN : Melzeme: Hevîrê bi Òîr û rûn hatî vestirîn, kakilê gwîzan ê hêrayî yan kutayî. Qatek hevîr û qatek kakilê gwîzan li ser hev tê raxistin. Li gor kesên heyî ev qatên han dikarin hindik an zêde bibin. PiÒt re dikin tenûrê û dipêjin. KADÊ TEWÊ : Melzeme: Hevîr, xwerîs, rûn. Hevîr vedikin û piÒt re xwerîs dikin navê û didin hev. PiÒt re rûn dikin tewê û ew hevîrê xwerîs tê de dikin nav wî rûnî û heta baÒ sor dibe sor dikin.

…ORBE…ÎR, gireÒîr, sûtlaç : Melzeme: Birinc, Òîr, Òekir, darçînê hêrandî. Birinc û Òîr û Òekir bi hev re tên kelandin. Ev kela han heta av tê de nemîne dewam dike. PiÒt re dikin tasikan û darçîna hêrandî li ser direÒînin.

NANÊ TEWÊ, biçirk, zengil, zîlopî : Melzeme: Hevîr û rûn. Hevîr qasî mezintiya tewê tê vekirin û piÒt re dikin nav rûn û heta ku sor dibe tê pehtin.

MEHELEBÎ : Melzeme: Arê birincê, Òîr û Òekir, darçînê

Dom dike

Devoka Qerejdaxê -XAmadekar : Mehmûd LEWENDÎ kurdî Òewate, agir, agirberbûn Òêlandin : Òelandin, tazî kirin, rûs kirin Òêlpîs, Òêlgenî, Òêlxerab : nelêkdayî, bêserûber Òênî Òêz Òikev: Òikêv Òikeva, (nanê Òikeva) : Òikevale Òikeva belav kirin Òilî Òilope : Òilove Òilp : Òirp, Òilq, çirp, pir Òil û pil : ter û Òil, av û zêlak Òima : Òema Òirt : gêzik, melkês, cerîfk, bermalk Òirt kirin : gezî kirin, malîn, maliÒtin Òîrgermî : têhnÒîrî, Òîrogermî, Òîregermî Òorik : girêz, gilêz, gilîz, gilîze Òortik : Òotik, deÒo ÒoÒman : ÒoÒmîn, brazava ÒûÒ bûn : ÒoÒ bûn, ÒîÒ bûn

tirkî yangın soymak, soygun yapmak evinin görünümü kötü olan, evini kötü çekip çeviren kadın ahali at sinefii tekne, içinde kuru çökelek eritilen tahta tekne mayasız ekmek 1) ölülerÈn ruhu için yada kötü bir rüyadan sonra dafiÈtÈlan sadaka ekmefii; 2) erkekçe dafiÈtmak, onlarla cömertçe yatmak (kadÈn içe) yafiıÒ, ÈslaklÈk, yafimur sulu kar, sulu sepken aniden, zÈp yamyaÒ, ıpıslak balmumu süpürge süpürmek ılık salya çok su katılmıÒ olan ayran safidıç 1) kayarak düÒmek; 2) kandırılmak, yoldan çıkarılmak, enayi yerine koyulmak

fransizî incendie dépouiller, voler mauvaise ménagère

ingilîzî fire, arson to rob bad housewife

population, habitants mouche-araignée de cheval pétrin (en bois)

population, inhabitants forest fly wooden dough trough

pain azyme 1) distribuer du pain pour la paix des morts; 2) être généreuse avec les hommes, coucher avec plusieurs hommes pluie, précipitation, humidité giboulée soudain, tout d’un coup tout mouillé, trempé cire balai balayer tiède salive petit-lait très dilué ami intime du marié qui le conseille pour la nuit nuptiale 1) tomber en glissant, s’étaler; 2) se faire avoir

unleaven bread 1) to give away bread to the needy for the peace of dead; 2) to be generous with men, to sleep with many men rain, dampness sleet suddenly all wet, soaking wax, beeswax broom to sweep tepid, lukewarm saliva very dilute fermented milk bridegroom’s best man who advises him for the nuptial night 1) to slip, fall headlong; 2) to be caught, to be cheated

ÒûÒ kirin talîzok, babîsok, babelîsk, bablîsok tahm dan (ta’mdan), dehf dan, pal dan tar, kevî, kevan : tara bêjingê (moxilê) tavilê, tafilê, tafilkê tem tem kirin tem : di tem û tayê de bû temisandin : demisandin temisîn tengijandin : tingijandin tengijîn tepik, tarik teqa teral, tiral teriÒandin : tehisandin teriÒîn : tehisîn tertere, tewtewe, felîte terxê terxo tetirxanî bûn tetirxani kirin têwerdan tirone, tirole tirsonek : tirsek, newêrek, tirstirsok tivanc girtin min tivanca xwe girt tîr, brûsk tîrmar : tîremar, marê teyar, marê siwaran tog toÒ : tûÒ, bîst toÒ : felaket, musîbet toÒ : çors tot bûn tot kirin tozan : bakuzîrk, tozana berfê tûmarî, tumî, tumarî, temamî; sax vaca, vajî vaca bûn vaca kirin vebirîn veçinîn hilçinîn vekolan

1) kaydırarak düÒürmek, 2) kandırmak, yoldan çıkarmak hortum itmek kasnak hemen, derhal arzu, istek arzu etmek, tama etmek, amahlanma kemalinde, güçlü dönemi bastırmak bastırılmak öfkelendirmek öfkelenmek duvara yapıÒtırılıp kurumaya bırakılan yaÒ tezek kör pencere tembel kaydırÈp düÒürmek kayarak düÒmek aylak obur (kadÈn) obur (erkek) aÒırı yemek yemekten dolayı midesi bozulmak aÒırı yemek yemekten dolayı midesini bozmak, birine aÒÈrÈ yedirip midesini bozmak kabı çalkalamak, durulamak züppe korkak dersini alma, afizı yanma dersimi aldım, afizım yandı, bu bana ders olsun sancı, ani yofiun acÈ

1) faire tomber quelqu’un; 2) arnaquer, berner qn. tourbillon pousser cadre (d’un tamis, tambour) aussitôt, immédiatement convoitise, désir convoiter, désirer au faîte de la puissance tasser, entasser se tasser, s’entasser, être entassé mettre en colère se mettre en colère galette de bouse de vache fenêtre aveugle oisif, fainéant, paresseux faire glisser et tomber glisser et tomber oisif, désoeuvré femme glouton, goinfre, vorace homme glouton, goinfre avoir des coliques à force de manger gaver qqn et provoquer en lui des coliques

whirlwind to push frame, hoop (of a drum or seive) straight away, immediately coveting, desire to covet, to desire at his (her) heyday pile up, be crushed together to be crowded to anger, to infuriate to grow angry dried dung blind window lazy, good-for-nothing to make s.th. fall or slide to slide or fall idle greedy or gluttonous woman greedy or gluttonous man to have a belly-ache from over-eating to over-feed s.o., to give him a belly-ache

rincer snob, dandy couard, lâche, poltron prendre une leçon; avoir une expérience douloureuse j’ai appris ma leçon

to rinse out on thoroughly affected person, snob coward, poltroon to earn a lesson, to have a painful experience I have learnt my lesson

douleur soudaine et vive (comme une flèche) ok yılanı serpent d’eau erkek köpekle diÒi tazıdan olan chien né du croisement d’un chien et melez hayvan d’une levrette an, lahza moment, instant felaket, musibet calamité, désastre birkaç kiÒiyle oynanan bir çeÒit taÒ oyunu un jeu de dames yuvarlanmak, itilmek se rouler, se déplacer en se retournant yuvarlamak, itmek rouler, déplacer, pousser toz toprak karÈÒÈmÈ esen rüzgar vent fort qui déplace de la poussière ou de la neige yekpare, bütün olarak, tomar totalité, d’une seule pièce, en totalité tersine çevrilmiÒ olan envers, à l’envers ters döndürülmek, tersine çevrilmek être à l’envers ters döndürmek, tersine çevirmek, mettre à l’envers içini dÈÒÈna çÈkarmak birbirinden ayÈrmak, bölmek, gürültü couper, diviser veya sesi kesmek ot, çimen gibi Òeyleri yerden koparmak, extirper, déraciner yolmak ayÈklamak trier kazmak creuser, excaver

1) make s.o. fall; 2) swindle s.o.

sudden, sharp pain (like an armour) water snake a dog crossbed with a grey hound moment, instant calamity, disaster a kind of checkers game to roll, to move by rolling to roll a strong wind, a dust or snowstorm complete, all of one piece back to front, inside out to be back to front to reverse, to put back to front to cut, to divide to uproot, to eradicate to sort to dig, to excavate

Îdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mustafa AYDOGAN kurdî tirkî gurrî mir bû gulîsor ; mirî dimre qûnzêrîn dibe, kel adam öldü bol kÈzÈl saçlÈ oldu qûna mirî bi hingivîn e (ölümünden sonra aÒÈrÈ methedilen kiÒiler için denir) hatin agirekî > ma tu hatiyî agirekî ? acelen ne ? niye fazla kalmÈyorsun ? (bir yerde kÈsa süre kalan ziyaretçiye denir) hatin meÒkekê > ma tu hatiyî meÒkekê; kendini oldufiundan daha büyük dibê qey tu bavê bûkê yî ? göstermeye çalÈÒma (özellikle kadÈnlar arasÈnda) hay ji bayê felekê nebûn dünyadan, olaylardan bihaber olmak hec bi wesiyeta nabe

vasiyetle hac ifa edilmez ; her iÒ Èsmarlamayla olmaz

heçiyê wî qeliÒiye

adÈ kötüye çÈkmÈÒ, ne dese ne yapsa kötüye yorumlanÈr

heft hespên wî ji keran avis in

yedi atÈ eÒeklerden gebeymiÒ gibi (yani yedi katÈr sahibi zengin biri gibi böbürlenen)

hela bê çend ser bi ceftê tê

defiersiz bir Òey karÒÈlÈfiÈnda büyük gelir beklemek

hela yekî bi dê û bav bike

hele bir iÒi dofiru dürüst bitir sonra baÒka iÒe giriÒ

fransizî une fois mort le chauve est paré d’une (belle) chevelure rousse (se dit lorsqu’on exagère la louange d’un défunt) (litt.) se dit à un hôte ou visiteur pressé, qui ne reste pas longtemps se donner une importance exagérée (comme le père de la mariée)

îngilîzî the bald man became a redhead (said of excessive praising of one deceased) (litt.) what is your hurry ?

(litt.) ne pas être au courant du vent de la fortune ; ignorer les événements on ne peut pas devenir pèlerin par procuration, il y a des choses qu’on ne peut faire que soi-même (litt.) son crocher est brisé, comme il a une mauvaise réputation, quoi qu’il fasse ce sera mal interprété (litt). ses sept juments sont engrossées par un âne ; il est hautain comme un homme qui va posséder sept mules et devenir ainsi riche attendre un gros gain en contrepartie de quelque chose de sans valeur comme des écorces de glands de chêne se dit à qqn. qui entreprend plusieurs choses sans les mener à bien ; (litt.) élève donc un enfant avec père et mère jusqu’à son terme (avant d’en faire un autre) : termine une chose avant d’en entreprendre d’autres

to be out of touch with current events you cannot become a pilgrim by proxy (there are some things one has to do oneself) (litt.) his hook is cracked ; i.e. he has such a bad reputation, that whatever he does will be seen in a bad light his seven mares have been impregnated by donkeys ; i.e. he is as haughty as s.o. who will become rich by having seven mules to expect big returns (to earn a lot of money) from a thing of little value (tanning powder) said of s.o. who undertakes several projects without finishing any of them

to exagerate one’s importance (like the bride’s father)

herdu lingên (nigên) me xistin soleke teng

iki ayafiÈmÈzÈ bir papuca soktular

hesp siwarê xwe nas dike

at sahibini (binicisini) tanÈr, binicisine göre iyi ya da kötü koÒar ; bir iÒi ehli olan iyi yapabilir

hesin bi sarî badide (xwar dike, ditewîne, dicû)

baÒarlmaz zor iÒleri yapacak iddia ve güçtedir, güçlüdür, zorludur

hespê min lê nabeze

gözüm onu kesmiyor, sözüm ona geÒmiyor

hestî ji hev Òikênandin

birbirini fazla incitmek

hevalê kodbiqul, destê wî nagihê devê wî

iki yakayÈ bir araya getirememek

hevaltiya quling û rovî ye

turna ile tilki dostlufiu gibi aldatÈcÈ dostluk

heyvanê (havênê) heft satil(ên) Òîr e

hilî çand, virnî ket

çaktÈrmÈyor ama çok bilen ya da etkin biri (yedi bakraç sütü mayalayacak güçtedir) umdufiunu bulamadÈ

hûrê wî daketiye : pirr birçî bûye hûr pê de teqandin

midesi sarkmÈÒ : çok acÈkmÈÒ berbat etmek, içine etmek

îÒ têl e ilmê tûrikê

iÒler yolunda yüzeysel, aldatÈcÈ bilim ; sahte ilim

inabê wê ketine ; alûmên wê hilû bûne jê keto pê keto

aÒÈrÈ yaÒlanmÈÒ ; iÒi bitmiÒ besle kargayÈ oysun gözünü

ji kîsê kirim xweÒ dibirim

bol keseden atmak, vaad etmek

ji aliyê qûnê ve lê nêrîn

sorumluluktan kaçÈnmak, yeterince dikkat etmemek çok ÒaÒÈrmak, hayal kÈrÈklÈfiÈna ufiramak direkt, aracÈsÈz satÈn almak

ji dara ketin ji dest(an) kirin ji destê duduyan ji devê (hêÒtirê) dikeve ji hopehopê namîne (nayê xwar)

ji mêzîn de ketin ; ji kêÒê ketin ji pirsan peyivîn, ji ber xwe ve axivîn, ji pesnan xeberdan, ji bestê xeberdan ji qûntengiyê, ji qûÒtengiyê kirin ji ser Òûrê tazî venagere

ikinci elden, kullanÈlmÈÒ deveden düÒtü ama fiyakasÈndan / havasÈndan eksik kalmÈyor / yüksek statüsünü kaybetmesine rafimen eskisi gibi davrananlara söylenir dengesini kaybetmek 1) sayÈklamak, hezeyan getirmek ; 2) münasebetsiz konuÒmak, mevzu dÈÒÈ konuÒmak çaresizlikten reva olmayan bir Òey yapmak her belaya bulaÒÈyor

ji serê xwe têr e; têra xwe heye; têra xwe dike kaya Òil firotiye

iÒini bilir yaÒ saman satmÈÒ, kötü iÒ yaptÈfiÈnÈn bilincindedir

kavilên (kavirên) wî bela ne keçika sêv di paxilê de ye ; morîka Òîn e

iÒleri dafiÈnÈktÈr, kafasÈ dafiÈnÈktÈr (keçileri kaçÈrmÈÒ) mavi boncuk kimdeyse, gönlüm ondadÈr

kenê te li te here gilî, kenê li te bibe girî kêr gehiÒt hestî

gülmen acÈya (afilamaya) dönüÒecek bÈçak kemifie dayandÈ

kêr li werselê rast hat kêra du dev e kera bavê kê kulek e ?

tam isabet etti ; darbesini iyi yerleÒtirdi her yönden zararlÈdÈr kimin kimdin neyi eksik ki ?

hin peyvên kêmnas heçî, heçik neam ceft

bazÈ az bilinen sözcükler afiaçtan çengel deve kuÒu palamut kabufiu, dabbaklÈkta kulanÈlÈr

vous nous avez mis dans une situation très difficile ; (litt. vous avez mis nos deux pieds dans la même chaussure) (litt.) le cheval connaît son cavalier ; il court plus ou bien selon la qualité de son cavalier : il faut être compétent, connaître son affaire il tord le fer à froid (il est à même de réaliser un tour de force, des choses difficiles) (litt.) mon cheval ne court pas devant lui ; je n’ai pas d’influence sur lui, je ne peux pas lui demander qch. se faire beaucoup de mal l’un à l’autre (litt.) avoir des os brisés (litt.) avoir le bol troué comme le tonneau des Danaïdes ; tirer le diable par la queue malgré tous ses efforts (litt.) amitié de la grue et du renard ; amitié basée sur la tromperie, amitié incompatible (litt.) c’est la levure de sept seaux de lait; il ne le montre pas mais il connaît plein de choses ; il est très efficace les résultats ne correspondent pas à ses attentes ; il est déçu par les résultats de son entreprise sa panse pend : il a très faim gâcher, ficher en l’air (litt.) faire éclater la panse les affaires vont bien fausse science ; science superficielle et trompeuse des gens dont tout le bagage est contenu dans une sacoche elle/il est hors d’âge, hors d’usage se dit aux gens qui se retournent contre leurs parents, leurs bienfaiteurs ; (litt.) il en est descendu et s’en est pris à lui promettre sans compter, sans l’intention de tenir sa parole (litt.) regarder par son derrière : ne pas prêter attention ; ne pas s’impliquer chercher querelle, chercher noise acheter directement au propriétaire (ou producteur) ; acheter sans intermédiaire usagé, de seconde main il est tombé du haut du chameau mais ne manque toujours pas d’air

you’ve put us in an uncomfortable situation (i.e. you’re forcing both of our feet into one narrow shoe) the horse knows its riders : one should be competent, one should know one’s business well (he’s so strong that) he can bend cold iron I have no influence over him (litt. my horse won’t gallop for him) to break one another’s bones (fig.), to injure oneself no matter how hard he works, he cannot make ends meet friendship based on mutual deception, incompatible friendship he may not show it, but he’s very efficient, or skilled the results are not up to expectations, he is disapointed he is very hungry to spoil everything business is going well phoney knowledge, superficial

out of use, worn out said of people who have turned against their parents or benefactors

to promise without counting, with no intention of doing it not paying attention, not getting involved picking a quarrel to buy directly from the owner used, second hand he fell from the camel but does not lack air

perdre la boussole 1) délirer ; 2) parler hors propos

to lose one’s bearings 1) to be delirious; 2) to talk off the subject

faire quelque chose d’impropre, contraint et forcé, faute de moyens il se mêle de toutes les querelles (litt.) il ne rengaine pas son épée il sait se débrouiller, il peut se défendre (litt.) il a vendu de la paille mouillée, il a fait une mauvaise chose et il en conscient il a des chèvres éparpillées, il a l’esprit confus, désordonné (litt.) celui qui a la pomme (ou la perle perle bleue) a mon coeur ; se dit pour quelqu’un qui fait la même promesse à beaucoup de monde (litt.) ton rire deviendra pleurs (litt.) le couteau a touché l’os ; il a atteint les limites du supportable il a touché le mille ; il a fait mouche c’est un couteau à double tranchant en quoi suis-je en reste ? (litt.) l’âne du père de qui est-il boiteux ? certains mots peu connus crochet en bois autruche écorce de gland de chêne broyée utilisée dans la tannerie

to do, or be obliged to do the wrong thing through lack of means he will not sheathe his sword i.e. gets involved in all quarrels he knows how to manage, to get by he sold damp straw, i.e. did wrong and knows it his hair is on end; i.e. is confused said of some one who promises the same thing to many people

your laugh will turn to tears the knife has reached the bone, he has gone beyond his limits he hit the target, he scored it cuts both ways how do I owe something? some uncommon words wooden hook ostrich acona shell, ground into a powder used in tanning leather

Hin cureyên endamên laÒ û îdyomên jêçêkirî Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî CEGER, cerg, kezeb kezebreÒî, (kulecergî) kirin kezebreÒî, (kulecergî) bûn

tirkî CËGER (birini) verem etmek, kahr etmek kahÈrdan verem olmak, hasta olmak

cegerpola, cergpola cegerperitî, kezeperitî

çok cesur, korkusuz, yifiit cifieri pare pare olmuÒ, çok acÈ çekmiÒ

bêceger cegerhîz, cegerhilûk

korkak, ürkek, cifiersiz yakÈnlarÈna aÒÈrÈ düÒkün

cegersoj (cergsoz), cegerÒewat, kezebÒewat MIL, pî milpan, pîpan NEYNÛK neynûksor

yanÈk, duygulandÈran KOL geniÒ omuzlu TIRNAK kÈrmÈzÈ tÈrnaklÈ, ojeli, mec. makyajlÈ Òehir kadÈnÈ

neynûkpan LÊV lêvsor

geniÒ tÈrnaklÈ DUDAK kÈrmÈzÈ dudaklÈ, dudaklarÈna ruj sürmüÒ, modern kadÈn dudaklarÈ tatulu; arap kadÈnÈ

qui brûle les entrailles, très touchant EPAULE qui a des épaules larges ONGLE (litt.) qui a des ongles vernis; femme maquillée, urbaine qui a des ongles larges LEVRE aux lèvres rouges; femme moderne, urbaine aux lèvres tatouées; fig. femme arabe

PI…T piÒtzirav, newqzirav, navzirav, navtengzirav piÒtxûz, piÒtxûl, piÒtxwîl, piÒtxwar, piÒtçemyayî piÒtmilk, piÒtqop, piÒtko, piÒtqov, piÒtkov(ik), piÒtkod, piÒtkubik, piÒtbimil(ik) piÒtpan, milpan, qorikpan piÒtrast : piÒtqayîm, ewle piÒtmêr, paÒmêr

BEL ince belli efiik sÈrtlÈ kambur sÈrt

DOS qui a la taille fine qui a le dos voûté bossu

sÈrtÈ geniÒ emin arka, çÈkan, destekleyen, kollayan adam

piÒt bêpiÒt piÒtber, paÒber ji piÒta yekî bûn piÒtgermî : pêbawerî piÒtgirî, piÒtevanî piÒtkulî

sÈrtÈ güçlü olma; döl sÈrtÈ, destefii olmayan son dofian çocuk (çofiu yerde erkek çocuk) birinin dölünden, zürriyetinden olmak güven, itimad destekleme güvenirsizlik, gocunma

piÒtedar, piÒtîdar piÒtî

hamal sÈrtla taÒÈnan yük

qui a le dos large sûr, fiable homme de soutien, défenseur, partisan, garde soutien, arrières qui n’a pas d’arrières, sans soutien dernier-né être de la descendance de qqn. confiance soutien, support manque de confiance, suspicion à cause de mauvaise conscience porte-faix, porteur faix, fardeau, charge portée sur le dos

lêvdeqandî

fransizî FOIE rendre qqn malade, excéder qqn être excédé, devenir malade à cause de l’inconduite de qqn preux, sans peur très affligé (litt. qui a le foie en lambeaux), très peiné (bouleversé) peureux, poltron qui est très attaché à ses proches, sentimental

îngilîzî LIVER to disgust s.o., make s.o. sick to be disgusted, be sick (and tired) fearless, brave, with nerves of steel extremely upset, extremely distressed cowardly extremely attached to or doting on, one’s children very moving, emotional SHOULDER broad-shouldered NAIL a woman whose make-up or nailpolish are overdone, city woman (s.o.) with long fingernails LIP with (red) lipstick, i.e., a modern woman with tattooed lips, fig. Arab woman (bedouin) BACK svelte, thin-waisted with bent back (decrepit) hunchbacked, humpbacked with a broad back, broad-backed sure, confident; reliable, dependable bodyguard, henchman, support, backing defenseless, lacking support or backing last born be descended from s.o. confidence support suspicion because bad conscience, lack of trust, confidence porter burden, load, bundle

Termên kompûterê Amadekar : Behroz …UCAï kurdî derok derokên rêzeyî derokên paralel tûÒ klaviye prosesor ekran monîtor peydaker lêgerk

tirkî priz seri prizler paralel prizler tuÒ klavye prosesor ekran monitor araÒtÈrma motoru

Nûyitî :

Kurmancî

hejmarên 1 - 20 tevî ferhengoka wan a kurdî-tirkî-fransizî-îngilîzî û endeksên tirkî, fransizî û îngilizî. 440 rûpel. 300 FF, 90 DM, 450 SEK Li Enstîtuya kurdî ya Parîsê û li WeÒanxaneya Apec a Swêdê tên firotin

fransizî prise prises en série prises parallèles touche clavier processeur écran moniteur moteur de recherche navigateur

îngilîzî port serial ports parallel ports key keyboard processor screen monitor search engine browser

K URMANC î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France

www.institutkurde.org Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

KURMANCÎ hejmar 27

bihar 2000

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Cherbourgê

NîÒana trafîka Kurdistanê ya navneteweyî

Civîna 27emîn ya Kurmancî di navbera rojên 14-20 gulan 2000an de li Fransa, li bajarê …erbûrgê (Cherbourg) çêbû. BeÒdarên civînê li ser lîstikên gelerî, îdyomên kurdî, cureyên endamên laÒ, termên trafîkê, xwarinên Serhedê û li ser peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de xebitîn. Di vê civînê de Mustafa Aydogan (Qiziltepe), Lütfi Baksi (Xerzan), Michael Chyet (WaÒington), Xosro Edbullahî (Selmas), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behroz …ucaî (Kotol) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn.

lampeyên trafîkê nîÒan nîÒanên trafîkê nîÒanên rê

trafik lambaları iÒaret trafik iÒaretleri yol iÒaretleri

lewheyên rê

yol levhaları

feux de trafic signe signes de trafic signalisation routière panneaux routiers

traffic lights sign traffic symbols road traffic symbols road signs

Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin. Têbînî : Hevkarê me Kek Newzad …ukrî (Dihok) di civîna 26an ya Kurmancî de beÒdar bûbû, lê navê wî di vê hejmarê de derneketibû. Em jê doza lêborînê dikin.

Termên trafîkê niÒîvê bitalûke

hevrazê bitalûke

derbasgeh

çivaneka rastê

korerê

çiqerê

çarrêyan

lampeyên trafîkê

rêya bisiklêtê

Amadekar: Rojan HAZIM kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

trafîka giÒtî 1. trafîka bejahiyê* 2. trafîka rêhesinî 3. trafîka hewayî 4. trafîka avê a. trafîka deryayî b. trafîka çem û golan

genel trafik kara trafifii demiryolu trafifii hava trafifii su trafifii deniz trafifii akarsu ve göl trafifii

trafic général trafic terrestre trafic feroviaire trafic aérien trafic aquatique trafic maritime trafic fluvial

general traffic land travel, transport by land rail travel, transport by rail air travel transport by water sea transport river transport

*Li hin deverên Kurdistanê ji bo bejahiyê reÒahî jî tête gotin.

1. trafîka bejahiyê rê rêwî (rêwingî, rêving, rêbiwar jî tête gotin) rêwîtî (rêwingîtî, rêvingî, rêbiwarî jî tête gotin) korerê rêya yekpê Òiverê kurterê rêya kurtebir, çolbir, rêya vebir çiqerê kuçe kuçelok kolan koberê peyarêk derbasgeh rêya sereke navbirra rê kertikên rê otorê çivanek çivaneka çepê çivaneka rastê durêyan sêrêyan çarrêyan rêya bisîkletê

kara trafifii yol yolcu

travel by road road, way traveller, passenger

yolculuk

trafic routier route, chemin voyageur, passeur voyage

çıkmaz sokak tek kiÒilik yol patika kısacık yol kestirme

impasse chemin muletier sentier chemin court raccourci

dead end, no outlet narrow path path, trail short way shortcut

ana yoldan ayrılan yol sokak daracık sokak geniÒ sokak, cadde

route secondaire, embranchement rue ruelle grande rue, avenue acil kullanım Òeridi bande d’arrêt d’urgence kaldırım trottoir yaya geçidi passage de piétons ana yol route principale yol aralıfiı terre-plein yol kenarlarındaki ligne d’avertisuyarıcı Òeritler sement routières otoyol autoroute viraj virage sola viraj virage à gauche safia viraj virage à droite iki yol kavÒafiÈ intersection de deux routes üçyol, üçyol kavÒafiı carrefour ou intersection de trois routes dörtyol, dörtyol carrefour de kavÒafiı quatre routes bisiklet yolu piste cyclable

journey, trip

- - - - ————— - - - - -

————— xaçerêya bêkontrol

otorê

xêzên rê, xîçên rê

side road street lane, backstreet large street, avenue, wide road emergency stop lane, hard shoulder pavement, sidewalk pedestrian crossing main road traffic island road shoulder marks highway, motorway curve, bend curve to the left curve to the right fork in the road three-way intersection or T-jonction four-way intersection, crossroads cycleway

Hinek ji xwarinên serhedî -II-

Amadekar : ELÎ…ÊR MERGE, melzeme : GoÒtê pez an ê kêrvoÒkê, pîvaz û tirÒ. Dema ku goÒtê kêrvoÒkê bê bi kar anîn, pîvaz nakin navê. PêÒî goÒt tê pehtin û piÒtre tirÒ tê kelandin û dikin nav goÒt. DEM KEBAB, melzeme : GoÒtê hûrkirî, badem, qeysî, nanê loÒ, bîbera reÒ. GoÒtê bi qasî serê du tiliyan hatî hûr kirin, tê pehtin. PiÒtre badem û qeysî tê sor kirin. Dema ku ev herdu melzemeyên han temam bûn, bîbera reÒ dikin ser û piÒtre jî bi nanê loÒ re tê xwarin. ‘EVDÎGOR, melzeme : GoÒtê hêrayî, savar, pîvaz. GoÒtê hêrayî, savar û pîvaz dikin nav hev û baÒ tê mizdan. PiÒtre ji vê melzemeyê libên

mezinahiya wê bi qasî ku nava destê mirov tijî bike perçe tên çêkirin. Van liban di avê de dikelînin û piÒtî ku pijiya, derdixin û dixwin. SAVARA MIRTIBKÎ, melzeme : Savar, pîvazê hêÒin, domatês û maydanoz. Çêkirina wê eynî wekî ya savarê ye. BOZBA…, melzeme : GoÒt, pîvaz, bacanê reÒ, biharat û kartol. Ev melzemeyên han hemî bi hev re tên kelandin û piÒtre biharat dikin nav. Li hinek ciyan kartol nayê bi kar anîn. BORC, melzeme : GoÒtê hestî, kelem, gizêr û pîvaz. Ev melzemeyên han hemî bi hev re tên kelandin.

MISEMBE, melzeme : GoÒtê mirîÒkan, pîvaz (gerek e zêde be), domatês, toza lîmonê. Pîvaz zirav zirav tê hûr kirin û di rûn de tê sor kirin. PiÒtre goÒtê mirîÒkê yê hatî pehtin, domatês û toza lîmonê dikin nav û dikelînin. Misembe gerek e bi birincê re bê xwarin. AVJAJ, melzeme : Rûn, pîvaz, penîr, toraq û av. Pîvaz, penîr û toraq di nav rûn de tên kelandin. PiÒtre, ji bo ku zêde avî be hinek av lê tê zêde kirin û bi nên re tê xwarin. BINERD, melzeme: Rûn, Òîr, ar û mewîj. Rûn, Òîr û ar (ard) dikin nav hev û piÒtre dikin nav tebsiyeke binê wê fireh û dipêjin. Li hinek ciyan mewîj jî dikin nav. Ev cûreyek kek e. EGIRDEK, melzeme : Melzemeyê wê wekî yê binerdê ye. PiÒtî ku pehtina wê temam dibe wekî devê Òehriyê tê dekorasyon kirin û piÒtre Òerbet dikin ser. BIMBAR, DORAN, melzeme: Rovî, goÒtê nerm, birinc, domatês, bîbera reÒ, pulbîber, maydanoz, salçe. Hür rojekê berê rovî dikin nav ava xwê û hinek sirke jî dikin nav ku baÒ paqij be. Perçeyên biçûk ji goÒt tên çêkirin û dikin nav melzemeyên ku hene. PiÒtre baÒ li hev dixin û dikin nav roviyan û dipêjin. HÛR, melzeme : Hûr, goÒtê nerm, birinc, maydanos, bîbera reÒ, pulbîber, salçe. RoÒek berê tê ÒûÒtin û dikin nav ava xwê. PiÒt re dikin nav ava kel û hindurê wê û çermê ser bi kêrê baÒ tê verûÒtin. PiÒtre jî ew melzemeyên li jorê hene dikin navê û devê wê tê dirûtin û tê pehtin. HÛR Û ROVÎ, melzeme : Eynî melzemeyên ku ji bo hûr û roviyê ne. Di Òûna yek û yek bê çêkirin, hûr û rovî bi hev re tên çêkirin.

SERÛPÊ, KELLEPAÇE, melzeme : Ser û pê, sîr. Ser û pê baÒ tên kizirandin û pirçên serî baÒ tên rakirin. Gelek caran jî ew pirçên serî tên kur kirin. PiÒtre dikin avê û ew rojekê di avê de disekine. PiÒtre jî dikin dîzkê û baÒ dikelînin. SÊLEQELÎ, QELÎSÊL, melzeme : GoÒt, sîrmast. GoÒt perçe perçe tê hûr kirin û bêyî av tê pehtin heta ava xwe bikêÒe. PiÒt re derdixin û dikin nav sêlê û sor dikin. PaÒê jî dikin tebsiyan û sîrmastê dikin ser û bi nanê sêlê yan jî nanê loÒ re dixwin. HÊKERÛN, QEYXANE: : Rûn tê sor kirin û hêk di ser de tên Òikandin. XINGEL: ya bi goÒt, ya bi toraq û ya bi penîr. Hevîr dikin û piÒtre vedikin. Hevîrê vekirî çargoÒe û piçûk jê dikin. Hundirê wê bi goÒt, yan jî bi toraq, penîr tijî dikin. Devê wê digirin. Wan paÒê di avê de dikelînin. Bi dû re germegerm dixin tebaxan, rûn û sîrmast di ser de dikin û dixwin. HEJÎRÊN QELANDÎ: Rûn tê sor kirin û hêjîr dikin nav û diqelînin. XO…AV: Ev cureyên han yên xoÒavan tên çêkirin: XoÒava zerdeleyan (qeysiyan) XoÒava çîrikên sêvan (çîrik: ji sêv an karçînên hiÒkkirî re tê gotin). XoÒava çîrikên karçînan. XoÒava mewîjokan (mewîjok: gêlasên hiÒkkirî). XoÒava tevlihev (çîrikên sêv û karçînan û mewîjok, yan jî zerdele û mewîj bi hev re). XoÒava bihan. XoÒava kiÒmîÒ yan jî mewîjan (kiÒmîÒ: mewîjên bêdendik)

TIR…Î: Ev cureyên han yên tirÒînan tên çêkirin: TirÒiya keleman (mixelet) TirÒiya alesorkan (cûreyek karçîn). TirÒiya kerengan. TirÒiya qerpîÒokan (qerpîÒok: helizê nû pijkoj dayî). TirÒiya tevlihev: (kelem, xiyar, domatêsê hêÒîn, pîvaz û bîber bi hev re). Fêkî û pêxwarinên ji bo zivistanê tên hildan: Sêvên çalê : (cûreyek sêv e û dikin çalê û ji bo zivistanê tê hildan. Gwîzên Òarankirî: (ev jî cûreyk gwîz e û qalikê wê gelek tenik û dirêjî ve ne). Gwîz tên Òaran kirin û bi arîkên xanî ve tên daliqandin. Dema ku dibe zivistan tînin xwarê û dixwin. Tûyê hiÒkkirî: Havînan tû tên hiÒk kirin (piranî tûyê Òîr) û qat qat datînin ser hev û dikin çapîkan û bi arîkên xanî ve dialiqînin. Ew kesên hal û wextê wan xweÒ be qatek tû û qatek hingivîn datînin ser hev û bi vî awayî ji bo zivistanê diparêzin. Mastê girtî: Mast dikin denan û hinek rûnê niviÒk datînin ser devan û hiltînin û dema ku zivistan tê dixwin. Soxetan: Xwarina feqîran e. Hinek mast dikin nav dew û dikin denan û ji bo zivistanê hildidin. Hin zexîreyên ji bo zivistanê tên hildan: Qelî, keÒk, riÒte, savar, dan, penîr (penêrê bi sîrk, penîrê bi heliz û penîrê bi bitim), holiyên hiÒkirî, pestîla holiyan, çîrikên karçînan, çîrikên sêvan, mewîjok û hwd... Sebzeyên ji bo zivistanê tên hildan: baqle, lobî, bacanên reÒ, domates, kulindir, kelem, kartol û hwd. Pincarên ji bo zivistanê tên hildan: Xaxêz, karî çirêÒ cantirî, spîtak, gûlik, mendê û hwd.

Hin cureyên endamên laÒ û îdyomên jêçêkirî Amadekar : ReÒo ZÎLAN PÊ pêpan pêxwar pêtapan, pêhirç pêqerase, qalibbetal, pêtikpan pêÒûnik pêvajî, pêvaç pêqut, pêgirê îdyom pêsivik pêstûr pêstûrî kirin pêxwas pêgiran pêkolî, pîkolî

AYAK düztaban yamuk ayaklÈ iri ve geniÒ ayaklÈ kocaman ayaklÈ aÒÈrÈ ölçüde büyüle olan uzun ayaklÈ çarpÈk ayaklÈ küt ayaklÈ

PIED qui a des pieds plats qui a des pieds tordus qui a des pieds trop larges, déformés qui a des pieds trop grands, hors normes qui a des pieds longs qui a des pieds torses qui a des pieds courts et forts

FOOT flat footed flat footed having very wide or deformed feet having exessively big or outsized feet having long feet having twisted feet having short, strong, feet

ayafiÈna çabuk zorba, zalim zorbalÈk etmek, zülüm etmek serseri, lümpen 1) ayafiÈna afiÈr, 2) gebe, hamile 1) eÒeleme, 2) sabÈrszlanma, 3) azma, kurcalama

pêstûrk pêgermok, pêgermî pêgermokê gerandin, pê germ kirin POR, PIRÇ, MÛ porgij(ik), porgijgijî porxelek porkurîÒk, porxingil, porxingilok porlûle, porbadayî porjûjî porhenne porbizin porkulav, porgûnî, porgivîÒk

kesilme, tÈkanma (insan için) volta volta atmak SAÇ dik ve kabarÈk saçlÈ halkalÈ saçlÈ kÈvÈrcÈk saçlÈ bukle saçlÈ, lüle saçlÈ kirpi saçlÈ kÈnalÈ saç kÈl saçlÈ, saçÈ form almayan keçe saçlÈ

qui a le pied léger, rapide despote, oppresseur opprimer, brutaliser va-nu-pieds, voyou 1) qui a le pied lourd, lent ; 2) enceinte 1) piaffage ; 2) le fait de piaffer d’impatience ; 3) action de fouiner essoufflement les cent pas, promenade faire les cents pas CHEVEU qui a des cheveux rebelles et emmélés qui a des cheveux en forme d’anneaux qui a des cheveux frisés qui a des cheveux bouclés qui a des cheveux dressés (comme un hérisson) qui a des cheveux difficile à coiffer qui a des cheveux emmêlés et durcis par la saleté comme du feutre

having light or rapid steps despot, oppressor to oppress or mistreat tramp, lout or hooligan 1) having heavy or slow steps 2) pregnant 1) impatientce 2) to champ at the bit (for animals: to paw the ground) out of breath a walle, a stroll to pace up and down HAIR who has rebellious, tousled hair who has ringlets who has curly, or frizzy, hair, frizzy-haired who has curly hair, curly-haired who has hair standing on end (like a hedgehog) black-haired who has hair that’s hard to keep tidy who has hair that’s tangled and stiff and matted with dirt

porreÒ porbelavî porzer, porzerînî porbijî pirçhirç porsîs porÒayik, porÒahîk, pirçhilû, porhilû porgurr porfirk porzêr, porzêrînî porsor porspî porkurt pordirêj porweÒiyayî

siyah saçlÈ, kara saçlÈ dafiÈnÈk saçlÈ sarÈ saçlÈ yele saçlÈ ayÈ gibi fazla tüylü (vucut için) akÒÈn, albino düz parlak saçlÈ gür saçlÈ seyrek saçlÈ sÈrma saçlÈ kÈzÈl saçlÈ ak saçlÈ kÈsa saçlÈ uzun saçlÈ saçÈ dökülmüÒ

qui a des cheveux éparpillés, aux quatre vents qui a des cheveux blonds qui a des cheveux drus et longs comme une crinière vélu comme un ours albino qui a des cheveux lisses et brillants qui a des cheveux drus et fournis qui a des cheveux clairsemés qui a des cheveux d’or qui a des cheveux roux qui a des cheveux blancs qui a des cheveux courts qui a des cheveux longs qui a perdu ses cheveux, chauve

who has dishevelled hair blond-haired who has longs, straight hair like a mane hairy as a bear albino who has smooth, shiny hair who has thick, long hair like a mane who has thin hair who has golden hair, golden-haired who has red hair, red-haired who has white hair, white-haired who has short hair who has long hair to be bald

porberdayî porspî

örülmemiÒ saç yaÒlÈ, ak saçlÈ, deneyim sahibi

qui a des cheveux non tressés vieux, vieille, femme expérimentée qui conseille la jeune mariée

pordirêj POZ, difin, bêvil* pozkerimî, bêvilkerimî, pozkermitî pozkurmî pozkov, bêvilkov

kadın BURUN çicek hastalÈfiÈndan dolayÈ burnu yara izleri taÒÈyan marazlÈ burun kÈsa ve burun delikeri gözüken kalkÈk burun

pozbilind, difinbilind, kepîbilind, dinfinberz, bêvilbilind

burnu havada, mafirur, kibirli

NEZ qui porte au nez des cicatrices de la variole qui a le nez infecté qui a le nez court et rectroussé dont les narines sont en vue hautain, arrogant

who has disheveled hair an experienced older woman who advises a bride long-haired, woman NOSE who has a pock-marked nose who has an infected nose who has a short snub nose with blaring nostrils haughty, arrogant

* Têbînî : çend cureyên pozan berê di hejmara 18an ya Kurmancî de derketine.

ïdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN

Mustafa AYDOGAN kurdî ji yekî pelikandin (ez ji te dipelikînim)

turkî birinden çekinmek

fransizî craindre quelqu’un

ji dupelikiya wî de nas kirin> ez wî ji dupelkiya wî de nas dikim ji tilîya xwe bêhn kirin > ma min ji tilîya xwe bêhn kiribû; ji xeybê zanîn ji tira xwe re dibêje wêde; ji qûna xwe re dibêje wêde

birini çocuklufiundan beri tanımak

kendini çok befienmiÒ, kÈçÈna çekil ordan seni tanÈmÈyorum diyen

connaître qn depuis son enfance (ses premiers pas) comment aurais-je pu le savoir? aurais-je flairé de mon doigt? (lire dans une boule de cristal?) très imbu de lui-même (litt. qui ne reconnait pas ses pets et veut les cacher)

ji yekî / tiÒtekî piÒtkul bûn

bir dosta veya bir Òeye bel bafilayamamak, beli bükük olmak

on ne peut pas être sûr de qn à cause de ses fautes passées

kaya Òil firotin; giyayê xwe ter dan

ne suç iÒledifiinin farkında olmak

(litt. vendre de la paille mouillée) être conscient d’avoir commus une mauvaise action il est grand comme un âne ou sa verge ne tient pas dans une chaussette tellement il est grand mais il agit comme un enfant provoquer la déroute de ses ennemis (litt. faire de sorte que leurs sourds cherchent l’onde de leurs aveugles) nul ne sait de qui il descend, nul ne connait son pedigrée

nerden bilebilirdim ki

kerek ji ber ‘aciz e; kîrê wî naçe gorakê; kîrê wî naçe ferek gore

eÒek kadar büyük olmak, büyük olmasına rafimen çocukça davrananlar için söylenir kerrên wan li korên wan gerandin(/hesilandin) periÒan etmek, darmadafiın etmek

kes nizane, ka bezê guhê bavê wî ji kû ye

soyu sopu belli olmayan

ketin pêxîla yekî; ketin pêsîra yekî; ketin ber sîngê hev; bi difna yekî ve man ketin qirika yekî; ketin gewriya hev

biribirine düÒmek

s’en prendre à qn, se quereller avec qn

bofiazlaÒmak

s’empoigner sombrer dans la dépendance, avoir besoin de l’aide et des soins d’autrui (litt. tomber sous les pieds) ne pas pouvoir se mouvoir par soi-même, être dépendant (litt. son arc est silencieux) il est souple; il ne fait pas d’histoire, il s’adapte aisément

ketin ber destan ketin ber lingan; ketin ber pêyan

yardıma ve bakıma muhtaç bir duruma düÒmek ayafia düÒmek

kevanê wî kerik e.

sorun yaratmayan, uyumlu

kewê xwe di mijê de bernedan

iyice düÒünüp taÒınmadan bir Òeye giriÒmemek

keviran diavêje gûyê xwe; bi keviran dide gûyê xwe

budalaca davranan

kevirek danîn ser; ne hilîne ne deyne

meseleyi kapatmak

kezeba yekî anîn xwarê; kezeb di dev re derxistin

birini çileden çıkarma

kezebker; kezebhilûk

yavrusuna çok düÒkün

kezeba xwe dan ber bê (bayê bêrîn)

yürefii sofiumak

kezeba xwe hênik kirin kezeb qetandin kezeba wî bez girtiye

yürefii rahatlamak ölesiye korkmak sofiufia meydan okuyan

kezebreÒî kirin kezeb Òewitîn kirasê wê li wê ye; dawa wê li ser wê ye kirasekî lê bike

kahırdan verem etmek, hasta etmek cifieri yanmak aybı örtülü bir kılıf bul

kirasekî lê bibire

ona bir defier biç

kirasan dibire

sürekli sorun yaratan

kirasê nedirûtî lê kirin; kirasê nedirûtî xistin stû: buhtan kirê devan li qûna pisîkan rast kirin kîrekî herrînî jê re çêkirin

biribirine hiç uymayan Òeyleri uydurmaya çalıÒmak yumurtaya kulp takmak

(litt. ne pas lâcher sa perdrix dans le brouillard) ne pas entreprendre une action sans mûre réflexion il agit stupidement (litt. il lance des cailloux contre ses execréments). stopper net une discussion, éviter de parler de qch (litt. poser des pierres dessus) exaspèrer qn, excéder qn par des actes ou propos contrariants. (litt. faire dégurgiter le foie de qn) aux petits soins avec ses petits, qui couve et gâte ses enfants se sentir soulagé après des troubles ou ennuis (litt. exposer son foie au vent) avoir le coeur soulagé (litt. rafraîchir son foie) avoir une peur bleue (litt. rompre le foie) il défie le froid (litt. son foie est engraissé) rendre qn malade, exaspérer qn, (litt. noircir le foie de qn) avoir beaucoup de peine (litt. avoir le foie qui brûle) sa faute est couverte, dissimulée trouve-lui un habillage, une justification (litt. une robe) donne-lui un prix, fixe une valeur (litt. découpe-lui une robe) il crée constamment des problèmes (litt. il découpe des robes) calomnier qqn, (litt. habiller qqn d’une tunique non cousue) vouloir combiner ou accorder des choses incompatibles (litt. faire assumer aux chats les actes des chameaux) (litt. affubler qn d’une verge en boue); gaspiller son énergie à faire des choses impossibles et innefficaces

îngilîzî to feel challenged by someone; to have something to fear from someone to have known someone since childhood, to know someone’s background how was I supposed to know? (lit. in a crystal ball?) said of conceited people: he tells his own farts ‘Get away from me’, i.e., he ignores or denies his past faults to lack confidence in someone because, because of past faults, to have given up on others, not to be able to depend any more on someone (quiet and nervous) because one has committed an offense and is aware of it he is a grown man, but is still behaving like (or doing the work of) a boy to rout his enemies (lit. to make their deaf dependent on their blind) no one knows what his descent or pedigree is (i.e., whether or not he is a bastard) to pick a quarrel, get into a fight or argument to try to get at someone’s throat, to come to blows to be unable to care for oneself any more, to be in need of someone else’s help to become needy (in a humiliating manner) he doesn’t make waves; he doesn’t rock the boat; he doesn’t complain, argue, or make trouble (literally ‘His bow is quiet’) to look before you leap (literally ‘not to let one’s partridges loose in the fog’) said of fools : He shoots himself in the foot (literally ‘he throws stones at his own dung’) to end the discussion, to forget the whole thing to make someone ill (with one’s annoying actions), to drive someone up the wall doting on one’s children, spoiling one’s children to take one’s frustrations out on someone (by soundly beating someone up) to feel relieved to be scared to death he can stand the cold; He is not afraid of the cold to make someone sick or furious, to annoy or disgust someone to feel bad or sorry (for someone) his fault is covered up to dress it up, find a justification set him a price (lit. cut him a suit) he’s always causing problems (lit. he’s cutting a suit) slander someone (lit. an unsewn suit) wanting to do incompatible things (lit. make cats act like camels) to waste effort on doing the impossible (lit. beating someone with a rod of mud)

kodika vala li ya tije xistin

kaybedecek Òeyi olmamak

kokana berxê, li ber qula gur kutan korfeleqî lê rast hatin; ji korfeleqî ve lê rast hatin. korfeleqî = darteleqî = qûnfeleqî = topteleqî : kuçe li xwe badan kûçik nema nên ji destan digire

kuzuyu kurda teslim etmek tesadüfen rastgelmek rastgele, tesadüf sıvıÒmak, izini kaybettirmek rezil rüsva olmak

kul biÒkivandin kulzik = zikreÒ

yarasını deÒmek, derdini deÒmek kinli, kini olan

kumê Elo li serê Welo kirin; kumê Elo li serê Celo kirin kum li serî fireh bûn; serî lê mezin bûn kum li serî fireh kirin konê wî ji nav waran rakirin; ji nav rakirin keda wî bi avê de çû; kada wî bi erdê de teqiya kepîyê (/pozê) xwe badan

Ali’nin külahını Veli’ye, Veli’nin külahını Ali’ye giydirmek koltukları kabarmak koltuk vermek, pohpohlamak mahvetmek, ocafiına incir ekmek

kumê (/ÒaÒika) xwe danîn ber xwe

külahını önüne koyup düÒünmek

kumikê bênamûsiyê dan serê xwe; cilika bênamûsiyê kiÒandiye serê xwe; kirasê bênamûsiyê kiriye ber xwe

her türlü namusuzlufiu kabullenmek

(litt. poser son bonnet devant soi) réfléchir longuement pour prendre une décision se résigner à l’infâmie, à linsustice, l’affront sans réagir (litt. se couvrir la tête du bonnet de déshonneur)

kepî êxistin her derî de; pozê xwe xistin her derê

burnunu her delifie sokmak

mettre son nez partout, se mêler de tout

emefii boÒa gitmek burun kıvırmak

(litt. frapper le bol vide contre le bol plein) n’avoir rien à perdre à tenter sa chance jeter l’agneau dans la gueule du loup rencontrer qn par hasard, fortuitement par hasard, fortuitement déguerpir, faire perdre sa trace être couvert de honte (au point que même un chien refuse de prendre du pain de ses mains) remuer ses plaies haineux, rancunier (litt. qui a le ventre noir) habile, qui mène ses affaires en se jouant des uns et des autres avoir la grosse tête (litt. avoir le bonnet qui enfle) flatter, flagorner qn (faire enfler le bonnet de qn anéantir, détruire qn (litt. faire disparaître sa tente) son travail a été vain, son oeuvre est allée à vau-l’eau rejeter avec dédain, dédaigner

Lîstikên gelerî Amadekar : Selam NÛMAN Birr, lîstika girrê, topÒeq : beÒdarên lîstikê dibin du ber (birr) : A û B. Her birrek bi hindikî ji 3 kesan pêk tê. Birra Ayê li dora komikê (kêlê, hoçikê, tilhoçikê, qomkê) belav dibin. Birra Ayê ji aliyekî ve komikê diparêze ji bo kes ji birra Byê li çirra (birra) wan nexe û ji aliyekê din jî endamên birra Byê bigirin, yên tên girtin diÒewitin û ji lîstikê derdikevin. Mirovên Ayê di van halan de diÒewitin : 1- Ger yek ji Byê li navbera yekî Ayê û qomikê bixe, ew mirovê Ayê diÒewite ; 2- Ger yek ji Byê li navbera du kesên Ayê bixe, herdu kesên Ayê bi hev re diÒewitin ; 3- Ger yek ji Byê di navbera qomikê û çend kesên Ayê re derbas bibe, ew kesên Ayê hemû diÒewitin ; 4- Ger yek ji Byê lingê xwe deyne ser qomikê, wê gavê hemû kesên Ayê diÒewitin. (Ji vî halî re dibêjin çirra qomikê yan kêl kirin). Mirovên Byê jî bi vî awayî diÒewitin : Ger yek ji Ayê destê xwe li yekî Byê bide, ew kesê Byê diÒewite. ji birra kesên ku kelê (qomikê) diparêzin re dibêjin yên ber deriyan. serbirr : serekê birrê, serekbirr Òilmeziwa, (tir.) yazıtura, (fra.) pile ou face, (îng.) heads or tails qomik : kêl, hoçik, tilkoçik, komik (tir.) korunacak kaleyi temsill eden dikili taÒ ya da elbise künmesi (fra.) grosse pierre ou amas de vêtement qui fait office de forteresse à défendre (îng.) pile of stones or clothes acting as goals Çavgirtînk : veÒartok, çavberdik, çavveÒartik, çavnigan, çavgirtinok (tir.) saklambaç, (fra.) cache cache, (îng.) hide and seek Yek ji lîstikvanan çavên xwe digre (pîrik) û yên din xwe vediÒêrin. Kesê ku çavên xwe digire, heta dehan dihejmêre û bi dû re çavên xwe vedike û dibêje “ez hatim” li hin derên din dibêjin “berdok, Òîr û Òemamok”. - yê ku ji aliyê kesê ku dêya wî ye, tê dîtin diÒewite û ew dibe pîrik. - lîstikvanê ku berî pîrikê xwe bigihîne niqê xwe xelas dike (naÒewite). Pîrik : (tir.) ebe, (fra.).............. , (îng.) “it” in cildren’s games ÇavÒûtenek : Awayek veÒartokê ye piranî di Òevên tavehîvê de dileyizin. Lîstikvan dibin du birr. Birrek ji wan li ber Òûtê (xêzek an nîÒanek e li ser dîwar, dar an zinarekî) dimînin, çavên xwe digirin. PiÒtî ku çavên xwe vedikin, yek ji wan li ber Òûtê dimîne û Òûtê diparêze jê re Òûtvan dibêjin û yên din diçin li lîstikvanên birra din ku xwe veÒartin digerin. Divê ku yek ji wan yên veÒartî, yek bi tenê jî bê û destê xwe li Òûtê bide, birra ku li ber Òûtê bû der dide (winda dike). Nikilkê : hindilkê. Cihê lîstikê tê xêz kirin, ev cih çargoÒe ye, qasî saha voleybolê ye. Lîstikvan dibin du birr. Yek ji birra Ayê, bi nikilkê (bi lingekî) pey hemû kesên birra Byê dikeve û hewl dide wan bigire. Ger lingê wî lîstikvanî gihiÒt erdê ewê biÒewite û derkeve. Bi vî awayî hemû kesên birra Ayê yek bi yek dekevin saha lîstikê. Dive hemû kesên birra Byê bêne girtin ji bo ku birra Ayê serkeve an na ewê lîstik ji nû ve bê lîstin. Xeta : Kulîkulî, ferÒane, banê xanî, kîpî, çolanê, çixêzê, teytork (tir.) çizgi oyunu, (fra.) marelle ?, (îng.) hopscatch Hingilyo : turane, tûr (V. Explication)

having nothing to lose by trying throwing the lamb to the wolves meeting someone by chance by chance, accidentally to leave, to vanish to be covered in shame (lit. even a dog won’t accept bread from him) re-open ones wounds resentful, to hold a grudge (lit. to have a black stomach) cunning, someone who plays people off against one another to be big headed (lit. to have a big hat) to flatter anihilate, destroy someone (lit. make their tent disappear) all his toil (or labor) was in vain, or was wasted to contemptuously turn down or reject an offer to think things through to reach a decision (lit. place one’s hat before one) to accept scandalous behavior (or being mistreated or dishonored) without resisting; to close one’s eyes and pretend not to see injustice) to stick one’s nose into everything; to be meddlesome

Qaç : çors, tefs (v. Explication) (tir.) elaysÈ geniÒlifiinde yassÈ taÒ ve bu taÒla oynanan oyun (fra.) galet de la grosseur de la paume et une variante de pétanque avec lequel on joue, (îng.) pebble the size of one’s palm or a variety of bowls Qehfik : qafik (tir.) kÈrÈlmÈÒ çömlek parçalarÈ ve onlarla oynanan bir oyun (fra.) tesson de poterie et le jeu avec lequel on joue (îng.) shard of pottery or a game Sêgav : lîstikvan ji xêzeke diyar ve sê gavên li pey hev diavêjin, yê ku dûrtir here qazanc dike. Xweçengkirin : xweavêtin, xwehilavêtin, (tir.) atlama, (fra.) bond, saut, (îng.) jump Cotkanî : xwe çengkirina bi her du lingan (tir.) iki ayafiı bir araya getirerek sÈçrama, (fra.) saut fait en piquant les deux pieds (îng.) a hop or jump on both Feet at one Kevirê qewetê, kuçê quwetê (tir.) güç denemesi için atılan afiÈr taÒ, en uzafia atan kazanÈr (fra.) grosse pierre que les concurrents essaient de lancer aussi loin que possible ; sorte de lancer de disque. (îng.) large stone that contestants try to throw as far as possible, as in discus throwing Kevirê cerabê : kevirê giran ê ku ji bo cêribandina qeweta xwe hiltînin. (tir.) güç denemesi için kaldÈrÈlan afiÈr taÒ (fra.) pierre lourde que les concurrents soulèvent à tour de rôle pour prouver leur force, sorte de haltère primitive. (îng.) heavy stone that contestants try to lift - primitive weight lifting Kevirane : dûravêtina kevirên ji destekî hûrtir ; yê ku dûrtir diavêje bi ser dikeve (tir.) uzafia taÒ atma ; en uzafia atan kazanÈr (fra.) lancer de cailloux ; celui que lance au plus loin gagne le jeu. (îng.) throwing pebbles - game is won by whoever throws furthest Çomerkê xeramerkê, gundogundo xerabe : Ev lîstik di hêvrohnê (tavehîv, taveheyv, hîveron) de tê lîstin. Du birr dilîzin. Birra Ayê di cihên talde û axpînk de bi tiliyên xwe xetan dikiÒîne. PiÒtî wê birra Byê li wan xetan digere û xerab dike. Çiqas xet mabin weqe qal li birra Byê dimîne. Dûre birra Byê û Ayê cîh diguherin. Sêqûçê, sêqûç kê : Du birr dilîzin. Bi kevirekî girover/çorsekî ew qûç tên xerab kirin. PiÒtî wê, birra A û Byê cîh diguherin. Kêlanê, kêlvêlok, kêlê : Du birr dilîzin. Her birr 3 kêlan datîne. Navbera her kêlekê bi qasî gavekê ye. Birra Ayê yek bi yek kevirekî qasî lepekî diavêje kêlên birra Byê. Eger ew kes kêlekê bixîne, heqê wê heye ku kevirekî din biavêje. Heke du kêl xistin, heqê wî heye ku sê keviran biavêje. Heke birra Ayê hersê kevirên birra Byê nexîne, hingê dibe dora birra Byê ku biavêje. Kîjan birr hersê kevirên birra din bixîne bi ser dikeve. Cezayê birra ku lîstik wenda kiriye ew e, divê kesên birra biserketî li piÒta xwe siwar bikin û tibabekê bigerînin (li hin deran cilên wan ji wan dikin). Gog, goganê : Du birr dilîzin. Birra Ayê, ji niqteyekî, bi darekî li gogê dixe. Heger birra Byê gogê li hewayê bigire ewê birra Ayê biÒewite û bibe dora birra Byê ku li gogê bixe. Heger gog neyê girtin, ew kesê ku li gogê xistiye dê here niqteyeke din ku bi qasî 20 gavan dûrî niqteya pêÒîn e û vegere cihê xwe yê berê. Ger bira Byê gog avêt û li lîstikvanê birra Ayê xist ewê birr cihên hevûdu biguherin.

Peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de - II - DI TIRKÎ DE Ç

çabuk : çapûk, çepûk, far. : çabuk, peh. : çapuk çadır : çadir,çandir; çator (çadirên kevn), far.: çadur, peh.: çatur, sans.: çatra çakal : çeqel, far.: çe‹al, Òe‹al, Òegal, peh.: Òegal çakı : çaqû, çeqû, far.: çaqû çalak : çalak, far.: çalak çanak : çanax, far.: cuna‹ çanta : çente, far.: çente çapraz : çeprast, çepras, far.: çepras, çeprast çardak : çardax, çartaq, far.: çartaq, çehartaq çare : çare, far.: çare, peh.: çarek, çar çargah : çargah, far.: çargah çarık : çarix, çarox, far.: çaru‹, çaruq çark : çerx, far.: çerx, sans.: çakra çarmıh : çarmîx, çarmix çarnaçar : çarneçar çarÒaf : çarÒev, far.: çadurÒeb çarÒamba : çarÒem, çarÒemb, çarÒembî, far.: çarÒenbe çarÒı : çarsû, çarÒî, far.: çarsû, çaharsû çavdar : çewdar, çawdar, çewder, far.: çavdar, lat.: secale cereale çayhane : çayxane (çay ji zimanê çînî), far.: çayxane çehre : çehre, çihre, rû, far.: çihre, part.: çihreg çek : çek (yên bankeyê, pere), far.: çek çekiç : çakûç, çekûç, çakîç, far.: çekuÒ, peh.: çekuç çelenk : çeleng (gul), tacegul, far.: çeleng çelik (çelik çomak) : çiling, far.: çiling çeltik : çeltûk, çiltûk, far.: Òeltûk, çeltûk çember : çember, far.: çenber, peh.: çember çene : çen, çene, çenge, çeng, erçen, erzen, erzing, far.: çane çengi : çengjen, çengî, far.: çengî çengel/çangal : çengel, çengal, çingal, far.: çengal çenk : çeng (alaveke mûzîkê) far.: çeng, peh.: çeng çenk : çeng, far.: çeng çepel : çepel, far.: çepel çeper : çeper, far.: çeper çerçeve : çarçove, çerçeve, far.: çarçûbe çerçi : çerçî, far.: çerçî çeÒme : çavî, çehvîk, çeÒme, far.: çeÒme, peh.: çeÒmeg çeÒni : çêj (tehm/tam), far.: çaÒnî, peh.: çaÒnîk çevgen : çogan, çov (çûv), ço, çem, far.: çowgan, peh.: çopigan çevik : çapûk, çepûk, sivik, far.: çabuk, peh.: çapûk çeyrek : çarîk, çaryek, çarêk, far.: çarek çınar : çinar, far.: çinar, peh.: çinar çıra : çira, far.: çira‹, part.: çira‹ çırak : çirax, far.: çira‹, part.: çira‹ çıkrık : çirik, çixrix, çerx, far.: çerx-i ça, sans.: cakra çırpı : çirpî, çilpî çırpmak : çirpîn/çirpandin çiçek : çîçek, far.: çîçek, çeçek, sans.: çeçeke çift : cot, coht, far.: cuft, peh.: cog çifte : çifte çil : çîl (spî), far.: çîl (ji bo hespê dest û pê spî) çilav : çilaw, far.: çîlav, çîlev çile : çîle (ji çileya derwêÒan), far.: çille çile : peng, gulîfk, gacik, gac, kelef, çîle, far.: culle çilekeÒ : çilekêÒ, far.: çillekeÒ çilingir : çilingêr, far.: çilinger, çilînger, çîlanger, peh.: çîlenker çimen : çîmen, far.: çemen çingene : cingene, cengene (= poÒe, qereçî), far.: çengîyan çini : çinî, çînî (ji ber ku ji Çînê hatiye), far.: çînî (amanên spî) çir : çîr, çîrik (ji bo hin mêweyên hiÒkkirî) çirkef : çirkav, çîrkef, far.: çirkab çirkin : çirkîn (kirêt), çîrk far.: çirkîn, peh.: çirkên çivit : çivîd, çivît, civît, çiwît çıvidi : çivîdî, çivîtî çoban : Òivan, far.: Òeban, çûpan, peh.: Òuban çor : çor, erdê çor, far.: Òûre çorak : çorax, far.: Òûre, Òûrezar çorap : gore, far.: cûrab, gorab çorba : Òorbe, Òûrbe, far.: Òûrba çöl : çol, çolistan, far.: çûl çömçe : çemçe, çemçik, çoçik çöp : çov, ço, çop, far.: çûb, peh.: çob çubuk : çopik, Òiv, Òivik, far.: çûbek çuha : çoxe, coxe, çûxe, çox, çux, far.: çûxe, çûxa çuval : çewal, çiwal,çiwan, cuhal, cuwal, çiyal, çal, far.: çuwal, peh.: gewal, cuwal

vite, rapide, rapidement, agile tente chacal canif agile, rapide, prompt pot de terre sac croisé, transversal, de biais treillis, tonnelle remède, moyen un makam ou mode musical sandale en cuir brut roue crucifix, croix bon gré mal gré, volens nolens 1) drap de lit, 2) tchador mercredi bazar, centre-ville, commerçant, souk seigle salon de thé visage, aspect, apparence, face chèque marteau couronne (de fleurs), guirlande bâtonnet riz non décortiqué cerceau, cercle menton, mâchoire danseuse publique crochet lyre orientale croc d’un oiseau de proie sale, saleté balustrade, haie cadre, encadrement d’une fenêtre camelot, marchand ambulant fontaine, source d’eau goût, saveur club de polo agile, vif, leste quart platane lampe, lampion apprenti, novice trevil brindilles, broussailles secouer, claquer, épousseter fleur couple, pair, double doublet, paire, double moucheté, tacheté plat de riz bouilli épreuve, souffrance, peine écheveau qui endure une peine, une épreuve serrurier gazon, pelouse gitan porcelaine fruits séchés (abricot, prune, poire, etc.) 1) cloaque, 2) individu dégûtant 1) laid, 2) infâme, odieux indigo bleu indigo berger, bouvier, vacher aride terre aride chaussette soupe désert louche fétu, balayure, ordure rameau, barre, verge drap grossier sac, gros sac

Amadekar : ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ

quick, fast, swift, agile tent jackal pocket knife, clasp knife agile, swift earthenware pot bag crosswise, transversal trellis, bower remedy, cure, way, means a simple makam or oriental-music mode rawhide sandal wheel cross on which criminals were nailed willy-nilly, whether one likes it or not 1) bed sheet, 2) chador Wednesday shopping district, market quarter rye tea house face, aspect, appearance check hammer wreath, garland tipcat rice in the husk hoop, flat ring of wood or iron, cercle chin, jaw public dancing girl hook oriental lyra claw of a bird of prey dirty, dirt, filthy, muddy fence, wall frame, window frame peddler fountain, spring of water taste, flavor polo stick swift, nimble, agile quarter, one fourth plane-tree oil lamp, lamp apprentice, novice spinning wheel, pulley dry twigs, chip, clipping to beat with short, repeated blows flower couple, pair, double paired, double freckle, speckle, freckled dish of boiled rice ordeal, trial, suffering hank, skein endurer, sufferer locksmith garden grass, lawn gypsy porcelain, china dried apricot, prunes 1) foul water, sewer, 2) disgusting fellow 1) ugly, 2) shameful, disgusting indigo, washing blue indigo blue shepherd, herdsman, cowboy arid, barren arid or barren soil stocking, sock soup desert, waste land ladle chip, stalk, peduncle, garbage rod, bar, wand, staff broadchoth sack

çük : çûk (= bilik, bilo, lûlik), far.: çûk çünkü : çunkî, çunkû, çimkî, çimakî, çimku, çunke, çiko, çikû, far.: çunkî çürük : çurûk, çirûk (rizî), far.: çurûk

D

dem : dem (zeman), dem (ya çay û xwarinê), far.: dem dadı : dadik, dadûk, dayîn, daÒîr, far.: dade dafi : dax, far.: 1. da‹ (kel), peh.: 1. dak 2. da‹ damar : tamar, damar, sans.: tamar danıÒmak : taniÒîn (daniÒtin) far.: danisten dayı : dayî, far.: daî defime : degme, (degmen, be degmen bi soranî) dehliz : dehlîz, far.: dehlîz, peh.: dehlîz derbeder : derbider, derbeder, far.: derbeder derbent : derbend, far.: derbend derdest : derdest, far.: derdest dergah : dergeh, far.: dergeh, dergah, peh.: dergah derkenar : derkenar, far.: derkenar derman : derman, far.: derman, derman dert : derd, far.: derd, peh.: derd, part.: derd derunî : derûnî, hindurî, far.: derûnî derviÒ : derwêÒ, far.: derwîÒ derya : derya, zerya, far.: derya, peh.: deryap destan : destan, dastan, far.: dastan, peh.: dastan deste : deste, far.: deste, peh.: destek destek : destek destur : destûr, far.: destûr, peh.: destwer dev : dêw, far.: dîv, peh.: dêw diba : dîba, far.: dîba, peh.: dêpak difier : din (di, dî, dîtir, dîke), far.: dîger, diger, peh.: dîtîker dilbaz : dilbaz, far.: dilbaz dilber : dilber, far.: dilber dirgen : dirgan (= Òene, melhêb) divan : dîwan, far.: dîvan, peh.: dêwan divane : dîwane, dîn, far.: dîwane, peh.: dêwaneg divanhane : dîwanxane, far.: dîwanxane dizdar : dizdar, far.: dijdar dolab : dolab, far.: dolab domalan : dobelan, lat.: tuber melanosporum dost : dost, far.: dost, peh.: dost dostane : dostane dubara : dubare, far.: dubare duçar : duçar (duçar bûn), far.: duçar dudu : tûtî (papaxan), far.: tûtî duman : dûman, dû, far.: dûman dut : tû, tût, far.: dûd, peh.: dûd duvar : dîwar, far.: dîvar, peh.: dêwar dügah : dugah, far.: dugah düfime : dugme, far.: tukme, dukme dümdar : dumdar, far.: dumdar dürbün : dûrbîn, dûrebîn, far.: dûrbîn

E

ebru : brû, brî, birih, birhî, bireh, far.: ebrû, peh.: brûg, brûy efsane : efsane, far.: efsane, peh.: efsan efsanevî : efsaneyî, far.: efsane’î ejder : ejder, ejdiha, far.: ejder ejdeha, peh.: azidehag, part.: ejdehag encam : encam, far.: encam, part.: hencam, peh.: hencam encümen : encumen, far.: encumen, peh.: henzemen endam : endam, far.: endam, part.: endam endaze : endaze, far.: endaze, peh.: hendaz endiÒe : endîÒe, far.: endîÒe erguvan : erxÒewan, far.: erxÒewan eriÒte : riÒte, rijde, far.: riÒte, peh.: rêÒte erk : erk, sans.: urk ezber : ezber, ji ber, far.: ezber

F

fent : fend, far.: fend ferman : ferman, far.: ferman, peh.: freman feryat : feryad, far.: feryad, peh.: freyat fıstık : fistiq, fısteq, piste, far.: piste figan : fi‹an, fî‹an, far.: fi‹an, ef‹an fihrist : fihrist, pêrist, far.: fihrist fincan : fîncan, far.: fincan, pengan firuze : fîroze, pîroze, pîrozank, far.: fîrûze, peh.: pîrozek fiÒek : fîÒek, fîÒeng, far.: fiÒeng fiÒekhane : fîÒengxane, fîÒekxane (fabrîkeya fîÒengan), far.: fiÒengxane

zizi parceque pourri, gâté, putride, moisi, rance

willy, penis because, for rotten, putrid, unsound

1) moment, instant, temps, 2) infusion nourrice marque au fer chaud, blessure veine consulter, demander avis oncle maternel n’improte qui, personne vestibule, corridor vagabond, clochard passe de montagne, défilé mettre la main dessus, arrêter, saisir 1) court d’un roi, 2) couvent, ermitage note marginale, post-scriptum remède, médicament peine, chagrin, souci, souffrance, maladie interne, mental, spirituel derviche mer épopée, ballade banquet, gerbe, poignée appui, soutien permission 1) ogre, démon, 2) géant 1) brocart, 2) peau et visage de velours autre, autrui charmant, séducteur, beau parleur beauté, qui ravit le cœur fourche 1) conseil d’Etat, 2) cour d’un roi ou seigneur fou, dérangé cour, salon de réception commandant d’une forteresse armoire truffe 1) ami(e), 2) amant, maîtresse amicalement bis, une seconde fois (être) sujet à, (être) affligé de perroquet fumée mûr mur nom d’un makam bouton arrière-garde jumelles, téléscope

1) moment, time, instant, 2) infusion child’s nurse brand made with a hot iron, cautery vein, blood-vessel to consult (about) maternal uncle every, any entrance-hall, corridor vagrant, tramp mountain-pass, défile to arrest, to seize 1) court of a king, 2) covent marginal note, post-script remedy, medicine pain, suffering, sorrow, illness inner, internal, mental dervish sea epic, ballad, tale bunch, bouquet support, prop permission, leave 1)ogre, demon, devil, 2) giant, gigantic 1) silk tissue, 2) velvet skin and complexion other, the other eloquent, flirt, flirtatious beautiful woman, heart-captivating pitchfork 1) Council of State, 2) Court of a king or lord foolish, crazy, insane court, large hall of reception constable, warden of a castle cupboard, wardrobe truffle 1) friend, 2) lover, mistress friendly twice subject (to), afflicted (with) parrot smoke, fumes mulberry wall one of the oldest compound makams button rear guard fieldglass, telescope

sourcil légende, mythe légendaire, mythique dragon résultat, conclusion conseil, comité corps, stature, forme mesure, proportion inquiétude, souci poupre vermicelle travail, labeur par cœur

eyebrow legend, myth legendary, mythic dragon result, conclusion council, committee shape, stature, body measure, proportion anxiety, worry purple vermicelli, noodles work, labor by heart

ruse, feinte, duperie édit impérial, firman, ordre cri, appel au sécours, complainte pistache cri de détresse, lamentation indexe tasse en porcelaine à thé ou café turquoise cartouche

trick, ruse, feint imperial edict, firman, order cry, cry for help, complaint pistachio cry of distress, lamentation index coffee or tea cup turquoise cartridge

hejmarên 1 - 20, tevî ferhengoka wan a

K URMANC î

kurdî-tirkî-fransizî-îngilîzî û endeksên tirkî, fransizî û îngilizî.

106, rue La Fayette, 75010 Paris - France

KURMANCÎ 440 rûpel. 300 FF, 90 DM, 450 SEK Li Enstîtuya kurdî ya Parîsê û li WeÒanxaneya Apec a Swêdê tên firotin

MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS

www.fikp.org Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

KURMANCÎ hejmar 28

çile 2001

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arno 1-6/10

Zimanê partî Amadekar : Behroz …UCAÎ

Zimanên îranî bi awayekî kronolojîk li ser sê serdeman têne dabeÒ kirin, ango îranîya kevnar, îranîya navîn û îranîya nû. Di hêla cografîk de mirov dikare wan dabeÒî sê grûpan bike: îranîya bakurî, îranîya rojhilatî û îranîya rojavayî. Zimanên îranî yên rojavayî jî dibin du grûp: bakurê rojavayî û baÒurê rojavayî. bakurê rojavayî

2000

kevnar navîn nû

Civîna 28 emîn a Kurmancî di navbera rojên 1-6/10/2000 an de li Xwendegaha Bilind a Biskops Arno, li Swêdê civiya. BeÒdarên civînê li ser pirsên trafîk, kompûter û matematîk, li ser devoka Botî, ferhengoka Qerejdaxê, cureyên endamên laÒ, îdyomên kurdî û peyvên kurdî di zimanên cîran de xebitîn... Di vê civînê de

(Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Newzad Cemal Onursal (Cizîr), Behroz …ucaî (Kotol) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

farsîya kevnar partî

kurdî, beloçî, tatî gîlekî, taliÒî, azerî(1), hwd

farsîya navîn farsîya nû

Zimanê partî zimanekî bakurê rojavayî ye, ku di serdema îranîya navîn de hatiye bi kar anîn. “Partî”, ku ji peyva parÒava tê, zimanê fermî yê ErÒekan/Partên ïranê (250 b.z. – 226 p.z.)bû. Dokumentên herî kevn ji vî zimanî komek nivîsarên li ser perçeyên kûzikan e, ku bermayîyên salên 100-29 b.z. ne. ∑ahên sasanî yên serdema pêÒîn (ji ∑apûrê I 241 p.z.) hin hikayetên xwe hem bi zimanê ErÒekan (partan) û hem jî bi zimanê xwe, ango farsîya navîn, li ser rûyê zinaran nivîsandine. Ev zimanê fermî bi ortografîya aramî hatiye nivîsandin, ku wekî îdeogram dihate xwandin. Zanyarîyên frehtir yên li ser vî zimanî, ancax bi rêya tekstên manîkeyî, ku li Turkistana Rojhilat (Turfan) hatine dîtin, ketine destên me. Ew rewÒa vî zimanê bakurê rojavayî ya di dema Manî (naverasta salên 200-ê) de, raber dikin. Tekstên manîkeyî bi partî û farsîya navîn bi awayekî fonetîkî bi ortografîya sûrîyak hatine nivîsandin. Herçendî partî hin peyv ji zimanên din deyn kiribin jî, ferqên fonetîkî, ku li jorê jê hat çêl kirin, kêm-zêde sîstematîkî ne. Lê bê guman, gava ku Sasanîyan birêveberî xistiye destên xwe, gelek termên îdarî ji ErÒekan bi mîras wergirtin û nemaze bi heman formê bi kar anîn. Di heman demê de, bi qelsbûna desthilatdarîya zimanên bakurê rojavayî, peyv û dengên zimanê baÒurê rojavayî, ango farsîya navîn li ser yên din zaltir bû. Lê bi gelemperî hin ferqên fonetîkî yên bingehîn, yên di navbera bakurê rojavayî û baÒurê rojavayî de, wekî nimûneyên jêrîn in:

bakurê rojavayî partî kurdî masyag masî zanzanjen jin pirde* pird, pir, pire burz berz hrê hirê (dimilkî) ber ber (dimilkî)

deng h d z l l s d

baÒurê rojavayî farsî. navîn farsîya nû mahîg mahî dandan zen zen puhl pul bulend bulend sê sê der der

Frekansa taybetmendîya fonetîkî ya bakurê rojavayî di kurdîya kurmancî de bilind e. Lê cînartîya bi hezar salan bi farsî re rê ji gelek deynkirinên leksîkalî û fonetîkî re vekiriye. Ji ber vê yekê ye, ku kurmancî û hin zimanên din ên bakurê rojavayî yên serdema nû, ji hinên din, ji bo nimûne kurdiya dimilkî, hîn bêtir di bin bandora fonetîka zimanên baÒurê rojavayî ango farsî de mane. Kontakta bi sedan salan ya kurmancî bi farsî re, îzolasyon û dûrbûna dimilkî ji farsî, dikarin wek du faktorên sereke vê diyardeyê îzah bikin. Nimûneyên jêrîn vê yekê bêtir konkrettir dike: farsî û kurmancî: deh, lê dimilkî: des farsî û kurmancî: dil, lê dimilkî: zir farsî û kurmancî: erzan, lê dimilkî: erjan farsî û kurmancî: sal, lê dimilkî: sar farsî û kurmancî: bulend/bilind, lê dimilkî: berz farsî û kurmancî: sê, lê dimilkî: hirê farsî û kurmancî: der/derî, lê dimilkî: ber Lê ferqên fonetîkî ya kurmancî di vê hêlê de, ku dijberî rêbaza fonetîkî ya zimanên din yên bakurê rojavayîyî ye, wê ji grûpê dernaxe. Ev guhertin tenê dikare bi deynkirinê bihête îzah kirin. Ji ber ku kurmancî di hêla jenetîkî de, herwekî dimilkî, kurdiyên din, partî û medî, hîn jî divê wekî zimanekî bakurê rojavayî bihête dîtin. Lihevçûnên di navbera kurmancî û partî ne tenê di hêla fonetîkî de, lê herweha di hêla morfolojî û sentaksê de jî dikare bihêne dîtin. Her wekî kurmancî, partî jî zimanekî ergatîv bû; taybetmendîya morfosentaktîk, ku van herdu zimanan bi piranîya zimanên îranî yên serdema navîn re parve dikir. Di hêla fonetîkî de goranî û dimilkî xwedî gelek taybetmendîyên arkaîk in, ku bi hêsanî dikare bi lêkolînên zimannasîyê li ser partî bihêne îzah kirin. Rojhilatnasên rojavayî bi gelemperî farsîya nû warisê farsîya navîn û ya navîn jî warisê farsîya kevnar dibînin. Lê gelo ka partî berdewama medî ye û herweha ka kurdî -tevî zimanên din ên bakurê rojavayî– berdewama partî ye, nehatiye îsbat kirin. Di vî warî de lêkolîneke ciddî jî nehatiye kirin. Ferhengoka jêrîn hewlek e ji bo nasandina zimanê partî û herweha raberkirina binetarên hevpar ên kurdî û partî. Maneya hin peyvên hevpar di navbera kurdî û partî de mumkin e bi wext re ji hev dûr ketibin. Ev diyardeyeke normal e semantîka peyvan e. Lê mebest ji vê ferhengokê nasandina binetarê hevpar ê bêjeyên kurdî û partî ye. (1) Mebest ji azerî ne tirkîya Azerbaycanê ye. ∑êniyên Azerbaycana niha berê bi zimanekî îranî yê bakurê rojavayî dipeyivîn. Bi hatina Tirkan ji Asyaya Navîn û lê bi cîwarbûna Tirkên selçûqî û qaraquyunlu, ji ber ku zimanê azerî li çend gundan îzole mabû, rê li ber belavbûna zimanê tirkî xweÒ bû.

Ferhenga partî

(Mêrdîn), Rojan Mahmûd Lewendî

baÒurê rojavayî

Hîn di serdema îranîya kevnar de ferqên fonetîkî grûpa bakur ji grûpa baÒurê rojavayî vediqetand. Wekî yekem zimanê bakurê rojavayî, mirov dikare zimanê Medan, medî bi nav bike. Ji wî zimanî tenê peyv yan navên hin deveran mane. Mirov ji struktura fonetîkî ya van nav û peyvan, dikare bi rêya muqayesekirina di gel farsîya kevnar (zimanê HexameniÒiyan 549 b.z. – 330 b.z.) dikare ferqên van herdu zimanan ji hev derêxe. Heman ferqên fonetîkî ye ku grûpa bakurê rojavayî ji grûpa baÒurê rojavayî vediqetîne.

Mistefa Aydofian Hazim (Hekarî),

medî

deng s z j rd rz hr b

partî ab abad aben adur afros afrîn agoj ahar ajon aÒkareg asman astaneg asun asunên axwer axweren awaj azad azat azatîft

kurmancî av ava avîn agir, adir fêr aferîn kuj, goÒe xwarin vejîn eÒker, aÒkere esman astank, derazîng, derîzan asin, hesin asinîn, hesinî ji lêkera xwarinê xwi-xwer xwarin awaz (deng) azad aza, azad azadî, azatî

tirkî su bayÈndÈr, mürefeh parlak, Òeffaf ateÒ ders dua etmek, kutlamak köÒe yemek yeniden dofiuÒ açÈk, belirgin gökyüzü eÒik demir demirden yiyen

fransizî eau prospère clair, brillant feu leçon, enseignement bénir côté nourriture renaissance évident, apparent ciel seuil fer en fer qui mange

înglîzî water prosperous, cared for bright, clear lustrous fire teaching, instruction invoke blessings on, bless side food rebirth obvious, plain sky threshold iron of iron eat, consume

yemek, ziyafet ses, çafirÈ hür, özgür özgür, asil özgürlük

repas, banquet voix, appel libre libre, noble liberté

meal, banquet call free free, noble freedom, liberty

➤

➤ bend bendbar bareg bareg barwer bazûr bendeg bendegîft bendistan berber besteg behr bexÒbezeg bezegîft bezekkar bezm bexanîg bidîg biziÒk boy boxistan brad braziÒn bun bun‹ah burwar burz burzind

ben, bend bendkirin ber berg, cil û berg bergîr, hespê bargîr berwer bazû, bask bende bendegî bendîxane, bendistan ber-, bir(d)in der, derî bestî behr, par beÒ kirin beze, gunehkar bezeyî bezekar bezm, Òahî beganî dî, din bizîÒk, bijiÒk bîn, bo, behn baxistan, bax, baxçe bra, bira brûsîn, çirûsîn, briqîn bin bingeh berwar berz, bilind berzî, bilindî

bafi, ip, iplik bafilamak ürün, meyve giysi yük atÈ ürünlü, ürün veren, verimli kol, kanat hizmetkar, köle kölelik, hizmetkarlÈk hapishane götürmek kapÈ esir parça, porsiyon bölmek, dafiÈtmak günah dolu günah, kötülük günahkar Òölen, senlik ilahi, tanrÈsal difier hekim, doktor koku bahçe kardeÒ parlama, ÈÒÈldama taban, alt, kök temel yüksek, yükseklik yüksek yükseklik, irtifa

lien, attache, corde attacher, lier fuit vêtement, habit cheval, monture fructueux, productif aile serviteur, esclave servitude, esclavage prison porter, amener porte captif part, portion diviser, distribuer coupable, pécheur péché, malice pécheur, malicieux fête, festin divin autre médecin, docteur senteur, odeur, encense jardin frère brillance, éclat base, fond, racine, fondement, base, fondation, assise haut, hauteur haut hauteur

bind, tie to bind, to tie fruit garment, dress, apparel horse, mount fruitful wing servant, slave servitude, bondage prison bear, bring door captive part, portion to divide, to distribute sinful, wicked, evil sin. wickedness, evil sinner, evil doer meal, feast divine, godlike other, second doctor, physician smell, scent, incense garden brother shining, radiance bottom, foundation, root base, foundation high, lofty, height high, lofty, (loud, loudly for sounds) height

Peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de I. DI ZIMANÊ TIRKÎ DE -IIIG gâh: geh, gah, far: gah, geh, peh: gah (ji bo maneya cih) gavur: gawir, gebr, (mu’erreb ango forma erebîkirî: kafir), far: gebr, kafer (navê zerdeÒtiyan piÒtî hatina îslamê), peh: gebr geda: gede, far: geda gem: gem, lixab, lixaf, far: ligam, ligem, licam, yûn: kemos genç: genc, far: genc, peh: genc gerdan: gerden, far: gerden, peh: gerten, gerden gerdek: gerdek, far: gerdek gerçi: gerçî, far: gerçi gergedan: kergeden, gergedan, far: kergeden gergef: kerge, far: kargah geriz: karêz, kerîz, kêzîn, far: karîz, kehrîz geveze: geveze, çenebaz, çenesist, far: gepbaz, gepbaze gevher: gewher, cewher, far: goher, coher, peh: gohr gıdıklamak: xidxidandin, gidgidandin, qidqidandin, far: ‹il‹ilek (qilqilek) daden gidi: gidî girdap (çıkmaz): gerav, gerînek, far: girdab gonca: xwençe, xunçe, far: ‹onçe, ‹unce göç: koç, far: kûç göçer: koçer göl: gol gurk: /gurklamak: kurk, far: kork güfiüm: gumgum, far: qumqumê, lat: kukumion gül: gul, far: gul, peh: gul gülab: gulav, far: gulab gülçin: gulçîn, far: gulçîn güldan: guldank, guldan, far: guldan güldeste: guldeste, far: guldeste bouquet gülendam: gulendam, far: gulendam gülgün: gulgon, far: gulgûn, gulgon gülistan: gulistan, far: gulistan gülizar: gulîzar, far: gul´izar gülle: gulle, far: gulûle gülnar: gulhinar, gulhenar, far: gulnar gülrenk: gulreng, far: gulreng gülÒen: gulÒên, far: gulÒen gülten: gulten, far: gulten gülzar: gulzar, far: gulzar günah: guneh, gune, far: guneh, gunah, peh: winah günahkar: gunehkar, far: gunahkar, peh: winahgar gür: gurr, gûr, far: gurr güruh: gurûh, far: gurûh, peh: groh gürz: gurz, far: gorz güya: goya, far: gûya

Amadekar : ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ fransizî lieu, -raie-, rie, - thèque giaour, infidèle

îngilîzî place, -ry unbeliever, giaour

mendiant, miséreux mors jeune cou, gorge chambre nuptiale bien que, quoi que, il est vrai que rhinocéros cadre de broderie égout bavard 1) bijou, pierre précieuse; 2) essence chatouiller oh! ah! tourbillon bouton (de rose, de fleur) migration, transhumance nomade lac couveuse (poule) carafon en cuivre rose eau de rose cueilleur de rose vase bouquet qui a la taille fine et grâcieuse comme une rose couleur de rose, rose roseraie qui a des joues roses obus couleur de grenadier couleur de de rose, rose roseraie qui a un teint de rose, fraîcheur et rose jardin de fleur, roseraie péché pécheur touffu, dense gang, bande masse, massue soi-disant

begger, poor man bit (of a bridle) young neck, throat nuptial chamber although, though, it is true that rhinoceros embrodery frame sewer, drath talkative, babbler 1) gem, jewel; 2) essence, substance to tickle pauder whirpool bud, rosebud migration, transhumance nomade lake broody (hen) copper jugg with handle rose rose water, julep who gather roses or flowers rose bowl bouquet, bunch of flowers who has a waist as slender as a nose rose colored, rosy rose garden rosy-cheeked shell, cannon ball of the colour of pomegranite rosy, rose coloured rose garden rose-bodied, fresh and aninty flower garden, rose garden sin sinner, culprit thick, abdundant, dense gang, band iron club, nace so-called

2

Devoka Qerejdaxê Amadekar : Mahmûd LEWENDÎ kurdî velîstin velo kirin vemaltin, vemaliÒtin; malîn, vemalîn veweÒandin : daweÒandin xwe veweÒandin : xwe daweÒandin xwe vexistin : xwe dirêj kirin, veketin vêra : bi wê/wî ra vino, vinvinokî : ginginokî, xinxinokî vinevin kirin

tirkî ürkmek, Òok geçirmek, çarpÈlmak afiÈzdaki yiyecefii yutmadan dÈÒarÈ çÈkartmak temizlemek silkelemek silkenmek yatmak, uzanmak birlikte, onunla burnundan konuÒan, genzek burnundan konuÒmak, anlaÒÈlmaz Òeyler söylemek

virik, vîjik : navçûyîn, zikçûyin, navêÒî, zikêÒî virikî,, vîjikî bûyîn bû vinevina wî, me tu tiÒtek jê fam nekir virnî hilî xubarî vîz kirin vîz bûn vîç vîç, vîçevîç : wîcewîc, çîkeçîk qideqid, qid qid vîjo wakîno : waniko, wa, weha, wilo, wisa waqînî : wazqînî waqînî pê ketin warge wawîk : çeqel wehÒ : beraz welatî : hemwelatî, hemÒerî wel wel : wey wey weh weh

ishal ishal olmak burnundan birÒeyler söyledi, ne söyledifii hiç anlaÒÈlmadÈ geç dofimuÒ olan hayvan vaktinden önce dofian erken olmuÒ, erken döndürmek dönmek civildama gidaklama ishalli, ishal olan öyle, böyle çÈfilÈk, feryat, afilama sesi acÈdan feryat etmek, çÈfilÈk atmak kamp yeri, yurtluk çakal domuz, yabani domuz hemÒeri, yurttaÒ bak hele, vay be sÈfiÈrlara seslenirken kullanÈlan söz

werziba : werzeba west : raht bûn, qerimîn, betilîn westa xwe derxistin : bihna xwe vekirin westiyan, betilîn, raht bûn westandin : betlandin, raht kirin westiyayî : westî, raht, betilî weÒ : xiÒ, taqet ji weÒ ketin an bê weÒ ketin bêweÒ tê de weÒ nemaye : taqeta wî nemaye weÒek wêrîn wirîne : werîne ! xag : xav, xang xagî : xavî, xangî xalîçe : xaliya biçûk xap : pûngal xapxapk : pelqeçîçik, çildank, berkurdk, xebxeb aÒik, destarok xaÒêl xav : deziyê xav, benê xav, qumaÒê xav xavik : dolmend, meles, çît, çarik xax : xaîle, teÒqele, bela xaxên giran an nemayî anîn serê yekî

kuzeydofiu rüzgarÈ yorgunluk yorgunlufiunu çÈkarmak yorulmak yormak yorgun hal, takat halden düÒmek, takatten düÒmek halsiz, takatsÈz takati kalmamÈÒ döküntü tütün cesaret etmek getir ! çifi, ham çifilik, hamlÈk küçük halÈ folluk kuÒ ya da tavuk kursafiÈ taÒlÈk kullanÈlmamÈÒ olan giysi ya da eÒya Òafilam olmayan, dayanÈksÈz (iplik, kumaÒ) tülbend bela, musibet birinin baÒÈnÈ görülmemiÒ belalara sokmak

xax û tore : halê rezaletiyê xebrîÒok, xevrîÒok, xemîÒok, xeberoÒk : çîrok xemsar : sersar xemsarî : sersarî xeniqok : xendekûk, xendekoke, kuxira reÒ xerat : dartaÒ, necar, dartiraÒ xeritandin xeritî xewar, xewte, xewîn xeste : xestexane, nexweÒxane xewgêr : xewger xewirandin : xeriqandin xewirîn : xeriqin, dil xewirîn, ji xwe çûn, dil jê çûn xêra Xwedê ! xêr û bêr : bereket xik û xalî : xil û xalî, xir û xalî xilç : gulç

rezaletlik durumu masal ihmalkar ihmalkarlÈk bofimaca marangoz yontmak yontulmuÒ çok uyuyan, uykucu hastahane uyurgezer bayÈltmak bayÈlmak

xilorîk : gijlok, teyrok an zîpika hûr xiloxwarî : çelexwarî xinanî

taneleri fazla iri olmayan dolu efiri büfirü, çarpÈk çurpuk, yamrÈ yumru nezle ya da baÒka nedenden dolayÈ burnu tÈkanmÈÒ olan

bundan iyisi can safilÈfiÈ bolluk, bereket bomboÒ, ÈssÈz, ÈpÈssÈz kenger çÈkarmada kullanÈlan ucu sivri definek

fransizi être effrayé, subir un choc, être traumatisé rendre gorge, restituer la nourriture nettoyer secouer, ébranler s’épousseter, secouer ses vêtements s’allonger, s’étendre avec lui/elle nasillard nasiller, parler d’une façon inintelligible

înglîzî to be frightened, traumatised, shocked to bring up unswallowed food, spit up to clean, to clean up to shake off (dust, etc.) to dust oneself, shake off one’s clothes to lie down with him/her nasal, who speaks through the nose to speak through the nose, to be incomprehensible diarrhée diarrhea avoir la diarrhée to have diarrhea on n’a rien compris à ce qu’il disait à travers we understood nothing he said through his le nez nose animal né tardivement, après le terme animal born late in the season prématuré, qui naît avec le terme premature précoce precocious faire tourner, pivoter to pivot, to revolve, to turn se tourner, se retourner to turn round, to turn, to spin pépiement, gazouillement, gazouillis twittering, chirping gloussement clucking qui a la diarrhée, diarrhéique diarrheic ainsi, tel, comme cela so, thus, such cri de douleur a cry of pain pousser un cri de douleur to cry with pain emplacement de camp, lieu de campement camping ground chacal jackal cochon, sanglier pig compatriote countryman, countrywoman, compatriot ça alors ! oh là là ! well ! Oh, I say ! onamotopée utilisée pour inciter an noise made to make cattle move le bétail à avancer, etc. vent du nord-est north-east wind fatigue tiredness prendre du repos, se délasser to take a rest se fatiguer, être fatigué to get tired, to be tired fatiguer to tire, to fatigue fatigué tired force, puissance potency, strength, power être à bout de force, ne plus avoir la force to be exhausted, at the end of one’s tether à bout de force, très faible, anémique forceles, very weak il (elle) n’a plus de force, plus d’énergie he (she) no more energy débris de tabac tabacco debris on remnants oser to dare amène, apporte ! bring it ! cru, non-cuit, écru raw, uncooked crudité rawness, crudeness petit tapis small rug nid de poule, pondoir nesting box for hen jabot craw of a bird or chiken gésier gizzard objet ou vêtement flambant neuf, non utilisé brand new object or cloth fil ou tissu peu résistant, peu solide weak thread or cloth foulard de gaze de coton gauze tourment, adversité torment infliger à quelqu’un des tourments inouïs, inflict excexxive torments on someone, accabler qqn, mettre qqn. au pilori put them to the pilory opprobre, infamie infamy conte tale négligeant negligent, careless négligence negligence coqueluche whooping cough charpentier carpenter aplanir, dégrossir, découper (bois) to plane, smooth or cut wood dégrossi, aplani planed, smoothed grand dormeur fond o sleep, great sleeper hôpital hospital noctambule night-time reveller endormir, évanouir, anesthésier to make faint, to narcotize s’évanouir, perdre connaissance to faint à la bonne heure ! abondance, fécondité, fertilité désert, vide, sans âme qui vit bâton à l’extrémité aiguisée utilisé pour déterrer des tubercules grêlon crochu, tarabiscoté, tordu qui a le nez bouché à cause d’un rhume, etc.

3

God willing ! abundance, fruitfulness desert, empty, without a living soul digging stick hailstone hooked, twisted has a blocked nose because of a cold

xincik xir xirçik pirçik xirêf xirnik: mendek xironek: zengila biçûk

yÈrtÈk pÈrtÈk, eskimiÒ giysi penis bez parçacÈklarÈ vb Òeyler iÒlenmemiÒ ham keçi tulumu tavÒan yavrusu ufak çÈngÈrak

xirpik: kirkirk, kirkîrok xirpo: beredayî xirtikî bûn xirxolte xirûÒ: xwîÒrîk

kÈkÈrdak kemifii hergele burkulmak külüstür vucutta alerjiden oluÒan sivilceler

xiÒtîn xiÒxiÒok xiya

hÈÒÈrtÈ, hÈÒÈrdama çÈngÈrak deveyi ÈhtÈrÈrken kullanÈlan sözcük

xiya kirin xîcÈr xîldank xopan: kambax, wêran, kavil, xerabe xopan kirin xortik: sengele xu lê boqandin, xwe lê boq kirin

ÈhtÈrmak çakÈllÈk yer, çakÈllÈk diÒ otu, kÈlÈr yÈkÈk, harap yer yÈkmak, harap etmek, viran etmek 13-18 yaÒlarÈ arasÈndaki genç sarkÈntÈlÈk etmek

xu xewisandin

kÈrÈtmak, cilve yapmak

haillon, vêtement très usé en lambeaux pénis bouts ou lamelles de tissus outre en peau de chèvre non tannée levraut clochette, grelot qu’on passe au cou des agneaux cartilage individu vulgaire, malotru se fouler, se faire une entorse vieillerie, rouillé, miteux bouton de fièvre dont l’éruption est généralement due à une allergie froissement hochet cri lancé pour faire poser ou asseoir le chameau faire poser, asseoir le chameau terrain pierreux, pierraille visnage ruine ruiner, ravager, faire tomber en ruines adolescent molester, harceler sexuellement, se frotter contre qn faire des coquetteries, faire des avances

xudarîk: xweverît, bixweverîtî, qûnbigû xugirtî xulmaj: xilmaÒ, niqhîÒk, xirmaÒ xulmaj bûn xunavî: barana sivik xurde: hûrmûr, hûrde xure: zikîn, ziko xurikandin: diqdiqandin, qidqidandin, xudxudandin, qidîlank vekirin xurikî xwa: wa, wa weylê xwanê: xuyanî, xuya, diyar xwanê bûn xwe: xweh, xwiÒk, xweng, xweying xwezî xweziya xwe daqurtandin tûk, tif girêz: gilêz, gilîz xwezî bi xweziyan dest nagihê baqê keziyan

altÈnÈ pisleten anlamÈnda hakaret sözcüfiü tutumlu uyuklayan uyuklamak çilenti, serpinti hurda obur gÈdÈklamak

merdeux économie somnolent somnoler, piquer du nez bruine ferraille, déchets glouton, cupide chatouiller

gÈdÈklanma vay be, öyle mi ? görünen görünmek kÈzkardeÒ tükrük yutkunmak tükrük salya dilek (sadece) dilemekle cananÈn zülfüne ulaÒÈlmaz

xweziya xwe bi yekî anîn xwezîka, xwezî xwêdank xwînî xwînmistî : belakir xwînsar : ruhsar xwînÒîrîn : xwîngerm yekane mahû : mehû, mawîk yom : yûm, oxir bê yom : bê yum, bê oxir zar û zêç : jin û zarû zarçepel zar zar : zarezar zeng : jeng, zincar zengarî bûn : jengî bûn, zincarî bûn zengarî kirin zengarî : jengî, zincarî zerojankî : zermihî, zerhimî, zrotankî zêrzemîn : jêrzemîn zêvistanî : zêstanî, zihistanî, çile zik dayîn zikreÒ zikÒewat : dilÒewat

birine imrenmek keÒke tuzluk boynunda kan davasÈ olan, kanlÈ aÒÈrÈ belalÈ, azgÈn kimse sevimsiz sevimli erkek domuz diÒi domuz ufiur ufiursuz çoluk çocuk patavatsÈz, münasebetsiz inleme, inilti, zarizar pas paslanmak, pas tutumak paslandÈrmak paslÈ sarÈya çalan, açÈk sarÈ boddrum, serdab lofiusa duvar (bel vermek) kÈskanç, çekemeyen yürefii yanan, yakÈnlarÈna bafilÈ

tickling is that so ? visible to appear, to be in view, to show off sister saliva to swallow his/her saliva spit dribble wish it is noz by wishing that one gains ones beloved’s locks (of hair) to envy s.o. I wish saltcellar, saltshaker murder bellicose, belligerent unattractive, unlikable charming, lovable, affable pig sow pressage, omen ominous house hold, wife and children impertinenet, tactless groaning rust to become rusty to get rusty to rust, togo rusty rusty yellowhish, pale yellow cellar woman after childhirth to sink, to subside (for a wall) jealous, envious soft hearted, concerned for others

zikÒewitî : dilÒewitî zilût : zelût, rût zîlanzer zîz bûn

yürefii yanÈk, duyarlÈ tüysüz, çÈplak kengerin yeni filizlenmiÒ olanÈ kendi çevresinde dönmek, kendi ekseni etrafÈnda dönmek çift “tek mi çift mi ?” oyunu kapÈnÈn arkasÈna konan tahta sürgü

chatouillement ah bon ? visible, en vue apparaître, être en vue, être visible sœur salive avaler sa salive crachat bave vœu, désir ce n’est pas avec des vœux qu’en accède aux tresses de la bien-aimée envier qqn j’aurai aimé, si seulement salière sanguinaire, meurtrier belliqueux, querelleur déplaisant sympathique, carmant, aimable cochon mâle truie présage, augure de mauvais augure, qui porte-malheur femme et enfants, famille impertinent, sans tact gémissement rouille être rouillé, se rouiller rouiller rouillé jaune pâle, jaunâtre cave (femme) qui vient d’accoucher, accouchée s’affaisser (mur) jaloux, envieux qui a le cœur sensible, qui se soucie des autres très sensible, écorché vif nu, dénudé tourner autour de soi, pivoter

to revolve, to pivot

pair jeu de “est-ce pair ou impair?” planche de bois mobile placée derrière une porte qui en s’engouffrant dans le mur la ferme de l’intérieur découper le cuir en lamelle longitudinales

even, even-numbered “is it odds or evens” a wooden bar socketed into a wall to keep a door barred

ver, parasite

worm

zo : cot zo-fer : kit û cot, fer û cot zornaq

zox kirin : zival kirin, zivar kirin zwîrî

deriyi uzun parçalar halinde kesmek, uzunlamasÈna dilimlemek solucan

4

rags, worn out clothes penis bits or shreds of cloth a gourd of untanned goatskin leveret little bell cartilage boor vulgar and unscrupulous fellow to be sprained shabby, out of date a pimple, generally due to an alergy rusthing noise rattle a cry made to make camels move amke a camel sit or crouch stony soil. bishop’s weed ruins to ruin, to shatter, to destroy teenager to molest, to beset (a lady), to harass to becoquettish; to put on coquettish aire to make advances to sb, to come on to sb shit, asshole thrifty drowsy to drowse, to be sleepy drizzle scrap (metal) glutonous, greedy to tickle

over-sensitive, thin skinned nude, bare, bald

to cut leather in longitudinal strips

Îdyomên kurdî Amadekar : Mustafa AYDOflAN kurdî tirkî kumê Elo li serê Celo (an welo, belo) kirin / ali’nin küllahını weli’ye giydirmek kumê elo danîn serê celo

kumê wî ji rastiyê qetiyaye

fransizi se débrouiller faire marcher habilement ses affaires sans fonds propres, (litt.) : mettre le bonnet d’Elo sur la tête de Celo; déshabiller Paul pour habiller Pierre (litt.): son bonnet s’est usé à force de dire la vérité: se dit pour une personne qui, en toutes circonstances, parle avec franchise et qui en subit les conséquences (litt.): le hibou chante dans son campement, il est ruiné, anéanti merdier (litt.): manufacture ou mine de mensonges, si dit de qqn. qui ment beaucoup, mythomane (litt.) : il est en couvaison: il ne sort pas de chez lui, il s’enferme chez lui

dofiru söylemeyi adet edinen ve bu nedenle zarar görmüÒ, dofirucu davut

kund li dewsa (Òûna) warê wî dixwîne

ocafiı sönmüÒ, ocafiında baykuÒlar ötüyor, harap olmuÒ kûpê gû, tûrê gû, meÒka rêxê, kûpê gemarê bok küpü kûreya derewan, mala derewan, yalan makinası kana derewan, kupê derewan, xana derewan, kuÒkuÒe, kufika derewan kurk ketin, bi qup ketin, kurk bûn, evde kuluçkaya oturmuÒ, evden li malê kurk ketiye, li malê ketiye kurkê, çıkmıyor li malê bi qup ketiye kurka li avê hilanî halden düÒmüÒ, periÒan exténué, épuisé kurkê qetiyayî : bû cil û kete min baÒ belası, atsan atılmaz satsan satılmaz se dit de qqn. ou de qqch. dont on ne peut pas se débarrasser kurm tê de livîn, gêrîk (mûrî) di qûnê de yerinde duramayan (litt.) : des fourmis remuent dans son gerîn (bûyîn), xwê tê de bûyîn cul : il ne se tient pas en place; il ne cesse de bouger kurmê darê belası bünyesinde (litt.) : le ver dans le fruit, autodestructeur, personne qui nuit à son entourage, qui cause la perte des siens kurmê eyûbî (bû kurmê eyûbî) kurtulunamayan bela (eyüp un mal persistant, dont on ne parvient peygambere uzun süre musalat pas à se défaire olan kurt gibi) kurmê Òîrî defiiÒmeyen huy nature caractère, qui ne change pas kurmê wî neÒikestin (kurmê wî naÒike) bir Òeye doymamak, doymak bilmeyen en redemander, s’adonner sans cesse à qqch. à une passion kurmê xwe Òikênandin (Òikandin) kurdunu dökmek réaliser une action longuement désirée, céder à une tentation, s’adonner à une habitude kuÒtiyê di ber xelkê de, kedkiro baÒkaları için ter döken, emek sarfeden, qui se tue à la tâche pour autrui ji mala qasê re, kedkiro ji xwe nekiro emefiinden yararlanmayan lawê roja xwe : keysperest fırsatçı, günlük çıkarları peÒinde olan, opportuniste, non fiable güvenilmeyen lawendê karê xwe : ehlê karê xwe iÒinin eri expert, qui connaît son affaire lê bû derê hîz : ji çar aliyan de deriyên her taraftan kuÒatılmak, bir çok être pris par un engrenage, être teÒqeleyan lê vebûn sorunla karÒılaÒmak confronté à une avalanche de problèmes li ber pahn bû, di nav lepan de rohn bû içinden çıkamamak, içinden çıkılmaz s’empêtrer, s’embrouiller duruma düÒmek lê bû xaniyek û ÒeÒ derî çıkıÒ yolu bulamamak, çıkmaza girmek être dans l’impasse, ne pas trouver d’issue lê sor bûyîn bir iÒi canı gönülden yapmak, s’adonner avec ardeur a qqch. kendini iyice bir iÒe vermek, bir iÒe (birine) dört elle sarılmak lê sor kirin kızıÒtırmak, tahrik etmek exciter, provoquer, exhorter li hev sor bûn kapıÒmak, kızıÒmak s’enflammer, s’exciter mutuellement, s’empoignier avec ardeur li hev sor kirin kızıÒtırmak, kapıÒtırmak ramonter, exciter qqn. contre qqn. ketin bin yekî birini kandırmak, etkilemek influencer, remonter qqn. kolan pîvandin kaldırım mühendislifii yapmak passer son temps à battre le pavé li benda girêkan bûyin

li ber çavan reÒ bûn

köprüyü geçinceye kadar ayıya dayı demek, iÒini bitirinceye kadar herÒeyi sineye çekmek gözünde kararmak

li ber çavan reÒ kirin

gözünde karartmak

li ber hilma yekî bûyîn, ketin ber bîna yekî

avutmak, teselli vermek, birinin tesellisi olmak kimseye zararı olmuyor, zararsız

ker jê nakule li xwe girtin, bi stûyê xwe ve girtin li ber ketin, bi ber ketin

li min lêva xwe daliqandin li bayê bezê li bejnê hatin li bejna wî tê li pelika guhê dîwaran ketin

înglîzî skilful at running a business on a shoestring ; robbing peter to pay paul

(litt.) his hat is zorn out from speaking the truth ; said about someone who in all circumstances speaks his mind and suffers the consequences to be ruined, wiped out ; (litt.) an owl hoots in his camp a mess, (litt.) a shit heap a mine of lies ; said of a congenital liar

he has locked himself at home, does not go out (litt.) he is hatching exhausted an expression to descibe so or sthg one can’t get rid of he has ants in his pants

a person who endangers those around him (litt.) the worm in the fruit a persistant ill one is unable to get rid of

an unchanging nature or character to ask for more, to persist in a habit or passion to achieve sth long desired, to give way to temptation, to be slave to a habit

an opportunist ; unreliable an expert to be caught in a vicious spiral to get tangled to be at a dead end to engage in something aith enthusiasm

to incite, provoke, exhort to exite or provoke one another to incite so against so else to influence or incite so spent ones time walking the streets, the stones

qui accepte tout, flatte les autres le temps de parvenir à ses fins (litt.) : devenir noir aux yeux de qqn., to fall into disgrace tomber en disgrâce discréditer, disgracier qqn., to discredit or disgrace so provoquer la disgrâce de qqn. consolant qqn. servir de consolation à qqn. to console so

1) üstüne almak, alınmak; 2) kefil olmak 1) üzülmek, etkilenmek; 2) defimek, defierı olmak; 3) kavramak, anlamak bana ait, bana birak dudak sarkıtmak, surat asmak rüzgar hızıyla yakıÒmak tam ona göredir, tam da ona yakıÒıyor iÒsiz güçsüz dolaÒmak

5

inoffensif, qui ne nuit à personne qui ne fait de mal à personne 1) s’offenser, s’offusquer; 2) cautionner, servir de garant 1) être affecté, se chagriner, s’en faire; 2) valoir la peine, 3) comprendre

inoffensive

laisse-le à moi, j’en fais mon affaire faire la gueule, faire la tête en coup de vent, très vite seoir, être seyant, convenir ça lui va bien, c’est tut lui battre le pavé

leave it to me to sulk like the wind, very fast to suit, tobe suitable it suits him walk the stones

1) to be offended; 2) to sponsor or guarantee so 1) to be moved, sad; 2) to be worth the trouble; 3) to understand

Cureyên laÒê mirovan û îdyomên jêçêkirî Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî qûn qûnçewal, qûn cuhal

tirkî göt, kalça, kÈç, popo iri yayvan kalçalÈ, torba götlü

qûnheban, qûnhinban qûnfireh qûngiran, qûnterik, qûnpehn qûnsist qûnziwa filitîn qûnbigû qûnalêz qûngerm qûntazî

tulum götlü korkak tembel hantal bir iÒten fazla zarar görmeden sÈyrÈlmak, paçayÈ kurtarmak götüboklu, adi, defiersiz yaficÈ, yaltakçÈ konuk evinde yerinden kalkmasÈnÈ bilmeyen yoksul, giyecek Òeyi olmayan, kÈçÈ çÈplak

qûndiryayî, qûn çiryayî

pantalonun arkasÈ sökülmüÒ ya da yÈrtÈlmÈÒ

rih, rû, riden, rîÒ rihdirêj rihsor rihspî rihtapan, rûtapan, rûdergeh rîgaz rihbizin, rînêrî rîgijik, rîgij rihxingilok rihjujî rîtopik rîhspî, rîspî rû rûgewr, rûspî rûgirover rûheyv, rûhîv rûpehn, rûpan rûsor rûçir: rûçarox, rûçerm, rûqaîm rûfener rûgeÒ rû dan rûgirtî, rûstandî rûÒûÒtî rûken, rûbiken rûnerm rûperi rûreÒ rûsar

sakal uzun sakallÈ kÈzÈl sakallÈ aksakallÈ geniÒ sakallÈ çok uzun sakallÈ, sakalÈ bir arÒÈn olan keçi sakallÈ süpürge sakallÈ kÈvÈrcÈk sakallÈ kirpî sakallÈ çember sakallÈ yaÒlÈ, deneyimli, aksakallÈ yüz, çehre ak tenli top yüz, yuvarlak çehreli ay yüzlü geniÒ yüzlü kÈzÈl yüzlü arsÈz, yüzsüz ÈÒÈk saçÈcÈ yüzü olan Òen yüzlü, Òen yüz vermek, ÒÈmartmak yüzalmÈÒ, sÈmarmÈÒ yüzsüz, ÒÈmarÈk güler yüzlü yumuÒak yüzlü peri yüzlü yüzü kara, kabahatlÈ, rezil 1) sofiuk yüzlü, sevimsiz, cana yakÈn olmayan; 2) mahcup yüzü ak, aklanmÈÒ

rûspî rûtirÒ serî : ser kelle, qaf serkundir, serkulind, sercimcim, sergogim sermezin serreÒ sersor serspî, sergewr (li hin deveran) serzebeÒ sergindor serçekûç serzelût, serrût, sergirûz sergolik serker sergurî, serkeçel, keçel sergot sertûjik, serÒûjin serconî sermazî sergadoÒ serÒonik serhiÒk, serreq, kellereq qafqalind serêzing serbilind, serberz serfiraz serfirazî sermest sergiran sernerm sersar sergerm

suratÈnÈ ekÒiten, asÈk suratlÈ baÒ, kafa oldukça iri kafalÈ, kabak kafalÈ iri kafalÈ kara kafalÈ kÈzÈl saçlÈ kafa ak saçlÈ kafasÈ karpuz Òeklinde olan kafase kavun Òeklinde olan, iri ve yuvarlak olan çift kafa dazlak kafa, saçÈnÈ kökten kestirmiÒ öküz kafalÈ eÒek kafalÈ kel fafa, dazlah kafa baÒÈ açÈk sivri kafa kafasÈnÈn tepesi düz olan, yassÈ kafalÈ küçük oval kafalÈ kazan kafalÈ arkasÈ düz kafa inatçÈ, sert kafalÈ kalÈn kafalÈ, anlayÈÒsÈz, budala odun kafalÈ baÒÈ dik, onurlu 1) müÒerref, 2) baÒarÈlÈ, 3) galip, muzaffer 1) onurlanma, 2) baÒarÈ, 3) zafer, galibiyet mest olmuÒ, sermest, esrik afiÈr baÒlÈ, oturaklÈ uysal ihmalkar kolay tahrik olan, fazla düÒünmeden hareket eden

fransizi cul, fesse, croupe, arrière-train gros cul qui a de grosses fesses larges comme un gros sac qui a des fesses larges et plates poltron, lâche paresseux lourdaud se tirer d’une affaire sans trop de dégâts

înglîzî buttock, arse, bottom fat bottom, has a bottom as big as a sack, fat assed having an ass like an inflated wind bag coward, poltroon lazy sluggish to get off scot free

merdeux lèche-cul qui s’incruste chez les gens indigent, très pauvre, (litt.) qui a le cul nu, qui n’a pas de quoi se vêtir qui a le fond de son pantalon déchiré, décousu barbe qui a une barbe longue qui a une barbe rousse qui a une barbe blanche qui a une large barbe qui a une barbe longue qui a une barbiche qui a une barbe hirsute comme un balai qui a une barbe frisée qui a une barbe hérissée qui a une barbe ronde barbe blanche, sage visage, face qui a le teint clair qui a le visage rond qui a le visage beau comme la pleine lune qui a le visage large rouquin(e) effronté éblouissant(e) radieux, rayonnant(e) gâter, traiter avec trop d’indulgence gâté, impertinent effronté, gâté souriant(e), rieur(se) doux, qui a un caractère agréable qui a un visage de fée fautif, coupable, déshonoré 1) froid, réservé, 2) honteux, repentant

asshole, shit arse-licker, ass kisser very poor, indigent, bare arsed, wearing tatters someone who has the seat of his trouser storn or unstiched beard long beard red beard white beard, grey beard road beard long beard goatee hairy beard, like a broom fuzzy beard brisley round beard a grey-beard, an elder face clear or fair complexion round faced a faice as beautiful as a full moon a broad face a red head shameless dazzling radiant to spoil spoilt, impertinent spoilt, shameless smiling , laughing, cheerful pleasant, sweet-tempered has a face like a fairy disgraced 1) cold, reserved 2) ashamed, repentant

blanchi, qui a la tête haute, qui sort favorablement d’une épreuve renfrogné tête qui a une tête démesurée en forme de courge qui a une grosse tête qui a une chevelure noire qui a une chevelure rousse qui a une chevelure blanche qui a la tête en forme de pastèque qui a la tête ronde en forme d’un gros melon qui a une tête avec deux protubérances qui a le crâne rasé tête de veau tête d’âne, qui a la tête dure chauve qui a la tête découverte qui a le haut du crâne pointu qui a le haut du crâne plat qui a une tête menue et ovale qui a la tête cylindrique qui a l’arrière de la tête plat entêté, têtu, obstiné tête dure, obstiné tête de bois qui a la tête haute, digne 1) honoré; 2) qui réussit; 3) vainqueur 1) fierté; 2) succès; 3) victoire ivre (de joie, de plaisir) posé, pondéré, sérieux docile négligeant qui a le sang chaud, vif, agité, remuant

cleared, someone who has emerged blameless from a trial sullen head an extremely big head, a head shaped like a marrow big headed black haired red haired white haired has a head the shapr of a water melon has a round head shaped like a big melon has a head with two proturbences has a shaven head a head like a calf a head like a donkey bald head uncovered has a skull coming to a point on top has a flat top of his head has a small oval head has a cylindrical head has a flat back of his head stubborn stubborn, hard headed wooden headed dignified ; holds his head high 1) honoured; 2) successful; 3) a winner 1) pride; 2) success; 3) victorious drunk (with joy or pleasure), intoxicated steady, serious, solemn docile careless, neglectful hot blooded

6

serserî serÒor, sernixwîn sernizim

serseri baÒÈ efiik, baÒÈ önünde olan edepli, sayfiÈdan dolayÈ baÒÈ önünde olan

serpel, serbipêl

utançtan ya da bir kabahatten dolayÈ baÒÈ efiik, baÒÈ önünde olan içten, hesaplÈ, sinsi sarhoÒ boÒ kafalÈ 1) kÈlÈbÈk; 2) kadÈn iÒlerini yapan

serniz serxweÒ serxalî serjinik, serpirik, serjinkok

serberdayî, serberedayî sergiredayî bê serî stû, sî, hustu, sto stûdirêj stûga stûkut, stûkin, stûqut stûlegleg

1) baÒÈboÒ, bafilantÈsÈz; 2) evlendirilmemiÒ erkek evlendirilmiÒ erkek baÒsÈz, öndersiz boyun uzun boyunlu boynu çok kÈsa olan kÈsa boyunlu leylek boyunlu

stûqalind stûquling stûzirav stûxwar stûÒkestî, stûfirî ! tilî : lipil, tibil, til tilîdirêj tilîkin tilixatûn

kalÈn boyunlu, enseli kufiu boyunlu ince boyunlu boynu bükük, öksüz boynu kÈrÈlasÈ, boynu devrilesi parmak uzun parmaklÈ kÈsa parmaklÈ parmaklarÈ düzgün ve alÈmlÈ, hatun parmaklÈ

tilîzirav tûncik : ehvik, temerî, temenî, temberî, tenborî, temborîk, tûmik, tûÒik tüncikbadayî tüncikdirêj tüncikreÒ tüncikxelek zik zikbilind, zikbel zikçewal, ziker zikjêr : zikdaketi zikkundir ziktilêlî zikmeÒk, zikhinban zikmar zikmezin : xure, hûrmezin ziko : hûro ziktêr : çavtêr zikwerimî, bizik zikliberdev

ince parmaklÈ kahkül, kakül bükülü kahkül uzun kahküllü siyah kahküllü halkalÈ kahkül karÈn, göbek göbefii kalkÈk göbefii çuval gibi göbefii düÒük iri karnlÈ iri ve dÈÒa çÈkÈk göbek tulum göbekli hain, sinsi obur, doymak bilmeyen 1) göbekli, 2) midesine düÒkün gözü tok hamile dofium zamanÈ yaklaÒmÈÒ

ziktijî : ji xwe razî

kendini befienen

ziman, ezman, zar zimanbest, bêzar, bêzar û ziman zimandirêj

dil dilsiz küstah, dili uzun

zimangiran

konuÒmada güçlük çeken

zimannazik edepli konuÒan zimanÒîrîn, zarÒîrîn, zimanxweÒ, zarxweÒ tatlÈ dilli zimanfis, zimantis peltek zimantat, lalûte, tirtirî kekeç, kekeleyen zimantûj konuÒmasÈnda saldÈrgan olan manner zimantal, zartal kaba dilli zimanmar zimanreÒ, zimanpîs, zimanbigû zimanhilû, zimanÒeyik

dilinden zehir akan afizÈ bozuk, küfürbaz kimseyi incitmeden konuÒan

zimanzelal

açÈk ve anlaÒÈlÈr Òekilde konuÒan

zirav ziravqetî, ziravteqî, ziravpirçiyayî

öd ödü kopmuÒ

bêzirav zimanpak, zimanpaqij gun, gunik, pilik, ritil gundiryayî : gunoyî, gunekî, gunosî, ritloyî gunsist gunberan, gunikberan, pilikberan

ödlek temiz afiÈzlÈ erbezi erbezi fitÈfiÈ

ritilgîsk parsûqalind, parsûstûr parsûxwar

sarkÈk testis kibirli, mafirur zayÈf, güçsüz

1) cesaretsiz, 2) iktidarsÈz koç taÒaklÈ

vagabond, clochard qui a la tête basse qui a la tête baissée à cause d’une faute, d’un pêché qui a la tête baissée à cause d’une faute, d’un pêché sournois, calculateur ivre écervelé, qui n’a rien dans la tête 1) qui se laisse mener par sa femme; 2) qui s’adonne à des occupations traditionnelles des femmes 1) vagabond; 2) sans attache, non marié

a tramp, a vagabond humiliated has a bowed head because of a fault or sin has a bowed head because of a fault or sin sly, calculating drunk brainless, empty headed 1) hempecked husband; 2) does tasks traditionally done by women 1) vagabond, tramp; 2) untied, unmarried

(litt.) homme dont la tête est attachée, marié privé de chef cou qui a un cou long qui a le cou très court qui a le cou court qui a le cou très long comme celui d’une cigogne qui a un gros cou, le coup épais qui a le cou de cygne qui a le cou mince pauvre, misérable, abandonné (litt.) que ton cou soit brisé, crève ! doigt qui a des doigts longs qui a des doigts courts qui a des doigts gracieux, ((litt.)) doigts de dame qui a des doigts minces mèche

(litt.) has his head tied, married lacking a leader or head neck long neck short neck short neck very long neck like a stork

qui a la mèche frisée qui a une longue mèche qui a une mèche noire qui a une mèche ventre qui a un gros ventre élevé vers le haut qui a un ventre gros et large comme un sac qui a un gros ventre penchant vers le bas qui a un gros ventre qui a un gros ventre protubérant qui a un vente gros en forme d’outre traître, sournois glouton, insatiable 1) ventru; 2) glouton satisfait, rassasié enceinte, grosse ((litt.)): qui a le ventre à même la bouche, femme enceinte proche de son terme qui a une bonne opinion de lui, qui est content de lui, auto-satisfait langue muet insolent, qui a la langue bien pendu, impudent qui a du mal à parler, qui parle très lentement courtois, affable qui parle avec douceur, beau parleur qui zézaie, qui zozote bègue qui parle d’une manière agressive, blessante

fuzzy hair or locks long locks black locks has a stomach has a high stomach fat stomach, big as a sack has a big stomach that hangs down a fat stomach a protruding stomach a big stomach like a gourd treacherous, sly gluttonous 1) big bellied; 2) gluttonous satisfied, well fed pregnant, big (litt.) has her belly near her mouth i.e. pregnqnt qn dnear her time to have a good opinion of oneself, self-satisfied tongue dumb insolent, sharp tongued

grossier, malotru, qui parle d’une manière grossière qui a une langue empoisonnée, haineuse ordurier, grossier, qui parle vulgairement qui a un langage lisse, qui parle sans blesser quiconque qui parle d’une manière claire, qui a une bonne élocution, éloquent bile effrayé, peureux, (litt.) dont la vésicule biliaire a éclaté poltron, timoré poli testicule, couilles hernie testiculaire

crude, ill spoken, rude

1) lâche, poltron; 2) impotent (litt.) qui a des couilles de bélier, brave, courageux testicule pendant hautain, arrogant, qui a de la morgue faible, impuissant

7

a thick neck a stork’s neck a slender neck poor, miserable, abandonned (litt.) may your neck be broken, die long fingered short fingered has graceful fingers (litt. ladies fingers) slender fingers locks, hair

has difficulty in speaking, speaks slowly curteous, affable soft-spoken lisper stammerer speak in an agressive or wounding

has a poisenous tongue crude, speaks vulgarly smooth tongued speaks clearly, has good elocution bile afraid, timid timid, cowardly polite testicles, balls inguenal hernia 1) cowardly, poltroon; 2) impotent (litt.) has the balls of a ram i.e. brave, courageous has hanging testicles haughty, arrogant feeble, powerless

Termên trafîkê Amadekar : Rojan HAZIM kurdî rêya yekalî rêya dualî tengerê rêya ji herdû rexan ve teng dibe (ji çepê ve, ji rastê ve) rexerê rêya fireh xêzên rê, xiçên rê xêza (xîça) nevebirî xêza (xîça) vebirî xêza (xîça) nîvekê zîkzak peyarê çivaneka bitalûke ya rastê çivaneka bitalûke ya çepê çivanekên bitalûke yên rastê çivanekên bitalûke yên çepê rêya ji herdu rexan ve teng dibe rêya ji rexê rastê ve teng dibe rêya ji rexê çepê ve teng dibe hevrazê bitalûke niÒîvê bitalûke durîyan xaçerê xaçerêya bêkontrol rêya ÒoÒe rêya asfalt pirik pirtan viyaduk asteng bariyer wergeryan

tirkî tek yönlü yol çift yönlü yol dar yol iki taraftan daralan yol

fransizi voie à sens unique voie à double sens voie étroite rétrécissement de la chaussée

înglîzî one way street two-way street narrow track road narrows from both sides

yol kenarÈ geniÒleyen yol, geniÒ yol yol çizgileri tam çizgi kesik çizgi yol ortasÈ çizgisi zikzak yaya yolu safia tehlikeli viraj sola tehlikeli viraj safia tehlikeli devamlÈ virajlar sola tehlikeli devamlÈ virajlar iki taraftan daralan yol safidan daralan yol soldan daralan yol tehlikeli yokuÒ tehlikeli iniÒ yol ayrÈmÈ yol kavÒafiÈ kontrolsüz kavÒak ÒoÒe yol asfalt yol köprücük afiaç dallarÈndan örtülü asma köprü viyadük engel bariyer devrilmek

accotement, bas-côté voie élargie lignes de route ligne continue ligne discontinue linge médiane zigzag voie piétonne virage dangereux à droite virage dangereux à gauche virages dangereux à droite virages successifs à gauche voie qui se rétrécit de deux côtés voie qui se rétrécit à droite voie qui se rétrécit à gauche montée dangereuse descente dangereuse bifurcation carrefour, croisée carrefour libre chaussée route asphaltée ponton pont suspendu fait d’arbres et de branchages viaduc obstacle barrière renverser, faire un tonneau

verge wide road road lines unbroken line broken line centre line, road median zigzag pedestrian crossing, pedestrian street dangerous right turn dangerous curve on the left dangerous curves on the right dangerous curves on the left road that narrows on both sides road that narrows on the right road that narrows on the left dangerous climb dangerous down-hill fork in the road crossroads uncontrolled crossroads causeway asphalt road small bridge hanging bridge made of branches ties together lengthwise viaduc obstacle barrier to be overturned

çivaneka bitalûke ya rastê

çivaneka bitalûke ya çepê

çivanekên bitalûke ya rastê

çivanekên bitalûke ya çepê

rêya ji herdu rexan ve teng dibe

rêya ji rexê rastê ve teng dibe

rêya ji rexê çepê ve teng dibe

hevrazê bitalûke

niÒîvê bitalûke

xaçerêya bêkontrol

Devoka Botî* (I) Amedekar : Cemal ONURSAL kurdî hiÒîn: Òîn, hêÒîn fêkî: fêqî, meywe, mîwe pirteqal karçik: hermî, hirmê ÒebeÒ: zebeÒ tireh: tirî gindur: gundor, qawin, kalek gilyaz: gêlaz leymîn: leymûn, lîmon mandalî: mandalîn, mandarîn fisteq: fistiq, piste guhuj: givîj, guhîÒk, guwîj berî: belût, belot Òehbelût: Òebelot teraqî hiÒinahî: hêÒînahî, heÒînatî qitî: ecûr hîçhar: bîber, îsot lehne: kelem gêzer: gizêr bacanê reÒ: balîcan, bacanreÒ kulind: dolmik, rextik kulind: kulindir, kundir kulindê mîranî, kulindê Òirîn xirtik bamî: bamye kumfeqîrk: kvarik, karok sîrmû: sîrim pirç: por navbirh: navçav ceynik: cênîk kepî: kepû, bêvil, poz kûrtîka çenê: çenegeh izman: ezman, ziman Òikefta dev: esmanê dev izmanuk, izmanê kiçik: zimanok hiluq: aloq, behîvok, gelale raya didanî: reha diran

tirkî mavi meyve, yemiÒ portakal armut karpuz üzüm kavun kiraz limon mandalina fÈstÈk akdiken palamut kestane nektarin sebze acur biber lahana havuç patlÈcan kabak (dolmalÈk) kabak balkabafiÈ kÈtÈr, kütek

îngilîzî blue fruit orange pear water melon grape melon cherry lemon mandarine, tangerine pistachis blackckthorn acorn chestnut nectarine vegetable hairy cucumber pepper cabbage carrot egg plant, aubergine zucchini, courgette marrow, squashe pumpkin cornichon, pickled cucumber bamya gombo, okra okra, gumbo, ladies fingers mantar champignon mushroom yabani sarmÈsak ciboulette chive saç cheveux, chevelure hair iki kaÒ arasÈ, belce glabelle supercilliary arch Òakak tempe temple burun nez nose çene çukurcufiu fossette mentonnière dimple in the chin dil langue tongue damak palais (bouche) palate küçük dil luette uvula bademcik diÒ siniri

fransizî bleu fruit orange poire pastèque raisin melon cerise citron mandarine pistache nerprun gland chataigne nectarine légume concombre russe poivre, paprika chou carotte aubergine courgette courge potiron cornichon

amygdale nerf dental

birh: birû, birî miÒkulk: bijang, mijîlank bîbûk: bîbik, bîbok, bîbî sîvûk: sêvok, sêvik, sêvanik

kaÒ kirpik göz bebefii oyluk kemifiinin, üst ucu yan, böfiür baldÈr omur kaburga kÈkÈrdak topuk aÒÈk çÈkÈntÈsÈ baÒparmak

sourcil cil pupille tête du fémur, extrémité supérieure du fémur flanc, côté mollet vertèbre côte cartilage talon cheville pouce

teniÒt: kêlek qît: qîtik, çîq, paq, baq muhrik: movik, geh parasu: parsû, pirasî, parsî kirkiruk: kirkirîtk, kirkirk pahnî: panî gûzek: gûzik, gozik tiliya beranêkê: tiliya beranî an beranê xîtkên dest: xêzikên dest hinav hinavçûn: navçûn, zikçûn patereÒ: fatereÒk, sipil, dêdik rizyank: rizyane filfil: îsota reÒ, bîbera reÒ kuç: kevir, ber çîtik: zil, leven, qamîÒ bindeq hewdik meÒtel mijmij: miÒmiÒ, qeysî qerenfîl: qerefîl, mêxik xeçxecuk: bûkik, bûkok, bûkanî simbil: sinbil sêwanûk: sîwanok

side, flank calf vertebra rib cartilage, gristle heel ankle, malleolus thumb

el çizgileri iç organlarÈ ishal dalak rezene kara biber taÒ kamÈÒ fÈndÈk fidelik fide kaysÈ karanfil gelincik sümbül Òemsiye çicefii

lignes de main entrailles diarrhée rate fenouil poivre noir pierre roseau noisette pépinière plant abricot clou de girofle coquelicot jacinthe ombellifère

lines of the hand entrails, innards, guts diarrhoea spleen common fennel black pepper stone reed hazelnut nursery, seedling bed plant apricot plant poppy hyacinth umbellifer

K URMANC î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France

www.fikp.org

tonsil dental nerve

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

8

eyebrow eyelash pupil neck of femur

KURMANCÎ hejmar 29

bihar 2001

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arno 8 - 14 nîsan 2001

Civîna 29 emîn a Kurmancî di navbera rojên 4-8/04/2001 an de li Xwendegaha Bilind a Biskops Arno, li Swêdê civiya. BeÒdarên civînê li ser nîÒanên trafîkê, stranên folklorî (strana Gewre Xatûn), xwarin (penîr), devoka Kurdên Qefqasyayê, devoka Botan, ferhenga partî-kurdî, peyvên kurdî di zimanên cîran de xebitîn... Di vê civînê de Salih Akin (Xerzan), Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Michael Chyet (Parîs, WaÒîngton), ElîÒêr (Wan),

Rojan Hazim (Hekarî), Mahmûd Lewendî (Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behroz …ucaî (Kotol), Newzad ∑ukrî (Duhok), Têmûrê Xelîl (Rewan) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Devoka Kurdên Qefqasyayê Amadekar : Têmûrê XELÎL kurdî alkan: pêl, pêlên deryayê aÒûn: aÒûjin, arÒûjin, asûjin axlêve: dema baharê axira zivistanê xilaz dibe û tiÒtên nû jî hela Òîn ne bûne

tirkî dalga çuvaldÈz ipi ilk bahar baÒlangÈcÈ, kÈÒ zahiresi bitÈp kÈrlarÈn henüz yeÒermedÈfii geçiÒ dönemi

axûn ketin axûnê bativk: kînorê ku li ser sûretê merivan çê dibe û bi avî ye yan jî hewa tê de heye. Wexta ew diteqe, dibêjin "ava rûyê wî qetiya". Ango êdî hew Òerm dike. peq, pequlk, avzelêlk belapêjgar: berhingar, belakirr, belafiroÒ berbihêr: bi tehemûl, kesê bi sebir berxweÒ: qasik an amaneke ku ne tijî ye, ne jî nîvî ye, di navbera wan de ye beyanî: hov, wehÒî betreng: bedreng: reng lê nemaye, reng lê çûye betave bûn: beto vebûn biramak: birayên ji dayîkekê lê ne ji bavekî çêt: di navbera cûcikê û varik de

civciv ile piliç arasÈ tavuk yavrusu

çir: tenê ji Òekir re tê gotin; "çirek Òekîr bide" danavî: kulecergî/ hinavkutî kirin

parça (Òeker) canÈndan bezdirmek, usandÈrmak, acÈ çektirmek süzmek

dapalandin: palandin, dawerandin, dawerivandin, darivandin den: reng ji bo qumaÒ, boyax den kirin, avêtin denê derc kirin deya: badihewa, vala deya çûn dibûrî: dilsar, bêÒewat dilq: rol; ew di filmê de di dilqê sereke de dilîze dolîdan: hêlekan, hêlan, hêleçan, hêlik êgin: jina ku kar ji destê wê tê, jêhatî ye êginî gîro: mijûl; ew bi karekî ve gîro ye gîro kirin gono: kesê ku behsa wî tê kirin, lê naxwazin, ew bizanibe, ku derheqa wî de xeber didin. Yê gono hat, yê gono got... govek guhbel: (mecazî): xinzîr, beraz, muxbîr, casûs hahanga: ha anka, ha niha girgîn heytehol: Òayî bi heytehol derbas bû heywangeh: eywan hêlan: mertebe, derence hêle: bêqusûr, lihevhatî; merivekî hêle ye, ango bê kêmasî ye, xerxwaz e hêvÒandin: paÒdestkirin hilgê: hilge: çûyina li zozanan dagêr: dager, vegera ji zozanan hoç: balolk, balîlûk kastîn: ji bo se û kûçikan

tutku kendini kaptÈrmak, bir Òeyi tutkuyla yapmak yüzde çÈkan iltihaplÈ çÈban

fransizî vague fil de grosse aiguille de sacs à grains premiers jours du printemps; période pendant laquelle les réserves d'hiver s'épuisent alors que l'herbe n'a pas encore poussé passion, frénésie, emballement se passionner, s'emballer furoncle

îngilîzî a wave coarse thread for patching up grain sacks the first days of spring, lean period when the winter stores are exhausted but the grass is not yet grozing passion, frenzy, excitement to be attacted or excited, to be carried away furuncle, boil

belalÈ, kavgacÈ sabÈrlÈ, tahamüllü, hoÒ görülü yarÈdan fazla dolu ama tam dolu almayan

belliqueux, querelleur persévérant, patient, tolérant un récipient rempli à moitié

bellicose, warlike persevering ; patient ; tolerant a half filled vessel

vahÒi, yabani solgun, uçuk renkli aniden kaybolmak aynÈ anne ve farklÈ babalardan olan kardeÒler

sauvage pâle, incolore s'égarer, disparaître soudainement demi-frère ou demi-soeur, enfants nés d'une même mère et de pères différents jeune poulet, quelques semaines plus âgé que le poussin morceau de sucre épuiser, rendre malade, exaspérer, tourmenter

wild pale ; colourless to get lost ; to disappear suddenly half-brother or half sister having the same mother but different fathers spring chicken ; a few weeks older than a baby chick piece or lump to sicken, to exasperate, to exhaust

égoutter, décanter

drain, strain

boya, boya küpü boyamak, boya küpüne batÈrmak anlamak boÒuna, nafile boÒuna gitmek, nafile çÈrkmak sofiuk, ilgi ya da yakÈnlÈk göstermeyen rol salÈncak becerikli, maharetli, çalÈÒkan kadÈn, hamarat çalÈÒkanlÈk, becerÈklilÈk meÒgul meÒgul etmek kendisÈnden bahsedilen fakat farkÈna varmasÈn diye adÈ zikredilmeyen

teinte, couleur teindre saisir, comprendre vain être vain, s'avérer vain froid, réservé, peu affectueux rôle balançoire travailleuse, diligente, agile diligence occupé occuper personne dont on parle sans citer sans nom pour qu'elle ne s'en rende pas compte, untel

göbek casus, muhbir hemen; derhal hidetli, ateÒli, aktif tantana, debdebe, azgÈn ayvan, salon derece, düzey mükemmel, dört-dörtlük, kusursuz

1) nombril; 2) génération espion, indic tout de suite dynamique, vif, emporté, qui a le sang chaud faste, pompe hall, salon degré, rang parfait, sans défaut

complexion ; colour to dye to understand vain to be vain ; cold ; reserved ; not affectuous role swing (for playing on) hard-working, diligent diligence busy to be busy or occupied a person being talked about without being named to prevent them from being aware, so-and-so 1) navel ; 2) generation spy immediately, at once dynamic, lively, hot blooded pomp, display, magnificence hall, lounge degree, rank perfect ; faultless

tasaruf etmek, esirgemek yaylaya çÈkma yayladan inme dürüm inlemek

épargner, économiser montée vers les alpages descente des alpages rouleau, sandwich gémir

to save ; to economise going to the high summer pastures coming down from the summer pastures roll, sandwich, to groan, to whine

kelefe: mal, gund yan bajarê hilweÒiyayî, kavil, xirbe, dêris, wêran qoÒ: qoÒî, qoÒme: beza hespan; ketine qoÒê kevezan: gopalê xemlandî yê hêzeran hêzeran kîp: gelek di ber hev de; em di Òahiyê de kîp rûniÒtîbûn kurn: cirna mezin a avê lêpok: berdevk, yê ku pê qeÒmerî tê kirin megîran: mehgiran, nebîran, nagîran: jina ku ducanî ye û dilê wê diçe xwarinekê meke: lazût, gilgilê stembolî mêÒindar: nîÒandar nivatin: mersiye gotin, stranên Òînê gotin parça dil: hêrs, kela dil: parça dilê wî danî pelepistûkî kirin: xwe pê Òîrîn kirin, melaqî kirin peranî: revd: peraniya guran perseng: berbend, perde, perwa; persenga devê wî tune, ango çi tê ber devî wî dibêje. Bêperseng pînc pînc kirin, pînc dan: nav tê dan qaÒûrk: qelpîk: hûrikên ku ji ber birîna daran dimînin qeÒirandin: çavê min naqeÒirîne qol: îmza rêj: bi bereket; erdê rêj rozgar: 1) aqûbet, nesîb, qeder; 2) dewran sarîk: derdanê ji ÒûÒe ku Òivan mastê xwe dikinê nanê sayî: nanê ziwa, tenê nan semer: sed mî (tenê ji miyan re tê gotin) semerek pez: sed pez sîs: çîl sipî, piranî ji miyan re tê gotin soron: çilek, nefsek (tenê ji pisîkê re tê gotin); pisîka soron: pisîka çilek sût: rengê Òîn telalok: kuçikê agir, ku dadidin û di ser re banz didin yan li dorê direqisin temetîsk: tametîtk: xwarinên xweÒ terewil: hemû heywan teyrede: tilûr: hemû teyr û çûk nanê tisî: nanê tisî, bê pêxwarin, “nanê tisî pê fetisî” tolan: holika kûçikan tomik: tar; miÒk dikevine telikê û nikarin jê derên, meriv jî dikevine tomikê toxavk: mastê bi rûn; to turuÒ: curet, cesaret tûzîk: gede filankes xwe nagire bê Òahiya me di dewsa xwe de tûzîkê xwe diÒîne xîzge, xîzgeh zarî bûyîn zendegirtî: ecêbmayî, zendemayî, ÒaÒmayî zûkîn: zûrîn zûrbûn: zilbûyin agûr çingil: reÒe, Òeybûk gicûce: curekî keviran e, gilover e kaxçîn: xweliya ku jê kûzika çêdikin pêpes kirin: binpê kirin, xistin bin piyan pirçûyê xwe kirin: lêva xwe daliqandin, lêvÒor bûn seqirandin: bêdeng kirin seqirîn: guhê min seqirî

viran, yÈkÈntÈ

ruine

ruins

at yarÈÒÈ baston bambu sÈmsÈkÈ

course de chevaux canne (de bambou) bambou étroitement, très serré

horse race cane (of bamboo) bamboo very tight, squeezed

kurna palyaço aÒermek

bassin d'eau en pierre clown, pitre se dit de femmes enceintes qui ont envie de

stone water basin clown describes pregnant women’s whims or desires

mÈsÈr niÒancÈ afiÈt yakmak öfke kendisini sevdirmek sürü (kurt, it, vs) pervasÈz, münasebetsiz

maïs tireur chanter une élegie colère faire du charme; se faire aimer meute (loups, chiens) impertinent

corn, maize sharp-shooter chant an elegy anger to be attactive ; to make oneself loved pack (wolves, dogs) impertinent

tahrik, kÈzÈÒtÈrma tahrik etmek, kÈÒkÈrtmak kereste kÈrÈntÈsÈ ayÈrt etmek, kestirmek, farkÈna varmak imza bereketli, verimli 1) talih, kÈsmet, kader; 2) zaman, çafi çobanlarÈn yofiurt ya da sulu yemeklerini koyduklarÈ camdan kap sadece ekmek, kuru ekmek, yavan ekmek yüz koyun

incitation inciter, exciter, pousser copeau distinguer signature fertile, productif 1) destin; 2) époque recipient en verre dans lequel les bergers mettent du yaourt, des boissons ou des plats liquides du pain sec, seulement du pain troupeau de 100 moutons

incitement to incite; to excite; to egg s.o. on cutting (of wood), chip to distinguish signature fertile, productive 1) destiny; 2) epoch a glass receptacle herdsmen use for keeping yoghurt ; drinks or liquid dishes dry bread ; just bead on its own herd of a hundred sheep

bembeyaz obur (kedi)

blanc, tout blanc, albinos glouton (chat)

white ; completely white ; albino glutonous (cat)

mavi etafÈnda oynanan ateÒ ocafiÈ

bleu bûcher, feu autour duquel on danse

blue bonfire

güzel yemekler hayvanlar kuÒlar kuru ekmek, yavan ekmek it ini tuzak, hapis

mets fins animaux oiseaux pain sec (sans boisson) chenil piège, cachot

fine foods ; delicatessen animals birds dry bread (without drinks) kennel (of a dog) trap ; prison cell

sütün üzerinde oluÒan çifi kaymak cüret, cesaret çocuk, ofiul Òenlifiimize gelmiyor, yerine ofilunu gönderiyor

crème formée sur le lait courage, audace fils, rejeton un tel ne vient pas à notre fête il envoie à sa place son rejeton grève, sablonnière avaler sa langue, rester bouche cousue, ne pas souffler mot stupéfait, sidéré hurler rester bouche bée, être sidéré, épaté tuile, brique en terre cuite épouvantail grosse pierre ronde de construction argile fouler aux pieds faire la tête, bouder calmer, tranquilliser se reposer, se calmer

cream on the top of milk courage ; bravery ; daring son, offspring s.o. is not coming our party and is sending his offspring in his place sandy place, send pit, beach to swallow “one's toungue” ; to keep mum ; not to breathe a word stupified ; thunderstruck to howl to be speechless ; astounded tile ; baked brick scarecrow large round stone used for building clay to trample underfoot to sulk to calm ; to rest ; to calm down

kumsal dili dönmemek, konuÒmadan tutulmak ÒaÒkÈn, hayret içinde olan ulumak hayretten donup kalmak tufila korkuluk iri ve yuvarlak inÒaat taÒÈ kil ayak altÈna almak, ezmek surat asmak yatÈÒtÈrmak, dindirmek dÈnlenmek, yatÈÒmak

Peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de Di zimanê tirkî de (IV) Amadekar: ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ hafta: hefte, heftî, far: hefte, peh: hefteg ham: xam, xav, far: xam han: xan, far: xan, peh: xan hane: xane, far: xane, peh: xaneg, xanîg, part: xanîg hanedan: xanedan (=binemal), far: xanedan harç: xerc, far: xerc harman: xerman (=bênder), far: xermen hasta: xeste, far: xeste (=westiyayî), peh: xesten (=birîndar bûn) hastane: xestexane, xeste, far: xestetxane hatun: xatûn, far: xatûn, su‹dî: xwatîn havan: hawin, hewan, hewing, far: haven, peh: hawen haya: heya (=gunik), far: xaye, peh: xayik, hayik hayhuy: hayhûy, far: hayhûy hem: hem, him, far: hem hemdert: hemderd, hevderd, far: hemderd hemÒehri: hemÒehrî, hemÒerî far: hemÒehrî hemÒire: hemÒîre, far: hemÒîre

fransizî semaine brut, immature, vert caravansérail maison (1) famille; (2) dynastie mortier, plâtre aire de battage malade hôpital dame mortier testiculle tumulte, confusion ainsi-que compagnon d'infortune concitoyen, originaire de la même ville ou région infirmière

2

îngilîzî week raw, immature caravanserail house (1) family ; (2) dynasty mortar, plaster winnowing floor sick, ill hospital lady mortar testicle tumult, confusion as well as, and companion of misfortune fellow citizen ; compatriot nurse

hendek: xendeq, far: xendeq, kende hengame: hengame, far: hengame her: her, far: her herrü: ya herrû ya merrû: ya hero ya mero hezaren: hezarreng, bot: delphinium consolida hÈr: hÈr çÈkarmak: xirûcir hirbo: xirpo hiç: hîç (=qet), far: hîç, peh: hêç hoca: xoce, far: xwace hodbehot: xwe bi xwe, far: xwud be xwud horoz: xoroz (=dîk, dîkil), far: xurûs, peh: xiros hoÒ: xweÒ, xoÒ, far: xweÒ, xoÒ hor: xor, xwar, xar, xwehr, far: xwar, peh: xwar hoÒaf: xoÒav, xweÒav, far: xweÒab, xoÒab hoÒbeÒ: xweÒ baÒ, xweÒbêÒ, far: xoÒ baÒ hunhar: xwînxwar, far: xwînxwar hunriz: xwînrêj, far: xwînrîz hurda: xurde, far; xurde, peh: xortek hurdahaÒ: hûrûxweÒ, hûrûxiÒ, hûrxaÒan huy: xûy, far: xwûy hüner: huner, far: huner, part/peh: huner hünkar: xwînkar, xunkar, far: xunkar, xûndger incir: hêjîr, hejîr, far: encîr, engîr, encîl ibriÒim: hevriÒim, hevirmiÒ, far: ebrîÒm iÒkence: Òkence, far: Òkenc kaftan: xiftan, xeftan, far: xeftan kahraman: qehreman, qareman, far: qehreman kahkül: kakul, far: kakûl kalender: qelender kalleÒ: qeleÒ, qelaÒ, far: qellaÒ, kellaÒ kam: kam, far: kam kama: qeme, far: qeme kart: qert kelek: kelek kelepçe: kelebçe, kelemçe, far: kelepçe kelle: kele, kelle, far: kelle kellepaçe: kellepaçe (=serûpê), far: kellepaçe kem: kêm, far: kem, peh: kem keman: keman, kevan, far: keman, peh: kemançe: kemançe, kemençe, far: kemançe kement: kemend, far: kemend, peh: kemend kemer: kember, kinber, kemer, kimer, far: kemer kenar: kenar, kinar, far: kenar, peh: kener kene: gene, far: kene kenger, kengel: kenger, kengir, kereng kepçe: kepçe, kemçe, far: kebçe, kefçe kepek: kapek, kepek, kapik, far: kepek kereste: kereste, far: kereste kereviz: kerewîz, kerefs, kerewiz, far: kerefs, keresis kerhane: kerxane, far: karxane keriz: karêz, kerîz, far: karîz kervan: karwan, kerwan, far: karvan kervanseray: karwansera, kerwansera, far: kervansera kese: kîse, kîs, kîsik, far: kîse kesek: kesek, kersek keÒkek: keÒke, far: keÒkek keÒkül: keÒkol, far: keÒkûl keÒmekeÒ: kêÒmekêÒ, far: keÒmekeÒ kete: kade kevgir: kefgîr, far: kefgir ki: ku, ko, ke kil: gil, far: gil kilim: kilîm, far: kilîm, gilîm kin: kîn, far: kîn, peh: kên kindar: kîndar kirikit: kerkît, kergît kiÒmiÒ: kiÒmîÒ, kiÒmiÒ kizir, gizir: gizîr korunga: korîgan, qorîngan köçek: koçek, far: kûçek köfte: kifte, kufte, far: kifte kör: kor, far: kûr, peh: kor köse: kose, kûse, far: kose köstek: kostek, far: kûstik köÒe: goÒe, koÒe, far: gûÒe köÒebent: goÒebend köÒk: koÒk, koçk far: koÒk kötek: kotek, kutek, far: kotek küçük: kiçik, qiçik (=biçûk), far: kûçek kükürt: gogird, gûrd, kifrît, far: gûgird külah: kulah, kuleh, far: kûlah külünk: kuling, kuleng, far: kuleng küm: 1) kom, kûm; 2) gom kümbet: gumbed, gunbed, kumbed, far: gunbez, gunbed küncü: kuncî, peh: kuncît küp: kûp küÒne: kuÒne, kizin

tranchée, douve vacarme, tumulte, tapage chaque, chacun ça passe ou ça casse delphinium, dauphinelle, pied d'alouette querelle, dispute grossier, brute rien, aucunement maître soi-même coq plaisant, agréable méprisable entremets de fruits cuits au sirop conversation amicale sanguinaire sanglant, qui fait verser du sang feraille vermoulu, en pièces caractère, habitude art, talent, habilité, dextérité souverain, sultan figue soie torture, sévice cafetan héros mèche de cheveux bohème, personne non conventionnelle traître, déloyal désir, souhait poignard vieilli, endurci, dur radeau menotte tête plat de tête et pieds de mouton 1) mauvais, malicieux; 2) peu, défectueux petit violon à trois cordes lasso ceinture côté, bord tique (du bétail) chardonnette, artichaut sauvage louche son bois, planche, matériau céleri bordel crédule, caravane caravansérail 1) bourse; 2) sac, pochette botte de terre plat fait de blé bouilli avec de la viande sébile désordre, trouble, grande confusion galette faite avec de la farine, du beurre et des oeufs écumoir que, qui argile kilim haine, grief vindicatif, rancunier peigne d'un métier à tisser variété de raisin sans pépin lieutenant du chef de village; dignitaire sainfoin danseur, danseuse boulette de viande aveugle imberbe 1) chaîne de montre; 2) chaînes, fers coin, angle lame de fer pour fixer les coins villa, pavillon bastonnade, action de battre petit sulfure chapeau conique en feutre, bonnet pioche 1) amas, tas; 2) bercail dôme, voûte, coupole sésame jarre variété de vesce

3

ditch, trench tumult, uproar every, each to make or break delphinium dispute, quarrel booby, lout, clumsy boorish fellow nothing, none master one's self cock pleasant, agreable despicable, contemptible stewed fruit with plenty of juice friendly chat, friendly discussion blood thirsty bloody, causing blood-shed scrap metal worm-eaten ; in pieces character ; habit, temperament art, skill, talent, ability, dexterity sultan, sovereign fig silk torture kaftan hero lock of hair bohemian ; unconventional person untrustworthy ; treacherous desire, wish dagger hard, toughened, aged raft handcuff head a dish of sheeps trotters 1) bad, evil, malicious; 2) few : defective small violin with three strings lasso belt side, edge, border tick (on animals) cardoon, wild artichoke ladle bran wood ; timber, plank celery brothel credulous caravan caravanserail 1) purse; 2) bag clod, lump of earth a dish of wheat stewed with meat beggar's cup disorder, great confusion a kind of pancake skimmer, perforated ladle that ; who clay kilim hatred, grudge vindictive comb of a loom kind of seedless raisin (smaller than sultana) assistant headman sainfoin dancer meat balls blind beardless 1) watch chain; 2) fetter, hobble, chains (for prisoners) corner, angle iron hook for fixing corners villa, house a beating, the act of beating or cudgeling small, little sulphur conical hat or cap pick 1) heap; 2) small sheep fold dome, vault, coupola sesame earthenware jar a kind of vetch (given as folder to oxen)

Hinek lîstikên gelerî Amadekar : Selam NÛMAN Lîstikên li derve Çirr, birr, topÒeq, birranê Çavgirtînk TûÒ Nikilkê Xeta Hingilyo Qaç Òepiya (goga) qehfikan Eskerê heval-heval FerÒanê, tefÒok Kab Xar

Lîstikên li hundir Navê Girrê devan Fincan Gustîlk Heftok Reci´ Dam Nehberk Sêberk Tilîqûnk

LÎSTIKÊN LI DERVE TûÒ Ev lîstik bi Òev tête lîstin û hola wê gelekî fireh e; taxek (semtek) yan du tax e, gorî lihevkirinê ye. Lîstik ji ber dîwarekî “niqê” dest pê dike. Berî birra Ayê herin xwe veÒêrin birra Bê kesekî beza ji nav xwe hildibijêrin û dikin bûk. PiÒtî qasekê birra Bê dest pê dikin gazî dikin, dibêjin: "Bûka mîra hat, hat....Qazî, miftî beledî hat, hat" û diçin bi hev re li kesên Ayê digerin. Heger çavên wan bi kesekî ji Ayê ket wê biqîrin, bêjin: TûÒ û bûka wan dest pê dike baz dide vedigere “niqê”, dîwarê ko ji ber hatibû. Dema ko birra Ayê dengê TûÒ dibihîsin pey bûkê dikevin, hewl didin wê, berî bigihîje dîwar bigirin. Heger birra Ayê bûk girtin ewê piwanekê bigirin û careke din herin xwe veÒêrin, ya na ew ê têkevin Òûna birra Bê. Heger birra Bê kirin nekirin kesek ji birra Ayê nedîtin niqteyekê winda dikin û careke din birra Ayê diherin xwe vediÒêrin. Xeta, Malikanê, Kulî-kulî, Çolanê, Teytok Ev lîstika ha jî navnetewî ye. Du mirov yan du birr dikarin bi xetayê bilîzin. Awayê wê li nik me bi vî rengî bû: A û B dilîzin. A dest pê dike dilîze. Divê ji çargoÒeya yekê dest pê bike, qehfikê xwe bavêje çargoÒeya yekê û xwe di ser re çeng bike û bi nikilkê (li ser lingekî) here ya 2an û 3an, û paÒê bi herdu piyan here 4an û 5an, 6an bi nikilkê û 7an û 8an bi herdu piyan, û bi vî awayî vegere heta 2an, rahêje qehfikê xwe, xwe di ser 1ê re çeng bike û ji xetayê derkeve. Vêca ew ê qehfikê xwe baveje 2an, qehfikê wî divê bikeve nav çargoÒeyê û nere ser xetê, heger qehfik bikeve ser xetê diÒewite. Dema qehfik digihîje 4an divê mirov bi nikilkê here heta 6an. Heger qehfik nekeve çargoÒeyê dor dibe ya lîstikvanê din, B. Heger dor vegeriya A, ew ê dîsa qehfikê xwe bavêje çargoÒeya ko tê de Òewitî bû. PiÒtî çargoÒeya 8an lîstikvan ji xetayê, ji aliyê 7an û 8an, derkeve û qehfikê xwe bavêje çargoÒeya yekê, heger qehfik li çargoÒeyê bikeve ew çargoÒe li lîstikvanê din qedexe dibe, divê lingê wî pê nekeve.

Hingilyo, Pilîtanê, Qîtik, Darqîtik, Çiling

û bi destên xwe bigire, heger qaç ji destê wî ket ya nikaribû qaç bigirta firset ji pawanê gogê re dibe ko pey keve, wî berî bigihîje xêzê bigire. Bi girtina lîstikvanekî pawanê gogê rizgar dibe û yê girtî dikeve Òûna wî.

Ev lîstik bi darekî mezin qasî kaÒoyekî û darikekî biçûk qasî hostekê tête lîstin. Du alî dilîzin, her alîyek ji 2 ta 5-6 lîstikvanan e. Lîstik du beÒ e. BeÒê 1ê: Birra Ayê li ber du kevirên biçûk dest pê dikin. Her yek ji wan darikê biçûk datîne ser herdu keviran û bi darê mezin lê dide. Birra Bê ko li holê belav dibin, hewl didin darikê biçûk li hewayê bigirin, heger girtin dê ew kesê lê xistiye biÒewite û bibe dora kesekî din ji birra Ayê. Heger negirtin û darik li erdê ket ew ê yek ji birra Bê darik ji cihê ko lê ketîye bavêje herdu keviran. Heger darik bi qasî dirêjahiya darê mezin nêzî herdu keviran be ew kesê birra Ayê yê li darikê biçûk dabû diÒewite. Dema kesê ji birra Bê darik davêje herdu keviran kesê birra Ayê, yê li darikê biçûk dabû li ber keviran dimîne û hewl dide ko li darikê biçûk bide (berî bikeve erdê). Heger lê da û darik bi hewayê ket û hate girtin ew ê biÒewite. Heger na ew ê qonaxa(mesafeta) navbera darik û herdu keviran bipîve (Pîvan darê mezin e) û çend dar derkeve ew ji birra Ayê re weko niqte (piwan) dihesibin. BeÒê 2an: Niqtên kîjan birrê pirtir bin ew dest pê dikin, her yek ji wan sê caran li darik didin. Ji ber herdu keviran dest pê dikin. Darik divêt ramedandî li erdê be û lîstikvan bi darê xwe li guhê darik dide ko bipengize û li hewayê ta jê bê lê bide. Mafê her lîstikvanekî heye ko sê caran mihawele bike darik ji erdê rake. Dema birra Ayê (em ê bêjin ko niqteyên birra Ayê pirtir bûn) karên xwe diqedînin birra Bê dest pê dikin ji cihê dawî yê ko darik lê ketîye, yek bi yek û ber bi herdu keviran bazdidin û bi bazdanê re dibêjin Hingilyoooooo bê ko bihna xwe berdin. Herdu birr bi hev re bi kesê bazdide re bazdidin ji bo wî kontrol bikin, ka bihna xwe berda ya na. Heger bihna xwe berda ew ê raweste û yekî din ji birra wî dewam dike. Heger birra Bê bi vî awayî gihiÒtin niqê (herdu keviran) bi ser dikevin û dibe dora wan ko li ber herdu keviran bin. Heger na her yek ji birra Ayê li kolîna kesekî ji birra Bê siwar dibe û dibe nik niqê.

…epiya (goga) Qehfikan Lîstik ji 8-11 qehfik, Òepiyek (gogek, gelek caran ji paç û terîÒan bû) biçûk (qasî Òepiya tenîsê ye) û du birr lîstikvanan e. Xêzekê dikiÒînin û qehfikan datînin li ser hev. Xêz bi qasî 3-4 mitran dûrî qehfikan e. Heger birra Ayê li nik qehfikan bin ew ê Bê, yek bi yek Òepiyê (gogê) bavêjin qehfikan, hewl bidin wan ji ser hev bixînin. Heger kesekî ji birra Bê qehfik nexistin ew ê herin têkevin Òûna birra Ayê li ber qehfikan bimînin. Heger lîstikvanekî ji Bê qehfik bi Òepiyê (gogê) ji ser hev xistin ew ê kesên Bê herin qehfikan daynin li ser hev, di vê demê de birra Ayê diherin pey Òepiyê (gogê) dikevin, digirin û davêjin kesên birra Bê, û her kesek ji birra Bê Òepî lê bikeve diÒewite û ji lîstikê derdikeve. Heger birra Bê bikêrhatî bin û karibin qehfikan daynin li ser hev berî biÒewitin bi ser dikevin û niqteyekê qazanc dikin, ya na ew ê têkevin Òûna birra Ayê û bibin pawanên qehfikan. FerÒanê, TefÒok Lîstikvan ji xêzikekê ferÒên(qaçên) xwe davêjin pakêtn(kerton, qutî) vala yên çixaran. Pakêtan di nava giroverekê de datînin li ser hev û niqteyan(piwan) didin her pakêtekê. Vêca her pakêtek ji giroverê derdikeve niqteyên wê didin xweyê ferÒ. Eskerê heval-heval Du birr dilîzin. Birra Ayê xwe vediÒêrin û birra Bê diherin li wan digerin. Divê birra Bê hemû kesên birra Ayê bigirin ji bo bi ser kevin. Birra Ayê jî divê herin destên xwe li niqê bixin. LÎSTIKÊN LI HUNDIR Fincan Zivistanê gundî bi vê lîstika ha li hundiran dilîzin. Du birr dilîzin. Birra Ayê 7 fincanan li ser dev li ser tebekekê datînin û gustîlkekê diêxin bin fincanekê ji wan 7 fincanan. Vêca birra Bê divê pê derêxînin ka gustîlk di bin kîjan fincanê de ye, heger cara yekê pê derêxistin hingê tebek dibe ya wan, yanî ew tebekê digerînin. Heger birra Bê rahiÒt fincana yekê bi mebesta gustîlkê û gustîlk ne di bin de bû deh niqte jj wan kêm dibin, lê dikarin xwe ji 10 niqteyan rizgar bikin (xwe biÒon) dema karibin fincaneke din pûç bikin(bêjin ko gustîlk ne dibin wê fincanê de ye). Heger gustîlk di bin wê fincanê de derket 6 niqteyên din ji wan kêm dibin û birra Ayê ji nû ve tebekê digerîne. Li hin deverên din bi awayekî hêsantir dilîzin. Birra Ayê 12 fincanan datînin li ser tebekê û birra Bê divê pê derxînin ka gustîlk di bin kîjan fincanê de ye, heger pê derxistin tebek dibe ya wan, ya na ew ê Birra Ayê dîsan tebekê bigerînin û niqteyekê qezenc dikin.

Qaç, TefÒ, ToÒ Qaç (tefÒ) kevirekî(berekî) pehn e, bi qasî kefa destekî ye. BeÒdarên vê lîstikê bi kêmanî ji 3 lîstikvanan in. Lîstikvanek (mak) li ber gogek piçûk (ji kevir e) dimîne, ew gog di orta giroverekê de ye. Berî lîstik dest pê bike her lîsikvanek qaçê xwe ji ber gogê davêje xêzekê (xêza ku lîstikvan qaç jê davêje goga piçûk, ji xêzê ta goga biçûk heye 5-6 metr), xweyê qaçê ji xêzê herî dûr dibe mak. PiÒtî mak te’yîn dibe dest bi lîstikê dikin. Her yek ji lîstikvanên din qaçê xwe davêje wê goga piçûk, hewl dide ku gogê ji groverê der û dûr bixe, heger bi ser ket wê here qaçê xwe bîne û vegere paÒ xêzê û herweha lîstikvanên din jî diherin qaçên xwe yên ku li gogê neketibûn tînin û vedigerin paÒ xêzê. Vêca dema gog ji girovera xwe der dikeve ew lîstikvan ê li ber (mak) wê vedigerîne cihê wê û hewl dide lîstikvanekî bigire berî lingê xwe dayne ser qaçê xwe(yanî lîstikvanên li nav xêzê û qaç). Heger lîstikvan lingê xwe danî ser qaçê xwe nabe mak (pawanê gogê) îÒê xwe jê bîne. Ew kesê lingê xwe daniye li ser qaçê xwe li hêviya gog ji grovera xwe der bikeve dimîne ji bo karibe rahêje qaçê xwe û vegere xêzê. Ew kes ê ku lingê xwe daniye li ser qaçê xwe dikare bê ku destên xwe bi kar bîne qaçê xwe dayne li ser rûyê piyê xwe û bilind bike

4

gustîlkê li nik yekî ji birrê vediÒêrin, dema vediÒêrin cilikekê yan perdakê bi ser xwe de dadikin û piÒtî gustîlkê vediÒêrin wê cilikê yan perdê davêjin. Vêca birra Bê divê pê derêxînin ka gustîlk bi kê re ye. Birra Bê dikarin yekser texmîna xwe bêjin ko gustîlk bi sobê li nik X e. Heger rast derket birra Bê niqteyekê qezenc dikin û dibe dora wan, heger na birra Ayê niqteyekê qezenc dikin û careke din gustîlkê vediÒêrin. Bi awakî din birra Bê dikarin kesên birra Ayê yek bi yek pûç bikin ta kesê gustîlk pê re ye dimîne. Heftok, Pêncoke, Pêncokanê, Pênckevir, Delo Kevirê lîstika Heftokê Òayik, qasî xarekê biçûk e, lê ne wekî xarê girover e. Gelek cûreyên lîstika Heftokan hene. Yek ji wan bi vî awayî ye: Du kes bi 5 heftokan dilîzin. X dest pê dike, her pênc heftokan diêxe destekî û bi teliya mezin û ya nîÒandanê heftokekê digire û davêje jor, bi avêtina wê heftokê her çarên din datîne erdê, divê heftok a li hewa berî bikeve erdê bigire. Heger ew heftok ne girt diÒewite û heftokan dide Y. Ji xwe heger girt ew ê dewam bike û heftokê careke din bilind bike û bi avêtina wê re rahêje heftokekê ji her çar heftokên din û bi vî awî radihêje her çar heftokên xwe, pêÒî yek û yek(bela), dido û dido(doko), sisê û yek(sêko) paÒê her çar bi hev re(tepo). PaÒê her pêncan bi hev re û bi her du destan davêje ser piÒta destên xwe, nabe yek ji wan bikeve. PiÒt re wekî destpêkê çar heftokan li erdê belav dike, tiliya nîÒandanê ya destê din datîne ser ya ortê û bi tiliya mezin re kevanekî çê dike û datîne ser erdê (qilo) û yek bi yek bi avêtina heftokê ber bi jor ve heftokên din di bin wî kevanî re derbas dike. Heger lîstik bê ÒaÒî xelas kir cezayê Yê dibe Qirincok(meqesok), mîkutok û Òiyatok. Y kefa destê xwe datîne erdê û X bi avêtina heftokê re qirincokekê ji piÒta destê wî dide, û piÒt re mîkutekî yanî bi kulma destê xwe lê dixe. Òiyatok bi xwe ne ceza ye, lê piÒtî qirincok û mîkutan X piÒta destê Yê miz dide.

Reci`, Lîstika Òivanan Du lîstikvan dilîzin. Du rêz kortik çêdikin, her rêzek ji 9 kortikan e. 95 reci` in. Reci` kevirek biçûk, Òayik û rengîn e. Cilekekê davêjin bi ser kortikan de da ku reci` gemar ne bin. Her lîstikvanek bi 45 reci`an dilîze. PêÒî 5 reci`an diêxin her kortikekê û dest pê dikin reci`an bi dorê digerînin. Heger du reci` di kortikekê de bimînin dibin para yê ku reci`an digerîne. Herweha derdê her lîstikvanekî ew e ku nehêle firseta mayîna du reci`an di kortikekê de ji ê dî re çêbibe.

Gustîlk, gustîranê

Girrê devan

Lîstika Gustîlkê jî hema hema wekî lîstika fincanan e. Endamê her birrekê palên xwe didin dîwarekî û beramberî hevudu rûdinên. Herdu birr li hev dikin ko sonda wan bi tiÒtekî be(li nik me bi Sobê bû). Sond ne bi Xwedê bû ji bo sonda wan dema ne rast derkeve li wan nekeve û gunehkar nebin. Birra Ayê dest pê dikin

Ev lîstik, wek lîstika navê a hêzê ye. Du lîstikvan xwe li ser erdê radimedînin, serê her yekî ji wan li alê linên ên din e. Her yek lingekî (eynê lingên, ê rastê yan jî ê çepê) bilind dike û herdu lingan li hev badidin. Vêca her yek hewl dide ku lingê ê din daxîne erdê.

Devoka Botan Amadekar : Cemal ONURSAL kurdî badan, çerx kirin, viz kirin, doÒ kirin, zivirandin behs kirin, çêl kirin, qal kirin, kad kirin, gilî kirin behs: mijar bejinbûst: pot, poto, kindiz, qambihost, bejinbihost, bocî berav: perav: lêva avê; beravê çem berezava: birazava, ÒoÒbîn bersifk: bûç lêdan: qoç lêdan cem: ferd, cemb, ta çarîk: hîzar, çarÒev, eba çeltik: çentik, tûrik, xilîdank çikilandin: çikandin, nikandin çîçûk: çêlik, çêçik çîk: çîk dan, çîk ket lingê min çilêçilê: pelçimok; pîrçemek, pêrçenk, perçemûk, ÒevÒevoh, ÒebÒebk, baçîmêlk, Òevrevîng, çekçekûle, balçêmk, ÒibÒibêlok, ÒebÒebotk, pêçermik, , pêlçemek, Òevekur, Òivînek, pelsînik, pêrcemk, perçem, boçermik, Òebpare, bêrçenk, baçermok, balçermok, çil, çîlî, çîlî çîlî dayin dehfik: dafik, reÒbend deng dan: deng vedan, alan dan, vebeyîn dêÒîr dil bûrin: dil bihurîn, dil xewrîn, ji xwe veçûn, dil xerbilîn, dil ji bîr çûn dimûhr: peÒkreÒ ecûze: ecûzpîr, pîrasêr, pîrebok, cadû, cazû, pîrhevî fihêt: Òerm,, fedî, eyb fehêt, heya fiÒ: fiÒe, tewÒ fît dan, sîr dan, fitne dadan, pînc kirin, nav lêdan, gijgijandin fitîl: petîl, pilte, pilta girgire: giregir girÒ: kêran gulîvank: gulifank: kelef, gac, peng, penge gûvik: kovik haval: heval hogir helandin: buhujandin Ìelîn: buhujîn heskû: hesk Ìewdel: hevdal Ìeyf: tole hinda kirin: winda kirin, berze kirin hinda bîn: winda bûn, berze bûn Ìinne: xena, hene hîlet: taqet hûsandin: hêsan kirin, sûn, tûj kirin jinbî : jinebî jirmam: jinmam jixal: jinxal kadik keçxal: keçxaletî kincik: potir, paç, kincir kitik: piÒîk, kêtik, pisîng, piÒîle kurh: kûre kurha vira: kûra viran kûx: kokel kuleh: kulî kûlîk: holik, kepr kundê kûr: kundû kor, bûm, kund liqayê hev hatin: rastî hev hatin, pêrfiî hev hatin, li semta hev hatin, bi ser hilbûn maldemayî: dimaldemayî; keça dimaldemayî malxezur: malxezûr, xezûran mastê keyandî: dewê kilayê, dewê keyandî meqeÒ: kefgîr meÒrebe: avkîne, parç, ÒemÒaq, sirahi metqeb: xiÒab nalîn, nalenal kirin nesil: nifÒ, cîl pêçandin: pêçan alandin: lefandin alîn: liyan, lefîn, ji kê reviyam, lê aliyam pê êxistin: pêxistin, vêxistin, hil kirin pê guhartin: tiÒtek bi tiÒtek din guhartin pirtik puÒî: pêÒî: mimisk qazid: qasid: peyamber qazûqeder: keskesor, heftreng qedemge: daÒir, edebxane, destavxane, avrêjxane, avdestxane, çolik qehirîn: xemgîn bûn qereÒanî qevastin: qebastin qirçandin qupçe: biÒkok, biÒkoj, kespir, qumçe, biÒkote qûbqab: qabqab qûçxane: qûÒxane, quÒxane razan: nivistin, raketan, ramedan, xew kirin razandin recifîn: ricifîn, rihilîn rewde: kom, birr, qefle rêkirin: bi rê kirin, verêkirin, Òandin, hinartin rihsivik: cansivik, xwînsivik rîsasî: zirincî, qirÒûnî

tirkî çevirmek bahs etmek bahis cüce sahil, su kenarÈ safidÈç veranda kafa vurmak yükte her iki çuvaldan biri kadÈn çarÒaf kÈldan yapÈlan ve omuza asÈlan çanta dikmek civciv kÈsa süren yofiun sÈzÈ yarasa

fransizî faire tourner, tordre, pivoter parler, évoquer, traiter de, mentionner sujet, matière nain rive, rivage garçon d'honneur véranda donner un coup de tête grand sac en poils de chèvre tchador sacoche en poils de chèvre planter poussin douleur vive de courte durée chauve-souris

îngilîzî to turn, to turn round, to rotate, to spin to talk (about), to mention, to treat (of subject) topic, subject dwarf shore, coast, bank bridegroom's best man veranda To give a head-but large goatskin bag chador a bag made of goat hair to plant chick acute but short-lasting pain bat (animal)

dadÈ kuÒ tuzafiÈ yankÈ vermek, yankÈlanmak süt anasÈ baygÈnlÈk geçirmek

nourrice piège à oiseaux résonner mère de lait, femme qui allaite un bébé qui n'est pas le sien défaillir, se sentir mal

child's nurse bird-trap to echo; to resound wet nurse to feel faint, to be overcome

ufiursuz cadÈ utamç abes, nafile, saçma kÈÒkÈrtmak, tahrik etmek,

qui portemalheur, oiseau de malheur sorcière honte vain, futile, absurde exciter, inciter, instiguer

ill-omened, inauspicious witch shame, bashfulness futile, vain, absurd to instigate, to excite, to incite or plot

fitil ileri gelenler kiriÒ iplik çilesi huni arkadaÒ, yoldaÒ can arkadaÒÈ, kafadar, yakÈn dost ertimek, çözmek erimek, çözülmek kepçe bulamaç intikam, öc kaybetmek, yitirmek kaybolmak kÈna takat bilemek dul kadÈn amca karÈsÈ dayÈ karÈsÈ peynirli pide dayÈ kÈzÈ bez parçasÈ kedi ateÒ ocafiÈ yalan küpü afiÈl çekirge çardak baykuÒ karÒÈlaÒmak

mèche notables, personnages importants poutre écheveau entonnoir camarade, ami, compagnon ami intime, copain faire fondre, dissoudre fondre, se dissoudre louche bouillie à base de farine et de raisiné à l’usage des parturientes vengeance perdre se perdre, être perdu henné force, énergie aiguiser, affûter veuve la femme de l’oncle paternel la femme de l’oncle maternel pain fourré au fromage cousine, fille de l’oncle maternel pièce de toile, de tissu chat four, fournaise bonimenteur, qui ment comme il respire, mythomane cabane, hutte sauterelle treille, tone hibou, chouette, duc rencontrer qn, croiser

wick leading citizens, important public figures beam hank, skein (of thread) funnel comrade, friend, companion intimate friend, like-minded person melt, dissolve to melt, to dissolve, to melt down ladle thick porridge made with flour, butter and syrup or raisins vengeance to lose to get lost henna strength, energy to sharpen, whet, grind widow wife of paternal uncle wife of maternal uncle bread stuffed with cheese maternal uncle’s daughter piece of material, of cloth cat furnace, oven pathological liar hut, cabin, shed grasshopper trellis, bower owl to meet (s.o.), to encounter

evde kalmuÒ (kÈz) kayÈngÈller yayÈk yofiurdu kevgir sürahi matkab inlemek kuÒak, nesil sarmak dolamak dolanmak yakmak, tutuÒ turmak defiiÒ tokuÒ etmek kuÒ tüyü sivri sinek elçi, mesaj götüren kuÒafiÈ yüznumara, tualet

vieille fille: qui n'a pu quitter le foyer paternel belle-famille; les parents de l'épouse petit-lait de baratte écumoire carafe perceuse gémir génération emballer, rouler, emmailloter, envelopper enrouler, entourer, ceindre s'enrouler, s'enlacer, éteindre, prendre dans ses bras allumer troquer, échanger plume moustique messager are-en-ciel toilettes, w.c.

spinster ; old maid in-laws, wife's parents butter-milk skimmer, perforated ladle decanter drill , auger to moan, to groan generation to wrap up, to bandage, to swaddle to wind, to wrap around, to roll up to hug, to clasp, to take into one's arms to light (lamp, fire, pipe) to barter, to exchange feather mosquito messenger rainbow toilets, rest room, w.c.

üzülmek duvak atlamak çatÈrdatmak düfime takunya tencere uyumak uyutmak titremek, titreÒmek küme, gurup gôndermek, yollamak tezcanlÈ kurÒun rengi, kurÒuni

éprouvrer de la peine, avoir du chagrin, être triste voile nuptial, voile de la mariée sauter, passer au-dessus de faire craquer bouton sabot (chaussure en bois) casserole dormir faire dormir trembler, frissonner, tressaillir groupe, bande, nuée envoyer, expédier agile, vif gris, gris de plomb

to be sorry, to feel sorry bride’s veil to jump, to skip, to pass over to be irresistible button a clog saucepan to sleep put to sleep to tremble, to shiver, to quake group, gang, host to send agile, nimble lead colored, gray

Ferhenga partî-kurdî (II) Amadekar: Behroz …UCAÎ partî çar çefar çefardes çeman çer çera‹ çewa‹an çuhrbad çwend, çond çihreg çînçiÒ çuhrom dadwar dameg dendan derd drafÒ der‹ dro‹ druÒt draxt des desom deÒt dwades dûd dojex dûr dîdem dijwar dêm dên dênawer dêw ferrax fremon frêÒteg gendag gund gyang gyanwar gêhan girwgezn hembend hem hencam hrê huner hiÒt jehr jehrên jeman jen jîr jîrîft jîwehr kar karwan kedeg kehrêz kenîg kedixweday kuÒt kên kîfÒer lerz mah man masyag merd merdohm mer‹

kurdî çar, çare çar çardeh zeman çer-; çêrçire, çira çawan çarpê çend

tirkî çare, çözüm dört ondört zaman ot ; otlamak çÈra nasÈl dört ayaklÈ kaç, ne kadar

fransizî solution, remède quatre quatorze temps paître lampe comment quadripède, animal combien, quelques

ingîlîzî solution, remedy four fourteen hour, time graze lamp how quadruped, animal as much as, how many çihre, çehre çehre, yüz face, apparence face, appearance çinbiçmek, derlemek collecter, recueillir collect, gather, pick çîk, çiÒt, tiÒt Òey chose thing çarem dördüncü quatrième fourth dadwer yargÈç juge judge davik, dave, dav tuzak trappe trap, snare dindan, diran, didan diÒ dent tooth derd dert peine, souffrance pain, suffering direfÒ, direwÒ bayrak, sancak bannière, drapeau banner, flag dirêj, derx uzun long long direw, derew, dro yalan mensonge lie, deceit & durust, dirust hepsi, tam, iyi tout, bien whole, well drext, dar afiaç arbre tree deh (dimilkî: des) on dix ten dehem (dimilkî: desim) onuncu dixième tenth deÒt ova, çöl plaine, désert plain, desert diwazdeh, dozdeh on iki douze twelve dû duman fumée smoke dojeh, dûzex cehennem enfer hell dûr uzak loin far dîdem taç guirlande crown of flowers, garland dijwar güç, zor, güçlük difficile, difficulté harsh, hardship dêm yüz face face dîn din religion religion dîndar, dînwer dindar religieux, croyant religious, devout dêw dev demon demon fireh geniÒ large, vaste broad, spacious ferman ferman ordre, injonction command, unjunction firiÒte, feriÒtex melek apôtre, ange apostle, angel gend, genî kokuÒmuÒ pourri, putréfié stinking, foul &gund ordu, ordugah armée, camp militaire army, army camp giyan, can ruh âme soul giyanwer ruhlu, canlÈ vivant soul-possessing, living creature cîhan dünya monde world girtutmak prendre, saisir take, seize, grasp gence, gezn, xizne hazine trésor treasure hembend hapishane compagnon fellow captive arkadaÒÈ de prison hem, hev ortak com— —mate encam bitirmek, finir, complèter finish, complete, fulfill tamamlamak dimilkî: hirê üç trois three huner marifet, beceri talent, vertu virtue, skill hiÒt bÈrak laissé left (past of leave) jehr zehir poison poison jehrîn, jehrî zehirli empoisonné poisonous zeman zeman temps, heure time, hour jin kadÈn femme woman jîr akÈllÈ, zeki intelligent, sage intelligent, wise jîrî, jîrtî zeka, zekilik sagesse, intelligence wisdom, intelligence jiyan, jîn hayat vie life kar iÒ travail, acte work, deed karwan kervan armée en marche, army on the march, armée army ke- (kebanî) ev maison house karêz kanalizasyon canalisation underground channel keç, kÈz fille, mademoiselle girl, maiden (dimilkî) keynek kedxweda ev sahibi maître de maison master of the house kuÒt öldürdü a tué has killed kîn kin vengeance, revanche vengeance, revenge kiÒver bölge, ülke région du monde region of the world lerztitremek trembler tremble meh ay mois month mînkalmak rester remain, stay, dwell masî balÈk poisson fish mêr erkek homme man meriv insan, halk peuple, gens, mankind, men, humanité people, humanity mêrg çayÈr prairie meadow

partî meren mes mesader mest muhr muhreg mujdeg

kurdî mirin mezin mestir, mezintir mest muhr, mohr, mor movik mizgînî

tirkî ölmek büyük daha büyük sarhoÒ mühor omur müjde

mur‹ mur‹arîd mey mê‹ mêhman mihrban

mirîÒk mirwarî, mirarî mey mij mêhvan, mêvan mihriban

mêÒ mêx nafeg nam naz nazag ni‹ad nigar

mêÒin mîx, mix nav, navik nav naz nazag, nazik niyaz nîgar

na‹n nehum nemaj nimay

nan nehim, nehem nimêj, nivêj nimîn-

kuÒ inci Òarap sis konuk, miafir rahman, merhametli koyun çivi orta, merkez ad naz nazlÈ dua, dilek nakÈÒlamak, resimlemek ekmek dokuzuncu namaz gösterme

ner newag noxzad nêmroj nîÒan pad ped‹irw-

nêr niwa, newa nûza nîvroj, nîvro nîÒan pê pejir-(andin)

pedîj pedixÒah-

dij padiÒah

pedwend

perwerz

pêbend, pêwend, peywend pênc =perjîn, pejan, perja, perçîn, pêjan (=sênc) perwerî

peryaj peÒ peÒêman pewaj pewag pur

pîroz paÒ poÒman, peÒîman paqij, pakij pak pir

pîl pilleg pêÒ ruwan robas roj rojanîg

fîl, (dimilkî: pîl) pille, pîlekan, pêlekan pêÒ rewan rovî roj rojanî

rojeg roÒn roÒnîft rêxt saj

rojî roÒn, rohnî, ronahî rohnî, ronahî rêht, rêt saz

sed safsêr snaj ser sray serheng srod suxreg sext sisteg sêweg

sed ÒimÒîr, Òûr, simÒêr ajne ser strê— serheng sirûd sor, suhr, sur sext &sist sêwî

penc perjar

6

fransizî mourir grand plus grand, plus âgé ivre, intoxiqué sceau vertèbre bonne nouvelle, message oiseau perle vin brouillard hôte clément

ingîlîzî to die great greater, older drunk, intoxicated seal vertebra good news, message

mouton clou centre, milieu nom plaisir, désir grâcieuse, délicate prière, obéissance peindre, dessiner

sheep nail, rivet centre, middle name pleasure, delight graceful, delicate prayer, obedience paint, draw

pain neuvième obéissance montrer, démontrer, manifester eril, erkek mâle hava, melodi mélodie, air yeni dofimuÒ çocuk nouveau-né güney sud iÒaret, niÒan, sancak bannière, signe ayak pied kabul etmek, almak accepter, recevoir, prendre karÒÈ, zÈt contre, opposé padiÒah ayant le pouvoir, qui règne bafi, iliÒki lien, connection, attache beÒ cinq yasak prohibition

besleme

nourriture

bird pearl wine mist guest kind, kindly

bread ninth obedience show, demonstrate male melody, tune newborn south banner, sign foot accept, take, receive opposed to, against have power, rule, reign connexion, clamp five prohibition

nourishment, food, nurture zafer victoire victory sonra après after, then piÒman pénitent penitent, regretful temizlemek purifier purify temîz, pak pure, sacré, saint pure, holy çok beaucoup, totalement much, very, completely, wholly fil éléphant elephant basamak autel stepped altar, altar ön avant before ruh âme soul tilki renard fox gün jour day nurani lumineux luminous, bright-faced oruç jeûne fast-day, fast parlak, ÈÒÈklÈ brillant, lumineux bright, brillant ÈÒÈk lumière light döktü versé poured yapmak, kurmak, préparer, faire prepare, make hazÈrlamak yüz cent hundred kÈlÈç épée sword yüzmek nager swim yüz, üst tête, dessus head, above türkü söylemek chanter sing önder, kaptan leader, capitaine leader, captain ÒarkÈ, marÒ chant, hymne song, hymn kÈrmÈzÈ pourpre purple sÈkÈ comprimé, dur compressed, pressed kÈrÈlmÈÒ brisé broken öksüz orphelin orphan

Stranên folklorî Amadekar : M. Emîn NAROZÎ Mahmûd LEWENDÎ Ji strana Gewre Xatûnê Ev stran di sala 1993 an de ji aliyê dengbêjekî hêla Midyadê, aliyê Torê ve, hatiye gotin. kurdî a : belê, erê, e bera: bila, bira berbûrîk; berbûdî, berbûrî, berbûkî

tirkî evet

bergîl: bergîr, bargîr benzîn: benzînk, binzîn

(1) dügun esnasÈnda geline refakat eden ve aynÈ zamanda ona danÈÒmanlÈk yapan yaÒlÈ kadÈn; 2) damadÈn evinde gelinin ilk duvafiÈ açÈldÈfiÈnda erkek çocufiu olmasÈ dilefiiyle gelinin kucafiÈna oturtulan erkek çocuk beygir at efierinin altÈna serilen örtü

beÒ bêzirav bi ser de girtin bi xaranî: bi xaran bi xweÒkayî: bi xweÒikî, bi xweÒî

alnÈnÈn bir kÈsmÈ asÈl renkten farklÈ olarak beyaz olan ödlek, korkak baskÈn yapmak, hücum etmek süratle, hÈzla güzellikle, hoÒlukla

bitir: gewî, betran çal: hespê ku çend pêyên wî spî ne, hespê çal çapa dev: qeysa dev celew: lixab, lixav, riÒme ciwanîk: canî, cahnî, ciwanî dahm: dam, tern, teng, Òûn, cîh dalî: diyarî, hafa darrim: darê rimê dayî destûrdayî haho: eman halo: wilo, weha heçî: herçî hêde: bise, raweste hesanî: hêsanî, asanî, rehetî bi hesanî hinês: henese, nefes hor: horehor, navtêdan indeko: endeko ji xewê hilÒenîn kêra rimê lawik: kilam, stran livîn: lebitîn livandin: lebitandin nefes jenîn hewandin: (bihewîne!) hewîn (bihewe)

ÒÈmarÈk, küstah alaca; elleri ve ayaklarÈ beyaz olan at afiÈz ölçüsü, afiÈz geniÒlÈfii, hacmÈ yular tay yer huzuruna, karÒÈsÈna kargÈ sapÈ verilmiÒ, sözlü kÈz izinli, müsadeli, icazeli aman, vay öyle, böyle, Òöyle ise, gelince bir dur, dur, bekle kolaylÈk kolaylÈkla soluk, nefes kÈÒkÈrtma kokulu bir yonca türü uykudan sÈçramak kargÈ ucu, mÈzrak ucu ezgi, aÒk ezgisi kÈmÈldamak, hareket etmek kÈmÈldatmak, hareket ettirmek kalbi atmak, nefes alÈp vermek 1) barÈndÈrmak, yerleÒtirmek; 2) yatÈÒtÈrmak 1) barÈnmak, yerleÒmek, durmak; rahat etmek, rahat durmak sabÈr sabÈr edemiyorum, sÈkÈlÈyorum üzengi bir parça saç ekmefii

hewî, hewînî, hewtî hewiya min nayê pêbelûk, pêbabûlk: zengî, zengo, rikêb pelik nan: perçeyek nanê sêlê

fransizî oui que 1) dame accompagnant la mariée pendant les festivités de mariage et lui servant de conseillère; 2) garçonnet que l’on fait asseoir sur le genou de la mariée chez le marié avec le souhait qu’elle mette au monde un garçon cheval de trait, cheval de labour couverture qu'on met sur le dos du cheval sous la selle animal qui a une tache blanche sur le front poltron, lâche surprendre, faire un raid à toute vitesse gentiment, poliment, sans violence, en douceur gâté, insolent cheval qui a des pieds blancs largeur de la bouche, béance de la bouche bride poulain, pouliche place, lieu en face de, en vue de manche de lance promise, fiancée qui a la permission, autorisé de grâce ! au secours ! oh là ! ainsi quant à, en ce qui concerne attends, un instant facilité facilement, aisément souffle, expiration incitation variété de mélilot sursauter, se réveiller brusquement lame de lance, tête de lance chanson, chanson d'amour bouger, se mouvoir mouvoir, faire bouger battre (le coeur), respirer 1) abriter, héberger; 2) calmer, tranquilliser 1) s'abriter, être hébergé; 2) se calmer, s'arrêter patience je m'ennuie étrier un morceau de pain

Penîr

îngilîzî yes which ; that 1) matron of honour (the bride’s advisor during the ceremonies); 2) small boy placed on the bride’s kneess upon her arrival the bridegroom’s home with the hope that she will bear a son packhorse saddle cloth an animal with a white mark on its forehead coward surprise ; make a sudden raid at full speed, quickly gently, politely spoiled, insolent horse with white socks wide mouthed halter ; bridle foal place, spot in the front of, in view of shaft of spear or lance fiancé, betrothed (fem) authorised, who has permission mercy ! help ! so ; thus as for wait a minute facility ; ease easily breath incitement variety of balm jump ; wake up with a start ; spearhead or lancehead song, love song to move ; to get moving to get s.o. moving to beat (a heart) ; to breathe 1) to shelter , to lodge s.o. ; 2) to calm ; to set at ease 1) to take shelter ; to be lodged ; 2) to calm oneself ; to stop oneself patience I am bored stirrup a piece of bread

Amadekar : ElÎ…ÊR

FiriÒk : firiÒka berxên sava yên hê giya tam nekiribin. FiriÒka wan tê derxistin û hiÒk kirin û ew heta dema pernîrçêkirinê tê parastin. Li gor pîvana me ya jorê, pêwîstî bi du firiÒkan heye. …eba spî : kevçikekî xwarinê. Xwêya lîmonê : kevçikekî xwarinê. Hejîr : Hewce ye bê perçiqandin û piÒt re têkin navê. Sê lib. …ekir : sê kevçikên xwarinê. Ev melzemeyên han hemû bi hev re dikin nav dîzekê yan paçekê ku ji axê hatibe çikirin. PiÒtî du hefteyan xwelêgirtinê, ji vê melzemeyê hêvîn çêdibe. Pîvana bikaranîna hêvînê jî ev e : ji bo tenekeyek Òîr çar kevçikên xwarinê hêvîn tê bi kar nanîn. Dema ku hêvîna di paçik an dîzkê de kêm be, em bêjin nîvê wê bê bi kar anîn, êdî hewce nake mirov melzemeyên ku me li jorê behsa wan kirin, bi kar bîne, tenê mirov ava penîr li ser zêde dike. Yanî ew ava ku li ser penîrê hêvînkirî berhev dibe, tê bikaranîn. 3) Parzon : Ji perçeyê wek laçikan tenik tê çêkirin. Parzonên mezin ji sê çar mêtroyan û yên piçûkên adetî jî ji mêtroyekê çêdibe. 4) Pîncar an giyayê mirov bixwaze têke navê. 5) Selên fireh û mezin ên ku li ser parzonan tê danîn û kêrî palandina penîr tên. 6) Xwê. 7) ‘Eyar, paç an dîzikên ji axê çêkirî. Li hinek ciyan ji van paç an dizîkan re kiviyên penîr jî tê gotin...

Berî ku em behsa cureyên penîr bikin, ez dixwazim di vî warî de bi awayekî gelemperî behsa çend noqteyan bikim. Li vir, em cureyên penîr ên ku em ê behis bikin, ew cure ne ku di civata kurdî ya klasîk de hatine çêkirin û niha jî gelek cureyên wan tên dîtin. ïro îhtîmal e ku li gor pêÒveçûna teknîkê û guherîna civatê hin cureyên din jî bên çêkirin, lê di dereceya yekê de ew ji me re ne ewqasî girîng in. Ji ber ku îhtîmala windabûna navê wan û awayê çêkirina wan ne di xeterê de ne. Li piraniya navçeyên Serhedê û gelek ciyên din ên Kurdistanê, penîr li gor pincar an giyayê ku dikin navê, tê bi nav kirin. Li hinek ciyan jî li gor helandin an Òikil û bîçimdanê nav lê tê kirin. Ji bilî van, ew li gor Òîrê tê bikaranîn jî tê bi nav kirin. Penîrê herî normal ji Òîrê biharê tê çêkirin. Ji ber ku Òîrê biharê kêmrûn e. Ji Òîrê madekan penîr nayê çêkirin, ji ber ku gelek têrrûn e û ne ekonomîk e jî. Penîr ji Òîrê nîvgermokî tê çêkirin. …îrê bê kelandin hêvînê nagire. Li gelek ciyan dema ku Òîr tê dotin, di eynî esnayî de tê hêvîn kirin. Ji ber ku germaya Òîrê nû hatî dotin têra hêvîngirtina wî dike. Ji bo penîrçêkirinê malzemeyên pêwîst ev in : 1) …îr : ji hemû cureyên Òîr penîr çêdibe. Em ê li xwarê lib û lib behsa kalîteya penîrê ku ji kîjan Òîrî çêdibe bikin. 2) Hêvîn : berî ku li dermanxaneyan hêvînên hazir hebin, ew li malan dihatin çêkirin. Ew melzemeyên ji bo çêkirina hêvînê tê bi kar anîn ev in : Paç an dîzik : mezinahiya wê li gor mîqtarê hêvîna bê çêkirin. Em ê li vir ji bo pîvanê paça du lîtreyî bi kar bînin.

➩

7

➩

kurdî hêvîn, hevên, havên, heyvan, maye firiÒk: firÒik, firÒk: mada berxikê ku hê giya newariye ye, ziwa dikin; firiÒkek têra çêkirina lîtreyek hêvîn dike

parzon: parzûn, parzin sel: ferÒ : teht cureyên penîr penîrê bi sîrik penîrê bi bêpincar : penîrê spî penîrê bê îman : penîrê bê adan: penîrê tilore, penîrê rijî ; penîrê bê rûn penîrê miyan: ev cure penîr yê herî normal û adetî ye penîrê bizinan: kalîte û qîmeta wê kêmtir e penîrê çêlekan: kalîte û qîmeta wê ji ya bizinan jî kêmtir e penîrê helandî penîrê kezî : penîrê hûnayî ; penîrê badayî, penîrê rîçal penîrê helandî yê lûleyî jajî : torak; ji dew tê çêkirin. PêÒî dew dikelînin, piÒt re dikin çewal an telîsên taybetî û pê dipalînin. Jajî xwarina kes an aîleyên feqîr e. Piranî, dema ku penîr dikin paç an ‘eyaran ji bo Òidandina wê bi kar tînîn. penîrê bi bitim : ev cure penîrê han, zêdetir ji bo payîza ewil tê çêkirin û demeke dirêj nayê parastin. Bitimê hê liba wê neÒidayî tê bi kar anîn. Gelek caran sê pay bitim û payek penîr û hinek caran jî nîv behr bitim û nîv behr jî penîr tê bi kar anîn. penîrê bi kereng (kengir)

tirkî fransizî maya levure daha otlanacak yaÒa gelmemiÒ ofilakÈn estomac d’un agnelet qui n’est pas encore en midesi, kurutulup maya yapmada kullanÈlÈr; âge de paître qu’on fait sécher et qu’on utilise bir tanesinden bir litre maya elde edilir dans la fabrication de la levure; 1 estomac suffit pour la fabrication d’un litre de levure. Dans certaines régions on utilise à sa place de la caillette (Òîlav) peynirÈn içine konup süzüldüfiü ince tissu en coton dans lequel on met le fromage tülbendimsi bez pour l’égoutter yassÈ ve geniÒ taÒ dalle de pierre peynir çeÒitleri variétés de fromage otlu peynir fromage avec de la ciboulette beyaz peynir fromage sans herbe yafiÈ alÈnmÈÒ sütten yapÈlan peynir fromage fait de lait écrémé

îngilîzî yeast, leaven the stomach of an unweaned lamb that is dried and used to make yeast. 1 stomach makes a litre of yeast. In some regions renet is used instead.

koyun peyniri keçi peyniri sÈfiÈr peyniri eritilmiÒ peynir örgü peynir lüle peynir bir tür çökelek

fromage de brebis fromage de chèvre fromage de vache fromage fondu fromage de brebis façonné en forme de tresse fromage de brebis façonné en forme de tube petit lait égoutté consommé à la place du fromage par des indigents

ewe's milk cheese goat's milk cheese cow's milk cheese melted cheese ewe's milk cheese shaped like a plait ewe's milk cheese shaped into block yoghurt drained and eated instead of cheese by the very poor

bÈtÈmlÈ peynir sonbaharda yapÈlÈr ve uzun süre saklanmaz

fromage au lentisque préparé début automne il ne se conserve pas longtemps

resinated cheese made in autumn zhich keeps a long time

kengerli peynir

fromage au chardon

cheese with thistle

cloth in zhich cheese is put tostrain it paving stone type of cheese cheese with chives cheese without herbs cheese made with skimmed milk

penîrê bi stirk : pincarek ji cisnê pîvazê ye. penirê bi mendê (mendik)penîrê bi çavhêÒîn. penîrê bi heliz. penîrê bi bîk : pincarek ji cisnê helizê ye. penîrê bi çevir : ev pincar jî ji cisnê helizê ye. penîrê bi siyabo. penîrê bi Òexmo : Òexmo navê nêriya nêrebendê ye. penîrê bêza :ji nêriya vê pincarê çêdibe, gelek xweÒ û bi qîmet e. Ji ber ku nêriya wê zêde bi dest nakeve.

NîÒanên trafîkê Amadekar : Rojan HAZIM kurdî bariyer wergeryan, wergerîn, qelibîn xaçeya zivirokî derbasgeha rêya hesini ya bi bariyer derbasgeha rêya hesinî ya bê bariyer derbasgeha rêya hesinî ya yekxetî derbasgeha rêya hesinî ya pirxetî tunel tünel nezivire rastê nezivire çepê U–kî nezivire tûtûk klakson, korna leza bilindtirîn otorê diqede raweste rê bide rê nîne jê derbasbûn qedexe ye rêya Òemitok hiÒyar be !

Xaçerêya zivirokî

Derbasgeha rêya hesinî ya bi bariyer

tirkî bariyer devrilmek dönüÒlü kavÒak kontröllü demir yolu geçidi kontrolüz demir yolu geçidi tekhatlÈ kontrolsüz demiryolu geçidi çok hatlÈ kontrolsüz demiryolu geçidi tunnel safia dönülmez sola dönülmez U dönüÒü yapÈlmaz avertisseur, klaxon azami sürat otoyol bitiyor dur yol ver taÒÈt giremez öndeki taÒÈtÈ geçmek yasaktÈr kaygan yol dikkat !

Derbasgeha rêya hesinî bê bariyer

Nezivire rastê

fransizî barrière se renverser carrefour sens giratoire passage à niveau surveillé passage à niveau non surveillé passage à niveau à une voie passage à niveau à voies multiples tunnel interdiction de tourner à droite interdiction de tourner à gauche interdiction de faire demi-tour hooter; klaxon; horn vitesse maximum autorisée fin d'autoroute stop cédez le passage passage interdit, sens interdit interdiction de doubler chaussée glissante attention !

Nezivire çepê

U-kî nezivire

Otorê diqede

ingilîzî barrier turn turtle; roll over roundabout level crossing with gates unsupervised level crossing single-track level crossing multi-track level crossing no right turn no left turn no U-turn maximum speed end of motorway stop give way no entry; one way no overtaking slippery road attention!

Tûtûk qedexe ye

Leza bilindtirîn

Jê derbasbûn qedexe ye

K URMANC î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

Rê nîne

Raweste

Tunel

Supplément du bulletinde laison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

Ba heye

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France

www.fikp.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

Rê bide

Rêya Òemitok

Girkerê (Kasisli yol)

HiÒyar be !

Rêya du alî

Balefirgeh

KURMANCÎ hejmar 30

payîz 2001

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Sevrê 29 çirî - 4 teÒrîn 2001 Civîna 30 emîn a Kurmancî di navbera rojên 29/10 ta 4/11/2001 an de li bajarê Sevrê (nêzî Parîsê), li Fransa civiya. BeÒdarên civînê li ser peyvên dunavî, amanên axîni, stranên folklorî, devoka Botan, ferhenga partî-kurdî, peyvên kurdî di zimanên cîran de û îdyomên kurdî xebitîn...

Rojan Hazim (Hekarî), Hamîd Kiliçasalan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behroz …ucaî (Kotol), Newzad …ukrî (Duhok), Têmûrê Xelîl (Rewan) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn.

Di vê civînê de Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), ElîÒêr (Wan),

Encamên civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Amanên axînî Amadekar : ELÎ…ÊR Amanên axînî ji axa sor a taybetî tên çêkirin. Ev axa han li hemî ciyan tune. Tenê li wan navçeyên ku heye ev meslekê han tê kirin. Ew amanên em ê li vir behsa wan bikin, ên di civaka kurdî ya klasîk de kurdî amanên axînî (ji axê) axesor, axa sor, xweliya sor: axa ji bo çêkirinavan amanan tê bikaranîn korsor: ew ciyê axesor tê anîn qewax: qewaq; pîrot kesên vî meslekî dikin qewaxî: qewaqî, pîrotî kûre: kûrhe, kurh xarat kirin: kûre kirin, sotin çembil: çimbil, çemil sewîl: Òerbik cêr: cer, kûz, kwîz nîvçe: çêrik, cêrê biçûk kûp: kilûz, kivî den: dene dîz dîzik

hatine bikaranîn ew in û niha piraniya wan nayên bikaranîn û wenda bûne. Ji xwe mebest ji vê xebatê jî parastina navê van amanên axînî û termên di meslek de tên bikaranîn e.

tirkî çanak çömlek kÈrmÈzÈ kil

fransizî poterie argile, rouge

îngilîzî earthenware clay, red

kil ocafiÈ çömlekçi çömlekçilik çömlekçi ocafiÈ çömlefii piÒirmek kulp küçük su testisi testi ortanca testi küp büyük su ya Òarap küpü çömlek küçük çömlek, güveç

banc d’argile potier métier de potier four du potier faire cuire la poterie anse cruchon cruche cruche de taille moyenne jarre pour conserver le fromage grande jarre à eau ou à vin marmite en terre cuite petite marmite en terre cuite

clay banc potter potter’s trade potter’s oven baking pottery handle (of jug) small jug earth jug Medium sized jar a jar for keeping cheese a big wine or water jar an earthenware pot a small earthenware pot

Sewîl, Òerbik, destî

Sewîla yek çembil (çimbil), qubqubok

Nîvdene - dene, den - dena duçembil

PiÒavk (li henek ciyan jê re hincan dibêjin

Cêr, cer, kwîz, kûz

Kas, kasik

Dîz, dîzik, kûp,

Qom

Paç

Tendûr, tenûr

GadoÒk (li hinek ciyan jê re gadoÒ tê gotin)

Peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de 1 - Di zimanê tirkî de (V)

Amadekar: ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ lacivert: laciwerd, far: lacewerd lades: yadest, ladest, far: yaddaÒt laf: laf, lev, le’f, far: laf lafazan: lafazan (=çenebaz), far; lafzen lafiar: lexer, laxer (kerê laxer, hêstira laxer) , far: la‹er lâl: lal, far: lal lale: lale, far: lale lavaÒ: lewaÒ, lewaÒe, loÒ, far: lewaÒ lefien: legan, legen, far: legen leke: leke, far: lek, lekke leken: lakan lenger: lenger, far: lenger leÒ: leÒ, laÒ, far: leÒ, laÒ leylek: leglek, leglege, far: leklek lök: lok, far: lûl lüle: lûle, lûlik, far: lûle maderÒahi: maderÒahî, far: maderÒahî mala: male, far: male marpuç: marpîç, merpîç, marpêç, far: marpîç maÒa: maÒe, far: maÒe maya: maye, meya (meyandin), far: maye mayhoÒ: meyxweÒ, far: mayxoÒ, meyxoÒ mazÈ: mazî, far: mazu mefier: meger, far: meger, peh: meger mekik: mekûk, far: mekûk mehter: mehter, far: mehter, peh: meh (mezin, mes)-ter(tir) mestir meme: memik, far: meme, lat: mamma menekÒe: binefÒ, far: benefÒe, peh: venefÒek menengiç/ melengiç: menenguÒ (=kizwan, qezwan, Òînok, Òengêl), lat: pistacia terebinthis menteÒe: menteÒe (=rizde), far: bend-keÒîden, bend-keÒe merdane: merdane, far: merdane merdiven: nerdiwan, far: nerdiban mert: merd, mêr, far: merd mest: mest, far: mest mestane: mestane, far: mestane meÒe: mêÒe (=daristan), bîÒî, far: bîÒe, peh: vîÒek mey:1) mey (=cureyek dûdûk); 2) mey (=Òerab), far: mey meÒin: mêÒin (=mî, mih, mer), far: mîÒîn meyhane: meyxane, far: meyxane meyve, meyva: mêwe, far: mîve meze: meze, far: meze, peh: mezek mÈh: mix, mîx, far: mîx, peh: mîx mihmandar: mêhmandar, mêvandar, far: mêhmandar mihrecan: mihrîcan, mihrecan, far: mihrcan, peh: mîtregan mihriban: mihrîban, far: mihrban mine: mîne, far: mîna mintan: mîntan, far: nimtene mis, misk: misk, far: muÒk mor: mor mum: mûm (=find, findik), far: mûm murdar, mundar: mirdar, far: murdar muÒta: muÒta, far: muÒte Müjde / muÒtu: mizgîn, mizgînî, far: mujde mühür: mohr, mor, far: mohr, per: muhr nacak: necax, nacax: tevÒoyê yek devî, far: neçek naçar: neçar, naçar (=bêçar), far: naçar nadide: nadîde, neditî, far: nadîde nah: nex (=bend, ben, ta), far: nex nahoÒ: ne xweÒ, naxoÒ, far: naxoÒ nam: nav, far: nam, peh: nam namaz: nivêj, nimêj, far: nemaz, peh: nemaz name: name, far: name, peh: namek namert: nemerd, namerd, far: namerd namzet: namzed, far: namzed nankör: nankor, far: nankûr nar: hinar, henar, far: enar, peh: enar nargile: nargîle, nêrgele, far: nargîl narh: nirx, nerx, far: nirx, nerx narin: narîn narinc: narinc, nareng, far: nareng naz: naz, far: naz naznin: nazenîn, far: nazenîn nazik: nazik, far: nazuk, peh: nazik neft: neft, nift, far: neft, peh: nipt nem: nem, nêm, far: nem, peh: nem nergis: nêrgiz, far: nergis, peh: nergîs, lat: narcissius neÒter: neÒter, niÒtir, niÒter, far: neÒter, nîÒter Nevruz: newroz, nûroj, far: nowroz, peh: nokroç nevzat: nûza, newzad, far: nowzad ney: ney, nay, far: ney neyzen: neyjen, neyzen, far: neyzen niÒadir: niÒadir, far: niÒadir

fransizî lapis lazuli, azur un pari fait avec le bréchet d’une volaille parole verbeux, phraseur, bavard décharné, faible, émacié, maigre muet, sans parole tulipe galette de pain très fine, plate et large bassin (en cuivre, alluminium ou plastique) 1) tâche, marque, défaut; 2) honte, déshonneur chaussures de neige 1) pilier d’un pont; 2) ancre cadavre, charogne, carcasse cigogne chameau mâle 1) tuyau, tube; 2) boucle (de cheveux) matriarcal truelle 1) tuyau; 2) tuyau du narghileh tisonnier levain, présure agréablement acide glande de chêne mais, cependant navette bande de musiciens de palais ottomans mamelle, mamelon, sein, nichon violette fruit de térébinthe

îngilîzî lapis lazuli, azure a bet over the whishbone of a fowl word, speech windbag thin and weak, lean, skinny (animal) mute, speechless tulip large flat a thin unleven bread large bowl, bassin 1) stain, spot of dirt, mark; 2) shame, dishonor snow shoes 1) pillar of bridge; 2) anchor carcass, carrion stork male camel 1) pipe, tube; 2) curl (hair) matriarchal trowel, mason’s trowel 1) hose-pipe, garden hose; 2) tube of a hookab tongs, pincers leaven, yeast pleasantly acid gall nut, oak apple but, however weaver’s shuttle band of musicians who played at Ottoman palaces teat, nipplle, breast violet fruit of terebinth tree

charnière, gond bravement, à la manière d’un homme escalier généreux, brave ivre, grisé avec ivresse, comme un ivre cuir de mouton, cuir 1) vin; 2) variété de haut-bois en roseau brebis cabaret, taverne fruit hors d’oeuvre, généralement pour accompagner le vin clou hôte, personne qui accueille, accueillant festival, anciennement festivités marquant l’équinoxe clément, affectionné 1) émail; 2) cadran d’une montre 1) veste traditionnelle d’apparat réversible sans bouton et sans col; 2) tunique musk violet 1) bougie; 2) cire 1) sale, impropre; 2) viande d’un animal qui n’est pas égorgé selon les preceptes de l’islam, impropre à la consommation outil métalique du cordonnier pour aplatir et assouplir les coutures bonne nouvelle sceau, tampon hachette, herminette qui n’a pas de remède rare, précieux fil de laine déplaisant, désagréable nom prière musulmane 1) livre; 2) lettre, message lâche, méprisable, vil candidat ingrat grenade narghileh 1) tarif, prix fixé officiellement; 2) prix délicat, tendre, fin agrume manière, coquetterie grâcieuse délicat, fragile, fin, élégant naphte, pétrole humidité, moiteur narcisse lancette, bistouri fête du nouvel an kurde et iranien (célébré le 21 mars) nouveau-né flûte de roseau joueur de ney ammoniac

hinge manly, bravely stairs, staircase brave, generous drunk like a drunk sheepskin leather, leather 1) wine; 2) kind of reed aboe ewe tavern, wine shop fruit savory tidbits that acompany drinking, apetizer, hors d’oeuvre nail host, hospitable person festival clement, affectionate 1) enamel; 2) dial (of clock) or watch 1) kind of outer shirt without collaror boutons; 2) tunic

2

musk violet 1) candle; 2) wax 1) dirty, filthy, unclean; 2) ritually unclear meat metal tool used by shoemakers for flattening and smoothing seams good news seal, stamp large axe with a hammer on the back helpless, who has no remedy rare, precious raw thread or yarn of any sort unpleasant, disagreeable name Moslem prayer 1) book; 2) letter, message despicable, vile, coward candidate, applicant ungrateful pomegranate water-pipe, hoolab 1) price, officially fixed price; 2) price slender, delicate, tender citrus fruits coquetry, affected graceful, delicately beautiful delicate, fragile, elegant naphta, petrole moisture, dampness narcissus lancet the Kurdish and Iranian New Year’s Day (march 21) new-born child a reed flute ney player ammonia, salamoniac

nihavent: nehawend, far: nehawend nilüfer: nîlûfer, far: nîlûfer, peh: nîloper, lat: nymphea niÒan: nîÒan, far: niÒan, peh: niÒan niÒasta: niÒaste, niÒa; far: niÒaster, peh: niÒasteh niyaz: niyaz, far: niyaz, peh: niyaz nümune /numune: nimûne, far: numûne nümayiÒ: nimayiÒ, far: numayîÒ nümayiÒkar: nimayiÒkar, far: numayîÒkar

un mode de musique orientale nénuphar 1) signe, marque, indication; 2) cible; 3) décoration amidon 1) supplication, prière; 2) désir, souhait 1) échantillon; 2) exemple démonstration, manifestation démonstrateur, manifestant

an oriental makam waterlily 1) sign, mark, indication; 2) target; 3) decoration starch (from wheat used for food) 1) suplication, prayer; 2) wish, desire 1) sample; 2) example demonstration, appearance demonstrator, who makes a show

Îdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mistefa AYDOflAN kurdî li benda girêka xwe bûyîn: girêya xwe li piÒt heçik xistin li ber çavan reÒ bûyîn/kirin li ber hilma (bîhna) yekî bûyîn: bîhna (sebra) xwe pê derxistin li ber yekî/ tiÒtekî ketin: heyfa xwe pê anîn li ber ketin : serwext bûn li ber ketin : bi ber ketin li ber xwe ketin li li li li

ber... nenêrîn ber peyva/devê yekî bûyîn : ber devê yekî sekinîn ber tayê tolikê reqisîn : li ber bayê sayî reqisîn

tirkî köprüden geçene kadar ayÈya dayÈ demek gözünde kararmak/ karartmak birine teselli kaynafiÈ olmak

fransizî se montrer complaisant le temps d’aboutir à ses fins tomber en disgrâce/ discréditer, dénigrer être la consolation de qn.

înglîzî to appear obliging while working to achieve one’s own ends to fall into disgrace, to discredit or denigrate to be s.o.’s consoler

hayÈflanmak avoir de la peine pour qn./qch., être triste anlamak comprendre, saisir 1) etkilenmek; 2) kapsamÈna girmek, içermek inclure, comprendre 1) utanmak; 2) üzülmek 1) avoir honte, se sentir honteux ; (bazÈ yörelerde) 2) s’en faire, être peiné (dans certaines régions) ne pas tenir rigueur, se montrer indulgent fazla üstüne düÒmemek laf kapmak için tetikte olmak rester attaché aux lèvres de qn.

to to to 1) 2)

be sorry for s.o. understand, to grasp include, to comprise to be ashamed, to feel ashamed; to be upset (in some regions)

düÒünmeden iÒe soyunmak

to rush into s.th. without thinking of the consequences to lie immoderately to beg, to implore to console to coax, to soften s.o. up

not to hold s.th against s.o., to be indulgent to hang onto s.o.’s lips

boÒa atmak yalvarmak, yakarmak teselli etmek günül almak

s’engager dans une action sans réfléchir à ses conséquences mentir sans mesure supplier consoler amadouer

dünden razÈ birinin hatÈrÈndan ötürü eli varmamak

être plus que prêt, ne pas demander mieux to be more than ready, to be keen ne pas réagir par respect pour qn. not to react out of respect for s.o.

en gözdesini almak

frapper au coeur, priver qn. de son atout principal taper sur les nerfs de qn., excéder frapper à la tête (litt.) se frapper les genoux : se lamenter, regretter trébucher, se prendre les pieds

strike s.o. in the heart, deprive s.o.of their strongest card get on s.o.’s nerves, exasperate s.o. to strike at the head to lament, to regret, (lit.to strike one’s knees) to stumble

havasÈnda gitmek diÒine göre olmak kendini birÒey saymak birbirine açÈlmak meydana yayÈlmak üstesinden gelinemez bir duruma getirmek biribirine girmek aylak aylak dolaÒmak

révéler ses désirs par son comportement consommer la totalité d’un repas ou d’une boisson se laisser influencer par qn., agir sous l’influence de qn. suivre qn., être à la remorque de qn. être au goût de qn. être à la portée de qn se prendre pour qn., avoir la grosse tête déclarer les hostilités, ouvrir le feu se répandre s’écraser devant qn. se battre avec ardeur errer, battre le pavé

to reveal one’s desires by one’s behaviour to consume the whole of one’s meal or drink to let oneself be influenced, to act under s.o’s influence to follow s.o. to be to s.o.’s taste, to be available to s.o. to be big headed to open hostilities, to open fire to lie on the ground to break down before s.o. to fight keenly, to wander, to walk up and down

bahane aramak sÈfÈrÈ tüketmek ortada kalmak birinin eksiklifiini yüzüne vurmak kÈç üstüne oturmak

chercher un prétexe rester sur le cul être abandonné à son sort reprocher publiquement à qn. ses fautes se fixer, se calmer, s’asseoir

to to to to to

tur atmak dinç olmak, zinde olmak çÈkmaza girmek incitmek, gücendirmek inada bindirmek

flâner, faire un tour être en forme, être en bonne condition physique se trouver dans l’impasse froisser, offenser s’engager dans un bras de fer avec qn.

li xwe danîn/ danan li xwe rast kirin : xwe dan dest li xwe Òikênandin = Òikestin

tenezül etmek kendini ele vermek üzüntüden veya bir hastalÈktan ötürü zayÈflanmak

li xwe Òikandin

ödün vermek, geri adÈm atmak, defierÈni düÒürmek benzemek açlÈktan nefesi kokmak

daigner s’avouer coupable, se livrer prendre sur soi, être affecté, maigrir à cause des soucis, des peines ou de maladie concéder, faire des concessions

to take a stroll, to idle to be fit, to be in a good physical condition to find oneself at a dead end to offend, to ruffle s.o. to engage in a tug of war with s.o. (metaphorically) to diegn to admit one’s guilt, to give oneself up to be upset, to get thin with worry, sorrow or illness

li ber xwe xistin li ber geriyan/gerîn li ber dilê yekî gerîn/ çûn û hatin : le ber gerîn ber dil de çûn : dilê yekî kirîn, li ber dil dan, dilê yekî girtin li bin zikê xwe xistin : li dilê xwe xistin li çavên yekî heyirî mayîn : li ber xatirê çavên yekî heyirî man, ji ber xatirê yekî ÒaÒ mayîn li çaviyê xistin : li çav xistin li cênîkên yekî xistin : dan serê yekî li serî xistin/dan li çonga xwe xistin/dan

tepesi atmak baÒÈna vurmak dizini dövmek

li develingên xwe likumîn : li daw û delingên xwe likumîn litimîn, kelipîn, hilingivtin, ertilîn : hiltepilîn li dora xwe çûn û hatin

tökezlemek, etefii ayafiÈna dolaÒmak arzularÈnÈ davranÈÒlarÈyla belirtmek

li eniya xwe xistin : binê quÒxanê dan ber hemedan li ber bayê yekî ketin : bi ber bayê yekî ketin

silip süpürmek (yemek için), dibini bulmak (içecek için) havasina kapÈlmak

li li li li li li li li li li li li li li li li li li li li

gor bayê yekî çûyîn : li bayê yekî çûyîn gor diranê (dinan) yekî bûyîn : xurê yekî bûn gunê xwe banîn : xwe serê ker hesibandin hev teqandin meydanê pehn bûn ber yekî pehn bûn/ kirin ber hev pehn bûn nanê ariyê gerîn : li qula çavê xwe gerîn, hiÒê xwe gerîn peleke nexwendî gerîn qûnê rûniÒtin : li ser Òindikê rûniÒtin rastê man : li ariyê man ser dilê yekî pîvaz hûr kirin ser dûvê (boçik, terî, kurî, dêl) xwe rûniÒtin : ser qûna xwe rûniÒtin ser xwe gerîn ser xwe bûn tehtê rast hatin : rastî korerêyî hatin telê yekî ketin kirrê hev ketin

li yekî çûyîn/ hatin : bi yekî ve çûyîn li zenga diranan bûyîn

ressembler à qn., tenir de qn. crever de faim

3

look for an excuse remain on one’s arse, to do nothing be left to one’s fate publicly reproach s.o. for their faults calm down, to stay out, to sit down

to concede, to make concessions to ressemble s.o., to take after s.o. to be starving

Peyvên stranên folklorî Amadekar : Emîn NAROZÎ kurdî kul

tirkî 1) iltihaplÈ yara, çÈban; 2) derd, elem

kula Helebê ca: ka fîÒek: fiÒek, berik mîrat mîrata Eyneliyê ray

Halep çÈbanÈ hele fiÒek miras kahrolasÈ AynalÈ tüfek 1) rey, oy; 2) fikir, görüÒ

raya giÒtî miÒêwre: Òêwir miÒêwre danîn hefad xweÒmêr: mêrê qenc, ciwanmêr qar: qahr

kamu oyu danÈÒma toplanÈp biribiriyle danÈÒmak fedayi kibar ve cesur kiÒi kahÈr

li xwe danîn oxilme rojên oxilmên giran

1) kendine yedirmek, tenezül etmek; 2) kabullenmek, itiraf etmek savaÒta birbirini deneme zor savaÒ günlerinde

maqûl, n.

ileri gelen, defierli, makul kÈÒi

maqûl, adj. hirç nemayê! hêçî zilaman: hêçê zilaman golgenî: gola genî gamêÒê golgeniyan

uygun, makul, akla yakÈn ayÈ ölesi! azgÈn yifiit bataklÈk, sulaklÈk 1) bataklÈk camuÒu; 2) güçlü savaÒçÈ

kolî beranan: kolê beranan

1) cesur koç; 2) korkusuz, cesur kiÒÈ

hilm zû kirin: lezandin kihêl tewle hevsar: riÒme doxriÒme: serhevsar qerpûza (qebûsa) zîn gizmeyên Òiftelî pêÒibir ji neyaran standin: pêÒî li neyaran birîn mezel: gor, tirb, qebr sêwî mehkûm firar teres çima: çira, ji bo çi bêxweyî, bêkes

1) buhar; 2) nefes; 3) ÈsÈ acele etmek saf kan Arap at, soylu at tavla yular yular baÒÈ at semerinin önündeki çemberimsi parça körüklü çizmeler düÒmanÈn taaruz hatÈnÈ kesmek

satar zordestî kaxizê nexêrê pêsîrtengî kudik çavbixwîn çav niqandin kostek, n.f., kosteka saetê qondere xemilandin tor, tora masiyan tor û bext xwe avêtin tor û bextê yekî

koru baskÈ zulüm kara haber dar, sÈkÈntÈ, zorluk (ayÈ ya da domuz) yavru(su) gözüne kan bürünen, belalÈ göz kÈrpmak köstek kundura süslemek afi, balÈk afiÈ insaf, Òeref birinin insafÈna ya da onuruna sÈfiÈnmak

bedew pêÒenî: pêÒenîk, tuncik lome baweÒîn gidîno!

güzel kakül sitem, serzeniÒ yelpaze gidi, hey gidi!

fransizî 1) plaie infectieuse, abcès, pustule; 2) peine, souffrance plaie d’Alep eh bien; allons donc cartouche héritage le foutu fusil 1) vote, suffrage; 2) opinion, jugement opinion publique consultation se réunir en consultation garde armée, combattant gentilhomme, chevalier 1) grief, souffrance; 2) colère 1) daigner; 2) reconnaître, avouer dans la guerre, se tester, se hâter les jours des épreuves difficiles, en pleine guerre notable, noble, personne distinguée, en vue raisonnable, approprié ours que je meurre (pour toi) guerrier féroce marécage 1) buffle des marécages: puissant; 2) guerrier puissant 1) bouc combatif, courageux; 2) brave, vaillant 1) vapeur; 2) souffle; 3) chaleur se dépêcher pur-sang arabe écurie bride poignée ouvragée de la bride, rênes pommeau de la selle bottes à soufflet couper la route d’avancement de l’ennemi tombe, tombeau orphelin condamné, hors-la-loi fugitif, évadé lâche, vil, minable, maquereau pourquoi sans amis, sans protection

mezar öksüz hükümlü, kanun kaçafiÈ fÈrari, kaçak pezevenk, alçak neden, niçin sahipsiz, kimsesiz

bosquet oppression, persécution mauvaise nouvelle, message funeste adversité, difficulté, épreuve difficile petit (d’ours ou de cochon) belliqueux ciller chaîne d’une montre chaussure parer, orner, décorer filet de pêche justice, honneur s’en remettre à qn, à son sens de l’honneur et de justice beau mèche de cheveux reproche éventail ah !

4

îngilîzî infected wound, boil, abscess, pustule; 2) pain, suffering Aleppo boil now then! well! cartridge heritage, inheritance damned rifle! 1) vote; suffrage; 2) opinion, judgement public opinion consultation to come together for consultation armed guard, fighter gentleman, knight 1) deep sorrow, complaint; 2) anger 1) to deign, to condescend; 2) to confess to test onself, to hurry (in war time) days of hardship, in wartime distinguished person, public figure, notable, noble reasonnable, appropriate bear may I die (for you) ferocious warior marsh, swamp 1) water buffalo; 2) powerful warior 1) an aggressive he-goat; 2) brave, courageous 1) steam; 2) breath; 3) warmth to hurry up thorough-bred Arab (horse) stable (for horses) bridle reins (ornamented) pommel Wellingtons bar the enemy’s advance grave, tomb orphan outlaw fugitive, escaped prisoner coward, villain, pimp why without friends or relations, without support or protection bush oppression, persecution bad news adversity, difficulty, sore trial pups (said of pigs or bears only) bellicose to blink watch chain shoe to embellish, to decorate, to adorn fishing net fairness, justice, honour to rely on s.o., on their sense of honour beautiful lock of hair reproach fan oh !

Peyvên dunavî Amadekar : ReÒo ZÎLAN Peyvên dunavî ew peyv in ku gelek caran ji bo xurtkirina kakil û puxteya meram û mebestekê tên bi kar anîn. Ew peyvên ku li dû hev tên gotin, dikarin bo nimûne peyvên hevmane yan jî dijmane bin. Carina jî dikarin du peyvên ji aliyê naverokê ve ji hev cuda bin. Lê gava ku ew bi hev re di hevokekê de tên bi kar anîn, êdî maneyeke taybetî didin, naveroka meram û kama di dil de têrmanetir, xurttir û berfirehtir dikin. Di zimannasîyê de ji peyvên holê re “hendiadys” û yan jî “binomial phrase” dibêjin. Peyva “hendiadys”, ya ji zimanê yûnanî û latîniya nû ye, bi maneya

“yek bi rêya didoyan” e. Ango rewÒa ku bîr û fikir, meram û mebesta tê de bi rêya bihevvegirêdana du gotinan tête derbirîn. Mebest jê ew e, ku mirov naveroka ew tiÒtê ku dixwaze bibêje û bîne zimên, bi rêya bikaranîna du peyvan mefhûmê tîne zimên û salox dide. Bi kurdî, me çêtir dît, ku em jê re wek term PEYVÊN DUNAVï bibêjin. Ji xwe termên “hendiadys” yan jî “binomial phrase” her di vê maneyê de ne.

kurdî dunav dunavî peyvên dunavî

tirkî çift isim çift ismili binomial sözcükler

fransizî binôme binomiale phrase ou terme binomiale

îngilîzî binomial binomial binomial phrase

li min ad û eman be li ser ad û emana xwe man agir û alav: agir û pêt: xezeb agir û alav jê dibare / ji devê wî derdikevê ap û birazî : mam û biraza, ap û birazê di Òorbê de ap û birazî ne

söz, and, yemin yemin olsun... sözünde durmak öfke, bela ateÒ püskürüyor 1) aynÈ kandan ; 2) çÈkar ortaklÈfiÈ çorbada ortaktÈrlar

serment,engagement je jure... tenir sa parole, tenir son engagement colère noire, furie il est dans une colère noire, furieux 1) du même sang, 2) alliance d’intérêt ils partagent la même soupe, ils sont associés pour la soupe survolté, chauffé à blanc collant, personne dont on n’arrive

oath, vow, commitment I swear keep one’s word, respect one’s commitments anger, fury he is furious, in a temper 1) of the same blood, 2) an alliance of interests they share the same soup, they clubbed together for the soup furious, white hot with anger clinging, someone it is impossible to shake off

1) nettoyage, mise à sac ; 2) passage au peigne fin 1) nettoyer, balayer, mettre à sec ; parcourir d’un bout à l’autre anéantir, exterminer oisif, désoeuvré coq à l’âne parler du coq à l’âne situation, condition il a une bonne situation provision, munition il a épuisé ses munitions honneur et vertu il est d’une effronterie sans limites climat le climat de ce pays ne me convient pas être sur la même longueur d’onde être trempé jusqu’à la corde refuser tout compromis ; être intraitable bien irrigué, riche en eau un village riche riche en eau tout mouillé, trempé être trempé jusqu’à la corde, sous la pluie cri de détresse, appel au secours nostalgie aspirer à, avoir la nostalgie gémissement gémir, se lamenter destin, sort son destin était de finir ses jours dans ce pays lamentation crier de douleur, se lamenter 1) terre ; 2) nombreux, innombrable minauderie, coquetterie fin, finalité, destin final

1) cleaning up, sacking ; 2) searching with a fine toothed comb 1) to clean up, sweep up, sack, search from end to end annihilate, exterminate idle, at loose ends jumping from one subject to another talking about all sorts of unconnected subjects situation, state, he is well off supplies, ammunition he has exhausted his ammunition honor and virtue he has lost all sense of shame climate this country’s climate doesn’t suit me to be on the same wave length to be soaked to the skin to refuse any compromise, well irrigate, well watered a well watered village wet through, soaked to be soaked to the skin, out in the rain cry, cry for help longing, yearning, nostalgia to aspire to, to be nostalgic sobbing, to sob, to lament destiny, fate his destiny was to finish his days in this country lamentation to cry with pain, to lament 1) earth 2) numerous, uncountable coquetry, whims end, aim, final destiny

A ad û eman: ehd û eman: ad û qerar: ehd û qerar

ar û agir : agir û bizot agir û pîÒo : bela ar û av

keskin, aÒÈrÈ bela ya da sakÈz gÈbi yapÈÒan pas à se débarrasser 1) sÈlÈp süpürme ; 2) didik didik etme

li ar û av dan

silÈp süpürmek ; 2) didik didik etmek

ar û zar : ar û zar nehiÒtin : kilîta reÒ li derî xistin aÒ û kaÒ : ne aÒ e ne kaÒ aÒ û baÒ : aÒ û bajar ji aÒ û baÒ peyivîn ar û aÒ ar û aÒê wî baÒ e ar û ajar ar û ajarê wî nema ar û namûs ar û namûs nehiÒt av û ba : av û hewa : iqlîm av û bayê vî welatî li min nayê av û ba bûn av û delav : av û derav : av û delav bûn xwe nedan ber tu av û delavan av û kanî : co û kanî gundekî bi av û kanî av û sêlav (an zêlav) li ber barane bûn av û sêlav (zêlav) ax û eman ax û keser : hesret ax û keser kiÒandin axîn û nalîn, ax û nalîn axîn û nalîn kiÒandin ax û av : qismet, nesîb ax û ava wî li welatê wî bû ax û ox : ax û wax : ay û oy ax û ox kirin ax û xwelî : gelek, pir az û naz : naz û nûz axirî û aqîbet : dawiya dawîn

ocafiÈnÈ söndürmek iÒsiz güçsüz geliÒigüzel, dereden tepeden dereden tepeden bahsetmek halüvakt, hal hali vakti iyidir 1) cephane ; 2) sermaye cephanesi ya da sermayesi tükendi ar ve namus ar ve namus bÈrakmadÈ iklim, hava bu ülkenin iklimi bana yaramÈyor aynÈ havadan olmak, uyumlu olmak sÈrÈm sÈklÈm Èslanmak uzlaÒmaya gelmemek, uzlaÒÈcÈ olmamak sulak ; suyu bol sulak bir köy sÈrÈlsÈklam yafimurdan sÈrÈlsÈklam olmak feryat hasret, özlem hasret çekmek inleme inlemek kÈsmet, nasip kÈsmeti aülkede idi figan, ah ve oh figan etmek 1) toprak ; 2) çok, bol nazlanma, ÒÈmarma akibet, son

B ba û babelîsk (bablîsok, babîsok, bobelîsk)

tourbillon de poussière tourbillon fort forte tempête tempête de pluie pleine attention, tout oreille regarder attentivement fardeau, charge un tel est devenu un fardeau pour moi ancêtre, aieux amis proches, intimes ils sont des amis très proches une femme qui écarte toute relation sexuelle avec quelqu’un : que tu sois pour moi un père ou un frère bax û baxçe : bax û bostan yeÒillik verdure beg û axa : axa û begler : beg û axeler hakim tabaka, bey ve afialar notables, aristocrates berf û baran : befir û baran yafiÈÒ précipitation, pluie ou neige fortune, chance bext û miraz (mirad), bext û siûd, bext û talîh, bext û Òans baht, talih biçûk û eyal : jin û zarok aile, çoluk çocuk famille, ménage birc û kela (kelhe) kale ; güçlü dayanak forteresse ; appui puissant bîhn û berate : ser û Òûn ; seraÒûn iz trace bê bîhn û berate çû iz bÈrakmadan gitmek disparaître sans laisser de trace bîhn û hilm Soluk ; haber souffle, signe de vie bîhn û hilma wî nayê sesi sedasÈ duyulmuyor il ne donne pas de signe de vie bûk û zava 1) gelin güvey ; 2) elini iÒe sürmeyen, nazlÈ 1) jeunes mariés ; 2) qui s’abstiennent de travailler, qui se croient privilégiés bûk û zerî genç ve güzel kÈzlar jeunes beautés ba û bager ba û bahoz ba û baran bal û dên Bal û dêna xwe dan bar û piÒtî : giranî filankes ji min re bû bar û piÒtî bav û bapîr, bab û bapîr, bav û kal bav û bira : bab û bira : kesên pir nêzîkî hev bav û birayê hev in tu bav û birayê min bî

hortum Òiddetli kasÈrga Òiddetli fÈrtÈna güçlü yafimur, yafimur fÈrtÈnasÈ pür dikkat dikkatlice bakmak, dikkatli olmak yük, afiÈrlÈk felan bana yük oldu ata çok yakÈn dost ya da sahip çok yakÈn dosttular (kadÈn) : babam kardeÒim olasÈn, yani seninle erkek – kadÈn iliÒkim olamaz

5

a whirlwind of dust strong whirlwind strong storm, tempest rain storm full attention to cook at with full attention burden, load this person has become a burden to me ancestor, ancestors close friends they are very close friends a woman who prevents any sexual relations with someone : let us be like brother and sister greenery public figures, aristocrats precipitation, rain or snow fortune, luck family, household fortress, a strong support a trace to disappear without leaving any trace breath, sign of life he has given no sign of life 1) newly wed 2) people who do no work, who consider themselves above it young beauties

bejn û bal behs û xeber ber û piÒt : paÒ û pê, paÒepê, berpaÒ, berepaÒ, piÒtpîÒtkî bel û boq bîhn û bo Bîhn û bex (bax, box, box)

boy pos ses seda, haber ters kaba saba hoÒ koku lafiÈm kokusu

taille, stature nouvelle à l’envers grossier, mal dégrossi senteur, odeur agréable relent d’égoût

height, stature news inside out, back to front rude, rough fragrance, pleasant scent smell of a sewer

can û ceger can û cesed : can û cendek ramûsanek li can û cesedê min kerem ke

genç, delikanlÈ ; lümpen genç can cifier, çok sevgili can ceset canÈma bir öpücük kerem et

young men, sprightly young men darling, beloved body and soul, human being satify me (my body and soul) with a kiss

car û bar : car û baran, car caran, carina(n) cil û caw dikana cil û cawan cil û berg cins û cibîliyet cî û nivîn : cih û nivîn cî (cih) û war : bi cih û war e xwedî cî û war bûn cot û cobar xwedî cot û cobar e

bazen, ara sÈra manifatura, dokuma manifaturacÈ dükan giysi, elbise soy sop yatak 1) yer yurt ; 2) ispatlÈ yer yurt sahibi olmak, yerleÒmek çift çubuk çift çubuk, su saban, ziraat, sahibidir

jeunes gens bouillonnants chéri, très aimé corps et âme, être humain gratifie-moi (mon corps et mon âme) d’un baiser parfois tissu, étoffe marchand de tissus vêtement, habit lignage, ascendance lit endroit où vivre, foyer s’installer, fonder un foyer agriculture qui possède un domaine agricole, une ferme

C cahil û cihûl

sometimes cloth cloth merchant clothes lineage, ancestry bed place to live in, home to settle down, to make a home agriculture, owner of an estate, of a farm, a landowner

Devoka Botan Amadekar : Cemal ONURSAL kurdî ceynik: cênîk cincîlk: colandik, colan, colang çilmûyî: xîtko, kilmîÒ, kilmîÒo, çilmo, liçîko, xîtko, pozbilîk, bêvillîk dihûl: dehul, dahol, def devfilitî: devsist, devberdayî ehd û behd: dudilî di ehdûbehdîtî de bîn gangilûk: xingilok, kurîÒk hachacîlûk: hechecik, hecîreÒk, dûvmeqesk qamÒîr: qamçî, qamirçî kelevajî: tewÒo mewÒo, beredayî kerresih: kerresî marmarîÒûk: marmarok, margîsk, mazelîk, mazîzerk moxone: maxwene, maqey mêÒmirî: dixwerenedîtî, nêzmirî pîzpîzûk: pîzpîzk, pîpîk, tûtûk, pîzpîzok, firfîrk qifÒik: qaÒilk, qelpîÒk qulîpaçik: qulopanî, qulopazî, qulopank, teqle qûsk: qewsik, çeqelîk, çetel sipeh: spî, spih Òilid: qurnaz, kone, xesûk, fenek ziftik: pizik, pirzik, pirsik segurî: gurêx serdan: seredan; serlêdan çûn serdana yekî serik dan yekî/cîkî serhatî / serpêhatî serniviz: serÒor, sernixûn, serniz, sernizim sêlim: silim, silme, derence, seleme, pêstirk, nêrdewan, pêlkane, pêlekan sêpanûk: sîpane, binder, binderî, Òêmîk, Òêmûk derîzan: derazîn, derçik, bersivk, asîtan, dergeh stireh: sitir, strû, strî, Òax, quloç Òape: aÒût, aÒît, herez, berfende, renî, Òepe Òewk: nêk, nêhk, nîk, çengel tal: gog, hol, tepik, top, Òepî, tip, tepe, tek, çîz tefÒû: tevÒo, tevÒî tep tep kirin tew: qat tew tew danîn ser hev weke: wek, wekî, mîna, minanî,fena, Òubî, Òitî, nola, notra, notila, wekû, nolanî xewmaÒ zikzikî: serdevkî, deverû, zikûzik, li ser zik zîz kirin: zîzikandin zîz bîn

tirkî Òakak salÈncak sümüklü

fransizî tempe balançoire morveux

davul afizÈ sÈkÈ olmayan, sÈr tutamayan tereddüt, kararÈzlÈk ikircikli olmak, tereddüt etmek kÈvÈrcÈk kÈrlangÈç kÈrbaç, kamçÈ abuk sabuk, ters, efiri büfirü güneÒ görmeyen yamaç kertenkele yoksa bezgin, uyuÒuk, üÒengen düdük yara kabufiu takla çatallastik bit kurnaz sivilce kurt köpefii ziyaret birini ziyaret etmek birini/biryeri ziyaret etmek serüven baÒÈ efiik, kabahatli, suçlu merdiven

grosse caisse indiscret, qui ne sait pas tenir sa langue hésitation, indécision hésiter bouclé, frisé hirondelle cravache incohérent, décousu, tordu, absurde versant ne recevant pas le soleil, ubac lézard sinon léthargique, indolent sifflet brindille culbute lance-pierre pou rusé, malin acné chien-loup visite rendre visite à qn visiter qn/un lieu aventure qui a la tête basse, fautif échelle

îngilîzî temple (anatomy) swing glandered (animals) snotty-nosed (human) bass drum indiscrete, blabber-mouth hesitation to hesitate curly, fizzy (hair) swallow whip, scourge incoherent, nonsensical north-facing side lizard if not, otherwise lethargic, indolent whistle brambles somersault catapault louse shrewd, cunning, sly pimple wolf-dog, wolfhound visit to visit s.o. to visit s.o./somewhere adventure hanging his head, at fault ladder

eÒik dergah boynuz çÈfi olta ifinesi top keser kabahat kabahat iÒlemek kat, katlama kat kat dizmek gibi

seuil cour (d’une maison) corne avalanche crochet balle, ballon herminette faute commettre une faute pli ranger les vêtements les uns sur les autres comme

threshold courtyard (of a house) horn (0f an animal) avalanche fishhook, hook ball, balloon adze fault, offense to commit a fault, to do wrong fold, pleat to stack clothes up like, as

mahmur, uykulu yüzü koyun, yüz üstü hÈzla çevirmek, hÈzla döndürmek çok hÈzlÈ dönmek

languide, qui a du mal à se réveiller à plat ventre, (dormir) sur le ventre faire tourner rapidement, pivoter tourner très vite, tournoyer à grande vitesse

sleepy, languid face downwards, lying on one’s stomach to make s.th. turn rapidly, to spin or pivot to turn round rapidly, to spin rapidly

Têbîni : Di hejmara 29 an de ev peyvên han bi rengekî ÒaÒ hatie nivîsîn yan jî wergerandin. Em wan ji nû ve di vê hejmarê de belav dikin. kurdî çarik: hîzar, çarÒev, eba dayîn gulîvandik: gulîfank: kelef, gac, peng, penge kûlik: holik, kepr malxezûr: xezûran risasî: zirincî, qirÒûnî

tirkî kadÈn çarÒafÈ dadÈ iplik çilesi çardak kayÈnpedergiller kurÒun rengi

fransizî tchador nourrice écheveau treille, tone belle-famille; les parents de l'épouse gris, gris de plomb

6

îngilîzî chador child's nurse hank, skein (of thread) trellis, bower in-laws, wife's parents lead colored, gray

Ferhenga partî-kurdî (III) Amadekar: Behroz …UCAÎ partî Òad (c) Òadîft Òadmaneg ÒefÒêr Òah Òeb Òeh-

tirkî mutlu mutluluk, Òenlik saadet, mutluluk kÈlÈç Òah gece yapabilmek

fransizî heureux bonheur, félicité bonheur sabre chah, roi, souverain nuit pouvoir

îngilîzî happy happiness happiness sword, sabre shah, king, sovereign night to be able, can

Òehr Òehrar, Òehrdar Òehrarîft Òembet Òeng Òerm Òermjed Òerx (Òerij) ? ÒeÒt ÒewÒîbeh Òîfor Òîft Ònaseg Òoh Òohom srû stor Òuban Òûrên tabtar tar tarîg tast tebil têj ten teng terazûg terkuman ters texl tirstoxm trêfÒ tû, to tûran tusîg wad waj, wajwajargan war warwaran wawer wawerîft wefr wehiÒt wênwerdyûn wes wetter wigah wigahîft wiÒanwîst wiwar wiyaban wxazwxazeg wxed wxerd wxerdîg wxeÒ wxeÒîft

kurdî Òa, Òad Òadî, Òahî, Òayî Òadmanî, Òadimanî ÒimÒêr, Òûr, Òîr Òah Òev Òê- (Òiyan), Òe, weÒe Behdînan: Òiyan = karîn MereÒ: Òe kirin Xorasan: weÒe kirin Òehr, Òeher, Òar, Òehr Òehrdar, Òehredar Òehrdarî, Òehredarî Òembî, Òemî Òeng (çeng) Òerm Òermeza, Òermezar, Òermizar Òêr Òêst, ÒêÒt çû-, Òî-(dimilkî) Òibîle, Òivîle, Òivêle Òeypûr, Òapûr Òîr nasÒeÒ ÒeÒem strû, strî, strih stûr Òivan Òûr, Òor, sûr, swîr, sur tav, hetav tarr tar tarî, tarîk tas tepilk, tipilk, teplik tîj, tûj ten teng, tengî, tengasî, tengavî terazû, terazî, terezî tercuman tirs tehl, tahl, tal tirstoxim, tuxm, tov tirÒ tu, te tûran tisî, tirsî ba vaj- (dimilkî) bêj-, -vêjbazirgan werd barbaran bawer bawerî befir, berf behiÒt, bihiÒt, beheÒt, bihuÒt bîngerdûn, gerdûm bes beter guwah guwahî weÒîn, weÒan bîst vawêr, vawar- vavêr kirin, vavartin biyaban, yaban xwazxwazok, xwazxwazok xwe xward, xwar xwarek, xwereg, xurek xweÒ, xoÒ xweÒî

Òehir, ülke hakim, kral krallÈk cumartesi çeng, harp utanç, haya mahcup aslan altmÈÒ gitmek keçi yolu borazan süt tanÈyan altÈ altÈncÈ boynuz kalÈnd çoban tuzlu ÈÒÈk, ÈÒÈldama karanlÈk yan, çevre karanlÈk tas darbuka keskin, sivri cisim, ten dar, darlÈk terazi tercüman korku acÈ korkmak tohum, soy ekÒi sen taÈran yavan rüzgar söyleme, söz tücar, bazirgan kÈzÈl gül yafimak yafimur inanç inanç kar cennet bakmak kafinÈ yeter beter Òahit, tanÈk tanÈklÈk silkelemek yirmi tasnif, ayÈrmak çöl istek, arzu isteyen, dileyen kendi, öz yenilmiÒ yemek hoÒ hoÒluk

ville, pays seigneur, roi, souverain royaume, domaine samedi harpe honte honteux lion soixante aller sentier trompette lait sachant, qui sait six sixième corne épais pâtre, berger salé lumière, brillance obscurité côté, autour obscur bol tambourin aigu corps détresse, souffrance balance interprète peur amer avoir peur semence, race, lignée acide tu, toi nom géographique vide vent dire, mot marchand rose pleuvoir pluie croyance croyance neige paradis voir charrette tractée par un boeuf assez pire témoin témoignage secouer vingt triage, séparation désert souhait, désir désireux, demandeur soi mangé manger, nourriture plaisant, agréable agrément, plaisir

wxeÒnam wyag xan xan xayeg

xweÒnav cih, cî, cîh, cêga xanî kan, kanî hêk

namÈ iyi olan yer ev kaynak, çeÒme yumurta

de bonne réputation place, lieu, endroit maison source oeuf

town, homeland, country lord, king,sovereign kingdom, domain saturday harp shame ashamed lion sixty to go path trumpet milk knowing, sense six sixth horn thick shepherd salty light, brightness dark, darkness side, around dark bowl tambourine, sharp body suffering, distress balance, scales interpreter fear bitter, sharp to fear, be afraid seed, line, race acid, sour thou place name in Parthian empty air, wind saying, word, speach merchant rose to rain rain belief belief snow paradise to see ox-drawn cart enough, too much worse witness testimony to shake twenty sorting, separating desert wish, hope, desire desirous, asking for self eaten to eat, food, a meal pleasant, agreable pleasantness, pleasure of good reputation place, location house, home spring, source egg

7

xendind xeÒên xiÒtig xizxoj xo xuft xwan Xweday xweh xwemn yawêd yawêdan yawer yemeg yezd yud yuwan zadeg zahag zanzanend zanûg zawer zayzemîg zên zernên zer‹ong zir zrêh zûr

ken(în) hêÒîn xiÒt xizxoÒ, xweÒ, xoj xûd xeft, xewt, xevt xwan, xan, xanik : (xanika sifreyê) Xwedê xweh xewn cawîd cawîdan car cêwî, cêmik yezd cuda, cihê ciwan zade, zayî zar(ok) zanzana, zane ejno, ejnû, junî, jinû zor zêzevî, zemîn zîn zêrîn, zêrî zêrgûn zerre, zerî (dimilkî) zerya, derya zûre (dimilkî)

gülümseme mavi kerpiç sürünmek, kaymak hoÒ mififer uyuÒmuÒ, olan sofra tahtasÈ

sourire bleu brique glisser bon, plaisant heaume ayant dormi plateau de repas

smiling blue brick creep pleasant, good helmet having slept tray, table

sahip, tanrÈ kÈzkardeÒ uyku, rüya ebedi ebedi kere ikiz tanrÈ ayrÈ genç ofiul, çocuk çocuk bilmek bilen, bilgin diz güç, kuvvet dofiurmak, dofimak toprak silah, pusat altÈndan, altÈn rengi altÈn rengi kalp deniz yalan, yalan dolan

seigneur, Dieu soeur sommeil, rêve éternel éternel nombre de fois jumeaux dieu séparé jeune, jeune homme enfant, fils enfant connaître qui sait, savant, connaisseur genou force, puissance enfanter, donner naissance sol, terre arme, glaive doré doré coeur mer faux, mensonger

the Lord, God sister sleep, dream eternal, eternal number of times twins god separate youth, young man child, son child to know one who knows, a wise man knee strength, power bear, give birth to, be born earth, soil weapon, sword golden golden heart sea falsehood, deceitful

Hesp Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî 1 pêÒenîk: berenîk 2 serpozk 3 bingewrî 4 doxriÒme/serhevsar, doxhevsar 5 qerpûz; qebûsa zîn, qaÒa zîna pêÒ 6 zêrbend 7 navteng, kolan 8 zengo (rikêb): zengî 9 binzîn / bincil: berzînk 10 qûÒ 11 berçênîk 12 serkele, serguh 13 terkî 14 berkapka zîn 15 zîn 16 kuvana zîn 17 qaÒa zîna paÒ 18 lîwan riÒme: hevsar xurc; xurcik, xurcezîn, paÒzînk qamçî, qamirçî, qamÒîr qirbaç

tirkî alÈnlÈk burunluk bofiazaltÈ yular baÒÈ eyer kaÒÈ göfiüslük kolan üzengi efier altÈ (çul) paldum

fransizî frontal muserolle sous-gorge (les) rênes pommeau poitrail sangle étrier tapis de selle croupière montant du filet baÒlÈk (kulaküstü) tétière terki croupe saçak frange eyer selle eyer çatÈsÈ yayÈ arçon eyerin ark kaÒÈ trousequin gem mors yünden örülen yular bride en laine tissée pour chevaux heybe besace, bissac en laine tissée kamçÈ fouet kÈrbaç cravache

îngilîzî forehead strap nose band throat-band reins pommel chest saddle-girth stirrup saddle cloth crupper head-stall croup fringe, bangs saddle saddle-bow cantel bit woven wool bridle saddle bag (woven wool) whip horse whip

/

,

0

+

-

1

) * 2 .

}

'

(k) qirbaç (t) kÈrbaç (f) cravache (î) whip

( & - (k) doxriÒme/serhevsar doxhevsar (t) yular baÒÈ (f) les rênes (î) reins

%

KURMANCÎ

$

MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

! " #

Supplément du bulletin de liaison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

© INSTITUT KURDE DE PARIS

106, rue La Fayette, 75010 Paris - France

www.fikp.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

8

KURMANCÎ hejmar 31

bihar 2002

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan

Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Sevrê 29 çirî - 4 teÒrîn 2001 Civîna 31emîn a Kurmancî di navbera rojên 29/10 ta 4/11/2001an de li bajarê Sevrê (nêzîkî Parîsê), li Fransayê civiya. BeÒdarên civînê li ser termên kosmêtîk, peyvên dunavî, navlêkirina heywanên kedî, stranên folklorî, peyvên kurdî di zimanên cîran de û îdyomên kurdî xebitîn...

(Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kiliçasalan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behroz ∑ucaî (Kotol), Newzad ∑ukrî (Duhok), Têmûrê Xelîl (Rewan) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn.

Di vê civînê de Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), ElîÒêr

Encamên civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Termên kosmêtîk Amadekar : Rojan HAZIM kurdî bêhn: bîn, hilm, bihn bêhna xweÒ: bîna xweÒ gulav ava gulan misk enber esans lewante: lewente, lewento kolonya, qolonya krem, çevrînk melhem xweçêkirin xwe çêkirin dermanên xweçêkirinê xwe sorav kirin xwe spîyav kirin krema hinarokan (hinarikan) oje, rengê neynûkan (nûnikan) bêhnkuj, bînkuj, deodorant ojebir rûj, lêvsork qelema lêvan qelema birûyan rîmel, maskara makyajbir Òîrê makyajbir krema makyajbir pûdre pûdredank sfenc, sunger sfenca pûdreyê, sungera pûdreyê firçe penbû kil kilçîv kildank sexbêrî, lênêrîn serÒok, hemamok, germav pêÒgîr, mexmel, qedîfk, destmal, melhefe, xewlî, holî, havlû, pêÒtemal, piÒtemal, pêÒmalk, mêzer birnoz, robê hemamê xweya pêyan lûfîk, lûfik lûfikê zivir kîsikê xweÒûÒtinê Òampûan, Òampo sabûn kevirê paniyê, berê pahniyê, kûçê pehniyê krema rû krema destan krema laÒî krema lêvan balsam; pornermk losyon krema tavê mask krema Òevê perixandin; mizdan, mistdan, vemaliÒtin, firkandin, ferikandin, masaj tiraÒ: kurkirin

tirkî koku güzel koku, parfüm gül suyu, gülab gül suyu misk amber esans lavanta kolonya krem merhem makyaj makyaj yapmak makyaj malzemeleri koyu tonda boyanmak açÈk tonda makyaj etmek allÈk oje deodoran oje temizleyicisi ruj dudak kalemi kaÒ kalemi rimel, maskara makyaj temizleyicisi, demakiyan makyaj temizleme sütü makyaj temizleme kremi pudra pudra kutusu sünger pudra süngeri firça pamuk sürme sürme çubufiu sürmelik bakÈm banyo, hamam yüz havlusu banyo havlusu bornoz ayak tuzu, ayak bakÈmÈ tuzu lif sert lif hamam kesesi Òampuan sabun sünger taÒÈ yüz kremi el kremi vücut kremi dudak kremi balsam losyon güneÒ kremi maske gece kremi masaj

fransizî odeur, senteur, fragrance, parfum fragrance, parfum, senteur eau de rose julep musc ambre gris essence (d'une fleur) eau de lavande eau de cologne crème pommade, onguent maquillage se maquiller produits de beauté faire un maquillage sombre faire un maquillage clair crème pour les joues vernis à ongle déodorant dissolvant de vernis à ongle rouge crayon à lèvres crayon à cils rimmel, mascara démaquillant lait démaquillant crème démaquillant poudre poudrier éponge houppette à poudre brosse coton khôl bâton à khôl récipient à khôl soin salle de bain serviette serviette de bain peignoir sel de pieds gant de toilette gant de crin gant de toilette shampoing savon pierre ponce crème de visage crème de main crème de corps crème de lèvres après-shampoing lotion crème de soleil (crème du jour) masque crème de nuit massage

îngilîzî fragrance, perfume fragrance, perfume, scent rose water julep musk ambergris essence lavender water eau de cologne face cream ointment, ungent make-up to make up beauty products put on a dark make-up put on a fair make-up face cream fingernail polish deodorant fingernail polish remover rouge lip pencil eye-brow pencil mascara make-up remover face cleaning milk face cleaning cream powder (powder) compact sponge powder puff brush cotton kohl stick of kohl kohl box care bathroom towel large bath towel bathrobe footsalt toilette cloth loofah cloth bath glove shampoo soap punice (stone) face cream hand cream body lotion lip cream hair conditionner lotion sun tan lotion mask night cream massage

tÈraÒ

rasage

shaving, shave

neynik, eyne, eynik, mirêk, ayîne, qutiya ronahiyê berber, kuafor, sertiraÒ, delak meqesa berberan makîneya portiraÒiyê makîneya rihtiraÒiyê makîneya simbêl tiraÒiyê porzuhaker, makîneya porziwakirinê losyona berî tiraÒê losyona piÒtî tiraÒê firçeya mûpaqijkirinê firçeya tiraÒê sabûna tiraÒê kefa tiraÒê spreya poran, bexa poran, joleya poran biryantîn krema poran cilêt, devik, gûzan, tîxe destiyê cîlêtê, rihtiraÒînk gûzan, dûzan hesanê/hisanê gûzanan qayîÒa gûzanxeÒkirinê

ayna berber, kuaför berber makasÈ saç kesme makinasÈ sakal tÈraÒ makinasÈ bÈyÈk kesme makinasÈ saç kurutma makinasÈ tÈraÒ öncesi losyon tÈraÒ sonrasÈ losyon kÈl fÈrçasÈ tÈraÒ fÈrçasÈ tÈraÒ sabunu tiraÒ köpüfiü fisfis saç jölesi biryantin saç kremi tÈraÒ bÈçafiÈ, jilet tÈraÒ makinasÈ ustura biley taÒÈ ustura bileme kayÈÒÈ

Òeb, berikê xwînbirrînê Òe, Òeh krema mûwerandinê, mûhilkirinê deziyê mûkêÒanê, takêÒ, deziyê hefafkirinê mûçink: mûkêÒ benîÒtê mûrakirinê, eqîde, adda, Òîre, qajikê mûkiÒandinê meqesa neynûkan / nûnikan neynûkbirr: nûnikbir manîkur pedîkur kartik, kêrtik, mevreda neynûkan macûna diranan dirankolk, dirankurêsk, zîlikê didanan, kurdan, darikê didanan rengkirina poran/ boyaxkirina poran xena, henne, hinne xena, henne kirin, henne têdan

Òap, kantaÒÈ tarak tüydökücü krem tüydökücü iplifii cÈmbÈz afida, çamsakÈzÈ tÈrnak makasÈ tÈrnak kesici manikür pedikür tÈrnak törpüsü diÒ macunu kürdan saç boyama kÈna kÈna yakmak, kÈna sürmek

miroir coiffeur ciseaux de coiffeur tondeuse rasoir electrique appareil de taille des moustaches sèche-cheveux lotion de prè-rasage lotion d'après-rasage brosse à poils brosse à barbe, blaireau savon à barbe mousse à raser aérosol, spray gel de coiffeur brillantine crème pour cheveux lame de rasoir rasoir rasoir, lame à raser pierre à aiguiser les lames pièce de cuir dur servant à aiguiser les lames alun peigne crème d'épilation fil à extraire les poils pinces à épiler gomme à épiler, cire à épiler ciseaux à ongles coupe ongles manicure pedicure lime à ongle dentifrice cure-dent teinte de cheveux henné mettre du henné

mirror hairdresser hairdresser’s scisors hair clippers electric shaver moustache clippers hair dryer pre-shave lotion after-shave lotion hair brush shaving brush shaving soap shaving foam spray hair cream brillantine hair cream razor blade shaver razor stropping stone leather razor strop alum comb hair removing cream hair removal wire tweezers hair removing wax nail scisors nail clippers manicure pedicure nail file toothpaste tooth pick hair dye henna to henna one’s hair

Navlêkirina heywanên kedî Amadekar : ‘ELÎ…ÊR PEZ MÎ (MIH, MÎH) ArmîÒê Aso Bager Bahzî Barano Bayêvo Berfo Bêrîvan Beybûn Bêzar Bilbil BinevÒ Bokê Bozê Çîçeko Cunê Dahlê Delal Dirê Gerdan Gewrê Gogerçîn Gozel Guhar Gulê Gulîzer Heyvo Hezar Hezarê Horî Hurê ïpeko Kejê Kewê Kewser Keyser Koçê Kokê Kolê Kubar Kulavo Kurê Kurîso Leyla Meyrê Mircan

Nazê NexÒê NîÒan Ordek Payîz Perê Porê QaÒê Qazê Qemer Qerê Qerefîl QerwaÒ Qeytan Qirmizo Qulingo QurîÒo RewÒê Rêzbar Rihan Rindê Risel Sedefo Sêvo Seyran Sînem Sîpan Sîsê Sorê Sorgul Soryaz Sosin Stêro ∑ahrê ∑e’rê Tasê Tevrêz TûÒê Tûsî Xalxal Xan Xanê Xarsê Xasxask Xemlo Xezal Xezo Xito Xoxê Xunaf

Zerê Zêro Zeyno Zeytîno Zirav Zînê Zozan

BIZIN Askê Bazino BeÒê Belê Bengê Birdê Çalê Çûrê Gêlaso Gevezê Guhbel Gustîlo Hejîro Hemsê Henkê Hîtê HoÒê Kelê Kevelê Keverê Kêjal Kirrxinê Kolê Mewîjo PihoÒê ∑axê ∑e’nê ∑engê ∑erabo Xencerê Xencero Xezal Xêzê Xunavê Zînê Ziravê

GA

SE (KÛÇIK)

BeÒo Çalo ÇavreÒ Çeleng Ceyran Çolo Delal Dîlber Dilo Dusipo Findo Heyran ïno Kejo Kolê Koro Le’do Lewend Qîro QumaÒ ReÒo Rindo Seyran Soro ∑atir ∑atro Tehlo Varto Xezal

‘Eceb Bazin BeÒo Belek Bêmal Bênav Beyaz Bigir Bikûj Bozo ÇavreÒ Çeper Çerxê DevreÒ Dijwar Dîno Doxê ÊrîÒ Gampir Gernas Gevez Gewro Gobel Gurêx Guhdar Guhderz GuhloÒ GuhreÒ Guro Gurzo Haro Hergor Heval Hirço KapreÒ Kero Kêtik Kotan Kulab Lebere Melesê Nezer Perê PiÒîk QafreÒ QerebaÒ Qero Qesab

ÇÊLEK BeÒê Borê Çolê Delal Dusipê Gurcê ïnê Kejê Mircê Mîsê Qîrê Rindê Xemê Zerê 2

Qezer Qirmo Qolo Qopo Rikêb Seydo Soro ∑emo ∑epal ∑êro ∑evder ∑îro ∑iyar Teyar Tolê Tolo Xewar Xewlê Yeman Zalim Zalo Zero Zinar Zorgîn

PI…ÎK (KÊTIK, PISÎK) Çavmorik Gogê HevrîÒm HevrîÒmo Lawê Mircanê Nêrgiz Nermê NermîÒ NermîÒo Pembî ReÒêle Sarê Sebrê ∑epal ∑oxê Tiftîko Xewar Xirnê Zorgîn Zoro

GAMÊ… Û MADEK Batman Dewran Dîno Hêço Leylan Maran ∑aho ∑atir ∑axo ∑ero ∑êko Qîro Xadim HESP Û MEHÎN Bazo Borêger Bozê Bozêrewan Bozo Dundil Gêjo Genco Kesra NûÒîrewan Nûma RexÒêbelek Seglawî Sîgal ∑emê Zozekê HÊSTIR Bozê Mircê Oco Sorko Xecê Xeco

Peyvên kurdî-îranî di zimanên cîran de 1 - Di zimanê tirkî de (VI) Amadekar: ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ pabuç: papûç, papûçik, far: papûÒ padiÒah: padiÒah, far: padiÒah, peh: patexÒa pafta: pafte (n), far: bafte paha: biha, far: beha, peh: vehak pak: pak, far: pak, peh: pak pakize: paqij, pakij, pakîze, far: pakîze, peh: pakîzek palas: palas, far: palas, pelas palan: palan, far: palan pamuk: pembû, penbo, pemî, far: penbe, peh: pembeg pancar: pincar panzehir: panjehr, panzehr, far: padzehr, peh: padzehr para: pere, pare, far: pare peh: parek pare: pare, par, far: pare, peh: parek parça: perçe, parçe, far: parçe parsa: pars, far: parse, perse parsa toplamak: pars berhev kirin

fransizî chaussure, pantoufle souverain, sultan ottoman section d’un croquis, d’un plan ou d’une carte prix, valeur pur, propre, sacré pur, innocent, chaste tapis grossier fait de poils de chèvre ou de chiffon bât coton herbes comestibles antidote argent pièce, portion, part pièce, portion, morceau mendicité faire la quête, faire la manche

patlÈcan: bacan, balincan, balîcan, badimcan, bacanreÒ, far: badimcan pay: par, pay, far: pare, peh: pareg, sans: paj, lat: pars payanda: payende, pal, far: payende paye: paye, far: paye, peh: payek payidar: payîdar, far: paydar payitaht: paytext, far: paytext paymal: paymal, far: paymal, pamal pazar: bazar, far: bazar pazÈ: (botanik) pazîk, pazî,far: pajû pazÈ: (anatomi) pazû, bazû, far: bazû, peh: bazûk pazÈbend: bazbend, far: bazûbend peçe: pêçek/ pêçîn, far: pîçek pederÒahi: pederÒahî, far: piderÒahî pehlivan: pehlewan, palewan, pahlewan, pêlewan, far: pehlewan pejmürde: pêjmûrde, pejmûrde, pejmurde, far: pejmurde

aubergine part, partie étai, support degré, grade, dignité, rang durable, constant, permanent capitale détruit, foulé aux pieds, en ruine 1) marché; 2) dimanche bette biceps amulette portée autour des bras (des biceps) voile patriarcal 1) lutteur; 2) champion, homme fort, héros 1) usé, râpé, élimé; 2) en haillons

peksimet: beksimed, baqisme, far: beksemed (beksemat) pelte: palûze, far: palûde

sorte de biscuit sec dessert en gélatine à base de farine et de sucre

peltek: peltek, zimanpilt (=zimanviz, zimantil, zimantis) pembe: penbe, pembeyî, perzî, far: penbe, peh: pembek pencidü: pênc û du, far: penc û do pencüse: pênc û sê, far: penc û sê pencüyek: pênc û yek, far: penc û yek pencere: pencere, far: pencere pençe: pence, penc, far: pence, peh: pencek perakende: pergende, perginde, perakende, far: perakende perçem: perçem, pirçem, pirçik, far: perçem

bêgue, qui zézaie rose, rosé dès de cinq et deux dès de cinq et trois dès de cinq et un fenêtre griffe 1) dispersé, confus, désordonné; 2) détaillant 1) touffe ou mèche de cheveux; 2) oriflamme, drapeau, bannière rivet polissage rideau compas diète, régime fée en désordre, en ruine, perturbé jeudi crainte, retenue, réserve, pertinence 1) phalène; 2) hélice, pale, ventillateur

perçin: perçîn, perçîm, far: perçîn, peh: perçîn, perzîn perdah: perdax, far: perdaxt perde: perde, far: perde, peh: perdek pergel: pergel, pergal, pergar, far: pergal, pergar perhiz: perhîz, parêz, far: perhîz, peh: pahrêç peri: perî, far: perî, peh: perîk periÒan: perîÒan, far: perîÒan, peh: perîÒ perÒembe: pêncÒem, pêncÒemb, far: pencÒenbe perva: perwa, far: perva pervane: perwane, far: pervane, peh: pervanek pervaz: perwaz, perwaze, far: pervaz pervin: Perwîn, far: perwîn, peh: pervîç perviz: Perwîz, far: perwîz, peh: pervîç pes: bes, pes, far: bes, peh: pes peÒin: pêÒîn, pêÒî, pêÒin, far: pîÒîn peÒkeÒ: pêÒkêÒ, far: pîÒkeÒ peÒkir: pêÒgîr, pêjgîr, far: pîÒgîr peÒrev: pêÒrew, far: pîÒrew peÒtamal: pêÒtemal, pêÒmal, piÒtemal peyda: peyda, far: peyda, par: peydag peyderpey: peyderpê, pêdepêde, pêbipê, far: peyderpey peygamber: Pêxember, pêximber, far: peyxember, par: padxam peyk: peyk, far: peyk, peh: peyg peynir: penîr, penêr, far: penîr, peh: penîr peyrev: peyrew, far: peyrew pezevenk: pêzeweng, far: pejavend

plinthe, corniche Pléiades victorieux, puissant, fortuné 1) ça suffit, ça dépasse la mesure; 2) je me rends, j’accepte ma défaite en avance, paiement d’avance présent, offrande serviette de bains avant-garde 1) grande serviette de bain; 2) tablier existant, manifeste, visible, produit pas à pas, graduellement, peu à peu prophète, messager satellite fromage suiveur, disciple, imitateur maquereau, souteneur, chenapan, gredin 3

îngilîzî shoe, slipper sovereign, the sultan of the Ottoman empire section of a large map price, value pure, proper, clean, holy pure, innocent, chaste coarse carpet of goat-hair or rag broad soft saddle cotton edible herbs antidote money piece, portion, part, fragment piece, portion, fragment begging to beg, to take a collection of money from the crowd eggplant part support, strut degree, rank, grade, dignity enduring, constant, permanent capital city trodden under-foot, destroyed, ruined 1) market, market place; 2) Sunday chard, beet biceps amulet worn round the arm veil patriarchal 1) wrestler; 2) champion, strong man, hero, 1) shabby, worn out, ragged; 2) in rags hard biscuit flavored jelly-like dessert made with flour and sugar stutterer, s.o. who lisps pink, rose coloured, rosy dice score of five and a two dice score of five and and three dice score of five and one window claw, talon 1) scattered, dispersed, confused; 2) retailer 1) tuft of hair; 2) banner, flag, oriflame rivet polishing curtain pair of compasses diet fairy scattered, disordered, wrecked, perturbed Thursday fear, restraint, pertinence 1) moth, (insect); 2) flywheel, propeller, paddle wheel, fan plinth, cornice, molding the Pleiads victorious, fortunate, powerful 1) that beats all, it’s the limit; 2) I surrender, I accept my defeat in advance, prepayment, paid in advance gift, offering brought to superior towel vanguard, forerunner 1) big towel; 2) apron, waist cloth existent, manifest, visible, produced step by step, by degrees, little by little prophet, messenger satellite cheese disciple, follower, imitator pimp, scoundrel

pÈlÈ pÈrtÈ: pilî û pirtî, pel û pot, pil û pirt, pirpot pîç: bîj, pîç, bîjî, bêjî, bîc, far: beççe, bece pilav: pilaw, pelaw, far: pilow pîr: pîr, far: pîr pirinç: birinc, far: birinc pis: pîs, far: pîs piÒman: poÒman, pêÒîman, peÒêman, far: peÒîman, peÒêman peh: peÒêman piyade: peyade, pîyade, far: piyade, peh: piyatek piyaz: pîyaz, pîvaz, far: piyaz, peh: peyaz post: post, pîst, far: pûst, peh: pûst postal: postal, far: pûstgale pul: pûl, pol, far: pûl, peh: pûl polat: polat: pola, polad, pîla, far: pûlad, peh: polat puÒt: pûÒt, far: puÒt, peh: puÒt puÒu, puÒi; pûÒî, poÒî, far: pûÒî put: pût, far: but, peh: but putperest: pûtperest, far: butprest püf: puf, pif, far: puf raf: ref, refik, far: ref rahÒan: rehÒan, rexÒan, far: re‹Òan rahvan: rewan, rehwan, far: revan, peh: ruwan rast: rast; far: rast, peh: rast reçel: reçel, rîçal, rêçal, far: rîçar, rîçal rehber: rêber, rehber, far: rehber rencide: rencîde, far: rencîde, peh: reng, rencênîten rençper: rêncber, rêcber, far: rencber rende: rende, rinde, far: rende, peh: rendîten rengarenk: rengareng, rengûreng, rengrengî, far: rengareng renk: reng, far: reng, peh: reng reva: rewa, far: rewa, peh: rewak revan: rewan, far: rewan, peh: ruwan revani: rewanî, far: rewanî rezene: Rizyan, rizyane, raziyane, rizyank, far: raziyane rÈhtÈm: rixtim, far: rîg, peh: rîk ruÒen: rûÒen, far: roÒen, peh: roÒn

effets, haillons bâtard pilaf maître spirituel d’un ordre religieux riz sale, impropre, souillé repentant, pénitent, désolé 1) piéton; 2) soldat d’infanterie 1) oignons coupés; 2) hors d’œuvre à base d’oignon et d’haricot peau d’animal bottes de soldat en cuir 1) monnaie; 2) timbre; 3) écaille acier jeune prostitué voile idole idolâtre souffle étagère brillant, reluisant qui court bien, qui coule bien droit, vrai confiture guide offensé, peiné, tourmenté, blessé laboureur, travailleur rabot multicolore couleur convenable, digne, propre âme dessert à base de semoule de maïs lat: feoeniculum, fenouil quai lumineux, radieux

old rubbish, rags bastard pilaf spiritual leader of a religious order rice dirty, filthy, foul repentent, penitent, regretful 1) pedestrian; 2) foot soldier, infantry 1) chopped onion; 2) dish principally flavored with onion (beans, etc) skin, hide heavy army boot 1) money; 2) stamp; 3) scale, shell steel catamite veil idol idolater breath shelf gleaming, glittering, shiny runnimg or flowing easily right jam guide pained, tormented, injured, hurt labourer, workman carpenter’s plane, scrapen multicolour colour suitable, worthy, propre soul sweet made of corn semolina fennel quay, wharf luminous, radiant with happiness, beaming with joy

Îdyomên kurdî Amadekar : Mistefa AYDOflAN Hemîd KILIÇASLAN kurdî ma ez li ber golika me? ma ez serê kerê me?

tirkî eÒek baÒÈ mÈyÈm?

fransizî à quoi donc je sers? (litt.) suis-je donc le gardien de veaux? c'est-à-dire quelqu'un qui ne compte pas, à qui on ne demande pas son avis ma arvan avêtiye nav me? sanki dar günümün kurtarÈcÈsÈ mÈsÈn? (litt.) ce n'est tout de même pas toi qui ma qey serê min ji xela û celayê derxistiye? sana ne minnet borcum olabilir ki? m'a sauvé de la famine: pour quoi te serais-je redevable? lingê wî erd nagire: daweta diya wî ye keyiften ayafiÈ yere basmÈyor (litt.) de plaisir ses pieds ne touchent pas terre: être sur un nuage; planer de plaisir, être tout à son plaisir ma bêjiyê ser bava ye? ma te li erdê diye? yerde mi buldun ki defier vermiyorsun? l'as-tu donc trouvé par terre au point de ne lui donner aucune importance? li kerê mirî gerîn, li malê mirî gerîn beleÒçi olmak, bedava mal (litt.) chercher les charognes d'âne; peÒinde koÒmak courir après des choses gratuites li ser (pey) pejnê çûn duyumlarla hareket etmek agir selon son flair ou ses intuitions li qoziyê / quncikê asê bûn köÒeye sÈkÈÒmak être coincé, être acculé li ser qûnê rûniÒtin: li ser qûna xwe rûniÒtin kÈçÈ üstüne oturmak rester assis sur le cul, renoncer à ses prétentions ma den e ku tuê tê de kî? ma gana li ser pirê ye? boya küpü defiil ki batÈrÈp çÈkarasÈn? ce n'est pas quelque chose qu'on alel acele olacak iÒ defiil puisse faire à la va-vite ma ji hina xwîn, ji hina av dihere: seninki can, bizimki patlÈcan mÈ? (litt.) est-ce que les uns versent ma ê te tenê can e? du sang les autres versent de l'eau? ne pense pas seulement à ta peine, les autres peuvent aussi avoir mal ma min cilikê camiyan diziye? ma min sûçik çok büyük kabahat mÈ iÒledim? (litt.) ai-je volé le tapis de la mosquée? rewisandine? ma min hecacî tazî kirine? ai-je commis une faute très grave? ma min pisîkê dêr û mizgeftan kuÒtine? ma tu li ser mûristanê (xuluqî) yî? ma gêrîk di kÈçÈna biber mi ekildi, acelen ne? (litt.) es-tu assis sur une fourmillière? qûna te de ye? tu li ser kuna mûriyan rûniÒtiyî? pourquoi donc es-tu si pressé? agir/ filfil/ îsot ketiye qûna te? maht (qan) sar kirin: oyunu sofiutmak, hevesini kÈrmak calmer le jeu, briser l'enthousiasme, deqê (hewesê) yekî Òikandin apaiser l'ardeur 4

îngilîzî what use am I? (lit.) “Am I the calves’ gardian?” i.e. someone of no account, whose opinion is not asked (lit.) after all, it wasn’t you who saved me from starvation : why should I be endebted to you? (lit.) his feet didn’t touch the ground; he was so glad; crazy with joy did you find him so beaten down that you thought him so unimportant? (lit.) looking for donkey’s scavengers; running after things which are free act by intuition to be caught or pushed into a corner remain seated on one’s arse, to give up one’s claims It’s not something one can do in a hurry (lit.) do some shed blood and others shed water? i.e don’t just think of your own troubles, others can have them too. (lit) have I stolen the mosque’s carpet? i.e. have I committed a serious offence? are you sitting on an ant hill ? why are you in such a hurry ? calm things down, dampen enthusiasm, cool tempers

te mal anîn stûna malê: te ediland! te kire çîrik

maÒallah tam da becerdin!

(litt.) tu as apporté la belle affaire jusqu'au pilier rompu: c'est tout ce que tu rapportes; la montagne a accouché d'une souris mala xwe bi destê xwe xerab kirin kendi eliyle evini yÈkmak causer sa propre perte malik li hevdû Òewitandin: biribirinin evini yÈkmak causer la perte de l'une et de l'autre malik li hev xerab kirin partie mastê xwe li gelek sûkan firotin deneyimli olmak, görmüÒ (litt.) avoir vendu son yaourt sur beaucoup de marchés; être expérimenté geçirmiÒ olmak mêÒa girî li dorê çûyîn û hatin belasÈnÈ aramak chercher la punition, (litt.) la mouche à pleurer tourne autour de lui mêjiyê kera xwariye eÒek beyinli, kaz kafalÈ (litt.) qui a mangé de la cervelle de l'âne; stupide, écervelé meriv newêre li ber bîna wî bisekine çok asabi soupe au lait, très irascible mexelê wî bi qurîncok (gurîne) e huzursuz, diken üstünde duruyor il est mal à l'aise, sur la braise min ne kirrîye û ne firotiye: haya min jê tune bu iÒten haberim yok, ilgim yok je ne suis pas au courant de cette affaire, je n'y suis pour rien mirad di qirikê de mayîn: miraz di çav de man muradÈna ermemek ne pas voir la réalisation de ses voeux, en particulier être frustré en amour mirina wî hatiye eceline susamÈÒ il cherche sa mort mîza wî ne zelal e; ava wî Òolî ye tekin defiil, güvenilmez il n'attire pas confiance li morîkên diya xwe geriyan ilgisiz bir yerde bulunmak, ilgisiz se trouver en un lieu ou dans une bir iÒle ufiraÒmak affaire inattendus mû bi zimanê me ve hat dilimizde tüy bitti (litt.) à force de répéter des poils ont poussé sur notre langue; nous avons tant répété mû li zimanê wî nagere /naaliqe akÈcÈ bir Òekilde konuÒmak parler courament, sans hésitation nan bi xwê, xwê bi tam hiÒtin tadÈnda bÈrakmak; ölçüyü kaçÈrmamak ne pas franchir les bornes; garder la mesure nanê bêxwê xwarin: nanê gêjê xwarin güçsüz, dayanÈksÈz olmak (litt.) manger du pain sans sel; être peu résistant, peu robuste nanê min bêxwê ye: Òikeva ye, iyilifiim boÒuna gidiyor, (litt.) mon pain est sans sel, mes bonnes qenciya min vala diçe karÒÈlÈk bulmuyor actions ne sont pas récompensées; je fais du bien mais nul ne m'exprime de la reconnaissance nan û xwêyê wî li ser çoka(çonga)/ gûzika wî ye nankördür (litt.) son pain et son sel sont sur ses genoux; il est ingrat, il s'en va dès qu'il a fini de manger et oublie son bienfaiteur nava xwe xistin! afiÈr bir iÒ becermek s'acquitter d'une lourde mission, déployer de grands efforts navika yekî birîn göbefiini kesmek, birinin göbefiini connaître qn de près (comme si on kesmiÒ gibi yakÈndan tanÈmak lui avait coupé son cordon ombilical) navika wan bi hev re girêdayî ye göbefii birlikte kesilmiÒ, biribirinden (litt.) leur cordon ombilical est commun, ayrÈlmaz iki kiÒi ils sont inséparables ziravqetandî bûyîn: dil bizdiyan: ödü kopmak, ödü patlamak (litt.) avoir la vésicule biliaire éclatée navqetandî bûyîn: navik piçan/ piçîn de peur; avoir une peur bleue navqetyayî; dilbizdiyayî, ziravqetiyayî, ödlek poltron navzikpiçyayî nayê xwarin: nayê daqurtandin, tahammül edilemez, dayanÈlamaz, insupportable, impossible à avaler nema di yekî de hilatin; gihiÒtin serê difnê yutulamaz ne bi kêrî defê, ne bi kêrî zurnê tê : ne bi bir iÒe yaramÈyor (litt.) il n'est utile ni pour kêrî mizgeftê ne bi kêrî dêrê tê! la grosse-caisse ni pour le haut-bois, ou ni pour la mosquée ni pour l'église; c'est un bon à rien ne bi minê ne bi teyê: ne li min û ne li te ye, umursamaz, hiçbirÒey olmamÈÒ gibi indifférent; qui ne s'en soucie pas, ne ker ket ne hîz diriha hareket eden qui se comporte comme il ne s'était rien passé ne sar lê tê ne germ ona bir türlü yaranamaz, ne sofiuk ni le froid ou le chaud ne lui yarar ne de sicak conviennent; on ne peut lui plaire ne xêra sibê, ne qeda êvarê (Òevê) ne sabahÈn balÈ, ne de akÒamÈn belasÈ (litt.) il vaut mieux ne pas avoir du bien le matin s'il doit apporter une calamité le soir nebûye dîk azan (bang) dide horoz olmadan ötüyor (litt.) il chante avant de devenir un coq; entreprendre des actions au-dessus de ses forces (bila) nehikê li ser dehikan (be) dokuzu kabul eden onuda eder qui accepte 9 coups peut encaisser aussi le dixième neynûk (nenûk, neynok) nemaye ku pê bixurîne kaÒÈnacak tÈrnafiÈ bile kalmayan, (litt.) il ne lui reste plus rien, pas même herÒeyini kaybetmiÒ des ongles pour se gratter; il a tout perdu nigê (lingê) xwe li guhê xwe dixe boÒ konuÒuyor, konuÒmasÈna nul ne prend en compte ses paroles; hiç defier verilmeyen le chien aboie la caravane passe niklê yekî sîr kirin nîskek morîkan di nav gûyê xwe de dîtiye

kÈÒkÈrtmak, tahrik etmek kendini bir Òey sayÈyor; bokunda boncuk görmüÒ

niviÒta wî di stûyê wî de ye niviÒtên wî ketine avê

tescilli deli, zÈr deli ÒansÈ yok, defieri bilinmiyor

provoquer, exciter, inciter (litt.) il a trouvé une lentille dans ses excréments; se prendre pour qn d'important c'est un fou confirmé il n'a pas de chance, ses qualités sont ignorées 5

(lit) you’ve brought a fine bargain to the broken pillar, is this all you’ve brought, made a mountain out of a mole hill brought about his own downfall brought about the downfall of both parties (lit) to have sold one’s yoghurt on several markets, i.e. to be very skillful looking for punishment (lit.) the fly of tears is buzzing around him (lit) someone who ate the donkey’s brains, i.e. is stupid, brainless very ill tempered he is on hot coals, i.e. he is ill at ease I know nothing about this, I’m not involved does not see his wishes achieved (especially meaning frustrated in love) he’s trying to kill himself he does not inspire confidence to find oneself in an unexpected place or situation (lit) repeated oneself so often that hairs have grown on the tongue, i.e. we have repeated it so often to speak fluently, without hesitation does not go overboard, i.e. keeps his balance (lit) to eat bread without salt; i.e. to have fragile health, not strong (lit) my bread is unsalted, i.e. my deeds are unrewarded, I do good but no one shows any gratitude (lit) his bread and his salt are on his knees; i.e. he is ungrateful, he leaves as soon as he’s finished eating and forgets his benefactor to have achieved a heavy task, to have made great efforts to know someone intimately (as if one had cut his umbelical cord) (lit) they share the same ombelical cord, they are inseparable (lit) to burst a gall bladder with fear; to be dead scared poltroon, coward unbearable, hard to swallow (lit) he is useless both for the kettle drum or the flute, neither for the mosque nor for the church; i.e. he’s a good for nothing indifferent; he doesn’t bother; he acts as if nothing had happened neither hot nor cold suit him; i.e. it’s impossible to please him (lit) it’s better not to have a good morning if it means having a disaster in the evening (lit) he crows before becoming a cock, i.e. he takes on more than he’s capable of doing if s.o. accepts 9 blows he can stand the tenth (lit) he has nothing left — not even nails to scratch with ; he has lost everything no one takes any notice of his words; the dogs barks but the caravan goes on to provoke, to excite; to incite (lit) he found a lentil in his shit; i.e. he thinks he’s someone important he a certified lunatic he has no luck, his qualities are ignored

Peyvên Stranên folklorî Amadekar : M. Emîn NAROZÎ kurdî birader (n) heçî: herçî guhdar (n) guhdarî (nm) xweÒikbûn (nm) ji dêl ve: dêvla, di Òûna (dewsa, cihê) ... de leyistin: lîstin, yarî kirin xort hiz kirin: hez kirin, hejî kirin defa singê: depê singî diÒiv diÒiv kirin, vegerandin îro: evro tep qê: qey xwestin: xwastin Òev xencer hestî deÒt perê avê: rexê avê, lêva avê, kenarê avê çiqas, çend xwe lê girtin: xwe li yekî girtin xwe li tiÒtekî / cîhekî girtin gav (nm): pêngav (nm) axa (n) axatî (nm) mexsed: mebest, meram bedl: qat, taxim, destekinc Òivan zeraq (nm) mij qahwe: qawe ewr gumgum Òîv Òerjêkin, serjêkirin (nm) mazûvan/mazûrvan: mêvandar, mêhvandar qediyan: qedîn seqet bawî kurk (nn) kimêl: kembêl, Òaqûl, gincî bêrîvan: banedar taÒtê, têÒt ta (n), hevta, hemta hêdî Òamgeylanî çira Òîr kiÒandin wext ketin heyrê xatûn veÒartin rîÒ xelk: gel, xelq kenîn Òev lê gerîn kengî: kengê xatir ji xeynî: ji bilî, bilî, xeynî; zêdeyî, ji derveyî deqandin: deq kirin, deq lê dan, deq lê kirin qeÒa dor dora elbê hîva çardeÒevî stêr, stêrk bi Òewatî xurbet: xerîbî, biyanî

tirkî yakÈn arkadaÒ, dost ... gelince dinleyici dinleme, dinleyiÒ güzellik ... yerine oynamak genç erkek sevmek göfiüs kafesi, göfiüs çift vuruÒ oyunda iki defa vurmak geri çevirmek, geri vurmak bugün Òamar sanki istemek gece hançer kemik ova su kenarÈ ne kadar 1) birine sÈfiÈnmak, himayesini dilemek; 2) birini beklemek bir Òeye /yere yönelmek, o yönü hedef almak adÈm afia afialÈk

fransizî ami intime quant à auditeur audition beauté à la place de, au lieu de jouer jeune homme aimer poitrine, cage thoracique coup double donner un coup double retourner, renvoyer aujourd'hui tape comme si demander nuit poignard, dague os plaine bord de l'eau tant, autant 1) s’en remettre à qqn, chercher la protection de qn; 2) attendre qn s'orienter vers qqch; aller dans la direction de pas agha dignité d'agha

intention, but costume berger, pâtre premières lueurs de l'aube brouillard, brume café nuage un grand récipient au col étroit dîner égorgement, abattage hôte finir, se terminer handicapé, infirme, invalide, défectueux romatizmalÈ rhumatisant kürk fourrure, manteau de fourrure dÈÒkÈlÈ yün laine souillée de crottes safiÈcÈ kadÈn trayeuse, femme qui trait du lait kahvaltÈ petit-déjeûner hemta, denk, eÒ égal, de même niveau yavaÒ lentement kadÈn giysilerinde kullanÈlan bir cins sorte de tissu à motifs floraux çiçekli kumaÒ, bir tür kadin giyÒisi utilisé dans les vêtements féminins 1) süt sÈkÈmÈ; 2) tertemiz 1) un filet de lait; 2) pur, sans défaut çekmek tirer, attirer vakit temps ne yapacafiÈnÈ bilmemek, çaresiz olmak être désarmé, ne pas savoir quoi faire hatun dame saklamak, gizlemek cacher, dissimuler püskül pompon halk peuple gülmek rire gece sersemlifiine ufiramak être mal réveillé,être étourdi nezaman quand hatÈr considération, estime, considération qu'une personne attend d'une autre gayri, baÒka, dÈÒÈnda à part, hormis, outre, excepté dövme yapmak tatouer buz glace 1) sira; 2) etraf, çevre 1) tour; 2) autour kutunun çevresi autour de la boîte dolunay pleine lune yÈldÈz étoile yakÈcÈ, etkileyici brûlant, touchant gurbet terre étrangère, exil maksat takÈm elbise çoban tanyeri sis kahve bulut kumkuma akÒam yemefii kesme, baÒÈnÈ kesme ev sahibi bitmek sakat

6

îngilîzî close friend, intimate as for listener hearing, listening beauty instead of, in place of to play young man to love chest, thorax double rythme to play double time to return, to send back today slap as if, as though to ask night dagger bone plain, lowland bank of river, shore so much 1) to put one’s trust in s.o., to seek protection from s.o.; 2) wait for s.o. to go towards s.th step agha state and condition of being an agha intention, purpose, aim suit (of clothes) shepherd first rays of the daybreak fog, mist coffee cloud a large bodied narrow necked vase dinner slaughter host to end, to come to an end handicapped, invalid disabled, infirm, defective rheumatic fur, fur coat wool soiled with shit milk maid breakfast equal, of the same level slowly flowered cloth used for women’s dress 1) a trickle of milk; 2) pure, flawless to pull, to draw, to attract time to be disarmed, not to know what to do lady to hide, to conceal tassel people to laugh to be half awake when esteem, consideration, the consideration that one person expects from another besides, except to tattoo ice 1) turn; 2) around going round in circles full moon star burning, touching exile, foreign country

qatilme: qitilme bihara qatilme merxes: sinceq, çelok, derziya xileqandî,

verimli, yeÒillÈfii bol, Òen Òen, yeÒillÈfii bol bahar çengelli ifine

kebas: çitpit abor: ebûr, îdare zarok: mindal, biçûk, sebî, gede, sêwelek sabûn bes Òimamok xulam qapan gelacî: fesadî mêzîn: terazî, Òihîn xeyidin: silbûn, aciz bûn baran rijandin xan selefek siwar sond xwarin jinberdan ji kîsê yekî

çÈtpÈt geçim çocuk sabun 1) yeter, kafi; 2) yalnÈz, sadece Òamana hizmetçi kantar fesatlÈk, dedikodu terazi darÈlmak yafimur dökmek han, kervansaray bir atlÈ grubu yemin etmek kadÈn boÒama birinin kesesinden, hesabÈndan

prospère, abondant printemps abondant, prospère épingle double, épingle de nourrice, épingle de sûreté bouton de pression subsistance enfant savon 1) assez; 2) sauf, seulement melon serviteur bascule intrigue, médisance balance se fâcher pluie verser caravansérail un groupe de cavaliers jurer, faire le serment répudiation, divorce pour le compte de qn

prosperous, abundant prosperous spring safety pin press stud living, livelihood child soap 1) enough; 2) but, only melon servant steelyard for weighing intrigue, slander balance, pair of scales to become cross, angry rain to pour caravanserai a group of horsemen to swear, to take an oath repudiation, divorce to s.o.’s account or debit

Peyvên dunavî Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

çal û çavî çal û kort çarÒî û bazar, çarsû û bazar, sûk û bazar çek û çol çek û posat çek û rihêl (rihel, rihal): cihêz çek û rext çek û sîleh çerm û hestî çê û xerab: baÒ û xerab, qenc û xerab

göz gözenek delik deÒik, çukur hendek çarÒÈ pazar araç gereç silah ve techizat çeyiz techizat silah et kemik, deri kemik iyi kötü

porous full of holes shopping district, shops tools, set of tools military equipment, arms trousseau military equipment arms, weapons skeleton-like, skinny somehow, in some way or other

çil û çiya: çel û çiya: çiya û banî çol û çiya çirt û pirt çol û beyar çol û pesar çûn û hatin

dafi tepe dafi bayÈr, dere tepe abuk sabuk laflar, zÈrt pÈrt kÈr kurak, kÈr kÈraç kÈr yamaç gidiÒ geliÒ, sosyal iliÒki

poreux cahoteux, plein de trous quartier commerçant, commerces outils, outillage équipement militaire, armement trousseau équipement militaire, attirail armes très émacié, squelettique tant bien que mal, d’une manière ou d’une autre par monts, à travers les montagnes par monts et par vaux paroles incohérentes, bavardage creux terre non cultivée dans les collines va-et-vient, allées et venues, relations sociales

Ç

D

dan û standin dar û ber dar û deste ta û derzî, darik û derzî, ta û dezî dar û devî dar û dirrî dar û derman das û qeynax: das û tar def û zirne: dihol û zirne dek û dolab del û dîn dem û dezgeh dem û dewran der û cînar: der û cîran der û dinya der û dor, dor û hêl, dor û ber, dewr û ber derd û kul: kul û derd dest û lep: lep û dest; bi dest û lep bûn

alÈÒ veriÒ, iliÒki, irtibat afiaçlÈk, yeÒillik uÒak ipince, çok zayÈf çalÈlÈk afiaçlÈk dikenlik ilaç, derman orak ve parmaklÈk, biçici araçlar davul zurna, Òenlik entrika deli dolu düzen, kurum, kuruluÒ zaman, felek konu komÒu elalem etraf, çevre dert ve elem eline güçlü olmak, yifiit olmak

ji dest û lep ketin: ji dest hilanînê ketin

erkeklikten, yifiitlikten düÒmek, dirençten düÒmek paldÈr küldür giriÒmek

bi dest û lep ketin nav bi dest û pê: dest û ling ji dest û pê ketin dest û çav: ser û çav deÒt û çiya, deÒt û banî deÒt û zozan

commerce, échange, relation boisé, verdoyant laquais, valet très mince, maigrelet, maigrichon, fluet buisson buisson épineux remède outils du moissonneur réjouissances, fête intrigue inconsidéré, irréfléchi ordre, établissement, institution époque, fortune voisin les gens, autrui milieu, alentours, voisinage peines, soucis, tourments être brave (dans une empoignade), savoir se défendre manquer de bravoure; ne plus être en mesure de se défendre attaquer sans mesure, s’empiffrer actif, dynamique

elli ayaklÈ, hareketli, iÒ bitiren, iÒ gören takatten düÒmek, hareketten düÒmek el yüz dafi ve ovalar ovalÈk yaylalÈk

perdre sa mobilité, devenir dépendant visage par monts et par vaux hauts plateaux, alpages

7

over the mountains up hill and down dale nonsensical talk waste land up in the hills comings and goings, social intercourse

commerce, trade, business, relations woody, green lackey, valet scrawny, thin, skinny, reedy bush thorny bush, thorn bush remedy harvester’s tools festivities, celebrations intrigue unconsidered, thoughtless order, establishment, institution epoch, time neighbour people, all the world, everybody neighbourhood, surroundings pains, worries, torments to be brave (in a fight), to know how to defend oneself to lack courage, to be unable to defend oneself 1) to attack recklessly; 2) to gorge oneself active, dynamic to be immobilised, to become dependent face up hill and down dale high plateau, summer grazing grounds

sima, yüz tasÈ tarafiÈ toplamak diÒ koÒul, Òart konuÒkan, afizÈ laf yapan az konuÒan, sessiz yüzü gözü düzgün tatlÈ diller afiÈz burun sima, yüz ebeveyn ana kÈz anne iç organlarÈ harami, soyguncu horoz ve tavuk gibi sürekli kapÈÒmak zÈr deli azgÈn deli sevgili uzun uzadÈya toz duman

visage faire sa valise et s’en aller dentition circonstance disert, loquace taciturne, peu loquace, silencieux joli minois, visage harmonieux langage agréable gueule visage parents mère et fille mère entrailles brigand, bandit se regarder en chiens de faïence fou à lier fou furieux bien-aimé(e) longuement fumée épaisse

face to pack up and go dentition circumstances fluent, loquacious taciturn, silent pretty face pleasant language mug face parents mother and daughter mother entrails, guts robber, bandit to look at one another like porcelain dogs raving mad mad with anger beloved at great length thick smoke

söz, ahid

engagement, pacte

commitment, pact

kararsÈz olmak emir, buyruk yer gök aÒk kul köle arife ve bayram günleri çoluk çocuk

être indécis ordre, commandement ciel et terre amour esclave veille et jour de fête religieuse femme et enfants, famille

to be indecisive order, injunction heaven and earth love slave the eve and day of a religious festival wife and children, household, family

dedifiinde Èsrar etmek, taviz vermemek tereddütsüz acÈ ve ÈzdÈrap acÈ ve elem hastalÈk acÈ ve dert anadan babadan öksüz

rester sur ses positions, refuser toute concession, sans hésitation sans hésitation peine et souffrance peine maladie peine, souffrance orphelin de père et de la mère

to dig one’s heels in, to refuse any concessions, unhesitatingly without hesitation pain and suffering pain, effort illness pain, suffering orphaned (of both parents)

hile, dalavere, hilehurda kap kacak feryat ve figan falan filan falanca ve filanca övünme, hava atma

ruse, fourberie, tromperie, stratagème vaisselle cris plaintifs, lamentations tel et tel un tel et un tel forfanterie, vantardise

trick, cheating, guile, stratagem dishes lamentations, wailing cries such and such this one and the other bragging, boastfulness, boasting

gede û gûde gef û gurr, gurr û gef bi gef û gurr

çoluk çocuk tehdit hiddet ve tehditle

gend û gemar : gil û gemar, gil û gû geÒt û seyran: ger û seyran germ û germistan gewr û boz: spî û boz gil û gemar: gend û gemar: gil û gû gilî û gazin gilî û gotin gil û gilêÒ: qirÒ û qal girr û rik: kirr û rik goÒt û xwîn: li te bibe goÒt û xwîn! ji goÒt û xwînê hev bûn

pislik, toz toprak seyran, piknik, gezinti kavurucu yaz sÈcafiÈ bembeyaz pislik, kir, pasak Òikayet ve yakÈnma, sitem söz, laf çerçöp aÒÈrÈ inat afiyet olsun, yarasÈn! aynÈ soydan olmak

bi goÒt û xwîn bûn gotin û galegal govend û dîlan gulik û gulabend gul û çîçek, gul û gulçîçek, gul û kulîlk

etli butlu olmak laf Òenlik, düfiün dernek püsküllü, allÈ pullu çiçek

gamin, garnement menace furieusement, d’un air menaçant et furieux saleté, immondice excursion, promenade pique-nique grandes chaleurs d’été tout blanc, blanc de neige saleté, immondice plainte et reproche mot, parole brindilles, ronce obstination, entêtement que cela te fasse du bien être du même sang; être de proches parents être bien en chair propos creux, paroles creuses réjouissances, festivités richement décoré fleurs

kid, brat threat, menace furiously, having a furious and threatening air dint, filth excursion, picnic, stroll, promenade the heat of summer, a heat wave pure white; snow white dirtiness, filth complaint and reproach word twigs, brambles thorns stubbornness, obstinacy may it do you good to be of the same blood; to be very closely related to be full bodied, to be plump empty works, idle talk festivities colourful and richly decked out flowers

dev û çav: ser û çav dev û deling: daw û deling berhev kirin dev û diran dest û dar bi dev û ezman: bi dev û ziman bê dev û ziman dev û lêvên lihev an xweÒik dev û lêvên Òîrîn dev û poz dev û rû dê û bav: daybab, daybav dê û dot: dê û qîz; day û kiç dê û mak dil û ceger: dil û gurçik: dil û hinav; dil û mêlak diz û keleÒ wek dîk û mirîÒk li hember hev bûn dîn û cinî: pir dîn, hir dîn dîn û har dost û yar dûr û dirêj dû û dûman: dû û dûxan

E

ehd û peyman: ad û qerar; ehd û wehd, soz û qewl ehd û beht; di ehd û behtê de bûn emr û îrade erd û esman eÒq û evîn, iÒq û evîn evd û qûl eyd û erafat: îd û erafat erz û eyal: irz û eyal: zar û zêç

Ê

êk û dû: ji êk û dûya xwe nehate xwarê bê êk û dû êÒ û azar êÒ û elem êÒ û jan êÒ û kul êtîm û sêwî

F

fen û fût: fen û fêl: fêl û fen, fêl û fût, find û fêl fera û fol feryad û fîxan filan û bêvan filankes û bêvankes fort û zirt

G

KURMANC Î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE Supplément du bulletin de liaison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64

www.fikp.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

KURMANCÎ hejmar 32

payîz 2002

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Heywan

Civîna Dihokê Payîz 2002 Cara pêÒîn e, ku koma xebata Kurmancî, piÒtî Òazdeh salên xebatê bû xwedî delîve ku berê xwe bide welatê xwe û li wê, li ser axa rizgarkirî û di hewa û bayekî azad de li gor bernameya xwe ya kar bixebite. Koma me, dikarî bi dirêjahîya du hefteyan, di gel pêrabûna karê xwe, bi awayekî rêkûpêk here seredana demûdezgehên dewleta kurdî ya federal. Kar û karbidestên wan ji nêzîk ve binase û zanyarîyan di warê karûbarên wan de werbigire. Hêjayî gotinê ye, ku ji Dihokê heta bi Silêmanîyê, xebata di rêka danîna hîmên sazîyên dewletê û gerandina wan, Òên û avadankirina welat, parastina tenahî û ewlekarîyê û herweha xweshkirina rewÒa kurdistanîyan de serî li me hemûyan bilind kir. Nemaze di doz û daxwazên xwe de yekbûna hêzên sîyasî, pêÒeng û karbidestan hêvîyeke gelekî mezin dide me ku dê xewna me rast vegere. Di dema kar û seredana me de, me ji her alîyî ve xwe deyndarê qedirzanî û mêvandarîya pir germ ya gelê xwe, karbidest û berpirsên dewleta xwe dît. Ji lewra, em tevî spasdarîyên xwe yên ji dil û can, dilsozîya xwe bi xebat û keftelefta wan ya ji bo pêÒdebirina doz û daxwazên kurdistanîyan berpêÒ dikin. Civîna 32yan ya Kurmancî rojên di navbera 6 – 12/102002an de li dar ket. BeÒdarên civînê vê carê bi tenê li ser navên heywan, dar û ber, gul û gîyayên Kurdistanê xebitîn. Hewil da ku navên wan yên zanistî, ku latînî ne, bibîne û hêdî hêdî rê li ber tevlihevîyan bigire. Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Salih Akin (Xerzan), Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Seyîd Ebdulsetar Hemîd Çemseydî (Berwarîbala), Dr Emîn Ebdo (…engal), ElîÒêr (Wan), Samî ErgoÒî (Barzan), Doktorant Cewher Fetah Seîd (Hewlêr), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kilicaslan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Cemal Onursal (Cizîr), Dr Enwer Osman (Silêmanî), Zinar Soran (Dêrik), Dr Selîm Îsmaîl …ehbaz (Dihok), Newzad …ukrî (Dihok), Mueyîd Teyîb (Dihok), Têmûrê Xelîl (Rewan) û ReÒo Zîlan (Agirî). Encamên ji xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

hayvanlar / animaux / animals Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî sivoreav, sivoreyê avê, qûz, qûzik, kûje, kûze, kûjik seyê avê, seav, segav qurebeÒk, qurebeÒ, qurebeÒe, qurbeÒe, qurbeÒk, kurîbeÒk, kurebeÒk, kurbeÒk çeqel, wawîk, tûrk, tûrî, tûrge kitika kûvî, pisîka kovî, pisîka bejî Òivir, Òivrik, Òor ask, mamiz, xezala çîyayî, Òeqil, Òift bizina kovî, bizinkovî, nêrîyê kûvî, nêrîkovî pezkovî, pezê kovî, pezkûvî,merê kûvî berazê kovî, berazkûvî, berazê kûvî, berazê birra sîxur miÒkê kor, kiÒmiÒkor, miÒkkore, koremiÒk, kuremiÒk, xilt, curdê kore cird, circ, cirdan, cirdon miÒkê zevîyan cerbû’, culbu’ xezal

sivoreyê avê, sivoreav, qûz, kûje

latînî castor faeber

tirkî kunduz

fransizî castor

îngilîzî beaver

lutra lutra meles meles

susamuru porsuk

loutre blaireau

otter badger

canis aurius felis silvestris cervus elaphus capreolus capreolus capra ibex ovis sp. sus scrova

çakal yaban kedisi geyÈk karaca yaban keçisi yabani dafi koyunu yaban domuzu

chacal chat sauvage cerf commun chevreuil bouquetin, ibex mouflon sanglier

jackal wild cat red deer roe deer wild goat, ibex moufflon wild boar

histrix indica spelax sp.

oklukirpi köstebek

porc-épic taupe

porcupine mole

rattus rattus

lafiÈm faresi tarla faresi kÈr faresi ceylan

rat d’égout, surmulot mulot, campagnol gerboise gazelle

common rat field mouse jerboa gazelle

jarboa sp gazella dorcas

seyê avê, segav

qurebeÒk, kurîbeÒk

wawîk, çeqel, tûrk, tûrî, tûrge

kitika kûvî, pisîka kovî, pisîka bejî Òivir, Òivrik, Òor

ask, mamiz, xezala çîyayî, Òeqil, Òift

bizina kovî, bizinkovî, nêrîkovî

pezkovî, pezê kovî, merê kûvî

berazê kovî, berazkûvî, berazê birra

sîxur

miÒkê kor, koremiÒk, xilt, curdê kore

cird, circ, cirdan, cirdon

miÒkê zevîyan

cerbû’, culbu’

xezal

Gul û gîya flora Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurmancî gulav ‘endeko, ‘indeko, hendekû belalîzk, bizbizok, bilbizik, bilerzik, bilbizîk pirpizêk pîvok, pîvong, pîvik, pîvûk, seradok axbandir, zûzûbax

latînî rosa elmaditica melilotus crocus biflorus

tirkî yaban gülü eÒek yoncasÈ safran, çifidem

fransizî églantier mélilot safran, colchique

ingilîzî wild rose melilot saffron, meadow saffron

crocus cancellatus ornithogalum narbonense

bir tür çifidem ak baldır

variété de crocus ornithogale

crocus, concellalus Bethleem star

bûk, bûkik, bûkanî, bûka gulan, bûkûzava, nanbûkan, gulbûk, bîk, bûka piçûk, bitank, bargulik, bihargulik, nîsanok, pîtanok, gangilok, gangulî xaÒxaÒk, xweÒxweÒk, xaÒxaÒ, xaÒxaÒok, pitpitok, rebenok xuÒîl, xuÒîlk, xeÒûl, xulîÒîrk, xurÒîl, xweÒîl, xwelîÒîr, Òîremar, Òîrmar, Òîranok, kucîlk, kujîlk, îrkitik masîcanik, masîjehr, mehsîcark, masîcark, majîjarik heliz Òahdane, kinif gezgezok, gezînk, gezgezk, gîyagezok, gezgezûk, gezok, geznik, gûyadûpiÒk, gîya agirk rextok, gîyarîxtok zirawend, qelûna Òeytanî, marske, guhnînk nefel, sêbelg, sêpel nefela zer nefela reÒ(reÒik) nefela sor nefela mor nefela spî, sêbelgok nefela zivir (girr) once ked: cureyek nefel e koringan: cureyek nefel e sûs, mêkûk, belek xizêmok, mamîtek baqlê fisek: kelîga, Òolgenîk Òoqilê xatûnî, kelîxatûn Òilêr, gulÒilêr, gulÒilêl, Òilêl, sernixwîn helale, lale rihana bejî, rihana kurdî, rihankurdî

papaver

gelincik

coquelicot

poppy

papaver rhoeas

haÒhaÒ

pavot

poppy

euphorbia

sütlefien

euphorbe

euphorbia

verbascum sinuatum

bir tür sıfiırkuyrufiu

molène blanche

mullein

ferula rigidula cannabis sativa urtica

çakÒır otu kenevir otu ısırgan otu

férule chanvre ortie

giant fennel hemp stinging nettle

bir tür burçak hatun baklasÈ afilayangelin lale Kürt reyhanÈ

fer-à-cheval à deux fleurs aristoloche trèfle trèfle des champs trèfle étoilé trèfle rouge, trèfle des près trèfle de Perse trèfle blanc ou rampant trèfle scabre luzerne, alfalfa variété de trèfle variété de trèfle réglisse chenillette à fruits vesce de Narbonne pois de senteur fritillaire tulipe sauge multicaule

horseshoe vetch moorish birthwort clover yellow clover black clover red clover reversed clover white clover, dutch clover rough clover alfalfa clover clover licorice caterpillar-plant French vetch sweet pea crown imperial tulip sage

so, xilindor, xelendor, benî, belbenî

heracleum mantegazzianum

baldÈrgan

carotte sauvage

giant hogweed

pêkew nêrgizcorî nêrgiz sêsne kîsbelok belghewês, belghevês, pelhewês gîyamambel, gîyabirînk bendik, benik benc, sekran, xirebend berfîn, befrîn binevÒ Òekirok, Òekirûk, baxoxe, teÒîlok, serteÒî soryaz, sûryaz gûlik, loxîn

bongardia chrysogonum narcissus tazeta narcissus poeticus sternbergia clusiana iris aucheri plantago major plantago lanceolata apium nodiflorum hyoscyamus nigra galanthus nivalis viola spp echinops rito allium ampeloprasum eremurus spectabilis

çatlak otu nergis zerrinkadeh bir tür tavuk ciçefii bir tür süsen bafia yaprafiÈ yÈlandili yabani kereviz ban otu kardelen menekÒe topuz otu kaya sarÈmsafiÈ çiriÒ otu

bongardia narcisse à bouquets narcisse des poètes, jeannette sternbergia variété d’iris grand plantain plantain lancéolé ache/ faux cresson aquatique jusquiame noire perce-neige violette chardon ornemental faux poireau asphodèle

golden rod narcissus peerless narcissus large stenbergia type of iris common plantain narrow leaf plantain brook lime, cow cress common henbane snow-drop violet globe thistle broad leaf wild leek asphodel

hippocrepis unisiliquosa aristolochia maurorum/bottae trifolium trifolium campestra trifolium stellatum trifolium pratense trifolium resupinatom trifolium repens trifolium scabrum medicago sativa glycyrrhiza glabra scorpiurus muricatus vicia narbonensis latyrus odoratus fritillaria imperialis tulipa salvia multicaulis

lofiusa çiçefii yonca sarÈ yonca kara yonca kÈrmÈzÈ yonca mor yonca beyaz yonca kaba yonca bir yonca türü bir yonca türü meyan

Ber - devî / teraÒ Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî daralînk Òong, Òîn, deÒîn fisegur, fisgurk: cureyek ji “lonicera” gêzik, gez, gêz, dargez gulbizin ercink, erguwan, erxewan xurnûf, xurnîfk, xirnûk, stirî kêrat simaq, darsimaq tirîmar, daralînka dehlan rûl, lûrik, hûrik, jale kifir, gever darîbrahîm, destbelg, pênctibilbelg gûnî, kitîre

latînî hedera helix lonicera arborea lonicera tamarix paeonia mascula cercis siliquastrum prosopis farcta anagyris foetida rhus coriaria periploca graeca nerium oleander vitex pseudo-negundo vitex agnus-castus astragalus hamosus,

tirkî duvar sarmaÒÈfiÈ bir tür hanÈmeli hanÈmeli bir tür ılgın savul erguvan zÈvÈrcÈk sumak ipek fidanı zakkum bir tür hayÈt hayıt, acÈ ayÈt geven

fransizî lierre chèvrefeuille arborescent chèvrefeuille tamaris pivoine arbre de Judée mesquite anagyre fétide sumac bourreau des arbres laurier-rose troene de Chine arbre au poivre astragale, tragacanthe

kelîmeÒk, peqpeqok, pifdanka sîne dirî, tûtirk, tûtirik, twîtirik

colutea cilicica rubus sanctus

yabani sinameki böfiürtlen

baguenaudier framboisier

Kurmancî hejmar - 32 -

îngilîzî ivy arborescent honeysuckle honeysuckle tamarind peony Judas-tree mesquite bean trefoil sumac silk vine oleander chaste-tree chaste-berry gum, astragalus, tragacanth plant bladder senna rasberry bush -2-

Dar

afiaçlar / arbres / trees Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî dar hêvrist, hevris, havrist, evrist, êrvist, darêrvist, qaç sero, selwî, selbî, serwî kaj kaja Zawîte guhîj, guvîj, gwîj, gwîÒk, gihuÒk guhîja sor guhîja zer guhîja reÒ guhîja baxç(ey)an darbîhok, dara bîhokê, bîh, bih, bîhok, bînok, bêhnok, bînoke, bihî, buyok, biyok darhirmî, dara hirmîyê, hirmî, hirmîk, hirmo, hirmê karçîn, karçik darbehîv, dara behîvê, bahîv, behîv, bi’îv, be’îv, bayîv helhelok, belalok, belalûk, be’lalûk hecîbahîvk hilûreÒk miÒmiÒ, mijmije, mijmij, arûng, qeysî zerdele, ÒivÒîn, ÒivÒînk kinêr, kinêrî, kenêr, darkenêr xox, xûx, Òeftalî, Òeftelî hilîka rezan, hilûka rezan gêlaz, gêlas, gilyaz, gêlyaz, qeresî Òêlaz, wiÒne kevot, darkevot, îsfendan darqir, meram çinar çinara rojavayî çinara rojhelatî spîndar, spindar, spîdar, hewr, qewax spîndara spî, Òatan pelt, pelg spîndara reÒ darebî, dara bîyê, bî Òengebî, bîÒeng, Òorebî zerebî, zerbî, bîzer, bîzerik bîreÒik, bîreÒ dara çevrîyê, çevrebî, çervûbî, cebrebî bîya sor xûÒe, darxûÒe darberû, dara berûyê, berû darmazî, dara mazîyê, mazî, mazû dîndar daresor Òahbelût, Òenbelîk, Òebelût, Òehbelût, kestane gûz, gwîz, dargûz, dara gûzê pîkan, zirgûz sinc, sinçî, sincê parz, tevzên, sênc kinarî, dirkezî, strî ‘enab pêkane, demûkawe tirîyê çolê, tirîyê bejik, tirîkûvî, tirûyê kûvî, tirhê bejî, tortor mêw, darmêw, tirî, tirih dara behiÒtê sibahbah, azadar, tizbihok hêjîr gladiÒya stirîyê derya kaselpînya fistiq, fisteq kizwan, kezan, qizwan, kezwan Òînok, bêmk menengûÒ, kizwan benav, darbenav, dara benavê, binew zeytûn, darzeytûn yasemîn, asmîn tihok, ti’ok, tu’ok, te’îtawûk, tayî tû, tût tûÒemî, tûÒembî, tûÒam, tûÒamî, tûyê Òêmî, tûÒimî, tûreÒ, tûyê reÒ, gatû tûyê sor robînya dara înapê -3-

latînî juniperus oxycedrus cupressus sempervirens pinus pinus brutia crataegus crataegus meyr crataegus azaroulus crataegus monogyna

tirkî afiaç ardÈç servi çam kÈzÈl çam alÈç, akdiken kÈrmÈzÈ alÈç sarÈ alÈç kara alÈç

crataegus recemiflorus cydonia oblonga

aliç, akdiken ayva afiacÈ

fransizî arbre genièvre cyprès pin pin de Turquie aubépine, azérole azérole rouge azérole jaune aubépine monogyne, cennelier aubépine cognassier

pyrus communis

armut afiacÈ yabani armut badem afiacÈ erik badem türü kara erik kaysi zerdali

poirier poire sauvage amandier prune variété d’amandier prune abricot abricot sauvage

pear tree wild pear almond tree plum type of almond tree plum apricot wild apricot

kiraz türü Òeftali çakal erifii kiraz viÒne akça afiaç bir tür kÈzÈlcÈk

cerisier de Sainte Lucie pêche prunellier cerise griotte érable cornouiller sanguin

cherry tree peach blackthorn, sloe cherry morello cherry maple red cornel dogwood

çinar batÈ çÈnarÈ dofiu çÈnarÈ kavak afiacÈ ak kavak, akça kavak FÈrat kavafiÈ, tuzcul kavak kara kavak söfiüt salkım söfiüt ak söfiüt kara söfiüt MÈsÈr söfiütü kÈrmÈzÈ söfiüt huÒ afiacÈ meÒe afiacÈ mazÈ afiacÈ Lübnan mazÈsÈ kÈrmÈzÈ meÒe kestane ceviz afiacÈ

platane platane occidental platane oriental peuplier peuplier blanc peuplier de l’Euphrate

plane tree occidental plane-tree oriental plane-tree poplar white poplar Euphrates poplar

ifide

peuplier noir saule saule pleureur, saule d’orient saule blanc, marsault saule noir saule d’Egypte saule rouge bouleau chêne chêne à galles, chêne vert, yeuse chêne du Liban chêne kermès châtaigne noyer pécan éléagnus

black poplar willow weeping willow white willow black willow Egyptian willow red willow birch oak evergreen oak Lebanon oak Caucasian oak chestnut walnut tree pecan oriental olive

bahçe ifidesi kara çalÈ bir tür cehri meÒe burcu yabani üzüm

olivier de Bohême paliure épine du Christ nerprun de Perse gui lambrusque, vigne sauvage

Russian olive Jerusalem thorn Persian buckthorn mistletoe wild vine

vitis vinifera ailathus altissima melia azedarach ficus gleditsia triacanthos parkinsonia aculeata caesalpinia gilliesii pistacia vera pistacia eurycarpa pistacia khinjuk pistacia terebinthus fraxinus syriaca olea europaea jasminum officinale celtis tournefortii morus alba morus nigra kara dut

üzüm asmasÈ aylandÈz, kokar afiaç yalancÈ tespih afiacÈ incir glediçya isa definefii cennet kuÒu fÈstÈk çeten buttum menengiç, meneviç dÈÒbudak zeytin afiacÈ yasemin dafidafian, dut kara dut

vigne ailante margousier, lilas des Indes figue gleditsia, épine du Christ parkinsonia, épine de Jérusalem oiseau de paradis pistache térébinth pistache khinjuk térébinth frêne commun olivier jasmin micocoulier mûre mûre noire

grape vine tree-of-heaven margosa tree, bead tree fig honey locust Jerusalem thorn yellow bird of paradise pistachio terebinth khonjok pistachio terebinth ash-tree olive tree jasmine hackberry ? mulberry black mulberry

morus rubra robinia pseudoacacia ziziphus spina-christi

kÈrmÈzÈ dut akasya hünnap, çifide

mûre rouge faux acacia jujubier de Palestine

red mulberry black locust Arabian jujube

prunus amygdalus prunus microcarpa prunus argentia prunus domestica prunus armeniaca prunus insititia prunus arabica prunus mahaleb prunus persica prunus spinosa prunus cerasus prunus avium acer cornus sanguinea subsp. australis platanus platanus occidentalis platanus orientalis populus populus alba populus euphratica populus nigra salix salix babylionica salix alba salix acmophylla salix aegytiaca salix purpurea betulla alba quercus aegilops quercus infectoria quercus libani quercus marcanthera castanea sativa juglans regia carya illinoensis eleagnus angustifolius var. orientalis eleagnus angustifolius paliurus spina-christi rhamnus persicus loranthus europaeus vitis sylvestris

ingilîzî tree juniper cypress pine Calabrian pine hawthorn red hawthorn yellow hawthorn hawthorn hawthorn quince tree

Kurmancî hejmar - 32 -

Balinde kuÒlar / oiseaux / birds Amadekar : ReÒo ZÎLAN kurdî

latînî

tirkî

fransizî

îngilîzî

guncêÒk, gundik, beytik, beytok, pasavî, pasarî, berÒe, Òivandîlke,

passer domesticus

serçe

moineau

sparrow

corvus frugilegus

ekin kargasÈ

corbeau

crow, raven

cîq, çîq, cîqreÒ, çîqreÒ, zirzûl, zerzûlk, zerzûrî, zerzûl, çûkreÒ

sturnus vulgaris

sÈfiÈrcÈk

étourneau sansonnet

starling

qijika dûvmisas, qijika belek, qijik, qelabaçke, qeÒqilank, qiÒqil,

pica pica

saksafian

pie bavarde

magpie

kevok, kevotk, kevûk, kevotar, kotir

columba

güvercin

colombe

dove

pûÒîreÒk

parus palustris

befrîk

fringilla coelebs

ispinoz kuÒu

pinson

chaffinch

Òirkak, kirrkak

garrulus glandarius

alakarga

geai des chênes

oak jay

kolke, çûka navzeviyan, zîrzîrk, zîrzîrka Òamî

alauda

tarlakuÒu

alouette des champs

skylark

pepûk, pepwîk,

cuculus canorus

guguk kuÒu

coucou

cuckoo

tîtav, qerqewîl, çor

phasianus

sülün

faisan

pheasant

darkutk, darkutînek, darkol, darniqrok, darniqar, darkitûk,

picidae

afiaçkakan

pic

woodpecker

qîqî

dendrocopos

küçük afiaçkakan

pic épeichette

lesser spotted woodpecker

kund: ji bûman piçûktir e, hem Òevê û hem jî rojê derdikeve

strix

baykuÒ

hibou

owl

bûm, bîm, bum: mezin e û Òevê derdikeve, ji yên hemûyan

strix aluco

alaca baykuÒ

hulotte

tawny owl

sivyanok, sivyank, sîvandok, çirtok, çûncik, çivîk, çîvik, çûçik, çîçik, çîvçûk, çûkên navgund (navmalan), çûkên malan qela mizgînî, kelaxê reÒ, qir, qirereÒ, qirqirk, qiralk, qijak, qelaÒk, qelereÒk, qijika reÒ,

qelqîÒk, qelabaçke, keÒkerek, etok, etelok mésange nonnette

darkutik, darqul, darkoke, kutkutok, kutkutik, darkoka Òamî, kutkutk, tiktikok, çikçiko

piçûktir re dibêjin “tûk”

beytik, çirtok, çivîk, çûkên malan, çûncik, guncêÒk, pasarî, pasavî, Òivandîlke

kelaxê reÒ, qela mizgînî, qir, qirereÒ

cîq, çîqreÒ, çûkreÒ, zirzûl

qelabaçke, qeÒqilank, qijika belek, qijika dûvmisas, qiÒqil

kevok, kevotar, kotir

pûÒîreÒk

befrîk

Òirkak, kirrkak

kolke, çûka navzeviyan, zîrzîrk, zîrzîrka Òamî

pepûk

çor, tîtav, qerqewîl

darkol, darkutk, darniqrok, kutkutok, tiktikok, çikçiko

K URMANC Î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

Supplément du bulletin de liaison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64

www.fikp.org

qîqî

Kurmancî hejmar - 32 -

kund

bûm, bîm, bum

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S . I L I T C H & M . H A S S A N

-4-

KURMANCÎ hejmar 33

bihar 2003

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Biskops Arnöyê Bihar 2003 Civîna 33an ya Kurmancî rojên di navbera 12 – 19/4-2003an de li Swêdê, li Biskops Arnöyê kom bû. BeÒdarên civînê li ser termên komputerê, peyvên dunavî, termên coxrafyayê, stranên folklorî, devoka Berrîyê, zayîn û mirina heywanan û peyvên kurdî di zimanên cîran de xebitîn..

Baksî (Xerzan), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Hemîd Kilicaslan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Newzad …ukrî (Dihok), Têmûrê Xelîl (Rewan), ReÒo Zîlan (Agirî).

Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Encamên ji xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Devoka Berrîya Mêrdînê -IAmadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurmancî aciro dan; (ajro, haciro) dan, aj dan agir, sincirandina laÒ, heraret; germî agirê gûr; agirê gurr agirjen alîn, aliyan alandin lê aliyan alastin; alistin, dalistin alguherî, arguherî; warguherî

aliquskî, alquskî anîn; înan, hînan arac kirin

arîn; aryan arandin arav li aravê xistin arava dev, devarav ardik ardikê dan ardikê bulxur; ardikê savar argûÒk ketin arîk, arîkê li rez xist

aringî

arkolk arode, ardode; adûde

arsûk; asûk arxavk

aÒiq; gewende, mutrib, mitirp

tirkî yeniden filizlenmek, filizlenmek hararet, ateÒ gür ateÒ çakmak taÒını çakarak ateÒ elde etmek için kullanılan demir 1) sarılmak; 2) dolanmak

fransizî germer, bourgeonner chaleur, fièvre, température feu nourri briquet, fusil (d’un briquet)

îngilîzî to germinate, to bud heat, fever, temperature intense gun fire flint, flint-lock gun

1) s’enlacer ; 2) s’enrouler

1) sarmak; 2) dolamak bir iÒe sarılmak yalamak dinlenmeden sonra hareket ettirmek, sidik ve dıÒkısını ettirmek maksadıyla ve tekrar yatırılmak üzere sürünün gezdirilmesi bir tarafı iyi yetiÒip olgunlaÒmamÈÒ karpuz

1) enlacer ; 2) enrouler se donner à un travail lécher déplacer les bêtes de leur campement pour qu’elles fassent leurs besoins

1) to embrace one another; 2) to wrap oneself up 1) to embrace; 2) to wrap to make work for oneself to lick to herd animals from their corral to let them open their bowels

getirmek yafiı saklamak için yafi tulumu ve çömlek gibi araçları kaynatılmıÒ yafi ve pekmezle sıvazlayıp kullanmaya hazır hale getirmek afirımak afirıtmak kirli çamaÒır veya bulaÒık suyu kirli çamaÒır suyunu ikinci bir yıkamada kullanmak mecazi olarak artık yemek 1) kaba un; 2) afiaç kepefii dövme unu bulgur unu bademcikleri iltihap almak (mecazi) üzüm bafilarına düÒen ve düÒtüfiünde tüm yaprakların kül içinde kalıÒını andıran ve bafiların o dönem ürün vermesini etkileyen bir hastalık küçükbaÒ hayvanların yakalandıfiı ve afiızlarında yara bere oluÒuna neden olan bir hastalık ateÒi karıÒtırmakta kullanılan ÒiÒ veya afiaç ucunda yası bir demir bulunan ve kökleri yenen bazı bitkileri çıkartmakta kullanılan bir alet aile bireylerinin veya evin gereksinim duydufiu öteberi tereyafiÈnda un ve sofian kavrularak üzerine sarmÈsak eklenip suda kaynatÈldıktan sonra dofiranmÈÒ ekmefiin üzerine dökülüp yenen bir yemek 1) ses sanatçısı, müzisyen; 2) mecazi olarak yüzsüz, arsız

pastèque dont un côté n’est pas encore mûr apporter enduire des récipients en outre ou en terre cuite avec de l’huile et du raisiné bouillants pour les imperméabiliser avoir mal, souffrir faire souffrir eau usée de lessive ou de plonge utiliser l’eau usée de la lessive pour un deuxième lavage (fig.) restes d’un repas 1) farine grossière ; 2) sciure de bois farine de blé décortiqué farine de boulghour avoir une amygdalite maladie des vignes, anthracnose

a water melon, one side of which is unripe to bring to coat skin or earthenware vessels with boiling oil and grape juice to make them water-proof to be ill or in pain make someone suffer waste wash water to reuse wash water for a second wash

fièvre aphteuse des ovins

foot and mouth disease

tisonnier instrument en forme de longue cuiller servant à déterrer des tubercules articles de ménage

a poker a spoon-shaped spade used for digging up tubercles or potatoes

soupe cuisinée en faisant revenir de la farine dans du beurre avec des oignons et de l’ail à laquelle on ajoute des morceaux de pain 1) musicien, chanteur ; 2) (fig.) effronté

a soup made by frying flour in butter with garlic and onions to which pieces of bread are added

the left-overs from a meal 1) coarse flour; 2) wood shavings flour of dehusked wheat bulgar wheat flour to have tonsilitis a vine disease, anthracnosis?

house-work equipment ?

1) musician, singer; 2) (fig) an impudent or brazen fellow

aÒt bûn; aÒ bûn, haÒ bûn, havîÒ bûn

1) barıÒık olmak; 2) gönlü alınmak, ikna olmak aÒt kirin; aÒ kirin, haÒ kirin, havîÒ kirin 1) barıÒık hale getirmek, 2) gönlünü almak, ikna etmek aÒtî barıÒ aÒûre aÒure ava bane ava ber tavê ava reÒ ava tirÒ bi ser dil ketin ; li ser dil tirÒ bûn, mî’de tirÒ bûn avayî ; avahî avdew avdizî; birîna ragirtî, birîna kêmgirtî avdizî bûn avdohnk, avdonk; avgoÒt avgîr

susuz yerlerde dıÒardan taÒımayla getirilen su, taÒıma su güneÒte bırakılarak ısıtılan su, sıcak su katarakt midesi ekÒimek, mide ekÒimesi 1) bina; 2) inÒaat; 3) yapı

avî; xunav avî, adj. avî, n.

yayık ayranına su eklenmiÒ ayran irin toplamıÒ yara iltihaplanmak et suyu, et suyu çorbası, yafimur sularının uzun süre kalmasına rafimen kurumadıfiı arazi çifi sıvı su getirmeye giden

avik avildan avrabûn

sperma dölütün içinde bulundufiu sıvı dolu kese 1) su kabarması, 2) nehir taÒması

av reÒandin avsîrk, avxwêk; avsûrk

su serpmek su, tuz ve yafi kaynatıldıktan sonra dofiranmıÒ ekmefiin üzerine dökülerek yenen bir yemek 1) yazları kuruyan sızıntı kaynak; 2) sulak arazi altın suyuna batırılmıÒ kayıÒ tokası bakıÒ nüks, nüksetmek orgik toprak ahır (not: bazı yörelerde Kürtçe’deki afir ‘ın karÒılıfiı olan hayvan yemlifiinin kondufiu yere de denilir.) ah içli içli afilamak

avzêm, avzên; avzêhn avzêrkirî, seravzêrkirî; avzêrtamdayî avzûnk; avzûm awir; aÒur axibîn, axivîn, xewr dayîn ; veaxivîn axreÒk axur; axil, axûr, axir

ayn, (aynê bizna kol...); ay, ayik azirîn; aryan, arîn, arhan, bi keleÒewatî girîn

1) être en paix, être apaisé ; 2) être réconcilié, se réconcilier 1) apaiser, calmer ; 2) réconcilier, convaincre paix plat à base de céréales, de sucre et de raisin secs de l’eau transportée d’une source ou d’une rivière éloignée eau chauffée au soleil, eau chaude cataracte (méd.) avoir des renvois d’estomac, avoir de l’acidité ou des aigreurs à l’estomac 1) immeuble ; 2) construction ; 3) structure dew (babeurre) très dilué plaie infectée s’infecter bouillon de viande terre humide

1) to be in peace, to be appeased; 2) to be reconciled 1) to appease, to calm, 2) to reconcile, to convince peace sweet dish made of cereals, sugar, and raisins water brought from a distant spring or river hot water, sun-warmed water cataract (med.) to belch, to have heartburn, acid stomach 1) a building, block of flats; 2) building; 3) a structure dilute buttermilk or yoghurt an infected wound to become infected clear soup, broth damp earth

rosée liquide personne qui va chercher de l’eau à la source, porteur d’eau sperme membrane du foetus 1) montée des eaux ; 2) débordement d’une rivière arroser bouillon fait avec de l’eau du beurre et de l’ail

dew liquid someone who goes to fetch water from a spring sperm membrane of the foetus 1) rising waters; 2) the overflowing of a river’s banks to water or irrigate a clear soup made of butter, water and garlic

1) source de printemps qui tarit en été ; 2) terre irriguée ou humide plaqué or boucle de ceinture regard rechuter, faire une rechute terre noire étable

1) a spring-time spring that dries up in the summer; 2) irrigated or damp land gold plated a belt buckle a look to relapse, to cause a relapse black earth stable

aïe, cri de douleur pleurer à chaudes larmes

aïe, a cry of pain weeping bitterly

Peyvên stranên folklorî Amadekar : Emîn NAROZÎ kurdî derdê bêderman êdî; hêdî, îdî kîjan; kîj, kîÒk, kîjik bi qîma xwe bûn; bi riza dilê xwe bûn, bi dilê xwe bûn malmîrat, malxirab, malnexirab, malneket, malwêran, kulmal, kulmalneketî, maldêran malxopan xwe avêtin yekî helal, helalî; helala (helalîya) yekî / helalê (helalîyê) yekê êra; iro, ero, oro (êra malxirabo) qê; qey, ma, ma qey li hev civîn, civiyan; li hev kom bûn, xirve bûn Òîranî; Òêranî, Òîrînî, Òirînî

tirkî dermansız dert artık hangi, hangisi paÒa gönlü bilmek evi yÈkÈlasÈ

fransizî mal incurable désormais lequel, laquelle agir à sa guise ô malheureux, que ta maison soit détruite

îngilîzî an incurable illness henceforth which acts in his own way oh wretch! May your house be destroyed

evi yıkılası, evi barkı yıkılası yalvarmak, yalvarıp yakarmak zevce, nikahlı eÒ seni ...!, hele ...! (evi yıkılası seni) sanki toplanmak 1) Òerbet töreni; 2) tatlı

que ta maison soit en ruines supplier qqn épouse légitime ô toi, malheureux comme si, on dirait que se réunir, s’assembler 1) réception de fiançailles où l’on offre du sirop ; 2) douceur, gâteau, dessert

siwar; siyar evdal naÒît bermiraz; bermirad gîya; gîha înca; îca, îja, vêca tek: 1) bi tenê, tinê, bêkes, bêheval; 2) yekane, yekta, bêemsal; 3) kit, fer gelek, gelik, pir, zehf mijîn; mêtin, mêhtin hinek; hindik, hinik, hin xelk; 1) xelq; 2) gel mêl; mêhl, meyl sar; tezî bala xwe dan; dîna (dêna) xwe dan, berê xwe dan xirboz: “gamêÒê xirboz” li vir “gamêÒê pîr”

atlı abdal toy muradına erme çafiında olan ot bu kez, bu sefer, Òimdi 1) tek, yalnız, kimsesiz; 2) eÒsiz; 3) tek çok emmek biraz 1) elâlem, el gün; 2) halk eÒim, eÒiklik, meyil sofiuk dikkat etmek kocamıÒ camuÒ

cavalier pauvre, pauvre derviche novice, inexpérimenté adolescent qui arrive à l’âge de se marier herbe cette fois-ci 1) seul ; 2) sans pareil ; 3) impair beaucoup téter un peu 1) autrui ; 2) peuple inclination, penchant froid faire attention, prêter attention vieux mufle, vieille peau

may your house be in ruins to beg s.o. legitimate or legal wife H! you wretch! as if, as though to meet, to get together 1) a reception for an engagement in which fruit syrop or cordial is served; 2) a sweet, desert, dessert or cake cavalier, horseman poor man, poor dervish a novice, s.o. inexperienced a teen-ager of marriageable age grass, a herb this time 1) alone; 2) unparalleled; 3) odd numbered many to suckle a little 1) other people; 2) people an inclination cold to pay attention old fool

Kurmancî hejmar - 33 -

-2-

peya bûn; daketin, hatin xwarê meÒîn / meÒîyan; bi rê ve çûn, pîyîn dîwan çep rast silav vegirtin; silav wergirtin, silam standin qunc; quncik, goÒe, qozî(k), qorzî(k), kunc, qulç girmilk; girmil, gurmik, girê mil gîzme; cîzme, cizme gîzmeya Òiftelî; cîzmeyên Òiftelî qidûm Òikestin; qedem Òikestin, pê sist bûn, çok sist bûn, çok Òikestin fırîn; firyan neyartî derewîn: 1) ne rast, qelp, ne heqîqî; 2) virrek, virrker birîna ji binî ve ragirtî birîn ragirtin (birîna min ragirtiye) peya; mêr, zilam, zelam Òeveq; Òefeq, Òivaq teze; nû Òax vedan ocax; ûcax, kûçk kûran

inmek yürümek divan sol safi selamını almak iç köÒe omuz baÒı çizme

descendre marcher cour, divan, assemblée gauche droite recevoir des salutations angle intérieur, coin épaule botte

to come down walk court, assembly left right to receive greetings a corner or interior angle shoulder high boot, top boot

dizleri çözülmek

avoir des genoux qui ne portent plus

unsteady at the knees

1) uçmak; 2) kırılmak düÒmanlık 1) yalancı, sahte, uyduruk; 2) yalancı, yalan söyleyen derin yara yaranın irin toplaması erkek Òafak taze dallanmak ocak havza

1) s’envoler ; 2) se briser hostilité 1) faux, factice ; 2) mensonger, menteur

1) to fly away; 2) to smash oneself enmity 1) false, fake; 2) a liar

plaie infectée s’infecter homme aube nouveau, frais pousser des branches foyer, âtre bassin (géog.)

an infected wound to be infected a man dawn new, fresh growing branches hearth basin (geog.)

Termên coxrafyayê Amadekar : ‘ELÎ…ÊR kurmancî çiyavanî, keverî kelebesta çem û rûbaran kûran kûrana çem û rûbaran leza herikînê perava nizim rejîma herikîna çem û rûbaran sekûya çem û rûbaran stêrka rijyayî hindav: alî hindavên serekî bakur baÒûr rojhilat rojava hindavên navberî bakur-rojhilat, bakurê rojhilat bakur-rojava, bakurê rojava baÒûr-rojhilat, baÒûrê rojhilat baÒûr-rojava, baÒûrê rojava bapîv daristan têrdaristan erdê daristanî herêma daristanî daristanên baranê daristana ‘talanî

tirkî alpinizm, daficılık akarsu yatafiı havza akarsu havzası akıÒ hızı alçak kıyı akıÒ rejimi akarsu sekisi akan yıldız (yıldız kayması) yön anayönler kuzey güney dofiu batı arayönler kuzey-batÈ kuzey-dofiu güney-dofiu güney-batÈ anemometre, rüzgar ölçer orman yofiun afiaçlÈ ormanlık arazi ormanlık bölge yafimur ormanları asal orman (balta girmemiÒ orman)

fransizî alpinisme lit de rivière bassin bassin d’une rivière vitesse d’écoulement berge basse régulation fluviale terrasse d’un fleuve étoile filante direction directions cardinales nord sud est ouest directions intermédiaires nord-est nord-ouest sud-est sud-ouest anémomètre forêt bien boisé, densément boisé terrain boisé région boisée forêt tropicale humide forêt vierge

îngilîzî alpinism, mountaineering river-bed basin river basin flowrate, speed lower bank river regulation river terrace shooting star direction the cardinal points, point of the compass North South East West intermediary directions North-east North-west South-east South-west anemometer forest well-forested..., thickly wooded forested or wooded country forested region (area) tropical rain forest virgin forest

Termên komputerê Amadekar : Newzad HIRORÎ kurdî data, komputer dîsketgêr CD-gêr ferman lîstikajo binmiÒk biÒkok nimander nîÒanker tik tikandin <bitikîne!> cottik cot tikandin <cot bitikîne!> skaner skaner kirin mîkrofon kamera qelema elektronî bikartûÒ tîrtûÒ tîptûÒ -3-

tirkî bilgisayar, komputer disket sürücüsü, disket okuyucsu CD sürücüsü, CD okuyucusu komut manevra kolu, joystik buton kürsor imleç tÈk tÈklamak çift tÈklama çift tÈklamak skaner skaner etmek mikrofon kamera ÈÒÈklÈ kalem fonksiyon tuÒlarÈ yön tuÒlarÈ klavye tuÒlar

fransizî ordinateur lecteur de disquette lecteur de CD commande joystick, manette de jeu tapis de souris bouton curseur pointeur clique cliquer double clique double cliquer scanner scanner microphone caméra crayon lumineux, lecteur de code bare touches de fonction touches flèches touches de clavier

îngilîzî data (computer) floppy disk drive CD-drive command joystick mouse pad button cursor pointer click to click double click to double click scanner to scan microphone camera light pen function key arrow key character key Kurmancî hejmar - 33 -

Peyvên dunavî ReÒo ZÎLAN kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

hal û hewal, hal û ehwal (pirsîn) hal û mal, hal û wext har û dîn, dîn û har har û hêç hatin û çûn

hal hatır (sormak) güç ve takat, varlÈk deli divane, çÈlgÈn, çÈlgÈn deli azgÈn 1) gelir gider, 2) geliÒ gidiÒ

prendre des nouvelles de qqn fortune, richesse fou à lier, fou enragé féroce 1) revenu ; 2) va-et-vient, aller et retour

havîn û zivistan hawar û gazî hawar û hêwirze hay û bay = hay û guman hazir û nazir heft û heyÒt hej û pej hekîm û loqman helal û heram helal û xweÒ = xweÒhelal (be) heq û hiqûq heq û neheq hesab û kitab (hisab û kitab) hev û du /êk û dû, yek û dû heval û hogir hewa û ba = ba û hewa hewes û hiÒmekar = heyr û hiÒmekar man heya û fedî (fihêt) = Òerm û fedî (fihêt), Òerm û ‘eyp, Òerm û ‘eyb, fedî(fihêt) û heya, fedî û Òerm heyf û mixabin = heyf û xebînet: heyî û tuneyî = heyî neyî hez û hewes hîç û pûç hil û morî = hil û mircan hilf û kulf hilm û gulm = hulm û gulm

yaz kıÒ, yılın her dönemi imdat feryat, figan, çıfilık haber, bilgi hazır ve nazır çekiÒme çalı çırpı tabip helal, haram helali hoÒ, kemali afiyet (olsun) hak -hukuk haklı haksız hesap kitap birbiri arkadaÒ-dost, eÒ-dost iklim, hava bir Òeyin güzellifiinden ötürü dona kalmak ar-haya

en toutes saisons appel au secours cri (de détresse, de douleur) information omniprésent et qui voit tout engueulade brindilles médecin, guérisseur licite et illicite que ce soit à vous et puisez-en droits à tort et à travers comptes l’un et l’autre amis et relations climat rester ébahi honte, pudeur, vergogne

(to inquire after) some body’s health fortune, wealth mad, insane, furious ferocious 1) income; 2) to go back and forth in all seasons a call for help a cry (of distress or pain) information, news omnipresent and all-seeing a telling off twigs a doctor or healer licit, illicit let it be yours to have and enjoy rights nonsense accounts the one and the other, both friends and acquaintances climate, weather be astonished, thunderstruck shame, shyness

ne yazık ki, malesef varı yoku Òevk fasafiso boncuktan boyun takısı yemek buharı kasvetli hava, kalabalıktan oluÒan aÒırÈ bofiucu hava gürültü patırtı pat diye hazır yabani, vahÒi tepinme, gürültü Òamata akıl güzellik ibne hırsız, çÈrkef huri-peri, çok güzel kadın tamamiyle haram, tamamen haram irili ufaklı ince eleyip sık dokuma öteberi paramparça

malheureusement tout ce qu’il possède ardeur, enthousiasme abdsurdités collier de verroterie fumet air oppressant, air étouffant

unfortunately all he owns eagerness, ardor nonsense, necklace of glass beads smell or aroma (of good food) an oppressive or stifling atmosphere

tohu-bohu tout prêt sauvage remue-ménage vacarme raison, sagesse beauté abject, minable beauté féérique totalement gâché, inutilisable, interdit petit et grand, tout un chacun d’une façon approfondie, détaillée des choses et d’autres, articles de ménage en pièces, en petits morceaux

chaos all ready wild turning things topsy-turvy a din, a row wisdom, reason beauty abject, despicable fairy-like beauty completely ruined, unusable, banned small and great, one and all in a detailed or profound manner all sorts of things, household objects in pieces, in fragments

çoluk çocuk ırz ve namus

famille, femme et enfants honneur, vertu (d’une femme)

family, wife and children honour, virtue (of a woman)

iÒ güç

occupation, travail

occupation, work

jar û sefîl jeng û gemar jeng û jahr

yoksul kir, pas, passak 1) zehir zemberek; 2) kir, pas

miséreux saleté, souillure 1) empoisonné, très mauvais ; 2) très sale

jin û mêr jin û zar, biçûk û ‘eyal jintî û mêrtî jîr û zana jor û jêr =jêr û jor, jor û xwar

karı koca çoluk çocuk karıkocalık bilgili ve becerikli 1) yer gök; 2) alt üst, yukarı aÒafiı

couple, mari et femme famille, femme et enfants lien de mariage sage et habile 1) ciel et terre ; 2) haut et bas

poverty stricken, miserable dirt, filth 1) poisoned (poisonous) very bad; 2) filthy, dirty a couple, husband and wife family, wife and children bonds of marriage wise or skilful 1) heaven and earth; 2) high and low

H

hing û ding hip û hazir = hîpîhazir hirç û hov hirm û girm (gurm) hirmîn û gurmîn hiÒ û aqil = hiÒ û ‘eql hisn û cemal = husn û cemal hîz û diz horî û perî = hûrî û perî hul û heram = hil û heram, hilî heram hûr û gir hûr û kûr = hûr û dûr hûr û mûr hûr û xaÒ

I ‘irz û ‘eyal, ‘erz û ‘eyal ‘irz û namûs, ‘erz û namûs

ï îÒ û kar, îÒ û ‘emel

J

Kurmancî hejmar - 33 -

-4-

Zayîn û mirina heywanan Amadekar : Têmûrê XELÎL kurdî

navên heywanan

ganxwastin

avisbûn

zayîn

mirin

çiftleÒme arzusu en chaleur on heat

bergirtin, pêmayîn, girtin, tovgirtin döllenme fécondation impregnation

tirkî fransizî îngilîzî

hayvan adları noms d’animaux animals’ names

gebelik grossesse pregnancy

dofiurma mise bas giving birth

ölüm mort, crève death

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

mih* û beran (*mîh, mî) koyun ve koç brebis et belier ewe and ram

hatin beran çiftleÒmek être saillie ou couverte to be covered

bergirtin döllenme fécondation impregnation

avis gebe pleine pregnant

zayîn dofiurmak mettre bas to lamb

mirin ölmek crever, mourir to die

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

bizin û nêrî keçi ve teke chèvre et bouc goat

hatin nêrî çiftleÒmek être saillie ou couverte to be covered

bergirtin döllenme fécondation impregnation

avis gebe pleine pregnant

zayîn dofiurmak mettre bas to kid

mirin ölmek crever, mourir to die

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

çêlek* û ga (*çêl, mange, manga) inek ve bofia (öküz) vache et taureau cow and bull

hatin ga, hatin kel çiftleÒmek être saillie ou couverte to be covered

bergirtin döllenme fécondation impregnation

avis gebe pleine pregnant

zayîn dofiurmak vêler to calve

mirin ölmek crever, mourir to die

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

mehîn* û hesp (*mahîn, mi’în) kÈsrak ve at jument et étalon (cheval) mare and stallion (horse)

fehl* bûn (*fal) çiftleÒmek être saillie ou montée to be covered

bergirtin döllenme fécondation impregnation

avis gebe pleine pregnant

zayîn dofiurmak mettre bas to foal

banzdan, can dan, sekitîn, mirin ölmek, gebermek crever to die

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

maker* û nêreker (*manker) diÒi eÒek ve eÒek ânesse et âne jenny and jack-ass

fehl* bûn (*fal) çiftleÒmek être saillie ou montée to be covered

bergirtin döllenme fécondation impregnation

avis gebe pleine pregnant

zayîn dofiurmak mettre bas to give birth

banzdan, can dan, sekitîn, mirin ölmek, gerbermek crever, mourir to die

kurdî

dêlese* û se (*dêlik, dêl, dêhl)

bergirtin

avis

tirkî fransizî îngilîzî

diÒi köpek ve köpek chienne et chien bitch and dog

hatin ba, bi ba bûn, li ba bûn çiftleÒmek être couverte to be covered

döllenme fécondation impregnation

gebe pleine pregnant

teliqîn, terikîn, derikîn dofiurmak mettre bas to pup

sekitîn, cehimîn, hiÒk bûn, zuha bûn ölmek crever to die

kurdî

pisîk* (*piÒîk, pisîng, kitik)

bergirtin

avis

teliqîn, terikîn, derikîn

mirin, sekitîn, hiÒk bûn

tirkî fransizî îngilîzî

kedi chatte et chat cat

döllenme fécondation impregnation

gebe pleine pregnant

dofiurmak mettre bas to have kittens

ölmek crever, mourir to die

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

lê siwar bûn = bazdan ser = xwe avêtin ser : gayîn, gan (ji bo hesp û keran) çiftleÒmek (at ve diÒi eÒekler için) monter, saillir, couvrir (pour le cheval et l’âne) to breed (all male animals)

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

xwe kiÒandin = xwe kêÒan : ganxwarin (ji bo mehîn û makeran) çiftleÒmek (kÈsrak ve diÒi eÒekler için) être saillie, être montée, être couverte (pour la jument et l’ânesse) to be covered

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

kiÒandin ser = kêÒan ser : gankirin (ji bo hesp û keran) çiftleÒmek (at ve diÒi eÒekler için) faire saillir, faire couvrir (pour le cheval et l’âne) to breed

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

rabûn ser = gankirin (ji bo hesp, ker, ga, nêrî û beranan) çiftleÒmek (at, eÒek, bofia, teke ve koçlar için) couvrir, saillir (pour le taureau, le bélier, le bouc, le cheval et l’âne) to breed

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

fiskandin = fisandin, pêde fis kirin, pêde fisîn : gankirin (ya hin heywanên din yên ku hêkan dikin) (>dîk fiskande mirîÒkê, dîkilî mirîÒk fisand, dîk bi mirîÒkê de fis kir) çiftleÒmek (yumurtlayan hayvalarÈn erkek olanlarÈ için) couvrir, (pour les oiseaux et gallinacés) to breed

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

qemitîn = têkdeman : ji ber krampê di organa mêtiyê de asêmana organa nêriyê vajinizm, penisin vajinada kramptan ötürü kÈsÈlmasÈ vaginisme vaginism

-5-

gernewikî bûn, nirnewî bûn, qirniyêwî bûn, hatin gon, gonevên çiftleÒmek être couverte to be covered

Kurmancî hejmar - 33 -

Peyvên kurdî-îranî di zimanê cîran de 1 - Di zimanê tirkî de (VII)

Amadekar : ReÒo ZÎLAN Behroz …UCAÎ

R raf: ref, refik, far: ref rahÒan: rehÒan, rexÒan, far: rexÒan rahvan: rewan, rehwan, far: revan, peh: ruwan rast: rast, far: rast, peh: rast, part: raÒt reçel: reçel, rîçal, rêçal, far: rîçar, rîçal rehber: rêber, rehber, far: rehber rencide: rencîde, far: rencîde, peh: reng, rencênîten rençper: rêncber, rencber, rêcber, far: rencber rende: rende, rinde, far: rende, peh: rendîten rengârenk: rengareng, rengûreng, rengrengî, far: rengareng renk: reng, far: reng, peh: reng reva: rewa, far: rewa, peh: rewak revan: rewan, far: rewan, peh: ruwan revani: rewanî, far: rewanî rezene: rizyan, rizyane, raziyane, rizyank, far: raziyane rÈhtÈm: rixtim, far: rîg, peh: rîk ruÒen: rûÒen, rohn, far: roÒen, peh: roÒn

fransizî

îngilîzî

étagère brillant, scintillant, luisant amble 1) droit ; 2) vrai confiture guide offensé, blessé, vexé laboureur, journalier rabot coloré, multicolor couleur convenable, digne, approprié amble dessert à base de farine, de sucre et des œufs fenouil quai radieux, rayonnant, lumineux

shelf gleaming, shining, glittering amble, ambling pace right jam, fruit preserue guide offended, hurt, injured laborer, day laborer carpenter’s plane multicolored, of various colours colour suitable, worth, proper amble sweet made of semolina common fennel quay, wharf, bright, illuminated, shining

1) tôle, en tôle ; 2) plaque de tôle couverte sur laquelle on cuit du pain 1) simple ; 2) pur, non mélangé faux, truqué, apocryphe contrefaiteur, faussaire, truqueur annales seulement, rien que taxe annuelle richesse, bien-être marte, zibeline chaise, siège fouine palais ivre, ivrogne citerne odeur de décomposition d’un légume échecs grâce à ombrelle, parasol instrument de musique légume mode musical segah 1) serviteur chargé de chiens ; 2) bon tireur 1) trépied ; 2) gibet, potence balzane pannier tête, chef mirage brave, soldat libre, indépendant moineau commandant, général conclusion, résultat chef de bande aventure désobeissant, rebelle capital, fortune capitaliste ivre, grisé couvre chef idiot, stupide, abruti vagabond, errant, vaurien dur, raide, rude, sévère 1) couronne ; 2) personne vénérée cyprès reproche, réprimande dans le jeu de dés : trois et un convenable, approprié gifle argent, argenté 1) visage, figure ; 2) personnage

1) sheet iron, made of sheet iron; 2) thin iron plate for baking 1) mere, simple; 2) unmixed, pure, plain false, sham, counterfeit forger, who counterfeits yearbook, annual merely, solely yearly tax weatlth, well being sable fur chair, seat polecat palace drunk, drunkard cistern smell of decaying vegetable matter chess thanks to parasol, umbrella musical instrument vegetable segah musical mode 1) servant in charge of dogs; 2) a good shot, a sharp-shooter 1) three legged stool or table; 2) gallows white sock on a horse basket head, chief, headman mirage soldier free, independent sparrow commander, general conclusion result leader of a band adventure disobedient, unruly capital, fortune capialist drunk, intoxicated with ....... head gear silly, foolish vagbod, tramp vagrant hard, rough, sharp, stern 1) crown; 2) honored person cypress reproach, reprimand in dice games: three and one suuitable, convenient slap silver, silvered 1) face, features; 2) personage

S saç: sac, far: sac sade: sade, far: sade sahte: sexte, far: saxte, peh: saxten sahtekâr: sextekar, far: saxte, kar, peh: saxten, kar salname: salname, far: salname, peh: sal+namek salt: selt salyan: salyane, far: saliyan, salyane saman: saman (milk û saman), far: saman, peh: saman samur: semûr, far: semû, peh: semor sandalye: sendel, sendelî, sandelî, sandalye, far: sandelî sansar: sansar, sîmsar, far: samsara, simsar saray: sera, seray, far: sera, seray, peh: seray sarhoÒ: serxweÒ, serxoÒ, far: serxwoÒ sarnÈç: sarinc, far: sarûc, çarûk, peh: çarûk sasÈ: sasî, bîhna sasî, far: sasî(feqîr) satranç: setrenc, (=kiÒik), far: Òetreng, Òetrenc, peh: çetreng saye: saye, far: saye, peh: sayek sayvan: sîwan, sêwan, far: sayeban saz: saz (alaveke mûzîkî), far: saz sebze: sebze, sewze, far: sebze, sebzî segâh: sêgah, far: sêgah sefimen / seymen/ sekban: 1. segvan, 2. sekban, sekvan (=nîÒangir), far: segban sehpa: sêpê, sehpa, far: sêpa seki: sekû, sekî, far: sekû sepet: sepet, sebet, far: sebed ser: ser, serî, far: ser, peh: ser serap (ÈlgÈm, yaylÈm): serab, far: serab serbaz: serbaz, far: serbaz serbest: serbest, far: ser+beste serçe: serçe (=beytik), far: ser+çe serdar: serdar, far: serdar, peh: serdar serencam: serencam, far: serencam sergerde: sergerde, far: serkerde, sergerdan, sergeÒte sergüzeÒt: serguzeÒt, far: serguzeÒt serkeÒ: serkêÒ, far: serkeÒ sermaye: sermaye, far: sermaye sermayedar: sermayedar, far: sermayedar sermest: sermest, far: sermest serpuÒ: serpûÒ, far: serpûÒ sersem: sersem, far: sersam serseri: serserî, far: serserî sert: sert, far: serd, peh: sert sertaç: sertac, far: ser+tac servi= selvi: selbî, selwî, serwî, far: serv serzeniÒ: serzeniÒ, far: serzeniÒ seyek: sê û yek, far: sê yek seza: seza, far: seza, peh: seçak sille: sîle, zele, far: sîlî sim: zîv, sîm, far: sîm, peh: sîm sima: sîma, far: sîma Kurmancî hejmar - 33 -

-6-

simurg: sîmir, sîmurx, far: sîmur‹, peh: sênmurv sincap: sincab (=simore, sihûrî), far: sencab sine: sîne, far: sîne, peh: sênek sini: sînî, sinî, sênî, far: sînî sipah: spah, sûpa, far: sipah, part: spah, peh: spah sipahî: spahî, far: sipahî sipariÒ: spariÒ, spartin, far: sipariÒ, sifariÒ, peh: sperten siper: sîper, sper, far: siper, peh: sper sirke: sirke, far: sirke, peh: serkew sitayiÒ: stayîÒ, far: sitayiÒ sitem: stem, sîtem, far: sitem, peh: stehm suç: sûc, far: sûz, sûc, sûç, peh: soç suntÈraÒ, suntÈraÒ: simtraÒ, far: sum+teraÒ, peh: sumb suzan: sotin (-soj), far: sûzan, (suxtan: sûz-), peh: suxtan sülük: zirî, zirû, zîro, zûrî, zurî, far: zalû, zelû, zelûk sümbül: simbil, far: sunbul sürme: surme, sirme, far: surme süsen: sosin, sîsin, sûsin, far: sûsen, peh: sosen sütun: stûn, far: sitûn, peh: stûn süvari: swar, swarî, siyar û siyarî, far: sevar, peh: eswar

un oiseau fabuleux de la mythologie iranienne écureuil poitrine, sein grand plateau rond en cuivre armée, troupe soldat de cavalerie, spahi commande, commission 1) abri, protection ; 2) tranchée vinaigre louange reproche 1) crime ; 2) faute, offense coupe-sabot du maréchal-ferrant ardent, fervent, brûlant sangsue jacinthe khôl, collyre iris colonne, pilier cavalier

a mythical bird inhabiting Elburz Mountain squirrel bosom, breast large round capper tray army, troops cavalry soldier, spahi order, commission 1) shelter, protection; 2) trench vinegar praise, enlogy reproache 1) crime; 2) offense, fault black smith’s paring-iron burning, ardent, fervent leech hyacinth kohl, collyrium iris column, pillar cavalryman

well done joyful, merry, happy reservoir with faucets at the sides for ablutions in a mosque courtyard Shah, king royal, magnificient royal falcon aorta large and lustrous pearl, largest bead in a rosary

Òahî: Òahî, far: Òahî Òahin: Òahîn, far: Òahin ÒahinÒah: ÒahinÒah, ÒehinÒah, far: ÒahenÒah, peh: ÒahenÒah ÒahniÒin: ÒaneÒîn, far: ÒahniÒîn Òahzade /Òehzade: Òehzade, Òahzade, far: Òahzade Òal: Òal, Òalik, far: Òal Òalgam: Òelxem, Òêlim (=bin’erd), far: Òalvar: Òelwar, Òelwal, Òalwar, far: Òelvar ÒaÒÈ: ÒaÒ (=çavÒaÒ, wîr, xêl) Òatranc: setrenc (=kiÒik), far: Òetrenc, Òetreng, peh: çetreng Òayan: Òayan, Òayen, (Òayenî behs e), far: Òayan Òayet: Òayed, far: Òayed Òebboy: Òevbo, far: Òebbûy Òebnem: Òewnim, Òebnem (=avî,xunav), far: Òebnem Òeftali: Òeftalû, Òeftelî, Òeftele, çeftelî, far: Òeftalû, peh: Òiftalûg Òehir: Òehr, Òehir, Òar, far: Òehr, peh: Òehr Òehnaz: Òehnaz, far: Òehnaz Òeker: Òekir, far: Òeker, peh: Òeker Òekip: Òekîb (=bi sebir), far: Òekîb Òen: Òên, far: Òen(g) Òengül: Òêngul, far: Òengul ÒeÒcihar: ÒeÒ û çar, far: ÒeÒ çehar ÒeÒidü: ÒeÒ û du, far: ÒeÒ o do ÒeÒüse: ÒeÒ û sê, far: ÒeÒ o sê ÒeÒyek: ÒeÒ û yek, far: ÒeÒ yek Òeyda: Òeyda, far: Òeyda, peh: Òêda ÒÈra: Òîre, far: Òîre Òirin: Òirîn, Òîrîn, Òêrîn, Òirin, far: Òîrîn, peh: Òîrên Òilte: Òîlte, Òelte, far: Òîlte ÒimÒir: ÒimÒîr, far: ÒimÒar, ÒimÒad, peh: ÒimÒar Òîrden: Òîrdan, Òîrden, far: Òîrdan Òiri: Òîre (=diranên Òîrî), far: Òîre ÒiÒ: ÒîÒ, sîx, far: ÒîÒ ÒiÒhane: ÒeÒxane, far: ÒeÒxan ÒiÒe: ÒûÒe, ÒîÒe, far: ÒîÒe, peh: ÒîÒeg Òive: Òîwe, far: Òîwe, Òuh: Òox, far: Òûx,

bient fait, bravo joyeux, heureux fontaine formée d’un réservoir circulaire alimentant des robinets pour les ablutions chah, roi royal, magnifique faucon royal aorte perle royale, grosse et brillante, la plus grosse perle d’un rosaire royal, impérial faucon pérégrin le roi des rois, chah de Perse baie vitrée d’un balcon fermé prince, fils du sultan châle navet pantalons bouffants louche, louchon, bigle échecs convenable, digne, qui mérite si, si jamais, au cas où giroflée rosée pêche ville un mode de musique orientale sucre patient, persévérant joyeux, gai, enjoué gai, vivant, enjoué au tric-trac : six et quatre au tric-trac : six et deux au tric-trac : six et trois au tric-trac : six et un 1) fou ; 2) amoureux fou jus de raisin 1) doux ; 2) charmant matelas fin buis caillette de lait broche, brochette baril d’un fusil bouteille accent, manière de prononcer coquette, drôle, vivante

royal, imperial peregrine hawk the king of kings, shah of Persia bay window of a enclosed balcony prince, sultan’s son shawl turnip buggy trousers, shalwar squiting, squint-eye, crosseyed chess worthy, fitting, deserving, suitable if, perchance wallflower dew peach city, town an oriental musical mode sugar patient, enduring, long-suffering joyous, cheerful cheerful, lively, playful in backgommon: six and four in backgommon: six and two in backgommon: six and three in backgommon: six and one 1) mad, insane; 2) madly in love grape juice 1) sweet, delicious; 2) charming thin mattress box wood second stomach of ruminants milky spit, skewer barrel of a gun bottle accent, way of pronouncing coquettish, lively, full of fun

ta: ta, heta, far: ta, peh: ta tabanca: debance, far: tepançe taç: tac, far: tac tahra: dehre, far: dehre tahta: texte, far: texte, talaÒ: talaÒ, telaÒ, far: teraÒe, peh: taÒîten tambur/ tanbur: tembûr, tenbûr, far: tenbûr, peh: tenbûr tane: dane, tene, dene, far: dane, peh: daneg tarçÈn: darçîn, far: darçîn tarhana: terxane, far: terxwane, terxîn, terîne tas: tas, far: tas tasa: tase, taswas, far: tase tav: tav, taw, far: teb, peh: teb tava: tawe, tewe, tawek, tawik, far: tave, tabe, peh: tabeg

jusqu’à même revolver, pistolet couronne serpe bois, en bois, planche de bois sciure de bois luth oriental à longue manche pièce, morceau, graine canelle préparation de lait caillé séché et de farine coupe, bol en métal chagrin, anxiété bonne température (pour battre le fer) poêle à frire

even until, even as far as pistol, revolver crown reaping-sickle wood, wooden, board wood shavings, sawdust a kind of oriental lute piece, grain, seed, a single individual thing cinnamon preparation of dried curds and flour cup, bowl (made of metal) grief anxiety proper temperature (for hammering iron) frying pan

… ÒabaÒ: ÒebaÒ, ÒabaÒ, far: Òad baÒ, ÒabaÒ Òad: Òa, Òad, far: Òad, peh: Òad ÒadÈrvan: Òadurvan, Òadirwan, far: Òadurvan, Òadurban, peh: Òaturvan, Òadurwan Òah: Òah, Òa, Òeh, far: Òah, Òeh, peh: Òah Òahane: Òehane, Òahane, far: Òahane Òahbaz: Òehbaz, far: Òehbaz Òahdamar: Òahdamar, Òehdamar, far: Òah+reg Òahdane: Òehdane, Òahdane, far: Òahdane, peh: Òahdaneg

T

-7-

Kurmancî hejmar - 33 -

taze: teze, taze, far: taze tazÈ: tajî, far: tazî, tebeÒir: tebeÒir, tebaÒîr, far: tebaÒîr tek: tek, far: tek, peh: tag telaÒ: talaÒ, telaÒ, far: teraÒe, peh: taÒîten tele: tele, telî (daf, dafik, feq, faq, xef), far: tele, peh: teleg tembel: tenbel, tembel, far: tenbel ten: ten, far: ten, peh: ten tencere: tencere, far: tengîre teneÒir: teneÒo, far: tenÒûy tenha: tenha, tenê, far: tenha, peh: tenîha tepsi: tebsî, tepsî, far: tebsî ter: ter, far: ter, peh: terr terazi: terazû, terazî, tirazî, terezî, terezû (Òihîn, mêzîn), far: terazû, peh: terazûg tere: tere, far: tere terzi: terzî, far: derzî, peh: derzîg testere: destere, far: desterre tezgâh: dezgeh, destgeh, far: destgah tÈfi: tîx, far: tî‹, peh: têx tÈmar: tîmar, far: tîmar tÈmarhane: tîmarxane, far: tîmarxane tÈraÒ: taÒîn, tiraÒ, far: teraÒ, peh: taÒîden tike: tîke, tike, far: tikke tirit: tirît, tilît, tilte, far: terîd, terît tohum: toxim, toxm, tov, far: toxm, peh: tohmeg top: top, far: tûb topuz: topiz, debûz (gurz), far: debûs tor: tor, far: tûr torba: torbe, far: tûbre tortu: tort, durdî, far: dûrd turp: tivir, tirp, far: turb turÒu: tirÒîn, tirÒî, far: torÒî tüfek: tifing, tiving far: tufeng

U

usta: hoste, far: ostad, peh: ostad

Ü

ümit: omêd, omedî, homêd (hêvî, hîwa), far: umîd, peh: ummêd üstat: hoste, far: ostad, peh: ostad

V

viran: wêran, far: vîran, peh: awêran virane: wêrane, far: vîrane

Y

yaban: yaban, far: yaban yabani: yabanî, far: yabanî yad: yad, far: yad, peh: eyad yâdigâr: yadigar, yadîgar, yadgar, far: yadigar, peh: eyadgar yahni: yaxnî, yexnî, îxnî, êxnî, far: yexmî yar: yar, far: yar, peh: eyar yekpare: yekpare (yekker), far: yekpare

Z

-zâde: paÒgira –zade, –za, –ze, –zî, (wek; mîrzade, mîrza, mîrze, xwerzî, xwerza, birazî, biraza, begzade), far: zade, peh: zaden, zay, zade zaman: zeman, far: zeman, peh: zeman, partî: jeman zambak: zembeq, far: zenbeq, peh: çembeg zampara: zenpere, zempare, zampara, far: zen-pare zar: 1. zarîn, 2. perde, far: 1. zar -zede: paÒgira –zede (wek; felaketzede, qezazede ), far: zede (zeden), peh: (zeden) zehir: jehr, far: zehr, peh: zehr zemberek: zemberek, far: zembûre zemin: zemîn, zevî, far: zemîn, peh: zemîg zenci: zencî, zincî (reÒik), far: zengî, peh: zengîg zengin: zengîn, far: sengîn zerdali: zerdalû, zerdele, far: zerdalû, peh: zerdalûg zerde: zer, zerik, far: zerde, peh: zerdeg zerdeçal: zerço, zerdeço (riha zer), far: zerdçûbe, zerdçobag zÈmba: zimbe, far: sunbe zÈmpara: zimpere, zimpare, sumbete, far: sunbade, sumbade zÈndÈk: zindîq (=zend, yê ji dînê zerdeÒtî), far: zend, peh: zendîk zÈrh: zirx, zirih, zirêh, zirî, far: zirêh, peh: zrêh zÈrnÈk: zirnîx, zernîx, zirnîq, far: zirnîx zÈvana: ziwane, zîwan, far: zebane zil: zîl, far: zel zincir: zincîr, far: zencîr, peh: zencîr zindan: zîndan, zindan, far: zindan, peh: zêndan ziyan: zîyan, far: ziyan, peh: zîyan ziyankâr: zîyankar, far: ziyankar, peh: ziyangar zor: zor, far: zûr, peh: zûr zorba: zorbe, zorba, far: zûrba zurna: zirne, zurne, far: surna

frais, nouveau, jeune, récent lévrier, levrette craie 1) unique, seul ; 2) impair ; 3) seulement agitation, inquiétude, alarme trappe paresseux (ad. et n.) corps, chair marmite banc de toillette rituelle d’un mort isolé, à l’écart, peu fréquenté plateau 1) frais, vert ; 2) humide balance

fresh, new, recent, young greyhound, sleuth chalk 1) single, unique; 2) odd number; 3) only flurry, anxiety, alarm trap for beasts lazy, lazy man body, flesh stewpan bench for ritual washing of dead uncrowded, scarcely populated tray, small tray 1) fresh, green; 2) wet, moist balance, pair of scales

cresson tailleur, couturier scie 1) comptoir, établi ; 2) étal ; 3) métier, atelier 1) aiguille à tricoter ; 2) alène étrillage, pansement asile d’aliénés coupe (de cheveux, de barbe) pièce (de tissu), morceau, particule pain trompé dans la sauce graine, semence 1) boule, ballon ; 2) le tout ; 3) canon d’artillerie 1) massue ; 2) chignon ; 3) noeud rond filet à mailles serrées 1) sac ; 2) bourse, scrotum 1) résidu, sédiment, dépôt ; 2) lie radis saumure, légumes saumurés fusil

garden cress tailor, dress maker saw, handsaw 1) counter, work bench; 2) bench; 3) loom, workshop 1) crochet needle; 2) awl, grooming, dressing of wounds lunatic asylum shaving, haircut piece, patch, particle breach soaked in gravy seed, grain, semen 1) ball; 2) a whole, a whole lot; 3) gun, canon 1) mace, club; 2) knot of hair; 3) globular knot fine-meshed fishing net 1) bag; 2) scrotum 1) sediment, deposit; 2) dregs, lees radish pickles rifle, gun

1) maître artisan ; 2) compétent, habile

1) master (of a craft or a trade); 2) skilled, experienced

espoir, espérance maître, professeur

hope, expectation master, teacher

ruiné, en ruine, dévasté ruine, un bâtiment en ruine

ruined, in ruins, devastated ruins, a building in ruins

1) désert, lieu sauvage ; 2) sauvage 1) sauvage, non apprivoisé ; 2) grossier, fruste souvenir, évocation, mention souvenir, cadeau en souvenir ragoût de viande aux oignons bien-aimé(e), amant(e) d’une pièce, d’un tenant

1) desert, wilderness; 2) wild, sauvage 1) wild, untamed; 2) boorish remembrance, recollecting, mention keepsake, souvenir meat stew with onions lover, one’s beloved of a single piece, all of a piece

1) bien-né, noble ; 2) descendant, né (de)

1) noble, born; 2) son of, descended from

temps, moment, période lis coureur de jupon, dragueur 1) membrane ; 2) gémissement victime de, rescapé de, frappé par

time, period, epoch lily womaniser, rake 1) membrane; 2) weeping bitterly victim of, survivor of, hit by

poison 1) ressort ; 2) loquet 1) terre, terrain, sol ; 2) fond, arrière-plan 1) nègre, négresse ; 2) Ethiopien riche, opulent abricot sauvage plat sucré de riz au safran (bot.) curcuma, safran des Indes perforateur, poinçon émeri, mécréant, impie, hérésique cuirasse, armure, blindage orpiment tubule, tenon 1) sonnette ; 2) cymbale chaîne cachot, prison dommage, préjudice, perte gaspilleur, dépensier 1) dur, difficile ; 2) force ; 3) violence 1) brute ; 2) violent, brutal (mus.) zurna, sorte de haut-bois utilisé dans la musique populaire

poison spring (of watch); 2) spring door-latch 1) earth, ground, soil; 2) background 1) negro; 2 Ethiopian rich, wealthy wild apricot dish of sweetened rice colored with saffran (bot.) turmeric drill, punch emery unbeliever, impious, heretic armour, armour plating orpiment tenon, appendage shaped like a tangue 1) bell; 2) cymbol chain, fetters prison, dungeon dammages, loss wasteful 1) hard, difficult; 2) strength, might, 3) violence 1) bully; 2) violent, brutal; (mus.) zurna, a double-reed instrument played with a drum in folk music

KURMANC Î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE Supplément du bulletin de liaison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

Kurmancî hejmar - 33 -

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64

www.fikp.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

-8-

KURMANCÎ hejmar 34

bihar 2004

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna Parîsê Bihar 2004 Civîna 34an ya Kurmancî ji 16 ta 22ê gulana 2004an de li Parîsê li dar ket. BeÒdarên civînê vê carê jî li ser termên komputerê, peyvên dunavî, stranên folklorî, devoka Berrîya Mêrdînê û îdyomên kurdî de xebitîn... Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Michael Chyet (WaÒington), ElîÒêr (Wan), Rûken Keskîn

(Stembol), Hemîd Kilicaslan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan (Diyarbekir), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Newzad …ukrî (Dihok), Têmûrê Xelîl (Rewan), Evîn Yalçin (Diyarbekir) û ReÒo Zîlan (Agirî). Encamên xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Peyvên dunavî kurdî ka û kapek: alif, êm kakil kuncî, (syn.) kakil û mewîj, tamtîk, tamatisk, kakil û hejîr kal û bav, (syn.) bav û kal, bav û bapîr kal û gewr: gewra xwînsar kal û kût kal û xav kal û kurmî

tirkî 1) hayvan yiyecefii; 2) mecazi anlamda geçimlik lezzetli kuru yemiÒler

fransizî ingilîzî fourrage pour le bétail; 2) (fig.) provision 1) forage for animals; 2) (fig.) provisions amuse-gueule, savoureux, friandises

ancêtres, aïeuls non attractive, froide vieux et éclopés cru, qui manque de tact, rude 1) impropre à la consommation (fruits verts ou pourris); 2 inutile kar û bar; syn. karûber görev, sorumluluk, iÒ 1) devoir, responsabilité ; 2) affaire, occupation kar û Òuxul, kar û ‘emel, kar û xebat, îÒ û kar iÒ güç travail, occupation keç û kur, keç û law, qîz û kur, keç û xort gençler jeunes gens dêris: metrûk; gundê dêris metruk abandonné kaf û kûn, kavil, wêran harabe ruiné, en ruine kef û kinc/ kef û kunc, kef û kivinc öfke halinde afiÈzdan çÈkan köpük, köpürme écume se formant dans la bouche en cas de colère, de crise.. kef û kunc bi ser devê wî ketin öfkeden afizÈ köpürmek écumer kel û bîn soluk solufia, alelacele à toute vitese, en toute hâte bi kel û bîn hatin soluk solufia gelmek rappliquer à toute vitesse kel û cehd, kelecad aÒÈrÈ gayret, yofiun çaba effort intense kel û cehd kirin yofiun çaba, sarfetmek déployer des efforts intenses fodil, gelekî spehî çok güzel très beau kel û kût kör topal éclopés, handicapés kel û pel, pel û pot eÒya, pÈlÈpÈrtÈ fripes, effets ken û girî trajikomik tragi-comique ker û kûçik it, serseri takÈmÈ racaille, fripons, bande de voyous kerr û gêj sersem étourdi, abruti kerr û lal 1) safiÈr dilsiz; 2) suskun, sessiz sedasÈz 1) sourd-muet ; 2) silencieux, taciturne kert û kort, kend û kûr, çal û kort çukurlu (yol) qui a des fondières, des aspérités, cahoteux, raboteux kes û kûs, kes û kar, xizm; (bê kes û kûs) sahip, akraba; (sahipsiz) parenté, parentèle; seul, (sans parentèle) kade û biÒî, kulinc, kulîçe, qiloç pasta patisserie kes û nas çevre, akraba ve tanÈdÈk çevresi entourage ket û ber: ketober, ketber rastgele au hasard ketin û rabûn düÒüp kalkma haut et bas kevir û kuçik taÒ, taÒ yafiumuru pluie de pierres, de coups kevir û kuçik lê barîn afiÈr bir felakete ufiramak subir une grande calamité kevir û kûçik barandin afiÈr bir saldÈrÈya ufiramak attaqué de tous côté kevn û nû, kevnenû, bikarhatî kullanÈlmÈÒ utilisé, usagé kêm û zêde, kêm-zêde aÒafiÈ yukarÈ, takriben, yaklaÒÈk plus ou moins, approximativement kur û kêmasî, kil û kêmasî eksiklik, kusur défaut, imperfection kin û kurt 1) ufak tefek, kÈsa; 2) kÈsaca 1) menu, petit ; 2) bref, en résumé kirîn û frotin, nf alÈÒveriÒ commerce, négoce kul û keser, kul û derd, kul û kovan elem, ah ve keder peine, tourments kom û koflet cümbür cemaat, topluca ensemble, tous ensemble kurm û kêz börtü böcek vermine kok û binyad, esl û fesl, esl û esas köken origine, racine koÒk û sera, qesr û qonax köÒkler saraylar, debdebe, ihtiÒam palais, magnificence kuçe û kolan sokak sokak, ortalÈk rue par rue kuçe û kolan gerîn ortalÈkta gezinmek dolaÒmak errer, flâner kurt û kurmancî açÈkça, seraheten clairement, franchement, en bon kurde kûr û dûr uzun uzadÈya longuement, d’une façon approfondie kiras û fîstan kadÈn giysileri habillement féminin, vêtement de femme kit û cot çokça, alabildifiine pour la plupart, en grand nombre lava û rica yalvarÈÒ yakarÈÒ supplique, prière insistante lehî û lêmist azgÈn sel, taÒkÈn su innondation, forte crue lez û bez çarçabuk, alelacele, tez elden à toute vitesse, en toute hâte ata, ecdad alÈmsÈz, sevimsiz, sofiuk yaÒlÈ sakat, malül çifi, kaba saba kiÒi 1) yenilmez karpuz, kavun; 2) iÒe yaramaz

Amadekar : ReÒo ZÎLAN

tasty titbits ancestors unattractive, cold old and shop-soiled tactless 1) unfit for human consumption (unripe or rotten fruit); 2) useless 1) duty, responsibility; 2) business, occupation work, occupation young people, youth abandonned ruined, in ruins frothing at the mouth (with rage or in a fit) to froth or foam or skim the froth with all speed, in great haste to get back as quickly as possible an intense effort to deploy intense efforts very handsome crippled, handicapped old clothes, bellonging tragi-comic rabble, gang of rogues, louts dizzy, stupid 1) deaf amd dumb; 2) silent, taciturn rough, harsh relatives; alone, (without relatives) pastries circle, entourage, close relatives or associates at random, haphazard high and low a shower of stones, of blows to suffer a great calamity attacked on all sides used, worn more or less, approximately defect, imperfection 1) thin, small; 2) briefly, in brief trade, business sufferings, torments together, all together vermin origin, roots palace, magnificence street by street to stroll, to walk around clearly, frankly, in good Kurdish at length, in depth women’s clothing mostly, many of them a petition, an insistant request flood, very high water level with all speed, in all haste

Devoka berrîya Mêrdînê - II Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî babolî: baholî, Òemixî; penîrê babolî, zebeÒê baholî, xwarina Òemixî

tirkî kokuÒmak üzere olan, yenilmeyen

fransizî impropre à la consommation, qui commence à pourir

îngilîzî unfit for human consumption, starting to rot

babûtan: babûtanî, zirnezîq, zirinzoq, hindirhop, çingletûz, daleqîn bacolî, bacilokî, bacolîk

tahtÈrevalli

jeu de bascule

teeter-trotter, see-saws

aslÈ faslÈ belli olmayan, soyusopu belirsiz

de souche inconnue, qui n’appartient pas à une parentèle 1) tour, rotation; 2) un instrument en forme de tournevis utilisé dans la chasse au renard ; 3) tournevis musulman d’origine arménienne alumunium se rendre en ville pour effectuer ses achats annuels ou semestriels, faire son marché annuel une sorte de gros lézard 1) au moins ; 2) cela veut dire

of unknown origins, s.o. who has no relatives 1) rotating, turning; 2) an instrument in the form of a screw-driver used for fox hunting; 3) a screwdriver a Moslem of Armenian origin aluminium to go to town to do one’s annual shopping a kind of big lizard 1) at least; 2) that is to say

badok, nf. bavfile, bafile bafon, bafûn, fafon, fafûn bajarê xwe kirin

1) çevirme; 2) tilki avÈnda kullnÈlan büyük tornavida gibi bir alet; 3) tornavida Ermeni asÈllÈ müsülman alümünyom yÈllÈk ya da mevsimlik ihtiyaçlarÈnÈ karÒÈlamak için pazara gitmek, yÈllÈk alÈÒveriÒe gitmek bir tür iri kertenkele hiç defiilse, hiç olmazsa; 2) demek, yoksa

balifa mêr: pofa diya mar, qota diya mar balo, bavo: 1) qe nebe, qet nebe, hîç nebe, bi hindikî, çi nebe; 2) ne xwe bane; ava bane neban kesê neban

taÒÈma su, taÒÈma, taÒÈman uyumsuz, geçimsiz geçimsiz kiÒi

eau transportée, transportée

transported. waterborn

personne qui ne s’entend pas avec autrui

banandin (bibanîne); Òivan berxê li miyê dibanîne li hev banîn an baniyan bapeÒk: pêÒkên ku ber bayê dikevin

uyum safilatmak, alÈÒtÈrmak, adapte etmek biribirine alÈÒmak, adapte olmak rüzgara karÈÒan ilk yafiÈÒÈn damlalarÈ

adapter, habituer, accorder

someone who doesn’t get on with anyone else to adapt, to get used to something

barbir: sernerm barbir bûyîn: hatiye rewÒa ku xwe bide ber

uysal uysallaÒmak

barewa; cil hê barewa ye barewa kirin barê xwe danîn, ji hev xelas bûn, raketin, razan hêwî, hêmî hêwî (hêmî) kirin titûn hêwî kirin barûtk: qutbarût, barîtka qut qitik kewçîr kewa gozel bastêq baÒewal, baÒewala: bê derpê (baÒewal gerîn) bavik bawesîr bawî bawiÒk, bawîÒk, bawuÒk bawiÒk hatin, bawiÒkîn (bibawiÒke) bazargerm

hafif nemli nemlendirmek dofiurmak, dofium yapmak

s’habituer l’un à l’autre premières gouttes de pluie accompagnées de vent docile devenir docile, accepter de porter une charge (pour une bête de somme) légèrement humide, pas encore sec humidifie accoucher, délivrer (un bébé)

to get used to one another the first drops of rain, accompanied by wind docile to become docile, to accept to carry a load (for beasts of burden) slightly damp, not yet dry dampened to go into labour, to deliver (a baby)

humide humidifier humidifier le tabac une variété de caille caille perdrix grise perdrix rouge

damp to dampen dampen the tobacco a variety of quail quail grey partridge red partridge

nu, sans culotte lignée hemorroïdes qui a des rhumatismes baillement bailler qui fait monter les enchères ou le marchangage faire monter les enchères conciliant, qui est d’un commerce agréable

naked, without pants lineage haemoroids s.o. who has rhumatism yawnings to yawn to bid up in an auction or negotiation

bazar germ kirin bazarxweÒ bazarhiÒk bazarqelp bazdan; reqs, dîlan bazên; pazên bêxwê: tamsar (mirovekî bêxwê) neranê bastêq, bêçikê bastêq belalûk: palûk belek reÒbelek bozbelek sorbelek belekî, nf. belekî belîk: xuyayî belîk bûyîn belot bûyîn belotanî berqoqanî, berqoqî, serniÒîv, serserkî xwe borqoqanî kirin belsek, çilpo, çirpo, miftexwer bêmirês ; bêmirêz, bêmerêz, Òerpûl çikûm: kirasê reÒ yê keÒeyan çaxûbeng: çaxûbenga wî ye benikê fistoqî benikê fistoqî lê çêbûn beran, nf: lema bijarte beranek, beranî, girdik, meznîk, spîkuj, beranok berberî hev kirin berberojk, bertavk, berberoÒk, berroj nizar, dibûr, zimag, kerresî

Kurmancî hejmar - 34 -

nemli, rütübetli nemlendirmek tütünü nemlendirmek bir cins bÈldÈrcÈn bÈldÈrcÈn kÈr keklik kÈzÈl keklik pestil donsuz, çÈplak boy basur romatizmalÈ esneme esnemek pazarlÈfiÈ kÈzÈÒtÈran pazarlÈfiÈ kÈzÈÒtÈrmak anlaÒmacÈ, uzlaÒmacÈ, pazarlÈkta yumuÒak davranan pazarlÈfiÈ sert olan, uzlaÒmaya yatkÈn olmayan pazarlÈkta dürüst davranmayan dans, oyun pazen tatsÈz üzüm Òiresine batÈrÈlarak yapÈlan koç Òeklindeki pestil sifiil beyaz lekeli bir renk karÈÒÈmÈ

inconciliant, qui est d’un commerce désagréable qui est malhonnête dans le commerce danse flanelle de coton insipide friandise en forme de bélier fabriquée à partir de raisiné verrue mélange du blanc et d’une autre couleur, bariolé, tacheté de blanc beyaz lekeli siyah noir tacheté de blanc beyaz lekeli gri gris tacheté de blanc beyaz lekeli kÈrmÈzÈ rouge tacheté de blanc toprafiÈ yer yer örten kar perçalarÈ plaques de neige qui subsistent iki renkli bir kilim sorte de kilim ou de feutre bicolore seçkin, tanÈnan distingué, remarqué seçkin olmak se distinguer, être vu domalmak s’incliner jusqu’à ce que le trône forme un angle droit avec les membres inférieurs domalma, domalÈÒ inclinaison du buste amuda kalkma, baÒaÒafiÈ durma sur la tête amuda kalkmak se tenir sur les mains, la tête en bas otlakçÈ, parazit, beleÒçi pique-assiette, parasite 1) sevimsiz, antipatik; 2) düzensiz, pasaklÈ antipathique ; 2) désordonné, bordélique 1) rahip kÈyafeti; 2) kÈlÈk kÈyafet, tip 1) soutane ; 2) tenue vestimentaire, type 1) delikanlÈlÈk çafiÈ; 2) altun çafiÈ 1) pleine jeunesse ; 2) âge d’or, apogée du pouvoir kapana kapanma pris au piège kapana kapanmak être pris au piège seçkin, verimli cépage productif baÒ parmak index

denkleÒtirmek güneÒlenilen yer, ilk bahara dofiru çÈkÈlÈp güneÒlenilen yer güneÒ görmeyen yamaç

équilibrer, balancer endroit ensoleillé où vers le début du printemps on prend le soleil versant ne recevant pas le soleil ubac

to bid up in an auction conciliatory, s.o. with whom it is easy to do business unconciliatory, s.o. with whom it is difficult to do business who is dishonest in business dance flanellette tasteless a sweet shaped like a ram made of grape juice and candied fruit wart a motley of white and another colour with white dots black with white dots grey with white dots red with white dots a snow flake that remains unmelted a sort of felted carpet in two colours distinguished, notable to be distinguished, well known to bow low to unbend slightly on the head to stand on one’s hands, head downwards sponger, parasite 1) unpleasant; 2) untidy, chaotic 1) cassock; 2) specific type of clothing 1) the height of youth; 2) heyday caught in a trap to be caught in a trap high yielding grape index to balance a sunny spot where people lie in the sun in spring shady side of mountain

-2-

twigs or dried grass used for lighting fires part of the hearth where the twigs for fire-lighting are stored

boÒ asÈlsÈz sözler

brindilles ou herbes sèches utilisées pour allumer le feu partie de l’âtre ou de la cheminée où l’on dispose les brindilles destinées à allumer le feu laine couvrant la queue du mouton, laine de pauvre qualité donner à connaître, laisser entendre donner à entendre, mettre la puce à l’oreille bavardage, propos sans fondement

kadÈnlarÈn çalÈÒÈrken, özellikle dokuma dolabÈ çevirirken söyledikleri ezgiler mahvetmek, fena halde ezmek kullanÈlmÈÒ sabun

chants des femmes notamment devant le rouet infliger une lourde défaite, écraser savon déjà utilisé

songs sung by women, especially when spinning to inflict a heavy or crushing defeat, soap that has already been used

serçavîka êgir

ateÒi tutuÒturmada kulanÈlan kuru ot

berçavîk, çavî: serçavîkgeh

ateÒi tutuÒturmak için kullanÈlan Òeylerin kondufiu ocak bölümü

berdaw: hiriya ber dawê pez

koyunun kuyruk çevresindeki yünü, defiersiz yün sÈzdÈrmak, duyurmak çÈtlamak, çÈtlatmak

berder kirin bi (li) ber guh xistin berdîwarkî, berdolabî, berdolavî: peyvên pûç û vala berdolabî, nf. berpax kirin, pelîxandin berêv, berêvk, beravk, sabûna heliyayî, sabûna bikarhatî

the wool that covers a sheep’s tail, poor quality wool let something be known or understood to let something be understood, to give s.o. a clue gossip, unfounded remarks

Peyvên stranên folklorî Amadekar : M. Emîn NAROZÎ kurdî îsal: ev sale, ev sal mexsed, meqsed: mebest, niyaz biÒkuvîn (bibiÒkuve) hasil bûn

gamêÒê hêç, hêç bûn hêç kirin tevgerîn (tevbigere!) hêsîr, êsîr, êxsîr, yexsîr: dîl çaryar: çar yarên Pêxember, çar xelîfe sond, sûnd sond xwarin dîn, dêhn çê: qenc, baÒ mêrê çê

tirkî bu sene, bu yÈl niyet açÈlmak, açmak 1) gerçekleÒmek; 2) baÒ göstermek, peyda olmak gerçekleÒme gerçekleÒmek üzere olmak dönmek döndürmek 1) tembih; 2) sipariÒ avuç her zaman, daima beÒ bin kiÒilik askeri gücün kumandanÈ beylerbeyi, emirler emiri, emir al-umera eÒkiya, kanun kaçafiÈ tanÈklar, Òahitler 1) çiftleÒme zamanÈnda azgÈnlaÒan (deve, camuÒ); 2) azgÈn azmak azdÈrmak hareket etmek, kÈmÈldamak, tepremek 1) esir; 2) yoksul, periÒan dört halife yemin, ant yemin etmek, ant içmek deli iyi, defierli, seçkin iyi, seçkin ve yifiÈt erkek

çêyîtî: qencî, çêyî lavekarî pakêta fiÒekan:: xeÒaba fiÒekan xas qelp qelp derketin qelpî nav di xwe dan

iyilik yakarÈÒ bÈs fiÒeklik deste hakiki, standart sahte sahte çÈkmak sahtelik övünmek, kendi kendisini cesaretlendirmek

halhel kirin hêl, nt xîret

saldÈrÈya geçmek kale (oyunlarda) gayret

xîret kirin, xîret nîÒandan nefî’am, nf nefî’am lê rakirin sîtavî: talde, sitare sîwan, nf

gayret etmek, gayret göstermek toplu sürgün topluca sürgün etmek sütre, barÈnak güneÒlik Òemsiye

sîtav, nf teketek: tekatek, tek û tûk dû ji kozika te hilnayê

suda oluÒan görünüm, suda yansÈma tek tük barÈnafiÈndan duman çÈkmÈyor, ateÒ etmiyorsun

çiriyan: çirîn Òewqe hêla bûn nav pê ketin nav pê xistin gurê sebatê birreka çiyê

yÈrtÈlmak Òapka devrilmek adÈ çÈkmak, ünlenmek adÈnÈ çÈkararak mimlendirmek azgÈn kurt, aç kurt dafi ile ovanÈn buluÒtufiu yer

himbêz, hembêz, hemêz kirin himbêza xwe cindî

bafiÈr, sine, kucak bafiÈrÈna basmak, kucaklamak yifiit, asker

hasilkirin hatin ber hasilkirinê fetlîn, fetilîn fetilandin (bifetilîne) tembî, temî, tembih, teminî: qewitî çeng: mist tim: timî, tim û daîm, daîma mîrpenc: mîrê pênc hezaran mîrxan: mîrê mîran eÒqiya Òad û Òûd: Òahid û Òihûd hêç

-3-

fransizî cette année intention s’ouvrir, s’épanouir 1) s’accomplir, se réaliser ; 2) se produire, apparaître accomplissement, réalisation être sur le point de se réaliser revenir, retourner, v.i. tourner, retourner, v.t., faire un retour 1) recommandation ; 2) commande poignée toujours commandant d’une force de 5000 soldats l’émir supérieur, seigneur des seigneurs bandit, hors la loi témoins 1) (chameau, buffle) en rut ; 2) furieux en furie, qui voit rouge, hors de contrôle être furieux, péter les plombs rendre furieux, mettre hors de soi bouger, se mouvoir 1) prisonnier, captif ; 2) pauvre, malheureux les quatre premiers califes de l’islam sermon jurer, prêter serment, s’engager fou, folle bon, bien homme brave et chevaleresque, honnête homme bonté supplication chargeur de cinq cartouches de fusils véritable, de qualité, de bonne facture faux, contrefait, truqué s’avérer faux le fait d’être faux, contrefaçon se vanter, s’exhorter, s’exciter, se donner du courage sonner le halali but effort en vue de s’opposer à toute agression contre des valeurs sacrées (de solidarité familiale, d’honneur) faire preuve d’effort et de courage déportation de masse déporter abri 1) parasol, ombrelle ; 2) halo, aura, (halo de la lune) reflet dans l’eau quelques uns, certains (litt.) ton abri reste sans fumée, il n’y a pas de tir, pas de combat ou de mouvement dans ton abri se déchirer, se rompre chapeau rouler, rouler par terre devenir célèbre, avoir une réputation rendre célèbre, faire la réputation loup affamé, loup féroce géog. endroit où se rejoignent la plaine et la montagne sein, giron serrer contre son sein, étreindre brave, soldat

ingilîzî this year intention to blossom out 1) to accomplish, to achieve; 2) to appear accomplishment to be about to achieve to come back, to return (vrb. intr.) to turn, to turn back (vrb. tr) 1) recommendation; 2) an order fist always regimental commander, commander a senior emir, lord of lords bandit, outlaw witnesses 1) rutting camel or buffalo; 2) furious, enraged, seeing red, out of control to be furious, to blow one’s top infuriate, drive s.o. crazy to move, 1) prisoner, captive; 2) poor, unfortunate Islam’s first four Califs oath to swear an oath, to vow crazy good, well a brave and chivalrous man, an honest man goodness entreaty a five cartridge magazine genuine, good quality, well made false, forged found to be false the fact of being false to boast, to stir oneself up, to screw up one’s courage sound the death (at the end of a hunt) goal, aim an effort to oppose any attack on sacred values (family solidarity, honour) mass deportation to deport, to move shelter 1) an umbrella, 2) a halo, aura (eg. of the moon) reflection in water some (litt.) may your home remain without smoke, there is no firing, no fighting in your home tear apart, break off hat to roll, to roll on the ground to become famous, to have a reputation make famous, build up a reputation a starving wolf, a ferocious wolf geo: the foot hills, boundary between plains and mountains bosom, lap embrace, hug a brave man, a soldier Kurmancî hejmar - 34 -

Îdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mistefa AYDOflAN kurdî paÒopê li kerê kirin, berevajî li kerê siwar kirin, paÒopêÒ lê kirin, lê kirin xewn (a qazî), ÒaÒ û maÒ kirin paÒpûk bûyîn paÒsitûyê xwe xurandin, patîka xwe xurandin, çema stuyê xwe xurandin palê pûÒ bûyîn / bûn palê pûÒ parsûqalindî, parsûstûrî parsûqalindî kirin patilestûrî bûyîn pê li cihê Òil nekirin pê li kerpîçan kirin pê li hêkan kirin panga wî rast nebûn perçên wan li hevdû nehatin: hesinê wan li hev nekirin perda rû qetandin; ava rû qetandin, heya birin perîk ketin avê

tirkî 1) eÒefie ters bindirmek; 2) rezil etmek

ensesini kaÒÈmak boÒuna kürek sallamak, verimsiz iÒ yapmak 1) inat; 2) mafiruriyet, kibir 1) kibÈrlenmek, kabullenmemek ensesi kalÈn olmak yaÒ tahtaya basmamak pot kÈrmak, uygunsuz iÒ yapmak, naneyi yermek aÒÈrÈ ihtiyatlÈ davranmak iki yakasÈ bir araya gelmenmek, iÒi tüm çabasÈna rafimen düze çÈkaramamak uyum safilÈyamamak, anlaÒamamak utandÈrmak, mahcup etmek yelkenleri suya indirmek

perîk Òîn bûyîn pertav sist bûyîn

palazlanmak eli ayafiÈ boÒalmak, tutmamak

pêtî di ezmanan re derketin peyv daqurtandin, gotin daqurtandin peyv xwarin, soz xwarin peyv peyvê vedike, gotin gotinê vedike, sohbet sohbetê dikêÒe peyva wî pere kirin; gotina wî pere kirin

ayyuka çÈkmak lafÈ kendine yedirmek sözünde durmamak laf lafÈ açar sözü para etmek

pif kirin ewran, pif kirin bin ewran

kendini dev aynasÈnda görmek

piÒt li tahtê bûyîn piÒta xwe dan yekî: ji yekî xeyidîn

sÈrtÈ pek olmak sÈrtÈnÈ dönmek, sÈrt çevirmek, yüz sevirmek güçsüz olmak, sÈrtÈ pek olmamak birbirine güvenmek birbirine destek olmak, biribirine sahip çÈkmak ya da sÈrt çÈkmak birine artÈk hüsunet duymamak

piÒt li têra (Òêla) kayê bûyîn piÒta xwe bi hev girê dan piÒta hev girtin piÒta xwe ji yekî re vekirin, sînga xwe ji yekî re vekirin piÒt sist bûn piÒt sar bûn piÒt lê Òkandin / Òkênandin piÒt hatin / vala bûn piÒt qels bûn piÒt pê ve nemayîn piÒta xwe rast kirin piÒta yekî li erdê xistin; zora yekî birin piÒtrast bûn piÒta wî li erdê ranabe piÒta wê ji erdê ranabe piÒta xwe dan kulînê: xwe xistin stûyê yekî jê piÒtkul bûn pirêze nepaqij: ava wî Òolî bûn pîvaz li ser dilê yekî hûr kirin pîvazên miÒarekê bûyîn / dizê neqebekê bûn, berxê kozekê bûn pizika (pizirka) ser zimanê xelkê bûn, benîÒtê (qamikê) devê xelkê bûn poz pê nekirin: pê ne qeyîl bûn pûÒ di eyarê yekî de kirin pûÒ kufandin

Kurmancî hejmar - 34 -

çiÒini tutamamak, altÈnÈ Èslatmak destefii olmamak, arkasÈ olmamak 1) belini kÈrmak; 2) üstesinden gelmek

fransizî 1) déboussoler, désorienter ; 2) stigmatiser, mettre au pilon

ingilîzî 1) disorient; 2) to pillory so

être à la dérive rentrer bredouille

to drift, to be adrift return empty handed

entêtement, arrogance daigner, consentir être inflexible, ne pas courber l’échine agir avec prudence faire une gaffe, gaffer

stubornness, arrogance to deign, to grant to be inflexible, to refuse to submit to act prudently to make a blunder, to blunder

marcher sur les œufs ne pas parvenir à joindre les deux bouts, tirer le diable par la queue être d’humeur incompatible, ne pas arriver à s’entendre faire honte, confondre

walk very carefully to be unable to make two ends meet

rabattre ses prétentions, devenir plus humble s’engraisser, prospérer avoir les jambes qui flagellent, perdre ses moyens devenir très notoire ne pas réagir à des propos offensants ne pas tenir parole un sujet évoque un autre

to lower one’s sights, to become more modest to prosper to have trembling legs,

to be imcompatible, to be unable to get on together to shame

to become notorious to ignore offensive not to keep oneÈs word one topic leads to another

avoir de l’autorité, avoir une parole qui compte être très présomptueux, avoir la grosse tête avoir des arrières solides tourner le dos à qqn, ignorer qqn

to have auothority, to be s.o. whose word counts to be presumptuous, to be big headed

avoir des arrières sûre se faire confiance, se fier l’un à l’autre s’accorder un soutien mutuel, se soutenir réciproquement être désarmé devant qqn, renouer animosité être incontinent être sans soutien, être seul 1) briser les reins de... ; 2) faire le gros d’un travail éjaculer 1) être faible; 2) être impuissant, impotent être épuisé, être à bout de force

to be sure of ones backing, of a way out to trust one another to support one another to be disarmed before s.o., to renew hostilities to be incontinent, unrestrained, debauched to be without support, to be alone 1) to break s.o. 2) to do a back-breaking job to ejaculate 1)to be weak, 2) to be powerless, impotent to be exhausted, on one’s last legs

devenir l’objet de médisances

to become the talk of the town

ne pas consentir à une femme ou à un homme humilier qqn, mettre au pilori faire la mouche du coche, s’agiter pour rien

not to deign to a woman or a man to humiliate or pillory s.o. make a lot of fuss about nothing

to have solid backing to turn one’s back on s.o.

beli gelmek, boÒalmak 1) günsüz olmak; 2) iktidarsÈz olmak takatten düÒmek, takatsiz kalmak, hali kalmamak belini dofirultmak, durumunu düzeltmek redresser sa situation, reprendre le dessus to regain control of one’s situation, to come out on top sÈrtÈnÈ yere getirmek mettre qqn à terre, vaincre beat s.o. down, to win emin olmak être sûr, faire confiance to be reliable, to give confidence daima yenik düÒen, sürekli kaybeden être toujours perdan, être toujours à terre to be a loser, être dévergondée, être une traînée, to be shameless, a tart être une marie-couche-toi là bir kÈzÈn bir eve kendisini gelin olarak se dit d’une fille qui s’installe chez qqn description applied to a girl who goes ferzetmesi, gidip o evde oturmasÈ pour le forcer à l’épouser to live with s.o. to force him to marry her birine güvenemek, ne pas être sûr de qqn, not to trust s.o., not to rely on s.o. birinden emin olmamak ne pas se fier à qqn. sicili temiz olmamak avoir un passé douteux, have a shady past, avoir des antécédents douteux yaraya tuz biber ekmek remuer le couteau dans une plaie, to turn the knife in the wound, raviver une blessure to reopen old wounds aynÈ türden olmak être de la même engeance to be the same sort of scum, elalemin diline düÒmek, elalemin dilinde sakÈz olmak bir kÈz ya da erkefii befienmemek, sevmemek kepaze etmek boÒuboÒuna çaba serfetmek, heybeye kürek sallamak

-4-

Ferhenga Avestayî-Kurdî BeÒ 1 Behroz …UCAÎ Avestayî zimanekî hindûewropî girêdayî grûpa îranî ye. Avestayî

bi ortografiya aramî hate nivîsandin. Dîroka zaraveyê kevn vedigere

zimanê Avestayê, ango berhevoka dînî ya ZeretuÒtra, ku ji danerê vî

1000 b.z û yê ciwan vedigere 500 berî zayînê. Di çarçoveya grûpa

dînî bû. Wekî zimanê herî kevn ê îranî, avestayî gelek

îranî de avestayî di asta kevnar de ye. Herçend ku avestayî gelek

taybetmendiyên hevpar bi zimanên klasîk wekî sanskrît, yûnanî û

xusûsiyetên fonolojîk ên Òaxê rojhilatî yê zimanên îranî nîÒan dide,

latînî re dinimîne; taybetmendiyên ku paÒê bûn bingehê lêkolînên komparatîv ên zimanên hindûewropî. Li ser dîroka avestayî zaniyariyên ku berdest in sînorkirî ne. Lê di bermayîyên eserên avestayî de mirov dikare du zaraveyên avestayî bibîne. Ev du zarave wekî Gatha, yan avestayîya kevnar û zaraveyê klasîk, yan avestayîya ciwan têne naskirin. Piraniya eserên avestayî bi zaraveyê ciwan

dîsa jî pozîsyoneke nîvek li gor dabeÒbûna zimanên îranî bi ser grûpa rojava û rojhilat de digire. Lê belê mirov dikare gelek refleksên kurdî di avestayî de bibîne û herçend ku pêÒdeçûna fonolojîk û semantîk wan ji hev dûr bixe jî ev nêzîkatî dikare bi hêsanî bihête raber kirin. Peyvên avestayî hemû di ferhenga jêrîn de nehatine nivîsandin, tenê

hatiye nivîsandin. Zaraveyê Gathayê zimanê ZerethuÒtra û

ew gotinên kurdî ku mirovî dikarîbû bi ewleyî di avestayî de bibîne

bawermendên wî bû.

hatine nivîsandin. Herçend di kurdî de gelek guhertinên fonolojîk,

Avestayî bi tradîsyona vegotinê dev bi dev ji aliyê muxan û

semantîk û morfolojîk pêk hatine, lê girêdana wê û avestayî di hemû

bawermendê zerethuÒtî ve hatiye parastin heta ku derûdora 1000 p.z.

waran de kêm û zêde dikare bihête peyitandin.

Avesta a-cyatey afent afrîteyafrîvene aîrya anguÒte ap armaê axÒtey azazate b∂r∂zent bazev beγe bege, cp. bexte bend-/bestbeoδeybeodber-

kurdî ne-jiyan avîn aferîn, afirî aferîn arya (hin) gust(îl) av aram aÒtî az aza, azat(d) berzend, bilind baz, bask beg bac bend, bestbon, bêhn, bon, bihn, bêhn, bihîstin bi-, ber-, bar...

tirkî yaÒamsÈz bol, sulak yaÒasÈn yaÒasÈn arya parmak su sakin, sakince baris arzu etmek, dilemek asil yüksek kol malÈk, tanrÈ pay, bölüm bafilamak parfüm koku, parfüm götürmek, taÒÈmak

fransizî non vie abondant, riche en eau bénédiction, bravo bravo arien doigt eau calme, calmement paix désirer, aspirer à noble haut bras seigneur, dieu portion, part lier, attacher parfum, encense odeur, parfum porter, emporter

ber∂z, b∂r∂zber∂zeh ber∂zen ber∂ziÒ bev, pres. bu-, bv-; beve-, pass. bûte bexÒ-

berz, bilind berzahî berzî, bilindahî balinc, baliÒ, balîf, balgî bi-, bû-, bûyîn bexÒ(în), beÒ

yüksek, kalkmak yüce dafi yükseklik minder olmak bölmek, dafiÈtmak

haut, se lever hauteur, montagne hauteur, élévation coussin être répartir, distribuer

bexte

bext

pay, kÈsmet

part, lot, chance

bexter brater-, braϑerbray-, brînbrvetbûmî bûne buneve -ça çeϑru.kereneçeϑwer-, çetur çeîtî ceney çeÒmen çer∂mençereçexreçiϑaçiϑre cîre cîtey cîvye cvan çvet, çvent d∂r∂z d∂uÒ.meneh d∂uÒ.menehye dada-

bext (dêr) bra, brader birrîn, brîn brû, brî, birh bûm(elerze) bin, binî ji bin ve jî, -îÒ, iÒ, -Ò çarkenar çiyar, çar çe(nd) jin çehv, çav çerm(în) çêrîn çerx ceza, siza, seza çihre, çehre jîr, zîrek jîn, jîwajîy-, zindî jîyan çend dîl dujmin dujminahî d-, da- (dayîn) datîn-, danî-

dafiÈtÈcÈ erkek kardeÒ kesmek kas yer, yeryüzü alt, dip alttan, dipten -dende, de dörtköÒe dört kaç kadÈn, karÈ göz cild, deri taahüt etmek çark ceza görünüm, yüz zeki, çevik hayat, yaÒan canlÈ canlÈ nasÈl, ne kadar prango düÒman düÒmanlÈk vermek koymak, yerleÒtirmek

distributeur frère couper sourcil terre fond, fondement du fond et aussi, plus encore rectangulaire quatre combien femme, épouse œil peau, cuir s’engager roue punition, pénalité figure, vision habile, intelligent vie vivant vivant comment, combien fers ennemi hostilité donner placer, poser

-5-

îngilîzî not-life aboundant in water, rich in waters blessing cheers, bravo Aryan finger water quietly peace to wish, to desire, long for of noble lineage, noble (born) high ; lofty arm, foreleg (of an animal) lord, god portion, share to bind, fetter, to bind perfume, sweet scent, incense to perceive, notice, to smell of to bear, to carry, to bring forth, to take away to rise, go up, high, exalted, loud height, mount height stuffed seat, cushion to be to apportion, distribute, divide, give to to share, allot, what is alloted (luck, fortune) distributor, bestower brother to cut off, to hurt brow, eyebrow earth ground, bottom, deep place from the underside and, also, as well as, moreover with four corners, edgers four how many woman, wife eye skin, leather to be engaged in wheel atonement, punishment, penalty visible, clear, face, vision swift, quick, intelligent, artful life living, alive living, alive how, how far, how long fetters hostile, enemy hostility to give, grant, etc. to place, to create Kurmancî hejmar - 34 -

dardata date dauru day day, perf. ptcpl. pass dîte deϑveh deêna deêve-

-dar dan, didan, dran dad (now justice) dar dayik, dê (now mother) (past stem of) dîtdat-, (danîn) dîn dêw

tutmak diÒ hak, yasa agaç beslemek bakmak kuruçu, yaratÈcÈ din cin, Òeytan

tenir dent droit, loi arbre nourrir regarder fondateur, créateur religion démon, mauvais esprit

deg dehyev derege dese draceh draceh draoge drefÒe drûg dug∂der-, deγδer duϑ.enghev duϑite dunman duÒmeînyev, dujmeneh dûre dve dvedese dver eδeîrî eδeîrî z me eêsme eêtevent eêvendese eêzeh ehme eîbîz eîpî.ceîtî ejey enter∂ entere eÒte epaxtere epê epere eperem epeye er∂cey esen espe est-eve eve eveδe eveh event (evevent) ewre ez (eze) ez∂m geoÒ gerev hunere îme îrîte

dax dê (now village), dih drêj, derg deh, des drêj drêjî drew, dro, derew drefÒ, drêÒ, drûÒm, terîÒ drew, dro dot dojeh dijwar dûman dujmin dûr du, dudo donzde derî, ber jêr jêr zevî (zemî) êzing hinde, ev hinde yanzdeh, yewdes az me, em, ême bîz, bijîn, bijjen(-în), jen(din) ejdiha, ejdeha hundir hundirî heÒt baxter (bakur) pey para para, parave pey erc seng(în) hesp, esp hestîev, eva, eve evder, vêdê av ev hinde ewr ajotin ez guh (ear), gêçk, guçk gewre, gir, girs, giran huner eme rît(in)

yakmak, dafilamak köy uzun on uzun uzunluk yalan bayark aldamatmak, aylan söylemek kÈz cehennem güçlük, tehlike sis, bulut düÒman uzak iki on iki kapÈ alt, altÈnda yeraltÈ odun o kadar on bir dilek, arzy bize, bizim arzu, dilek vurmak ejderha içinde, dahil iç sekiz kuzey sonra arka, inkinci arka dan, ardisira sonra, sonradan defier taÒ at kemikli Òu, o ora, orada su bu kadar bulut, yafimur sürmek ben duymak, iÒitmek afiÈr sanat o, burasÈ bok etmek

brûler, marquer village long dix long longueur mensonge drapeau mentir, tromper fille enfer difficulter, danger brouillard, nuage ennemi loin deux douze porte sous, en-dessous souterrain bûche, bois à brûler tant onze désir, souhait à nous, le nôtre souhait, désir frapper dragon, monstre inclus, sous interne, intérieur huit nord après derrière, second derrière, après après, plus tard digne, qui vaut pierre cheval qui a un os ceci, lui là, la-bas eau tant nuage, pluie conduire je, me, moi écouter lourd art ici, lui, elle déféquer

to hold tooth right, law wood to nurse, to minister to see, to look at creative, creator insight, religion name of false gods, demons, devils and evil spirits to burn, to scorch land, province long ten long length lie flag lie, deceive daughter hell difficulty, danger, calamity mist, cloud enemy, foe far, afar, distant two twelfth door, gate under, below underground firewood, fuel so much, so many eleven desire, wish us wish, desire to smite dragon, monster within, in, under inner, interior eight northern after posterior, the second behind afterwards ; hereafter worthy stone horse having, wearing a bone that, yonder, he there, thither water so much, so many cloud, rain, shower of rain to drive I, me to hear heavy skill here, he, she, the to shit

e

e

e

e

e

Termên komputerê Newzad Hirorî kurdî dengî paÒbirk çapera rengîn DVD çapera hibrî çapera lazerê modem navberk bilindgo kaxeza/ê Òefaf vîdeoyî, nf

tirkî ses, iÒitsel geri tuÒu, geriye döfiru sil tuÒu renkli yazÈcÈ DVD mürekkep püskürtmeli yazÈcÈ lazer yazÈcÈ modem ara çubufiu, boÒluk çubufiu hoparlör saydam kafiÈt video, görüntü

KURMANC Î MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE Supplément du bulletin de liaison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

Kurmancî hejmar - 34 -

fransizî audio touche de retour imprimante couleur DVD imprimante à jet d’encre imprimante laser modem barre espace haut-parleur papier transparent vidéo

îngilîzî audio backspace colour printer DVD inkjet printer laser printer modem spacebar speaker transparent paper video

© INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64

www.fikp.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

-6-

KURMANCÎ hejmar 35

payîz 2004

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

Civîna payîza 2004an

Civîna 34an ya Kurmancî ji 6 ta 12ê kanûna 2004an li Bîskops Arnö dar ket. BeÒdarên civînê vê carê jî li ser peyvên dunavî, stranên folklorî, devoka Berrîya Mêrdînê û îdyomên kurdî xebitîn. Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Xosro Ebdullahî (Salmas), ElîÒêr (Wan), Hemîd Kilicaslan (Mêrdîn),

Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Selam Nûman (QamiÒlo), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Têmûrê Xelîl (Rewan) û ReÒo Zîlan (Agirî). Encamên xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Îdyomên kurdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN Mistefa AYDOflAN kurdî tirkî qaÒilkê gûzê danegirtin: qalikê (qaÒil) gûzê tijî nekirin fındık kabufiunu doldurmamak qalibê qûnxwaran: ’elo xemxwarê dinê, ’elîyê xemxwar dert babası, Marko PaÒa qalibbetal: ji keran deyn kiriye qapana yekî seqet bûn qelemÒor qermîçekên wî ne yên van salan e: yê berê ye

fransizî être sans importance, une broutille, une bagatelle personne qui se soucie exagérément des malheurs des autres, un écorché vif qui a des pieds trop grand, hors normes être déséquilibré gratte-papier, plumitif être plus mûr que son apparence

îngilîzî to be trifling, insignificant s.o. who is excessively concerned about other people’s misfortunes s.o whose feet are too big, to be out of balance pen pusher to be more mature than he looks

se rattraper, s’accorder des compensations pour les peines du passé glouton, insatiable parler sans se ménager, plaider sans cesse s’épuiser en parlottes ; se parler jusqu’à l’épuisement parler à tort et à travers, être impertinent

to compensate one self for, to take revenge for past misfortune a glutton, insatiable to speak tirelessly, to argue unceasingly to wear oneself out speaking, to talk till exhausted to talk a lot of rubbish, to be impertinent

qu’il aille au diable ! qu’il aille en enfer

let him go to the devil! , let him go to hell

mezhebi geniÒ dizlerinin bafiı çözülmek imanı gevretilmiÒ yolgeçen hanı malını tanımak anası afilamak anasını afilatmak kıçını kaldıramamak birbirini sınamak kıçını kıpırdatmamak, götünü yerden kaldırmamak birbirine uymayan iÒler yapmak baÒından büyük iÒlere giriÒmek

large d’esprit, dévergondée avoir les jambes coupées, être interdit de mouvement épuisé, usé jusqu’à la corde, à bout de force marie-couche-toi-là, salope connaître son affaire trimer, peiner, suer sang et eau faire souffrir qqn, faire travailler dur ne plus pouvoir bouger, avoir le cul cloué au sol se tester, se jauger ne pas bouger son cul, ne pas se dépêcher

broad minded, shameless to have one’s legs amputated, to be unable to walk exhausted, worn out, at the end of one’s tether disposable woman, whore to know one’s own business to slave away, to sweat blood to make s.o. suffer, to make s.o. work hard to be unable to move, to be pinned to the ground to test oneself, to size oneself up, not to get a move on, not to hurry

faire des choses incompatibles avoir des prétensions démesurées, entreprendre des actions dépassant ses capacités suçlu oldufiu halde suçu yokmuÒ gibi se disculper et se donner le beau rôle davranmak çıfiırından çıkmak dépasser la mesure iplifiini pazara çÈkarmak dévoiler, révéler les dessous d’une affaire kendinden emin olmak être sûr de soi ; avoir les arrières solides damafiÈ kurumak avaler sa salive çok Òanslı olmak être très chanceux, avoir de la veine gazaba gelmek, köpürmek s’emporter, écumer de colère atafia geçmek passer à l’attaque, monter sur ses grands chevaux birine yol vermemek, önünü tıkamak barrer la route à qqn, empêcher qqn d’agir açlıktan nefesi kokmak crever la dalle, avoir l’estomac creux kurnaz tilki renard rusé

to do incompatible things to make excessive claims, to undertake actions beyond one’s abilities to exonerate oneself and show oneself in a good light to go too far, to overstep the mark to reveal or disclose the hidden side of a scandal to be sure of oneself, to have solid backing to gulp to be very lucky, to be a lucky devil to get carried away, to foam with rage to go on the offensive to stand in s.o.’s way, to prevent s.o. from acting to be famished, to have an empty stomach sly fox

salıvermek sakalı defiirmende afiartmak sakalı kaptırmak, sakalı ele vermek biti kanlanmak

lâcher la bride sur le cou, laisser faire vieillir sans avoir rien appris se laisser conduire par le bout du nez, se laisser faire prospérer, s’engraisser, devenir riche

to unleash to grow old having learned nothing to allow oneself to be led by the nose to prosper, to enrich oneself

patavatsız konuÒmak, ne dedifiini bilmemek ÒapÒallaÒmak, güpegündüz yolunu kaybetmek gün dofimak sıkıntıya düÒmek, dara düÒmek kötü yakalanmak

être impertinent, ne pas savoir ce qu’on dit, ne pas mesurer la portée de ses paroles être désorienté, être paumé, perdre la boussole se lever (soleil) se trouver en difficulté, être en détresse être dans une mauvaise passe, être pris au dépourvu mal à propos, les invités sont arrivés au mauvais moment milieu de la journée, en plein jour obtenu sans effort, gratuit

to be impertinent, not to realise what one’s saying, to be disoriented, to lose one’s head

qermîçekên salên xerab dagirtin: ‘ewda xwe vekirin

erkeklik organÈ iri olan dengesiz kalemÒör görünüÒünden daha çok deneyimli olmak acısını çıkarmak

qirikbiqul qirika xwe qelaÒtin (qetandin): tûk di dev de ziwa bûn qirik û gewrî li hev zuha kirin

bofiazı delik, doymak bilmez bofiaz patlatmak karÒılıklı boÒuna çene patlatmak

qirika wî bê derence bûn: bê der û Òîpane bûn / bergîya devê xwe nizanîn bi qîra wî kirî, bi qîr û felqîra wî kirî, bi cehenema wî kirî: cehenema wî qorikpehn, mezhebfireh qudûm Òikestin qûÒqetyayî qula ber destan qumaÒê xwe nas kirin qûn lê qetîn qûn lê qetandin qûn pê ve ranebûn qûna hev sax kirin: qûna hev pîvan qûna xwe ji erdê ranekirin

patavatsız olmak, ne dedifiini bilmemek canı cehenneme

qûna mirîÒkê li ser hêka betê danîn qûn ya mirîÒkê ye hêka betê dike, qûn qûna mirîÒkê ye hêkên qazan dike qûna xwe ÒûÒtin û li ser pûngê danîn qûna xwe ji derpê derxistin qûna yekî dan tavê qura yekî germ bûn qurtequrt li qirikê daketin quzê gur pê re bûn: quzê gur pê ve bûn rabûn ser tapanan rabûn ser zengoyan (rikêban) rê nedan yekî reqreq (teqreq) jı gewrîyê hatin rovîyê (rêvî) zexel: rovîyê xasûk (qurnaz, fêlbaz, fenek, dekbaz), rovî riÒme li serî gerandin rih li ber tavê spî kirin: rih di aÒ de spî kirin riha xwe xistin nav lepan: rihê xwe dan dest riÒkên wî jîr bûn: riÒkên wî biÒkufîn, riÒkên wî bûne spî, mû pê ve hatin rêya devê xwe nezanîn: bergîya devê xwe nezanîn, persenga devê xwe nezanîn roj lê gerîn roj lê hilatin roj lê teng bûn roj li cîhekî teng lê çûn ava ’esra teng: mêvan di ’esra teng de hatin roj li nîvro rûnê ji axê

kötü zaman: misafirler kötü zamanda geldiler gün ortası, gün ıÒıfiında yerde bulunmuÒ gibi

to rise (sun) to find oneself in a jam, to be in dire straits to be going through a bad patch, to be caught off one’s guard at the wrong time, the guests arrived at a bad time in the middle of the day, in broad daylight gained without effort, gratuitously

rûyê min ji te reÒ rûyê min li ber te reÒ rûyê min ji ber te reÒ e rûreÒ kirin rû li ber yekî ranebûn: serî li ber yekî ranebûn

kusuruma bakma, hoÒgörünüze sıfiınıyorum, mahcubum sana karÒı mahcubum yaptıklarından ötürü mahcubum rezil etmek, rezil rüsva etmek yüzü tutmamak

saxmirî: mirîyê sax serbêjing serdil: delalî, serê biskê sercêz serderbilind: sivderbilind serî xwarin serî di avtêzê de kirin serê hespê xwe ragirtin serî ne li ser tu keviran bûn serî lê gerandin serî ÒûÒtî gulî hûnayî sergirtî sergobiçûk serî berdan serî jê standin serî hay ji qûnê tune bûn serî kurr kirin û sûravk lê kirin serî lê mezin kirin serobinî hev bûn

yaÒayan ölü kalburüstü gözbebefii, gözde 1) birinci kalite ; 2) üstün konuksever baÒını yemek evlenmek için kandÈrmak gemlemek, frenlemek evsiz barksız, iÒsiz güçsüz olmak ufiraÒtırmak ununu elemiÒ elefiini asmıÒ üstü kapalı dünyası dar dizginleri salıvermek gemi azıya almak baÒka bir dünyada yaÒamak bu yetmezmiÒ gibi bir de ... pohpohlamak, koltuklarını kabartmak alt üst olmak, allak bullak olmak

je suis confus devant toi

I am embarrassed or confused to be in front of you

je suis confus envers toi j’ai honte de ce que j’ai fait, je suis confus confondre, faire honte, ridiculiser ne pas oser, s’empêcher par pudeur de dire ou faire qqch. mort vivant distingué, trié sur le volet chéri, choyé 1) de premier choix, de première qualité ; 2) supérieur accueillant, hospitalier être la cause de la perte de qqn séduire en promettant le mariage brider, freiner, contrôler être sans feu ni toit enquiquiner, tracasser il n’est pas né de la dernière pluie discrètement qui a un horizon borné lâcher la bride avoir la bride sur le cou vivre sur un nuage ; être coupé des réalités de surcroit, comme si cela ne suffisait pas flatter, donner la grosse tête à qqn être sens dessus dessous, sombrer dans la pagaille

I am embarrassed or confused, to ward you I am ashamed of what I did, I am embarrassed to confound, to shame or ridicule not to dare, to be prevented from saying or doing s.th. by modesty or prudery living death distinguished, specially chosen cherished, pampered 1)first choice, best quality; 2) superior welcoming, hospitable to be the cause of the death of s.o. to seduce by promising mariage to rein back, to brake, to control to be without hearth or home to bother, to harass he wasn’t born yesterday discreetly narrow minded to go all out to have a free hand to live on a cloud, to have ones head in the clouds as if that wasn’t enough to flatter s.o. to be all topsy turvy, in a mess

Peyvên dunavî -VIIIM

man û neman mal û ‘eyal mal û hal: = hal û mal mal û mulk mar û miÒk: = miÒk û mar, mar û mûr me'd û mirûz : mêr û jin : jin û mêr mêÒ û mûrî: mêÒ û mûr mift û belaÒ : miftî belaÒ mij û dûman mij û moran : mij û mor mirî û zindî miÒk û pisîk: wek miÒk û pisîkê li benda hev in mîr û gizîr morî û mircan

Amadekar : ReÒo ZÎLAN ölüm kalım, hayat memat çoluk çocuk 1) varı yofiu; 2) ev bark mal mülk kurt - böcek surat, yüz - surat 1) kadın erkek; 2) karı koca haÒarat bedava, beleÒ sis duman sis pus ölü - diri kedinin fare ile oynaması gibi paÒa ve yaveri inci – mercan türü takı

vie et mort femme et enfants, famille 1) biens, possession ; 2) foyer, famille propriété, biens vermine visage renfrogné 1) homme et femme ; 2) mari et femme insectes gratuit brouillard brume mort-vivant jouer au chat et à la souris le prince et l’intendant parure de perles et de corail

nan û av: mêvanê xwe bi nan û av kirin

1) misafirini afiırlamak, 2) zaruret

1) faire honneur à ses invités ; 2) nécessité

nav û deng: = nav û bang nav û nîÒan nav û namûs naz û gaz naz û nûz naz û tîz: bi naz û tîzan ez kal û pîr kirim

Òan Òöhret ad san, anlı Òanlı Òan Òeref naz ve sitem nazlanma nazlarıyla beni kocattı :

nav û nûç = nav û nûçik: nav û nûçik lê kirin nêr û mê

adını kötüye çıkarmak 1) ikiyüzlü; 2) çıtçıt

1) to treat with mark of respect and distinction; 2) requirement, necessity renom, réputation fame, reputation renommmée name and fame nom et honneur fame and honour caprices et reproches tantrums and reproaches minauderie, coquetterie, manières airs and graces elle m’a fait vieux par ses manières et coquetteries she\s put years on me with her mannerisms and coquetry dénigrer, diffamer to denigrate, to defame 1) hypocrite ; fermoir à pression 1) two faced, hypocritical; 2) snap fastener

pak û paqij pak û pîs : pak û xerab, qenc û xerab

tertemiz 1) iyi kötü; 2) iyiler kötüler

propret, tout propre 1) convenable ; 2) les bons et les mauvais

pal û piÒt per û bask pere û pol, pol û pere, pere û pûl, pûl û pere pez û Òivan pê û par : pêpar (bila pê û parê bûkê, pê û parê xêrê be), qedem, ling paÒ û pêÒ, pêÒ û paÒ, ber û paÒ : paÒ û pêÒê xwe ji hev nas nake piçûk û mezin, biçûk û mezin, kiçik û mezin, hûr û gir, çûk û gir pirtî û palas pis û pismam pîr û pergal pîr û kal, kal û pîr pîr û pal, kal û kût por û bisk : Em bûne por û bisk pol û poÒman, por û poÒman, kor û periÒan pol û pot, pel û pot, pilî û pirtî :

arka, destek 1) kol kanat; 2) varlık nedeni para pul güden ve güdülen ayak (ayafiı ufiurlu olsun)

N

P

Q

qal û bal, qal û behs qal û qîl : qîl û qal: 1) qal û qîl tê de nîne; 2) me daweta xwe bê qîl û qal (qal û qût) kir qayîÒ û berberî qeda û bela qeder û qismet qedr û qîmet qewl û qirar qewl û soz qirar û qesem qîr û qetran : qîr û zift Kurmancî hejmar - 35 -

support, appui 1) ailes ; 2) raison d’être argent, monnaie pasteur et ouailles pas (que les pas de la mariée apportent bonne chance) ön ve arka, safiını solunu ayırt etmeme devant et derrière ; ne pas distinger la gauche de la droite, être sans discernement büyük küçük, irili ufaklı petits et grands, petits et gros

life and death wife and children, family 1) property, possessions; 2) home, family property, goods vermin sullen scowling look 1) man and woman; 2) husband and wife insects, vermin free, gratis fog or mist mist or fog living death playing cat and mouse the prince and the steward pearl and coral jewellery

spick and span, very clean 1) adapted to its purpose, suitable; 2) the good and the bad support and help, backup 1) wings ; 2) reason for being money, change sheperd with his flock steps (may the bride’s steps bring good luck) front and back, not to distinguish the right hand from the left one big and little, great and small

pırtıpalaz kan akrabalıÒı düzen, tertip yaÒlı, yaÒlı baÒlı koca, kocamıÒ ayrılamaz piÒman pılıpırtı

biens sans valeur parentèle de sang ordre personnes âgées décrépits, vieux (devenir) inséparable repenti, plein de remords vieilleries, fripes

valueless belongings consanguinity order aged people, decrepit old (to be) inseparable repentant, remorse ful Out of date or second hand clothes

konuÒulan 1) bunda Òüphe yok; 2) düfiünümüzü kazasız belasız yaptık rekabet, çekiÒme kaza bela kader kısmet kadir kiymet söz ve karar söz ahd 1) yapıÒıp kalma; 2) kapkara, simsiyah

objet de conversation controverse ; 1) il n’y a pas matière à controverse ; 2) nous avons célébré nos noces sans incident rivalité accident, calamité destin, sort valeur, considération promesse, engagement promesse serment 1) collant, gluants ; 2) tout noir

subject of conversation controversy; 1) there is no grounds for controversy; 2) our wedding went off without a hitch rivalry accident, calamity destiny, fate value, respect promise, commitment promise, undertaking oath 1) tights 2) black and sticky (or skin tight) -2-

R

rabûn û rûniÒtin rast û çep : çep û rast; çep û rastê xwe nas nake

1) örf adet; 2) davranıÒ 1) rastgele; 2) her bir yana ; safiını solunu bilmeme dofiru dürüst, dürüst av bet - beniz kupkuru, alaca akla karayı seçememe

rast û durist rav û nêçîr reng û rû req û rût reÒ û belek reÒ û spî : reÒ û spî ji hev dernaxe reÒ û Òîn : reÒ û mor : 2) em di ber de reÒ û Òîn bûn mêrik qebûl nekir reÒ û tarî rez û pez, dewleta bi lez rê û dirb rê û rizm : rê û resm rê û rêwan : rê û rêwanî tê de tune bû rê û rêçik rêk û pêk rih û simbêl ruh û can rû û rûçik rûs û tazî, rût û tazî rût û tût

1) coutume ; 2) conduite, attitude 1) à tort et à travers, au hasard ; 2) à tous vents

honnête, droit, correct chasse teint, visage tout sec pie, bariolé ne pas savoir distinguer le bien (le blanc) du mal (du noir) 1) morartı; 2) tüm çabalarımıza rafimen 1) bleu, hématome ; 2) en dépit de nos efforts adam kabul etmedi il n’a pas accepté kapkara tout noir hayır ve bereket, bafi ve koyun sürüsü, vignoble et ovins, (fig.) prospérité rapide ; çabuk zenginlik getirir (vignoble et ovins apportent vite la fortune) çare remède, solution örf adet coutume 1) olanak; 2) yer yoktu, boÒ yer yoktu 1) moyen, possibilité ; 2) il n’y avait aucun moyen yol yordam, usul procédé, manière de faire düzenli en bon ordre, bien ordonné, en règle saç sakal barbe et moustache içten, samimi, sincère yüz, surat visage çulsuz, çırılçıplak nu, dénudé, tout nu meteliksiz sans le sou

Peyvên di stranan de

1) custom; 2) behaviour 1) haphazard, at random; 2) in all directions honest, straight, just hunt complexion, face bone dry pied, many-coloured unable to tell good (white) from evil (black) 1) bruise; 2) despite our efforts he would not accept all black vines and sheep (fig), quick prosperity; (grapevines and sheep quickly bring wealth) remedy, solution custom 1) means, the possibility; 2) there was no way process, manner of doing s.th in good order, correct beard and moustache sincere face naked, bare penniless

Amadekar : Emîn NAROZÎ

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

neman text û pa tofan germ xweÒkêÒ kêÒ : kêÒa tifingê esker kiÒîn esker kiÒandin xam: hespan dixin xamê edilîn edilandin engirîn: enirîn, erinîn, ’ingirîn dûman Òidandin

kalmamak, ölmek taht ve saltanat tufan sıcak 1) bir tür uzun namlulu silah; 2) hafifmakineli tüfek atıÒ menzili asker yÈfimak asker sevk etmek, asker yıfimak torlak düzelmek, derli toplu hale gelmek düzeltmek, derli toplu hale getirmek, kızmak, inatlaÒmak, inat etmek duman sıkıÒtırmak

mourir, disparaître trône déluge chaud 1) variété de fusil à long canon ; 2) mitraillette portée (d’un fusil) progression des troupes masser ses troupes non dressé s’améliorer améliorer, mettre en bon état s’entêter fumée serrer, resserrer, tendre

to die, throne flood warm 1) a kind of long barrelled gun; 2) a sub-machine gun range (of a gun) advance of troops mass one’s troops untrained, greenhorn to be improved to improve, to put into good order to be stubborn smoke to tighten, to tense

çiçek, kır çiçefii sÈfiinmiÒ kiÒi çıkarmak gülmek karÒı gelmek, cesaret etmek, direnmek, el kaldırmak kısa mavzer teres ofilu ceset cebren, cebri, kaba kuvvetle bahis konusu, sohbet, konuÒma

fleur dépendant, sujet, assujeti, inféodé sortir, extraire rire lever la main, s’opposer, confronter

flower a subject, dependent, vassal to take out, to extract, laugh to oppose, to confront

fusil Mauser à canon court cocu, souteneur cadavre de force, par la contrainte causerie, conversation

a short barrelled Mauser rifle cuckold, pimp corpse under compulsion a chat, a conversation

konuÒmak

parler, converser

to talk, to converse

parfois plaisanterie, blague se moquer de qqn, railler unique, sans pareil observation regarder, observation midi, milieu de la journée bouffon, clown tué, assassiné fer-blanc 1) étendre ; 2) meubler aimer, s’éprendre amour beaucoup, très demander, désirer, avoir envie de phénix en pièces, en petits morceaux, par morceaux poitrine blanche 1) feuille ; 2) groupement ; 3) morceau ; 4) feuille de vigne ; 5) nuée d’oiseaux grosse pierre qu’on peut jeter d’une main poignée de neige, boule de neige neige 1) voler, s’envoler ; 2 vol envol grue nuée (d’oiseaux) aux ailes bariolées un oiseau mytique couper, trancher rasoir mécanique peut-être contaminer, se transmettre ; 1) que ton mal parcourre aussi mon corps 2) j’ai eu un accès de mal de dent et le mal s’est transmis à toute ma tête

sometimes a joke, a trick to mock s.o., to jeer unique, unparalleled observation to look, to observe midday buffoon, clown killed, assassinated tinplate 1) to spread or stretch out; 2) to furnish to love, to be in love love, very much, very to ask for, to desire or want phoenix in pieces, in little pieces a white breast 1) leaf; 2) grouping; 3) a piece; 4) vine leaf; 5) a flock of birds a large stone that can be thrown with one hand a handful of snow, a snowball snow 1) to fly, to fly away; 2) a fight a crane cloud (of birds), a flock many coloured wings name of a mythical bird to cut, to slice razor perhaps to contaminate, to pass on; 1) may your illness pass on my body too; 2) I had a toothache and the pain has passed on to my whole head

Simaîl axa (Simko)

BiÒarê axê

kulîlk xwegirtî deranîn kenîn: kenîyan dest hilanîn: dest hildan, lep hilanîn fîdayî teresbav cendek: term, laÒ, cesed bi darê zorê mijûlayî: mijûlahî, xeberdan, peyivîn: axaftin, Òtexalî, mijûl bûn: xeberdan, peyivîn, Òtexilîn, axaftin, qezî (qise) kirin carê: carina henek: yarî, yarenî, laqirdî henekên xwe pê kirin: qerfê (tinazê) xwe pê kirin tek: tekane, bêhevta temaÒe temaÒe kirin roj li nîvro qeÒmer kuÒtî teneke raxistin hez kirin: hiz kirin, hej kirin hezkirin: hizkirin, hejkirin zehf: zaf xwastin teyrê narî parî parî: tike tike, kerr kerr sîngsipî pel: pelete, pelte

bazen Òaka biriyle alay etmek, dalga geçmek biricik, yegane, eÒsiz bakma, seyretme bakmak, seyretmek günortası soytarı maktul, öldürülmüÒ, ölü teneke 1) sermek, döÒemek; 2) dayayÈp döÒemek sevmek, gönül vermek, hoÒlanmak, sevme, gönülverme, hoÒlanma çok, fazla istemek, arzu etmek, talep etmek, dilemek anka kuÒu pare pare göfiüsü beyaz tenli 1) yaprak; 2) küme; 3) parça; 4) sarma, sarma yemefii; 5) kuÒ sürüsü pel: pal, pelê keviran tek elle atılabilen taÒ pelek berf: pelebefir, Òelek berf kar parçasÈ berf: befir kar firîn 1) uçmak; 2) uçma, uçuÒ quling turna ref kuÒ sürüsü perbelek alaca kanatlı (kuÒ) sîmir: teyrê sîmir simürg birrîn kesmek, biçmek cozan: cûzan, gûzan, gozan, gwîzan ustura belkî: dibe ku, heye ku belki bezîn: avêtin 1) bila êÒa canê te li canê min bibeze; sirayet etmek, geçmek; 1) varsın afirın bana 2) tevzek êÒ li didanê min ket û di hemû geçsin; 2) diÒlerime bir sızı girdi ve tüm serê min de bezîya baÒıma sirayet etti -3-

Kurmancî hejmar - 35 -

sorgevez: algevez ay: ayîk, ayn, ah : ah, Xwedê ayîkê min ji te re nehêle

kan kırmızısı ah, Allah ahımı sana bÈrakmasÈn

fîzar: feryad tavesî

feryat gölge

rouge de sang soupir, cri de douleur, que Dieu ne te laisse pas sans punition pour les souffrances que tu m’as causées cri, appel à l’aide ombre

bloody red a groan, a cry of pain; may God not spare you any punishments for the pains you have caused me cry, cry for help shadow

Devokê berrîya Mêrdînê - III Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî berfdimsk: berfedims, berfdims, difsûberf, berfemot, berfamotik dims: mot, doÒav, difs berfxurk: berfexûzî bergî bergî lê girtin bergî lê birin: bergîya yekî çûyîn, çûn pêrgîya yekî: çûn pêÒîya yekî, çûn pêÒera yekî bêrî kirin: anîn bêrîyê : berik, heshesûk: latînî: lycium arabicum, bêrîya yekî kirin: bîrîya (bîr, bêhrî, xerîbî) yekî kirin berkabik: berkavk, bervînek: berkaÒ berkurk: çîldank, dengik, qelpeçîçik bermalî bermeqlûb: berevajî, berovajî, vajî berketî beropêÒ: berepêÒ, ber bi pêÒ beropaÒ: berepaÒ, ber bi paÒ berqef: bertîl berqoqanî: beloqanî, serserkî, li ser serî, xweqoqkirin: berr berÒo, berÒok

tirkî kara pekmez karıÒtırılarak yenen bir tatlı, kar helvası pekmez taneleri çok küçük ve yuvarlak olan kar ön önlemek önüne geçmek, birini karÒılamak, karÒılamaya gitmek sürüyü safiıma götürmek

fransizî sorbet fait avec de la neige blanche et du raisiné raisiné, jus de raisin bouilli neige fine devant prendre le devant, prévenir aller au devant de qqn, accueillir

îngilîzî a sorbet made with white snow and syrup grape juice boited to a heavy syrup fine snow before, in front to make the first move, to prevent to go before s.o., to welcome

conduire les brebis à la traite

özlemek

avoir la nostalgie de, s’ennuyer de

to lead ewes to be milked boxthorn to long for, to yearn for

iÒçilerin dizlerine bafiladıkları deriden yapılmıÒ önlük yokuÒun baÒlangıcı taÒlÈk, kursak ev hanımı, hanım, eÒ tersyüz 1) defierli, saygın; 2) üzgün öne dofiru arkaya dofiru, geriye dofiru kovuk rüÒvet amuda kalkma

jambière de cuir

leather gaiters

début d’une pente ascendante gésier ménagère, épouse à l’envers 1) cher, honorable ; 2) triste en avant, vers l’avant en arrière, vers l’arrière creux, cave pot-de-vin équilibre sur les mains, poirier

the beginning of on upward slope gizzard house wife, spouse inside out 1) dear, honourable; 2) sad forward, in front, towards the front behind, towards the rear hollow, cavity bribe, bribery handstand

kilim 1) vêtement de rechange, porté provisoirement, en attendant que sèche le vêtement usuel ; 2) vêtement mal lavé 1) irréfléchi, d’une manière irréfléchie ; 2) avec ardeur je me suis lancé dans cette affaire d’une manière irréfléchie chercher ou désirer ardemment entreprendre une action sans réfléchir 1) imposition ; 2) taxation ; 3) contribution, taxe, impôt doubler, mettre une doublure couler, sombrer, faire naufrage faire sombrer, couler vite, faire échouer

kilim, hand woven carpet 1) spare clothing, worn temporarily while usual clothes are being dried ; 2) badly washed clothes 1) thoughtless, recklessly 2) enthusiastically, ardently I threw myself into this business in a reckless manner to seek or desire ardently to undertake an action without thinking 1) taxation; 2) taxing; 3) contribution, taxes, dues to line, to make a lining to sink, to founder, to be shipwrecked to cause to sink, to sink rapidly, to run aground envious to play a dirty trick on s.o., to break one’s word, to betray post, pillar a diadem in gold and precious stones, worn by young women 1) a race ; 2) speed, swiftness a good runner, fast hastily, precipitately in a flash 1) to run ; 2) race ; 3) to shout at s.o.,

kilim 1) elbise yıkanırken geçici olarak giyilen yedek giysi; 2) yarım yamalak yıkanmıÒ elbise

bêserî

1) düÒünüp taÒınmadan; 2) hararetle.

min xwe bê serî lê qeliband

düÒünüp taÒınmadan bu iÒe giriÒtim

bê serî lê gerîn xwe bê serî lê qelibandin bêÒ

bir Òeyi hararetle aramak düÒünüp taÒınmadan bir Òeye giriÒmek 1) salgın; 2) salma; 3) iane

betan kirin: astar kirin betixîn: petixîn, fetixîn: betixandin: petixandin, fetixandin:

astar çekmek batmak batırmak

bexîl: pexîl, bexîl, hesûd: bext lê qulipandin: bext lê qulibandin, bext lê wergerandin: beyik: rot, rewt beyandûr

kıskanç birine döneklik/ kalleÒlik etmek

uzun ve kalın sırık kız ve gelinlerin baÒlarına taktıkları kıymetli taÒlarla iÒlenmiÒ altın takı bez: 1) koÒu, 2) sürat, hız beza iyi koÒan, süratlı, hızlı bi lez û bez çok acele, süratle, çarçabuk bi bayê bezê rüzgar hızıyla bezîn: bezyan 1) koÒmak; 2) koÒma, koÒuÒ; 3) birine kızmak, bafiırmak bezîn hev: bezyan hev, xwe li hev rakiÒandin atıÒmak, kavgaya yeltenmek bezandin 1) koÒturmak; 2) hızlandırmak baz: qevz, qevaz atlayıÒ baz dan 1) atlamak; 2) kaçmak, firar etmek; 3) koÒmak; 4) halay çekmek, dans etmek bazdan 1) atlama; 2) kaçma, firar; 3) koÒma; 4) halay çekme, dans etme bêzarî, belaÒo, malbelaÒo: Òito, ketenbelaÒ adi bir kumaÒ türü bi cinikan ketin: bi cinan ketin, bi dayê sara nöbeti gelmek ketin, bi atîyê ketin, edroyî bûn, tep ketin, ketin bizar: bizirreÒandin, tovreÒandin tohum serpmek, ekmek bi qîra te kirî, felqîra te kirî git ne belan varsa gör bi serûbinê mehan ketin: bi heyvokî bûn, aysar, aysar olmak (ayın etkisiyle huyunun bi hîvê ketin, serobino bûn, heyvok, hîvik defiiÒtifiine inanmak) bîboq: bîbok, bîbik, belboq, bîbûk, bîbî bilîn (bi tiÒtekî): pê bilîn bilandin, digot û dibiland: zarîn /dizarîne bilbilînek, bilînek: lûlik, bilbilîk: biliqandin: beliqandin: vîzikandin, pijiqandin

göz bebefii bir Òeyle meÒgul olmak, ufiraÒmak söylenip yakınmak ibrik lülesi fıÒkırtmak

KURMANCÎ

MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE

Supplément du Bulletin de liaison et d’information N° C.P. : 65913 A.S.

Kurmancî hejmar - 35 -

envieux jouer un sale tour à qqn., renier sa parole, trahir poteau, poutre diadème en or et en pierres précieuses porté par les jeunes femmes 1) course ; 2) vitesse, vélocité bon coureur, rapide en toute hâte, précipitamment en coup de vent 1) courir ; 2) course ; 3) crier sur qqn., vociférer s’empoigner en venir aux mains 1) faire courir ; 2) accélérer saut, bond 1) sauter, faire un saut ; 2) s’enfuir, s’évader ; 3) courir ; 4) danser en ronde 1) saut ; 2) évasion, fuite ; 3) course ; 4) danse cotonnade grossière et est bon marché avoir une crise d’épilepsie semailles va au diable être perturbé par la nouvelle lune, être perturbé sous l’influence de la nouvelle lune, être mal luné prunelle, pupille de l’œil s’occuper, être occupé par qqch. se plaindre, se lamenter, geindre bec-verseur (d’une aiguière) faire jaillir

to grapple with 1) to race ; 2) to accelerate jump 1) to jump, make a leap; 2) to flee, to escape ; 3) to run ; 4) to danse a round dance 1) a jump, a leap; 2) an escape; 3) a race; 4) a dance coarse and cheap coton cloth to have an epileptic fit seed grain go to the hell to be disturbed by the new moon, to fall ill under the influence of the new moon pupil of the eye to be busy, to be busy with s.th. to complain, to lament, to sob spout to make s.th. spurt out

© INSTITUT KURDE DE PARIS

106, rue La Fayette, 75010 Paris - France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64

www.fikp.org

Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN, Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN

-4-

KURMANCÎ hejmar 36

bihar 2005

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII)

rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Civîna bihara 2005an

Civîna 36an ya Kurmancî ji 19 ta 26ê adara 2005an li Swêdê, li Lövstabrukê kom bû. BeÒdarên civînê li ser peyvên dunavî, peyvên lîstikên kaxezan, stranên folklorî, îdyomên kurdî, devokê Berriyê, zimanê Avesta û paÒgirên kurdî xebitîn. Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî

(Xerzan), ElîÒêr (Wan), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behrûz ∑ucaî (Kotol), Têmûrê Xelîl (Rewan), ReÒo Zîlan (Agirî). Encamên xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.

Peyvên kaxezên lîstikan Amadekar : Mistefa AYDOflAN kurdî kaxez, kaxet kaxezên lîstikê destekaxez, desteyek kaxez, desteyeke kaxezan bêrik, maçe, mançe, qeremanç dilik, dil, kûpe dînar, qaro nefel, îspat, gijnîj, çibîn yekdeq, yeklib dudeq, dulib sêdeq, sêlib çardeq, çarlib pêncdeq, pênclib ÒeÒdeq, ÒeÒlib heftdeq, heftlib heÒtdeq, heÒtlib nehdeq, nehlib dehdeq, dehlib lawik keçik papaz, keÒe Òeh kirin, kaxez Òeh kirin Òeh lê xistin, Òeh li kaxezan xistin (dan) Òikandin, kaxez Òikandin, dest Òikandin dest dan, kaxez dan li hev xistin, kaxez li hev xistin (dan) destê xwe hejmartin, dest hejmartin ’eyne: kaxeza binî di jokêr de Òikandin lîstik lîstikvan lîstikvanî maht /mat: 1. car, lîstik maht /mat: 2. dor me du mahtan (caran /destan) zora wan bir maht sar kirin ji lîstikê sar bûn ta(h)ma lîstikê nehêlan /nehiÒtin ta(h)m di lîstikê de nehêlan /nehiÒtin lîstik xweÒ (geÒ) kirin lîstik xerab kirin lîstik germ kirin li lîstikê germ bûn lîstik sar kirin lîstik beravêtî kirin lîstik kuÒtin Òewitîn, sotin lîstik bi der dan /di lîstikê de xesirîn zor çûn /jê çûn /winda kirin, dorandin kewijîn kewijî kevzikî sor bûn lê sor bûn lê sor kirin dest danîn destê xwe rast kirin kaxez kiÒandin kaxez avêtin, daketin hîle kirin bi hevaltî lîstin lîstika bihevaltî her yek ji xwe re lîstin lê bûn yek, lê civiyan kaxez li hev siwar kirin

tirkî kafiÈt, iskambil kafiÈdÈ iskambil kafiÈdÈ, oyun kafiÈdÈ bir deste oyun kafiÈdÈ maça kupa karo sinek birli ikili üçlü dörtlü beÒli altÈlÈ yedili sekizli dokuzlu onlu ofilan kÈz papaz kafiÈt taramak kafiÈt taramak, tarak vurmak kafiÈt kesmek kafiÈt dafiÈtmak kafiÈt karÈÒtÈrmak /karmak kafiÈt saymak en alttaki kafiÈt jokerde kesmek oyun oyuncu oyunculuk oyun oyun sÈrasÈ onlarÈ iki kez yendik oyunu sofiutmak oyundan sofiumak oyunun tadÈnÈ kaçÈrmak oyunda tat bÈrakmamak oyunu Òenlendirmek oyunu bozmak oyunu ÈsÈtmak oyuna ÈsÈnmak oyunu sofiutmak oyunun gidiÒatÈnÈ bozmak oyunu öldürmek oyunda yanmak oyunu kaybetmek oyunda kaybetmek, yenilmek, ütülmek oyuna bir türlü doymamak oyuna bir türlü doymayan, oyuna hasret kalmÈÒ, oyun için yanÈp tutuÒan, oynamak için can atan oyuna kapÈlmak kendini oyuna kaptÈrmak kÈzÈÒtÈrmak el dökmek eldeki kafiÈtlarÈ dizmek (/düzeltmek) kafiÈt çekmek kafiÈt atmak (düÒmek) hile yapmak eÒleÒerek oynamak, eÒli oynamak eÒli oyun herkes kendine oynamak birine karÒi birlik olmak kafiÈt düzmek (kurmak)

fransizî carte carte à jouer, un jeu de cartes pique cœur carreau trèfle un deux trois quatre cinq six sept huit neuf dix valet dame roi battre les cartes mélanger les cartes couper les cartes distribuer les cartes battre les cartes compter sa main carte du dessous couper avec le joker jeu joueur action de jouer, jeu 1) jeu, partie (d’un jeu) 2) tour on a gagné deux parties contre eux calmer le jeu ne plus avoir envie de jouer gâcher le jeu gâcher le jeu animer le jeu déjouer chauffer le jeu être pris par le jeu calmer le jeu troubler le jeu casser le jeu être foutu, perdu perdre au jeu perdre au jeu, être perdant avoir la passion du jeu passionné par le jeu, accro du jeu en manque de jeu être pris par le jeu se laisser aller au jeu attiser le jeu, inciter au jeu étaler sa main ranger ses cartes tirer une carte jouer une carte tricher jouer en partenariat jeu en partenariat jouer pour soi jouer ensemble contre quelqu’un ranger, ordonner ses cartes

îngilîzî card playing xcard a card game, a pack of cards spades hearts diamonds clubs one two three four five six seven eight nine ten jack queen king to shuffle the cards to shuffle the cards to cut the cards to deal the cards to shuffle the cards to calculate one’s hand the card beneath, the bottom - card to play the joker gambling player, gambler a gamble, gambling game, gamble, round (of a game) turn we won twice against them calm things down not to want to play any more to spoil the game to spoil the game to liven up the game to foil, to outsmart to heat up the game to be absorbed by the game to calm things down to disturb or spoil the game to break up the game to be finished, to have lost to lose at gaming to lose at gaming, to be a looser to have a passion for gambling to be addicted to gambling suffering withdrawal symptoms from lack of gambling to be addicted to gambling to let o.s.go in gambling to stir up or incite a gamble to show one’s hand to sort one’s cards to draw a card to play a card to cheat to play with a partner game with a partner to play for oneself, to play one’s own hand to play against s.o. to stack

Devokê Berriya Mêrdînê - III Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî binbar bincêz binçal

tirkî esas yük tahıllarda yıfiın altı tahıllarda çukur altı

fransizî charge principale, fardeau rebut de la récolte de céréales fond du silo, odeur du fond de silo

bîn çikîn bînfiskî kirin bingewrî

nefesi kesilmek halden düÒürmek atlarda yuların çene altına gelen kısmı

beligoÒkî binik

kaba kulak altlık; ilk budamadan alınan yapraklardan yapılan kalitesi düÒük tütün ergin; aklı baÒında, bilen alaca aklı baÒında olmayan, bilgisiz parıldamak yanık suda çözmek, eritmek çökelek ve benzerlerinin eritildikten sonra kalan ufak parçaları ödü patlamak diÒindirik, burunluk siyatikten rahatsÈz olmak koçlar koçu sofian cücüfiü yara yarayı yıkamak kara yara böbürlenmek çakıl, elek altÈ cazgır bir cins büyük lenger Òakafia dövme yapmak tepesi atmak cin çarpmıÒa dönmek geçimsiz, huysuz saplamak

s’essouffler, être essoufflé épuiser, exténuer sous-gorge (partie du harnachement d’un cheval) oreillons tabac de mauvaise qualité tiré des feuilles de la première coupe mûr, sage, expérimenté bariolé, multicolore ignorant, inexpérimenté scintiller brûlé dissoudre résidus ou miettes d’une substance dissoute

bîrbir birdikî bîrnebir birûsîn bîsorî biÒavtin biÒêvk bizdîn bizmik (kilîta devê karan) boçikî bûn (qaçikî bûn) bok: beranê beranan boq: nêrik birîn birîn ÒuÒtin birîna reÒ bixudandin bixuÒk caris cefnî: cifnî cênîk kutan cênîk lêdan cinûsî bûn cirnexweÒ cit bûn cit kirin citê (lîstika xilçanan) cûg: du kabên Òayikkirî yên ji bo lîstikê cuher: tûrik cûn çapan çaqoberî çaqûr, xar û menaÒ, ketober

saplatmak definefii bir dairenin ortasÈma dik saplatma oyunu bir çift aÒuk yern torbasÈ gri çap, kapasite rastgele neye rastgelse

çargav çarhawîr çarmêrkî çaroçep

dörtnala dört bir yanı bafidaÒ kurmak bela satan, belalÈ

çarpî çekar: qumaÒê ku du rengan vedide

emekleme yanar döner kumaÒ

çekem: nêrebend

yakı

çekur: eyarê hiÒkbûyî, meÒka hiÒkbûyî çelpandin çelpîn çem çemandin çen, çenek çengur çeqloberkê, çeqloberî

kurumuÒ deri parçası 1) Òapırdatmak; 2) yapÈÒtÈrmak Òapırdamak (1) nehir; (2) polo definegi efimek, bükmek tutam, avuç kol üç taÒ ya da dokuz taÒ oyununda çapraz ya da dofiru taÒ oynama halÈnde de kaybetme

çilapek çilî kirin çindik çipik çirçire çirg çirvirî: çiriyayî diryayî çiv çîz: çîz kirin

ilk yafimur damlalarÈ imrendirmek, afizını sulandırmak hoplama, zıplama damla çok yalan atan, desteksiz atan sert çimen kontrolden çÈmÈÒ 1) viraj; 2) hile, oyun pes, pes etmek

Kurmancî hejmar - 36 -

avoir une peur bleue muselière (pour agneau ou veau sevré) avoir une sciatique bélier parmi les beliers, très brave cœur de l’oignon plaie laver une plaie anthrax, charbon s’enorgueillir gravier qui a la peau dure, dur à cuir sorte de plateau pour repas faire un tatouage sur les tempes éclater de colère, piquer une grosse colère être possédé, perdre ses esprits qui a un sale caractère tomber à pic, se planter droit planter tout droit, verticalement un jeu de berger consistant à planter droit son bâton à l’intérieur d’un cercle paire d’osselets polis mangeoire gris capacité à tort et à travers, jeu libre dans un jeu de billes, coup libre : la bille peut frapper n’importe quelle autre galop de tous côtés en tailleur belliqueux, qui cherche querelle autour de lui à quatre pattes tissu chatoyant, qui change de couleur selon la lumière cataplasme fait de goudron, du savon ou d’olive et du blanc d’œuf utilisé pour les côtes cassées peau de bête séchée 1) claquer, giffler ; 2) enduire être giflé 1) rivière ; 2) club de polo courber une poignée ….. bras dans le jeu de sêberkî ou nehberkî (à trois ou cinq cailloux) être dans une situation de perdant en diagonale ou en avancée normale les premieres gouttes de pluie mettre de l’eau à la bouche, donner envie sautillement (pour les agneaux) goutte mythomane, affabulateur pré d’herbes dures incontrôlable, qui fait eau de toutes parts 1) virage ; 2) intrigue, tricherie accepter sa défaite, jeter l’éponge

îngilîzî main burden the left overs from the cereal harvest the bottom of the silo, the smell of the silo bottom to lose one’s breath, to be out of breath, exhausted, breast band, part of a house haness mumps poor tobacco made from leaves of the first cuttings ripe, wise, experienced gaily coloured, gaudy ignorant, inexperienced to sparkle burned to dissolve remnants or crumbs of a dissolved substance to be frightened stiff, to be in a blue funk muzzle (for a lamb or calf being weaned) to suffer from sciatica a ram above all rams (very brave) heart of an onion a wound to wash a wound carbuncle to be proud of s.thg gravel having a tough skin, hard as leather sort of tray for meals to tattoo s.thg on the temples an outburst of temper, fly into a rage to loose one’s mind s.o. who has a bad temper arrive at just the right moment, plant s.thing vertically to plant it vertically a shepherd's game that consists of planting his stick inside a circle. a pair of polished knucklebones manger grey capacity in a game of marbles, a free shot, the marble can hit any other gallop on all sides cross legged bellicose, s.o. picking a fight with everyone around him on all fours shimmering cloth, that changes colour according to the lighting a poultice, made of pitch, soap and the white of eggs, used to treat broken ribs dried animal’s skin 1) to slap, 2) to glue, to coat, to paste to be slapped 1) a river 2) a polo club to bend or bow a handful an arm in a game sêberkî or nehberkî (with 3 or 5 pebbles to be in a losing position, diagonally or normally advanced the first rain drops make the mouth water skipping or hopping (for lambs) a drop mythomaniac meadow of hard grasses incontrable, leaking uncontrably 1) a bend or curve 2) a plot, trick to accept defeat, to throw in the towel -2-

çopalk: zîla kerengan ya sala yekem çorî day: atî; bi dayê ketin daçîrikandin dahf dan, delk dan dangî: piÒtî bêriyê dema ku mirov berxan bera ber mîhan dide daqûl: daqûl hatin darbinçeng daweriqandin daxwarin dawerivîn demîna xwe girtin

kenger fidesi aÒırı sulama ve gübrelemenin yol açtıfiı çürüme sara, saraya tutulmak taviz vermek itelemek sabah ve öglen arasÈ ofillaklarÈn koyunlarÈ emzirmefie salma zamanÈ efiilme, efiilmek koltuk definefii sopasını tereddüt etmeden vurmak taviz vermek, iddiasından vaz geçmek hastalıktan dolayı erimek bafiıÒıklık kazanmak, alÈÒmak

deng jê bilîn deqdar: pê derxistin deqerû derbidûrê der kirin derbihar derdîlk deribî, derblêketî derne: çermê qulbûyî derzik dewbir dîlim dilme dirûn dîndoq: cîncoq dobelan derzika piÒtê derzika serî pez dewbir frotin

sesi kesilmek bilen, isabet buyuran dobra taÒı uzafia atma oyunu deÒmek bahara dofiru kapak darbe yemiÒ delinmiÒ deri tarandıfiında saçı ikiye ayıran çizgi toptan, tümüyle dilim rafadan dikmek cam ve porselen kırıkları lezettli bir mantar türü bel kemÈfii saç ayÈrma çizgisi sürüyü toptan satmak

jeune plant de carline pourrissement d’une plante dû à un excès d’eau ou d’engrais épilepsie, avoir une crise d’épilepsie concéder, céder pousser, bousculer milieu de la matinée où on lâche les agneaux sous les brebis pencher, se pencher, se courber béquilles asséner des coups de bâton, rouer de coups céder, rabattre ses prétentions être diminué, être affaibli, être émacié être immunisé, être habitué, avoir pris le pli

a “kereng” plant rotting of plant due to too much water or fertilizer epilepsy, to have an epileptic fit to concede, to give way to push, to shove mid-morning, when lambs are put to suckle the ewes to lean, lean forward, to bend over crutches to strike with a stick, to beat up to give way, lower one’s demands to be in poor health, weakened, emaciated to be immunised, to be used to s.thng, to have got the habit être silencieux, devenir silencieux to be silent, to become silent qui met dans le mille to hit the bull’s-eye impertinent impertinent jeu consistant à jeter au plus loin une pièce a game of seeing who can throw a coin furthest crever (l’abcès), vider (fig) lance the boil, clear the air vers le printemps towards springtime couvercle a cover qui a reçu un coup, blessé to be hit or wounded peau percée, trouée a holed or pierced skin raie de séparation des cheveux a parting in the hair en bloc, en totalité as a whole tranche slice œuf à la coque boiled egg coudre to sew tesson, morceau de poterie cassée potsherd, a broken piece of glass or pottery truffe truffle épine dorsale spinal column raie de cheveux a parting in the hair vendre en bloc tout le troupeau to sell a herd as a whole

Peyvên dunavî -IXS

kurdî sal û duwazdeh meh / sal duwazdeh meh sal û zeman salix û sûlix salix û sûlixê yekî dan (standin) sar û germ sar û germ bûn / sarogermî bûn sar û serma saw û tirs / tirs û xof sax û selamet se û kûçik se û tûle seg û segbav sehet û qewet ser û ber bê ser û ber ser û bin ser û bin bûn (kirin) ser û çav bê ser û çav xwarin ser û çavê wê li hev e ser û pê

tirkî yÈl on iki ay yÈllar bilgi ve haber biri hakkÈnda bilgi almak (vermek) sofiuk ve sÈcak sofiuk almak çok sofiuk korku ve dehÒet safi salim it köpek it ve enik köpofilu köpek safilÈk ve afiyet tafsilat, tertip, tanzim düzensiz, dafiÈnÈk alt üst alt üst olmak (etmek) baÒ göz; tip kendini kaybederek yemek yüzü gözü düzgündür 1) kelle paça; 2) kÈlÈk kÈyafet

ser û sinc / ser û sîçe / ser û sîç seyr û sefer sibe û êvar silav û kilav / selam û kelam siwar û peya sist û pist sîng û ber sond û qesem soz û peyman / soz û qerar surr û serma / surr û seqem surr û sewda / ser û sewda / sewdaserî sûk û bazar sûtal û tolaz

surat, tip, çehre seyrüsefer sabah akÒam selam kelam herkes, tümü gevÒek göfiüs yemin billah ahd ayaz kara sevda çarÒÈ pazar çapkÈn

fransizî toute l’année, tout au long de l’année des années des nouvelles donner/prendre des nouvelles de qqn le chaud et le froid prendre le froid très froid grande peur, épouvante sain et sauf meute, meute de chiens chiennerie chien, fils de chienne santé et force, vigueur ordre, ordonnancement désorganisé, désordonné sens dessus dessous être (mettre) sens dessus dessous visage, figure, tête manger sans retenue, d’une manière irréfléchie elle a un visage harmonieux 1) (cul.) pieds et tête de mouton ; 2) tenue, accoutrement visage, gueule, apparence trafic, circulation matin et soir salutation tout un chacun, tout le monde faible, indolent, qui manque de zèle poitrine serment engagement, promesse solennelle froid sec, grand froid amour fou, passion marché, souk libertin, séducteur

tanÈklar, Òahitler Òan ve Òeref Òan ve Òöhret mum gibi

témoins renom et honneur, réputation comme une bougie

Amadekar : ReÒo ZÎLAN ingilîzî all year, all year long years where abouts get information about someone blowing hot and cold catch a cold very cold great fear, terror safe and sound a pack, a pack of hounds kennel dog, son of a bitch health and strength, vigour order, organisation disorganised, in disorder to be upside down to be topy tuvy face, head, expression to eat greadily, thoughtlessly she has a 1) sheep’s feet and head; 2) dress, uniform face, mug, appearance traffic morning and evening greeting each and every, everyone weak, lazy, lacking in enthusiasm chest, breast oath, vow a commitment, a solemn promise a dry cold, freezing a great or passionate love market a libertine, a seducer

witnesses fame and honour reputation like a candle

… Òahid û Òihûd Òan û Òeref Òan û Òohret Òekir û Òima -3-

Kurmancî hejmar - 36 -

Òer û de’wa Òer û pevçûn Òer û Òemate Òer û Òiltax Òeref û heysiyet Òeref û namûs Òerm û fedî / Òerm û ‘ar Òerq û xerb Òên û ava Òev û roj Òilf û tazî / tip û tazî / Òût û tazî / rût û tazî Òil û pil Òilî û Òepelî Òîn û Òahî / Òîn û Òadî (Òayî) Òîr û Òekir

anlaÒmazlÈk kavga gürültü hengame, Òamata iftira Òeref ve haysiyet Òeref ve namus utanma dofiu ve batÈ Òen ve mamur gece gündüz çÈrÈlçÈplak sÈrÈlsÈklam yafiÈÒlÈ hava kÈvanç ve tasa bal Òeker

Òox û Òeng Òor û qise Òûr û mertal

Òuh ve cazibeli dedikodu kÈlÈç kalkan

conflit, contentieux altercation, bagarre tohu bohu, vacarme calomnie honneur vertu, honneur vergogne, honte, déshonneur orient et occident prospère nuit et jour tout nu tout trempé pluvieux deuil et joie, épreuves de la vie (litt.) avec du lait et du sucre, avec un grand soin vive et coquette médisance épée et bouclier

conflict, dispute, litigation, altercation, quarrel. punch-up chaos, row, din calumny honour virtue, honour shame, dishonour West and East prosperous night and day completely naked, stark naked soaked rainy mourning and joy, the trials of life (litt) with milk and sugar - with great care

very thin, slender, (litt) greyhounds, riffraff loot in pieces, in ruins teasing (litt) dry and damp. all together, indiscriminately damp, wet young, full of youth goods for looting character, nature bird pick and shovel, leath levelling prosperous all alone hungry, pour, in need libertine, s.o. who picks girls up pity, compassion usage and customs dust, a cloud of dust penniless, broke

lively and coquettish slander sword and shield

T ta û dezî / ta û derzî tajî û tûle talan û tajan tar û mar tan û niç / niç û tan ter û hiÒk / hiÒk û ter

ipince av köpekleri; ipsiz sapsÈz yafimalama darmadafiÈn taÒ atma kuru ve yaÒ

ter û Òil ter û can terÒ û talan tevn û teÒî / tor û tebîet teyr û tilûr / teyr û tûr tevir û bêr têr û tijî tik û tenê / tip û tenê / tek û tinê, tiq û tenê tî û birçî / tî û birsî tol û tolaz tor û bext tore û terbiye toz û dûman / toz û xubar / xwelî û xubar tût û rût / Òût û rût / rût û tût

Èslak körpe talana defier huy ve adet, huyu suyu kuÒlar kazma kürek müreffeh yapayalnÈz aç ve susuz çapkÈn insaf, merhamet görgü ve terbiye toz duman meteliksiz

très mince, effilé, filiforme (litt.) lévriers, canaille, racaille pillage en pièces, en ruine taquinerie (litt.) sec et humide, tout ensemble sans distinction humide, mouillé tout jeune, en pleine jeunesse biens à piller caractère, nature oiseaux pic et pelle; terrassement prospère tout seul affamé, indigent, nécessiteux libertin, dragueur pitié, compassion us et coutume poussière, nuage de poussière sans le sou, fauché

bomboÒ yalan dolan burasÈ orasÈ

tout vide, sans âme qui vive mensonge çà et là

completely empty, without a living soul a lie here and there

yer yurt yerziz yurtsuz

feu et lieu sans feu ni lieu

hearth and home without hearth and home

ev bark hanÈm hanÈmcÈk el alem özlem ve hayal süs ve bezek haraç bolluk bereket günah ve sevap iyilik ve kötülük dirlik efiri büfirü tatsÈz tuzsuz kargaÒa bomboÒ, ÈssÈz yeme içme kimi kimsesi kardeÒ

propriété, résidence gentille dame autrui rêverie parure rançon profit, bénéfice responsabilité le bien et le mal aisance tout tordu, tarabiscoté insipide, fade embêtement, ennui, conflit désert, vide subsistance parents, famille, soutiens familiaux fratrie

property, residence a kind lady others reverie, dreaming finery ransom profit, benefit responsibility good and evil ease, affluence all bent, twisted, over-ornate insipid, tasteless an annoyance, a problem, a dispute deserted, empty subsistence relatives, family, family support brothers, a brotherhood

çoluk çocuk afizÈ dili zar zor zapturapt sapsarÈ dilberler tarla, ekilir toprak süsleme takÈ zÈrzop konuÒkan, afizÈ laf yapen suskun, dilsiz

famille, femme et enfants langage, parole contrainte capture tout jaune beautés champ, terre cultivable parure, ornement bijoux écervelé, idiot loquace, disert taciturne, peu disert

family, wife and children language, speech constraint capture all yellow beauties, beautiful things field, arable land finery, ornaments jewels crack brainless, silly loquacious, talkative tacitern, saying little

V vik û vala / virt û vala / vitî vala / vilqî vala virr û derew vir û wir

W war û berwar bê war û berwar

X xan û man xanim û xatûn xelq û ‘alem xem û xeyal/ xwen xeml û xiÒir xerc û xerac xêr û bereket / xêr û bêr xêr û guneh xêr û Òer xêr û xweÒî xil û xwar/xwar û vîç/xwar û xîç/xwar û maro xil û xwavî xir û cir xir û xalî xwarin û vexwarin xweyî û xudan / xwedî û xudan xwîÒk û bira

Z zar û zêç zar û ziman zar û zor zept û rept zer û zûtikî / zip û zer / zipîzer zerî û esmer zevî û zar zêr û zeber / zêr û zeger zêr û zîv zir û zop /zirzop bi zar û ziman bê zar û ziman Kurmancî hejmar - 36 -

-4-

Peyvên di stranan de

Amedekar : Emîn NAROZÎ

kurdî

tirkî

fransizî

îngilîzî

dûkêl/dûman çakî rondî/rondik, ronik, stêrk, hêstir, hêsir nezera mal û mêra hemaîl vekujîn/serjêkirin kefÒ: binçeng deman/daw bêmûk/kizwan berçem/ berxwar cemandin/ civandin cemîn/ civîn gorî/qurban, feda cinawir zerîb pel/sing, xîp, kelem benîÒtek/benîÒtok dotira rojê/roja din tera bûn deskir/desgir, hefsar, riÒme gerînek

duman iyilik gözyaÒı dünya malı ve erkek arama hamayıl baÒ kesmek koltuk altı etek menengiç meyilli toplamak 1) toplanmak; 2) toplantı kurban canavar uçurum diken sakız afiacı ertesi gün düÒmek, yuvarlanmak yular girdap

fumée bonté larme quête de biens et d’hommes amulette, gri-gri, porte-bonheur décapiter aisselle jupon, giron fruit de térébinthe en pente rassembler, collecter, réunir 1) rassembler, se réunir ; 2) réunion victime, sacrifice bête sauvage, fauve précipice chardon mastic lendemain tomber, se rouler licol tourbillon

smoke goodness a tear to seek goods and men amulette, good luck charm to decapitate armpit skirt terebinth fruit sloping to gather, collect, unite 1) to rally, to meet; 2) a meeting a victim, a sacrifice a wild animal precepice thistle mastic tree the day after to fall, to roll up in a ball halter whirlpool

kesme taÒ çepe çevre bakma, seyretme kayÈkçÈ gemici boÒama yakarma telgraf çekmek kadın boÒama

pierre taillée alentours, environs regard, spectacle canotier marin répudiation, divorce supplication télégraphier divorce, répudiation

hewn stone all around, in the neighbourhood a look, a show boatman sailor repudiation, divorce supplication to telegraph divorce, repudiation

avcı kavalcı, kaval sanatçısı saz sanatçısı, sazcı rüÒvet hisar yayılmak, dafiılmak, yulardan boÒalmak akÒam yeli boynuzu dallanmÈÒ, boynuz salmıÒ bir tüfek türü körlük karÒı

chasseur joueur de flûte, flutiste joueur de luth (tembûr) pot de vin fort, forteresse se répandre, s’éparpiller brise du soir cornu, qui a des bois (cerf) une variété de fusil cécité contre, en face de

hunter flute player, flautist luth (tembûr) player backhander fort, castle to be spread out, scattered evening breeze horned, a horned animal (stag) a kind of gun blindness against, facing up to

hançer cevher aydınlık, ıÒıklı develerin dinlenme yeri

poignard essence, joyau lumineux aire de repas des chameaux

dagger essence, substance, gem luminous area for feeding camels

seher, Òafak seher yıldızı 1) güzel, gözde 2) durum yerden çıkmak, kaynamak (su için) tazÈ abdest ipekli ve pamuklu bir kumaÒ karıÒ ökçe öpmek sıfiır, hayvan sürüsü zorla, zor kullanarak tuzla çöplük görünüÒ, tavÈr, tip kaçan, kaçkÈn ninni söylemek sevgili, ÒÈmarÈk kavga döfiüÒ

aube étoile du matin 1) beauté, favorite ; 2) situation, état sourdre, émerger lévrier ablutions étoffe de coton et de soie empan talon embrasser, baiser bétail par la force mine de sel dépotoire, décharge publique apparence, attitude fugitif bercer, chanter une berceuse choyé, bien-aimé altercation, bagarre

dawn morning star 1) beauty, favourite; 2) situation, state to well up, to emerge, greyhound ablutions, washing a cloth of cotton and silk mixture span (space) heel to kiss cattle by force salt mine place for dumping garbage, waste dump an appearance, an attitude a fugitive to rock or cradle, to sing a lullaby cherished, beloved altercation, a fight

Siyabend û Xecê

Saliho pismamo kevirê birrî dormedor temaÒe kelekvan gemîvan/keÒtîvan telaqdan lûf/luveluv, lûbelûb, lavelav li têlê xistin jinberdan

Seydik û seydvan seydvan/nêçîrvan bilûrbêj/bilûrvan tembûrvan bertîl hisar veresiyan/filitîn/belav bûn Òevba Òaxvedayî canbêzar/fedayî korebîn/çavkorî pêÒber/î

Cembeliyê mîrê Hekariya xencer cewher/gewher rewneq/ronak fêza devan/mexelê huÒturan, guhera heywanan berbang stêrka berbangê rewÒ derbûn tajî desmêj/destmêj, destnivêj qutnî/qumaÒê Òivzirav ê Òayîk bihost/buhust/bust kaboka qonderê/panîya solê ramûsan/maçî kirin, paç kirin tareÒ/terÒ bi darê zorê kara xwê/kana xwê poxan Òêl revoke lorandin/lorîn delalî qal û Òer -5-

Kurmancî hejmar - 36 -

Îdyomên kurdî Amadekar : MISTEFA AYDOflAN Hemîd KILIÇASLAN S

kurdî serbir kirin : qutûbir, qutbir kirin serkur, porkur

tirkî tümüyle kesmek iÒledifii kabahattan ötürü saçları kesilmiÒ

fransizî trancher, couper tondu (comme punition)

seroqûnî hev kirin seroqûnî hev bûn serpîrek: serjinik

alt üst etmek, allak bulak etmek alt üst olmak, allak bulak olmak kılıbık, kadın iÒlerini yapan

sersal û meyremok ketin tev: (du kar ketin eynî demê) serxur sêwiyê kuçan sêwiyê binçengÒewitî: sêwiyê serqertel sibatoka dînik sibehê bîhn derketin: sibehî bihn dan

iki iÒin aynı zamana rastlaması ufiursuz kimsesiz, baÒı boÒ, berduÒ, baldırı çıplak kirli, pasaklı; sürekli itilip kakılan safiı solu belli olmayan, güvenilmeyen kokusu sonradan çıkan

simbêl ba dan simbêl alastin singê yekî kutan sipiya berêÒ: sipiya beraÒê: rûqayim: birû sipiya firkandî sipiya yekî belek bûn (sipiya wî belek e) sîr li serî çandin

gönüllü olmak tadına doymamak birini Òikayet etmek küstah, utanmaz, arsız takatten düÒmüÒ; sinmiÒ, çok korkmuÒ göze batmak baÒına kakmak

sivik bûn (sivik e)

hafif olmak, ucuz olmak

sola yekî di taqê re avêtin sola hesinî: kirasê hesinî stêrka yekî li ezmanan nebûn (stêrka wî li ezmana tune ye) stûyê min û Òûrê te, tu kêr û ez penêr (li ber cezayê xwe sekinîn) Òapat rawestan Òekirek xwarin: Òekirek Òikandin

birini kötü huylarda geride bÈrakmak ömür boyu, ölene dek gözünü budaktan sakınmamak, ölümü hiçe saymak verilecek cezaya razı olmak

mettre sens dessus dessous être sens dessus dessous femmelette, homme qui s’adonne aux activités féminines télescopage de deux activités, mélange des genres porte-malheur orphelin, délaissé, vagabond, va-nu-pied poisseux, pouilleux (litt.) février fou, imprévisible, peu fiable qui se fait sentir plus tard, dont les effets désagréables se font sentir plus tard être volontaire, accepter avec plaisir se lécher les babines se plaindre de qqn. insolent, éhonté épuisé, dissuadé, terrifié se faire remarquer reprocher, rappeler constamment à qqn. ses torts être léger, se comporter légèrement, compter peu dépasser qqn., être pire que lui (litt.) soulier de fer; durable, pour toute la vie défier la mort

îngilîzî to slice, to cut, to cut off to have one’s hair close cropped (as a punishment) turn things upside down to be upside down, confused a weakling, a man who indulges in women’s activity telescoping two activities, mixing of styles or genres a jinx, s.thg that brings bad luck orphan, s.o. deserted or abandoned, a tramp filthy, flea-ridden (litt) mad as February; crazy, erratic, unreliable s.thg felt afterwards, that has unpleasant after-effects to volunteer, to accept with pleasure to lick one’s lips to complain about s.o. insolent, isolated, shameless exhausted, deterred, terrified to draw attention to o.s. to reproach s.o, to constantly remind s.o. of his/her faults to be frivolous, to act frivolously, to count for little to exceed s.o., to be worse than him (litt) an iron shoe; durable, lasting a lifetime to defy death

tendre le cou, consentir à être puni, se soumettre se calmer (tempête) (litt.) manger ou casser un sucre; aborder un sujet délicat engrosser, rendre enceinte obéir, se soumettre se prosterner, se plier

to crane one’s neck, to lay one's head on the block, to agree to be punished, to submit to calm down (a storm) (litt) to eat or break sugar, to approach a sensitive subject to get s.o. pregnant to obey, to submit to prostrate o.s., to yield

(fırtına) dinmek konuyu açmak, söze baÒlamak

Òitil danîn: ducanî kirin, avis kirin, bi hemle kirin gebe bırakmak Òujde (/secde) ji yekî re raxistin itaat etmek Òujde (/secde) bûn boyun efimek

T

taÒtiya Xwedê jê re birin: taÒtiya ezmanan birin tahta (ku) te lê rît baranê ÒuÒt talîÒk di xwe de dan tam jê nekirin tava biharê

çok uzun olmak geçti Bor’un pazarı kendini bir türlü sevdirememek, befiendirememek tat alamamak gelip geçici

taya mirinê bi qirikê girtin tayê bi tenê: tiliya bi tenê teÒiya belikorê bûn

ölüm korkusuna kapılmak biricik ters gitmeyi alıÒkanlık edinmek

tembûra yekî Òikandin tembûra yekî Òikestin teqeteq ji sîngê hatin terî jê kêm bûn teriya kûçik : zimanê kûçik, kîrê kûçik, tu car rast nabe tevn li dar xistin tevrê bêdox texî bûn: bitir bûn, gewî bûn texîbûyî: bitirbûyî, gewîbûyî tiÒtê ji me kêm e, guhar û xizêm e tiÒtek bi ber (/li ber) guhan ketin (tiÒtek bi ber guhê wî ketiye) tiÒtek di bin cilikê de nehêlan

forsunu bozmak forsu bozulmak metelifie kurÒun sıkmak kuyrufiu eksik olmak it kuyrufiu, düzelmez

tiÒtên nemayî bi serê yekî de anîn: tiÒtên nemayî anîn serê yekî tiliya xwe radan hemî qulan: tiliya xwe kirin hemî qulan, tiliya xwe xistin hemî qulan tir tê de nesekinîn tir jê berdan tira birîn tir li kû û das li kû? tirên yekî ji cîhê germ hatin (tirên wan ji cîhê germ tên) tirên wî hev nagirin Kurmancî hejmar - 36 -

baÒına çorap örmek kimsesiz, sahipsiz Òımarmak ÒımarmıÒ olanlar yetmezmiÒ gibi kulafiına çalınmak

de très haute taille, très grand very tall il est trop tard, tu as raté le coche it is too late, you’ve missed the bus être incapable de se faire aimer ou apprécier to be unable to make o.s. liked or appreciated ne pas y goûter (litt.) soleil du printemps ; passager, inconstant être obsédé par la mort unique, enfant unique faire à l’envers, aller à contre sens déjouer le jeu de qqn., rabaisser qqn. perdre son prestige être sans le sou il ne lui manque que la queue pour être bête il est incorrigible (comme la queue du chien) se jouer de qqn., intriguer contre qqn., seul, sans soutien être gâté gâté (enfant) de surcroît, par dessus-le marché avoir vent de qch.

not to taste it (litt.) spring sun; passing or fickle to be obsessed by death sole, only child to do the opposite, to go in the opposite direction to foil s.o.’s plans, to bring s.o. down to lose prestige to be penniless all he lacks is a tail to be stupid he is incorrigible (litt. like a dogs tail) playing tricks on s.o., plotting against s.o alone, without support to be spoild spoilt (child) moreover, on top of all that to have wind of s.th

saklı gizli birÒey bırakmamak, herÒeyi açıfia vurmak rezil rüsva etmek, etmedifiini bırakmamak

déballer, révéler au grand jour

give vent to, bring out into the open

couvrir qqn d’opprobre, humilier qqn.

to disgrace s.o., to humiliate s.o.

her iÒe parmafiını sokmak

mettre son nez partout

to stick one’s nose everywhere

1) sır saklamamak; 2) çok yaÒlanmak, çaptan düÒmek kusursuz yapmak, pestilini çıkarmak

1) être très indiscret ; 2) devenir trop vieux

1) to be very inquisitive; 2) to become too old

kılıf bulmak ne ilgisi var? varlıfiına güvenmek

réussir sur toute la ligne, vaincre complètement trouver une excuse quel rapport ? avoir les arrières solides, être sûr de soi

sevinçten uçacak gibi olmak

être fou de joie

to succeed all along the line, to defeat completely to find an excuse what’s that got to do with it? to have strong support, to be sure of oneself to be wild with joy -6-

tiving jê re serberjêr bûn (tivinga min ji te re serberjêr e) toraqa yekî li ser nanê wî kirin tune ye tûrê gû tûrikê xwe vala kirin

V

vîlik li dar xistin

W

were û vî kerî di vî bihurî re derbas bike warê xwe genî kirin wezna wê hatin

X

xelkê tir kir toq ket sitûyê me xezeb di çavan de bûn xiyarê miÒarekê xura xwe bi destê xwe Òikênandin: xura xwe bi destê xwe xurandin xurîn xwê û sabûn jê hatin xwastin xwe bera çolê dan xwe berdan xwe di kerrî de bihartin xwe qoçandin ser hev (xwe diqoçîne ser hev) xwe dîtin xwe Òidandin xwe Òuhurandin xwe girtin xwe jê ÒuÒtin xwe jê bêrî kirin xwe ji hev bêrî kirin xwe jê re danîn: xwe jê re nizim kirin xwe li ba kirin xwe li ber baranê Òil kirin xwe li ber nexistin xwe li ber xweÒ kirin xwe tê derxistin xwe li ser hev guvaÒtin xwe xistin êgir xwe xwarin xwe lê rast kirin: xwe lê qelibandin xwe lê danîn xwe lê dan xwe li ber danîn xweÒ kirin

birinin büyüklüfiünü kabul etmek (üstünlüfiünü kabul ediyorum sana saygÈm var) bohçasını koltufiuna vermek, kovmak, iliÒkisini kesmek hiçtir, iÒe yaramaz baÒ belası içini dökmek

se plier devant qqn., accepter sa supériorité (j’accepte ta supériorité, je me plie devant toi) mettre qqn. à la porte, chasser qqn., rompre avec qqn. il n’est rien ; c’est un vaurien sac à merde, ordure vider son sac

to bow down to s.o., (I accept your superiority) to show s.o. the door, to drive s.o. away, to break with s.o. he’s nobody, he’s a good for nothing bag of shit, of manure pour one’s heart out

oyun tezgahlamak

ourdir une intrigue

to hatch a plot

gel de bu iÒin içinden çık

(litt.) viens faire passer cet âne sur ce gué : comment se sortir de cette passe difficile beceriksizlifiinden dolayı kendi iÒini bozmak nuire à ses intérêts par son incapacité yeri ve zamanı gelmek arriver à point nommé

(litt)easier to get this donkey over this ford, how can we get over this difficulty to harm one’s interests by one’s incompetence just at the right moment

baÒkasının suçunun ceremesini çekmek gözünü kan bürümek aynı türden olmak göbefiini kendi eliyle kesmek

payer pour les fautes d’autrui voir rouge être de la même engeance régler soi-même ses problèmes

to pay for s.o. else’s mistakes to see red to be of the same gang to solve problems oneself

kaÒınmak evin geçimi ile ilgili sorumluluk sahibi olmak ayıp yerleri meydana çıkarmak kendini koyvermek duymazlıfia vurup geçiÒtirmek büklüm büklüm olmak kendini befienmek

démanger, avoir des démangeaisons être en charge de la subsistance d’une famille avoir les couilles en l’air se laisser aller faire la sourde oreille se recroqueviller avoir une haute opinion de soi, prendre des airs s’attacher, se vêtir avoir une tenue légère 1) se retenir, se maîtriser ; 2) faire fortune, prospérer se blanchir, se déculpabiliser, se disculper s’innocenter, se tenir en dehors de qch.

to itch to take charge of the expenditure of a family to expose oneself to let oneself go to turn a deaf ear to curl oneself up to have a high opinion of o.s., to put on airs to button o.s. up, to dress o.s. to be lightly ot frivolously dressed 1) to control oneself; 2) to make a fortune, to prosper to whitewash onself, to remove guilt feelings to prove oneself innocent, to keep out of s.thg to ignore one another, to break off mutual relations to submit, to bow down to s.o. to waddle to put on an act, to take wishes for realities

sıkı sarılmak; giyinip kuÒanmak açık saçık giyinmek 1) kendine hakim olmak; 2) maddi açıdan toparlanıp güçlenmek kendini temize çıkarmak sahip çıkmamak, iliÒkisini kesmek; kendini muaf tutmak birbirine sahip çıkmamak, birbiri ile iliÒkisini kesmek taviz vermek, boyun efimek sallana sallana yürümek kendi kendine gelin güvey olmak

xwelî li serî!

anlamazlıktan gelmek hevesle hazırlanmak giriÒmek, yapmaya cesaret etmek havasÈnÈ atmak kendini ateÒe atmak kendini yiyip bitirmek üstünkörü giriÒmek tenezzül etmek; çatmak giriÒmek beklemek; gözetlemek cilalamak; bir Òeyi oldufiundan farklı biçimde ballandırarak anlatmak toprak baÒa!

xwelîser xweziya mirov bi dilê yekî bûn

s’ignorer, couper les relations réciproques se soumettre, se plier devant qqn. marcher en se dandinant faire son cinéma, prendre ses désirs pour des réalités feindre, faire semblant faire les yeux doux, convoiter entreprendre, oser faire prendre des airs se jeter au feu s’épuiser en reproche, se consumer entreprendre à l’aveuglette reconnaître, être condescendant entreprendre, se coltiner avec attendre, observer embellir, enjoliver

to feign, to pretend to make eyes at s.o., to desire to undertake, to dare to do to put on airs to jump in a deepend to wear oneself out with self reproach to undertake s.th. in the dark to recognise, to be condescending to undertake s.thg., to get landed with s.thg. to await, to observe to beautify, to brighten up

toprak baÒına, zavallı birine imrenmek

(litt.) que la terre tombe sur sa tête; pauvre de toi, misérable pauvre de toi, misérable envier qqn.

(litt.) may earth fall on your head, you unfortunate miserable one you unfortunate miserable one to envie s.o.

iki yakası bir araya gelmiyor itiraz etmeden yaptı atlamamak; acele etmemek doluya koydum almadı boÒa koydum dolmadı

il tire le diable par la queue accepter ou faire sans contester aller doucement, faire gaffe ne pas réussir qch. quoi qu’on fasse, ne pas s’en sortir

he has difficulty making ends meet to accept or do s.thg. without protesting easy does it, be careful failing at s.thg.whatever one does, having no way out

zar û ziman tune zêdaya ser kezebê zerhimî bûn: zermihî bûn zik li yekê werimandin: zik tije kirin: avis kirin zik li xwe kirin tipilk zik dan ber zikê xwe guvaÒtin (zikê xwe diguvêÒe) zipzurne zik çêrandin zimankin: zimankurt zimanê yekî kin bûn

afizı var dili yok cabası sararıp solmak karnını ÒiÒirmek, gebe bırakmak karnını davul gibi ÒiÒirmek karnını tıka basa doldurmak karnı zil çalmak zil zurna otlamak dili kısa dili kısa olmak

zimanê yekî birîn zincîr qetandin ziravqetandî (/qetyayî)bûn zirav rêsîn zivistan kirin kundir