Be2c1b604f5eeb7aca5cd14a685e9fd3

КРЕДИТ-БҰҚА КӨЗ ҚҰРТЫНА АЙНАЛДЫ

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ГАЗЕТ

Ел Үкіметі Елбасының ет экспорты көлемін алдағы жылдары 60 мың тоннаға дейін жеткізу тапсырмасын орындау үшін сиыр шаруашылығын дамытуға серпін беруге жан салуда. Осы мақсатта асыл тұқымды ірі қара мал өсіруді қолға алған қазақстандықтарға мемлекет жақсы субсидия ақша береді. Егер етті-сүтті асыл тұқымды сиыр өсіріп, «мемлекеттік сыйақы» алуға көңіліңіз құласа, бірақ шетелден әкелуге қаржыңыз жетпесе, арнайы бұқаларды жалға немесе кредитке ала аласыз!

e-mail: info@aikyn.kz aikyn_nurmedia@mail.ru

2

www.aikyn.kz

1 тамыз, 2014 жұма

www.twitter.com/aikyn_gazeti

САРАП

БӘРЕКЕЛДІ!

ТҰРАЛАҒАН ТУРИЗМДІ

АТЫРАУ ӘКІМДІГІ АҚША ТАУЫП БЕРДІ Елорда тұрғыны Дулат Иманқажы қасиетті Меккеге аттанған сапарын Атырауда тоқтатуға мәжбүр болды.

Р.ҚОЙЛЫБАЕВ (фото)

Оның жалғыз жаяу сапары 6 шілдеде – Астана күні басталған болатын. Ал 25 шілдеде Дулат Иманқажы Атырау қаласына жетті. Еліміздің Дін істері ж!ніндегі агенттігінің т!рағасы Марат *зілхановтың бастамасымен, әрі «НұрАстана» мешіті мен №10-Астана қалалық емханасы басшылығының қолдауымен Меккеге жаяу сапар шеккен Д.Иманқажының сапарының Атырауда тоқтауына қаражаттың бітуі себепші болған.

– Меккеге сапарымды қаржылай қолдаймыз деген азаматтар с!зінде тұрмады. Құдай оңдап, Атыраудай тұрғындары бар жомарт !ңірге жетіп, тоқтағаныма тәубе етіп отырмын. Мені күтіп алған «Ауған соғысы ар дагерлері» қоғамдық ұйымы т!рағасына, қарапайым халыққа алғысым зор. Алғашқы күні-ақ жақсы қонақ үйге орналастырды. Бір апта болды ғой, осы батыс !ңірінің асын ішіп, суын ішіп жүргеніме. Атырауға жетіп, ерекше к!ңіл күйді бастан !ткеріп жатырмын. Танымайтын адамдар қайтарымсыз жақсылық жасап жатыр. зім – қарапайым, саламатты !мір салтын ұстанушы спортшымын. Қаражатымның жоқтығынан мақ сатыма жетуге мүмкіндік болмай тұрғанда, Атырау облыстық әкімшілігі қолдау к!рсетеміз деп қуантып отыр, – дейді, Дулат Иманқажы. Атырау облыстық Дін істері ж!ніндегі басқармасының басшысы Еркінбек Шохаевтың айтуынша, Дулат Иманқажының Меккеге сапарының қаржы мәселесі шешілді.

– Астана қаласынан Меккеге жаяу жүгіріп баруды мақсат еткен бейбітшілік марафоншысы Д.Иманқажының !зі есептеп шығарған 4 мың доллар қаражат мәселесін облыстық әкімдік шешті. Қазіргі кезде біз Д.Иманқажы жүгіріп !тетін елдердің елшіліктерімен байланысқа шығып, оның аман-есен Меккеге барып, қайтар жолда да еш кедергісіз келуіне мүмкіндік жасау туралы !тінішпен хабарласып, мәселені шешуге жұмыстанып отырмыз, – деген, Еркінбек Керімбекұлы бүгін түстен соң, Дулат Иманқажыны салтанатты түрде Ақтау қаласына шығарып салу шарасы !тетінін айтты. Атырау облысы әкімдігіне алғысын айтып, қуанған Дулат Иманқажы 15 қыркүйекте Меккеге жету үшін жылдамдықты арттыруға бел буып отыр. Себебі қажылыққа келетіндердің к!птігінен Сауд Арабиясы 15-қыркүйектен соң шекараны жауып тастайды. Бүгін жеті күн бойы атыраулықтардың мәрттігіне сүйсініп, Ақтау қаласына жүгіретін Д.Иманқажы әрі қарай Бакуге теңіз арқылы !тіп, Сауд-Арабиясы арқылы барлығы 7,5 мың шақырымды бағындырып, Меккеге жетуі керек. Тұрсын ҚАЛИМОВА, Атырау облысы

ҚҰЛАҚҚАҒЫС «Жолаушылар тасымалы» АҚ 2014 жылдың 1 тамызынан бастап т!рт күнде бір рет қатынайтын №49/50 «Алматы-2 – Ақт!бе» бағытындағы «Жібек жолы» жолаушылар пойызын сапарға аттандырады. Пойыз құрамы Астанадағы «Тұлпар-Тальго» ЖШС зауытының вагондарынан жасақталады. «Алматы-2» стансасынан 1 тамызда шығып (әрі қарай 05, 09, 13, 17 және т.б), Ақт!беге 2 тамыздан бастап (әрі қарай 06, 10, 14, 18 және т.б) келіп жететін болады. з кезегінде Ақт!беден 3 тамыздан бастап аттанып (әрі қарай 07, 11, 15, 19 және т.б), «Алматы-2» стансасына 4 тамыздан бастап (әрі қарай 08, 12, 16, 20 және т.б) келе бастайды. Пойыз 23 вагоннан тұрады, оның ішінде 2 «Бизнес», 2 «Гранд», 14 «Турист», 1 вагон-ресторан, 1 вагон-кафетерий. Құрам Шу, Жамбыл, Шымкент, Арыс-2, Түркістан, Қызылорда, Қазалы, Сексеуіл стансаларына аялдайды. Ақт!беге дейінгі жол 30 сағат 08 минутты, қайтар жол 29 сағат 51 минутты құрайды.

CMYK

www.facebook.com/aikyn.kz

№135 (2529)

Апта басынан бері «Гүлнар турдың» ішкі нарықтағы орнын кім иемденеді?» деген мәселе ауызекі пікір деңгейінен мемлекеттік деңгейге көтеріле бастады. Ішкі нарыққа ресейлік компанияның келу мүмкіндігі алдымен Көлік және коммуникация вицеминистрі Мереке Пішембаев тарапынан айтылды.

РЕСЕЙЛІКТЕР «ТІРІЛТЕ МЕ?»

Гүлбаршын САБАЕВА Вице-министр «Бірақ !зімізде де қызметі жолға қойылған үлгілі туристік компаниялар жетеді. Қазір бұл мәселемен Кәсіпкерлердің ұлттық палатасы айналысып жатыр. Менің ойымша, біз ішкі нарықты оңайлықпен бере салмаймыз» деп мәлімдеді. 16 жыл үздіксіз қызмет етіп, талай демалушыға жарқын к!ңіл күй сыйлай білген, артынан соңғы екі жылда басына қара бұлт үйіріле бастаған, «Гүлнар тур» компаниясы, жақында !з қызметін түбегейлі тоқтататыны белгілі болған соң, «оның орнын кім басады?» деген мәселе күн тәртібіне шықты. Арада бірер күн !тпей-ақ !зімізден тарап жатқан кейбір ақпарат агенттіктері «Гүлнар турға» қызмет етіп келген «AtlasJet» түрік әуе компания сының рейстерін ресейлік туроператордың жалға алғаны белгілі болды. Яғни банкротқа ұшыраған қазақстандық компанияның туристік нарықтағы орнына енді Ресейдің «Пегас Туристігі» жайғасып отыр» деген ақпаратты жариялап, айды аспанға бір-ақ шығарды. Бұл ақпарат әзірге Үкімет тарапынан ресми түрде расталған жоқ. (Жалғасы 2-бетте)

КӨКЕЙДЕГІ САУАЛ

ЖОЛ ЕРЕЖЕСІ КҮШЕЙТІЛГЕНМЕН, ЕРЕЖЕНІ БҰЗУШЫЛАР НЕЛІКТЕН АЗАЙМАЙ ТҰР? Тұрсынбек МІРЗАҚОВ, Мәжіліс депутаты: – ткен жылы желтоқсан айында Мәжілісте «Жол жүрісі туралы» Заң жобасын талқылап, оны Сенат мақұлдағанды. Міне, осы заңда жол ережесіне қатысты біраз !згертулер енгізіліп, айыппұл м!лшері де к!бейтілді. Мысалы, осы заңда мас күйінде к!лік жүргізген жүргізушіні үш жылға куәлігінен айыру қарастырылған. Алайда жолда жүру ережесін бұзған азаматтар Жол-патрульдік поли циясы қызметкерлерімен ортақ мәмілеге келіп, тіл табысатыны !тірік емес. Мұны күнделікті !мір дәлелдеп отыр. Қазір ғой, к!лік тізгініне отырған ер-азаматтар ғана емес, қыз-келіншектер де ішімдік ішіп алатын болды. *рине, мұндай адамдарды заң бойынша аяусыз жазалау қажет. Кейде ЖПП қызметкерлерінің қолға түскен заң бұзушыны аяп, олардың айтқанына к!нетін жағдайлары да болады. *рине, қазіргі күні мұндайға жол беруге болмайды. йткені мас к!лік жүргізуші – қылмыскер! Бұл – біріншіден. Екіншіден, қазір жол-к!лік апаты !те к!п. Осының алдын алу үшін жол-к!лік оқиғасының к!рнекілік жарнамасын (мысалы, апаттан кейінгі к!ліктерді) к!шелердің бойына қою қажет. Сонда әрбір жүргізуші ойланатын болады.

Есбол МІРЖАНОВ, С. Демирель атындағы университеті құқықтану кафедрасының меңгерушісі, заңгер: – Ең алдымен, ІІМ бас болып, әрбір қалада немесе ауылдық жерлерде жол қауіпсіздігін бақылайтын автоматты жүйелерді к!бейтуі қажет. Байқап жүрген шындық сол, жол ережесін !рескел бұзған әрбір жүргізуші ЖПП маманына жалтақтап, қайткен күнде !зін қинамауды, тіпті табысының аз екенін айтып жалбарынады. ЖПП қызметкері де адам баласы ғой, ол әлгіні с!з жоқ аяйды. С!йтіп, сол жерде «ел аман, жұрт тынышта» мүмкіндігінше әлгінің қалтасын қағып қалады. Меніңше, мұндай жағдайда ЖПП маманы әлгіндей адамға қатаң ескертіп, оның атыж!ні мен к!лігінің мемлекеттік номерін заң бұзушылар мәліметіне енгізіп қойса, ол бұған сабақ болар еді. кінішке қарай, әл-әзір біздің елімізде жол ережесін бұзған жүргізушілер туралы толық мәліметтер жиынтығы жоқ. Тағы бір шындық, қазір жүргізушілер ЖПП қызметкерлеріне әбден сеніп кеткен. Сайып келгенде, жол ережесін бұзу, бұзбау әрбір жүргізушінің санасына байланысты. Ал қазір бізде к!лік жүргізушілердің біразының санасы әлі де толық пісіп-жетілмегендей. Міне, бұл – жол ережесі бұзылуының үлкен бір себеп-салдары. Демек, әрбір жүргізуші заңдылықты сақтауды !зінен қатаң талап етуі тиіс.

?

Арықбай АҒЫБАЕВ, заң ғылымдарының докторы: – Мұның себебі де, салдары да біреу, ол – елімізде қабылданған заңның орындалмауы. Егер заң орындалса, онда к!лік жүргізушілер !здерін соншалықты еркін сезінбес еді. Мысалы, бірер күн бұрын бір әнші қыз !зінің шетелдік к!лігін ішімдік ішіп жүргізгені үшін құрықталды. Бұған не дейсіз?.. Бұл – к!лік жүргізген әлгі қыздың !зін де, !зге жүргізушілерді де сыйламағандығы. Егер ЖПП қызметкерлері әлгі қызды құрықтамағанда, оның соңы неге апарып соғар еді? *рине, айтып жеткізу мүмкін емес, жол-к!лік апатына! Міне, осыны әнші қыз ешқандай да сезінбей отыр. *йтпесе, ол бұлай жасамаған болар еді. Менің ұсынысым, жалпы жол-к!лік ережесін !рескел бұзған адамдарды оқиға кезінде дереу суретке және бейнетаспаға түсіріп, оны бүкіл жұртқа жария ету қажет. Сонда ғана мұндай бейбақтар тізгінін тартар еді. *йтпесе, айыппұл сал, салма, к!лік жүргізу куәлігінен айыр, айырма, бәрібір! Бұл оларға сабақ болмайды. Демек, жол-к!лік ережесін бұзғандарды жұрт алдында әшкерелеу керек. Туған-туыс, ағайын-таныс, бәрі білсін оның кім екенін. *йтпесе, заңға бағынбайтындарды «ауыздықтау» оңайға түспейді. Сауалнаманы жүргізген Жомарт МОЛДАХМЕТҰЛЫ

2

www.aikyn.kz

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

САЯСАТ

САРАП

МЕРЕЙ

ТҰРАЛАҒАН ТУРИЗМДІ РЕСЕЙЛІКТЕР «ТІРІЛТЕ МЕ?»

ҚАЗАҚ ТЕМІР ЖОЛЫ 110 ЖЫЛДЫҒЫН АТАП ӨТТІ

(Басы 1-бетте)

Алты елде #з #кілдігі бар екенін айтпағанда, #зіне тиесілі 70 ұшағы әлемнің түкпір-түкпірінде емін-еркін ұшып жүрген және қазақстандық фирмаларға қарағанда жолдаманы 20-30 пайыз арзан бағамен ұсынуға мүмкіндігі бар Қазақстандық туроператорлар, мұндай жағдайдың болатынын еш күтпепті. Олар ресейлік туроператордың жемтігі болып, жұтылып кетуден қорқып отыр. «Ресейліктердің біздің нарыққа кіруі, қазақстандық туроператорлардың жұмысына к#п ықпал етеді. Нағыз мықтылар ғана олардың бәсекесіне т#теп бере алады. Ал т#мен сатылардағылардың күн к#руі неғай был. +йткені ресейлік туроператордың ұсынатын бағалары біздікілерден әлдеқайда арзан. Осыдан кейін біз #з жоспарларымызды түбегейлі #згертуге мәжбүр міз. Бізге мықты бәсекелес келе жатыр» деген қазақстандық туристік агенттіктің #кілі Sсел Қозыбағарова ресейлік туроператордың Қазақстанға келуі ел қазынасына еш пайда әкелмейтінін айтады. Бұл түсінікті де, #йткені ресейлік компания тапқан пайдасының салығын Ресейге құяды. Туристік кластер Үкіметтің назарынан тыс қалды деп ешкім #кпе айта алмайды. Тіпті күні кеше ғана 2020 жылға дейінгі мерзімді қамтитын бағдарлама қабылданды. Бірақ олардың бірде-бірі тұралап қалған саланың күре тамырына қан жүгірте алмады: Бұл сауалға кәнігі сарапшылар: «Қазақстандағы туризм саласының дамымай отыруына қазіргі экономикалық және қаржылық дағдарыс емес, кәсіпкерлерді қылбұраудай бұрап, жегенін желім, етіп отырған, салмағы ауыр салық кі нәлі» деп

жауап береді. Осы с#здің астарына тереңірек үңілсек, онда мысқалдай болса да шындық бар екендігіне к#з жеткізуге болады. Мамандар “Салық Кодексіне енгізілген жаңа ереже отандық туристік ұйымдардың жұмысына кері әсер етіп отыр. +йткені салықтың негізгі салмағы ең алдымен, іс-әрекеті туристік сектормен байланысты кәсіп керлердің иы ғына түседі. Атап айтқанда, туристік салада табылған пайданың 20 пайызын салық алымы ретінде отандық турфирмаларға т#леуге тура келеді. +йткені туристер мен шетелдік туроператорлар қосымша шығынға батқысы келмейді. Соның салдарынан қазақстандық турфирмалар не клиенттерге #здері к#р сет кен қызмет бағасын #сіруге, не заңды бұза отырып салық т#леуден қашқақтауға мәжбүр болады» дейді. Бүгінде дүниежүзі бойынша туризм саласынан ел бюджетіне түсетін қаржы мұнайдан түсетін табыстан кейінгі екінші орында тұрғанын ескерсек, бұл саланы дамыту — бүгінгі күннің талабы.

– Шындығына келсек, елдегі туризмнің дамымай отырғандығына ең басты себеп — Үкіметтің бұл саланы дамытуға бел шешіп кіріспей отырғандығы. Бұған биліктің туризмді экономиканың кірісті бір саласы деп қарамай келе жатқандығын, осы салаға бейімделген білікті мамандардың тым аздығын, аталған салаға қажетті инфрақұрылымдардың әлсіздігін қоссаңыз, мәселенің қаншалықты #зекті әрі уақыт күттірмей қолға алуды қажет ететін маңызды шаруа екенін бағамдай аласыз. Бұл мәселе, әрине, Парламент қабырғасында болмаса, басқа жерде шешіле қояры күмәнді, – дейді саясаттанушы Расул Жұмалы.

САПАР Қазақстан Республикасы Парламент Сенаты әлеуметтікмәдени даму және ғылым комитетінің төрағасы Ақан Бижанов депутаттардың аймақтарға сапары аясында Алматы қаласында еңбек ұжымдарымен және білім, ғылым, бизнес өкілдерімен бірқатар кездесулер өткізді. Бұл туралы Сенаттың баспасөз қызметі хабарлады.

СЕНАТОРЛАР ХАЛЫҚПЕН ЖҮЗДЕСТІ Кездесуде индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының іске асырылу нәтижелері мен к#рсеткіштері және Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясын жүзеге асыру міндеттері мен оның орындалуы барысы талқыланды. «Келет» Акционерлік қоғамының ұжымымен, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Экономика институтының және S.Қастеев атындағы мемлекеттік #нер мұражайы қызметкерлерімен кездесуінде Еура зиялық экономикалық одақ шеңбері аясындағы дамудың тиімділігі туралы айтқан сенатор Ақан Бижанов «Мемлекет басшысы атап к#рсеткендей, ЕАЭО жаңа жаһан дық инновация және трансұлттық бизнес орталығы болуға тиіс, сонда қазақстандық #німдердің, капиталдың, жұмыс күштерінің еркін қозғалысы, бірлескен кәсіпорындар құру, сонымен қатар, байланыстарды күшейту мүмкін болады және осының барлығы ел экономикасының дамуына оң ықпал етері анық» деді. Сонымен қатар, Алматы қаласының индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы және жұмыспен қамту мәселелері бойынша қалалық мәслихат депутаттарының және әкімдік #кілдерінің қатысуымен кездесуде «Еліміздің индустриалды-инновациялық дамуын жүзеге асыру үшін оңтүстік астананың кәсіпорындары белсенді жұмыстар атқарып отыр. Оған мегополистегі әлеуметтік-экономикалық даму дәлел бола алады. Сонымен қатар Парламент Сенаты Қаржы және бюджет комитетінің т#рағасы Рашит Ахметов пен Сенат депутаты Ерболат Мұ-

қаев Батыс Қазақстан облысының Шыңғырлау ауданында болып, халықпен жүздесті. Кездесу барысында Сенат депутаты Рашит Ахметов Еуразиялық экономикалық одақтағы Қазақстанның іскерлік белсенділігін арттыруда Ресеймен шекаралас жатқан Шыңғырлау ауданының маңызды р#л атқару мүмкіндігі бар екендігін атап #тті.

– Экономикалық дамуымыз, #ркендеуіміз, к#п жағдайда біздің айналамыздағы әлеммен қаншалықты тиімді ынтымақтастық байланыста болуымызға байланысты екені анық. Еуразиялық экономикалық одақ – осы мүмкіндікті жүзеге асыру механизмін қамтамасыз ететін, ортақ мүддеге қызмет ететін аумақтық экономикалық интеграциялық халықаралық ұйым. Бұл орайда шекара маңындағы аумақтардағы шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында #зара тиімді #ңіраралық байланыстарды орнату, #неркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс және тағы басқа салаларға инвестиция тарту ерекше маңызды. Ресей шекарасына жақын жатқан Батыс Қазақстанның іскер ортасы бизнесін осы аумаққа алып шыға бастаса, аймақтың дамуына үлкен үлес болары с#зсіз, – деді Р.Ахметов. Сондай-ақ Сенат депутаттары #ңірлік даму саясатының басты бағыттарының бірі – шекаралық ай мақтардың әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету екендігіне, бұл бағытты жүзеге асыруда шекаралық аймақтардың жағдайын жақсарту, олардың #зекті мәселелерін шешу басты міндет болып саналатынын баса айтты. Еркін ҚАЛДАН

Осыдан 110 жыл бұрын қазақ даласына тартылған темір жолмен жүріп өткен алғашқы пойыз Орынбор мен Ташкенттің арасын жалғады. Содан бері өткен ғасырдан астам уақыт ішінде қазақ темір жолының тарихында есімдері алтын әріптермен жазылар тұлғалар өтті. «Жол – өмір» деген шығыс пәлсапасына сүйенсек, теміржолшыларды өмір сыйлаушы қауым десе де болғандай. Міне, осы қауым кеше кәсіби мерекесі мен Қазақстан темір жолының 110 жылдық мерейтойын атап өтті. Бұл күні ел темір жолының дамуына сүбелі үлес қосқан теміржолшылар саланың мәртебелі марапаты «Құрметті теміржолшы» белгісіне ие болды. Халима БҰҚАРҚЫЗЫ Астана

Мерейтойға арналған салтанатты жиынға теміржолшы-ардагерлер мен үздік қызметкерлер, сондай-ақ Sзірбайжан, Ресей, +збекстан мемлекеттерінің темір жол әкімшілігі #кілдері қатысты. Теміржолшыларды т#л мерекелерімен Мемлекет басшысы да құттықтады. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың құттықтауын Премьер-министрдің бірінші орынбасары Бақытжан Сағынтаев оқып берді. Елбасы «Қазақстан темір жолы» ұлт-

тық компаниясының бүгінгі таңда қаржы айналымы және ел экономикасының инфрақұрылымдық негізін қалаушы және қамтамасыз етуші жетекші корпорациялардың біріне айналғанын, компания жүк айналымы бойынша әлемдік ірі жетекші компаниялардың ондығына енетінін айырықша атап #тіпті. «Саланың ардагерлеріне ұрпақтар сабақ тастығын сақтап, еңбек династияларын қалыптастыруға қосқан үлестері үшін ал ғысымыз шексіз. Бұл дәстүрді теміржолшылардың жаңа буыны лайықты түрде жалғастырып келеді» делінген Мемлекет басшысының құттықтауында. +з кезегінде с#з алған «ҚТЖ» ҰК» АҚ президенті Асқар Мамин «ҚТЖ» ҰК» АҚ

#зінің 110 жылдық мерейтойын темір жол, әуе, теңіз к#лігімен Азия мен Еуропаны жалғайтын ұлттық к#ліктік-логистикалық холдингі дәрежесінде қарсы алып отырғанын тілге тиек етті. «Қазақстанның #з алдына ел болып Тәуелсіздігін алуы темір жол саласының дамуына зор серпін берді. Дербес мемлекеттігіміздің алғашқы жылдарында Алтын сарин – Хромтау, Шар – +скемен құрылысы жүзеге асырылды. Соңғы бес жылда Жетіген – Қорғас, Бейнеу–Түркіменстанмен мемлекеттік шекара темір жол желілері іске қосылып, Астанада тепловоз, электровоз, «Тұлпар-Тальго» зауыттары #з жұмысын бастады. Биылғы тамызда Жезқазған – Бейнеу, Арқалық

– Шұбарк#л жаңа темір жол желілері құрылысын аяқтауды жоспарлап отырмыз. Міне, мұндай алып жобаларды жұмысшылардың жігерлі күш қуатынсыз атқару мүмкін емес. Қазіргі таңда Қазақстан темір жолында 160 мыңнан астам адам еңбек етеді. Соған орай, Ұлттық компанияда шалғай станцияларда тұратын еңбеккерлер мен жастарға арналған әлеуметтік жобалар тың қарқынмен жүзеге асырылуда. Осы бағдарламаға орай екі мыңға жуық теміржолшы баспаналы болса, олардың үштен бірі жас отбасылары. Бұл саланың дамуына қосқан үлестеріңізге орай, әрқайсыңыздың еңбектеріңіздің бағаланатындығын к#рсетеді. Бүгінгідей мерекеде баршаңызға еңбекте табыс, зор денсаулық, отбастарың ызға береке, бірлік тілеймін!» деді компания президенті. А.Маминнің айтуынша, ұлттық компанияның стратегиялық бағдарламасында Ляньюньган, Гонконг, Чуньцин, Сиань, «Қорғас –Шығыс қақпасы АЭА», Ақтау теңіз портын жалғап, к#ліктік-логистикалық орталықтар мен терминалдарды құрып, барлық жүктерді шоғырландыру қарастырылып отыр. Ұзақ мерзімге белгіленген жоспарлар 2020 жылдары Қазақстанның транзиттік әлеуетін жылына 36 миллион тоннаға жеткізуге мүмкіндік береді деген үміт бар. Мереке қарсаңында пойыз қозғалысы қауіпсіздігін ұйымдастырудағы кәсіби біліктілігі мен шеберлігі үшін 600-ден астам теміржолшы «Құрметті теміржолшы» атағы мен түрлі марапаттауларға ұсынылды. Саланың үздіктері мен ерекшеленген серіктестері «Қазақстан темір жолына 110 жыл» т#с белгісімен марапатталды.

МӘСЕЛЕ «Әр ауылдың айналасында ескі тракторлар мен техникалар тот басып, үйіліп жатыр. Тұтас молалар... Онда балалар ойнайды. Сонда апарып, қоқыстарды лақтырады. Мұнымен кім айналысады? Кім оларды тазалап, орнын көгалдандырады?» Осыдан бірнеше жыл бұрын сенаторлар Үкіметке осындай сауал қойып, сұрау салған болатын. Енді Кеңес кезінен қалған, көңілді құлазытқан бұл көріністер келмеске кетуі мүмкін. Кеше ел Үкіметі Қазақстандағы МТС-терді қайта жаңғыртатындарын жария етті.

КРЕДИТ-БҰҚА КӨЗ ҚҰРТЫНА АЙНАЛДЫ

Айхан ШӘРІП Бұл мәліметті Президент жанындағы Орталық коммуникациялар орталығындағы журналистермен кездесуде «ҚазАгро» холдингінің басқарма т#рағасының орынбасары Қайрат Айтуғанов хабарлады.

– Бұл тақырып #те #зекті,–деді ол. – Қазір жүргізіліп жатқан түгендеу-инвентаризация нәтижесінде 5 миллион гектардан артық ауыл шаруашылығы жерінің пайдаланылмай жатқандығы анықталды. Биылғы жылы біз «Тың к#терудің» 60 жылдығын мерекелейміз. Ал содан 60 жыл #ткенде, Қазақстанға «екінші тыңды к#теруге» тура келіп отыр. Біз талдау жүргіздік: әлгі 5 миллион жай жатқан жердің 2,5 миллионы – ұсақ және орта фермерлік шаруашылықтар жалға алған телімдер екен. +йткені оларда осы жерлерді айналымға енгізу үшін тұқым да, техника да жоқ. Ел Үкіметі тығырықтан шығар жолды #ткен тәжірибеден іздепті: «Проблеманың шешімі – «машина-технологиялық» немесе «машина-тракторлық стансаларды» құру,– деді Қ.Айтуғанов, – Бүгінде Қостанай #ңірі #тініш жасап отыр. Жұмыс Қостанай облысының Қостанай ауданында жүреді. Бірақ біз бұл іске биылғы наурыз айында-ақ кіріскенбіз, бірінші МТС қазір бар, ол пилоттық жоба «К#кшетау МТС-і» деп аталады және Зеренді ауданы аумағында орналасты». «ҚазАгро» басшылығының #кілі бұл жобаның табысты болғанын мәлім етті. Тәжірибені бүкіл Қазақстанға жаю үшін Ауыл шаруашылығы министрлігі мен ұлт тық холдинг аграршыларға және басқа да мүдделі тұлғаларға сауын айтуда: алдағы сәрсенбіде екі күн бойы (6-7 тамыз аралығында) Зеренді ауданында арнайы кеңес #ткізіп, жобаның таныстырылымын ұйымдастырмақ, оларды қызықтырған барлық сұрақтарға жауап бермек. Оған сондай-ақ Ақмола, СҚО, Қостанай және Қарағанды облыстары әкімдерінің орынбасарлары қатысатын болады. «МТС – барлық дерттен құтқарар дауашы емес, бірақ бүгінде бұл иесіз, күтім-

сіз қалған жерлерде ауыл шаруашылығы #ндірісін жаңғырту жолындағы нақты қадам болмақ» деп түйді Қайрат Айтуғанов. Ел Үкіметі Елбасының ет экспорты к#лемін алдағы жылдары 60 мың тоннаға дейін жеткізу тапсырмасын орындау үшін сиыр шаруашылығын дамытуға серпін беруге жан салуда. Осы мақсатта асыл тұқымды ірі қара мал #сіруді қолға алған қазақстандықтарға мемлекет жақсы субсидия ақша береді. Егер етті-сүтті асыл тұқымды сиыр #сіріп, «мемлекеттік сыйақы» алуға к#ңіліңіз құласа, бірақ шетелден әкелуге қаржыңыз жетпесе, арнайы бұқаларды жалға немесе кредитке ала аласыз!

– 30 сиырға 1 асыл тұқымды бұқа керек. Бұл бұқалардың бірінші партиясын біраз жыл бұрын «KazBeef» қазақстандық-америкалық компаниясы алып келген болатын, ол Ақмола облысының Мамай ауылында орналасқан. Қазір мұндай шаруашылықтардың саны жеткілікті. Жалпы, шетелден асыл тұқымды мал тасу к#лемі жыл #ткен сайын азайып келеді. +йткені ішкі нарық біраз қанықты. Бүгінде репродуктор-шаруашылықтар басқа фермерлерге асылдандыруды ұсынады. Біз осы іске кредит береміз. Бұл – бұқалар сатып алуға арналған әмбебап құрал, – деді Қ.Айтуғанов. Бір айта кетер жайт, «KazBeef» бірлескен кәсіпорнын «KazMeat» компаниясы 100 жылдан астам тарихы бар америкалық «Global Beef» компаниясымен бірлесіп

құрыпты. Содан олар АҚШ-тағы Солтүстік Дакота штатынан етті, жоғары #німділікті Герефорд және Ангус тұқымды ірі қара малдарын әкеп, Ақмолаға жерсіндіріп, #сіре бас таған. «ҚазАгро» мәліметінше, осы «ҚазБиф» 2013 жылы небары 40 асыл тұқымды бұқа сатып алыпты. Ал биыл #згеге #ткізген бұқаларының санын 400-ге жеткізген! Шетелдік асыл тұқымды бұқалар қолжетімді бола түсіпті. «ҚазАгро» басшылығының ақпарынша, егер былтыр жатжұрттық тірі бұқа етінің әр келісі шартты түрде 1200-1500 теңгеден сатылса, қазір репродукторлардан 880-900 теңгеден табуға болатын к#рінеді. +зінің «тексіз» сиырынан асыл тұқымды бұзау алғысы келетін фермерлердің іс-қимылының жаңа сценарийi мынадай: «Тіпті фермердің қажетті қаржысы болмаса да, ол репродуктор шаруашылыққа барады, ұнаған бұқаны таңдап алады. Олардың салмағы орташа есеппен 350 келі. Яғни 300-310 мың теңге тұрады. Сол бұқаны біз арқылы кредитке иеленгеннен кейін, фермер субсидия алуға құжаттар тапсырады. Сонда мемлекет бұқа құнының 50 пайыздан астамын #теп береді. Нақтырақ айтқанда, 154 мың теңгесін қайтарады. Осылайша, ол кредитінің шамамен жартысын жабады» деді «ҚазАгро» басшысының орынбасары. Холдингтің жоғары лауазымды #кілі биыл Қазақстанда нан бағасының қым-

баттамауға тиістігін мәлімдеді. Журналистер к#рші Ресейдің елімізден астықты к#птеп әкетіп жатқандығына алаңдаушылық білдіріп, «Бұл #зіміздегі тапшылыққа әкеп соқпай ма?» деп сұрастырған. АШМ мамандары «биыл 17-17,5 миллион тонна астық жинаймыз» деген болжам айтқан-ды. Бірақ енді күздегі нәтиже қандай боларын болжау қиындапты.

– Солтүстік #ңірлерде бұрын болмаған жауын-шашын жауып жатыр. Қазақстаннан Ресейге астық жіберілуде, былтырмен салыс тырғанда, к#лемінің қаншалықты артқанын айта алмаймыз. Себебі «Азықтүлік корпорациясы» РФ-ге к#п астық сатып жатқан жоқ. Жекелер #з шарттары бойынша артуда. Жыл аяғында мәліметтер белгілі болады. Біздің астықтың сапасы Ресейдікінен жоғары. Мәселен, Мәскеудегі 4 б#лке нанның біреуі – Қазақстан астығынан жасалған!–деген «ҚазАгро» басқарма т#рағасының орынбасары #з елімізде астық тапшылығы жоқтығын баяндады. «Керек болса, Үкімет «ҚазАгро» арқылы астықпен қолдайды. +ткен жылы Үкімет қаулысымен «Азық-түлік корпорациясының» резервінен 1 миллион тоннадан астам арзандатылған бидайды ұнға жіберіп, әлеуметтік нан бағасының #спеуіне қол жеткіздік. Биылғы жылы да мемлекет субсидиялауда. Sлеуметтік нан бағасы қымбаттамады» деді Қайрат Айтуғанов.

www.aikyn.kz

3

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

ҚОҒАМ АПАТ

ЕЛБАСЫДАН ШЕН АЛҒАН ЕРКЕБҰЛАН Осыдан біраз бұрын Астанада Қорғаныс министрлігіне қарасты Радиоэлектроника және байланыс әскери-институты мен Құрлық әскерлері әскери институтының, Ұлттық Қауіпсіздік комиеті Шекара қызметі академиясының, Төтенше жағдайлар министрлігі Көкшетау техникалық институтының, Ұлттық ұлан әскери институтының бір топ түлектері – оқу үздіктеріне Қазақстан Қарулы Күштерінің Бас қолбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев салтанатты жағдайда лейтенант әскери шенінің погонын тапсырған-ды. Міне, солардың арасында Жамбыл облысы, Байзақ ауданының тумасы жас офицер Еркебұлан Сүйенішбеков те бар еді. Жомарт МОЛДАХМЕТҰЛЫ Балалық бал дәурені Еркебұланның әлі есінде. Ол сол бір балғын кезінде алдыңғы буын ағалары әскерден келгенде, олардың әскери фуражкасы мен бешпентін киіп алып, құрбы-құрдастары алдында құдды әскери адамдарша аяғын биік к#теріп, кеудесін кере ұстап, нық адымдап жүргенді қатты ұнататын. +йткені оған бала жастан әскерилердің темірдей тартылған түр-тұрпаты, оқалы киімдері, тіпті жүріс-тұрыстарына дейін қатты ұнайтын.

8лі есінде, теледидардан әскери парад берілген күні салтанатты жиын аяқталғанша тапжылмай тамашалайтын. 8скери-қару жарақ тиелген бронетранспортерлер бірінен соң бірі к#з алдынан тізіліп #ткенде, айрықша күйге б#ленетін.

8скери адам болсам ғой деп қиялдайтынды. Еркебұлан Н.Киікбаев атындағы орта мектепті ойдағыдай тәмамдағаннан кейін #зінің мақсаты – әскери маман болу екенін, ата-анасына ашық айтып жеткізді де. «Арман алдамайды» деген емес пе! Жастайынан «сегіз қырлы бір сырлы» болып ержеткен Еркебұлан ер-азаматтар арасында ұйым дастырылған «Жігіт

сұлтаны» байқауында талай рет бас бәйгені жеңіп алды. Ерке бұлан Қорғаныс министрлігінің Алматы қаласындағы әскери институтының шет тілдері б#ліміне оқуға түсті. Екінші курстан бастап, ол оқуын Құрлық әскерлерінің әскери институтында жалғастырды.

– Мен қарапайым отбасында туып#стім. Атам Жарқынбек Сүйенішбеков – #ткен ғасырдың жетпісінші және сексенінші жылдары аймаққа танымал шопан болған адам. 8жем Тұрсынкүл екеуі тоғыз бала тәрбиелеп #сіріп, олардың барлығын еңбекке үйретті. Ал әкем Ерғали – жүргізуші, анам Гүлнар – мемлекеттік қызметкер. +зім отбасының тұңғышымын және тәуелсіздіктің құрдасымын. Басты мақсатым – тәуелсіз елімнің к#к байрағы

астында кең байтақ жерімізді қорғай білетін жауынгер болу еді. Бұйыртса, сол арманыма қол жеткізгендеймін, – дейді жас офицер Еркебұлан Сүйенішбеков. Құрлық әскерлерінің әскери институтын қызыл дипломмен бітірген Еркебұланның #мірінде биылғы жыл ұмытылмастай болып қалды. Себебі сол, Ер ке бұлан Елбасы, Қазақстан Қарулы Күштерінің Бас қолбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың қолынан алғаш рет офицерлік погонды салтанатты жағдайда алып, ұлан-асыр қуанышқа б#ленді. Осы салтанат туралы Еркебұланның #зі: – Жылқы жылы менің ғұмырымда мәңгі ұмытылмастай болып қалды. Біріншіден, әскери оқу орнын үздік бітіріп, «Үздік бітіргені үшін» т#сбелгісімен марапат-

талдым. Екіншіден, Ұлт К#шбасшысы, Елбасы бірнеше жоғары әскери оқу орнын үздік бітірген он екі түлекті арнайы қабылдап, үлкен алаң – «Атамекен» этно мемориальдық кешені жанындағы Мемл е к е т т і к Ту т і г і л г е н а л а ң д а б а р ш а жұрт шы лықтың к#зінше бізге әскери шеннің погонын салтанатты жағдайда тапсырды. Бұл – мен үшін үлкен зор мәртебе! – дейді жас офицер Еркебұлан Сүйенішбеков . Ана тілі қазақ тілі мен орыс тілін еркін меңгерген – жас офицер –ағылшын және француз тілдерін бір адамдай жақсы біледі. Мұның #зі еліміздің Қорғаныс саласы мамандарының шетелдердегі әріптестерімен игі ынтымақтастық орнатуына айқын жол ашады деген ойдамыз.

КӨЗҚАРАС

САНКЦИЯНЫҢ ҚАЗАҚСТАНҒА «САЛҚЫНЫ» ТИЕ МЕ? Еуроодақ мінез танытты. Бұған дейін АҚШ-тың айтқанына көнгісі келмей, біраз бұлтақтаған. Онда да саясаткерлер емес, өндіріс басшылары. «Ресейге қарсы санкция жариялайтын болсақ, ол елдің ғана емес, өзіміздің де экономикаға үлкен соққы болады» деп қарсылық танытып келген. Бірақ саясат өз дегенін істеген сынды. Сонымен АҚШ бастап, Еуроодақ қостап, Ресейге үшінші кезең аталатын санкцияның алғашқы тетіктерін іске қосты.

Сейсен ӘМІРБЕКҰЛЫ Бұл –энергетика, қаржы және #ндіріс салаларын құрсаулау. Қысқасы, сонау қырғи қабақ соғыстан кейін Батыстың Ресейге қарсы қолданып отырған аса ірі шарасы. Санкция қорғаныс, қару-жарақ, қос мақсатта қолданылатын құрал-жабдықтар, сонымен қатар, мұнай саласын жаңартатын технологияларға да байланысты. Қысқасы, Ресейге қысым бұрынғыдан да күшейді. Егер Мәскеу Украинаны б#лшектегісі келіп жатқан жасақшыларды қолдап, оларды қарумен қамтамасыз ете беретін болса, санкцияның салалары тағы да кеңейе бермек. Десек те, соңғы бірер күнде жарияланған санкцияның #зі Ресейге аса ауыр тиейін деп тұрған сынды. Еуроодақтың есебінше, осы қолданылған шаралардан Ресей 100 миллиард доллардың үстінде зиян шекпек. Бірақ бұл әлі басы болса керек. Ары қарай жағдай тіпті қиындай бермек. Халықтың күнк#рісі, тұрмысы т#мендейді. Бұл #з кезегінде әлеуметтік жарылыстарға алып келуі мүмкін... Жұрттың Батыспен текетіреске келіп отырған билікке деген наразылығы артады, мұның арты түрлі толқуларға алып келмек. Батыстың күткені де осы. Кейбір сарапшылар Еуроодақтың #зі де 100 миллиард доллар к#лемінде зиян шегеді дегенді алға тартуда. Солайы солай болғанымен, алдыңғы қатарлы технологиясы бар кәрі

құрлық мемлекеттері үшін 100$ миллиард онша к#п ақша емес. Ал ол ақша – Ресей үшін қомақты қаржы. Бір жылда ол елдің эко номикасы осыншама ақ ша дан қағылатын болса, онсыз да шатқаяқтап отырған эконо микасы күй реп қалмаса да, үлкен зардапқа тап болары анық. Ресей осындай халге душар болып жатса, онымен серіктес, одақтас (Кедендік одақ, Еуразиялық экономикалық одақ) болып отырған #зге ТМДның елдері не болмақ? Соның ішінде Қазақстанның хал-күйі ше? +йткені Ресейге қарсы іске аса бастаған қаржылық, экономикалық һәм к#мірсутегі саласына байланысты санкция Қазақстанға әсер етпейді деп томпиып отыра беруге бола ма? Жоқ. Содан болар, кеше Елбасы Ресей Пре зиденті Путинмен Еуразиялық экономикалық одақтың болашақтағы хал-жайы және Украинадағы жағдайға байланысты телефонмен әңгімелесті. Одан тыс Премьер-министр К.Мәсімов, Президент 8кімшілігінің басшысы Н.Нығматулин және Президенттің к#мекшісі Е.Орынбаевпен бірлесе отырып, Украинадағы ішкі саяси ахуалдың және сонымен байланысты халықаралық оқиғалардың отандық экономиканың дамуына ықпал ету ықтимал дығының түрлі аспектілерін талқылады. Мұның бәрі жайдан-жай болмаса керек-ті. Ал сарапшылар не дейді? Сайын БОРБАСОВ, саясаттанушы: – Біздің экономикамыз Ресеймен тым тығыз интеграцияланған. Ол ел де, біз де –

әзірге шикізат отанымыз. Экономикамыз ұқсас, әлеуеті де деңгейлес. 8рине, Батыс мемлекеттерінің Ресейге қарсы жариялаған санкциясы белгілі бір деңгейде бізге әсер ететіні белгілі. Оны ешкім жоққа шығар алмас. 8сіресе, мұнай-газ саласы зиян шегуі мүмкін. +йткені біздің ел экспорттайтын к#мірсутегі отынының біраз б#лігі осы Ресей арқылы сыртқа шығарылады. Соған кері әсер бермек. Жағдайдың бұлай болғаны мәселен, Қытайға тиімді. Қазір де Қытайдың Қазақстан экономикасында алатын орны салмақты. Егер Ресей әлсі рей тін болса, Қытай #з мүмкіндігін елімізде арттыра бермек. Десек те, артық үрейге жол бермеу керек. Елімізде экономикалық коллапс болып, күйреп қалуымыз мүмкін емес. Эко номикамыз белгілі деңгейде қорғалған. Бірақ Ресейде баға шарықтаса, бізде де к#терілері хақ. Бұл халықтың әл-ауқатына әсер етері анық. Оны жоққа шығара алмаймын. Ілияс ИСАЕВ, қаржыгер-сарапшы: – Батыс бәрін есептеп қойған. Сол бойынша Ресейге қарсы кезең-кезеңмен санкция жариялап жатыр. Кейде санкцияның зардабы ашық соғыстан да қиын.

Жұмыссыздық, инфляция, тауардың қымбаттауы халықтың толқуына алып келеді. Ал содан кейін халықты тоқтатып к#р. Оңай емес. Батыс соны сезеді. Украинадағы жағдайды бетке ұстап, Ресейді қалайда әлсіретіп тастамақ. Бізге әсері болады. Мәселен, тек қорғаныс саласын алайық. Қазақстан Ұжымдық Қауіпсіздік Шарты ұйымының мүшесі. Қару-жарақ, әскери техниканы, негізінен, Ресейден аламыз. Ал Батыс Ресейдің осы қорғаныс саласына санкция салуда. Техникаға керекті кейбір құрал-жабдықтарды Мәскеу Еуропа елдерінен алады. Енді олар Ресейге бермейтін болды. Бұл ол елдің қорғаныс саласына кәдімгідей соққы. Соңғы үлгіде қару-жарақ жасау мәселесі кешеуілдейді. Демек, жақсы әскери техниканы алдағы уақытта біз Ресейден ала алмаймыз. 8сері бар ма, бар. Сол секілді қаржы саласы да. Қазақстанда Ресейдің үш-т#рт банкі жұмыс істейді. Халық пен #ндіріс орындарына несие беріп отыр. Осы Ресей банктері енді Батыстан арзан несие ала алмайды. Демек, олардың да халыққа берері болмайды. Бұл да белгілі бір деңгейде елдің тұрмысына әсерін тигізбек.

17 шілдеде Талғар қаласы мен ауданның тау бөктерінде орналасқан елдімекендерінің тұрғындары әбігерге түсті.

СЕЛДЕН КЕЛГЕН ШЫҒЫН ЕСЕПТЕЛІП ЖАТЫР

Табиғи апаттың зардаптары тұрғындарға да біраз қиындық әкелгені анық. Соған шыдай алмаған тұрғындар арасында «билік тарапынан ешқандай шара қолданылмай отыр» деген де әңгіме туындаған еді. Бірақ аудан, облыс басшылығы жағдайды бірден сараптап, алғашқы күннен бастап апат зардаптарын жою, тірлікті қалпына келтіру және тұрғындарға к#мек к#рсетуді ұйымдастырды. Оқиға орнына облыс әкімінің #зі келіп, сол жерде арнайы жұмыс штабын құрып, оған жетекшілік етуді #зінің орынбасары Тынышбай Досымбековке тапсырғаны да есімізде. Одан бері біршама жұмыстар атқарылды. Ауызсу құбырының істен шығуына байланысты, ол қалпына келтірілгенше елдімекендерге таза су тасымалы жолға қойылды. Маралсай шатқалындағы лагерьдегі балалар қауіпсіз жерлерге к#шірілді. Күні кеше тасқын болған аймаққа арнайы келген жұмыс штабы жетекшісінің орынбасары Талғат +мірәлиев бастаған, «Нұр Отан» партиясы Алматы облыстық филиалы т#рағасының бірінші орынбасары Ерғазы Қошанбеков пен аудан әкімі Райхан Садықова, «Медиахолдинг «Жетісу Ақпарат» АҚ т#райымы Гүлжиян Сүлейменова және бұқаралық ақпарат құралдары басшылары, жауапты сала мамандары қостаған арнайы топ келелі кеңес #ткізіп, су тасқынының салдарын жою мен халыққа атқарылып жатқан жұмыстар жайын жеткізу мәселелерін талқылады. Талғар ауданының тыныстіршілігін бес саусақтай білетін Талғат 8бенұлы облыс әкімі басты назарға алып отырған су тасқынының зардаптарын жою жұмыстарының т#рт бағытын тарқата айтты. Біріншіден, Талғар қаласы мен Қызылқайрат, Белбұлақ селолық округтеріне қарасты елдімекендерді ауызсумен толықтай қамтамасыз ету, екіншіден, қираған жолды аршып, тазалау, үшіншіден, ауылшаруа шылық салалары мен баубақшаға су беретін канал к#зін тазалап, іске қосу, т#р тіншіден, тасқын су шайып кеткен Жаңашар б#гетін қалпына келтіру жұмыстарын жүйелі түрде атқару қажеттігі атап к#р сетілді. Кезек күттірмей атқарылатын бұл жұмыстарға қыруар қаржы қарастырылып, мердігерлермен келісімшарт жасалынуда. Журналистер қауымы саяхатшылар үшін әзірге жабық тұрған Маралсай

шатқалына барып, жағдаймен жете танысты. Талғар #зенінің тал түсте асау мінез танытуынан кейінгі к#рініс әлі к#ңілсіз екен. Үлкенүлкен қойтастардың жиі алдынан шығуы тасқынның күшті болғанын аңғартады. Тамырымен қопарыла құлаған алып қарағайлар мен шыршалар да әлі сұлап жатыр. Жолдан аяқ алып жүру қиын. Ауыр техникалар тынымсыз жұмыс жасауда. Таудан құлаған алып тастарды жиыстырып, арнаны аршуға шынжыртабанды трак торлар, оны сыртқа шығаруға «КамАЗ» к#ліктері жұмылдырылыпты. Тасқынның кесірінен Талғар қаласы мен Қызылқайрат, Бірлік, Талдыбұлақ, Алмалық, Алмабақ сынды елдімекендердің тұрғындары ауызсусыз қалып, қиындық к#руде. Облыс бюджетінен су құбырларын қалпына келтіруге 30 млн теңге, жолды ж#ндеуге 60 млн теңге, бұдан б#лек ауылшаруашылық мақсатына пайдаланылатын каналдарды тазартуға 164 млн теңге қаржы б#лініп, ж#ндеу жұмыстарын екі апта аралығында аяқтау тапсырылыпты. Электр бағаналары орнатылып, жарық іске қосылды. Сол Талғар #зенін Оң Талғар #зеніне қосатын ұзындығы 700 метрлік су құбыры жасалуда. Сол Талғар #зеніндегі бас су қоймасына бірнеше техника мен адамдар тартылып, #зеннің құмтасын тұндырып, тазарту жұмыстары атқарылуда. Қазіргі күні Талғар қаласы мен елдімекен тұрғын дарын ауызсумен толықтай қамтамасыз етуге Еңбекшіқазақ, Қарасай, Іле аудандары к#мекке келіп, су тасымалдайтын к#ліктер жіберіпті. Десек те, ауызсумен қамтуда қиындықтардың бары рас. Арнайы кесте жасалып, таңғы 8-ден кешкі сағат 11-12-ге дейін арнайы авток#ліктермен ауызсу тарату жұмыстары ұйымдастырылыпты. Қаладағы к#пқабат ты тұрғын үй аулалары мен жеке сек тор ларға к#ше-к#ше бойынша су жеткізілуде. Талғарлық тұрғындарды сумен қамтуға 14 авток#лік жұмылдырылды. Тұрғындардың 40 пайызға жуығы артезиан су к#здерімен қамтылған. Сондай-ақ бау-бақша мен егістікке су апаратын каналдар да тазартылуда. «Спутник», Маралсай» лагерьлеріне баратын электр желілері қалпына келтіріліпті. Селден келген шығынды есептеу жұмыстарымен арнайы комиссия айналысуда. Болат АБАҒАН, Алматы облысы

ҚҰЛАҚТАНДЫРУ АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА Алматы облысы, Қаратал ауданы әкімдігі хабарлайды: Ауыл шаруашылығы 1ндірісін жүргізуге жер учаскелерін жалға беру бойынша конкурс жариялайды. Конкурс 1ткізу уақыты 01.09.2014 ж. сағ. 15.00. Конкурс 1тетін жер – мекенжайы: Үшт1бе қаласы, Құсмолданов к1шесі №21, №2 аудан әкімдігі ғимараты 1-қабат, 3-б1лме Жер учаскелерінің тізбесі: Жер уч. №

Жер учаскесінің қысқаша сипаттамасы (бал бонитеті)

К1лемі, га

СЕНІМ

1

2

3

Жалға Жер учаскесінің орналасқан беру жері (шаруашылық, мерзімі, аудандық орталыққа дейінгі жыл орташа қашықтық) 4

5

1

Жайылымдық 5000 б.б – 5,6

10

Босалқы жерлер Үшт#бе қаласынан 13 км. К#кпекті ауыл. 5 км

2

Жайылымдық б.б – 5,6

1000

10

Босалқы жерлер Үшт#бе қаласынан 27 км. К#кпекті ауыл.22 км

3

Суармалы егістік б.б – 11,89

7

10

Босалқы жерлер Үшт#бе қаласынан 12 км. Ескелді ауыл. 5 км

4

Суармалы егістік б.б – 23,96

10

10

Босалқы жерлер Үшт#бе қаласынан 25 км. Таст#бе ауыл. 2 км

5

Жайылымдық б.б – 2,8

1000

10

Босалқы жерлер Үшт#бе қаласынан 125 км. Алмалы ауыл. 15 км

6

Суармалы егістік б.б – 25,71

15

10

Босалқы жерлер Үшт#бе қаласынан 18 км. Кәлпе ауыл. 2 км

Конкурстық 1тінімдер салынған конверттер Үшт1бе қаласы, Құсмолданов к1шесі № 21–үй, 1-қабат, 3-б1лме аудандық жер қатынастары б1лімінде қабылданады. Конкурстық 1тінімдердің соңғы қабылдау мерзімі: 01.09.2014 ж. сағат 10.00 – ге дейін. Конкурсқа қажетті қосымша деректерді 8(72834) 21045, 79105, 21885 телефон н1мірі арқылы алуға болады.

4

ДӘУЛЕТ ИНВЕСТИЦИЯ

ДАМУ Қазіргі күннің басты талабының бірі – қайта өңдеу, жалпы, өнім өндіру саласына бет бұру. Шығыс Қазақстан облысының Шемонаиха ауданы да бұл үрдістен шет қалып отырған жағдайы жоқ. Үстіміздегі жылдың алғашқы жартыжылдығының қорытындысы бойынша ауданда өндірілген өнеркәсіптік өнім көлемінің жалпы сомасы 19,0 миллиард теңгеге жетті. Салыстырмалы түрде алғанда былтырғы осы мерзімге қарағанда, 127 пайыз артық көрсеткішке қол жеткізіліп отыр. Негізі, әу бастағы жоба-жоспар бойынша осы мерзім ішінде 17,0 миллиард теңгенің өнімін өндіру көзделген. Байқап отырғандарыңыздай, межеден 2 миллиард теңгеге артық өнім алынған. Бұл негізінен, жергілікті тұрғындардың өнім өндіру саласына аса ден қоя бастағанының бір белгісі болса, екіншіден, мемлекет тарапынан жасалып отырған қамқорлықтың, қабылданған түрлі бағдарламалардың оң нәтижесі.

АУДАНДА АУҚЫМДЫ ШАРУА КӨП Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ

– Рас, неркәсіптік ңдеу саласының бойына қан жүгіртуде мемлекеттік түрлі бағдарламалардың қабылдануы зінің жақсы нәтижесін беріп жатыр деуге толық негіз бар, – дейді Шемонаиха ауданының әкімі Амангелді Тоқтаров мырза. – Бірқатар кәсіп орындар «Индустрияландыру картасы» аясына енді. Атап айтқанда, олардың сапында «Восто ксельхозпродукт» ЖШС мен «Триумф Агро» компаниялары бар. «Исток-1» ЖШС-сын сүтпен қамтамасыз ету үшін үстіміздегі жы лы «Камышинское», «Заря», «Отрадное» шаруа қожалықтарымен, сондай-ақ «Исмагулов», «Варже бетян», «Шеслер В.А» жеке кәсіпкерлерімен іскерлік байланыс орнатылған. Олардың басым б лігі қорасындағы ірі қара санын к бейтіп, сіру үшін «Жұмыспен қамту жол картасы – 2020» бағдарламасы шеңберінде жеңілдетілген несиеге қол жеткізген. Ымырамен жасалған тірліктің берекесі болады. Бірлесіп жасал ған әрекеттің нәтижесінде үстіміздегі жылдың алғашқы жартыжылдығында сүт сатып алу к лемі 426 тоннаға жетіп, ткен жылмен салыстырғанда, 2,1 есеге артқан. Мал сіру үшін оған керегі – жемш п. Біртіндеп бұл мәселенің де шешілетін түрі бар. Осы жылы ауыл шаруашылығы т рт түлік малы мен құс және шошқаға құрама жем дайындайтын жаңа кәсіпорын іске қосылды. Бұл зауыт сағатына 25 тоннаға дейін құрама жем дайындауға әзір. Жалпы, ауыл шаруашылығы німдерін ндіру де күн ткен сайын артып келеді. Елімізді экология лық жағынан таза азық-түлік німдерімен қамтамасыз ету де күн тә рті бінде тұр деуге болады. Бұл салада 2426 тонна ет, 21568 тонна сүт, 3903 мың дана жұмыртқа ндіріліп, тұрғындардың ақ дастарқанына ұсынылды. Аудан басшысы Амангелді Жәмелұлының айтуына қарағанда, «Жұмыспен қамту жол картасы – 2020» бағдарламасы бойынша 400 бас шошқа сатып алу к зделіп отыр. Xзірге аналық ірі қара санын 34 пайыздан 40 пайызға арттыру жыл соңына дейін жүзеге асса деген жақсы ниет бар.

600 басқа арналған сүт фермасы құрылысы басталды. Инвестициялық жобаның жауап кершілігі «Заря» шаруа қожалығының мойнында. Жобаның құны 1000 миллион теңгеге тең. Xрине, мұндай қомақты қаражатқа шаруа қожалы-

www.aikyn.kz

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

ғының з күші жетпесі анық. Бұл жерде «ҚазАгроҚаржы» АҚ қаржылай қолдау к рсетіп отыр. Жалпы, ауданда 221,7 мың гектар жер ауыл шаруашылығы мақсаты үшін қарастырылған. Оның 139,4 мың гектары егістік алқап болса, 64,6 мың гектары жайылым, ал 17,8 мың гектары табиғи шабындық жер. Осы күні жерді игеруде техникасыз тірлік тің д ңгеленіп кете қоюы екіталай. Ауданда ауыл шаруашылығы мақсаты үшін жыл басынан бері 35 бірлік жаңа техника, оның ішінде 7 комбайн мен 21 трактор сатып алынды. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың аса мән беріп отырған бір саласы – шағын және орта кәсіпкерлік. Қазіргі таңда бұл ауданда шағын және орта кәсіпкер ретінде тіргелгендер саны – 230. «Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасын іске асыру» б ліміне кіретін Кәсіпкерлікті дамыту картасы әзірленген. Үстіміздегі жылы белсенді жұмыс жасайтын шағын және орта кәсіпкерлікпен айналысушылар қатарын 147-ге дейін жеткізу к зделіп отыр. «Даму – Zндіріс-2» бағдарламасы бойынша «Даму» кәсіпкерлікті қолдау қоры мен екінші деңгейлі банктер арқылы шағын және орта кәсіпкерлікті қаржылай қолдау үшін қайта ңдеу саласында ауданнан ұсынылған бір жоба мақұлданып отыр. Банктен алынатын несиеге «ВК Житница» ЖШС «200 гектар егістік жерді сулан дыру» жобасы жүзеге асатын болады. Ресеймен шекаралас ауданда бүгінде алыс-беріс к бейген. Сондықтан тауар айналымы да артып тұр. Ауыл шаруашылығы, картоп німін алу дамып отыр. Ауданды рге сүйрейтін жобалар жетерлік.

– Біздің мақсат – Елбасы мен облыс басшысы алға қойған тапсырмаларды жедел орындап, халықтың әл-ауқатын арттыру, – дейді аудан әкімі Амангелді Тоқтаров.

Қызылорда облысының таукен металлургиялық кешенін дамыту бойынша «Жол картасы» қабылданды. Бастапқы кезеңде «Шалқия» қорғасын-мырыш кен орнындағы кенішті кеңейту және жылына 4 млн тонна кен шығаратын комбинат құрылысы, «БалаСауысқандық» кен орнындағы кен базасын кеңейту және кен өңдеу көлемін жылына 1 млн тоннаға дейін ұлғайтылады. Қызылорда қаласында қуаттылығы 162 мың тонна төмен-аллюминийлік ферросилиций шығаратын ферроқорытпа зауытының құрылысы секілді ірі жобаларды жүзеге асыру да көзделуде. Бұл туралы «kyzylorda-news. kz» ақпарат агенттігі хабарлады.

– Мұнай, газ, уран секілді шикізатты ндірумен қатар, металлургия саласы ңірлік экономиканың тірегі, ал кейіннен халықтың білікті жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ететін базисіне айналуға тиісті». Бұл туралы облыстық мәслихаттың ХХІХ сессиясында аймақ басшысы Қырымбек К шербаев мәлімдеді. Расында, болашақта Сыр ңірінде металлургия саласы жанданады. Кен орнын ндірумен айналысатын «Шалқия Цинк LTD» ЖШС-ның 100 пайыз үлесі жуырда «Тау-Кен Самұрық» ұлттық компаниясына берілді. Қазір кен орнында финляндиялық инвесторлармен бірге ж ндеу және қалпына келтіру жұмыстары қарқынды жүруде. Алдағы үш жылда құрылыста 945 адам жұмыс жасап, 469 млн АҚШ доллары к лемінде инвестиция тартылады. Кенішті және кен байыту фабрикасының

ІРІ ЖОБАЛАР ІСКЕ ҚОСЫЛАДЫ

бірінші кезеңін 2017 жылдың соңына дейін іске қосу к зделуде. Комбинат сол кезде жылына 2 млн тонна кен ңдеп шығаратын мүмкіндік болады. Ал екінші кезеңін іске қосу 2019 жылға жоспарланған. Комбинат

толықтай жоспарлы ндірістік қуатына кіріскенде, жылына 4 млн тонна кен шығарып, онда 1500-ге дейін жұмысшылар қызмет етеді. Сонымен қатар Сыр ңірінде салынатын

ферроқорытпа зауытының стратегиялық инвесторы белгіленді. Ол – қытайлық ірі мұнай-химиялық «Ningxia Baota Petrochemical Technology Industrial Development Co., Ltd» (Baota) компаниясы. Бұл туралы Қырымбек К шербаев облыстық мәслихаттың ХХІХ сессиясында мәлім етті. Бұл компанияның үлесі 33 пайызды немесе 80 млн АҚШ долларын құрайды.

– Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін дайындадық. Қазіргі таңда жобалық-сметалық құжаттамасы әзірленуде, жыл соңына дейін мемлекеттік сараптамадан ткізіп, құрылыс жұмыстары басталады деген үміттеміз. Бүгінде кәсіпорын құрылысы үшін бұрынғы ЦКЗ орнынан және Қызылорда ТЭЦ-не қарасты аймақтан (50 гектар) жер учаскесінің ресімделуі жүріп жатыр, – деді Қырымбек К шербаев. Зауыт іске қосылған уақытта мұнда 700ге жуық адам жұмыс жасайтын болады.

– Ферроқорытпа зауытын бағасы 1 КВт/ сағаты 6 теңгеден жоғары болмайтын 200 МВт к леміндегі электр қуатпен қамту қажеттігін ескере отырып, ТЭЦ-ті жаңғырту жұмыстарын қамтамасыз ету қажет. Бұл да оңай шаруа емес, алайда оны тез арада шешуі міз қажет, – дейді ңір басшысы Қырымбек К шербаев. Еркін ҚАЛДАН

ҚАРЖЫ НАРЫҒЫ

ӨСІМҚОРЛЫҚТАН ҚҰТЫЛМАЙ, ОҢБАЙМЫЗ Екінші деңгейдегі банктеріміздің жағдайы дұрысталмай тұр. Бұл жайлы талай айтылды. Ол айтылмас бұрын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев отандық олигархтармен арнайы алқалы жиын өткізіп, сонда жеңіл пайдаға масаттанбай, капиталды өндірістік экономикаға бағыттау тиімді де сенімді екенін және алдағы болмай қоймайтын дағдарыстардан аман шығу үшін несиелік қоржынды әртараптандыру қажеттігін ерекше ескерткен еді. Жұмабек ЖАНДІЛДИН

Бірақ амал не, білімді басшының, жанашыр ағаның ақылын сол кезде алып, з ндірісіне енгізген бірде-бір байды к рмедік. Нәтижесінде, 2007 жылдың тамызында АҚШ жақтан «боран соққанда» қалтырамаған олигарх болмаған шығар. Бәрі дерлік «бір тарының қауызына сыйғандай» бүрісті де қалды. Одан да аман алып шығып, «дем салған» Елбасымыз болды. Шетелдік қаржы институттары берген несиелерін қайта сұрағанда, Президентіміз Ұлттық қордан 4 млрд доллар б лгізіп, тығырыққа тіреген банктерді «құрдымға кетуден» аман алып қалды. Содан бері біраз уақыт тсе де, бұл салада жағдай әлі түзелген жоқ. Оның кесірі бүкіл елге тиді. Қазақстанның ұлттық рейтингі т мендетілді. Не істеу керек? Жауабы оңай әрі қиын сұрақ осы. Оңайлығы – сұрақтың жауабын әлемдік дағдарыстан әлдеқайда бұрын Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың айтып, ескертіп қойғандығы. Несие капиталы к п тараптандырылмай, қатер кемімейді. Қиындығы – олигархтардың менталитеті жеңіл табысқа бейімделіп

алғандығы. Жеңілмен достасқан ауырға жүрексінбейді. Қазіргі таңда әлемде халықаралық екі қалып жұмыс істейді. Бірі – сімқорлықты толық харам деп жариялап, несиені пайыздық үстемемен беруге тыйым салған ислам банк жүйесі, екіншісі – батыстық классикалық қалып. Осының батыстық классикалық қалыбы ежелгі еврей банк жүйесінен үлгі алған. Орайы келгенде екі тұсты ескерте кетпекпіз. Біріншісі, біздің отандық банк жүйесі негізінен, осы үлгіде құрылғандығы. Екіншісі, ежелгі еврей банк жүйесі «Тәуратта» сімқорлыққа тыйым салғандықтан, ақшаға жұмыс істетудің, табыс тапқызудың жолын табуы. Иә, еврейлердің қасиетті кітаптарында сімқорлыққа тыйым салынған. Бірақ адамның біреуінің қолында мол ақша бар, біреуі күнін к ре алмай жүр. Міне, осындай жағдайды екі жақты пайдалы ету үшін ақылды еврейлер банк жүйесін ойлап тапқан. Яғни несие алушы жаққа ақша үстеме алу үшін емес, күнін к ре алмай жүргендер шаруасын жасап, егінін егіп, малын сіріп, жағдайын жақсарту мақса тында берілетін болған. Содан соң ақша берген жаққа ақша алған жақ алғыс ретінде бастап-

қы ақшаға сыйақы қосып берген. Мұны бұл күнде ндірістік инвестиция деп атайды.

Xдемі-ақ, бірақ «алтын к рсе періште де жолдан таяды» демекші, ақшаны қарызға берушілер к бейе бастағанда, тұтыну несиесі дейтіндер мірге келіп, барлық істі былықтырып жібереді. Міне, біздің бүгінгі халықаралық қалыпта жұмыс істей алатын екінші деңгейдегі банк жүйе міз бар деп жүр геніміз – осы. Ол несиені пайыздық үстемемен беруге негізделген. Сол себептен де басқа жақтан арзан үсте мемен несие алып, з ішімізде оны 10-20 есе к бейтілген үстемемен халыққа беру арқылы мейлінше қысқа мерзімде олигархтар байып шықты. Бұл – к з к рген ақиқат. Бірақ кініштісі сол, баюдың мұндай жолының ғұмыры қысқа және кініші мол екенін 2007 жылдың тамызынан кейін күні бүгінге дейін екінші деңгей дегі банктеріміздің тағдыр талайы дәлелдеп тұр. Мұндайдан құтылу үшін не істеу керек? Бұл сұрақтың жауабы дайын, ол – сімқорлықтан бас тарту қажет деген жалғыз тұжырым. Zсімқорлықтан толық бас тартқан ислам банк жүйесіне дағдарыстың қандайы да әсер ете алмағанын к ріп жүрміз. Жолдың дұрысы – осы. Бірақ біз қаржы жүйесін толығымен ислам банк қалыбына түсіре алмаймыз. Zйткені әлемнің біразымен араласамыз. Оларда халықаралық классикалық банк жүйесі ндіріске енгізілген. Демек, біз таңдайтын жол – классикалық банк қалыбы мен ислам банк жүйесінің

ұстанымдарын аралас қолдану. Айталық, несие қоржынын к п тараптандырып, оның шамамен 50 пайызын ұзақмерзімді ндірістік инвестиция ретінде пайдаланса, бұл кез келген қаржы институтының сенімді табыс к зіне айналар еді. Шамамен 20-30 пайыздайын тұтыну несиесі ретінде үстемемен сатса да олигархтар аш қалмайтынын түсінуге тиіс. Ең бастысы, осы соңғы несие тобы қанша жерден пайдалы болса да, қайтарымы дүдәмал болып келетінін ұмытпаған ж н. Ал қалған 20-30 пайызын банк меншігі саналатын басқа да қаржы – табыс к зі болып жүрген фирмаларды инвестициялауға жұмсалса жеткілікті. Zйткені бұл да – дүдәмалы к п тұс. Оңтүстік Кореядағы қаржы дағдарысына дәл осы үшінші несие тобы басты себепкер болған. Бізде дәл бүгінгі таңда екінші дең гейдегі банктеріміздің несие қоржыны нан берілген ақшаның барлық сомасында осы соңғы екі топтағы несиелендіру жолына жұмсалғанның үлесі 70 пайыздан асып кеткен. Сол себептен де банктеріміз дағ дарыс батпағынан шыға алмай келеді. Жоғарыда айтылғандардың бәрінен шығатын жалғыз қорытынды бар, ол – қаржы жүйесінің сімқорлықтан арылуы қажет деген тұжырым. Бұл жолға қай банк жылдамырақ түссе, ол соғұрлым з байлығын жоғалтпайтынына сенімін нығайтады. Иә, жекеменшік болсын, бәрібір біздер, әрбір қазақстандық азамат, мына қоғамда екінші деңгейдегі отандық банктердің тілеулесі болуға тиіспіз. Сондықтан да олигархтарымыздың ақшасы олардың здеріне де, мемлекетке де, қалың бұқараға да пайда әкелетіндей «жұмысқа жегілсе», Қазақстан сонда түзеледі. Қазір бұл іспен Ұлттық банк басшылығы айналысып жа тыр. Бірақ ең бастысы, оған олигархтарымыздың здері мүдделі болуы керек. Еврейлер харам атаған сімқорлықты қазақ, Қазақстан мірінен аластамайынша, алға басу қиын.

ОСЫ ҒОЙ ЕНДІ!..

АЛАЯҚҚА АЛДАНҒАН АДАМДАР

Алматы қалалық Ішкі істер департаментінің қызметкерлері бөгде адамның жер телімдерін өзгелерге еркін сатып келген алаяқ келіншекті құрықтады.

Жомарт МОЛДАХМЕТҰЛЫ Қалалық полиция бастығының орынбасары Қанат Таймерденовтің пікірінше, осы қылмыстық істі тергеумен айналысқан тергеу шілер іс-шара барысында згенің меншігін з меншігіндей к ріп келген 43 жастағы күдікті Мәдина Даданованың 2011 жылдан бері жер телімдерін заңсыз сатумен айналысқанын бұлтартпас айғақтармен дәлелдеді. Қысқа мерзімде баюды к здеген келіншек алдымен, ндірісі тоқтап қалған зауытқа тиесілі жер телімдерін арзан бағамен сату үшін жер телімін алғысы келетін тұрғындарды сыбайластары арқылы дереу іздеп тауып отырған.

– С йтіп, «арзан жер телімі сатылады екен» деген әңгіме «ұзынқұлақ» арқылы әпсәтте тұрғындарға тарап үлгерді. Мұндай хабар арзан жер телімін сатып алып, үй салуды армандап жүрген, Алматы маңында пәтер жалдап тұрып жатқан екі мыңға жуық тұрғындарды бірден елең еткізді. Міне, осы жайтты тиімді пайдаланған алаяқ келіншек Мәдина Даданова 10 сотық жер телімін еш ойланбастан 5 мыңнан 25 мың АҚШ доллары к лемінде сата бас тай ды. Бір таңданарлығы, пысықай келіншек жер сатып алған азаматтарға ешқандай заңдық құқығы жоқ жалған құжаттарды беру арқылы жер телімінің сатылғанын «рас тап» отырған. Жер сатып алушы азаматтардың сенімін мықтап «жаулап алу» үшін күдікті Мәдина Даданова бірқатар мекемелердің ресми бланкілері мен қоса, м рлері мен штамптарын да қажетінше пайдаланғаны тергеу барысында белгілі болды. Тіпті күдікті әйел ақша алғандығы туралы қолхатты да еш қиналмастан жазып беріп кел-

ген. Осылайша, жер телімін сатып алуға бел байлаған азаматтар саны күннен-күнге арта түскен, – дейді Алматы қалалық ІІД бастығының орынбасары, полиция полковнигі Қанат Таймерденов. Қалай десек те, күдікті Мәдина Даданованың жер сатып, жасап жүрген тірлігі заңсыз екендігі жедел тергеу шаралары барысында қазірдің зінде толық анықталды. Тергеу барысында тергеушілерді таңдандырған тағы бір жайт, 43 жастағы келіншектің емін-еркін сатып келген жер телімдеріне ешқандай қатысының жоқтығы және оларды сатуы заңсыз екендігі болды. Күдікті келіншектің кеңсесі кілетті органдардың ешқандай рұқсатынсыз жұмыс істеп келіпті.

– Осы қылмыстық оқиғаға жүргізілген тергеу жұмыстары нәтижесінде жер сатып алған бірқатар тұрғындардың «Мәдина Даданова алған жер телімдерімізді заңдастырып береді» деп алаңсыз күткені анықталды. Алайда, Дадановадан үмітін үзген аза маттар полицияға арыз-шағым

жазып, кү дікті келіншекті қылмыстық жауапкершілікке тартуды талап етті. Осы қылмыстық іс бойынша жүргізілген тергеу, яғни сұрақ-жауап кезінде бір адамның Дадановаға 40 сотық жер телімін алу үшін 100 мың АҚШ долларын беріп, алданып

қалғандығы анықталды. Күдіктінің кеңсесі мен үйіне жүргізілген тінту шаралары кезінде жоғарыда айтылған барлық оқиғаны дәлелдейтін деректер мен дәйектер, қажетті құжаттар табылды. Бұлтартпас мұндай құжаттардың барлығы дерлік күдікті М.Дада-

новаға қатысты еліміздің Қылмыстық кодексінің 177-бабының 4-тармағы бойынша қозғалған қылмыстық істің құжаттарына тіркелді. Сондай-ақ азаматша Даданова сот санк ция сымен қамауға алынды. Қазіргі күні қылмыс бойынша тергеу шаралары одан әрі жалғасуда. Тергеушілер заңсыз сатылған әрбір жер теліміне қатысты істі жан-жақты тексеріп, әрбір іс бойынша заң талабына сай шешім шығаруы тиіс. Даданованың заңсыз әрекетіне ұшыраған тұрғындар Алматы қалалық ІІД тергеу басқарма сындағы 254-43-84 және 254-40-27 телефондарына хабарласуына болатынын еске салғым келеді, – дейді полиция полковнигі Қанат Таймерденов.

www.aikyn.kz

5

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

АЙҚЫНДАМА ҮКІМ

ССКӨБ-тің 60 жылдығы қарсаңында Біз темір кенін өндіретін Қазақстандағы ірі кәсіпорын Еуразиялық Топ құрамындағы «СоколовСарыбай тау-кен өндірістік бірлестігі» АҚ (ССКӨБ) туралы мақалалар желісін жалғастырамыз. Биыл ССКӨБ 60 жылдығын атап өтуде. Кәсіпорын өміріндегі маңызды оқиғалар, қызметкерлер мен Рудный қаласы туралы біздің мақалалардан оқи аласыздар.

САПА ЖОЛЫМЕН Бала кезінде Оля анасының істеген жұмыстарына көп қарайтын: лаборант-химик Надежда Петровна 50-жылдары СоколовСарыбай тау-кен өндірістік бірлестігінде алғашқы сынама заттарды зерттеген адамдардың бірі. Уақыт өте келе, Ольга Суетина қызықты мамандықты тағдырына айналдырып, шамамен 40 жыл өмірін кәсіпорынның техникалық бақылау бөліміне арнады.

Балалық шағында Оля геолог болуды армандайтын. Миасс геологиялық барлау техникумында бір жыл оқып, бұл кәсіптің оған лайықты еместігін түсінді. Сол кезде қыз бала ССК&Б химиялық зертханасында лаборант мамандығын игере бастады.

– Кішкене колбаларды, мензуркаларды, зерттеуге арналған арнайы фарфор шыныларды, ақ халат пен к зілдіріктерді к ргенде, осының барлығы маған те ұнайтын дығын түсіндім, – деп есіне алады арнайы химиялық-сараптамалық бақылау

зертханасының экспресс химиялық анализ б лімінің бас лаборанты Ольга Суетина.

– Анамның ізін бастым десем болады. Жұмысқа беріліп кеттім. Еуразиялық Топ құрамындағы ССК&Бтің кадрларды дайындау орталығында

химик-технолог курстарынан тіп, Рудный индустриалдық техникумында «пайдалы қазбаларды байыту» мамандығы бойынша сырттай оқу білімінің шыңдалуына жағымды әсер етті. Біліктілік артып, жауапкершілік те к бейді. Басты жұмысы – концентрат пен шекемтас ндірудің барлық кезеңдерінде технологиялық процесті бақылау мен дайын німге химиялық тексеру жүргізу. Жұмыс к лемінің артуы қорқыныш туғызбады. Ең киын кезең 90-жылдары кәсіпорын жұмысын тоқтатқанда болды.

– Жұмыс тоқтасымен, мірімізде шарасыздық пайда болды, – деп әңгімесін жалғастырады Ольга Гарриевна. – &ндіріс орындарында тыныштық орын алды. Тек дала гүлдері ғана кәсіпорынның ндірістік алаңдарын к ріктендіретін. 1999 жылдың 30 тамызы әлі есімде. Сол кезде бізді кәсіпорын б лмелерін тазалауға шақырды. Бірінші қыркүйекте зертхана ұжымы жұмысқы шықты: кәсіпорынға инвесторлар келді, жағдай тұрақтанып, тауар шығару басталды. Жағдай тек оңтайлана берді: кешенді қайта ж ндеу жүргізілді, инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыру басталды. Зертханада заманауи құралдар пайда болды. Себебі ССК&Б німі барлық әлемдік талаптарға сай болуы қажет.

– Жоғары сапалы нім шығару – бүгінгі күннің талабы, – дейді комбинат ардагері. – Кәсіпорынның қарқынды дамуы мені те қатты қуантады. Біз бұрынғы әріптестікті нығайтып жатырмыз. &з німдерімізді алатын жаңа тұтынушылармен байланысты жақсартудамыз. Біз с збен айтқанда, алға жылжып барамыз. Демек, осы жылы 60 жылдығын атап тетін кәсіпорынның тойы-тойға ұласа береді. Тұрақтылық, ертеңгі күнге сенім, ұдайы жаңару – осының барлығы ССК&Б-те бар. Мұның бар лығы кәсіпорын ұжымы үшін те маңызды. Ольга ВИКТОРОВА, Рудный

Жазасын алды жас әнші Алматы қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты «Дауыс International» тобының бұрынғы мүшесі Жадыра Құтпанованы көлікті мас күйінде басқарғаны үшін кінәлі деп тауып, 3 жыл мерзімге көлік құралдарын басқару құқығынан айырды. Осыдан шамалы күн бұрын Алматы қаласындағы Саин мен Асқаров к шелерінің қиылысында жол ережесін ресел бұзған «Infiniti» авток лігін тоқтатқан жолпатрульдік полициясының қызметкерлері к лік тізгінін ұстаған қыздың мас екендігін анықтады. &зін эстрада жұлдызымын деп таныстырған «Infintiдің» иесі бірден ерсі қылық танытып, к лікке иелік ететін құжаттарын к рсетуден бас тартқан. Тәртіп бойынша к лікті ішімдік ішіп алып жүргізген жүргізуші Бостандық аудандық ІІБ ғимаратына жеткізіледі. Осы жерде к лік иесінің «Дауыс International» тобының бұрынғы мүшесі Жадыра Құтпанова екені анықталады. Алайда, «жұлдызды» әнші ішкі істер басқармасында тентек мінезін к рсетеді де, бір тәртіп сақшысының киімін жыртып, екіншісінің қолын қыршып тістеп алады. Медициналық сараптамадан ткізу кезінде Құтпанованың алкогольдік мас болудың орташа дәрежесінде болғаны дәлелденді. Осы іс бойынша шешім шығарған Алматы қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты Жадыра Құтпанованы к лікті мас күйінде басқарғаны үшін кінәлі деп тауып, 3 жыл мерзімге к лік құралдарын басқару құқығынан айырды. Ал оның полиция қызметкерлерінің талабына бағынбай, қызмет

бабындағы тәртіп сақшысына қарсылық к рсетуі бойынша )кімшілік құқық бұзушылық кодексінің басқа баптары бойынша жеке іс қозғалатын болады. Оған дейін «қызуқанды» енді 3 жыл бойына жаяу жүруге тура келетіндігіне бойын үйрете жатар... Жалпы, эстрада әншілерінің жол ережесін рескел бұзуы, тәртіп сақшыларының ескертуіне құлақ аспауы жиі орын алатын жағдайға айналып бара жатқандай. Оқырманның есінде болса, былтырғы жылы Алматы к шелерінде ереже бұзып, оның соңы үлкен к лік апатына апарып соққан әнші Қайрат Түнтековке қатысты әкімшілік жаза қолданылған болатын. Алматы қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының шешімімен Түнтеков те жүргізуші куәлігінен айырылып, 40 тәулікке абақтыға жабылған болатын. К п жағдайда қоғамның к з алдында жүретін, з іс-әрекеттері арқылы жастарды тәрбиелейтін нер адамдарының мұндай ерсі қылықтарға жиі баратындығы алаңдатады. Бұл оларға құрметпен қарайтын халықтың сенімін аяқасты етіп қана қоймай, жалпыға ортақ заң талаптарына мойынсұнбау болып табылады. Қуандық ЕШІМЕТ, Алматы қаласы сотының Баспас з хатшысы

ТАҒДЫР

Сәбит ДОСАНОВ, жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты:

ПЕРІШТЕЛЕР МӘҢГІЛІКПЕН ҚАУЫШАДЫ Жаратқанның пендесіне берілген үлкен сыйы – оның артында қалатын жақсы аты, мейірімділігі мен қайырымдылығы. Сағди. Менің қазіргі халім к шкен елдің жұртында жападан-жалғыз қалып қойған кіп-кішкентай әлсіз, қолынан жалынышты, аянышты үнмен қыңсылаудан б тен ештеңе келмейтін дәрменсіз күшік сияқты. Азу тісін ақситып, қасқырдың зіне қарсы шабатын қайратты, қайсар т бет те емес, тым құрыса із кесіп, адасқан жұртын іздейтін иісшіл, ересек ит те емес, зегін рт, жанын дерт жайлаған, ертеңнен күтер үміті жоқ, күні-түні құр қыңсылаумен құр сүлдері қалған бақытсыз, бақсыз күшік сияқтымын мен бейбақ. Сен мірден озғалы ауыр қайғы, ащы ойлар еңсемді езіп, жанымды жаншып тұр. Жылауменен тетін, Күнге де т зіп келемін, Табыттай ауыр ой басқан, Түнге де т зіп келемін. К кб рі құсап ұлимын, Күйіктен ішім ртеніп, Тірі лік болып жүрмін мен, Аяулы ұлым ерте ліп. &зіңсіз тіп жатқан қайғылы хал осы, Данашым! Данышпан Абай с зімен айтсам: «Мен зі тірімін дейін десем, тірі де емеспін, лімін дейін десем, лі де емеспін» . )йтсе де, қалт-құт етіп, қалқайып жүріп те хал-қадерімше еңбек етіп жүрмін. Менің жұмыс кестем зіңе белгілі еді ғой, сол к п згерген жоқ. Таңертең душ қабылдап, таңғы ас ішкеннен кейін түске дейін газет, ара-тұра к ркем, тарихи шығар малар оқимын. &зің білесің, анаң екеуміз күн сайын жиырмаға жуық газетті парақтап шығамыз. )р газеттен бір мақала не бірер хабар оқығанның зінде түске дейінгі уақытты жеп қояды сол бар болғырлар. Бұл күнде не к п, газет, журнал к п. Біразы бірін-бірі талғамсыз қайталайды. Сонда да болса сол газеттерді оқуға тура келеді. Үкіметтік те, оппозициялық та басылымдарды оқу арқылы мол ақпарат аласың. Бұл – пайдалы жағы, зияны онсыз да жетімсіз уақытты жеп қояды. &зіңе мәлім, түстен кейін демаламын. Сағат бес, алтыдан бастап жазу столына отырамын. Аптасына екі, үш мәрте әртүрлі тойларға, асқа баратынмын бұ рын. Се нен адасып қалғалы оған шектеу қойдым, тіпті БАҚ пен телеарналарға да сұх бат беруді сиреттім. Оған к ңіл күй де, уақыт та жоқ. Сонда не істейсің дейсің ғой. Айтайын. Ең маңызды шаруа зіңе байланысты жұмыс. &зіңнен адасып қалғалы жүзеге асқан ең басты жұмыс мыналар: 1. Сенің ұйықтап жатқан мәңгілік меке ніңе Қордайдың қызыл гранитінен ескерткіш-белгі қойдық.

2. «&мір сүру оңай ма...» - «Жизнь долга, если она полна» деген атпен бір мұқабада екі кітап шығардық. Сұраныс к п болғаннан кейін баспаханаға үш мәрте қайта бастырып, халыққа тегін тараттық. Мәскеуге, Ташкентке, Қостанайға, Арқалыққа, Амангелдіге посылкамен жібердік. Алматы мен Астанаға да тараттық.

3. Шама келгенде күн сайын, кейде апта аралатып анаң екеуміз хат жазып жүрміз. Ол хаттар жоғарыда аталған кітапта жарияланды. Жалғасы зің жайлы екінші кітапта шығады, Құдай қаласа.

4. &зің жайлы «Қасқыр ұлыған түн» деген атпен шағын роман жазып бітірдім. &зің мен Анжеликадан зге кейіпкерлердің атын к ркем шығарма табиғатына орай згерттім. Романның «Тылсым» атты бірінші б лімі «Жұлдыз» журналының 2014 жылғы бесінші, «Тұйық» дейтін екінші б лімі алтыншы санында жарияланды. Құдай қаласа, зің жайлы бұл роман жарық дүние дейтін жалғанның ткіншілігі, адам ның азаматтық миссиясы жайлы оқушыға ой салар, жүрегін шымырлатар ден сенемін. «Надо читать такие романы, которые кусают» депті Кафка. Сол биікке ұмтылдым. Нағыз кітапқұмарлар болмаса, қазір халық қалың кітапты оқымайды, сол себепті де шамамның жеткенінше, қысқа, нұсқа жаздым. Бұл роман жайлы Олжас Сүлейменов: «Сәбит Досанов Данияр туралы, оның бақыт құшқан соңғы жылдары жайында кітап жазды. Баласы университет бітіріп, мамандық алып шығады. Анжеликамен танысады. Екі жыл к ңіл қосып, екі жастың махаббаты бүршік жарады. Болашақ балаларының де есімдерін ойластырып, ұзақ жылдарға жоспар құрады. Міне, енді азаматтық актілер куәлігі толтырылып, оған бір ай бойы жаттыққан қолдары әдемілеп қойылады. С йтіп, бір сағаттың ішінде үріп ауызға салғандай алматылық қыз зінің азаматтық мәртебесінің қалыңдық-зайып-жесір... деген үш сатысын бір-ақ аттап шығады. Қасірет баспалдағы деген осы да. &з басым мұның әдеби анықтама мен бағаға сыймайтын сыры да, мұңы да згеше кітап болатынына сенімдімін» («Қазақ» газеті, 2014 жыл»). «Жұлдыздың» мамыр айындағы бесінші санынан 200, маусым айындағы алтыншы санынан 200 данасын сатып алдым. Екінші кітаппен бірге халыққа тегін таратамыз. Бұл романды қырғыз тіліне зің білетін ағаң, менің қаламдас досым Мархаба Ааматов, збекше Мехманқұл Исламқұлов аудармақ. Орысшасын анаң орыс қаламгерлерінің бірімен бірігіп тәржімалайды. Сосын Лондонда ағылшын тілінде де жеке кітап етіп шығарамыз, Құдай қаласа. Құдайсыз қурай да сынбайды. Ендігі бір үлкен жұмыс – ұлы арман сен туралы 30 минуттік деректі кино шығару. «Қазақфильммен» келісім бар. Сергей Азимов түсірмек ол фильмді. )йтсе

жоқ. Адам мәңгі жасамайды ғой. Бірақ... Иә, зекті ртейтін осы бірақ қой. Бірақ бәрі з рет, з ж німен болмай, біз лмей, сенің мірден озғаның ғой бар қайғы – аса зор қайғы. Содан да ғой зіңнен к з жа зып қалғалы арада жыл тсе де қос жанардан күйік жасы күні-түні сорғалап тұрғаны. Уақыттың жазбайтын, Жоқ дейді ғой жарасы Бұл с з бізге жүрмейді, Түрімізге қарашы. К рге бірге түседі, Жүректегі бұл жара. Келер сосын жаңа ұрпақ, Бүршіктері гүл жара... Даниярым – Данашым! Сен мірден озғалы лмей бітпейтін ұшы-қиыры жоқ зге тірліктің бәрін жиып қойып, тек зіңе қатысты жұмыстармен айналыстық анаң екеуміз. )зірге не істеп, не қойғанымызды зің жайлы алғашқы кітапта айтқанбыз. Мына шерлі жазбалар – зіңе берген сол алғашқы кітаптағы есебіміздің жалғасы. Бұл мірден ткенше, жүректің күші жеткенше асқақтатам атыңды, қолымнан қаламым сусып түскенше жария етем халыққа сенің қасиетті, киелі жандүние затыңды!... Даниярым – Данашым! Менің кеудем толы зіңе деген махаббат пен сағыныш! Мен Құдай емеспін, Қолынан бәрі келетін. К п пенденің бірімін, Алла ісіне к нетін. Мен әулие емеспін, Болашақты к ретін. *зекті жанмын бір күні Жүзге де жетпей летін. Ғұлама да емеспін, Дүние сырын білетін. Жарық жұлдыз да емеспін, Аспаннан ағып с нетін.

Суреттi салған А.АҚАНАЕВ де, олар айтып тұрған баға те қымбат – отыз мың АҚШ доллары. Ондай қаржы бізде жоқ екенін білесің. Мемлекеттік сыйлыққа алған 50 мың доллар зің барда жұмсалып кеткен. Сатуға жарайтын жалғыз мүлік сенің «Лексусың» еді, оны Анжеликаға сыйладық. Ендігі үміт – елде. Халық к мектеседі деп сенемін. Бұл деректі лентаны тезірек түсіруге асығып-ақ жүрмін. Себебі сенің: «Мен торғаймын, тор ғаймын, суықта мен тоңбаймын. Құрт-құмырсқа шыбыннан жапырақты қорғаймын» деп т рт жасыңда тақылдап лең айтып тұрған, сосын Бішкек, Мәскеу, Париж, т.б. сапарлар кезіндегі жанды бейнең бар ролик, дискілер тез шіп қалады екен. Қазіргі заманғы аса сапалы лентаға түсірсе, жүз жылға дейін сақталады дейді білетіндер. Менің зің білетін «Тозақ шеңбері» атты пьесам қырғыз сахнасында қойылды. Пьесаның атын «Жанұран» деп згерттім. Сол «Жанұранның» Бішкекте жетінші, сегізінші сәуір күні болған премьерасы аса үлкен табыспен тті. А.Молдыбаев атындағы опера және балет театрының 850 орындық залы лық толған премьераның алғашқы күні қырғыз зиялылары мені сахна т ріне оздырып, сый-сыяпат жасады. Қырғыз мемлекетіндегі екінші тұлға, Қырғызстан парламентінің т раға-

сы – спикер Асылбек Жээнибеков, Қырғыз стан ның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Майрамкүл Абылқасымова, Қырғызстан Республикасының Мемлекеттік сыйлық беру ж ніндегі комиссияның т рағасы, Қырғызстанның халық артисі Ақылбек Абдықалықов, мә дениет министрі Камила Талиева, қырғыздың атақты драматургі, Қырғызстанның халық батыры Бексұлтан Жакиев, т.б. атақты тұлғалар с йлеп, спектакльге аса үлкен баға берді. Сахна т рінде құшағым гүлге толып тұрған сол бір сәулелі сәтте де қуана алмадым. Оны айтасың «Осы сәтті Даниярым жанымда болғанда ғой...» деген ойдан жылай жаз дадым. Бішкектегі премьераға Қазақстаннан отыз шақты адам барды. Олар анаң Құралай, Қанат, Этила, ақын Қазбек Иса, т.б. «Жанұран» спектаклін қырғыз достар Алматыда, Ғ.Мүсірепов атындағы жас спірімдер мен балалар театрының сахнасында қазақ к рермендеріне к рсетті, мамыр айының он бірі, он екісі күндері. Биік таулар, бойшаңмын деп шіренбе, Бір күн құлап, сен де типыл боларсың. Терең теңіз, тәкаппарсып түнерме, Суың кепсе, сен де бір ш л боларсың, – депті түрікменнің ұлы шайыры Мақтымқұлы. Иә, сынбайтын темір, озбайтын мір

К п пенденің бірімін, Бағалаған жанға ірімін. Талантыма табынған, Оқырманның пірімін. Танымайтындарға талантты К п пенденің бірімін. Еңбегімді оқитын, Тірілермен тірімін. Қазақ дейтін халықтың, Құлақ кесті құлымын. Еңбегім сіңсе ұлтыма, Ұлылардан да ұлымын. Мен құдай емеспін, 3лемді мынау жаратқан. Қаласа таңды атырып, Жаһанды жалт қаратқан. Мен құдай емеспін. Құдай болсам ұлым сені Сұм ажалға бермес ем. Қайғы жұтып, қан құсып, Тірі лік болып жүрмес ем. Мен құдай емеспін... Қара жер ғана к терер қайғыны қабырғам қайысса, жауырын, арқа майыса қалт-құлт ете к теріп, ақылымнан адаспай жүргенім ең алдымен Жаратқан иемнің жар болуының, сосын айналып тейін, садағаң кетейін халқымның арқасы. &зің білесің, Данашым. Достық пен Қа-

банбай батыр к шелерінің қиылысындағы зің тұрған зіміздің үйіміздің қарсы бетінде дүңгіршек, сол дүңгіршекте газет сататын Айнұр атты жас қыз бар. Оны зің де білесің, одан газет алып жүрдің ғой. Сол Айнұр мереке сайын бізге сыйлық беріп тұрады. &ткен Жаңа жыл қарсаңында анаң газет алуға барса, екі пакет беріпті, бірінде маған, бірінде Құралайға арнаған жаңажылдық екі сыйлық екен. Сол Айнұр анаң екеумізге: «Мен сіздерді керемет жақсы к ремін, аса қатты құрметтеймін» деп жазыпты. Газет сатушының еңбекақысы қырық, әрі кетсе елу мың теңге дейді білетіндер. &зі тиын санап жүріп бізге мереке сайын сый-сыяпат жасайтын, шын жүрегімен елжіреп хат жазған Айнұрға қалай риза болмассың? Бұл – қарапайым халықтың анаң екеумізге деген ыстық ықыласының мыңнан бір мысалы. Президент Нұрсұлтан )бішұлы Назарбаевтан бастап биліктің жоғары, т менгі баспалдағындағы ел басқарған азаматтар бизнесте жүрген іскер азаматтардың да, зиялы қауымның да, аудандар мен ауылдардағы таныс, бейтаныс қарапайым кісілердің де сенің ата-анаңа деген ыстық ықыласы мен құрметі мол. Мұның бәрін тізбелеп жатқаным – мені ақылымнан адастырмай, аман сақтап жүрген ұлы күштің бірі – халықтың құрметі. Менің бір жығылып, бір тұрып, сүрінсем де құлап қалмай қалт-құлт етіп жүруімнің тағы бір себебі – менде басы артық сағат тұрмақ минут жоқ. Уақыттың тапшылығы да улы уайымның бетін аз да болса қайтарады екен... «Адамның денесінде бір кесек ет бар. Ол жақсы болса, онда күллі дене жақсы. Егер жаман болса, күллі дене бүлінбек. Расында, ол – жүрек» депті Мұхаммед пай ғамбар. Сенің жүрегің адамдарға, мірге ғашық, жақсылық жасауға асық асыл жүрек еді. Бұған сенің азғана міріңдегі асқан қайырымдылығың дәлел. Жүректің к зі ашылса, Хақтың түсер сәулесі, – депті хакім Абай. Сенің жүрегің – «к зі ашылған», «Хақтың сәулесі түскен» ұлы жүрек. «&мір де мысал лең секілді, ұзақтығымен лшенбейді, мазмұнымен лшенеді» депті Сенека. Сенің мірің к п оқып, к ңіліне к пті тоқыған, тұла бойы з ұлтының ұлағатты қасиеттеріне толы, толыққанды Ұлы мір! Қаза мен аза жанымызды жанышқан анаң екеуміздің жұбанышымыз осы ғана. Сенің опырылып тұрған орныңды ештеңе ешқашан толтыра алмайды... Біз анаң екеуміз енді алдан бақыт күтпейміз. Себебі сенсіз бақыт жоқ бізге... &зіңді жоқтап аласұрған азалы жүректің шерлі жасын тоқтатар күш жоқ мына жарық дүние дейтін опасыз жалғанда. Үз діксіз сорғалаған күйік жасы қанға оран ған шұрық-тесік жүректе у сеуіп, зіңсіз мір теді осылай арманда... Періштелер мәңгілікпен қауышады. Сен Періште едің, пейішке кеттің, мәңгілікті мекен еттің. Сол пейіштегі мәңгілік ғұмырыңда халқыңды – қазағыңды қолдай бер, құлыным! &зің жан-тәніңмен жанып сүйген ұлтымыз аман, тәуелсіздігіміз мәңгілік болсын! Тіреусіз Аспан жаратқан, зеңгір к кке Ай мен Күн орнатқан қүдіреті күшті, мейірімі мол Алла тағала тілегімді қабыл ет! )умин!

6

МІНБЕР

СЕРГЕЛДЕҢ

СҰХБАТ Сондықтан түркілердің тарихынан хабары жоқтар ғана оларды «таза к шпенділер болды» деп ұялмай-қызармай айтады. Иә, түркілер Ұлы Жібек жолы, Ұлы Дала мәдениетінің ркендеуіне, дамуына үлкен үлес қосты. Алдағы уақытта Ұлы Дала мәдениеті туралы жасалатын деректі фильмдердің басты міндеті мен мақсаты – ұлы бабаларымыз жасап кеткен теңдесі жоқ игілікті істерді, рухани байлықты жан-жақты ашып, шынайы тұғырда к рсету, ғылыми-танымдық негізде білу, зерттеу болып табылады.

– Жалпы түркі дүниесімен байланыстарыңыз қандай болмақ?

– Дүниежүзінде отызға жуық тегі бір, түбі бір түркі тілдес мемлекет бар екен. Олар бүгінде 360 миллионнан астам адамды құрайды. Бірақ қилы-қилы замандар болып, бір кездері дүниежүзінің едәуір б лігін билеп-т степ жатқан алып империя ыдырап, тоз-тозы шығып кетті. Eрине, оның себептері к п. Ең

Алматы облысы, Еңбекшіқазақ аудандық әкімдігі аппаратының заңгер-бас маманы Жақсыкелді Барсаев қызметтен заңсыз шығарғаны үшін Есік қаласының әкімімен үш жыл бойы соттасып жүріп, өз орнына қайтып келген. Одан бері тағы үш жыл өтті. Осы уақыттың ішінде Барсаевты заңсыз жазалағаны туралы аудандық соттың екі шешімі, заңсыз жұмыстан қуылғаны жөніндегі Жоғарғы соттың қаулысы, осы заңсыздық бойынша прокуратураның екі ұсынысы шықты. Алайда оның конституциялық құқығы әлі толықтай қорғалмаған. Мәжбүрлі жұмыссыз жүрген мерзімге сот шешімімен төленуі тиіс 2700000 теңге жәбірленуші мемлекеттік қызметкерге жетпеген. Оның қолындағы әртүрлі есеп-қаулы-шешімдер сияқты құжаттардың саны 1,5 мыңнан асады. Барсаевтың әртүрлі құзырлы органдарға жазған 124 арызы қазірге дейін жауапсыз жатқан көрінеді. Заңсыз қудаланған заңгердің хикаясынан бүкіл республика хабардар болуы тиіс, мемлекеттік органмен соттасып жүрген Барсаев туралы соңғы алты жылда бұқаралық ақпарат құралдарына 64 материал жарияланыпты. Мемлекет басшысының «Қазақстан азаматтарына кез келген есік ашық» деген сөзін келтіре отырып, заңгер Жақсыкелді Барсаев енді Елбасының алдына барғысы келетінін айтады.

ЗАҢГЕР КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫН ҚОРҒАЙ АЛМАЙ ЖҮР Қайыр ТӨТЕНШИН Бұл даулы оқиға бұдан алты жыл бұрын, Есік қаласына жаңа әкім келген кезде басталған. Жаңа тағайындалған әкім Асхат Алмабеков әкімшілік аппаратын дағы өзіне жақпаған қызметкерлерді қудалай бастайды. Бұл жағдайды тергеу орындары анықтап отыр. Біразы қызметтен кетеді. Олардың ішінде өз құқығын қорғап қалған, аудандық әкімдікте жиырма жыл істеген заңгер Жақсыкелді Барсаев қана. Жұмыссыз қалған заңгер әкімдікпен 16 ай соттасты. Жергілікті деңгейде шешілуі тиіс, бір ғана қызметкерге қатысты мәселе аудандық, облыстық көлемнен шығып, республикалық мәселелерді шешетін жоғарғы органдарға жетті. 2012 жылдың 17 қаңтарында Жақсыкелді Барсаевтың қызметінен заңсыз қысқартылғаны туралы «Алматы облысы, Еңбекшіқазақ аудандық сотының 2011 жылы 25 ақпанда шығарған шешімі, 2011 жылы 4 мамырдағы Алматы облыстық аппеляциялық сот алқасының шешімі және 2011 жылы 7 шілдеде шыққан Алматы облыстық кассациялық сот алқасының шешімдерінің күші жойылсын, бұл іс бойынша Барсаев Ж.А. жұмысына қайта орналасу бойынша шағымын қанағаттандыру туралы жаңа шешім қабылдансын. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Есік қаласы әкімінің 01.10.2010ж. Ж.Барсаевпен еңбек келісімшартын бұзу ту ралы шешімі заңсыз деп танылсын» деген Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының шешімі шықты. Сөйтіп, мемлекеттік қызметкер Жақсыкелді Барсаев үш жарым жыл мемлекеттік органдардың табалдырығын тоз ды рып жүріп әділетке жетті, қызметіне қайтып келді. Бірақ жұмыссыз жүруге мәжбүр болған кезде жоғалтқан екі жарым миллионнан астам теңге материалдық шығындарды ала алмады.

– Заңсыз қызметтен қуылып, 16 ай бойы үздіксіз күрестен кейін менің сергелдеңім аяқталды. Енді мен аудандық әкім діктен жұмыссыз жүруге мәжбүр болған уақыттағы жалақымды, материалдық шығындар ды қайтаруды талап еттім. Оған қарсы жауап алдым. Сотқа жүгінуге тура келді. Еңбекшіқазақ аудандық соты, артынан Алматы облыстық аппеляциялық және кассациялық инстанциялар қанағаттандырмады. Нәтижесінде, шағымда көрсетілген 2700000 теңгенің орнына 18000 теңге менің пайдама беру туралы шешім шығарды. Бұл шешім әділетсіз және заңсыз. Сот менің құжаттармен дәлел денген

www.aikyn.kz

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

материалдық және процессуалдық құқығымның бұзылғанына көз жұмып отыр. Тек бір ғана фактіні мысалға келтірейін. 2012 жылдың 10 шілдесінде Елбасы «ҚР Конституциясының 78-бабы бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне толықтырулар мен өзгертулер енгізу туралы» заңға қол қойды. Заңда «...адамдардың және азаматтардың Конституциямен бекітілген құқығы мен бостандығына нұқсан келтіретін заңдарды, басқа да құқықтық нормативтік актілерді қолдануға соттардың құқы жоқ. Егер сот, заң немесе басқа да құқықтық нормативтік актілер адамдардың және азамат тардың Конституциямен бекітілген құқығы мен бостандығына нұқсан келтіреді деп тапса, ол іс бойынша өндірісті тоқ татуға міндетті және бұл актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Қазақстан Республикасының Конституциялық кеңесіне жүгінеді» деп көрсетілген. Бұл заң соттардың белгілі бір істі қарағанда Кон ституциялық кеңеске жүгінуіне құқықтық негіз болады. Мен 2010 жылдың 1 қарашасында қызмет орныма қайта келдім. Негізсіз жұмыстан қуылған фактіні Жоғарғы соттың қаулысы растайды. Демек, аудандық әкімдік 16 ай бойы менің жұмыс істемеген кезіме жалақы төлеуі тиіс. Сот Еңбек кодексінің 177-бабына сілтеме жасап, алты айлық жалақы көле мін көрсетті. Егер Еңбек кодексі менің конституциялық құқығымды шектейді екен, онда Конституциялық кеңеске істі тапсыра отырып, Еңбек кодексіндегі 177-баптың 2-бөлімін конституциялық емес деп тану туралы заңды мәселе көтердім. Алайда аудандық және облыстық соттар Конституцияны аттап кетіп, Елбасы қол қойған заңға қарамастан, менің конституциялық құқы ғым ды шектеп отыр. 2014 жылдың 20 мамырында Жоғарғы сот аудандық және облыстық инстанциялардың шешімін өзгертусіз қалдырды. Айта кете тін жайт, 17 сәуірде Жоғарғы соттың үш судьясы менің ісімді алдын ала қараған кезде қадағалау өндірісін қозғауға негіз бар деп тауып, материалдық және процессуалдық құқық нормасының бұзылғанын анықтады. Бірақ бәрі керісінше болып шықты. Конституциялық құқықтары аяққа тапталған мен сияқты көптеген азаматтарымыз әділеттікке жете алмай жүр. Осындай жағдайда басылым арқылы халыққа жеткізсеңіздер деген өтінішпен редакцияға келіп отырмын, – дейді Есік қаласы әкімдігінің заңгері Жақсыкелді Барсаев.

мыз. Меніңше, бұл дұрыс емес. Кейде к зімізге елеусіздеу к рінетін сол заттарға шын мәнінде баға жетпейді. :йткені бұл інжумаржандар – біздің арғы бабаларымыздың, аталарымыздың, аналарымыздың теңдесі жоқ айшықты нері. Түсіне білген, үңіле білген жанға зергерлік бұйымдар ғасырлар қойнауынан тарихымыз болып күмбіркүмбір сыр шертеді. Басқасын айтпай-ақ қояйын, Есік қаласынан табылған Алтын адам ркениеттің ақиқаты мен шындығын ашып, ежелгі түркілердің нері мен мәдениеті жан-жақты дамыған ел екендігін дәлелдеп берді. Осыдан біршама жыл бұрын Венгрияға бардым. Мажарлық туысқандарымыздың ұйымдастыруымен түркітілдес халықтардың ежелгі қол нерінің Халықаралық к рмесі болып, оған дүниежүзінің түкпір-түкпірінен келген нер зерттеушілер, журналистер қатысты. К рмеде болғанымда, қазақтың ежелгі қол нер бұйымдары к зіме

мен бірлігін, салт-дәстүрін, тарихи тұлғаларын насихаттайтын деректі фильмдер те сирек кездеседі. Жоғарыда айтылған тақырып тарды жан-жақты зерттеп-зерделеп, кәсіби деңгейде к рермен назарына ұсына алатын, зіндік қолтаңбасы бар телестудиялар жетерлік. Бірақ олар телеарналардан к ріне алмай жүр. Халықаралық «Түркі әлемі» телестудиясы бір Қазақстан ғана емес, бүкіл түркітілдес халықтардың тарихын, рухани дүниесін зерттеп, деректі фильмдер жасап жүрген жалғыз телестудияның бірінен саналады. Біз саннан г рі, үнемі сапаға ұмтыламыз. Мысалы, «Бекет ата жолымен» атты деректі фильм ді екі жылдан астам уақытта түсіріп біттік. «Eйтеке бидің ақ жолы» атты телетуындыны түсіруге де осыншама уақыт кетті.

Eрине, оған к п уақыт, қаржы жұмсалды. Дегенмен, айтулы туындылар к рер мендердің де, біздің де к ңілімізден шықты.

Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК, Халықаралық «Түркі әлемі» телестудиясының бас директоры:

– Қазақ теледидарында редактор, Бас редактор, Бас директордың бірінші орынбасары, «Қазақтелефильмнің» Бас директоры сияқты лауазымды қызметтерді атқара жүріп, Қазақ теледидарында жеті жылдай этнографиялық «Бойтұмар» хабарын жүргіздіңіз. Осының бәріне қалай үлгердіңіз?

– Ниет болса, ізденіс болса, бәрін де жасауға болады. Ұлтымыздың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, әсіресе, қол нері мені бала кезімнен қатты қызықтыратын. Елдің бүгіні мен ертеңі үшін аса қажетті саналатын болашақ жаңа хабардың жобасын жанжақты зерттеп, к п ізденуге тура келді. Осының нәтижесінде, «Бойтұмардың» тұсауын кестік. Қолым қалт етіп босай қалса, кеңбайтақ қазақ жерінің түкпір-түкпірін аралап, отыз шақты хабар жасадым. Бай әрі сәнсалтанатқа толы қазақтың қол нері кеңінен насихатталды, ұлтымыздың наз нері болып саналатын атбегі, құсбегі туралы да к птеген хабарлар ұйымдастырылып, к рермендердің ыстық ықыласына б ленді. Бұл хабарлар қанша уақыт тсе де мән-маңызын және құндылығын жоймақ емес. Олардың к бісі бүгінде Қазақ теледидары ның алтын қорында сақтаулы. «Қазақтелефильмде» Бас директор болып жүргенімде бірнеше деректі фильмнің авторы әрі режиссері болдым. Кезінде «Тағзым», «Түркістан туралы с з», «Асылдың сыны ғы», «Қазақтың Қарасай батыры», «Жуалының Бауыржаны» және басқа да туындыларым тиісті бағасын алды.

– 1996 жылы «Қазақтелефильм» компаниясы тарап, к&птеген шығармашылық топтар жұмыссыз қалды. Оны сақтап қалуға мүмкіндік болмады ма?

– «Қазақтелефильмде» жыл сайын қырыққа жуық деректі фильм түсіріліп, онда 500-ден астам адам жұмыс атқаратын. Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарында жіберілген солақай саясаттың кесірінен үлкен ұжым тарады да кетті. Кірмеген есігіміз жоқ, басымызды тауға да ұрдық, тасқа да ұрдық. Бірақ сақтай алмадық. Оның үстіне сол бір қиын кездерде шығармашылық ұжымға үш қайнаса да сорпасы қосылмайтын ұр да жық, к лденең к к атты біреу басшы болып келіп, құнына баға жетпейтін телетуындылар ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетті. Соның зардабын бүгін анық сезіп отырмыз. Осыдан біраз жыл бұрын Бауыржан Момышұлы туралы деректі фильм түсірмек болып, т рт минуттық архивтік кадрлар сұрап едік, оңай олжаға батып қалғандар ұялмайқызармай, 2-3 мың АҚШ долларын сұрады. Ресейді айтпай-ақ қояйық, ткен қиын кезеңдерге қарамастан, к ршілес жатқан :збекстан, Қырғызстан Республикалары деректі фильмдер жасайтын студияларын сақтап қалды.

– 2003 жылы Қазақстан Жазушылар одағының басқарма т&рағасы, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, к&р некті ақын Нұрлан Оразалиннің қолдауымен Халықаралық «Түркі әлемі» телестудиясы құрылды. Осы студияны құрғандағы мақсат не еді?

– «Дала империяларының» авторы Рене Груссе к шпенділер туралы: «Түркі халықтары заманында материалдық цивилизациясы дамыған Құшан патшалығы, Еуропадағы Ғұн империясы, Қаңлы және Үйсін мемлекеті, Мамлюктік Египет, Алтын Орда, Ұлы Моғол мемлекеті сияқты он алты ұлы мемлекет құрды және түркілердің жүздеген әулеті соңғы екі мың жылдан астам уақыт бойы адамзат ркениетінің дамуына елеулі үлес қосты. Сонымен қатар түркіден шыққан ұлы ғалымдар, ойшылдар мен ақындар орта ғасырлардағы «Шығыс немесе Мұсылман Ренессансының» негізін қалауға атсалысып, дүниежүзілік сәулет неріне, поэзияға және ғылымның дамуына шпес із қалдырды. Ғалымдар соңғы кездегі зерттеулерінде к не түркілер шумер, вавилон, аккад мемлекеттерін құруға атсалысқан деген пікір айтады. Оған қоса, соңғы үш ғасырдағы ағылшын, француз ғалымдарының зерттеулері Америка құрлығындағы инк, ацтек және мая цивилизацияларын құрған үнді лер Азиядан барған к не түркілердің ұрпақтары екенін дәлелдеп отыр. Біздің дәуірдің V ғасырына дейін түркілерде жүзден астам қала болса, тек Алтын Орда тұсында олар салған жүз елудей қаланың сәулет нері Еуразия құрылығына кеңінен тараған. Түркілер тарихта ең к п қала салған халықтардың қатарына жатады.

ЕЛБАСЫ БАСТАМАСЫН ҚОЛДАУ – БАСТЫ ПАРЫЗЫМЫЗ бастысы, түркітілдес туысқан халықтар мыңда ған жылдар бойы қалыптасқан рухани байлықтарының Темірқазығын жоғалтып алды. «Араласпасаң, ағайын жат...» демекші, біздің басты мақсатымыз – түркі тілдес халықтардың салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, нерін, тарихын, тарихи тұлғаларын насихаттау. Туысқан халықтардың жоғалтып алған небір інжу-маржандарын тауып, осы мұралар арқылы жақындату, табыстыру болып табылады. Алдағы уақытта біз туысқан збек, қырғыз, түрік, түрікмен, ұйғыр, саха, шор, ноғай және басқа да түркітілдес халықтармен теледидар арқылы хабар алмасуды жоспарлап отырмыз. Егер «Түрксой» демеушілік жасап жатса, болашақта Ұлы Дала мәдениеті туралы 15 деректі фильм жасауды қолға алмақшымыз. Бұл фильмдерді к птеген тілдерге аударып, оннан астам мемлекетке к рсетсек деп армандаймыз.

– Осыдан екі ай бұрын туысқан 4зірбайжанның астанасы – Бакуде түркітілдес мемлекеттердің басшылары бас қосып, осы достық кездесуде Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев түркі тілдес туысқан халықтарға ортақ халықаралық арна ашу туралы с&з қозғады. Бүкіл түркі дүниесін біріктіруді &мірінің ізгі арманы санайтын зиялы азаматтардың бірі ретінде сіз осынау үлкен мақсат ж&нінде не айтқан болар едіңіз?

– Шынымды айтсам, бір қазақ қана емес, бүкіл алты Алаштың, барлық түркі дүниесінің бірлігін, татулығын, ынтымағын, алыс-берісін әріден ойлайтын Нұрсұлтан Назарбаевтың үлкен кемеңгерлігіне таңғалдым. «Біріңе қазақ, бірің дос, болмасаң істің бәрі бос» деп ұлы Абай айтпақшы, қилықилы заманда тарыдай шашылып кеткен түркітілдес ағайындардың бас қосатын, бірбіріне арқа сүйейтін кезі жетті. Ең бастысы, біз ұлы бабаларымыз мирас еткен рухани дүниеміздің алтын қазығын босатып алдық. Бәріміз жабылып, сол алтын қазықты мықтап бекітуіміз керек. Түркітілдес халықтардың тамыры тереңде: дініміз, тіліміз бір, тарихымыз, салт-дәстүріміз, әдет-ғұрпымыз ортақ. Біз бір-біріміздің рухани құндылықтарымызды, тарихымызды, әдебиет пен нерімізді, мәдениетімізді жақсы білсек, араласып-құраласып тұрсақ, ынтымақ пен бірліктің сара жолы басталады. Түркі тілдес халықтардың іргесі берік, шаңырақтары биік болса, ауызбірліктері болса, достарымыз да, дұшпандарымыз да бізбен санасатын болады. Жақында бұқаралық ақпарат құралдарынан мемлекетаралық «Түркі әлемі» телеком паниясының ашылатындығын естіп, қатты қуандым. Айтулы идеяны осыдан 11 жыл бұрын айтып, «Қазақ әдебиеті», «Түркістан» газеттеріне мақала жазғаным әлі есімде. С зден г рі, нақты іске к шелік деп, Қазақстан Жазушылар одағынан «Түркі әлемі» телестудиясын ашып, шама-шарқымызша түркі дүниесіне қызмет еттік. «Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» демекші, осы орайда Қазақстан Жазушылар одағының т рағасы, Сенат депутаты, к рнекті қазақ ақыны Нұрлан Оразалинге деген алғысым шексіз. Кезінде осы игілікті іске заманымыздың заңғар жазушысы Шыңғыс Айтматов та қатты қуанып, бізге сәттілік тіледі. Ізгі ойымыз періштенің құлағына шалынып, бүкіл түркі баласын біріктіретін асыл с з Елбасының аузынан шығып жатса, қалай қуанбайсың?! Бұл – түркі дүниесіндегі елеулі үлкен жаңалық, ғаламат үлкен іс, бір-бірімізді тереңнен білуге деген ұмтылыс, ынтымақ пен берекенің үлкен бір қадамы. Иә, түркі рухының үлкен ақ кемесі ұлы мұхитқа бет алды. Елбасы бастамасын қолдау – басты парызымыз.

– Түркітілдес халықтардың ішінде қазақтың қол&нері ерекше орын алады. Осы баға жетпес інжу-маржанымыз лайықты бағасын алып жүр ме?

– Түркітілдес халықтардың ішінде қазақтың қол нерінің шоқтығы те биік. Бір кініштісі, сонау к не заманнан бізге жеткен сырға, сақина, білезік сияқты зергерлік бұйымдарды әшекейлік бұйымдар деп қарай-

оттай басылды. Сонау VIII ғасырда жасалған қаңлылардың арбасын, керейлердің ер-тұрман әбзелдерін, дулаттардың жүзік, шолпы, білезіктерін, қоңыраттардың кілемі мен текеметін к ріп, қайран қалдым. Іштей толқыдым, тебірендім, жүрегімді ерекше бір мақтаныш сезімі кернеп жүре берді. Құндылығына баға жетпейтін асыл заттарды осы күнге дейін сақтап, жеткізген мажарлық достарыма алғысым шексіз еді. Атамұраны қастерлеу, құрметтеу деген міне, осы! «Алтынның қолда барда қадірі жоқ» демекші, бізде бұл ж нінде әттеген-ай дейтін жайлар әлі де жетіп-артылады. Халқымыздың қол нерін насихаттайтын арнайы мұражайдың жоқтығы осыны к рсетеді. К птеген түркі тілдес халықтардың арасында к кпар, аударыспақ, қыз қуу, бәйге, қансонар, қымызмұрындық сияқты наз нерлер мүлдем жойылып кеткені ақиқат. Қазақ халқы қандай қиын-қыстау күндер болса да, жоғарыда аталып ткен ұлттық ойындарды сақтап қалды. Тәуелсіздігімізді алып, егеменді ел болғалы бері атадан балаға мирас болып келе жатқан ұлттық нер ркендеп, қанатын кеңге жайды. Жоғарыда аталып ткен наз нерлер бүгінде түркітілдес халықтарды ғана емес, бүкіл әлемнің к птеген елдерін қатты қызықтырып отыр. Халықаралық «Түркі әлемі» телестудиясы осыны ескере отырып, атбегілік, құсбегілік туралы және қыз қуу, к кпар, аударыспақ ж нінде он шақты деректі фильмдер жасап, бұл туындыларды еліміздің к рермендері жылы қабылдады. Дүниеге к п к ңілінен шыққан «Айбергеновтің әлемі», «Екі Кенен тумайды», «Райымбек батыр», «Медетбек батыр», «Құдайберді би», «Тұлпардың тұяғы» деректі фильмдер келді.

– Сіз жетекшілік ететін телестудия 11 жылдан бері жұмыс атқарып келеді. Сапалы, деректі туындылар жасау үшін бүгінгі күн талабына сай заманауи техникалық жабдықтар қажет. Кәсіби оператор, режиссер, бейнеинженер, дыбыс режиссері және басқа да қызметкерлерді ұстап тұру оңай шаруа емес. Осының бәрі қыруар қаржыны талап етеді. Бұл түйінді мәселені қалайша шешіп отырсыздар?

– Дәл осындай сұрақтар маған жиі қойылады. Қаржы мәселесі бойынша Үкіметтен сәл де болса қолдау бар. Бір кініштісі, осы игілікті істердің басы жақсы басталып, аяғы құрдымға кетеді. Осыдан 5-6 жыл бұрын Мәдениет және ақпарат министрлігі ұйымдастырған мемлекеттік тендерге қатыстық. 2 млн теңгенің лотын ұтып алдық. Бірақ қуаны шымыз ұзаққа бармады. Осы қаржыға Сыртқы істер министрлігінің күрделі жұмысы туралы бақандай 7 деректі фильм түсіруіміз керек екен. Есептеп қарасақ, 20 минуттық деректі фильмге бар болғаны 250 мың теңге ғана б лініпті. Ал шын мәнінде, хронометражы 20 минуттық толыққанды туынды жасау үшін ең кемінде 15 000 АҚШ доллары керек. Министрліктің жауапты қызметкерлеріне бұлай жұмыс істеуге болмайтындығын дәлелдеуге тырыстым. Олар болса, «б лінген қаржы осы, оған к к тиын қоса алмаймыз» деп алақандарын жаяды. Eлгі 7 фильмді жасауын жасадық-ау, бірақ аты бар да, заты болмай шықты. Содан соң тендер десе, аулақ жүретін болдық. Соңғы 2-3 жылда бірқатар телеарналар аусорсинг жүйесі бойынша біршама жеке телестудияларға тапсырыс беріп, жұмыс істей бастады. Бұл – дұрыс қадам. Бірақ телеарналарда біздің ұлттық мүддемізге мүлдем сай келмейтін арзан, жылтырауық, саны бар да, сапасы жоқ хабарлар жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кетті. Үкімет тарапынан отандық теле ндірісті жақсартуға жұмсалған қыруар қаржы б лінуде. :кінішке қарай, ол з қайтарымын бермей, к рермен к ңілі алаңдаулы. :йткені телеарналарда еліміздің экономикасын, халықтың әлеуметтік жағдайын, ішкі және сыртқы саясатын жан-жақты талдап, сараптай білетін хабарлар жоқтың қасы. Ұлтымыздың ткен шынайы тарихы, әдебиеті мен нері, мәдениеті, Қазақстанда тұратын түркітілдес халықтардың достығы

Мемлекет тарапынан қолдау болмағандықтан, телестудия негізінен, демеушілердің к мегі арқылы жұмыс атқарады. Құдайға шүкір, елін, халқын, оның тарихы мен мәдениетін, рухани байлығын, ата-бабаларымыз қастерлеген салт-дәстүрін құрметтейтін ұлтжанды тұлғалар арамызда аз емес. С з реті келгенде, жүрегі ұлтым деп лүпілдеп соғатын сол азаматтарға алғыс сезімімді білдіргім келеді.

– Дайын теле&німдеріңізді к&гілдір экранға қалай шығарып жүрсіздер?

– Бұл да осы күнге дейін шешілмеген күрделі мәселе болып келеді. Бұрынырақ «Қазақстан», «Хабар» телеарналары біз дайындаған телетуындыларды беріп тұратын. Қазір ондай мүмкіндік жоқ, олар бізге ком мерциялық құрылым деп қарайды, эфир ге шығуымыз үшін қыруар ақша т леуіміз керек екен. Мысалға, Қазақстанда шығатын қазақ тіліндегі газет-журналдарға ұлт құндылықтарын насихаттайтын жібі түзу мақала жазсаң, олар қуана-қуана басады, тіпті қаламақысын да т лейді. Ал теледидар басшыларының ұстанып отырған ішкі саясаты мүлдем басқа. Бұдан кім ұтады, кім ұтылады?

Eрине, ұлтымыз ұтылады, к рермен ұтылады. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң қабылданғанда осы к кейтесті мәселелерге айрықша назар аударылуы керек еді. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев бүкіл түркі дүниесін біріктірейік, жалпы түркі халықтарына ортақ тарихымызды, мәдениетімізді насихаттайтын мемлекетаралық телеарна ашайық деп игі бастама к терді, ал отан дық теле ндіріс компанияларының басшылары болса, түркі дүниесі десе, ашқан ауыздарын жұма қояды. Жалпы, бұл мәселе – бүкіл қоғамды, зиялы қауымды мықтап ойландыратын жайт.

– Соңғы кезде туған жеріңізге жиі-жиі ат басын бұрып жүрсіз. Сірә, алға қойған үлкен мақсатыңыз бар-ау?!

– Теңіз деңгейінен 1005 метр биіктікте жатқан Жуалы – қасиетті жер, киелі мекен. К не деректерге сүйенсек, атақты Мыңбұлақ сонау VII ғасырда Батыс түркі қағанатының жазғы ордасы болыпты. Яғни бүгінгі Жуалы, кешегі Мыңбұлақ – қазақтың ғана емес, бүкіл к ктүріктердің қасиетті жері. Бұл жайында араб, қытай, жапон және Батыс ғалымдары мен саяхатшылары к птеген деректі дүниелер қалдырды. Бүкіл түркі әлемінде зіндік тарихи орны бар Жуалы туралы тарихи-танымдық деректі фильм түсірсем деген арманым бар. Қазіргі таңда болашақ туындыға қажетті деректер жинап жүрмін. Соңғы бес-алты жылда «Жуалының текеметі», «К кпар» және «Қаңлы» деп аталатын деректі фильмдерді аяқтадым.

– Алдағы жоспарыңыз қандай?

– :ткен жылы Қазақ халқының бірігуіне үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі – Eйтеке би туралы «Eйтеке бидің ақ жолы» атты деректі фильмді бітірдік. Айтулы туынды Қызылорда, Ақт бе облыстарында, :збекстанның Ташкент, Самарқан, Нұрата қалаларында түсірілді. Телетуындының тұсаукесері Ақт бе қаласында тіп, зінің лайықты бағасын алды. :ткен жылы бүкіл түркі дүниесіне есімі белгілі, ғұлама-ғалым Мәшһүр Жүсіптің ғұмыры туралы деректі фильмді түсіруді бастадық. Бір кініштісі, деректі туындыны түсіруге облыстың сол кездегі әкімі Ерлан Арын арнайы шақырып еді. Оның қызметтен кетуіне орай, айтулы деректі фильмді толық аяқтау мүмкін болмай тұр. Қасиетті Кереку жерінде Мәшһүр Жүсіптің аруағын сыйлайтын ұлтжанды азаматтар жоқ емес, бар. Осы телетуындының ойдағыдай аяқталуына сенімдімін. Ең басты мақсат – түркі тілдес халықтар туралы түсірілген телетуындыларды орыс, испан, түрік, ағылшын тілдеріне аударып, бүкіл әлемге таныту. Сол үшін жарғақ құлағымыз жастыққа тимей, жұмыс істеп жатқан жайымыз бар.

– 4ңгімеңізге рақмет! Сұхбаттасқан Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ

www.aikyn.kz

7

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

ТОПЖАРҒАН АҚ ЖОЛ!

ВОЛЕЙБОЛ

ДЗЮДОШЫЛАР ДОДАСЫ – ЧЕЛЯБІДЕ

ҚЫЗДАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ҚИЫН ВОЛЕЙБОЛДАН DЙЕЛДЕР АРАСЫНДАҒЫ «DЛЕМДІК ГРАН-ПРИ» ДОДАСЫНЫҢ БІРІНШІ ТУР ОЙЫНДАРЫНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ ШЫҒАРЫЛДЫ. «С» ДИВИЗИОНЫНДАҒЫ КОМАНДАЛАР ОСЫДАН БІРЕР КҮН БҰРЫН АЛМАТЫ ЖDНЕ МЕХИКОДА КҮШ СЫНАСҚАН БОЛАТЫН.

25-30

ТАМЫЗ АРАЛЫҒЫНДА РЕСЕЙДІҢ ЧЕЛЯБІ ҚАЛАСЫНДА ДЗЮДОДАН DЛЕМ ЧЕМПИОНАТЫНЫҢ ЖАЛАУЫ ЖЕЛБІРЕЙДІ. БҰЛ ЖАРЫСТА 130-ДАН АСА МЕМЛЕКЕТТІҢ TКІЛДЕРІ КҮШ СЫНАСАДЫ ДЕП КҮТІЛУДЕ. ЕРЛЕР МЕН DЙЕЛДЕР АРАСЫНДАҒЫ БDСЕКЕДЕ 14 ЖҮЛДЕЛЕР ЖИЫНТЫҒЫ САРАПҚА САЛЫНАДЫ. СОНДАЙ-АҚ КОМАНДАЛЫҚ САЙЫСТА ДА ЖЕҢІМПАЗДАР АНЫҚТАЛАДЫ. БҰЛ БЕЛДЕСУЛЕРДІҢ БАРЛЫҒЫ ДА «ТРАКТОР» СПОРТ КЕШЕНІНДЕ TТЕДІ.

Дзюдошылардың әлем чемпионаты 1956 жылдан ұйымдастырылып келеді. Алғашқы қос жарыс Жапония жерінде тті. 1961 жылы татами шеберлері Францияда бас қосты. Бірден айта кетейік, ол кездері күрестің бұл түріне қызығатындар қатары аса к п емес еді.

Tйткені жапондар ойлап тапқан нер к пшілік үшін таңсық болды. Десек те Күншығыс елінің атқамінер азаматтарының алғырлығының арқасында 1964 жылы ол Олимпиада бағдарламасына енді. Сол кезден бастап дзюдоның к кжиегі кеңіп, беделі күрт сті. Қазақстан дзюдошыларының дүниежүзілік додада жүлде алған кездері тым сирек. КСРО тұсында қоржынымыз бос болды. Тәуелсіздік алғаннан кейін де к пке дейін еңсе тіктей алмадық. Тек 2001 жылы Германияның Мюнхен қаласында ткен әлем чемпионатында алғашқы медальдің сыңғырын естідік. Неміс жерінде Асхат Житкеев (100 келі) пен Асхат Шахаров (73 келі) үшінші орынға табан тіреді. 2009 жылы Голландияның Роттердам шаһарында Максим Раковтың бақ жұлдызы жанып, әлем чемпионы атанды. 2011 жылы тағы сол Раков Парижде күміс медальді мойнына ілді. Финалда жерлесіміз ресейлік Тагир Хайбуллаевтан ұтылды. Ал 2013 жылы Рио-де-Жанейрода жалауы желбіреген жарыста Азамат Мұқанов

күміске қол жеткізді. Ақтық сынға дейін барлық қарсыластарын қапы қалдырған қандасымыз шешуші тұста жапондық Масаши Эбунимаға есе жіберді. Міне, отандық дзюдошылардың барлық табысы осымен ғана шектеледі. Қазақстан секілді балуандық нерде бай дәстүрі бар іргелі мемлекет үшін, әрине, бұл нәтиженің аздық ететіні с зсіз. Биылғы жарыста біздің қыздар жүлде алады дегенге сену қиын. Сондықтан да әңгімеміз тек ерлер жайлы болмақ. Мәселен, 60 келі салмақта Еркебұлан Қосаев пен Айбек Имашев ел намысын қорғайды. Еркебұлан – бұған дейін де бірнеше рет әлем чемпионатына қатысып, Лондон Олимпиадасына күш сынасқан сақа спортшы. Айбек Имашев – жастар буынының жарқын кілі. 66 келі салмақта Азия чемпионы деген атағы бар тәжірибелі Сергей Лим және дарынды жастар – Елдос Жұмаханов пен Жансай Смағұловқа сенім артылып отыр.

73 келі салмақта Ертуған Т ренов татамиге шығады. 81 келі салмақта Ринат Ибрагимов күш сынасады. 2012 жылы ткен Олимпиада ойындарынан біраз уақыт демалған Ринат үлкен спортқа қайта оралды. 90 келі салмақта Есен Самат пен Руслан Dбдіразақов жарыс к рігін қыздырады. Есен – жастар арасындағы әлем біріншілігінде жүлде алған болса, Руслан дзюдо мен қазақ күресін қатар алып жүр. Биыл ол

Алғашқы турдың нәтижесі бойынша Чехия құрамасы к ш бастады. Алматыдағы Балуан Шолақ атындағы спорт сарайында ткен жарыста олар 100 пайыздық к рсеткішке қол жеткізді. Барлығы 11 партия ойнап, 9 рет үстемдік танытты. Қазір олардың қоржынында 9 ұпай. Мехикодағы додада Болгарияның қыздары да барлық үш бәсекеде қарсыластарынан басым түскен еді. Алайда олар 14 партияның бесеуінде ұтылды. Сол себепті 7 ұпаймен екінші орында тұр. Одан кейінгі сатыларға Кения, Хорватия және Мексика құрамалары жай«Қазақстан Барысы» турнирінде үшінші орынды иеленді. Ал 100 келі салмақта әйгілі Максим Раков пен к пшілікке әлі таныла қоймаған Dділхан Қозыбаев нер к рсетеді.

Tздеріңіз байқап отырғандай, Челябіге сапар шеккелі отырғандар арасында Елдос Сметов пен Асхат Телманов (60 келі), Азамат Мұқанов (66 келі) пен Ержан Шынкеев (+100 келі) сынды белді балуандар жоқ. Себебі ұлттық құрама бапкерлері оларды Азия ойындарына даярлауда. Бұл жарыс 19 қыркүйек пен 4 қазан аралығында Оңтүстік Кореяның Инчхон қаласында теді. Биылғы әлем чемпионатының жүлделік қоры – 300 000 АҚШ доллары. Тарқатып айтсақ, әр салмақта топ жарған балуанға 4 800 доллардан табыс етілсе, жеке бапкері 1 200 долларға иелік етеді. Күміс медаль иеленгендер 4 000 (спортшыға 3 200+бапкеріне 800 )

ғасты. Қазақстанның волейболшыла ры 6-орынды қанағат тұтуда. Жер лестеріміз 1 ойында жеңіске жетіп, 2 рет ұтылды. 11 партияның бесеуінде басым түсіп, алты мәрте есе жібердік. Қоржынымызда 3 ұпай бар. Алжир мен Австралияға қарағанда біздің қыздардың аяқалысы тәуір. Енді біз Чехияға сапар шегіп, Алжир, Мексика және алаң иелеріне қарсы ойнаймыз. Осы үш кездесудің барлығында басым түскен жағдайда ғана Софияда тетін «Т рттік финалына» жолдама аламыз. Бірақ бұл мақсатқа қол жеткізу оңай болмайтыны анық.

долларды қалтаға басады. Қола медаль алғандар 2 000 (1 600+400) долларды еншілейді. Жарыс қорытындысы бойынша, ерлер мен әйелдер арасында ең үздік деп танылған қос дзюдошы 2 000 доллардан алады. Жекелеген салмақ дәрежелері бойынша бәсекелер аяқталғаннан кейін, командалық сайыс теді. Оған әлемнің үздік 10 командасы ғана қатысады. Егер соңғы жылдарда ткен дүниежүзілік додадағы командалық бәсекесінің қорытындысына тоқталсақ, әйелдер арасында Жапония құрамасы алдына жан салар емес. Олар 2012 және 2013 жылдардағы жарыста шашасына шаң жұқтырмады. Ерлер сайысында 2012 жылы Ресей дара шықса, былтыр Грузия қарсылас шақ келтірмеді. Челябідегі бәсекеде жеңімпаз атанған командаға 25 000 доллар табыс етілсе, екінші және үшінші орын алғандар 15 000 және 5 000 доллардан еншілейді.

КӘСІПҚОЙ БОКС

ЖЕКПЕ-ЖЕК 9 ТАМЫЗДА РЕСЕЙДІҢ СОЧИ ҚАЛАСЫНДА ЕРЕЖЕСІЗ ЖЕКПЕ-ЖЕКТЕН «ПЛАТФОРМА S-70» ДЕП АТАЛАТЫН АСА ІРІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРНИР TТЕДІ. ОҒАН АЛЫС ЖDНЕ ЖАҚЫН ШЕТ МЕМЛЕКЕТТЕРДЕН КTПТЕГЕН БЕЛДІ СПОРТШЫЛАР КЕЛЕДІ ДЕП КҮТІЛУДЕ.

КDСІПҚОЙ БОКСТАН ІВҒ НҰСҚАСЫ БОЙЫНША ОРТА САЛМАҚТАҒЫ DЛЕМ ЧЕМПИОНЫ, АВСТРАЛИЯЛЫҚ СЭМ СОЛИМАН ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ГЕННАДИЙ ГОЛОВКИНМЕН КҮШ СЫНАСУҒА DЗІР ЕКЕНІН МDЛІМДЕДІ. ЕГЕР ЕКІ ЖАҚ ОРТАҚ МDМІЛЕГЕ КЕЛСЕ, БҰЛ ЖЕКПЕЖЕК КЕЛЕСІ ЖЫЛДЫҢ НАУРЫЗ НЕМЕСЕ СDУІР АЙЫНДА TТУІ МҮМКІН.

«ТОРНАДО» мен «БОРАН»

ЖАРАЙСЫҢ!

СӘБИНАНЫҢ СҰЛУЛЫҒЫНДА КҮМӘН ЖОҚ БІРАЗ КҮННЕН БЕРІ ЖҰРТ НАЗАРЫНА ІЛІККЕН ВОЛЕЙБОЛШЫ СDБИНА АЛТЫНБЕКОВА ЖАЙЫНДА ЕНДІ АҚШ БАСЫЛЫМДАРЫ ҚЫЗУ ТАЛҚЫЛАП ЖАТЫР.

Солиман Головкинмен жолығуға асық Былтыр осы жарыста Алматыда іргетасы қаланған «Алаш Прайд» клубының қос кілі қатысты. Олар – Арман Оспанов пен Мұрат Хантураев. Қос жерлесіміз де асқан шеберлік танытып, з қарсыластарын санаулы секундтар ішінде есінен тандырды. Осы жарысты тамашалау үшін Қара теңіз жағалауына арнайы келген Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Ресей Федерациясының президенті Владимир Путин Арман мен Мұраттың неріне аса жоғары баға беріп, айтулы спортшыларды құшақтарына қысқан болатын.

Биылғы жарысқа да Қазақстаннан қос спортшы қатысады. 70 келі салмақта Аңсаған («Торнадо») Құсайынов күш сынасады. Оның қарсыласы – Қиыр Шығыстағы Ха баров қаласынан келетін Алексей Пол пудников. 77 келі салмақ дә режесінде Dділ («Боран») Боранбаев з нерін ортаға салады. Ол Түменнің тастүлегі Алексей Кунченкомен айқасады. Бір айға жуық уақыт Таиландта жаттық қан қазақтың қайсар ұлдары таяу күн дері елге оралады. 7 тамызда олар Сочиге аттанады.

Сэм Солиман туралы біз не білеміз? Бұл жігітті «к пті к рген к кжал» деп айтсақ та болады. 1973 жылы Мельбурнда туған ол алғашында каратэ және таэквондомен айналысты. Кикбокстан әлем чемпионы деген атағы бар. Кейіннен бокспен шұғылданды. 1997 жылы кәсіпқой рингте күш сынаса бастаған ол сол уақыттан бері 56 кездесу ткізіп, 44 рет жеңіске жетті. 18 қарсыласын нокаутқа жіберді. 2014 жылдың 31 мамырында Феликс Штурмды ұпай санымен ұтып, ІВҒ нұсқасы бойынша алтын белбеуді иеленді.

Dлем чемпионы деген атағы болғанымен, Солиманды «кәсіпқой бокстағы жарқын жұлдыздардың бірі» деп айта алмаймыз. Tйткені ол з салмағындағы мықтылардың барлығынан ұтылды. Және жеңіске жеткен жағдайдың зінде қарсыластарын есінен тандырған сәттері сирек. Десек те, барлық чемпиондық тәжді біріктіруді к здеп отырған Геннадий Головкин онымен жұдырықтасуға келісімін беруі әбден мүмкін.

ВЕЛОСПОРТ

«АСТАНАНЫҢ» ТАБЫСЫ – 539 330 ЕУРО

«ТУР ДЕ ФРАНС» КTПКҮНДІГІ АЯҚТАЛҒАННАН КЕЙІН, ОСЫ ЖАРЫС БАРЫСЫНДА ҚАЙ КОМАНДАНЫҢ ҚАНША ТАБЫС ТАПҚАНЫ ЖАРИЯ ЕТІЛДІ. КTШ БАСЫНДА – «АСТАНА» КЛУБЫ. Итальялық легионер Винченцо Нибалидің айқын жеңісінің арқасында жарты миллион еуродан аса қаражат Қазақстанда жасақталған команданың есепшотына аударылды. Бұл, әрине, қуантарлық жайт. Ал зге клубтардың «Тур де Франстағы» табысы мынадай: 2. «Ag2r La Mondiale» — 362 880; 3. «FDJ. fr» — 151 720; 4. «Movistar» — 117 050; 5. «Cannondale» — 99 390; 6. BMC” — 99 180; 7. Tinkoff-Saxo« — 80 250; 8.

«Omega Pharma-Quick Step» — 77 930; 9. «Катюша» — 75 700; 10. «Belkin» — 67 200; 11. «Europcar» — 63 410; 12. «Giant-Shimano» — 63 210; 13. «Lotto-Belisol» — 35 060; 14. «Trek» — 32 020; 15. «NetApp Endura» — 31 480; 16. «IAM» — 26 610; 17. «GarminSharp» — 25 360; 18. «Sky» — 24 240; 19. «Bretagne Seche Environnement» — 20 600; 20. «Cofidis» — 18 540; 21. «Orica GreenEDGE» — 15 610 және 22.

«Lampre-Merida» — 9 830 евро.

Қытайда ткен 19 жасқа дейінгі әйелдер арасындағы Азия чемпионатында 17 жасар ойыншы қыз қытайлық жанкүйерлердің назарына ілігіп, турнирдің ең әдемі ойыншысы атанған. Тіпті Сәбинаның сұлулығына тәнті болғандар оған сый лық жолдап жатыр. Ал жаңа шыққан жұлдыздың әлеуметтік желі дегі оқырмандары 300 мыңға жуықтады. Америкалық БАҚ-тардың пікірінше, Сәбина волейбол ойыны үшін тым әдемі, әрі 17 жасар спортшы қыздың мұндай сұлулығы оған спортта табысқа жетуіне кедергі келтіреді. Ал Сәбинаның зі мұндай танымалдылықты күтпегенін айтады.

Оның бар мақсаты – әлемдік аренада Қазақстанның намысын қор ғап, туын желбірету (31-телеарна). Волейболдан жастар құрамасының бапкері Нұрлан Садықов та әлем жұртшылығының спортшы қызға осыншалықты назар аударғанын жақтырмай отыр. Оның пікірінше, бұл құрамадағы зге ойыншыларға кедергі келтіреді. Қалай десек те, қазақтың ең сұлу қы зы волейболшылар арасынан табылатындығын ешкім ойламағаны анық. Осыдан кейін Сәбина Алтынбекованың жұлдызды сәттері туғанын мірдің зі к рсетіп отыр.

Беттi дайындаған Ғалым СҮЛЕЙМЕН

Адал ШАБЫТ

8

ОЙСАЛАР

ПIКIР

АСТАНА МЕН ҰЛТТЫҚ МУЗЕЙДЕН ЕРЕКШЕ ӘСЕР АЛДЫМ

СОҢҒЫ БЕТ

Бүгінде математикаға кез келген баланың ағып тұрмайтыны белгілі. «Миына кіре бермейтін» осы бір пәнді екінің бірі ұната бермейтіні тағы бар. Тіпті оқушылардың дені математикаға құлықсыз. Не себепті?

Гүлзина БЕКТАС

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ МУЗЕЙІНІҢ АШЫЛУ САЛТАНАТЫНА ҚАТЫСҚАН М РТЕБЕЛІ МЕЙМАНДАРДЫҢ АРАСЫНАН РФ МЕМЛЕКЕТТІК ТРЕТЬЯКОВ ГАЛЕРЕЯСЫНЫҢ БАС ДИРЕКТОРЫ ИРИНА ЛЕБЕДЕВАМЕН ШАҒЫН СҰХБАТ ҚҰРДЫҚ. қойылатын туындылардың барлығы солардың қолдарынан (теді. Қазір мамандар арнайы сатып алынған құрал-жабдықтармен иконаларға технологиялық зерттеу жүргізіп жатыр. Оларға галереядағы иконалар топтамасының салынған уақытын анықтау міндеті жүктелген. Бұл үшін мамандар иконаларға жағылған жылтыр бояулар мен сырлардың бірнеше қабатын алып, бояу қоспалары мен ағашқа химиялық талдау жасайды. Кескіндеме туындыларымен де осы тектес жұмыстар жүргіземіз. Бүгінде қалпына келтіру жұмыстары жаңа сипат алып келеді. Бұл салада дәстүрлі тәсілдерден б(лек жаңғырған, жаңарған тәсілдер пайда болуда. Бұл – қиын әрі күрделі, бірақ (те қызықты және жаныңа рахат сыйлайтын жұмыс.

– Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі мен мемлекеттік Третьяков галереясының арасындағы әріптестік қалай дамиды деп ойлайсыз?

– Бізде әлемнің түкпір-түкпіріндегі түрлі музейлермен жұмыс жасаудың мол тәжірибесі жинақталған. Біз халықаралық байланысымызды үнемі дамытып отырамыз. Олардың әрқайсысы – (з алдына ерекше және жеке жоба. Біз к(птеген халықаралық бірлескен жобаларға қатысамыз. Қандайда бір тақырыпта к(рме әзірленетін болса, (з топтамамыздағы туындыларды береміз. Кейде тек (з топтамамыздағы туындыларды ғана к(рсететін жобалар болады. Сондықтан біз барлық мәселені әріптестерімізбен алдын ала пысықтап аламыз. К(рме ұйымдастыру – күрделі және ұзаққа созылатын жұмыс. Кез келген к(рме үшін салмақты жоба әзірлеу керек. Бұл ретте шұғыл шешім қабылдауға болмайды. Алайда әріптестіктің сан алуан түрлерін ойластыруға және оны жүзеге асыруға болады. Барлығына уақыт қажет.

– Астана мен ондағы Ұлттық музейден қандай әсер алдыңыз?

– Шанхайдан кейін мені ерекше таңғалдырған қала – Астана болды. Кейде маған осы екі қала ұқсас болып к(рінеді. Себебі екеуі де түгелдей дерлік бос жерге жаңадан салынды. Екеуі де ерекше қарқынмен дамып келеді. Астанада Шанхайдағыдай барлық ғимараттар белгілі бір ретпен тұрғызылған. Мұндағы ғимараттар қаншалықты әралуан болса, соншалықты бірегей. Біз Астананың авторы да, архитекторы да Президент Нұрсұлтан Назарбаев екенін жақсы білеміз және оның Астананы туристер қызығатындай, басқаларға ұқсамайтындай етіп салғызғанына құрметпен қараймыз. Ал Ұлттық музейге келетін болсақ, бұл – Орта Азиядағы ең үлкен музей. Оның сәулеті к(з қызықтырса, ішіндегі жәдігерлері жан жылытады. Астанадан да, Ұлттық музейден де ерекше әсер алдым. Екеуі де мен күткеннен әлдеқайда жақсы, әлдеқайда тартымды болды.

– Gңгімеңізге рақмет. Сұхбаттасқан Қанат МАХАМБЕТ, Гүлжамал ІЛИЯСОВА, Астана

Жуырда « лдиден эпосқа дейін» атты кітап қолыма түсті. лгі кітапты парақтап отырып, «Санамаққа» келгенде, әлгі сауалдың жауабын тапқандай болдық. Қазіргі оқушылардың есепке ебі жоғының сыры – кішкентай кезінде санамақты үйренбегендігінде жат са керек. Санамақты cанасына сіңір меген бала санды, есепті қалай шығарады? Санамақ дегеніңіз не? Халықтың тұнып тұрған ауыз әдебиеті, асыл қазынасы. Міне, қараңыз: – Бір дегенім – б рік, Кисең басқа к рік. Екі дегенім – етік, Киер сәнді етіп. Үш дегенім – ішік, Теріден тігер пішіп, – дейді. Бұл – саусақпен санамалап айтылатын санамақтар. Не болмаса: – Түйе, бота маң басқан, Т рт аяғын тең басқан. Шұнақ құлын, бес ешкі, Қос-қос лақты қос ешкі, Т рт қозылы екі қой, Бәрін бірге ойлап қой, – дейді. Санамақтың балаға берері к(п. Балалар санға ұқсас сан ойлап табу арқылы ойын жетілдіреді, әрі есептеу техникасын меңгереді. Ауызекі тілде тараған математикалық есептердің саны к(п. Ол әрбір әже мен атаның айтуына байланысты да (згеріп отырады. р (ңірдің де (з санамағы бар. Бұл қазақ

e-mail: info@aikyn.kz; aikyn_nurmedia@mail.ru

Меншiк иесi – «Айқын – Литер» ЖШС Газет Қазақстан Республикасының Байланыс және ақпарат агенттігінде тiркеуге алынып, есепке қою туралы №14399-Г куәлiгi 18.06.2014 жылы берiлген (Алѕашћы есепке ћою кезiндегi н мiрi мен мерзiмi №4448-Г, 01.12.2003ж.)

халқының тәлім-тәрбиесінің сырсипатын бейнелейді. р санамақта әр дәуірдің үні бар. Есептеу де (нер. Ауызекі есептің жауабы да сан қилы. Бұл есептің кемшілігін емес, артықшылығын к(рсетеді. Қазақ халқының математикалық білімінің қолданыс жағы басымдау. Қазақ есебі осынысымен де құнды. Қазақ есебінің тағы бір ерекшелігі – үштік, ондық, тоғыздықты пайдаланған. Бұл – әрі есеп, әрі баланың ойлау жүйесін жетілдіретін тиімді тәсіл. Ауызша (леңдердің ешқайсысы санамақ сияқты түрленбейді. Сан есімдерді қолдану арқылы санамақтың мазмұны да тереңдей түседі. Санамақ – есептеу құралы ғана емес, тілді меңгертудің де таптырмас тәсілі. Қолыңыздағы он саусақтың әрқайсысына жеке-жеке тоқталып, с(зді түрлендіруге тырысасыз. Мәселен, бір дегенім – білеу, екі дегенім – егеу, үш дегенім – үскі, т(рт дегенім – т(сек, бес дегенім – бесік, алты дегенім –

асық, жеті дегенім – желке, сегіз дегенім – серке, тоғыз дегенім – торқа, он дегенім – оймақ, он бір қара жұмбақ. Баланың ұғымына сай, жеңіл жатталатын санамақтар бүлдіршінді есепке, санауға тез үйретеді. Осы арқылы баланың ойы жүйрік болады. Санамақ әуелі баланың (леңге к(ңілін аударады.

1лең жаттаған баланың жатық с(йлеуге қабілеті артады. Бұл – бір. Екіншіден, са намақ арқылы бала (зінің ұлттық танымын таниды. Ұлттық дүние дегеніміз не? Салт-дәстүріңізді, әдет-ғұрпыңызды меңгеру. Жұмбақ пен жаңылтпашты да бала санамақ арқылы үйренеді.

– Сырық – қырық, Құрық – қырық, Қанша болды, Құрық, сырық? рі санайсыз, әрі жаңылтпаш жаттайсыз. Жаңылтпашты жаңылтпай қайталау да – (нер. Қазақтың ұлттық педагогикасының қай-қайсысын алсаңыз да, баланың ойлау жүйесіне ыңғай-

лы етіп алынған. Қазақы санамақтардағы шумақтардың к(бі ұлттық менталитетке жақын. Киіз үй жабдықтарына, тұрмыстық заттарға, т(рт түлікке арналған санамақтар жетерлік. Ең бастысы, бала санамақ арқылы санды біледі, есептеп шығара алады. Есеп дегеніміздің (зі санды есептей білу ден ғана тұрмайды. 1мірдің (зі есеп емес пе? Есепті білген бала жақсы (мір сүре де біледі. Математика дегеніңіз тап осы санамақтан басталады. Санамақты білген баланың бойында қайсарлық, (жеттілік пайда болады. «Санамақты жаттауды әдетке айналдырған бала (зін емін-еркін және тәуелсіз сезінеді» дейді ғалымдар. Санамақтың тағы бір ғажайыбы – бала с(йлем құрауды жылдам үйренеді. Т(рт жасынан санамақты меңгерген баланың (се келе есепке жүйрік болатынын ғалымдар дәлелдеп жүр. Есепке жүйрік ұлттың есесі кетпейді! Бүгінгі буын санамақты біле ме? Ол түгілі, баласына санамақ үйрететін атаана да азайған жоқ па? Сонда атам заманнан бері келе жатқан қазақтың қасиетті (нері қараң қалатын болғаны ма? Келешек ұрпақтың ешкімге есесі кетпесін десек, ел ретінде естілік пен тектілікті сақтап қалғымыз келсе, бірінші кезекте санамаққа салмақ сала қарайық. Бабалар ілімінен тағлым алайық!

ДЕНІ САУДЫҢ – ЖАНЫ САУ

САУАПТЫ ІС МАМАНДАРЫ МЕН – ДЕФЕКТОЛОГПЫН. БҰЛ МАМАНДЫҚТЫ ТАҢДАҒАНЫМ ДҰРЫС ШЕШІМ ЕКЕНДІГІНЕ КҮН САНАП К1ЗІМ ЖЕТІП КЕЛЕДІ.

Дефектология ғылымы мүмкіндігі шектеулі жандарды оқыту мен тәрбиелеумен айналысады. Негізгі т(рт саласы бар. Біріншісі – олигофренопедагогика: зияты зақымданған (ақылойы т(мен) балалармен, екіншісі – тифлопедагогика: к(ру қабілеті зақымдалған балалармен, үшіншісі – сурдопедагогика: есту қабілеті зақымдалған балалармен, ал т(ртіншісі – логопедия: с(йлеу тілі бұзылған балалармен жұмыс істейді. Дефектология – ғылымда тәй-тәй басып келе жатқан жас салалардың бірі. Дегенмен қарқынды даму үстінде. Тағамның құнарсыздығынан ба екен, әлде ауаның ластығынан, мүмкін жазмыш болар – елімізде мүмкіндігі шектеулі балалар саны күн санап артпаса, кеміп жатқан жоқ. Санамен саралап к(рсек, бей-жай қарайтын жайт емес. Онсыз да тілін дұрыс түсіне бермейтін сәбиінің жан түршігерлік халін к(ргенде, тоғыз ай толғатқан анасының, бірге доп ойнаймын деп асыға күткен әкесінің жағдайын к(з алдыңызға елестетіп к(ріңізші... Доп теппек түгілі... бір затты алып екінші жерге қоя алмайтын баласына қарап қандай күйде болар екен? Бұрынғылар секілді адам санатына қоспай, (лтіріп тастамасы анық. Тастап кетуге тағы қимайды, не дегенмен іштен шыққан шұбар жылан емес пе? Міне, дефектологтардың (з ісіне адалдығы осы жерде айқын байқалады. К(мек сұрағандардың бетін қақпай, жағдайын түсініп, бар сәбиді (з баласындай к(ріп, дұрыс тәрбие беруге барынша тырысады. Мұғалімнің мойнына баланы тәрбиелеп, білім беру қандай жауапкершілік артса, дефектолог

Бас редактор – Нџрт-ре ЖЉСIП

CMYK

www.facebook.com/aikyn.kz www.twitter.com/aikyn_gazeti

CАПА мен САНА – САНАМАҚТА

Ирина ЛЕБЕДЕВА, РФ Мемлекеттік Третьяков галереясының бас директоры:

– Орыс бейнелеу (нерінің Мәскеу қаласындағы аса ірі мемлекеттік музейінің негізін белгілі к(пес Павел Третьяков қалағанын, оның 100 жылдан астам тарихы бар екенін жақсы білесіздер. Галереяның қорына орыстың II-XVII ғасырлардағы иконалары, XVIIIXXI ғасырлар аралығындағы кескіндемелік және ТМД елдерінің қайталанбас шығармалары, сонымен қатар орыс графикасы мен мүсін (нерінің туындылары жинақталған. Біз мемлекет тарапынан б(лінген қа ражатқа бейнелеу (нері туындыларын сатып алып, қорымызды үнемі толықтырып отырамыз. Галереяның жанында (ңдеу шеберханасы, мұрағат, кітапхана жұмыс істейді. Мұнда ғылыми-зертханалық және насихат жұмыстары жүргізіледі.

1здеріңізге мәлім, әрбір музейдің алдында ортақ міндеттер тұрғанымен әр музей (з алдына бірегей әлем. Барлық музейлердің басты міндеті – мәдени мұрамызды кейінгі ұрпаққа жеткізу, жәдігерлерді сақтау, қалпына келтіру, ғылыми-зерттеу және кеңінен таныту. Третьяков галереясының қызметі мемлекеттің саясатымен, идеологиясымен тығыз байланысты. Себебі біз келушілердің назарына халқымыздың ғасырлар бойғы тарихын, рухани байлығын ұсына отырып ұлттық тарихымызды ұлықтаймыз. Галереядағы экспонаттар адамдарға мыңжылдықтарғы (зінің тарихымен тілдесуге мүмкіндік береді. Третьяков галереясында қолданбалы және халық (нерінің туындылары жоқ. Ол басқа музейлерден осынысымен ерекшеленеді. Бүгінде музейлерге қоғам тарапынан күрделі талап қойылады. Себебі музейге к(зқарас, оның қоғамдағы орны (згерген. Қазіргі музейлер экспонат к(рсетіп қоятын жер ғана емес, қарым-қатынас орнататын мәдени мекемеге айналған. Музей заман талабына сауатты жауап бере білуі керек. Третьяков галереясының қазіргі жағдайында бұл міндетті орындау қиын. Ғимаратымыз к(п нәрсені жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді. Осы олқылықтың орнын толтыру үшін біз жаңа ғимарат салып жатырмыз. Онда XXI ғасырдың сұранысына сай жұмыстар атқарылатын болады. Мемлекеттік Третьяков галереясымен салыс тырсақ, Қазақстанның Ұлттық музейі үлкен басымдыққа ие. Сіздердің ғимараттарыңыз үлкен, кеңістіктеріңіз к(п. Осының есе біне сіздер жәдігерлерді к(рсетіп қана қоймай, музейде сан алуан іс-шара ұйымдастырып, балалармен де, ересектермен де жанжақты жұмыс істеп жатырсыздар. Ұлттық музейдің тағы бір ерекшелігі – ғима раттарыңыз біртұтас, біздікі сияқты әр жерде, б(лек-б(лек орналасқан емес. Сіздерде тарихи материалдардың сақталуынан бастап, зерттелуіне дейінгі барлық үдерістер бір ғимаратта жүзеге асырылады. Біз осыған қол жеткізе алмай келеміз.

– Третьяков галереясында жәдігерлерді қалпына келтіру мен сақтау жұмыстары қалай жүргізіледі?

– Бұл – (те қиын жұмыс. Бізде бірнеше қалпына келтіру шеберханалары бар. Онда кәсіби мамандар жұмыс істейді. К(рмеге

www.aikyn.kz

№135 (2529) 1 ТАМЫЗ, 2014 ЖҰМА

Берiк БЕЙСЕНЏЛЫ – Бас редактордыѓ бiрiншi орынбасары Жолдасбек ДУАНАБАЙ – Бас редактордыѓ орынбасары Есей ЖЕЃIСЏЛЫ – Шыѕарушы редактор Асћар БЕКОВ – жауапты хатшы Жексен АЛПАРТЕГI – Жауапты хатшыныѓ орынбасары РЕДАКЦИЯНЫЃ МЕКЕНЖАЙЫ: 050000. Алматы ћаласы, Абылай хан даѓѕылы, – 79, 2 ћабат Байланыс телефоны: Алматы (727) 315-24-56. Астана (7172) 94-57-84 e-mail: info@aikyn.kz, aikyn_nurmedia@mail.ru

маманға қойылатын талап одан он есе жоғары. Мемлекетіміздегі арнайы білім беру жүйесі (арнайы мектеп, арнайы сынып, арнайы балабақша және т.б.) барлық мүмкіндігі шектеулі баланы білім берумен толық қамтымайды және де еліміздегі алыс аудандар мен ауылдарда білім алуға мұқтаж мүмкіндігі шектеулі балалар да айтарлықтай аз емес. Сондықтан, елімізде инклюзивті білім беру жүйесін дамыту (зекті мәселелердің бірі болып саналады. Бүгінгі таңда баланың әлеуметтік ортаға қосылуына ықпалын тигізсін деген мақсатта инклюзивті білім беру бағдарламасы қолға алынып отыр. Инклюзивті оқыту барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп (міріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту – оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Мүмкiндiгi шектеулi адамдардан бас тартуға, олардың бiлiм алуына және (з талантын дамытуға деген құқығынан айыруға қоғам ешқандай да мүдделi емес. Қазiргi таңда денсаулығында ақауы бар мыңдаған бала бiздiң қолдауымызға зәру. Олар елден оқшау (мiр сүргiсi келмейдi. Елiмiзде мыңдаған мүмкiндiгi шектеулi жандар бар, олардың iшiнде мектеп жасына толмаған балалар к(птеп кездеседi. ртүрлі дәрежедегі ауытқуы бар балаларға арналған арнайы мекемелер мен кәсіби дефектологтар, яғни оқытып, ортаға бейімдеп және түзету жұмыстарымен айналысатын мамандардың жетіспеушілігіне алаңдаймын. Осы мамандыққа мемлекеттік грант к(бірек б(лінсе, жас талапкерлер де осы мамандықты оқып меңгерсе екен… Дефектология – дүние қуып, байлық жиғандардың араласатын шаруасы емес! Ыстық ықыласпен, мейірімді жүрекпен, асқан кісілікпен атқарылатын сауабы мол іс. Жауапкершілігі (те жоғары, тастан берік т(зімділік пен шыдамды талап

БӨЛIМ РЕДАКТОРЛАРЫ: Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ – саясат, экономика Қайыржан ТӨРЕЖАН – ақпарат Гүлзина БЕКТАСОВА – руханият, әлеумет Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ – меншiктi тiлшiлер бөлiмi, тел.: 8 (727) 315-59-60 Мәдiлхан ДҮЙСЕБЕКОВ – техникалық редактор Нағым НҰРМҰХАНБЕТОВ – суретшi-дизайнер АСТАНА БЮРОСЫ: Бейсенбай ДӘУЛЕТҰЛЫ – 87016436970 (Астанадағы тiлшiлер қосынының меңгерушiсi) Айхан ШӘРIП – 8 (7172) 935784 (Астана) Қанат МАХАМБЕТ – 87015383072 (Астана) Кәмшат ТАСБОЛАТ – 87772729038 (Астана) Халима ТӘЖIҚҰЛ – 87019659479 (Астана)

ШЕТЕЛДЕГI ТIЛШIЛЕР: Раушангљл ЗАЋАНЋЫЗЫ – 81036304178420, (Мажарстан) Жљсiп ХИСЫМОВ – 81099312480468, (Тљрiкменстан) Дќурен ОМАРОВ – 8108613764808083, (Ћытай)

ЖАРНАМА БӨЛIМ: 315-03-03. Е-mail: zuhra-31@mail.ru Газет аптасына 5 рет шығады

• Редакция авторлар маћаласы мен жарнама мазмџнына жауап бермейдi.

• Авторлар ћолжазбасы -ѓделмейдi жќне керi ћайтарылмайды.

• К-лемi љш компьютерлiк беттен асатын материалдар ћабылданбайды.

•«Айћында» жарияланѕан материалдарды к-шiрiп немесе -ѓдеп басу љшiн редакцияныѓ жазбаша рџћсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.

ететін мамандық. «Баланың психикалық даму деңгейі т(мен болған сайын, мұғалімнің білім деңгейі жоғарылай түсуі қажет» деп атақты неміс педагог-дефектологы П.Шуман айтқан екен. Біздің елімізде осы мамандықты даярлайтын санаулы ЖОО болса, соның ішіндегі 70 жылдық тарихы бар қазақ қыздарына білім беретін қара шаңырақ Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің алатын орны ерекше. Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алуымен, мемлекеттік тілде мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жүргізу біліктілігін меңгерген дербес арнайы кадрларды, дефектологмамандарды даярлау қажеттіліктерінің туындауымен Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінде 2001 жылы дефектология б(лімі ашылды. Бастапқы кезеңде болашақ мамандарды даярлау «Жалпы психология» кафедрасында жүзеге асырылды. Болашақ білікті дефектолог мамандарды мақсатты түрде бағытталған және жемісті дайындау үшін 2008 жылдан бастап «Арнайы және әлеуметтік педагогика» кафедрасы құрылды. р мүмкіндігі шектеулі баланың келешегі, оның тағдыры, (мірге лайықты етіп тәрбиелеу, ұлттық салт-дәстүрлерді бойларына сіңіру – ең алдымен дефектологтың қажырлы еңбегіне байланысты екені с(зсіз. 1з ісімді қанша жақсы к(ргеніммен, кейде бұл мамандық мүлде жойылып кетсе екен деп тілеймін... Егемен еліміздің заманауи қоғамындағы (зекті мәселелерінің бірі – мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға қамқор болу, к(мек к(рсету, оларды оқыту, тәрбиелеу, әлеуметтік ортаға бейімдеу екендігін естен шығармағанымыз ж(н. Жанар НҰРСЕЙІТОВА, ҚазМемҚызПУ, дефектология магистрі, аға оқытушы

Газет «Айћынныѓ» компьютер орталыѕында беттелдi

ТАРАЛЫМЫ: 40 517 АПТАЛЫҚ ТАРАЛЫМЫ: 202 585

Тапсырыс №2623 Алматы қ. «Дәуiр», Ш.Қалдаяқов көшесi, 17-үй Астана қ. «БМ баспасы» ЖШС А.Жұбанов көшесi 24/1-үй, тел.: 8(7172) 53-56-34 «АЙҚЫН» ГАЗЕТIНIҢ ЖАЗЫЛУ ИНДЕКСІ: Кәсіпорындар, мекемелер үшін – 15102 Зейнеткерлер, соғыс ардагерлері үшін – 55102 Жеке жазылушылар үшін – 65102

Кезекшi редактор – Гүлбаршын САБАЕВА