C8457b3d3e922752b04ea02fb19a0a4f

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ГАЗЕТ

e-mail: info@aikyn.kz aikyn_nurmedia@mail.ru

www.facebook.com/aikyn.kz

ДЕВАЛЬВАЦИЯ ТУРАЛЫ ДАҚПЫРТ ҚАЙДАН ШЫҚТЫ?

№137 (2531) 5 тамыз, 2014 сейсенбi

www.twitter.com/aikyn_gazeti

Қазақстан Ұлттық Банкі мәлімдеп отырғандай, нақ қазір «доллар қымбаттайды» деп дүрлігуге еш негіз жоқ. Аталмыш ведомство бұған нақты дерек ретінде елде алтын валюта қорының %сім беріп отырғанын алға тартып отыр. Мысалы, биылғы жылы еліміздің алтын валюта қоры жыл басынан бері 9,2%-ға %скен. Осылайша Ұлттық банкінің алтын валюта резервтері бойынша серпін оң болып табылуда. Бұл туралы аталмыш ведонствоның %кілдері «ағымдағы жылғы шілдеде ҚР Ұлттық Банкінің алтын валюта резервтері 2 пайызға %сті (0,5 млрд АҚШ долларынан аса) және айдың соңында 27 млрд АҚШ долларын құрады» деп ресми мәлімдеме жасады. Осылайша жылдың басынан бері ҚР Ұлттық Банкінің алтын валюта резервтері 2,3 млрд АҚШ долларына (+9,2%) %скен. Сондай-ақ Қазақстан қор биржасының таңертеңгі сессиясында теңгенің АҚШ долларына қатысты айырбастау бағамы нығайып, ағымдағы сәтте 1 АҚШ доллары үшін 182,08 теңгені құрағаны мәлім болып отыр. Осыған орай Ұлттық банкі «девальвацияның тағы бір толқыны туындауы мүмкін» деген қауіпті жоққа шығарып отыр.

6-БЕТ

ЗАҢ

ОТЫРЫС

ПАРА АЛҒАН ШЕНЕУНІК

ҚАРЫЗЫМЫЗ ҮШ ЕСЕ АЗАЙДЫ

50 ЕСЕ АЙЫППҰЛ ТӨЛЕЙТІН БОЛАДЫ ТУРА БІР АЙ БҰРЫН МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ ЖАҢА ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСКЕ ҚОЛ ҚОЙДЫ. ОСЫ КОДЕКС АЛДАҒЫ 2015 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНАН БАСТАП, КҮШІНЕ ЕНЕДІ. ОСЫҒАН ОРАЙ КЕШЕ БАС ПРОКУРАТУРА XМІРГЕ ЖОЛДАМА АЛҒАН ЖАҢАЛЫҚҚА РЕСМИ ТҮСІНІКТЕМЕ БЕРДІ.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова баяндама жасап, жыл басынан бері оншақты еңбек жанжалы туындағанын, оның ішінде Маңғыстау облы сында – т$рт, Астана, Шығыс Қа зақстан, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстарында бір-бірден еңбек жанжалы болғанын тілге тиек етті. Еңбек жанжалының шығуына жалақының уақытылы т$ленбегені, жалақыны к$теру мәселе лері себеп болса керек. Еңбек министрінің айтуына қарағанда, бұл жанжалдар мемлекеттік органдардың қатысуымен құқықтық жауап қайтару арқылы дер кезінде ретке келіпті. Ал еліміздегі жалақы бойын-

Айхан ШӘРІП Ең алдымен, жаңа Қылмыстық кодексте сыбайлас жемқорлықпен күресті күшейту мақсатында коррупциялық қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілік пен жаза қатайтылып отыр. Атап айтқанда, мәселен, қолданыстағы қылмыстық заңнамаға сәйкес, жемқорлық қылмыс жасаған тұлғаға тіпті «шартты жазалау шарасы» тағайындалуы да мүмкін! Енді жаңа Қылмыстық кодекс бойынша ондайларға «шартты түрде ғана соттау» қолданылмайтын болады. Бұған қоса, соттар үшін енді ондай қолы арам, ниеті қарау тұлғаларға «мемлекеттік қызметтегі лауазымды иеленуге $мір-бойғы тиым салу», «атақтарынан, шендерінен, рангтерінен және мемлекеттік марапаттарынан айыру» секілді қосымша жазаларды тағайындау – міндетті іс! Тағы бір жаңалық: коррупциялық қылмыс жасағаны үшін сотталған тұлғаларға айыптаушы үкімнің «ескіру мерзімі» ұғымы қолданылмайды. Тиісінше, олар сот залынан бостандыққа шықпаулары тиіс.

ҚОНАҚҮЙЛЕРДІҢ «ҚАРА ТІЗІМІН» ЖАРИЯЛАЙДЫ ЕЛІМІЗДІҢ ИНДУСТРИЯ Ж НЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МИНИСТРЛІГІНІҢ ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫ КОМИТЕТІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ТУРИСТЕРДІҢ ҚҰҚЫҒЫ БҰЗЫЛҒАНДЫҒЫ ТУРАЛЫ КЕЗ КЕЛГЕН АҚПАРАТТЫ БҰДАН БЫЛАЙ ЖІТІ ҚАДАҒАЛАП ОТЫРАДЫ. СОНЫМЕН ҚАТАР, БҰДАН БЫЛАЙ ОТАНДАСТАРЫМЫЗДЫҢ ҚҰҚЫҒЫН БҰЗҒАН ШЕТЕЛДІК ҚОНАҚҮЙЛЕР МЕН ТУРИСТІК ФИРМАЛАРДЫҢ «ҚАРА ТІЗІМІН» ЖАРИЯЛАЙТЫН БОЛАДЫ.

ОЙСАЛАР

ТӨРДЕ ОТЫРЫП ТҮРЕГЕЛГЕН ДҰРЫС ПА?

CMYK

ша қарыз биыл шамамен үш есеге қысқарып отыр. Нақтылап айтқанда, жалақы қарызы – 253 млн теңге. Жиын барысында Еңбек күнін $ткізуді ұйымдастыру бойынша ісша ралар жоспары бекітілді. Комиссия отырысының талқылауына түскен мәселенің бірі – республикалық жұмысшылар мен жұмыс беру шілердің бірлестігі арасында 2015-2017 жылдарға арналған Бас келісім жобасы. Кеңес соңында Бақытжан Сағынтаев жұмысшылар мен жұмыс берушілердің құқықтық білімі мен мәдениетін арттыру қажеттігін айта келе, қарыздар мен жалақы т$леу мәселелерін шешуді тапсырды.

ҚАЙТСІН ЕНДІ...

2 БЕТ

ТОЙ – ХАЛЫҚТЫҢ ҚАЗЫНАСЫ. АЛЫСТЫ ЖАҚЫНДАТАТЫН ДА, АҒАЙЫНДЫ АРАЛАСТЫРАТЫН ДА – ТОЙ. «БАСЫҢЫЗ ТОЙДА ҚОСЫЛСЫН» ДЕУІМІЗДІҢ ДЕ СЫРЫ ТЕГІН ЕМЕС. «ЗАМАНЫНА ҚАРАЙ АМАЛЫ» БАР. БҮГІНГІ ТОЙ КЕШЕГІ ТОЙДАН XЗГЕРГЕН. БҰРЫНҒЫ ТОЙ ҚАЗАҚТЫҢ САЛТ-Д СТҮРІМЕН, БАЙЫРҒЫ АТА ЖОЛЫМЕН ЖАСАЛАТЫН БОЛСА, БҮГІНГІ ТОЙ ЗАМАНАУИ БАҒЫТТА, ЯҒНИ ЕУРОПАЛЫҚ СТИЛЬДЕ XРБІП КЕЛЕДІ.

КЕШЕ ҮКІМЕТ ҮЙІНДЕ ҚР ПРЕМЬЕР-МИНИСТРІНІҢ БІРІНШІ ОРЫНБАСАРЫ БАҚЫТЖАН САҒЫНТАЕВТЫҢ ТXРАҒАЛЫҒЫМЕН ЛЕУМЕТТІК СЕРІКТЕСТІК Ж НЕ ЛЕУМЕТТІК Ж НЕ ЕҢБЕК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫН РЕТТЕУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҮШЖАҚТЫ КОМИССИЯНЫҢ КЕЗЕКТІ ОТЫРЫСЫ XТТІ. КОМИССИЯ ОТЫРЫСЫНА ОРТАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК Ж НЕ ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАРДЫҢ XҢІРЛІК К СІПКЕРЛЕР ПАЛАТАСЫ МЕН К СІБИ ОДАҚ XКІЛДЕРІ ҚАТЫСТЫ.

Гүлзина БЕКТАС Ұл ержетіп, қыз бойжеткен шақта әрбір ата-ана үшін «ұлын ұяға, қызын қияға» қондыру – үлкен парыз. Екі жастың бас қосып, отбасын құруы да қалыптасқан жағдай. Той киімін киіп, той салтанатына келген қыз бен жігіттің мерейлі жүзінде қуаныштың табы ғана байқалады. Аппақ к$йлегімен үлбіреген келін де, күйеу жігіт те ерекше толғаныста, толқуда жүреді. Сәнсалтанаты жарасқан жұптың жанында күйеу жігіттің досы мен қалыңдықтың құрбысы отырады. Т$рден орын тиген жас жұбайларға айтылар тілектер де, ақжарма с$здер де аз болмайды. Негізгі айтайын деген ойымыз – осы түрегеп тұру туралы. Үйлену тойларында қалыңдық пен күйеу тойда қанша тілек айтылатын болса, соның бәрін орындарынан тік тұрып тыңдайды. Бас-аяғы он-он бес тілек айтылса жарар, отыз-қырық адамның ақжарма с$зін тікесінен-тік тұрып тыңдау – қалыңдық пен күйеуге оңай тие ме?! Үлкен $мірге қадам басқан екі жасқа ақ батасын беру –

үлкендердің парызы. Ақыл-кеңесін айту да – аталар мен әжелерге тиесілі дүние. Бірақ тойда тілекті түрегеліп тыңдау қайдан шықты? детте біздің қазақ біреу әлдебір қателікке ұрынғанда түрегелтіп тұрып есткерту жасайтын. Жас бала да атаанасының алдында айыпты болғанда, оған тұрғызып қойып ұрсып жатады. Айыбы болса, түрегеп тұрып кешірім сұрайды. Түрегеліп тұрып, кінәсін мойындайды. Ат-тон айыбын т$лейді. Ымыраға келеді. Т$рт сағат бойы қалыңдық пен күйеуді түрегелтіп қойып, бата бергеніміз, ақ тілегімізді жеткізгеніміз жараса ма? Қалыңдық пен күйеу онсызда т$рде отыр. Т$рде отырған жастарды түрегелтіп қойып, әңгіме айту – қаншалықты әдет-ғұрпымызға сай келеді. Т$рде отырған жастарды орнынан қозғамай-ақ, отырғызып тілек айтсақ, болмай ма? Той – қазына ғана емес, сонымен бірге тәрбие құралы. Кейде тойды қызықты етіп $ткізу мақсатында таза шоуға айналдырып жіберетін замандастарымыз да бар. «Біздің қазақтың тойында с$з к$п» деп қыржиятындар да табылады. Той – ұлттық салт-дәстүріміз. Той – біле білгенге тәрбие мектебі. Той арқылы ұмытылып бара жатқан ұлттық салтдәстүрімізді барынша паш ете білуіміз керек. Онсыз да ұлттық менталитетімізге сай дүниелердің к$бінен ажырап барамыз. Қазақтың қаншама жақсы жол мен жоралғысы заман $згерді екен деп мүлдем ұмытылып кетпеуі тиіс. Сонымен, қазіргі үйлену тойында жастарымыз ақ тілек пен ақыл-кеңесті түрегеліп тыңдап келеді...Қашанға дейін?!. Бұл күнде түрегеліп тыңдап жүрген жастар, келешекте бәрін «жүре тыңдап» жүрмесе жарар еді!..

Қазақстанда туристердің құқығын бұзған қонақүйлер мен туристік фирмалардың тізімі туристер жіберген ақпараттың арқасында жаңарты лып тұрады. Құқығы бұзылған ту ристер министрліктің Туризм ин дустриясы комитетінің «жедел желі» телефон н$міріне және электронды мекенжайына хабарласуына болады: +7 (7172) 74-91-63, kit.mint. gov@gmail.com. Туризм индустриясы комитетінің мұндай ақпарат таратып отырғаны бекер емес, $ткен айда министрліктің Ту ризм индустриясы комитетіне Түркияда демалыста жүрген «Almaz tourizm» туроператорының қазақстандық клиенттерінен кейбір қонақ үйлердің $кілдері тарапынан қысым жасалғаны туралы шағым келіп түскені белгілі. Осыдан кейін комитет

Түркияның Мәдениет және туризм ми нистрлігіне туындаған мәселе бойынша қазақстандық туристерге жәрдемдесуін сұрап хат жолдады. Сондай-ақ «Trek Travel International» компаниясының басшысына қазақстандық туристердің қонақүйге қайта т$лем жасауына жол берілмейтіндігі туралы хат жіберілді. Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар ми нистрлігі Туризм индустриясы комитетінің т$рағасы Марат Иғалиев БҰҰ Бүкіләлемдік туристік ұйымының (ЮНВТО) бас хатшысы Талеб Рифаиға да хат жолдап, мұндай тәжірибе әлемдік туристік қоғамдастықта кәсібилікті к$рсетпейтінін және мәдениетсіздік ретінде талқыланатындығын атап $тті. з тілшімізден

2 ? ??

ЕЛБАСЫ КӨҢІЛ АЙТТЫ қазақстандықтардың және жеке %з атынан С.Цзиньпинге, сонд а й- а қ қ а з а б о л ғ а н д а рд ы ң т у ған-т у ыстары мен жақ ынд а ры н а к%ң і л а й т ы п, о рн ы тол мас ау ы р қ ай ғ ы лары на ортақтастығын білдірді. «Қ ы т а й х а л қ ы н а басы н а түскен қасіретті к%теретін күшқ уат т і лей м і н. Қ абы л дан ы п жатқан шаралар табиғи апаттың салдарын еңсеруге мүмкіндік береді деп сенемін» делінген жеделхатта.

ЗАҢ

ПАРА АЛҒАН ШЕНЕУНІК 50 ЕСЕ АЙЫППҰЛ ТӨЛЕЙТІН БОЛАДЫ (Басы 1-бетте) Ал қолданыстағы қылмыстық заңда мұндай талап жоқ. Бұл да %з кезегінде сыбайлас жемқорлықты тудыруы ық тима л жайт еді. Келер ж ы л дан бастап, бұл кемшілік түзетілмек. Бұ ғ а н қо с а , қ ы л м ыс т ы қ жазада тұңғыш рет Қазақстанн ы ң ж а ңа т ари х ы н да «пара сомасынан еселенетін айыппұлдар жүйесі» енгізіліп отыр.

– Осылайша, пара алушыға параның 50 еселенген сомасы к% лем і н де а й ы п п ұ л неме с е м үл к і н т әрк і лей о т ы ры п, 5 ж ы лға бас бостандығынан айыру жазасы тағайында луы мүмкін, – деп түсіндіреді Бас прокуратураның Қылмыстық істер бойынша мем лекет мүддесіне %кілдік ету және сот актілерінің заңдылығын қадаға лау депар тамен т і н і ң аға п р о к у р о р ы Ф.Ку п а н о в а . – Мәселен, бір тұлға 100 000 теңге пара а лғаны үшін кінәлі деп танылды. Бұл қылмысы үшін оған 5 миллион теңге айыппұл кесілуі немесе санкцияда қараст ы ры л ған басқ а ж а за лау шаралары тағайындалуы мүмкін. Оның айтуынша, егер пара не қоқан-лоқы, бопсалау, не бір топ тұлғаның алдын ала келісуіымыраласуы жолымен алынса немесе ірі к%лем де, бол маса әлденеше рет пара алса, ондай т ұлға 70 еселенген сома дағы айыппұлмен жаза лануы мүмкін. Немесе 7-ден 12 жылға дейін сотталып, мүлкі тәркіленеді. Мәселен, егер пара к%лемі 5 миллион теңгені құраса, айыппұл к%лемі 350 миллион теңгеге барады.

Еселен у м ұ н ы мен т оқ тамайды. Егер параны шенеунік қылмыстық топпен алса, болмаса пара айрықша ірі к%лемде болса, 80 еселік сомада айыппұл салынады немесе мүлкі тәркілене отырып, 10-нан 15 жылға дейін бас бостандығынан айыры ла ды. Мәселен, егер пара к% лем і 2 0 м и л л ион т ең г ен і құраса, жазалы шенеунікке 1 миллиард 600 миллион айыппұл т%леуге тура келмек. Айтқандай, еселенген айыппұл т%леген парақорлар темір тор ға қама л удан қ ұ т ы ла д ы, мүлкі де тәркіленбейді. Және белгілі бір қызметті атқару құқығынан да %мір бойға айыры лмай ды. Сарапшы лар дың айтуынша, мұнсыз еселен ген айыппұлды т%леудің мәні қалмас еді. Жаңа Қылмыстық кодексте жемқорлық қылмыстар тізімі кеңейтіліп отыр. Бұдан былай лауазымды тұлғалар қаржылық, инвестициялық пирамида қ ұ р ғ а н ы ж әне б а сқ а р ғ а н ы, заңсыз ойын бизнесін ұйымдастырғаны үшін де қылмыстық жазаға тартылуы мүмкін. Ең бастысы, енді шын мәнінде орында лмаған ж ұмыстарға, к%рсетілмеген қызметтерге және жетк ізі лмеген тауарларға шот-фактура жазып берет і н шенеу н і к т ер де ж ауапкершіліктен құтыла алмауға тиіс. Бұл жаңа тетіктердің барлығы жаңа жылдан бастап, іске қосылмақ. Бір ескертер жайт, еселенген айыппұл салу жазасы пара алуда немесе беруде ара ағайын, дел да л болған т ұ лға ларға да қол данылатын к%рінеді.

ДОДА

ТАНКИСТЕРІМІЗДІҢ ШЕБЕРЛІГІ ҚАНДАЙ? Кеше Ресей Федерациясының «Алабино» полигонында танк биатлоны чемпионаты салтанатты түрде ашылды. Бұл туралы ҚР Қорғаныс министрлігінің баспас*з қызметінен хабарлады. Оған Қорғаныс министрінің бірінші орынбасары - ҚР ҚК Бас штабының бастығы генералполковник С.Жасұзақов қатысты. Чем п ионат барысы н да әлемнің 12 елінен келген танкистер кәсіби шебер ліктерін, жауынгерлік машықтары мен команданың тұтастығын паш етеді.Қ азақстан атынан « О ң т ү с т і к », «Б а т ы с » ж ә н е «Шығыс» %ңірлік қолбас шылықтарының әскери қызметшілері қатысады. 4 танк экипа ж ынан т ұ ратын біздің ко ма н да са й ыс шар т тары на сәй кес ж ау ы н г ерл і к к%л і к ті жүргізу және әртүрлі қашықтықтардағы нысана ларды жою бойынша шеберліктерін к%рсетуге әзір. Bлем чемпионаты 4 кезеңнен тұрады: жеке жарыс, спринт және ізіне түсіп жарысу,

САЯСАТ

ТЕКСЕРІС

ЖЕДЕЛХАТ

Нұрсұлтан Назарбаев Қытайдың Юньнань провинц и ясы н дағ ы Ч ж аот у н қ а ласында зілзала салдарынан к%п а дамның қаза бол у ына байла н ыс т ы Қ Х Р Т%ра ғ асы С и Цзи н ьп и н г е к%ң і л ай т у жеделхатын жолдады, деп хабарлады Ақорданың баспас%з қызметінен. Жеделхатта қайғылы жағдай тура лы суық хабарды Қазақстан халқы зор күйзеліспен қабылдағаны атап %тілген. Мемлекет басшысы барша

www.aikyn.kz

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБI

БЕТІ АШЫЛҒАН БЫЛЫҚТАР Қазақстандағы ең қымбат жұмыс орны қайда деп ойлайсыз? Облыстардың бірінде бір жұмыс орнын ашу 63 миллион теңгеге түседі екен! Бұл жерде ол тіпті Ресейді де артта қалдырып отыр: сарапшылардың айтуынша, бір жоғары білікті, заманауи және ақысы жақсы төленетін жұмыс орнын құру үшін солтүстік көршімізде 36 миллион теңгеден артық қаржы талап етілмейтін көрінеді. Есеп комитеті министрліктер мен өңірлерде беті жабылып келген былықтардың бетін ашуды жалғастыруда.

Осы құзырлы комитеттің ревизорлары Білім және ғылым министрлігінің 20112015 жылдарға арналған Стратегиялық жоспарын жүзеге асыру барысына бағалау жүргізген, сондай-ақ ведомство мен оған қарасты ұйымдардың мемле кеттің активтері мен қаражаттарын қаншалықты тиімді пайдаланып отырғандығын тексерген. Нәтижесінде, «Стратегиялық жоспар жеткілікті түрде тиімді іске асырылмаған» деген қорытынды жарияланды. ;йткені құжаттың 24 мақсатты индикаторының 11-і толық ауқымда жүзеге аспапты. Біра қ ау д и т орлард ы а й ра н-асы р қалдырған жайттар мұнымен түге сілмейді. Мемлекеттік білім тапсырысы аясында министрлік 5 ұлттық университетке орындалмаған жұмыстар үшін жалпы сомасы 1,9 миллиард теңге қаржы т%леген. Былтырғы жылы ведомствоға қарасты «Парасат» холдингі 6 жоғары тиімділікті инновациялық жобаларды іске асыру мен дам ы т у бой ы н ша т і келей және ақырғы нәтижелерге қол жеткізбеді. Олардың қарж ы лық-экономика лық негіздемелерін де қарастыры лған 329 ж ұ м ыс орн ы н қ ұ ру қ ам тамасыз етілмеген, нәтижесінде 1,5 миллиард теңге тиімсіз пайдаланылып отыр. Ғылыми-техникалық қызметті гранттық қаржыландырудың 1 721 жобасы бойынша 14,8 миллиард теңге шығыс еш негізсіз жасалыпты. Мұның сыртында 2,1 миллиард теңге сомасында негізгі құралдарды сатып алу жоспарланған, бірақ олардың құны расталмаған к%рінеді. Тексерушілер бір түсініксіз жайтқа кезіккен екен: екі мердігер компаниядан бұрынғы жылдардан бері келе жатқан 490,6 миллион теңге к%леміндегі дебиторлық қарызды %ндіріп алу бойынша министрлікте ешкім жұмыс жүргізбей отыр. Тұ тастай а лған да, осы органның ревизорлары БҒМ-да жа лпы сомасы 38,1 миллиард теңгені қ ұрайтын заң бұзу шы лықтарды анықта ды. Соның ішінде 16,5 миллиардтай қаржы тиімсіз

Темірлан БАЯЗИТ

Ендіріліп жатқан, құны 1 миллиард теңгеден асатын «жол ж үрісін бақыл ау д ы ң и н т е л лек т у а л д ы қ ж ү й е с і» «%зі нің тех ника лық-экономика лық негіздемесіне сәйкес келмейтін» болып шыққан. Оның үстіне жоба лық-смет а л ы қ қ ұ ж ат т а м а сы жоқ к% рі нед і. Жүйенің жекелеген құрамдас б%ліктері «жедел басқарудың мамандандырылған орталығы жоқ» облыстарда орнатылыпты. Тиісінше, қымбат құрылғылардан келіп түсетін ақпарат толық к%лемде %ңдеп, пайдаланылмайды. Ішкі істер министрлігі тіс жармай келген тағы басқа жайттар әшкереленуде. Оңтүстік Қазақстан облысында «Дана» ЖШС атты жеке кәсіпорын іздестіру және қылмыстық есепке алу бойынша бланкі лер мен анықтама ларды беру, сон дай-ақ сенімхат тарды тіркеу бой ы н ша қ ызме т т ерд і а қ ы л ы нег із де к%рсетіп келген. Шын мәнін де, бұ л қызметтердің барлығын мемлекет тегін атқарады! Демек, бұл «қулық» әлдебір тұлғалардың қалтасына шытырлаған ақша түсіріп келсе керек. Астанадағы ІІМ қызметкерлеріне арналған, жеке емханасы бар, 200 койка-орындық госпитальдің құрылысы оның меншігі болып табылмайтын жер у часкесін де ж ү ргізі ліп жатқан дығы анықта луда. «Са лынып жатқан госпитальге жеткізілген жекелеген меди-

циналық құрал-жабдықтардың құны 181,1 миллион теңге сомасындағы салықты есепке ала отырып, т%ленген», шынында, бұл құра лдарға ешқандай қосымша құн салығы салынбайды екен. Тағы бір қызық: 76 миллион теңге ел қарж ысы шығын да лып, Теміртау және Шы м кен т қа ла лары н да орнат ы л ған «ж ы л да м д ы қ реж и м і және бағ даршамның тыйым салатын сигналына %туді тіркеу жүйелері» шынында «қ ызы л ға » %т і п кет кен к%л і к терді ң деректерін тіркемейтіндігі анықталды. Тұтастай алғанда, министрлікте бюджеттік қаржылар мен мемлекеттің активтерін пайдалану кезінде 6,7 мил лиард теңге соманың заң бұзу шы лық тарына жол берілгендігі анық талған. Осыған бай ланысты Үкіметке құқық бұзу шылықтың алдын алу бойынша %ңірлік ведомствоаралық комиссия құрылмаған қалалар мен ауылдық аудандар әкімдерінің жауапкершілігін қарау ұсынылып отыр. Ал ІІМ-ге заңбұзушылықтарға жол берген лауазымды тұлғаларды жазаға тарту туралы тапсырма берілді. Бұған қоса, комитет жекелеген материал дарды құқық қорғау орган дарына бағыттауға шешім қабылдады. Олар бойынша қандай тұлғалар үстінен қылмыстық іс қозғау мәселесін де осы органдар шешпек. Елдос СЕНБАЙ

ТАҢДАУ

ЭКСПО – 2017: ДАУЫС БЕРУ БАСТАЛДЫ Қазақстандықтарға «Ехро – 2017» тұмар-талисманын таңдау ұсынылып отыр. Кеше «Астана ЭКСПО – 2017» ұлттық компаниясы осы жаһандық көрменің ең үздік символына ұсынылған «маскоттар» бойынша халықтық дауыс берудің бастау алғандығын жариялады. Оның нәтижесінде, мәселен, «ЭКСПО – 2017» көрмесі қақпасының алдында қонақтарды қарсы алатын қуыршақтардың бейнесі қандай болатындығы немесе көрмеге арналған кәдесыйларда ненің бейнеленетіндігі анықталады.

Айхан ШӘРІП спо р т т ы қ к е з е ң, э с т а ф е т а . Ұй ы м дас т ы ру ш ы лард ы ң айтуынша, %ткен жылмен салыст ырған да полигонның жол дары к ү рделене т үскен, жүріп %ту қашықтығы 21 шақырымға дейін ұлғайтылған, с о н д а й- а қ м а ш и н а м а н е в р жасауға тиіс қыраттар мен танкке қарсы б%гет тер қосы л ды. Эк ипаж дар белгі ленген бағдардан ау ытқ ыған жағдай да айып сек у ндтары қосы ла ды. Танк биатлоны – бұл бүкіл армиялық сайыс қана емес, сонымен қатар танк б%лім шелерінің қазіргі заманғы ұрысқа дайын дығ ын тексеру болып т а б ы л а д ы .Та н к э к и п а ж д а рының нәти жесі 16 тамызда шығарылады.

жұмсалып кеткен. Осыған орай Үкіметке министрліктің Стратегиялық жоспарын тиімсіз іске асыру нәтижелерін есепке а ла от ыры п, қай та қарау т у ра лы ұсыныс берілді. Ал Аслан Сәрінжіпов басқаратын министрлік басшылығына әшкереленген кемшіліктерді жою, заң бұзушылықтарға жол берген лауазымды т ұ л ға лард ы ж ауап керш і л і к ке тар т у бойынша шара қабылдау жүктелді. Есеп комитеті Ішкі істер министрлігінде де тексерулермен болып қайтқан. Тәртіп сақшы лары бы лтыр Құқық бұзу шы лықтың а лдын а лу ж% нін дегі үш ж ы л дық бағдарламаны іске асыруды аяқтаған болатын. «Ісшара лар оры н да л д ы, қ ара ж ат т ары иге рілді» деген есептер берілді. Бірақ Есеп комитетінің бағалауынша, «бұл са лалық бағдарлама жеткілікті түрде тиімді жүзеге асырылмаған». «Жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету ж%ніндегі бағдарламаның негізгі мақсаттарына к%пшілігінде қол жеткізілмеді». Сондайақ бюджеттік қаржыларды пайдалану кезінде бірқатар жүйелі проблемалар мен кемшіліктер анықталды. Атап айтқанда, құқық бұзу шылықтардың алдын алу бағдарламасы тамамда лған, а л жол-к%лік оқиға ларының саны керісінше, %сіп кеткен, «оларда қаза тапқандар мен зардап шеккендер қатары артқан».

Жазғы және қысқы олимпиадалар, футбол чемпионаттары секілді бірқатар жаһандық іс-шараларда әртүрлі аңдардан, аңыздар мен ертегі кейіпкерлерінен ресми символ таңдалатындығы бар. Қазақстан да Астанадағы к%рмені насихаттауда осы жолмен жүруді ж%н санапты. Оның үстіне ЭКСПО тарихында мұндай тәжірибе қолданылған екен. Мәселен, бү к і ләлем ді к к%рме тарихындағы тұңғыш маскот (француздың «mascotte» с%зінен алынған, табыс пен бақыт әкелетін тұмар, символ) – 1984 жылғы Жаңа Орлеанның рәмізі «Сэймур Д. Фэир» атты бірқазан-пеликан болыпты. ;йткені ЭКСПО %ткен АҚШтың Лу изиана штаты сонымен бірге «бірқазандар мекені» ретінде де белгілі екен. Оның үстіне сол ж ы лғы к%рме «;зендер әлемі. ;мір к%зі – таза су» тақырыбымен %тті.

1986 жылғы Ванкувердегі ЭКСПОн ы ң си м вол ы – робо т Э рн и болса, 1988 жылғы австралиялық Брисбендегі

к% рм ен і « О з » е с і м д і ү й р ек т ұ м сы қ ұсын ды. Bр ж ы л дары Ехро маскоты қызметін «Кумдори» атты жатпланеталық жануар (Оңтүстік Корея, 1993), теңізші Д ж и л (Пор т у г а л и я, 1998) ат қ ард ы. Испандықтар бәрінен асып түсті: 2008 ж ы л ы С а р а г о с а д а ғ ы ЭКС ПО -н ы ң си м вол ы рет і н де «Фл у ви» – «еркек жынысты су тамшысы» таңдалды. А л біздің а л дымызда, 2015 ж ы лы Миланда %тетін жаһандық к%рменің т ұмары – Фуди деп ата лады. Ол ж уа Г уа л ь о, а пе л ь си н А раб е л ла, ба на н Д жозефина, қарбыз Гу ри сек і л ді 11 кейіпкерден құралған бейне болып табылады. Қазақстанда болса, ендігі 7 нышан ақ тық фина лға шығ ып ты. Олардың і ш і нен ең т а ң дау л ы лары н а н ы қ т ау халық тың еншісіне қалдырылып отыр. Ақырғы жетеу кеше ақпарат құралдарына таныстырылды. Дегенмен, тұмарлардың жалпы саны жетеуден к%п екендігін айта кеткен ж%н. Себебі бір жобада бірнеше символ біріктірілген жағдайлар бар. Мәселен, Green Penguin агенттігінің арт-директоры Юлия Курова «Күнсұлу, Б%бек және Ұлан» маскоттарын ұсынды. «Барлық қазақ қыздары секілді ұстамды, бірақ батыл «Күнсұлу» Қазақстанның баст ы си м вол дары н ы ң бірі – к ү н ді бі л діреді. Одан к ү н қ уаты тарай ды. Б%бек – су стихиясы мен қазақстандық су қоймаларының бірегейлігін паш етеді. Кең пейілді Ұлан – байырғы к%шпелілер елі үшін басты мәнге ие жердің символы» дейді автор. Дизайнер Мира Қ анатованың маскоты – «Күнсұлу, Дауылхан және Толқынай» деп ата лады. «Күнсұлу –

к ү ннің дана да к%ркем патшайымы, ол планетамызды жылытып, жарықтан дыра ды. Одан мың даған к ү н бата рея лары қ уат а ла д ы. «Дау ы л х а н» – кең бай тақ даламыздың желдерін басқаратын ұлы хан. «Толқынай» – әлемнің барлық континенттерін шаятын судың жас ханшайымы» дейді автор. Дизайнер Ильнора Хакимжанованың «Азат, Бекей және Дәрмен» атты маскоты да ақ т ы қ ай на л ы м ға жол дама а л ы п отыр. «Азат – желдің күші мен қуатын қолданатын, күн астында қалықтайтын бүркіт. Бекей – тау шыңында %мір сүретін барыс. А л Дәрмен – Қ а зақстан н ы ң %сіп келе жатқан қ уатын к%рсететін құлыншақ, %йткені қуат сондай-ақ ат күшімен де %лшенеді» деп түсіндіреді автор.

«GOOD» а г ен т т і г і «Тен г ри және Б%рі» маскотымен негізгі жарыс жолы на шықты. «Тенгри – Ехро – 2017 қатысушылары мен қонақтарына қорғаныш болуы үшін жіберілген күн нұрлы балақан. Б%рі – желдің символы болып табылатын к%к б%лтірік. Ол Тенгридің жігерлі, сенімді досы» дейді авторы Ерік Ерғали.

LIME агенттігі «Данара» маскотын ел назарына ұсынды. «Данара – ойдан шығарылған антропоморфтік персонаж. Ол жас қ ыз. А л жастық – ба лама лы қуат к%здері бойынша әлемдік жобаның қазіргі кезеңі. Данара образы к%птеген этникалық құрамдас б%ліктерден жиналған. Бұл Қазақстанның ұлттық және мәдени ерекшеліктерін паш етеді» дейді авторлары. Дәл осы ком пан и я н ы ң «Ж ары қ» және «Энерджик» маскоттары да ақырғы

финалға әрқайсысы жеке символ ретінде шыға алыпты. Ұйымдастырушылар мәліметінше, дизайн-жобалар бүкіл әлемнен биылғы 20 мамыр мен 20 маусым аралығында қабы л даныпты. Байқау элек трон ды поштасына барлығы 80 ж ұмыс келіп түскен к%рінеді. Олардың ішінде тіпті Ресей, Бразилия, Мексика, Венесуэла, Пор т у г а л и я, А Қ Ш, Герма н и я, Үндістан, Украина секілді 20 шақты елден д из а й нерлер қ ат ысқ а н екен. Біра қ қазақстандықтар алға озып отыр. Ұлт тық компани я байқау комиссиясы іріктеп алған 7 нышан бойынша х а л ы қ т ы қ д а у ы с б е р у ht t p:// w w w. expo2017mascot.kz/ сайтында осы тамыз айының 4-і мен 18-і күндері аралығын да ж ү реті н ді гі н еске са ла ды. Оның нәтижесінде «Астана ЭКСПО – 2017» к%рмесінің ресми маскоты белгілі болады.

– Бай қ ау жең і м па зы мен ұ л т т ы қ компания «ЭКСПО – 2017» маскотының «брендбукін» әзірлеу бойынша келісімге отырады. Егер маскот табысты әзірленсе, біз он ы мен т ұ рақ т ы нег ізде ж ұ м ыс жасайтын боламыз. Контракт сомасы – «ЭКСПО – 2017» логотипімен ары қарай жұмыс үшін 7 мың доллар, – деп хабарла д ы «Астана ЭКСПО – 2017» ұ л т тық компани ясының маркетинг және қоғаммен бай ланыс ж%нін дегі департамент директоры Bсел Қожақова.

www.aikyn.kz

3

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБI

ҚОҒАМ СЫР-СҰХБАТ СӘБИНА АЛТЫНБЕКОВА – ҚАЗАҚТЫҢ АТЫН ӘЛЕМГЕ ӘЙГІЛЕГЕН ХАС ӘРІ ЖАС СҰЛУЫ. БІРІНШІЛІКТІҢ ЕҢ СҰЛУ СПОРТШЫСЫ АТАНҒАН АРУ ТУҒАН ЖЕРІНДЕ ТІПТІ ЖҰЛДЫЗҒА АЙНАЛЫП ШЫҒА КЕЛДІ. СӘБИНАМЕН ТАНЫСУДЫ ЖӨН КӨРГЕН, ХАТ АЛЫСУДЫ ҰЙҒАРҒАН ЖАСТАРДЫҢ ЛЕГІНДЕ ШЕК ЖОҚ. ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕРДЕ ВОЛЕЙБОЛШЫ ҚЫЗҒА ДОСТЫҚ ХАБАРЛАМАСЫН ЖІБЕРУШІЛЕРДІҢ ҚАТАРЫ САҒАТ САЙЫН АРТЫП КЕЛЕДІ. БІРАҚ ЖАС ҚЫЗДЫҢ ЖАНАШЫРЛАРЫНЫҢ ҚОЛДАУЫНА АЛҒЫС АЙТЫП, ЖАУАП ЖАЗУҒА ДА УАҚЫТЫ ЖОҚ. СПОРТШЫ ҚЫЗДЫҢ «INSTAGRAM» ЖЕЛІСІНДЕГІ ДОСТАРЫНЫҢ САНЫ КҮРТ КӨБЕЙІП, ЕЛІМІЗДЕГІ ТАНЫМАЛ СПОРТШЫЛАРДЫҢ ТІЗІМІНДЕ КӨШ БАСТАДЫ. ВОЛЕЙБОЛДАН ЖАСӨСПІРІМДЕР ҚҰРАМАСЫНДА 20 НӨМІРМЕН ӨНЕР КӨРСЕТЕТІН СӘБИНАНЫҢ ӘРБІР ҚАДАМЫ АҢДУЛЫ. ӨЙТКЕНІ ОЛ СПОРТТЫҢ ҒАНА ЕМЕС, ӨМІРДІҢ ӨЗІ СЫЙЛАҒАН – ТАҒДЫР СЫЙЛАҒАН СҰЛУЛЫҚҚА ИЕ. БОЙЫ 182 САНТИМЕТР СПОРТШЫНЫҢ ТАБИҒАТ ТАРТУ ЕТКЕН БАСТЫ БАЙЛЫҒЫ – ӘДЕМІЛІК. СӘБИНАМЕН СЫРЛАСУ БІЗГЕ ДЕ ОҢАЙ БОЛҒАН ЖОҚ. БІРҚАТАР МЕКЕМЕЛЕРГЕ, ЖАТТЫҚТЫРУШЫСЫНА ТЕЛЕФОН ШАЛЫП, АҚЫРЫ АЛМАТЫДА ЖҮЗДЕСУДІҢ СӘТІ ТҮСТІ. ОЛ «АЙҚЫН» ГАЗЕТІНЕ ЭКСКЛЮЗИВТІ СҰХБАТ БЕРДІ.

өзгелердің қызығушылық танытуы е к і б ө л е к дү н и е д е п о й л а й м ы н . Кейде Тайпейде болған оқиғаларды қалжыңмен еске түсіріп тұрамыз.

– Әлеуметтік желілерде біреулер жылдап жинайтын жазылушылар саны сенің парақшаңа бір аптада жазылды. Мұндай қызығушылық қазақстандықтар арасында бұрынсоңды болған емес деуге де негіз бар...

– Рас, өзім де таңға л д ым. Мен «Инстаграм» және «В контакте» әлеуметтік желісіне ғана тіркелгенмін. Қалғаны – менің атымнан ашылған ж а л ға н пар а қ ша л ар. Ж ас тард ы ң интернетке тәуелді заманда күн санап менің парақшама жазылушылардың саны артып жатқанына қарсы емеспін. Қолымнан келсе, маған хат жазған барлық адамға жауап жазар едім.

болмайтыны анық. Бірақ ол кісілердің рұ қсат ы нс ыз еш қ а н д а й ж арна ма туралы ойлануға да болмайды.

– Бапкерің «мұнша танымалдық оның спорттағы карьерасына кедергі болуы мүмкін» деген еді...

– Ба п кері м бұл қ ұ бы л ыст ы ң уа қытша екенін айта ды. Бірақ мен «жұл дыз» дертіне шал дықпаймын» деп қайталап айта аламын. Себебі о баста таңдаған жолым – келбетімнің көркемдігімен танымалдыққа жету, сол ма қсат та қ ы ру ар қарж ы табу емес. Менің таңдауым – үлкен спорт. Оның үстіне үйде көрген отбасылық т әр бие – ме н і ң т әк а п п ар л а н ы п , таныма л д ыққа масат тан у ыма жол бермейді деп ой лаймын. Қазіргі уақытта психологиял ық ке дергілерден сүрінбей өтуім қажет.

Сәбина АЛТЫНБЕКОВА:

ҚАЗАҚТА СҰЛУ ҚЫЗ КӨП, МЕН СОНЫҢ БІРІ ҒАНАМЫН – Сәбина, қазіргі кезде төңірегін тамсандырып қана қоймай, әлемге танылу үшін де неше түрлі айлаәрекет жасап жүргендер жеткілікті. Ал сен ең бақытты қызсың. Бұлайша пікір білдіруімізге демде танымал болып шыға келуің түрткі болды. Алғашқы әсерің қалай?

– Тосыннан болғаннан кейін бе, алғашқы уақытта тамаша әсерде болдым. Қытайлықтардың таңдауы не себепті маған түскені өзіме де құпия. Қазақта сұлу қыздар көп болған, бола береді де. Мен де сол қазақтың әдемі қыздарының бірі ғанамын. Турнирдің екінші күнінен бастап көпшіліктің назары маған ау ып, әрт ү рл і сыйл ық ұсынып, жерг і л і к т і бұ қара л ы қ а қ парат құралдары мен туралы жариялай бастады. Болған жәйт жақсы көңіл күй сыйлағанын жасырмаймын. Бірақ Қазақстан құрамасының саң лақ спортшысы ретін де дәл осы лайша таны лсам, тіпті керемет болар еді. Еш өкінбеймін! Болашақта командамен қазақтың көрікті қызы ретінде ғана емес, волейбол дан үздік команда есебінде таныламыз деп ойлаймын. Сол мақсатта талмай еңбектеніп, тынбай жаттығамын. Жаттығ у – менің өмірімнің мәні. Өйткені болашақты да тек с п ор т п е н б а й л а н ы с т ы р а м ы н . Рухани байлықты, кемел денуді, танымал болуды да осы саладан іздеймін.

– Атағыңның аспандап шыға келуіне құрамадағы қыздар қалай қарады?

– Аса ештеңе өзгермед і. Әри не, өзімнен бастап, бапкер, кома н д а д а ғ ы қ ызд ар м ұ н д а й ж а ғд а й д ы к ү т пе д і к. Де сек т е, барлығы баяғы қалпынша. Қызд арме н бұ ры н қ а н д а й қ ары мқатынаста болсам, сол күйдемін. Кейбір басы л ым дар «т у рнирде бол ға н жа ғда й кома н да ға психологиялық тұрғыда кері әсер етті» деп жазып та жатты. Меніңше, волейбол ды кәсіби тұрғыда ойнау мен сырт келбетіңе

–Тайваньда волейболдан ткен 19 жасқа дейінгі қыздар арасындағы жарыстан Қазақстан соңғы ойында Шри-Лан к а қ ұ рамасы н ұ т ы п, жетінші орынға табан тіреді. Бұ л нәтижеге Сәбинаның қытайлықтар арасы н да үл кен тан ы ма л д ы қ қ а ие болғанының әсері бол ды, як и «қ ат ысы м үл дем жоқ» деп ай т у күрделі. Мүмкін, зге ел азаматтары Сәбинаның сү йк ім ді лігі ү шін Қ азақстан қ ұ рамасына жанк ү йер болғаны, біздің команданың жарыстағы рухын к терген де болар. Gрине, Сәбина – те кербез, к рікті қыз. Менің ойымша, ұлттық құрамада нер к рсететін қыздардың барлығы дерлік к ркем. Бірақ Тайпейдегі елді елең еткізген таныма лдыққа к ркі үшін емес, спортта к рсеткен ойыны үшін ие болса, тіпті, жақсы емес пе?! Жаттықтырушы ретінде Сәбинаның қазіргі танымалдығы оның спорттағы дамуына кедергі болады ма деп алаңдаймын. Небір үлкен спортшылар жеңуге қиналатын «жұлдыз» дерті, он жеті жасар қыз үшін тіптен қиын болатыны с зсіз. Оның үстіне зге жұрттың таңданысы з елімізді де бей-жай қалдырмады. Қазақстанға келген күннен бастап, халықтың тамсануы тоқтайтын түрі жоқ. Телефон да дамылсыз. Бұған дейін журналистер тарапынан осыншалық қызығушылық болған емес. Қазір Сәбина біраз сынақты басынан ткерді. Ол психологиялық кедергіні жеңіп, дұрыс таңдау жасай алуы керек. Негізгі мақсатын анық түсінген спортшының қазіргі жағдайы мені қуантады. Бұқаралық ақпарат құралдары әрнәрсені жазып, түрлі «идея» ұсынып жатқанымен, таңдауы әлі де тұрақты. Спортта аса қажет фактор. Жарысқа жүрер алдында командаға сегіздікке кіру тапсырылды. Gрине, жоғары деңгейде ойын к рсетуге шамамыз келетін еді. Дегенмен басты тапсырма орындалды. Командада ойын к рсеткен барлық қыздар Қазақстан құрамасының болашағы деп ойлаймын. Десек те, болашақта бұқаралық ақпарат құралдарына ұлттық құрамадағы спортшылардың сұлулығы хақында емес, волейбол ойыны ж нінде, тактикасы, болашаққа болжамы және тағы басқаны айтсақ дұрыс болар. Мәселен, Азия бойынша үздік үштікке кіру үшін еңбектенуді балабақшадан бастау керек. Талантты жастар жетерлік, бірақ бұл спорт түріне жағдай қажетінше жасалды деп айту қиын. Кез келген саланың жетістікке жетуі үшін аса маңызды саналатын «жүйе», «ұйымдастыру» сынды факторлар бізде жоқ. Қазіргі үздік үштіктен түспейтін Қытай, Корея, Жапония сияқты мемлекеттердің тәжірибесінде дарынды балаларды іріктеп алып, бала кезінен дайындайтын мектеп-интернаттар керек бізге де. Мен сізге 4-5 сыныптан бастап арнайы волейболға машықтандыратын мамандандырылған мектеп-интернаты бар Оңтүстік және Солтүстік Корея, Қытай, Жапония, Вьетнам, Иран және тағы басқа мемлекеттерді жіктеп бере аламын. Толықтай мемлекет тарапынан қаржыландырылатын мектепке о баста тек дарынды балаларды іріктейді. А л ұлттық құрамада ойын к рсетуге сол дарындылардың ішінен үздіктерді таңдайды. Бұл – бір. Ек інші ден – коман да лық пси хологи я. Жоғары да атап ткен арнайы мектептерде спортшылар бірге дайындалады. Яғни кем дегенде бес-алты жыл бойына бір топта ойын к рсетіп жүргендер. Біздегі жағдай қандай? Жарысқа іріктелген ойыншыларды он күн бұрын ғана жинақтайды. Алдымен қыздар бірбіріне үйренеді, одан кейін біздегі жаттығу орындарымен салыстырғандағы зге елдің сарайға татитын ойын залдарына бейімделуі тағы бар. Енді үздік үштіктің мәселесін бағамдай беріңіз. Иә, бапкердің әңгімесі жоғары дағы ларға ой са лып жатса, н ұр үстіне нұр. Осындай түйіндерге қарамастан әлі ақыл-ойы орнықпаған қыздарды, Қазақстанды әлемге таныту үшін барын салып жүрген бапкерге тек табыс тілеуге тура келеді.

Бірақ жат тығ у за л ынан уақыт ар- Бапкерлер, ата-анам, командада бірге тылмайтындықтан, әлеуметтік желіге ойын көрсететін достарым барлығы көп көңіл бөле алмаймын. дерлік психологиялық демеу көрсетіп – Америкалық баспасөзде жазыл- жатыр. Менде бұл жағдайдан шыға ғандай, әдемі қыздың волейбол ойнауы алатын сабырлық пен психологиялық қалай болар екен? тұрақтылық бар деп есептеймін.

– Менің сырт келбетім өте нә– Жарыстағы командалық ойынға зік кө рінгенмен, ішкі жан-дү нием спортшы ретінде көзқарасың қандай, басқа. Менің мінезімде спортқа тән қарсыластарды қалай бағалайсың? қайсарлық, батыл дық, тұрақтылық – Әрине, әр жарыстан кейін «қап», сынды қасиет тер бар деп ойлаймын. «бірақ» дейтін тұстар болады ғой. Азия Мектеп жасында биге біраз ықыласым жарыстарында Қазақстан командасы ау ға н. Біраз уа қ ы т би ү йірмесі не жақсы ойын көрсетті, бірақ бұдан да қ а т ы с ы п , б ұ л ө н е р д і а з д ы-кө п т і жоғары дәрежеде ойнай алатын едік мең г ерд і м. Кей і н нен волейбол д а деп ойлаймын. Қарсыластар кәсіби жаттығу мен биге баруды бірге алып мықты, психологиялық дайындығы ж ү рд і м. Екеу і н қатар а л ы п ж ү ру жоғары. Қытай және Жапония құрақиындық туғызғаннан кейін, таңдау маларын ерекше атап өткім келеді. жасау ыма т у ра кел ді. Сонда жаңа Кәсіби деңгейде ұйымдастырылған айтқан қасиеттер спортқа деген қы- командалар. зығушылығымды нақтылай түсті. Сол – Анаң сенің заңгер болғаныңды себепті де осы жолды таңдадым. Басқа қалаған екен... салада өзімді елестете де алмаймын. Қазір де күнделікті жат тығуымнан т үс тім. Өз заманында әкем шаңғы РЕСЕЙДІҢ бастап, тыныс алуыма дейін тек волейспортымен, анам жеңіл атлетикамен «АРГУМЕНТЫ И ФАКТЫ» болға бағытталған. айналысқан. Спортқа деген ұмБола шақта кез келген спортшы ты л ыс қаным да бар деу ге де БАСЫЛЫМЫ АТАҒЫ ЖОҚ ӘДЕМІ сияқты Қазақстанның волейбол болады. Волейбол – аса ұқыпСПОРТШЫ ҚЫЗДАРДЫҢ БЕСТІГІН құрамасын әлемге танытуды т ы л ы қ пен а қ ы л д ы л ы қ т ы ЖАРИЯЛАДЫ. БҰЛ ТІЗІМДЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ арман даймын. Сол арқы л ы қажет ететін әдемі ко манбіздің елдегі жастардың көпдалық ойын түрі. Күннен ВОЛЕЙБОЛШЫ ҚЫЗ СӘБИНА АЛТЫНБЕКОВА ДА БАР. т еп ос ы с пор т т ү рі не б е т к ү нге әрт ү рл і спорт т ық БҮГІНДЕ ОНЫҢ БАСТЫ ЖЕТІСТІГІ – СҰЛУЛЫҒЫ ЕКЕНІ бұ рға н ы н қа л а й м ы н. Қа й так тикалар мен техникаға ДАУСЫЗ. БҰЛ ЭКЗОТИКАЛЫҚ АЗИЯЛЫҚ КЕСКІНДЕГІ ко ман да бол масын, өзінің жаттығу нәтижесінде бұл спорттық карьерасында қан- ҰЗЫН, СЫМБАТТЫ, КӨЗДЕРІ ЕРЕКШЕ ҮЛКЕН СПОРТШЫ ойын түріне деген ынтам ша уақытын жаттығу залында артуда. ҚЫЗ ҚЫТАЙ, РЕСЕЙ, УКРАИН, АҚШ СЫНДЫ АЛЫП өт кізіп, осы салада барынша – Сәбина , сені ң ой ыМЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ БАСЫЛЫМ БЕТТЕРІНДЕ БІРАЗ тер төгіп, шыныққан еңбегінің ныңмен қатар, ойыңның да ТАЛҚЫҒА САЛЫНДЫ» ДЕП нәтижесін көрсетуді армандайды. тазалығына тәнті болғандар Біздегі осы арманның орындалуы – ЖАЗАДЫ «АИФ». көп. Әлемнің бұқаралық ақпарат болашақтың еншісінде. Күш, қайрат, құрал дары шулаған соң, әңгіме мүмкіндік, бастысы уақыт бар кезде тақырыбы сұлулыққа қарай ойыса аянып қалмау керек. береді. Біз қазақстандық әлеуметтік – Модельдік бизнеске қадам басжелілерді ақтара отырып, саған тілеупайтының туралы білдік, десек те, – Заңгер мамандығы бір орында лестердің көптігіне шын жүректен «спорт киімін ұсынатын жарнамалық отырып қана ізден уд і та лап етед і. риза болдық. Олардың бірі «Не деген бизнес болса қарсы емеспін» деген Ондай оқу үрдісіне шыдай алмайтын сұлулық?» деп тамсанса, енді біреулері екенсің? шығармын. Мен ү немі қозға л ыста «Жарайсың, міне нағыз қазақтың – Ата-анам және бапкерлердің болғанды ұнатамын. Мендегі мінез қызы! Қазақ қыздарының бәрі осындай келісімі болса, әрине қарсы емеспін. басқа. болса ғой, шіркін...» деген арманын Бұл ең алдымен, жатты ғуыма кедергі А т а- а н а м а қ а л ау ы м н ы ң с пор т айтады. «Алла Тағала сұлулықты берген келтірмеуі керек. Егер ата-анам мен екенін түсіндіріп, әл-Фараби атындағы екен. Енді алдағы өміріне сәттілік пен жат тықтырушылар қажет деп санаған Қазақ Ұлттық университетінің дене жақсы жетістік берсін!» деп, ақ жол жағдайда, ол ұсыныстың маған зияны ш ы н ы қ т ы ру ма ма н д ы ғ ы на оқ у ға тілеушілер де баршылық.

ЖАТТЫҒУ

«Айқын» газетінің мыңдаған оқырмандары да саған тілеулес. Оларға не айтар едің?

– Спорт деген – бір сиқыр. Оның қай түріне де адамның ықыласы бір ауса, ол адам мақсатына жетпей қоймайды. Осындай құштарлық қазақ спортын әлемге танытуда. Әлемдік, республикалық, аймақтық бәсекелерге қызыға назар аударып, өздерінің ықыласы ауған спорт шыларын қадағалап отыратындар көп. Бүгінгі қазақ спорты төңірегінде тамаша пікір қалыптаса бастады. Әлемді мойындатқан азаматтарымыздың да қатары жеткілікті. Осыған қуануымыз керек. Мен де сол туған еліміздің спортын өркендетуді алдыма мақсат етіп қойдым. «Айқын» газетінің барша оқырманына айтар тілек Қазақ спортына жанашыр болғанын, ұл-қыздарын спортқа бағыттауын қалаймын. Өйткені спорт елімізде саламатты өмір салтын қал ы п таст ы ры п, ден саул ы ғ ы м ыз д ы шыңдауға, қаны да, жаны да таза халық болуымызға бірден-бір себепші. Бәріңізге толағай табыс, ұзақ ғұмыр тілеймін! Айдана НҰРМҰХАН, Жолдасбек ДУАНАБАЙ

НАРЫҚ

ҮЙЛЕСІМДІ ІС ОҢ НӘТИЖЕ БЕРЕДІ «ҚазТрансГаз» АҚ компаниялар тобына кіретін «Интергаз Орталық Азия» АҚ-ның Орал желілікөндірістік басқармасында командалық-штабтық оқу-жаттығуы болды. Оған т тенше жағдайлардың са л дарын жою кезі н де әрт ү рлі апат тық-қа лпына кел тіру қ ызме тінің, ұйымдардың және ведомстволардың зара іс-қимыл дарын пысықтау мақсатында Батыс Қазақстан облыстық т тенше жағдайлар департа мен тінің кілдері қ а т ы с т ы . А л «Қ а зТ р а н сГа з », «Қ а зТр а н сГа з -А й м а қ », «Қ а з ТрансГаз-А л маты», «А мангелді Газ», «Азиялық газ құбыры» және «Бейнеу-Шымкент газ құбыры» компанияларының қызметкерлері бақылап отырды.

Анатолий ДЬЯЧЕНКО, бапкер:

Кома н да л ы қ-ш т аб т ы қ оқ у-ж ат т ы ғ у д ы ң сценари і бой ы н ша үл кен қ ысы м мен т ұ р ғ а н магистра льдық газ қ ұбыры жары лып, соның

са л дары на н да ла р т ен д і. Сол бой да дабы л қағы лып, жауапты а дам дар қа лыптасқан ж а ғд а й д ы ба ғ а ла п, т т ен ше ж а ғд а й д ы жою ж нінде шешім қабы лдап, бұл бағытта тиісті ж ұ мыстарды ұ йым даст ырды. Яғ ни тиісті қ ұ ры л ы м дармен бірлесі п, а пат т ы қ-қ ұ т қ ару жұмыстарын жүргізді. Нәтижесінде, газ құбыры маңындағы да ланы шарпыған рт толығымен с ндірілді. Зардап шеккен екі адамға алғашқы медицина лық к мек к рсеті ліп, олар жақ ын маң дағы ем деу ор нына ж ібері л ді. Жары лып, істен шық қан қ ұ быр арнайы тех ника лардың к мег і мен ке сі л і п, а л ы н ы п таста л д ы. Ж а ңа құбыр сол жерде лшеніп, арнайы фрезерлі құрыл ғымен кесіліп салынды. С йтіп 70-ке тарта а дамның, 13 бірлік тех никаның қатысу ымен тех ноген ді к апат жойы л ды. Нақ ты жағдайға сай етіп дайындаған бұл шараның ту бары сын маман дар, тиісті са ла к і л дері арнайы тігі лг ен шат ы рда мон и тор арқ ы л ы ж іт і бақ ы лап отырды.

– Бұл оқу-жаттығудың мақсаты – басқарушы қ ұ р а м н ы ң, ау ысы м д а ғ ы қ ы з ме т ке р ле рд і ң, апаттың салдарын жою ж ніндегі құрылымдар командирлерінің жұмысындағы үйлесімділікке қол жеткізу. Оқу-жаттығуға қатысқандар зінің фу н к ц иона л д ы қ м і н деті не сәй кес әрекет ет і п, әрі п т ест ері мен ы н т ы ма қ таса жедел де сапа л ы ж ұ м ыс істей бі л д і. Мәселен, бү г і н г і жат тығ у ға дайын дық ретін де 2 мыңнан аса тренинг, 150-ге жуық локальді, 126 кешенді оқулар

ұйымдастырдық. Жаңа бәріміз куә болған жетістік осындай еңбекпен келді,– деді «Интергаз Орталық Азия» АҚ Бас директорының бірінші орынбасары Павел Климов. Бұл шарада сондай-ақ «Интергаз Орталық Ази я» А Қ-ның тех ника лық әлеуетінің де зор ек ен і н е к п ш і л і к к у ә б о л д ы . Тех н и к а л ы қ әлеует ті ң арт у ына ек і ж ы л бұ рын компани я ж а н ы н а н «А п ат т ы қ – қ а л п ы н а ке л т іру ж ұмыстары және арнайы тех ника басқармасы» деп аталатын филиалдың құрылуы з ықпалын тигізді. Басқарманың негізгі мін деті – апатт а рд ы жою, м а г ис т р а л ь д ы қ г а з қ ұ бы р л а ры мен ком прессорл ы қ стан ц и я лард ы ң қ ыз мет к р сететін учаскелерінде ж ндеу жұ мыстарын жүргізу. Сонымен қатар, компания б лімшелерін авток лік және арнайы тех ника лармен қамтамасыз ет у болып табы ла ды. А вток лі к және арнайы техника паркін жедел басқару үшін филиал құрамында Ақтау, Атырау, Орал, Ақт бе және А лматы қалаларында вахталық режиммен ж ұ м ыс іс т ей т і н а п а т т ы қ–қ а л п ы н а ке л т і ру және н д іріс т і к-т ех н и к а л ы қ басқ арма лары жасақ та л ды. Ол з кезегін де газ тасыма л дау н ысан дары на ор та л ы қ тан қ ызмет к рсет уді қамтамасыз етіп, магистральдық газ құбырлары нысан дарында ж ндеу жұмыстары кезінде тиімділік пен ұтқырлықты арттыруда. Бауыржан ҒҰБАЙДУЛЛИН, Батыс Қазақстан облысы

«Ағымдағы жылдың соңына дейін жекешелендірудің екінші толқыны аясында бәсекелес ортаға 295 кәсіпорын беріледі». Бұл туралы ОКҚ брифингінде Қаржы вице-министрі Руслан Дәленов мәлімдеді.

295 КӘСІПОРЫН ЖЕКЕШЕЛЕНДІРІЛЕДІ «Ж ы л д ы ң соң ы на дей і н 295 кәсіпорын ды жеке иелік ке беру жүзеге асырылады. Бұл – айқын болашағ ы бар, т ұ рақ т ы бизнес. Аталған кәсіпорындар бойынша 2013 жылдың қорытындысы бойынша жеке капитал 1,5 трлн-нан астам теңгені құрады. Оның айтуынша, ата лған тізі м нің 94 кәсіпорны мемлекеттік сатып алуларға қолжетімді, соның а ясы н да олард ы ң а л ған ж а л п ы сомасы 25 млрд теңгені қ ұрады. Ви це-м и н ис т р мәл і м дег ен дей, екінші кезеңде сауда-саттыққа 40 нысан қойылған.

– Мемлекеттік меншік бойынша бастапқы баға 49 м лн теңге, қорытынды баға 62,3 млн теңге болды, яғни шамамен 30 пайызға артық, яғни құны т мендемеген. Саудасаттықтағы басты ерек шелік – онда барлығы коммерция лық бағамен сатылады, – деп түсіндірді ол. Сондай-ақ сауда-саттық барысында мемлекеттік холдингтер құрамынан 2 нысан сатылды. Сонымен бірге, олардың сауда сомасы бастапқы бағадан 2,5 есеге асып түсті. Оның мәліметінше, жекешелендіруге 20142016 жылдары 853 нысан беріледі. з тілшімізден

4

ДӘУЛЕТ ДАМУ

ИНТЕГРАЦИЯ Еуразиялық экономикалық одақ заңдастырылғалы бері оған қатысты бір-біріне қарама-қайшы екі ұстаным өмірге енгендей. Оның біріншісі – Одақтың алыбы Ресей федерациясына қарсы Батыстың үсті-үстіне қойылып жатқан шектеулері болса, екіншісі – 170 млн тұтынушысы бар одақпен еркін сауда кеңістігіне бірігу жайлы алыс-жақын шет елдердің ынтасы. Алғашқысы жайлы бұған дейін егжейтегжейлі жазғандықтан, бұл жолы оған тоқталмай, тек Одақ өрісі ұлғайған жағдайда, дәлірек айтсақ, аса мүдделілік танытып үсті-үстіне өтініш түсіріп жатқан Түркия мен Израйль және басқа мемлекеттер бізбен еркін сауда аймағын ашар болса, оның ел және Одақ экономикасына қандай әсері болуы мүмкін деген сұрақтарға жауап іздейміз. Әдеттегідей бұл жолы да бір-біріне қарама-қарсы екі пікірді алға тарту тәсілін қолданамыз. Сонымен:

ЕЭО: КЕРІ ӘСЕРІ МЕН ПАЙДАСЫ Жұмабек ЖАНДІЛДИН КЕРІ СЕРІ БОЛМАЙ ҚОЙМАЙДЫ Бі зг е Од а қ пен е рк і н эко ном и к а л ы қ кең іс т і к е р еже с і бойынша сауда-саттық жасауға тініш бі лдіріп жатқандардың бәрі дерлік Дүниежүзілік сауда ұйымының мүшелері. Яғни олар – импортқа баж салығы дейтінді бі л мей т і н дер. С он д ы қ т а н з т ауарлары н ба ж са л ы ғ ы н д а й қосы м шасыз нары қ қ а, я ғ н и сатып алушының зіне тікелей ұсынғысы келеді. Мұндай жағдайда мем лекет к ірісі азайып, солай бола тұрса да ха лықтың әл-ау қ ат ы біра з ж ақсары п қалады. Себебі баға арзандайды. Қ ан ша? К п! Ең кем і и м порт бағасы орта есеппен 20 пайызға арза н дау ы т и іс. Кейбір тауар түрлерінде бұл к рсеткіш бүгінгі біз к рі п ж ү рген бағаның тең ж арт ысы нан т мен бол мақ. Қ ысқ асы, х а л ы қ қ а л тасы н ы ң шығыны азаяды. Құдай қаласа, биыл біз де ДСҰ мүшесі боламыз деп жатырмыз. Мұндай жағдайда баж са лығы м үл де а л ы н ы п т ас т а л ы на д ы. Халықаралық бұл ұйымға мүше елдердің сауда-саттығында баж салығы жүрмеуге тиіс. Талап – сол. Ендеше, біздің Одаққа ДСҰ мүше елдері неге ынта лы? Неліктен, онсыз да баж салығынсыз ткізетін дүниелерін еркін сауда аймағы арқылы сатқысы келеді? Бұл сұрақтардың жауабы дайын. Мем леке т т е р з де рі н і ң і ш к і нарығын сырт тың экспанси ясынан қорғау үшін бәрібір протек ционистік саясат ұстанып, шаралар қолданады. Мұны ДСҰ негізгі ұйымдастырушысы АҚШ мемлекетінің зі бір кездерде з т ауарлары н ы ң з нары ғ ы н да т і м д і л і г і н с а қ т ау ү ш і н Ж апонияның сапалы да арзан электронды тұрмыстық тауарларынан қорғануы үшін Канада – АҚШ – Мексика үштігін қ ұру арқылы мірге әкелген. Содан бері талай О д а қ т а р қ ұ р ы л д ы .О л а р д а протекционистік саясатты нд іріске ен г із у ү ш і н о сы н д а й қ а дам ға бард ы. Демек, бізд і ң Еуразиялық экономикалық Одақ та протекционистік ұстаныммен ж ұ мыс істеу ге қ ұ қ ы лы. Мі не, сон дық тан осын дай са ясат з т ауарлары на қ ат ыс т ы қол данылмасын дегендіктен де к птеген мемлекеттер бізбен еркін экономика лық аймақ арқ ы лы сауда-саттық орнатқысы келеді. Дұрыс ой, қолдайтын іс! Десек те, оның кері әсері бол у ы әбден мүм кін. Жоғарыда импорт тауарлар арзандайды дедік. Бұл халық ү ш і н ж а қ сы, м ем лек е т ү ш і н бюд жет ті ортай тат ы н бір жол екенін де айттық. Демек, бюджетіміз ортаятын болса, ол дәл қа зірг і дей эконом и кан ы қол-

www.aikyn.kz

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБI

дайтын қаражатты қайдан алмақ? Айталық, біздің аграрлық саламыз толығымен дотацияда. А л Латын Америкасындағы елдерде азық-түлік ндірісі мүлде шығынсыз. Nйткені, онда жылдың 365 күнінде қар жоқ. Мал з бетімен жайылып, семіреді. Малға жем беру дегенді ол жақ білмейді. Осындай, малдың етін сатқанда ол біздің малдан әлдеқайда арзан болары с зсіз. Демек, ішкі нарығымызда з малымыздың еті арзандап кетсе, ауылдағы ағайынның жағдайы не болмақ? Жеңіл неркәсіпке қатысты да осыны айтуға болады. Қазір, біз киіп ж үрген к иім-кешек тең жарты бағасына сатылатын болса, онда отандастар Қазақстанда тігілген, тоқылған киімдерді мүлде кимей қояды деп ойлауға болады. Себебі біз қойымыздың ж үнінен мата тоқып, одан бешпент, күрте тігіп шыққанда кететін қаражат, яғни німіміздің зін дік қ ұны Жапонияда роботтар тігіп, тоқып беретін киім-кешектің зіндік қ ұ н ы нан әл деқ ай да жо ғары болмақ. Міне, осындай мәселелер а л дан шыға қа лған да не істеу керек деген сұрақтың жауабын биліктегі мырзалар бүгін тапса, керегі – осы. ЗИЯНЫНАН ПАЙДАСЫ К П Эконом и к а лар мен мемлекеттер бәсекелестікте дамиды дег ен қ ағ и да оры н д ы. Демек, Т ү рк и я, Из р а й л ь, Үн д іс т а н, Бразилия бізбен еркін экономик а л ы қ а й м а қ а рқ ы л ы с ау д асаттық орнатқысы келсе, бұл – бі з д і ң к ә с і п ке р ле рд і қ а й р а й түсетін бір жол. Бір жағынан, біздің кәсіпкерлер оларға з тауарын ұсынып пайдаға шықса, келесі бір тобы әлгілерден аз шығынмен сапалы мол німді қалай ндіруге болатынын үйренеді. Интеграция ның бұл бергені аз деуге болмас. Сондай-ақ бұл күндері делда л дар арқ ы лы экспорт та лып жүрген к п тауарымыз шығарушы иесіне кіргізетін табыс молаяды. Яғни жақсы кәсіпкерлеріміздің қуаты күшейеді. Еркін экономикалық аймақ мүмкіндігін отандық қол нерлер шеберлері з пайдасына шешуге болады. Айталық, біздің ауылдағы қыз-келіншектер қол дан тоқи алатын толып жатқан киімкешек түрлері біз к ріп жүрген импорт тауар нарығын да жоқ. Демек, бұл жағынан ұтыс к п. Қол нерінің басқа да німдері бізбен ерк і н эконом и к а л ы қ аймақта әріптес болғысы келет і н дерг е ұ на й д ы деп ой лау ғ а б о л а д ы. Қ ысқ а сы, ұ т ы л ысымыздан ұтысымыз к п болмақ. Ең бастысы, еркін сауда аймағын дағы бәсекелестікте шыңдалып, мір сүруді, нім ндіруді үйренетін боламыз. Бізге бүгінгі жетпей тұрғаны – осы.

ҚҰЛАҚТАНДЫРУ «П А ВЛОД А РЭНЕРГО» А Қ-тың 2014 ж ы лғы 5 маусым да белгі ленген, 2014 жылға «ПАВЛОДАРЭНЕРГО» АҚ 3-ЖЭО отын-к лік цехында шефмонтаж дық, іске қосу-баптау жұмыстарын және м лшерлеуді орындаумен кон в ейерл і к т ара зы с ат ы п а л у ж н і н дег і а ш ы қ т ен дер дәрменсіз деп танылғанын хабарлайды».

«Кселл» АҚ қоймаға арналған арнайы техничканы жалға алу бойынша ашық тендердің тк ізі луін хабарлайды. Тендерлік құжаттама мәселелері бойынша сауалдар 15.08.2014.күні сағат 18:00 дейін келесі электрондық поштаға қабылданады: Nurbol.Stybayev@ kcell.kz

«Кселл» АҚ Қазақстанның барлық қалаларында 5 аймаққа б лумен талшықтық-оптикалық байланыс желілерін (ТОБЖ) жобалау және салу ж ніндегі жұмыстарды сатып алуға ашық тендердің ткізілетінін хабарлайды. Тендерлік құжаттаманы алу үшін тендерге қатысу ниетін растай т ы н хат т ы Dina.Taimunkenova@kcell.k z элек т рон д ы қ поштасына тапсырыс ж іберу арқы лы а лу ға болады, хаттың ішінде компанияңыздың атауы мен байланыс ақпараттарының бол у ы м і н дет т і. Тапсы рыс ж іберуді ң соң г ы уақ ы т ы 18.00 13.08.2014.

КӘСІБІ ГҮЛДЕНГЕН ГҮЛЖАН ЖҰМЫСЫН СӘТТІ ЖҮРГІЗІП ОТЫР Шағын және орта кәсіпкерлік ел дамуының, экономиканың ауқымды саласының біріне айналып келеді. Бұл салаға Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі үлкен үмітпен қарайтыны рас. Мемлекет тарапынан бөлініп жатқан жеңілдетілген несиелер, түрлі арнайы бағдарламалар да саланың еңсе көтеруіне себеп болып отыр. Өскемендік кәсіпкер Гүлжан Оразбаева да өз ісін жүргізуде мемлекеттік қолдауға шын арқа сүйеп көтеріліп, жұмысын сәтті жүргізіп отырғанын жасырмайды.

Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ Гүлжан Әбілтайқызының негізгі мамандығы – мұғалімдік. Өткен ғасырдың 90-жылдары еліміз нарықтық экономикаға көшкен кезде, заманның талабына сай өз кәсібін ауыстырып, кәсіпкерлікке ден қойды. Рас, бәрі оңай ғана бола салған жоқ. Кәсіпкерлікті дамытуда талай қиындық кездесті. Қазір оның бәрі артта қалды деп ауыз толт ырып а й т у ға бол а д ы. Жұ мыс жүйеленген. Бүгінде қонақүй қызметі, қоғамдық тамақтандыру, туризммен а й н а л ыс а д ы. Үш с а л а н ы ң б ас ы н қосып, бір арнаға тоғыстыру үлкен біліктілікті, іскерлікті талап етеді. Жы л дар бойы жина л ған тәжірибе бірте-бірте жұмыстың оң нәтижесін беріп келеді.

– 2 012 ж ы л да н баста п «Д а м у» кәсіпкерл ікт і қол дау қорының қолдауымен Үкіметтен «Темірбанк» арқылы жеңілдетілген несие алып, өз кәсібі м ізд і ары қара й жа н д а н-

дыруға мүмкіндік ал дық. Осы қолд ауд ы ң арқ ас ы н д а «А й на л а й ы н» қона қ ү йін жа ңа, за ма нау и үл г і де с а л д ы қ . Бұ л қ о н а қ ү й ж ы л б о й ы жұмыс істеп тұрғаннан кейін біздің т у ризм д і дамыт у ымызға, басқа да шаруашылық жұмыстарын жүргізуге сеп т іг ін т иг ізіп ке лед і. Табиғат ы сұлу Бұқтырма су қоймасы маңында шаруашылығымыз бар. Біз аймақта т у ризм са ласының да м у ы ү шін қолымыздан келгенше өз үлесімізді қосып келеміз. А ймақ басшылары, әсіресе, обл ыс әк імі Берд ібек Са парбаев көп қол дау көрсе т уде. «Көгілдір бұғазға» қатынайтын жаңа жол д ы са л ып берд і. Сон д ықта н жұмысымыздың өркендеуіне қолдау көрсетіп отырған аймақ басшыларына алғысымыз шексіз. Жолдың жақсарып,

қатынастың жеңі л дегеніне ха л ық та, оның ішінде біз де өте ризамыз. Туристерді, әсіресе балаларды бұғазға апарып, демалыс ұйымдастыруға жол қауіпсіздігі енді ешқандай кедергі келтірмейді. Діттеген жерге шаршамай жетуге мүмкіндік туды. «Көгіл дір бұғазға» келіп демалатын шетел дік туристер де мұндай оң қадамға жақсы пікірлерін білдіріп жатыр. Кәсіпкер келіншектің алға қойып отырған жоспары көп. Ең бастысы –мақсат айқын, ол – кәсіпкерлікті одан әрі дамытып, халыққа қызмет көрсе т у. А л д а ғ ы уа қ ы т та та ғ ы д а «Даму» кәсіпкерлікті қолдау қорының ұйытқы болуымен екінші деңгейлі ба нктерден жеңі л дет і л ген несие алсақ деген үміті бар. Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мақсатында

еліміздің кәсіпкерлеріне жаса лған мораторий жариялағаннан бері жұмыс бұрынғыдан аз да болса жеңілдеді. Өйткені уақытты алып, орынды-орынсыз тексеру ші лер жоқ. «Қа л ып т ы жүріп жатқан жұмысты қайта-қайта тексергеннен гөрі жыл сайын біздерді оқытып, білімімізді дамыт уға үлес қос са, соның өзі біздің болашаққа деген сенімімізді нығайтады. Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы айтқандай, еліміз әлемдегі дамыған отыз елдің қатарынан көрінетініне сенімім мол. Біз де соға н а янба й үлес қоса береміз. Қазір еліміз әлемге танымал е л дерд і ң қ атары на н ой ы п т ұ ры п орын а л а д ы. Қа нша ма жа ңа істер басталып, жұмыстар жасалып жатыр. Аста на ша һары г үл деніп өсуде. Жалпы, мемлекетіміздің өркендеп, өсуі үшін әрқайсысымыз қолымыздан келгенше өз үлесімізді қосуға тиіспіз. Бізде бастама, жұмыс жоспарлары ауқымды. Дегенмен біз оларды көп айтқаннан гөрі іспен дәлел дегіміз келеді. Әсіресе, туризм саласын дамыт у ға көп көңі л бөл іп, мақсат ты түрде жұмыстар жүргізіп жатырмыз. Жа л пы, т у ризм са ласын дамыт у ға бізде мү мкіндік мол. Табиғатымыз тамылжып тұр. Мемлекет тарапынан тиісті бағдарлама лар қабыл данып, үнемі қолдау білдіріліп келеді» дейді Гүлжан Әбілтайқызы. Жұ мыстың жемісті болу ы ү шін әр бір қ ызме т кер өз іс і не ж ау а пкершілікпен қарап, тәртіпке бағынуы тиіс. Кәсіпкер келіншектің өз қарамағындағы қызметкерлеріне қояр басты талабы да – осы. Көп салалы ж ұ мысқа ж ы л бойы 37 а да м, а л маусымдық, науқандық жұмыстарға 50-ге тарта адам тартылып отыр. Адамдардың сұ ранысы бойынша жазғы демалыс үйлерін салу жоспары бар.

ҚАРЖЫ НАРЫҒЫ 2013 жылдың қорытындысы бойынша ресейлік Сыртқы сауда банкінің Қазақстандағы еншілес банкі 619 миллион теңге таза пайдамен шықты. Енді алдағы үш жылда банк өзінің филиалдық желілерін көбейтуді жоспарлап отыр. Әрине, оған аз да болса қаржы салу қажет. Дегенмен, ұлттық реттеушінің банктерге өз капиталын көбейту жөніндегі талабы айтарлықтай қатаңдап тұрған қазіргі кезде, ресейлік бас банк қазақстандық еншілесін қосымша капиталдандыруға дайын көрінеді.

НЕСИЕ БЕРУ ҚОРЖЫНЫ ҚОМАҚТЫ

Құтмағамбет ҚОНЫСБАЙ Осындай жағдайда банк зінің несие саясатын қайта қарай ма, қазақстандық нарыққа енуін жалғастыра ма – бұл бі з д і ң би зне с ү ш і н т е м а ң ы з д ы. «Банк ВТБ» ААҚ аға вице-президенті, еншілес компаниялар департаментінің жет ек ш ісі М и х а и л Я к у н и н н і ң а йтуынша, банктің Қазақстан нарығына шығуы зін толығымен ақтады. Барлығын н лден және з бизнесін шағын ғана кеңседен бастаған банк бес жылда ССБ т обы н ы ң шеңбері н де бел г і л і ойыншыға айна ла бастады. А л 2013 жылдың қорытындысы бойынша ұнамды қаржылық нәтиже к рсетті. Осылай банк з стратегиясында белгіленген мерзімнен бір жыл бұрын таза пайдамен шықты.

– Пайдаға мерзімінен бұрын шығ у бізге биы лғ ы ж ы лы белсен дірек дамуға мүмкіндік береді. Наурыз-сәуір айларында банк дамуының 2014-2016 жылдарға арналған жаңа стратегиясы мақ ұлданды. Соның аясында әмбебап бан к қ ұ ру жоспары н ж үзеге асы ры п келем із. Біз жеке, сон дайа қ корпорат и вт і бизнест і белсен д і дамытуға ниеттеніп отырмыз. Жеке кәсіпкерлік саласында «жеңіл үлгідегі» б лімшелерді дамыту жоспарланған. Ал корпоративті бизнеске келсек, бұл жерде орта және ірі бу ынға к бірек к үш са лынбақшы. 2013 жылы банктің жалпы несие қоржынындағы корпоративті несиелен діруді ң үлесі 58 пайыз деңгейінде, шағын бизнес – 18 пайыз, қа лғандары – жеке тұлға лар

болды. Банктің қазақстандық еншіле сі а й т арл ы қ т а й ірі мәм і ле лерг е қ а т ысы п ж ү р. Ол ірі х а л ы қ ара л ы қ корпор а ц и я л а рд ы ң же т іс т і к т е рі н пай да ланып, тек з есебі нен емес, ССБ тобының басқа қатысушылары есебінен де мәмілелер жасай а лады. Басқаша айтқанда, қажетті жағдайда бұ л т оп і ш і н де ба н к т ер бірлес т і г і (синдикат) құрылады. Бұл іс жүзінде біз қазақстандық еншілесіміздің ғана капита лымен шек теліп қа лмай, ірі к лемде несиелер бере аламыз деген с з, – дейді Михаил Якунин. О н ы ң мә л і м деу і н ше, қ а з а қстан д ы қ ен ш і лес бан к ті ң несие қор ж ыны жетк і лік ті деңгей де әртараптандырылған. =рбір саланы несиелендірудің шекті к лемі 20-35 пайыздан аспайды. 2013 жылдың қорытындысы бой ы н ша несиелен д ірі л г ен нег ізг і салалар қатарына: б лшек сауда – 32 пайыз; тамақ неркәсібі – 6 пайыз, к лік кәсіпорындары – 5 пайыз еніпті. Сондай-ақ әртүрлі салаларда құрылыс жұмыстарын жүргізетін және машина

ж а с ау с а л а сы н ы ң к ә сі поры н д а ры қ а рж ы л а н д ы р ы л ғ а н . Ж ы л с а й ы н несие қорж ынының са ла лық қ ұрылымы кішкене згергенімен, негізінен бета л ыс бірқ а л ы п т ы л ы ғ ы н сақ тап тұр. Ал ірі бизнеске келсек, ССБ тобын ы ң е с е бі нен Еу ра зи я л ы қ т аби ғ и ресурстар корпорациясына кіретін ірі кәсі поры н дар және м ұ най га з индустриясындағы «Казстройсервис» инженерлік-құрылыс компаниясы несие а лған. Оларға б лінген несиелердің жалпы к лемі 2 миллиард АҚШ доллары на н ар т ы қ және қ арж ы ла н д ы ру мерзімі үш жылдан асады.

– Біздің стратегиямызға сәйкес, 2016 жылдың қорытындысы бойынша жеке және заңды тұлғаларды несиелендіру қоржынының арақатынасы 50-ге 50 п а й ыз б ол у ы кер ек . М ұ н д а й ж а ғдайда банк тек жеке тұлғаларды ғана неси лен діреді деу онша д ұрыс бола қоймас. Қазақстан дық банкте ССБ т о бы н б а сқ а ру д ы ң ә лем д і к ү л г ісі шең б ері н де ү ш бизне с- ба ғ ы т бар. Бірі н ш і ден, бұ л жеке және ша ғ ы н

бизнеспен ж ұ м ысқ а ж ауап берет і н б лшек телген бизнес-бағ ы т. Ек і нш ісі – орта бизнес. Үш і н ш ісі – ірі және инвестициялық бизнес. Банктің қа лыптама лық ұйымы озат т ә ж і р и б е л е р д і То п т ы ң б а р л ы қ қатысушыларына таратуға мүмкіндік б е р ед і. М ыс а л ы, Ре с ей де ж а п п а й к пшілікпен жұмыс кезінде белгілі бір технологияларды енгізуді талап ететін «жеңіл» үлгідегі б лімшелер ашу қолға алынды. Қазақстанда да біз желілерді кеңейт у кезін де осы үлгінің кейбір т ұстары н па й да ла н уд ы жоспарла п отырмыз. Ол айтарлықтай ірі қаржы салуды қажет етпейді, себебі қызметке тартылатын адамдардың саны мейлінше аз болады. Егер қазіргі кезде қалыпты б лімдерде 5-15 адам ж ұмыс істесе, «жеңіл» б лімдерде жеке тұлғаларды қарж ы лан дыру бойынша 2-ақ а дам істейтін болады. Осылай 2017 жылға дейін біз Қазақстандағы банкіміздің б лімшелерін 4 еседен аса к бейтіп, 23-тен 74-ке жеткізбекпіз. Олардың әрқайсысына әрі дегенде 10 миллион теңге кетеді, бұрын бір б лімге 18-23 миллион теңге жұмсалатын, – дейді ресейлік банк кілі. Қалай дегенде де, ресейлік банктің қазақстандық еншілесінің қаржылық к рсеткіштері бизнес-жоспардағыдан а на ғ ұ рл ы м жо ғ ары. Ег ер а л ғ а ш қ ы тоқсанның қорытындысы бойынша банктің несие қоржыны 111 миллиард теңге болса, есеп-шоттар мен депозит тердегі қарж ы лардың к лемі 82 миллиардтан асқан. Қазіргі күнде банк қ арж ы л ы қ ж а ғда й ы т ұ ра қ т ы және нарықтағы орны айқында лған орта бизнес құрылымдарына айналымдағы қаржыларын толтыру үшін 2-3 жылға, инвестициялық салымдар бойынша 5-7 жылға 10 пайыздан аспайтын үстемемен несие бері п келеді. Бұ л – отан ды қ кәсіпкерлер үшін үлкен қолдау. Тек соны тиімді жұмсап, ойдағы нәтижеге қол жеткізе білу керек.

www.aikyn.kz

5

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБІ

РУХАНИЯТ СІЗ ҚАЙДА ЖҮРСІЗ?

КОНФЕРЕНЦИЯ

«Долана» қай бөктерде гүлдеді екен? Бұл режиссер туралы біреулер білсе, біреулер білмейтін де болар. Бірақ «Долананы» көрген сайын біз ол кісіні еріксіз еске аламыз. Қазақ киносының тарихында жалғыз ғана фильмі қалды. Рас, Мұрат Омаров бір ғана фильм түсірді. Жалғыз фильм десек те, «Долананың» қазақ киносындағы орны ерекше...

Гүлзина БЕКТАС «Долананың» түсірілгеніне де жиырма жылдан асты. Оразбек Сәрсенбаевтың әңгімесінің желісінде түсірілген фильмге көрерменнің ықыласы әлі де өзгерген жоқ. Өйткені онда қазақтың өз болмыс-бітімі бар. Аңғалдық та, алаңғасарлық та, күліп те, күрсініп те жүрген жұртты көресің бұл фильмнен... Ең бастысы, фильмде қазақтың дарқандығы мен даралығы көрінген. Фильмге қазақ киносының майталмандары Мүлік Сүртібаев, Есболған Жайсаңбаев, Мейірман Нұрекеев, Тамара Қосыбаева, Нұржұман Ықтымбаев, Рая Мұхамедиярова сияқты біртуар таланттар тартылды. Өңшең дарынды өнер қайраткерлерінен іріктелгендіктен бе, әлде режиссердің шеберлігінің мықтылығынан ба екен, әйтеуір «Долана» қазақ киносындағы өлмейтін, өшпейтін туындыға айналды. Жиырма жылдан астам көрерменнің көзайымына айналған фильмді түсірген режиссер Мұрат Омаровты бәрі біле бермейді. Неге? «Актер боламын, әртістіктің жолына түсемін» деп қалаға аттанған қара баланың тағдыры неге бір ғана фильммен шектеліп қалды екен? Осыдан бірнеше жыл бұрын Мұрат ағамен «Қазақфильмде» кездейсоқ жолыққам. Режиссер өзінің көптен бері дубляжда жүргенін, «әртіс боламын» деп кино саласына келгенін, режиссерлігі жалғыз «Доланамен» шектелгенін айтып, мұңын шағып еді. Мұрат аға талай рөлдерге де түсіпті. Ең бастысы,

мықты режиссер еді. Мықтылығының арқасында «Долана» өмірге келді. «Долана» фильмінің сценарийін Сатыбалды Нарымбетов жазды. Әуелде қысқаметражды фильм түсіру көзделген болатын. Кинокомитет басшы ларына «Долананың» материалы ұнап, сонымен толықметражды болып түсірілу ұйғарылды. Мен ол кезде баржоғы 29 жаста едім» дейді. Бұл фильмнің жабылу қаупі болғанын да жасырмады Мұрат аға. «Комедиялық сипат беріп, әзілі қайсы, шыны қайсы, айырғысыз еттік. Оған Есболғанның да көмегі көп болды. Мейірманның рөлі де күлдіргі болып шықты да, сәл-пәл жеңіл қабылданды. Әйтпесе, фильмдегі ішіп қойған, жеп қойғанның бәрі коммунистер еді ғой: ет комбинатының, құрылыстың бастықтары, бәрі шетінен жемқор. «Коммунисті неге олай көрсетесің? Ол ондай емес» деулері де мүмкін еді. Бірақ көрермен жылы қабылдаған соң, байқалмай кетті» дейді режиссер. «Доланадағы» Рая Мұхамедиярованың кейіпкері көрерменнің есінде болар. Рая апайдың фильмдегі бейнесі нағыз көкдолы, бетпақ әйелдің кейпі.

Осы кейіпкерге қарсылық танытқандар да болыпты. Тіпті Мәскеуге фильмді алып барғанында: «Раяны алып тастасаңдар, фильмді екі серия етіп түсіруге ақша да береміз» дегендер болған екен. Режиссер өз таңдауының қате болмағанына әлі күнге разы. Тіпті фильмнен кейін кейбір көрерменнің актриса бейнесіне орай: «Сен жақсы образ жасадың. Қазақ әйелінің ондай бейнесі бізде әлі күнге дейін жасалған жоқ» деген екен. Режиссер талғамының қателеспегенін осы пікірден де аңғаруға болады. «Долана» Талғарда түсірілді. «Фильм ді тез бітіру керек болды да, Талғар жақын болғандықтан, соны таңдауымызға тура келді. Содан басаяғы бір айда фильмді түсіріп біттік. Фильмге 70 мың сомдай қаржы кетті. Америкалық шағын бюджетті фильмдердің өзі 15 млн доллар тұрады. «Қазақфильмнің» туындыларына көп ақша бөлінген жоқ. Ең көп кетті деген «Қыз Жібектің» өзіне 2 млн-дай ғана бөлінген» деп еске түсіреді режиссер. Мұрат ағаға «Доланадан» кейін фильм түсіру бақыты бұйырмады.

Себебін сұрағанымызда, режиссер: «Доланадан» кейін Бексұлтан Нұржекеевтің «Арыз» деген әңгімесі бойынша кино түсірмек болғам. Сценарий әбден дайындалып, жұмыс енді басталғалы тұрған кезде тоқтатып тастады. Бұл алдыңғы киноның жалғасы іспетті-тұғын, сол баяғы жемқорлық, жең ұшынан жалғасу сияқты әрекеттер әшкереленетін. Діттегеніңді жасай алмайтын болған соң, бәрінен көңілің қалады екен. Сөйтіп, деректі фильм мен дубляж жағына ойыстым, біраз уақыт тіпті өнерден мүлде сырттап та кеттім» деген еді. Режиссердің сөзінен өкініш сезіліп тұрды. Мұрат Омаровтың бойынан баладай аңғалдықты, ерекше мейірімді байқағам. Кісіге жылы жүзбен қарағаны да жанға жайлы, жүрекке жағымды. Өнерге деген тазалық бар ағаның бойында. Қиын-қыстау кезеңдерде Мұрат Омаров кинодан да шет кетіпті. Тіпті кинодан кеткен кездерінде жүк тиеуші болыпты. Көк базар, қара базар, автобазарға дейін көрді. Ең ақырғы сәттерде базарда арба айдапты. Режиссерге отбасын асырау да оңай болмаған болар, бәлкім. Ғұмырының дені дубляжда өткен режиссердің арманының көбі орындалған жоқ. «Көркем дүние түсірсем деген арманым әлі бар. Оған күш-жігерім де, қуатым да, білімім де жетеді. Тек мүмкіндік берсе болды» деген-ді Мұрат аға. Мұрат ағамен әңгімеміз қысқа ғана қайырылған. Режиссермен әлі талай сұхбаттасамыз деген ой тұрды. Бірақ режиссермен қайта жүздесудің сәті түспей жүр. Одан кейін де «Қазақфильмде» қаншама фильмдер түсірілді. Олардың арасынан Мұрат Омаровтың есімін кездестіре алмадым. «Долананы» түсірген режиссер қазір қайда? Замана желі бағытсыз-бағдарсыз, әлдебір жақтарға алып кетпеді ме екен деген ой тұрады көкейімде... Расында, Мұрат аға, сіз қайдасыз?!

ЖЕТІСТІК

«Ақжайық» ЮНЕСКО-ның тізіміне енді 2011 жылдың желтоқсан айында Италиядағы Болон университетінің профессоры Джованни Габ биянелли бастаған бір топ ғалымдар “Ақжайық” мемлекеттік табиғи қорғалым аумағының табиғат байлықтары ның қорғау мәселелеріне көңіл бөліп, бұл табиғи қорғалымды ЮНЕСКО қарауына алу бойынша бірлесе жұмыс атқарып келген болатын. Олар қорғалымдағы биологиялық алуантүрлілікті сақтап қалу, қорғау және экологиялық туризмді барынша дамыту жобасы бойынша қорғалым қызметкерлерімен бірлесіп жұмыс атқарды. Итальяндық ғалымдар өз еліндегі По өзені бойын дағы ұлттық табиғи саябақтың жұмысымен мұқият танысып, оның Жайық өзеніне географиялық және биоло гия лық жағынан өте ұқсас екендігін атап өтіп, бұл табиғи қорғалымда экологиялық туризмді дамыту мәселелерін қолға алу қажеттілігіне ерекше көңіл бөлуде. Олар мұндай табиғаты таңғажайып алқапқа халықаралық мәртебе беруіне де барынша қолдау көрсетуде. Осыған орай, қазіргі кезде “Ақжайық” табиғи қорғалымы ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік биосфералық қорғалымдар тізіміне 2014 жылы маусым айында еліміздегі Қатон-қарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы екеуі бірдей тіркелді. «Ақжайық» мемлекеттік табиғи резерваты 2009 жылдың 9 ақпанында Үкіметтің №119 арнайы қаулысы бойын ша ұйымдастырылды. Бұл табиғи ре зерват Атырау облысы Махамбет ауданының аумағындағы 111 500 гектар алқапты қамтиды. Оның құрамына Жайық өзенінің Каспий теңізіне құяр сағасы және оған көршілес жатқан Каспий теңізінің солтүстік жағалауы жатады. Бұл аумақтың мемлекеттік табиғи резерват болып ұйымдасты рылуының да өз себебі бар. Өйткені бұл алқапта жыл құстарының оңтүстіктен

солтүстікке ұшып өту кезінде уақытша қонып өтуіне қолайлы орындар бар және Каспий теңізі мен Жайық өзенінің сағасы бекіре тұқымдас балықтарының уылдырық шашуына да қолайлы. Сондықтан да, бұл өңірге ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәртебесін беру шараларын Ғаламдық экологиялық қор және БҰҰ-ның Даму бағдарламасын 2004 жылдан бастап қолға алып, көптеген ізгі шаралар жүргізгені белгілі. Жайық өзені ежелден-ақ бекіре тұқымдас бағалы балықтардың өрістеуіне және олардың уылдырық шашып көбеюіне өте қолайлы. Сондықтан да, “Жайық өзенін бекіре балықтарының отаны” деп атайды. “Балық сұлтаны – бекіре” деген сөздің мәні зор. Жайық өзенінің сағасы мен оған көршілес жатқан Каспий теңізінің солтүстік жағалауы көптеген құс түрлерінің ұя салып, балапан өрбітуіне де қолайлы алқап екені белгілі. Осыған орай, бұл өңір 1970 жылдардан бастап-ақ ар-

найы табиғи қорықтық белдем деген мәртебені иеленген. Бұл өңірде өсімдіктердің 560 түрі (оның ішінде 4 түрі өте сирек, ал 7 түрі реликті), омыртқасыз жануарлардың 5000-ға жуық түрі (оның 24 түрі қызыл кітапқа тіркелген), омыртқалы жануарлардың 460-тан астам түрлері кездеседі. Олардың ішінде балықтың – 76 түрі, жорғалаушылардың – 20 түрі, құстардың – 292 түрі және сүтқоректілердің 48 түрі таралған. Табиғат-ананың өзі тарту еткен бағалы бекіре балықтарының дүниежүзіндегі қорының 90 пайыздан астамы Каспий теңізі мен Еділ және Жайық өзендерінде ғана сақталған. Еті өте дәмді, уылдырығы дәрумендерге бай болғандықтан, бекіре балықтары халықаралық нарықта өте жоғары бағаланады. Мысалы, АҚШ-та 1 килограмм уылдырықтың құны 5 мың доллар екендігі баспа беттерінде жиі жариялануда. Қазіргі кезде бекіре балықтарының кейбір түрлеріне жойылып кету қаупі

төніп отыр. Тіпті бір кездері Жайық өзенінде көптеп кездесетін бекіре балығының бір түрі – сүйрік (стерлядь) соңғы кезде бұл өзенде кездеспейтін болды. Ресми деректер бойынша соңғы бес жылда бекіре балықтарының көбеюі екі есе кеміген. Соңғы он жыл ішін де Каспий теңізіндегі бекіре балықтарының жалпы мөлшері 90 пайызға дейін азайып кеткендігіне ихтиологғалымдар алаңдаушылық білдіруде. Кас пий теңізінен жыл сайын заңсыз жолмен 85 мың тонна қара уылдырық өндіріледі деген де деректер бар. Сонымен қатар, Жайық өзенінің табаны мен Каспий теңізіне құяр тұсында өзен суымен келген қалдық заттардың мөлшері де көбейіп кеткен. Міне, осындай жағдайларды түзету мақсатында және соңғы жылдары Каспий теңізіндегі бекіре балықтары мен итбалықтардың қырылу себептерін анықтау үшін арнайы “Ақжайық” мемлекеттік табиғи резерваты ұйымдастырылып отыр. Жайық өзенінің сағасы мен Каспий теңізінің жағалауы Халықаралық маңызы зор сулы батпақты алқап ретінде 2009 жылы Рамсар (Иран) конвенциясының тізіміне тіркелген. Сондықтан да, мұнда сулы батпақты алқаптарда кездесетін құстарды қорғауға ерекше көңіл бөлінеді. Бұл алқапта кездесетін құстардың 292 түрінің 106 түрі миграция кезінде аялдап өтсе, 110 түрі ұя салып, балапан өрбітеді, ал 76 түрі қыстап қалады. Бұл өңірде Республика бойынша қарабас шағаланың ең үлкен тобы кездеседі. Сонымен қатар сирек кездесетін құстардан – сарықұтан, кішіаққұтан, қалбағай, қызғылт және бүйра бірқазандар, сыбырлақ, сұңқылдақ және кіші аққулар, т.б. атауға болады. Рысбай СӘТІМБЕКОВ, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің профессоры

Ресей Федерациясының Иркутск қаласында өткен ИКОМ-ЮНЕСКО Халықаралық Музейлер одағының әдеби және музыка музейлері комитетінің (ICLM) кезекті конференциясына Семейдегі Абайдың әдеби-мемориалдық музейінің қызметкерлері де қатысып, Абай мұраларын дәріптеді. Бұл туралы baq.kz ақпарат агенттігі ақпарат таратты.

Абай мұражайы қонақтарды қызықтырды

Конференцияда «Жазушы, композитор, музей және қоршаған орта мәселелері» тақырыбы бойынша Норвегия, Швеция, Италия, Әзірбайжан, Армения, Хорватия, Латвия, Ресей мемлекеттерінен келген музей мамандарының баяндамалары талқыланды. Абай музейі директорының орынбасары М.Қайрамбаева да конференцияға қатысып, қазақтың ұлы ақыны және оның музейі туралы мәліметтерді қатысушылардың назарына ұсынды. Конференцияға қатысушылар тарапынан Абай Құнанбайұлы туралы ақпарат үлкен қызығушылық тудырып, музейаралық байланыстарға ұсыныстар жасады. Ескерте кететін бір жайт, Абайдың әдеби-мемориалдық музейі Мұхтар Әуезовтің ұсынысы бойынша ақынның туғанына 95 жыл толу қарсаңында Қазақ ССР-нiң Халық Комиссарлар кеңесiнiң 1940 жылдың 1 сәуiрiндегi №347 қаулысы негiзiнде құрылған болатын. Қазақстан тарихындағы тұңғыш әдеби музей болып табылады. 1990 жылы Абайдың 150 жылдық мерейтойына орай, Қаз.ССР Министрлер кеңесінің 05.04.1990ж. №141 қаулысы бойынша ақын музейі Абайдың “Жидебай-Бөрiлi” мемлекеттiк тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейі болып құрылды. Қорық-музейдің негiзгi қорын 1885 жылы Абайдың өлкетану музейіне тапсырған заттары құрайды. Аталмыш заттардың 30-ға жуығы музей қорында сақтаулы.

ПIКIР Танымал тележүргізуші және продюсер Баян Есентаева инстаграм желісі арқылы әнсүйер қауымға жақсы таныс өзінің «КешYou» тобы құрамының өзгеруіне қатысты сын айтып жүрген адамдарға арнап пікірін білдірді.

Баян ЕСЕНТАЕВА:

«КешYou»-де тек дарындылар ән салады

«Достар, «Кешью» тобындағы әр қыз дарынды, өздеріне ғана тән қасиеттері бар. Оларды ешкіммен салыстырудың қажеті жоқ. «Кешью» сіздер үшін он жылдан бері тиянақты жұмыс істеп келеді. Олар әрдайым сіздерді таңғалдыруға тырысты және тырыса береді» деп жазды Баян Есентаева. Продюсер бұл топ шығармашылық тұрғыда шеберлігін шыңдай түсетінін айтты. «Бүгінде «Кешью» елдегі мықты, дарынды, ең сүйікті топтардың бірі. Оның құрамы алдағы уақытта да өзгереді. Сондықтан қыздарымды, командамызды сыйлауларыңызды сұраймын. «Кешью» тобының құрамында әрдайым ең дарынды қыздар ән айтатын болады!» деп түйді ол. Айта кетер болсақ, шілде айының ортасында Баян Есентаеваның шақыруымен «КешYou» тобының бұрынғы мүшесі Мөлдір Әуелбекова ұжым құрамына қайта оралды. Жанар Доғалова топтан кетіп, жеке әншілікпен айналысатын болды. Дегенмен бұл өзгерісті топ өнерін қолдаушылар әртүрлі қабылдады. Басым бөлігі топтың әр мүшесін салыстырып, оларға қатысты сын айта бастағаннан кейін продюсер Баян Есентаева айтылып жүрген пікірлерге қатысты өз көзқарасын білдірді. Өз тілшімізден

6

ПАЙЫМ

ТАРТУ АЙМАҚ БАСШЫСЫ К РІМ К КІРЕКБАЕВ «АМАЗОНКА» ҚАТЕРЛІ ІСІК НАУҚАСТАРЫН ҚОЛДАУ» ҚОҒАМДЫҚ ҚОРЫ МЕН ЕРЖАНОВТАР ОТБАСЫ ТҮРІНДЕГІ БАЛАЛАР ҮЙІНЕ «ГАЗЕЛЬ» К ЛІКТЕРІН ТАРТУ ЕТТІ.

Әкім сый жасады Сапура Ержанова күйеуі Жиенбай Ержанов екеуі =здерінің ұл-қызымен бірге балалар үйінің 12 тәрбиеленушісін қамқорлығына, тағы да 2 баланы қорғаншылыққа алып, оларды аялап =сірді. 1993 жылы отағасы =мірден озған соң, барлық ауыртпалық Сапура апайға түседі. Ол кісі аянбай еңбек етіп, бүгінде «ұлын ұяға, қызын қияға» қондырған бақытты ана атанып отыр. рі 33 немеренің әжесі. Жетім балаларды тәрбиелеуге қосқан =лшеусіз үлесі, ұзақ жылғы еңбегі үшін ол «Жетім балаларға к=мек үшін» аталымы бойынша дәстүрлі Ұлттық Қоғамдық «Алтын жүрек» марапатын иеленген. Ал «Амазонка» қатерлі ісік науқастарын қолдау» қоғамдық

www.aikyn.kz

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБI

қоры 2011 жылы 6 желтоқсанда құрылған. Анжелика Сарьян басқаратын қорда 12 адам жұмыс істейді. Қор облыс тұрғындарына онкологиялық ауру түрлері бойынша ақпарат таратып, тегін дәрігерлік тексеруден =ткізіп, кеңес береді, қатерлі ісікке шалдыққан науқастар мен олардың отбасыларына психологиялық қолдау к=рсетеді. Бүгінде қор «Хоспис на колесах» жобасы аясында жұмыс істеуде. Аталмыш қоғамдық қорға сыйға тартылған «Газель» арнайы құралдармен жабдықталған, құны 4 миллион теңге тұрады. Ерман БДИЕВ, журналист Жамбыл облысы

ҮНЕМДЕУДІ ҚАШАН ҮЙРЕНЕМІЗ?

СУДЫҢ ДА ҚАСИЕТІ БАР. ТҮНДЕ ЕСІК АЛДЫНДАҒЫ АРЫҚТАН СУ АЛУҒА БАРҒАНДА, АЛДЫМЕН ОНЫ «ОЯТЫП БАРЫП АЛЫҢДАР» ДЕП КЕМІЗ АЙТЫП ОТЫРАТЫН. СОЛ КЕЗДЕ ОНЫҢ М НІН ТҮСІНБЕСЕК ТЕ, КІШКЕНТАЙ КЕСЕК ЛАҚТЫРЫП ЖІБЕРІП БАРЫП, АРАҚҚА АЯҒЫМЫЗДЫ ЖУАТЫНБЫЗ. «СУ ИЕСІ СҮЛЕЙМЕН, СУЫҢЫЗДЫ СҰРАЙМЫН». ХАЛЫҚТАН ҚАЛҒАН БҰЛ Т МСІЛ БЕКЕР ЕМЕС. ЙТКЕНІ СУДЫ МІРІМІЗДЕН Б ЛЕК ҚАРАСТЫРУҒА БОЛМАЙДЫ. МЫСАЛЫ, АДАМ ТАМАҚСЫЗ ОНДАҒАН КҮН МІР СҮРЕ АЛАР, АЛ СУСЫЗ ТІРШІЛІК ЕТУ МҮМКІН ЕМЕС. АЛ БІЗ СУДЫ БҮГІНДЕ ҮНЕМДІ ПАЙДАЛАНЫП ОТЫРМЫЗ БА?

Берік БЕЙСЕНҰЛЫ

МҰНЫСЫ НЕСІ?..

Адал ас дегеніміз арам боп шықты ма?

ӘЛЕУМЕТ

рине, жоқ. Бірақ судың сұрауы бар. Су – тіршілік к=зі, ол Жер шарының 3/4 б=лігін алады, тірі ағзалардың 60-70%-ы, ал =сімдіктердің 90 % -ы судан тұрады Судың қасиеті бар деуіміз бекер емес. Зерттеушілердің мына бір болжамы да назар аударарлық. Егер душ немесе ваннадан соң сіз суық сумен басыңызды тағы бір шайсаңыз, онда күні бойы шашыңыз жалтырап әдемі к=рініп жүреді, сонымен қатар тарауға да =те ыңғайлы болады. Калифорния университетінің ғалымдары адамға қажетті тағы бір сынақты дәлелдеп шығарған. Егер сіз күніне 5 стакан су ішетін болсаңыз, онда жүрек сырқатыңыз 41 пайызға азаятын к=рінеді. Сонымен қатар, осы м=лшерде су ішіп отырсаңыз, ас қорыту мен ішек ауруларының мүмкіндігінше алдын алуға болады. Адамның денсаулығын жақсартуда судың әсері мол. сіресе,

бассейнде жүзу адамға зор күш-қуат береді, ол денеге массаж жасаудан артық әсер етпесе, еш кем емес. Суды к=п ішу арқылы адам денесіндегі артық салмақтан да арыла алады.

– Асқазанға, аш қарынға ішілген су адамның тәбетін азайтады. Бұл сіз үнемі су ішіп жүріңіз деген с=з емес, бірақ ішілген тамақтың құрамында судың к=бірек болғаны абзал, – дейді неміс ғалымдары. Барлық тірі ағзаның 75 пайызы судан тұрады. Сусыз адам =мір сүре алмайды. Су адамға қаншалықты қажет? Ұлттық қауіпсіздік пен геосаяси жағынан алып қарамай-ақ, судың тіршілік к=зі екендігін мына бір дерек аңғарта алар. Мысалы, ересек адамның денесінде 60-65 пайыз, сүйегінде – 22, миында –75, бұлшық еттерінде – 75, қанында – 92 пайыз су бар. Су – планетамыздағы тіршіліктің к=зі, қазір күн тәртібіне су басты мәселе болып шыға бастады. Болашақта суға қатысты шу болуы да ғажап емес. Жер бетінің 70 пайызын су алып жатқанымен, оның 1 пайызы ғана ішуге жарамды.

Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, залалданған судан әрбір 8 секунд сайын бір бала бақилық болып отыр. Сондықтан судың сапалы, қауіпсіз және адамзатқа жеткілікті болуы бүгінде күн тәртібінде тұрғаны шындық. Қалай айтқанда да, біз суды үнемдеп пайдалануымыз керек. лемде суды үнемдеудің отаны – Израиль. Мұнда суармалы жердің 95 пайызы тамшылатып суарылады. Тамшылатып суару АҚШ пен Австралияда – 90, Германия, Ұлыбритания, Италия, Испания және Францияда суармалы жердің жартысынан астамында қолданылады. Қытайда егістікті арық арқылы суаруға тыйым салынуда. Тамшылатып суғару бізге де жетті, бірақ әлі аз. Мысалы, АҚШ-тың әр штаты =зінше заңмен =мір сүреді. Калифорния губернаторы кезінде суды үнемдеу үшін үйдің айналасын суаруға, кір жуғыш машиналарды пайдалануға және авток=ліктерді жууға да тыйым салған. Ережені бұзғандарға 500 доллар м=лшерінде айыппұл салынған. Ал мексикалықтарда жаңбыр суын ауызсу ретінде пайдаланатын әдіс бар. Қазір 10 мың тұрғын үйдің т=бесіне арнайы орнатылған жаңа құрылғы жаңбыр суын жинап, оны бірден сүзгіден =ткізіп отырады. Бұл құрылғы күннен қуат алады. згенің тәжірибесін =зімізге алсақ, жақсы ғой. Тамшылатып суғарудың үнемді әсері туралы жиі айтамыз, бірақ толыққанды осы жүйеге к=штік пе? Асылы жағымды нәрсені елге әкелгеннің айыбы жоқ. Үнемдеуді қашан үйренеміз?

Ел мен елдің суға алаңдауы бекер емес. 2025 жылдары жер шары тұрғындарының 40 пайызы сусыз қалуы мүмкін. Неге? Халықтың саны жыл сайын =сіп барады, 2050 жылы жер шары тұрғындары 9 миллиардқа жетеді деген дерек бар. Оның үстіне Қазақстанға судың басым б=лігі трансшекаралық =зендер арқылы келеді. Шығыста – Қытайға, оңтүстікте – Қырғызстан, Тәжікстан және збекстанға, батыста – Ресейге тәуелдіміз. Қазақстандағы су ресурстарының негізі – =зен сулары болып есептеледі, оның 43 пайызы Қытай, збекстан, Қырғызстан, Ресей мемлекеттерінен келеді. Бұл ретте Елбасы: «Біз ортақ су ресурстарын тиімді пайдалануымыз қажет. Сырдария мен мудария =зендерінің арқасында Арал к=лінің мәселесін шешуге мүмкіндік бар. сіресе, «Аралды құтқару» халықаралық қорының қызметін жандандыру аса маңызды. Осыған байланысты Сырдария мен мударияның басында отырған к=рші ағайындарымызбен су консорциумын құру маңызды» деп атап к=рсетуі бекер емес. Демек, ауызсу болашақта ұлттық қауіпсіздік деңгейіне дейін к=теріледі. Мұны Қазақстан билігі білмей отырған жоқ. Осы уақытқа дейін трансшекаралық =зендерге қатысты мемлекетаралық, үкіметаралық комиссия құрылған. Сондықтан аталған комиссия ұлттық мүддені қалыс Қазір 900 қалдырмайды деп ойлаймыз. миллион адамға таза су Елімізде 2011-2020 жетіспейді, ал 2,7 миллиард адам жылдарға арналған санитарлық талап сақталмаған қиын «Ақбұлақ» мемлекеттік жағдайда .мір сүруде. лемде сапалы бағдарламасы бар. ауызсудың жетіспеушілігінен күн сайын 8-20 мың Мемлекет адам, жыл сайын 3-7,5 миллион адам .мірмен қош қоржынынан 1,2 айтысады. Егер ХХІ ғасыр басында әлем халқының 40 триллион теңге пайызы судан тапшылық к.рсе, келесі 10-12 жылда бұл б=лінген бағдарлама ауыл-ауылды к.рсеткіш 60-65 пайызға жетпек. БҰҰ мамандары қазірдің қаншалықты сапалы .зінде 31 мемлекет су дағдарысымен бетпе-бет келіп, 80 ел сумен қамтамасыз таза су тапшылығын сезініп отыр деген дерек келтіреді. ете алады? 2020 География институты мамандарының болжамынша, 2030 жылға қарай жылы Қазақстандағы су қорының к.лемі орта есеппен елдімекендердің 80 алғанда 72 текшешақырымға т.мендейді екен. пайызы, қалалық Бүкіләлемдік су форумында жасаған жерлердің 100 пайызын баяндамасында ЮНЕСКО-ның бас директоры таза сумен қамтамасыз Коитиро Мацууро «2030 жылдары планета етуге тиіс бұл жобаның тұрғындарының 47 пайызы тұщы су аяғы құрдымға кетпесе деп жетімсіздігіне кезігеді» деп тілейік. Қазіргі таңда отыр.

ДЕРЕК пен Д ЙЕК

ТАЛҚЫ

ДЕВАЛЬВАЦИЯ ТУРАЛЫ ДАҚПЫРТ ҚАЙДАН ШЫҚТЫ? (Басы 1-бетте)

Гүлбаршын АЙТЖАНБАЙ

«ХАЛАЛ» НІМДЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГЕНІНЕ БІРАЗ БОЛДЫ. К ПШІЛІКТІҢ ХАЛАЛ НІМДЕРІН ЕРЕКШЕ ТҰТЫНЫП ЖҮРГЕНДЕРІ ДЕ ЖАСЫРЫН ЕМЕС. АЛАЙДА ХАЛАЛ НІМДЕР ДЕП ЖҮРГЕНІМІЗ ХАЛАЛ ЕМЕС ЕКЕН... Қазақстанның Тұтынушылар құқықтарын қорғау агенттігі “халал” саналатын =німдердің құрамындағы тіннің түрін сәйкестендіруді анықтау үшін шұжық =німдеріне зертханалық зерттеу жұмыстарын жүргізген. С=йтсе, шұжық =німдерінің құрамынан шошқа еті табылыпты. Бұл жайында агенттіктің баспас=з қызметі ақпарат таратыпты. Ескере кететін жайттың бірі – еліміздің қолданыстағы заңнамасы бойынша халал =німдерінің қауіпсіздік және сапалық к=рсеткіштері регламенттелмейді екен. Тек, “1353-2005 ҚР СТ” Ұлттық стандарты бар. Оны сақтау кәсіпкерлердің еркіне беріледі. Деректерге қарасақ, бұл стандарттағы =нім Қазақстанда міндетті сертификатталатын =німдер мен к=рсетілетін қызметтер тізбесіне жатпайды. Ең қызығы, =німге «халал» белгісін беру тәртібін белгілейтін және реттейтін заңнамалық актілер жоқ к=рінеді. Соған қарамастан, халал =німі

тұтынушылардың арасында к=птеп таралып келеді. Бұл мәселеге байланысты Дін істері агенттігі «Қазақстанның халал индустриясы» қауымдастығының діни бірлестік емес екенін, ал =німді «Халал» деп б=лу дін мәселелеріне жататынын айтады. Тұтынушылар құқықтарын қорғау агенттігі құрамында шошқа еті бар бірнеше шұжықтарды анықтапты. Олар – ҚР “Халал” =ндірісінің “Мусульманские”, “Говяжьи” шұжықтары, Қазақстанда =ндірілген “Докторская в/с в синюге” шұжығы, Қазақстанда =ндірілген “Халал” жартылай ысталған шұжығы, “Жартылай ысталған шұжық”, Қазақстанда =ндірілген “Конские сосиски”, Қазақстанда =ндірілген “Элитная” (жоғары сұрып) халал мұсылмандық сервелаты. Сонда бүгінгі күнге дейін «халал» деп тұтынып келген =німдердің халал болмай шыққаны ма? Мұсылман елі саналғанымызбен, адал азық жей алмай алданғанымыз ба?

Сұлтан КІМБЕКОВ, Тұңғыш Президент қоры жанындағы әлемдік саясат және экономика институтының директоры: – Бұл жолғы дақпырт – Батыс елдерінің Ресейге жариялаған санкциясынан туындап отыр. Себебі =ткен аптаның сәрсенбісінен бастап, рубльдің құнсыздана бастағанын байқадық. Мұндай жағдай Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда балансына кері әсер ететіні белгілі. Демек, екі елге де жағдайды ретке келтіру үшін ұлттық валюта саясатына біршама түзетулер енгізеді. Сондықтан бақылаушылар қаржылық жағдайдың бізге емес, Ресейге байланысты болып отырғанын білді, теңге саясатына =згеріс еніп қалуы мүмкін деген пікірге басымдық берді. Бұл – бір. Екіншіден, =ткен аптада ресейлік Орталық Банк қайта қаржыландыруды 7,5-8 пайызға к=терді. Бұл шешім ресейлік Экономика министрлігінің сынына тап болды, нәтижесінде бизнеске берілетін несие қымбаттады. Ресей проблемасының бізге қатысы жоқ деген болжамды оптимист деген экономист те айта алмайды. «Біздің қаржылық жағдайымыз, экономикамыз Ресейге байланып тұрған жоқ. Ақпан айындағы девальвация ға себеп болған – Ресей де емес, біздің қаржылық қорымыздағы жағдай. Егер Ресей рубліне байланысты доллар бағамы 42-44 рубльге түсіп кетсе ғана алаңдауға болады. Мұншалықты деңгейде құнсыздануға себеп жоқ, к=рші елдің т=лем балансы қалыпты деңгейде. Алтын қорымыз да жеткілікті. Қолма-қол ақша алғашқы жартыжылдықпен салыстырғанда 4 пайызға қысқарып, 1,452 трлн теңгені құрады. Егер оның бәрі айналымға түсіп кетер болса, жағдайды қалыпқа келтіру үшін 8 млрд АҚШ доллары қажет болар еді. Егер долларға қажеттілік байыпты жолмен =тел-

се, жұрт сабасына түседі. йтсе де, қазіргі жағдай тұрақтала қойған жоқ. Ресейге бағытталған санкцияға байланысты кезекті дақпырттан ешкім де алдын ала сақтандырыла алмайды. Ілияс ИСАЕВ, қаржыгер: – Бірінші жартыжылдықтың қорытындысына байланысты экономикалық =сім баяу лаған. Мұнай =ндіру 1,6 пайызға, =неркәсіп 1 пайызға, түсті металлургия, мыс =ндіру 7 пайызға т=мендеді. Долларды елге алып келіп жатқан осы экпорттық =німдер болғандықтан, доллардың түсімі де азаяды. Бұл сұраныс пен ұсынысқа әсер етеді. Одан б=лек, Ұлттық банктің алтынвалюта қоры да азайған. Мұның себебі Ресейдегі батыс елдері санкциясына байланысты. Батыс санкциясы Ресейдің ғана емес, ЕО-ға мүше елдердің экономикасының баяулауына әкеліп отыр. Мен қазір ғана Ресейдің ЕО елдеріне экспорты 13

пайызға, ал ЕО-ның Ресейге экспорты 8 пайызға қысқарған деген мәліметті оқыдым. Бұл тек Ресейдің ғана емес, ЕО елдері экономикасының баяулауына әкеліп соғады. Бұл ЕО-дан біздің экспорттық =нім дерімізге сұраныс азаятынын, бұл валютаға қатысты сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасына әсер ететінін білдіреді. Дегенмен, Ұлттық банк, ұлттық валютамыздың құнсыздануына себеп к=ріп отырған жоқпыз. Мұндай пікірді олар 11 ақпанның алдында да айтқан болатын. Қазір АҚШ-тың долларға қатысты саясаты =згерді. АҚШ экономикаға ақша салуды азайту арқылы доллар құнын =сіруді қолға алды. Бұл «доллар қымбаттайды» деген ұғымды білдіреді. Сарапшылар бұл жағдай әлемдік экономиканың баяулауына, әлемнің долларға тәуелділігінің артуына әкеліп соғады деп отыр. Экономикасының 60 пайызы АҚШ долларына тәуелді біздің ел үшін мұның қаншалықты маңызды екені

айтпаса да түсінікті. Мұның бәрі ішкі нарықта шетел валютасына сұранысты арттырады. Біз 22 жыл бұрынғы қателіктің салдарын енді сезіп жатырмыз. Біз қоғамның «шетел валютасына махаббатының» шек тен шығып кетуіне барлық жағдай жасадық. Ақпан айындағы девальвацияның сызы әлі жазылған жоқ. Біз резервтік жүйені мұхиттың арғы жағында отырғандар басқаратындай халге жеткізіп алдық. Қазір Үкімет те, Ұлттық банк те долларға тәуелділікті азайтудың тетігін қарастырып жатыр. Бізбен салыстырғанда, Ресейде бұл «тетік мықты». Бірінші, Ресейдің ақша массасының құрамында долларға тәуелді бірде-бір агрегат жоқ. Біздегі М-1, М-2, М-3 агрегаттың үшеуі де долларсыз тыныс ала алмайды. Үкімет ұлттық экономикамыздың теңгелік сипатын арттырмайынша, біз девальвацияға қатысты ж=нді-ж=нсіз ақпараттардың қысымынан арыла алмаймыз.

www.aikyn.kz

7

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБІ

ТОПЖАРҒАН ФУТБОЛ

КӘСІПҚОЙ БОКС

«Ақтөбе» белортаға көш басында жетті

Қазақстан премьер-лигасының бірінші кезеңі мәреге жетті. «Ақтөбе» мен «Қайрат» іркес-тіркес келеді, екеуінің арасын жалғыз ұпай бөліп тұр. Екінші кезеңде алғашқы төрттік араларына ешкімді сыналай кіргізбесе, келесі жылғы еурокубоктарда тағы да «Ақтөбе», «Қайрат», «Астана» және «Шахтер» өнер көрсетуі мүмкін. Дәл осы төрт команда ел кубогының жартылай финалына шығып тұрғанын да естен шығармайық. Демек, биыл алғашқы үш орын үшін қырқыс сұмдық болады. Қоладан үмітін үзген команда кубокты ұтып алуға жанын салады. Бізді қызық дода күтіп тұр. АЛҒАШҚЫ АЛТЫЛЫҚ Бірінші кезең қорытындысында медальдан үміті бар командалардың арасына «Қайсардың» енуін ерекше атар едік. Дмитрий Огай тізгінін қолына алған команда маусым басталғаннан-ақ биылғы несібесі жылдағыдан б!лектеу екенін байқата білді. "йтпесе, бұл орын бұрыннан «Ертіске» немесе «Тобылға» «тиесілі» болатын. Огай «Қай сардың» құрамын толықтай дерлік жаңартты. Жергілікті футбол түлектерінен Алдан Балтаев («Ақт!беден» оралды), Жасұлан Молдақараев, Думан Нәрзілдаев, Елжас Алтынбековтер қалса, алматылық Нұржарық Күнов, Рақымжан Розыбакиев, Илья Калинин тез арада командаға сіңісе білді. Огайдың қол астында Р.Хунт (Эстония), С.Струков (экс-ресейлік) !з мергендіктерін жақсы танытты. Нәтижесінде қызылордалық команда бір жыл үзілістен кейін премьер-лигаға орнығып қана қоймай, медальдан үміттілер қатарына қосылды. "рине, биылғы маусым қорытындысында «Қайсар» үздік үштікке немесе т!рттікке енеді деп сеніммен айту қиын, тіпті артықтау. Дегенмен, үздік алтылықтағы қазақстандық маман жаттықтыратын жалғыз команданың ұпай таратушы болмауын сіз де, біз де қалайтынымыз артық. Маусым басталар алдында бапкер ауыстырған «Ордабасы» үздік бестікте тұр. Бірақ соңғы жылдардағы Қазақстан футболының даму үрдісіне қарасақ, бұл команданың бел ортада, аралықта жүргенін байқаймыз. Яғни бас жарып, к!з шығармайды, к!ш соңында және қалмайды. 2012 жылғыдай ел кубогын жеңіп алып, еурокубокка қатысар болса, «Ордабасы» оншалықты жерге қаратпайды. Бірақ биыл бұл жоспар орындалмайды, !йткені шымкенттіктер елу кубогынан сырттап қалды. ?з ішіндегі ырың-жырыңнан арыла алмай келе жатқан «Жетісудың», маусымды зор мақсатпен бастап, кейінгі ісі сиырқұйымшақтанып кеткен «Атыраудың», 9 жыл үзілістен кейін премьер-лигаға оралып, жаңа ортада !зін әлі ыңғайсыз сезініп жүрген «Спартактың» кейінгі орындарда қалғанын түсінуге болады. Ал «Ертіс» пен «Тобылдың» жағдайы к!ңіл к!ншітпейді. Бұл екі команда неше жылдан бері жанкүйерлерін де, былайғы жұртты да !з биіктеріне үйретіп алды. Бірақ енді премьер-лигада қалу мәселесін шешу үшін ойнамақ. "рине,

«Тобыл» мен «Ертіс» т!менгі топқа түсе қоймас, дегенмен, қазіргі жағдайлары маусым басындағы мақсаттарына еш сәйкеспейтіні және рас.

сондықтан да түсінікті. «Спартакты» ресейлік маман А.Петрушин қолдағы бар ойыншылармен сүйреп келе жатыр. Алайда биыл премьер-лигадан 4 команданың кететінін еске алсақ, «Тараз», «Жетісу», «Атырау», «Тобыл», «Ертіс» және «Спартак» екінші кезеңде жан алып, жан берісуге тиіс. «Қайрат» биылғы чемпионатты !те сәтсіз бастады. Алғашқы үш турда да ұтылды. Бірінші сәуір, Күлкі күні команданың ресми сайтында словакиялық Владимир Вайссты «Зениттен» (Ресей) босаған Лучано Спалетти алмастырған туралы ақпарат жарияланды. Бұл жаңалықты еліміздің ақпарат құралдары іліп әкетті. Шындығында, бұл «Қайрттың» әзілі болатын. Жеңіле берсе, тықырдың шынында да таянатынын сезгендей, Вайсс содан кейін команданың тамырына қан жүгірте бастады. К!ш бастап келе жатқан «Ақт!бені» «Қайрат» Алматыда 7:1 есебімен ұтты, бірінші айналымда есесі кеткен командалардың бәрін дерлік тізе бүктірді. Бірінші кезең қорытындысы бойынша «Қайрат» ең нәтижелі (41 гол) команда болып отыр.

БАПКЕРЛЕРДІҢ БАСЫ Алғашқы кезең аяғына жетпей жатып премьер-лигадағы 8 командада бас жаттықтырушылар ауысып үлгерді. "уелі «Ордабасы» жұртты таң-тамаша етті: маусымаралық үзілісте Виктор Пасулько оқужаттығу жиындарын !ткізіп, дәл чемпионат басталар тұста отставкаға кетті. Бірнеше тур бойы «Ордабасыны» жас маман Қуаныш Қарақұлов «майданға» бастап кірді, сосын команда литвалық маман Саулис Ширмалиске сеніп тапсырылды. Сәуірде «Тобылдан» жергілікті маман Сергей Масленовтың «басы ұшты». Оның орнына келген армян Вардан Минасян команданы бірсыдырғы ұстап келе жатыр, бірақ оның бар әрекеті «Тобылды» алғашқы алтылыққа кіруге жет-

МЕРГЕНДЕР К ШІ Тағы бір !кініштісі, премьер-лига сұрмергендері арасында қазақстандық ойыншылар аз. Тіпті жоқтың қасы. Ең к!п гол соққан алғашқы бес футболшының бәрі де шетелдік. К.Дудченко (суретте, «Ертіс», 10 гол) – украиналық, Милош Трифунович («Атырау», 9 гол) – серб, 8 голдан соққан Римо Хунт («Қайсар») – эстон, Фокси Котевоама («Астана») – Орталық Африка Респуб ли касынан, Михрет Топчагич («Шахтер») – Австриядан. Оларды !кшелеп келе жатқан Мұрат Тілешев (7 гол, «Тараз») 34 жаста. Демек, біздің ұлттық құрама бұрын мерген шабуылшыға қалай зәру болған болса, сол зәрулік жуық арада !телмейтініне еркін к!з жеткізуге болады.

БІРІНШІ КЕЗЕҢНЕН КЕЙІНГІ ТУРНИР КЕСТЕСІ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

«Ақтөбе»» «Қайрат» «Астана» «Шахтёр» «Ордабасы» «Қайсар» «Жетісу» «Тобыл» «Ертіс» «Атырау» «Тараз» «Спартак»

О

Ұ

Т

Ж

Д

Ұп

22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

12 13 10 11 10 8 7 6 6 6 5 3

7 3 9 3 5 8 6 8 6 6 4 5

3 6 3 8 7 6 9 8 10 10 13 14

34-17 41-20 34-17 33-27 24-22 23-23 15-18 22-29 28-35 19-27 21-34 16-41

43 42 39 36 35 32 27 26 24 24 19 14

кілікті болған жоқ. "рине, маусым басынан команданы !зі жасақтамаған соң, ойындағыдай шаруа тындыра алмасы с!зсіз. Егер келесі жылғы маусымда Минасян «Тобылдың» тізгінін қаға беретін болса, қостанайлықтардың еурокубоктарға оралуын к!ріп қалуымыз !те мүмкін. «Ертіс» те Минасян сияқты кезінде ұлттық құраманы жаттықтырған маманға – эстон Тармо Рюютлиге сенім артып еді, күткен нәтиже келе қоймады. Рюютли қазақ кеңістігіне тарыдай шашыраған Глеб Мальцев, Тимур Байжанов, Виталий Головешкин сияқты павлодарлық талантты шабуылшыларды қайта шақырып еді, жарты жылға жетпей !зі де, аталған ойыншылар да командадан кетіп тынды. Жергілікті маман Ойрат Сәдуов келгенмен, «Ертіс» биылша арнасына толып аға алмайтын сияқты. Жаз айларында «Ақт!бе» В.Никитенконың орнына – В.Газзаевты (Ресей), «Астана» Г.Бабаянның» орнына С.Стойловты (Болгария) шақырды. Бұл екі к!шбасшының ел чемпионатында да, еурокубоктарда да нәтижелі ойнап жатқанына қарап, жаңа бапкерлерге кінә артудың қажетсіздігін сезінеміз. Олардың еңбегінің толық нәтижесі қара күзде белгілі болады. ?кінішке қарай, жас мамандар жаттықтырған «Тобыл» мен «Спартак» ә дегеннен аутсайдерлер қатарында қалды. Масленов пен Құлшынбаевтың із суытуы

Қазақстан құрамасында бір кездері ойнаған және қазір шақырылып жүрген шабуылшылардың бірінші кезеңдегі нәтижелеріне к!з салайық. "уелі – шақырылып жүрген шабуылшылар. Т.Н!сербаев («Астана») – 4 гол, И.Зенькович («Ақт!бе») – 6 гол, екеуі пенальтиден, А.Финонченко («Шахтер») – 2, А.Щеткин («Тараз») – 4, Б.Жолшиев («Астана») – 6. Бұрын шақырылғандар тіпті гол соғуды ұмытты. С.Остапенко («Астана»/«Қайсар») – 0, Д.Тәжімбетов («Ордабасы») 1 доп қана соқты. Дегенмен, аса үмітсіз емеспіз. Биыл ақт!белік Абай Айымбетов пен қарағандылық Тоқтар Жаңғылышбай тұңғыш рет еурокубок матчтарына қатысты және алғашқы ойында-ақ гол соғып к!зге түсті. Еурокубоктарда Т.Н!сербаев – 2, Б.Жолшиев – 1, Ұ.Қонысбаев – 2, Р.Мұртазаев 1 доп енгізді. Бұл жаман к!рсеткіш емес. Бір ескеретін жайт, ұлттық құрамаға шабуылшы ретінде шақырылған А.Финонченко, Б.Жолшиев !з клубтарында қапталдағы жартылай қорғаушы немесе инсайд шаруасымен айналысып жүр. С.Стойлов келгенге дейін Т.Н!сербаев та «Астанада» таза шабуылшы емес болатын. ЖАНКҮЙЕРЛЕР ЖАСАҒЫ Биыл «Қайраттың» ойындарын тамашалаушы жанкүйерлер к!п. Алматылық команда !з алаңында да, қонақта да жан-

күйерлердің к!птеп жиналуына себепкер болып жүр. Алматыдағы әр ойынға шамамен 6342 к!рермен келіп жүрген болса, сырт алаңда – 4 мыңнан астам. «Қайратқа» бұл к!рсеткіш бойынша бір жетсе, «Ақт!бе» жетуге тиіс. Алайда ел чемпиондары маусым басындағы матчтарды қосалқы алаңда !ткізгендіктен, к!рсеткіші әзірше орта деңгейден сәл жоғары. "уелгі ойындарын Теміртауда !ткізген «Шахтер» де, ?скеменде !ткізген «Спартак» та, Затобылда !ткізген «Тобыл» да жанкүйерлерінің к!птігімен мақтана алмайды. Қысыжазы «Астана-Аренада» !нер к!рсететін «Астананың» жанкүйерлері матч саны небары 2300 айналасында ғана. «Ертіс» баяғы тілеулестерінен к!з жазғалы біраз уақыт !тті. «Жетісудың» Талдықорғандағы матчтарына әрі кеткенде 3 мың адам келеді. «Ор дабасы» Қажымұқан стадионында матч тарын !ткізгенде, ұзаса 5 мың адам тілеулес болады. Демек, елімізде жанкүйерлер жаппай футболға ағылды десек, !тірік айтқан болар едік. «Шахтердің» сапында жазға дейін ойнаған португалиялық Ян Фернандес еліне барған соң сұхбат беріп, қазақ футболын т!мен бағалапты. «Қазақстанға ақша табу үшін ғана бармасаң, басқа қызық жоқ. Командалардың инфрақұрылымы !те т!мен. Жергілікті лиганы әуесқой демес едім, бірақ !мір сүру деңгейі к!ңіл к!ншітерлік емес» депті ол. ЛЕГИОНЕРЛЕР ЛЕГІ Ойлантатын және бір жайт, қазақстандық кез келген командада легионерлердің бәсі басым болып бара жатыр. «Ақт!бе» сапынан соңғы кездері Ю.Логвиненко, П.Шабалин сияқты ұлттық құрама ойыншыларын сирек к!ретін болдық. «Қайратта» барлық шепте сырттан келгендердің салмағы басым. Орталық алаңда С.Сымақов пен Б.Исламхан жүр демесеңіз, премьерлигада 6 гол соққан А.Дарабаевтың !зіне негізгі құрамнан орын сирек тиеді. «Шахтерде» Финонченко ғана !з деңгейін ұстап тұр, Киров пен Қонысбаев соңғы ойындарда ғана негізгі құрамдағы орынға мықтап жармасты. Қазір Қазақстан чемпионатында кім мықты десеңіз, аузыңызға алдымен М.Хайруллин, Р.Арзуманян, Ф.Котевоама, Х.Каньяс, А.Джидич, Н.Покривач, Ж.Гоу, Й.Кнежевич, А.Касьянов, т.б. легионерлердің (немесе «жаңа қазақстандықтардың») ілінері хақ. Олардың ішінде жоғарыда атап !ткен Я.Фернандес сияқты «су ішкен құдығына түкірушілер» болуы да мүмкін, А.Джидич сияқты заңды толық сақтап, 5 жыл қазақ жерінде доп тепкен соң Қазақстан азаматтығын алғандар жүруі де ғажап емес.

ЕНДІ НЕ БОЛАДЫ? Екінші кезең күнтізбесі кеше жасалып бітті. Енді 23 және 24 тамызда екі алтылық !з мәселелерін шешуге кіріседі. Оған дейін 16 тамыз күні ел кубогының жартылай финалындағы алғашқы матчтар ойналады. Трансферлік үзіліс аяқталып қойғандықтан, командалар құрамын жаңа ойыншылар толықтыра алмайды. Чемпионатты !ткізу жарғысына сәйкес, екінші кезеңде командалардың жинаған ұпайы екіге б!лінеді. Мұндай жағдайда «Қайрат» пен «Ақт!бенің» ұпайы теңеседі, ал «Астана», «Шахтер», «Ордабасы», «Қайсар» командаларының арасын бір-бір ұпай ғана б!ліп тұратын болады. Ендеше, осы алтылық бізге шынында да керемет ойындар сыйлағалы тұр. Еурокубоктарда ойнап жүрген үш команданың нәтижесі де к!п нәр сені шешеді. Егер командаларымыз былтырғы «Шахтер» сияқты еурокубоктың топтық сынына шығатын болса, чемпионатта сәл босаңсуы мүмкін. Байқағанымыздай, алыс Еуропаға жиі сапарлайтын коман даның к!шбасшылары шаршайды, оның орнын басуға тиіс қосалқы құрам ойыншылары сенімді ақтай алмайды. Бірақ !ткен маусымды үйрену кезеңі деп қабылдасақ, биыл қазақстандық клубтар ондай қателікке ұрынбауға тырысуы керек.

ТЕННИС

Зарина – Қазақстанның бірінші ракеткасы WTA-ның жаңарған рейтингі бойынша отандасымыз Зарина Диас өз орнын сақтап қалды. Ол әлем үздіктерінің сапында 53-орында тұр. Заринаның 1019 ұпайы бар. Ал бұған дейін 52-сатыда болып келген Ярослава Шведова өткен ай қорытындысы бойынша 54-сатыға төмендеп кетті

(1017 ұпай). Демек, дәл қазір Зарина – Қазақстанның бірінші ракеткасы. Диас өткен аптада Вашингтонда (АҚШ) өткен турнирге қатысып, алғашқы айналымда жергілікті Алисия Блэкті 6:4, 6:0 есебімен ұтты. Дәл осы жеңіс Заринаның ай қорытындысы бойынша өз орнын сақтап қалуына

Бетті дайындаған Есей ЖЕҢІСҰЛЫ

жеткілікті болды. 1/8 финалда Зарина жапон Куруми Нарамен кездесіп, алғашқы сетте басым түскенмен, кездесуді жалғастыра алмады. Әйелдер арасындағы теннис көшін бұрынғыша Серена Уильямс (АҚШ) бастап келеді. Алғашқы үштікте На Ли (Қытай), Симона Халеп (Румыния) бар.

Биылғы 20 сәуірде жартылай ауыр салмақта Бейбіт Шүменовтен WBA тұжырымы бойынша әлем чемпионы атағын тартып алған 49 жастағы Бернард Хопкинс енді Геннадий Головкинмен кездесуге ықыласты болып отыр. Хопкинс бұған дейін 65 кездесу өткізіп, оның 55-інде жеңіске жеткен, 32 кездесуді нокаутпен аяқтаған. Ол келесі жекпе-жегін биылғы қараша айында ресейлік Сергей Ковалевпен өткізеді.

Хопкинс Головкинді шақырды

Головкинмен кездесу үшін Хопкинс кемі 7-8 келі салмақ тастауға тиіс. Тиісінше, Гена да сәл салмақ қосуы керек. Демек, осы мәселелерден кейін-ақ Хопкинс пен Головкин жұдырықтасуы неғайбылдау болып қалады. Біріншіден, ардагер боксшы үшін 10 келіге жуық салмақ қуу !те ауыр. Екіншіден, Головкин қарсылас таппай қаңғып жүрген жоқ. Үшіншіден, бұл Хопкинстің қулығы болуы да !те мүмкін. ?йткені кәсіпқой бокс әлемінде мұндай «үркіту әрекеттері» жиі болып тұрады. ?зіне жұрт ықыласы азайғанын сезген кей чемпиондар араарасында осылайша «бүйректен сирақ шығарып», біраз уақыт ақпарат толқынында жүреді. Хопкинс Головкиннен б!лек, орташа жеңіл салмақтағы мықтының бірі, отандасы Андре Уордпен де жұдырықтасуға дайын екенін сездірді. Бірақ Уорд бұған мойын бұрмасы екібастан белгілі.

Аса ауыр салмақта төрт бірдей тұжырым бойынша әлем чемпионы Владимир Кличко (Украина) 6 қыркүйектегі атақ қорғау жекпе-жегіне дайындалып жүр. Ол болгариялық Кубрат Пулевпен жұдырықтасады.

Кличко Бриггстен қорқа ма?

Алайда Кличкоға бұрынғы әлем чемпионы, 42 жастағы Шеннон Бриггс маза берер емес. Бриггс – аса ауыр салмақта әлем чемпионы атанған әзірше соңғы америкалық боксшы. Кезінде Бриггстен әлем чемпионы атағын Владимирдің ағасы Виталий Кличко тартып алған болатын. Шеннон біраз уақыттан бері кіші Кличконың ізіне түсіп, бетпе-бет жолығып, !зімен күш сынасуға шақырып жүр. Шілденің аяғында ол Владимир жаттығып жатқан залға кіріп келіп, шаршы алаңда бұлшық еттерін бұлт-бұлт ойнатып, !зінің чемпиондық атаққа әбден лайық екенін айтып қоймады. Кличко оған әуелі мән берген жоқ-ты, бірақ бірте-бірте жағдайдың шиеленісе беретіні күмәнсіз болатын. Дәл осы залда жаттығу !ткізіп жатқан тағы бір бұрынғы чемпион Майкл Мурер қос алыптың ортасына килігіп, Бриггсті алып кетпегенде, қып-қызыл т!белес болар ма еді, кім білсін... Шеннон арада бес күн !ткен соң Кличконы тағы тауып алды. Мейрамханалардың бірінде түстеніп отырған Владимирдің үстеліне келіп, ол тамағын тартып алуға әрекеттенді. Тіпті тамақтан алып жей бастады. Кличконың жүйкесі де темір емес, қолындағы суды Бриггске шашып салды. Америкалық боксшының қолы мен аяғы тілініп, ауруханаға баруға да тура келді. «Мұның бәрі шоу емес. Менің шынында да Кличкомен жекпежекке шыққым келеді. Ол – !те мықты, тіпті ұлы боксшы. Бірақ оны мен сияқты ұлы боксшы ғана ұрып жыға алады. Мені әлем чемпионынан басқа ешкім қызықтырмайды. Басқа ауыр салмақты алыптардың бәріне Владимирмен тең жұдырықтасу үшін тәжірибе, соққы, жылдамдық, шыдамды жақ жетіспейді. Менде соның бәрі бар. Кличко бұған дейін тек әлжуаз боксшыларды ұрып келе жатыр. Мендей мықтымен әлі жолыққан жоқ» деді Бриггс. Шеннон Кличконы бір кісідей білемін деп есептейді. ?йткені кезінде ол да Эммануэль Стюардтың қол астында жаттыққан. Ал Стюард қазір Кличконы баптап жүр. Жақында Владимир кәсіби оққағар жалдап алды. Георгий есімді маман Кличконың Пулевпен жекпе-жекке еркін дайындалуы үшін барлық жағдай жасауға тиіс. Ол Кличконың дайындығына байланысты кез келген ақпараттың отыз тістен шығып кетпеуін қадағалайды. Ең бастысы, кәсіби оққағар Бриггстің әзірше Кличконың маңынан жүрмеуін қамтамасыз етуі керек. «Кличко менен қорқады» деп даурығып жүрген Бриггстің с!зінде жан бар ма, әлде?.. Ол қазір рейтингте Пулевтен т!мен тұр, сондықтан Кличконың әлем чемпионы атағына бірден үміткер бола алмайды.

8 Сананың сырлы суреті Технологияның дамығаны соншалық, ғалымдар тіпті адамның ойын оқитын құрылғыларды ойлап тауып жатыр. Иә, санаға сыйымсыз жаңалық. Десе де, америкалық ғалым Джек Гэллант бұл орайда адам таңғаларлық нәтижелерге қол жеткізіпті.

Ғалым қарапайым медициналық магнитті резонансты томографиялық құрылғысын пайдалана отырып, адам санасында пайда болған суреттерді к ре алған. Ол құрылғы к мегімен мидың белсенділігін бақылай отырып, арнайы алгоритмдер тізбегін дайындаған. Яғни адам миы МРТ құрылғысына түсірілген соң, мидың белгілерін осы алгоритммен салыстырады. Содан нақты бір ақпарат шығарады. Бұл ғылым үшін үлкен жетістік болғанымен, аталмыш жаңалыққа үреймен қараушылар к п. Олар мұндай құрылғы дамыса, адамдардың жеке міріне қол сұғу әрекеттері к беюі мүмкін деп алаңдайды. Мұндайда адамның зіне ғана мәлім банкомат картасының пин коды, жеке мірінің құпиясы жалпақ жұртқа жария болуы әбден мүмкін. Десе де, бұл құрылғы з кезегінде қылмыскерлерді жазбай тануға да жол ашар еді. Бірақ бұл құрылғы ниеті жаман сол қылмыскерлеріміздің қолына түсер болса, олар мұны ел билеушілеріне қолданып, олардың санасын билеуге әрекет етуі мүмкін деген де қауіп бар. Бұл мәселеге ғалымның зі алаңдамайтын сыңайлы. «Бұл құрылғыдан расымен де қорқу керек. Бірақ 50 жылдан кейін ғана шын алаңдауға болатын шығар» дейді Джек Гэллант. Ғалым осылайша алаңсыз отырғанда, жапондықтар адамның қандай түс к ргенін анықтайтын құрылғыны жасаумен айналысып жатыр. Бір қызығы, бұл елдің ғалымдары да МРТ құрылғысын пайдаланып, здерінің алгоритм тізбегін құрған. Олар әзірге адамдардың ң мен түстің арасындағы кезде қандай түс к ргенін анықтай алған екен. Тәжірибе барысында біраз адамдар ғалымдардың ми белгілерін зерттей отырып шығарған суреттерінен здерінің к рген түсін жазбай тани алған. Бірақ жапондықтар әр адамның миы зіндік ерекшеліктерімен дараланатынын, сол себепті нақты бір алгоритмдер тізбегін дайындап шығу мүмкін болмай отырғанын айтуда.

САЯХАТ

Түйемен талай елді аралайды «Қытай саяхатшылары «Ұлы Жібек жолымен мың ли» атты халықаралық экспедициясын бастады» деп хабарлады ҚазАқпарат агенттігі. Сол мақсатта Алматыда екі ел өкілдерінің Ұлы Жібек жолының достастық пен ынтымақтастық өткелі тақырыбында дөңгелек үстел өтті.

Сол дәуірді толығымен жаңғырту мақсатында қытайлықтар Ұлы Жібек жол басып тетін елдерді түйемен араламақшы. Қызықты сапарға шыққан саяхатшылар Қытай, Қазақстан, #збекстан, Ресей, Грузия, Түркия, Грекия, Италия елдерін аралауды жоспарлап отыр. Олар 56 күн ішінде 15000 шақырым жолды жүріп туі тиіс. Сонау ескі жылдары сауда орталығының кіндігіне айналған Қазақстан жерін қытай жиһангездері 3-6 тамыз аралығында жүріп тпекші. Үш күнге созылған сапарында олар Қазақстан туралы репортаждар сериясын дайындап, еліне рухани олжамен оралмақшы. Айтқандай, қытайлықтар бұл сапарды бекер ұйымдастырып жатқан жоқ. Себебі екі ел де осыдан біраз уақыт бұрын Ұлы Жібек жолы экономикалық аймағын қайта жандандыруды тілге тиек еткен болатын. Егер бұл мәсле ретке келтіріліп, расымен жолға қойылатын болса, Қазақстанның экономикасы мен тарихи-мәдени дамуы үшін оң әсер етпек. Қазірдің зінде қытайлықтар түрлі ұсыныстар айтып, бұл жобаның болашағынан зор үміт күтіп отырған к рінеді. Бұл мәселе екіжақты отырыстарда пысықталғаннан кейін барып, з шешімін таппақ. «Менің ойымша, негізгі жұмыс сауда бойынша болмақ. Жібек жолы бойына базарлар мен сауда орындары салынады» деді Алматы облыстық кәсіпкерлер палатасының директоры Ләззат Шыңғысбаева. С.ҚАЗАҚБЕКОВА

ҰЛТТЫҚ МУЗЫКАМЫЗ БЕН АУЫЗ ӘДЕБИЕТІМІЗ ӘЛЕМДІК ДЕҢГЕЙДЕ НАСИХАТТАЛМАҚ – 10 сәуір күні Астана қаласында тұсауы кесілген жобаның облыстардағы таныстырылымын іле-шала бастап кеттік. Себебі, екінің бірі бұл өнім туралы нақты ақпарат алған жоқ. Тіпті таныстырылым жасадық деген күн нің өзінде, барша қандастарымыз түгелдей хабардар болды дей алмаймыз. Өйткені өз көзімен көріп, қолымен ұстап, ет құлағымен ести отырып, жобаның түпкі мақсаты мен соңғы нәтижесінің қандай болатынына толық сенім арта алмай отырғандар да бар. Бұл ара да көптеген қандастары мыздың ұлттық музыкаға, ауыз әде биетінің жауһарларына деген түсінігі мен құрметінің жоғары деңгейге көтеріле алмай отырғандығын алға тартар ем. Соған қарамастан, қазақы қаны мен рухы бар отандастарымыз бірден қуана қабылдап, мәз болып жатыр, алғыс айтып жатқандары қаншама?! Демек, нәтижесі жаман емес деген сөз. Тіптен осы өнімді өзі жасағандай шексіз риза болып, қайта-қайта рақметін жаудырған тілекші ағайынды көргенде жүрегіміз жарыла жаздап қуанамыз, еңбегіміз еш кетпеген екен деп шүкірлік етеміз. Бұл жобаның маңыздылығы – ұлықтауға лайық ұлттық өнер мен әдебиетіміздің жауһар туындыларын насихаттау, заманауи әдіспен, қазақы на қышта бүгінгі және келешек ұрпаққа жеткізу. Олай дейтінім, бұған енген шығармалар – халықтың жадынан мәңгі өшпейтін, өзімен бірге жасайтын өміршең өнер туындылары. Бүгін шығарылып, ертең естен кететін жасанды дүние емес, ескіден келе жатқан есті ән-күйлер мен терме-толғаулар. Тағы бір басты қызметі, кез келгенімізді ана тіліміздің кәусардай таза тұнығынан қандыра сусындата ала тын қасиеті. Оны 150 ертегі, 7 бесік жыры, Абайдың 45 қара сөзі мен әнтермелерді асықпай, сіңіре отырып тыңдаған есті адамның бәрі түйсінеді. Сол арқылы біз көздеген тілдік дамудың жаңа сатысына көтеріле алады. Сенбесеңіз, өзіңіз тыңдаңыз, балаңызға бастан-аяқ жалықпай тыңдатыңыз, сосын жемісін бірге көретін боламыз. Идея авторы – жас өнертапқыш, IT технология маманы Ғалымбек Қызырбекұлы. Ол – компьютерлік техниканың тетігін тауып, жілігін шағып, майын ішкен майталман маман. Ол осы жоба үшін жас баласынан, сүйікті жарынан, жаңа шаңырақ көтерген отауынан жырақта 2 жылдай ерінбей жұмыс істеді. Апталап емес, айлап зауыт басында, өндіріс ортасында жүр ді. Өнімнің бүгінгідей жоғары сапада шығуына бар күш-қуатын сарқа жұмсады. – Жоба редакторы ретінде мен 2011 жылдың күзінде жұмысқа кірістім. Содан бергі 3 жылда көпте ген кеңесшілерді тыңдай отырып, екеуміз бүкіл уақытымыз бен бар қайратымызды осы жобаға арнадық. Әу баста бұдан хабардар жігіттердің біразы ұзаққа созылған біздің жұмысқа өздігінен қажып, үміт үзіп жатты. Біреулері қолын сілтеп, «ештеңе істей алмайсыңдар» деп қарадай күйінді. Бірақ сенім артқан көптің көңілінен шығуға тырысқан жігеріміз осы жетістікке жеткізді, Аллаға шүкір.

Бас редактор – Нџрт-ре ЖЉСIП

Газет Қазақстан Республикасының Байланыс және ақпарат агенттігінде тiркеуге алынып, есепке қою туралы №14399-Г куәлiгi 18.06.2014 жылы берiлген (Алѕашћы есепке ћою кезiндегi н мiрi мен мерзiмi №4448-Г – 01.12.2003ж.)

e-mail: info@aikyn.kz; aikyn_nurmedia@mail.ru

Қазыналы қазақ үй Мәдениет министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы сәуір айында электронды қазақ үй жобасының салтанатты түрде тұсауын кескен болатын. Идея авторлары қазір бірқатар облыстарды аралап, арнайы таныстырылымын өткізіп жүр. Осы ізгі шаралардың жүзеге асу барысы жайлы «Ұлас-Электрон» ЖШС директорының орынбасары, "Электронды қазақ үй" жобасының жауапты редакторы Жарқын Сәленұлынан сұраған едік.

Сабина ЗӘКІРЖАНҚЫЗЫ

Меншiк иесi – «Айқын – Литер» ЖШС

www.facebook.com/aikyn.kz www.twitter.com/aikyn_gazeti

АЙНА

ҒЫЛЫМ

CMYK

www.aikyn.kz

№137 (2531) 5 ТАМЫЗ, 2014 СЕЙСЕНБІ

Берiк БЕЙСЕНЏЛЫ – Бас редактордыѓ бiрiншi орынбасары Жолдасбек ДУАНАБАЙ – Бас редактордыѓ орынбасары Есей ЖЕЃIСЏЛЫ – Шыѕарушы редактор Асћар БЕКОВ – жауапты хатшы Жексен АЛПАРТЕГI – Жауапты хатшыныѓ орынбасары РЕДАКЦИЯНЫЃ МЕКЕНЖАЙЫ: 050000. Алматы ћаласы, Абылай хан даѓѕылы, – 79, 2 ћабат Байланыс телефоны: Алматы (727) 315-24-56. Астана (7172) 94-57-84 e-mail: info@aikyn.kz, aikyn_nurmedia@mail.ru

КӨП ТІЛЕГІ – КӨЛ Ең әуелі ертегілерді іріктей бастадық. Өткен ғасырда жарық көрген ертегі кітаптардан бастап, «Бабалар сөзінің» соңғы томдарына дейін шамамыз келгенше оқып шықтық, солардың ішінен тағылымдық мәнге ие деген 150 ертегіні енгіздік. Дүйсенхан Сыздықтың студиясында кәсіби дикторлар Айдос Бектемір мен Сауық Жақанға нақышына келтіре отырып оқыттық, жасаттық. Балалар әнін де барынша көбірек жинауға тырыстық. Мәселен, балаларға ән жазатын кә сіби композиторлар Дүйсенхан Сыздық, Мақсат Жәутіков, Алтын Маханбетова, Бота Бейсенова, т.б. өнер иелерінің алдынан өтіп, рұқсатын алдық, олар бізге жақсы ықылас танытып көмектесті, әндерін қуана берді. Ал жалпы шығармаларды іріктеуде Серік Қалиев, Еркін Шүкіманов, Талғат Мұқыш, Мұрат Әбуғазы, Бақыт Жағыпарұлы, тағы басқа белгілі өнерпаздардың еңбегі мен ерекше көзқарасын ризашылықпен атар едік. Бұл жобаның алғашқы ресми қолдаушысы – Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы. Олар қазір де шетелдердегі таныстырылым жұмысына қолдау танытып келеді. Ал алғашқы мемлекеттік тапсырысты Мәдениет министрлігінің Тіл комитеті бергелі отыр, комитет төрағасы Мақсат Сқақов та осы жобаны өте жоғары қызығушылықпен қабылдап, қолдап-қуаттап келеді. Біз барша қолдаушыларымызға алғысымызды айтамыз. Бұл өнім Қытайдың Шынжан қаласында біздің се-

ріктестіктің арнайы тапсырысымен жасалды. Бұл өнімнің ең әуелі балаларға базарлық екені рас, одан да ауқымды жағы, барша қазаққа рухани байлық сыйлайтын үлкен сауға деуге толық негіз бар. Өйткені онда халқымыздың ғасырлар бойы жаратып, өзімен бірге айтылып, шертіліп келе жатқан 800 -ге тарта дәстүрлі ән-күй, терме-толғаулары бар. Оған хакім Абайдың 45 қара сөзін қосыңыз. Қайталап айтайын, басты мақсатымыз – ұлттық музыкалық мұрамыз бен халық ауыз әдебиетімізді әлемдік деңгейде насихаттау. Бар қазақтың төрінде киелі киіз тұрса, ол асқақ ән, ғажап күй, мазмұнды ертегілерімізді таратса қандай жа расымды?! Одан нәр алған ұлтшыл, рухты, намысты қазақтар көп болса, ел басқарып, есті сөз айта алса, мерейіміз өсіп, қуанар едік. Өз тілінде кібіртіктеп сөйлей алмайтындар мен өз ұлтының ән-күй, терме-толғауларын менсінбейтіндер қатары азайса, басты мақсатымыздың орындалғаны дер едік. Дегенмен 3 жыл бойы күні-түні тынбай жұмсаған күш-қайрат, ерік-жігеріміздің, алтын уақытымыз бен миллиондаған қаржы-қаражат та рымыздың қайтарымын жасап, табыс тапсақ несі айып? Төккен ащы тері-

БӨЛIМ РЕДАКТОРЛАРЫ: Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ – саясат, экономика Қайыржан ТӨРЕЖАН – ақпарат Гүлзина БЕКТАС – руханият, әлеумет Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ – меншiктi тiлшiлер бөлiмi, тел.: 8 (727) 315-59-60 Мәдiлхан ДҮЙСЕБЕКОВ – техникалық редактор Нағым НҰРМҰХАНБЕТОВ – суретшi-дизайнер АСТАНА БЮРОСЫ: Бейсенбай ДӘУЛЕТҰЛЫ – 87016436970 (Астанадағы тiлшiлер қосынының меңгерушiсi) Айхан ШӘРIП – 8 (7172) 935784 (Астана) Қанат МАХАМБЕТ – 87015383072 (Астана) Кәмшат ТАСБОЛАТ – 87772729038 (Астана) Халима ТӘЖIҚҰЛ – 87019659479 (Астана)

міздің тәтті жемісін жесек заңды емес пе? Ал байып, көп ақша тауып жатсақ, ұлтқа қызмет етіп жүрген шынайы жанашыр жандарға барынша көмектесуге дайынбыз. Егер біз пайда табуды басты мақсат етсек, электронды қазақ үйдің бір данасын да тегін бермей, жаппай сатар едік. Қазірге дейін бірер жүз данасын сыйлыққа беріп үлгірдік. Әр данасын 10 мың теңгеден есептей беріңіз. Құдай қаласа, алдағы уақытта қаржылық қарыздарымызды қайтарып, еңбегіміздің өтеуіне қол жеткізіп, табыс таба бастаған кезде тағы да көп адамға көмектесуді жос-

парлап отырмыз. Мәселен, біз ұлттық өнімді қарттар үйіне, жетімдер, балалар үйіне, әлеуметтік жағынан аз қамтылған, көпбалалы отбасыларына жеңілдікпен, кейбірін тегін беруді көздеп отырмыз. Алла соған жеткізсін! Шүкір дейік, бүгінгі таңда бірнеше жүз данасы сатылды. Көбіне әдебиет пен өнерді түсінетін, қазақы қаны мен рухы бар азаматтар таласа-тармаса алып жатыр. Шілдехана, бесік той, тұсау кесер, туған күндерге ең үлкен сый ретінде беріліп жатыр. ҚАНДАСТАР ҚОЛЫНА ЖЕТКІЗСЕК...

20 маусым мен 2 шілде аралығында Түркияға оқу іс-тәжірибесімен барып қайттым. Қосымша Анкара мен Ыстамбұл қалаларында таныстырылым жасадым. Профессор, тарихшы Әбдуақап Қара бастаған қандастарымыз үлкен ризашылықпен қуана қарсы алып құттықтады, бірнешеуі сатып та алды. Тіптен түріктердің өзі үлкен қызығушылық танытты. Мәселен, Еуразия жазушылар бірлестігінің төрағасы Якуб Өмероғлы Қорқыт тың күйлерін, ертегілерді тебірене тыңдай отырып, тың ұсыныс айтты. Бүкіл түркі халықтарының музыка сын енгізуді ұсынды.

ШЕТЕЛДЕГI ТIЛШIЛЕР: Раушангљл ЗАЋАНЋЫЗЫ – 81036304178420, (Мажарстан) Жљсiп ХИСЫМОВ – 81099312480468, (Тљрiкменстан) Дќурен ОМАРОВ – 8108613764808083, (Ћытай)

ЖАРНАМА БӨЛIМ: 315-03-03. Е-mail: zuhra-31@mail.ru Газет айына 5 рет шығады

• Редакция авторлар маћаласы мен жарнама мазмџнына жауап бермейдi.

• Авторлар ћолжазбасы -ѓделмейдi жќне керi ћайтарылмайды.

• К-лемi љш компьютерлiк беттен асатын материалдар ћабылданбайды.

•«Айћында» жарияланѕан материалдарды к-шiрiп немесе -ѓдеп басу љшiн редакцияныѓ жазбаша рџћсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.

Бұған дейін Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының төралқа төрағасының бірінші орынбасары Талғат Мамашев Ресейде, Германияда таныстырды. Бұйыртса, алдағы күзде Моң ғолия мен Өзбекстандағы қандастар қолына жеткізсек деген ойымыз бар. ЖОБАНЫ ЖЕТІЛДІРЕ БЕРЕМІЗ Жобаның ауқымын алдағы уақытта одан сайын кеңейте түсуді жоспарлап отырмыз. Қазір біздің серіктестікте шын пейілімен жұмыс істейтін көптеген ұлтшыл, білімді, қайырымды азаматтар бар. Бір ғана мысал, серіктестікке қажет болған қаражат үшін астындағы атын түсіп берген (көлігін кепілдікке қойған) Ерқожа Тілепберді секілді жанашыр ағаларымыз бар. Олардың қатары күн санап артып келеді. Өнім түрін молайтқан сайын сауатты қызметкерлер санын да арттыра бермекшіміз. Қазақстан авторлар қоғамымен келісімшартқа отырдық. Авторлар аз да болса сыйақы алып тұрса, оларға да тиімді емес пе? Сатылған өнімнің есебінен шығармалары енген авторларға сыйақы беріледі. Бұл ақша өнімнің бағасына енгізілген, соған сай заң шеңберінде стандартты баға бекітілген. Сонымен бірге, бұл өнім Ұлттық зияткерлік меншік институтында патенттелген, авторлық құқығы қорғалған. Сату нүктелері біртіндеп іске қосылып келеді. Мәселен, Алматы, Астана, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Ақмола, Маңғыстау облыстарында өкілдік сатушылар бар. Бірақ олар тек облыс орталықтарында ғана, біртіндеп аудан-ауылдарға дейін сатушыларды белгілеп, жұмыс көлемімізді ұлғайта түспекпіз. Сондай-ақ www.ulas.kz сайты арқылы тікелей тапсырыс беруге де болады. Мемлекеттік сатып алуларға да қатысуға құқығымыз бар. Өйткені біздің барлық құжат заң талаптарына сай реттелген. Бұйыртса, осы жобаны одан ары же тілдіре бермекшіміз. Мазмұнын жаңартып, түрлендіріп, енбей қалған шығармаларды енгізіп, жанрлық жағынан жіктеу жағын қарастырып жатырмыз. Одан тыс, «EXPO – 2017» көрмесі кезінде халқымыздың озық материалдық құндылықтары арқылы бай рухани мұраларын әлемдік деңгейде насихаттауға бағытталған жобажоспарларымыз бар. Оны өз кезегінде рет-ретімен нақты істеріміз арқылы көрсетсек дейміз. Сөз соңында ұлтымызға, ұрпақтарымызға қажет тәрбиелік маңызы зор жобаны насихаттауға көңіл бөлгендіктеріңіз үшін сіздерге де зор алғысымызды білдіреміз. Шығармашылық жетістік тілейміз! Әңгімелескен Қаншайым БАЙДӘУЛЕТ

Газет «Айћынныѓ» компьютер орталыѕында беттелдi

ТАРАЛЫМЫ: 40 517 АПТАЛЫҚ ТАРАЛЫМЫ: 202 585

Тапсырыс №2625 Алматы қ. «Дәуiр», Ш.Қалдаяқов көшесi, 17-үй Астана қ. «БМ баспасы» ЖШС А.Жұбанов көшесi 24/1-үй, тел.: 8(7172) 53-56-34 «АЙҚЫН» ГАЗЕТIНIҢ ЖАЗЫЛУ ИНДЕКСІ: Кәсіпорындар, мекемелер үшін – 15102 Зейнеткерлер, соғыс ардагерлері үшін – 55102 Жеке жазушылар үшін – 65102

Кезекшi редактор – Сейсен ӘМIРБЕКҰЛЫ