Istraživanje o društvenoj inkluziji djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori - UNICEF, 2010. by United Nations Montenegro

Istraživanje o društvenoj inkluziji djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori ZA:

Avgust 2010.

Nobody’s Unpredictable

METODOLOGIJA    

Način prikupljanja podataka: terenska anketa rađena u domaćinstvu ispitanika, „licem u lice“ Izvor podataka na osnovu reprezentativnog uzorka za populaciju Crne Gore od 18 i više godina Veličina uzorka je 1014 ispitanika Tip uzorka je troetapni stratifikovani slučajni uzorak, sa etapama:  Teritorija birač kog mjesta (oko 200 domaćinstava) birana sa vjerovatnoćom proporcionalnom veličini - PPS  Domać instvo izabrano metodom slučajnog koraka od zadate adrese (simulacija SPSWoR uzorač ke šeme)  Član domać instva izabran primjenom Kiš tablica (simulacija SPSWoR uzorač ke šeme)



Stratifikacija se vrši na osnovu:  Tipa naselja – urban/rural  Četiri geo-ekonomska regiona  Post stratifikacija na osnovu: pola, godina, tipa naselja i č etiri geo-ekonomska regiona

Terenska kontrola na 12% uzorka, logička kontrola i kontrola konzistencije u 100% slučajeva Prikupljanje podataka obavljeno od 05. avgusta do 13. avgusta 2010. godine

 

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Struktura uzorka Baza: N=1014 62%

52% 48%

46% 38% 32%

30% 26%

26% 19%

19%

21%

20%

17%

15%

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Obrazovanje

Region

Ostalo

Grad

Istok

Zapad

Primorje

Podgorica

Obrazovanje u toku

Visa i visoka

Srednja

Osnovna i ni_a

65+

50-64

30-39

40-49 Starost

Tip na se lja

ÂŠ 2009 Ipsos

Pol

18-29

Mu_ki

_enski

SVIJEST O DJECI SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Slobodne asocijacije na djecu sa smetnjama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija

Tuga, sa_aljenje, jadna deca

35%

Potrebna im je pomo_, tudja nega, bespomo_ni Nesre_a, zla sudbina, muka, patnja Bolest, bolesna deca

Deca sa nedostatkom, poreme_ajem

Razumevanje, solidarnost, humanost

Nesposobni za normalan rast i razvoj

40%

Nesre_a, zla sudbina, muka, patnja

12%

Potrebna im je pomo_, tudja nega, bespomo_ni

12%

Nemaju normalan _ivot, te_ak _ivot

Tuga, sa_aljenje, jadna deca

10%

Dru_tvo mora vi_e da pomogne, obrati pa_nju

Hendikepirana deca

Svi odgovori

Bolest, bolesna deca

Dru_tvo mora vi_e da pomogne, obrati pa_nju

Razumevanje, solidarnost, humanost

Deca sa nedostatkom, poreme_ajem

Nemaju normalan _ivot, te_ak _ivot

Hendikepirana deca

Nesposobni za normalan rast i razvoj

• Prva asocijacija koju građani imaju kada se pomenu djeca sa smetnjama u razvoju je sažaljenje (35%). • Među svim spontano navedenim asocijacijama dominantno je takođe sažaljenje (40%), a prate ga nesreća, zla sudbina, muka, patnja (12%) i bespomoćnost (12%). • I ostale asocijacije su u odgovarajućem emocionalnom tonu – djeca sa smetnjama u razvoju se povezuju sa boleš ću, poremećenoš ću, nenormalnošću, ugroženošću. Jedan broj asocijacija ide u smjeru prepoznavanja potrebe za pomoću, pokazivanjem razumijevanja i solidarnosti. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Prvi odgovor

Slobodne asocijacije na djecu sa smetnjama u razvoju u zavisnosti od informisanosti

40% 12% 11%

Tuga, sa_aljenje, jadna deca

6% 3% 3% 3% 1%

Nesre_a, zla sudbina, muka, patnja

44% 13% 11%

Bolest, bolesna deca

8% 6%

Znaju pone_to 3% 2% 1%

Dru_tvo mora vi_e da pomogne, obrati pa_nju 28% 9% 19%

Znaju mnogo ili veoma mnogo

Potrebna im je pomo_, tudja nega, bespomo_ni

Te_ka situacija za porodicu, roditelje Ugro_eni su, u nevolji

8% 2% 1% 8%

Neko koga poznaju ( dete, rodjak...)

Interesantno je da građani koji znaju dosta o ovoj kategoriji djece u značajno manjoj mjeri imaju kao asocijaciju sažaljenje, a u značajno većoj njihovu potrebu za pomoći. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Ne znaju ni_ta ili malo

Termini kojima se nazivaju djeca sa smetnjama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija

Hendikepirana djeca

23%

_ eca sa posebnim potrebama

17%

_ eca sa invaliditetom

12%

Bolesna djeca

10%

_ eca ometena u razvoju

Jadni, _alosni, nesre_ni, greota...

_ eca, kao i druga djeca, ne pravi razliku

_ eca sa nedostatkom

Zaostala djeca/ zaostala u razvoju

Retardirana djeca

Mentalno zaostala djeca

2% 2%

_ eca kojima treba pomo_

_ ete sa poreme_ajem

Defektna djeca

_ eca sa problemom

Ostali odgovori Ne zna / Bez odgovora

1% 7%

• Najčeš će koriš ćen izraz kojim se u opštoj populaciji nazivaju ova djeca je hendikepirana djeca (23%). • U populaciji se takođe ustalili izrazi koji pripadaju prevaziđenoj terminologiji - djeca sa poseb nim potreb ama (17%) i djeca sa invaliditetom (12%). • Posebno je vrijedno pažnje da svaki deseti građanin koristi izraz b olesna djeca, a još 6% koristi karakterizaciju jadni, žalosni, greota. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Nesposobna djeca

Oštećenja i teškoće po kojima se prepoznaju djeca sa smetnjama u razvoju Višestruki odgov ori; Baza: Ukupna ciljna populacija

Fizi_ki izgled

26%

Govor ( ote_an, nerazumljiv...)

24%

Kretanje ( problemi, ote_an hod...)

14%

Fizi_ki nedostatak

14%

Pona_anje

13%

Slepo dete

11% 8%

Gluvo dete

O_te_enje sluha

O_te_enja vida Mentalni/ psiholo_ki nedostatak

7% 7%

Mentalna zaostalost

Gestikulacija, pokreti

Deformacija tela, telesno o_te_enje

Nedostatak nekog dela tela

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

• Karakteristika po kojoj se najčeš će prepoznaje dijete sa smetnjama u razvoju je fizički izgled ili fizički nedostatak (40%). Često pominjani indikatori su i otežan ili nerazumljiv govor (24%) ili problemi sa kretanjem (14%). • Fizički izgled je relevantniji za osobe koje i same imaju djecu, kao i za osobe sa najnižim prihodima i one iz ruralnih naselja. © 2009 Ipsos

Nepokretnost, paraliza

Oštećenja i teškoće po kojima se prepoznaju djeca sa smetnjama u razvoju Višestruki odgov ori; Baza: Ukupna ciljna populacija

26% 14% 14%

Gestikulacija, pokreti Pogled, po o_ima Izraz lica/ izgled lica/ mimika/ grimase Govor ( ote_an, nerazumljiv...) Nemo dete Ote_ana komunikacija Ne zna / Bez odgovora

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Fizički izgled i problemi sa kretanjem

3% 11%

Slepo dete Gluvo dete O_te_enje sluha O_te_enja vida Gluvonemo dete

Pona_anje Mentalni/ psiholo_ki nedostatak Mentalna zaostalost Psihi_ki poreme_aj/ bolest Deca ometena u razvoju Autizam Daunov sindrom Agresivnost

82%*

8% 6% 6% 5%

7% 7% 7%

Čulni deficiti

37%*

4% 13% 7% 7% 5% 5% 4%

Intelektualni deficiti i psihički poremećaji

46%*

Mimika, gestikulacija, pokreti

12%*

3% 2% 6% 3% 2%

24% 3% 2%

Govor i komunikacija 7%

Fizi_ki izgled Kretanje ( problemi, ote_an hod...) Fizi_ki nedostatak Nepokretnost, paraliza Deformacija tela, telesno o_te_enje Nedostatak nekog dela tela Invalidska kolica/ ortopedska pomagala Hendikepiranost/ invalidnost

29%*

* Procenat građana koji je spontano pomenuo neki od odgovora unutar izvedenih kategorija

Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju

_ eca kojima nedostaje neki dio tijela

88%

_ eca sa trajnim o_te_enjima ili deformacijama nekog dijela tijela

86%

Slijepa djeca

11%

79%

Gluva djeca

11%

78%

_ eca o_te_ene inteligencije

11%

75%

Autisti_na djeca

11%

74%

Psihoti_na djeca

12%

Izrazito agresivna djeca

_ eca sa ozbiljnijim emocionalnim te_ko_ama _ eca sa te_im o_te_enjima sluha

62%

22%

61%

21%

60%

21%

_ eca koja boluju od virusa side (SIDA)

58%

25%

_ eca koja boluju od leukemije

28%

_ eca koja boluju od hepatitisa

27%

Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u kojima ne bi trebalo da budu (npr. za vrijeme nastave)

55% 49% 47%

34%

_ eca sa te_im o_te_enjima vida (dioptrija ve_a od /- 10)

_ eca koja boluju od astme

69%

17%

_ eca sa poreme_ajima govora

_ eca sa uro_enim sr_anim manama

72%

17%

_ eca sa te_im poreme_ajima pa_nje

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

pripada (4+5)

44%

32% 41% 47%

41% 32%

ne pripada (1+2)

25%

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju 22 21

_eca koja boluju od astme

17 40

_eca sa uro_enim sr_anim manama

12 45

Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u kojima ne bi trebalo da budu (npr. za _eca sa te_im o_te_enjima vida (dioptrija ve_a od /- 10)

11 52

_eca koja boluju od hepatitisa

ne pripada (1+2)

_eca koja boluju od leukemije

_eca koja boluju od virusa side (SIDA)

_eca sa te_im o_te_enjima sluha

_eca sa ozbiljnijim emocionalnim te_ko_ama

pripada (4+5)

_eca sa poreme_ajima govora

_eca sa te_im poreme_ajima pa_nje

Izrazito agresivna djeca

Psihoti_na djeca

Autisti_na djeca

_eca o_te_ene inteligencije

Gluva djeca

Slijepa djeca

_eca sa trajnim o_te_enjima ili deformacijama nekog dijela tijela

_eca kojima nedostaje neki dio tijela

Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju saldo

20 9 -9 -22

Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju – prosječne vrednosti Prosečne v rednosti; Baza: Ukupna ciljna populacija

_eca sa trajnim o_te_enjima ili deformacijama nekog dijela tijela

4.3

Slijepa djeca

4.2

Gluva djeca

4.2 4.1

Autisti_na djeca

4.1

_eca o_te_ene inteligencije

4.0

Psihoti_na djeca

3.9

Izrazito agresivna djeca _eca sa te_im poreme_ajima pa_nje

3.7

_eca sa poreme_ajima govora

3.7 3.6

_eca sa ozbiljnijim emocionalnim te_ko_ama _eca sa te_im o_te_enjima sluha

3.5

_eca koja boluju od virusa side (SIDA)

3.5 3.4

_eca koja boluju od leukemije

3.3

_eca koja boluju od hepatitisa Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u kojima ne bi trebalo da budu (npr. za vrijeme nastave)

3.2 3.1

_eca sa te_im o_te_enjima vida (dioptrija ve_a od /- 10) _eca sa uro_enim sr_anim manama _eca koja boluju od astme

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

2.9

• Djeca koja se u najvećoj mjeri identifikuju kao ona sa teškoćama u razvoju (sa prosječnom ocjenom 4 i više na petostepenoj skali) su: djeca kojima nedostaje dio tijela ili ona sa tjelesnim deformacijama, zatim djeca sa čulnim poremećajima (slijepa i gluva djeca), kao i djeca sa psihičkim teškoćama (autistična, djeca oštećene inteligencije i psihotična). • U najmanjoj mjeri sa kao djeca sa teš koćama u razvoju identifikuju djeca koja boluju od astme (2.7), djeca sa urođenim srčanim manama (2.9), kao i djeca sa težim oš tećenjima vida (3.1). • Generalno gledano, stepen identifikacije bilo koje od navedenih kategorija kao djece sa smetnjama u razvoju je viš i kod osoba koje nemaju neposrednog iskustva sa ovom djecom, kao i na istoku zemlje i u ruralnim krajevima.

4.5

_eca kojima nedostaje neki dio tijela

2.7 12

Da li poznajete neko dijete sa smetnjama u razvoju ili nekoga čije dijete ima ovakve ili slične smetnje? Baza: Ukupna ciljna populacija

U zavisnosti od informisanosti o djeci sa smetnjamau razvoju:

Ne 32% 54%

Ne znaju ni_ta ili malo

46%

76%

Znaju pone_to

Znaju mnogo ili veoma mnogo

24%

90% 10%

• Velika većina građana (68%) poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja čije dijete ima ovakve ili slične smetnje. • Građani zapadnih krajeva zemlje, kao i oni sa najnižim prihodima, imaju nešto više neposrednog iskustva sa djecom sa smetnjama u razvoju u odnosu na prosjek. • Očekivano, lično iskustvo i informisanost su u pozitivnoj vezi: građani koji nemaju ličnog iskustva sa djecom sa teškoćama u razvoju slabije su informisani o njima i obratno.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Da 68%

Koliko često dolazite u kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija

Svakodnevni kontakt:

Jednom mjese_no

10%

Jednom u 2-3 mjeseca

11%

Jednom u 6 mjeseci

11%

Srednja Visa i visoka

12%

18%

101 - 200_

12% 14%

Vi_e od 200_

Odbija da odgovori

11%

Jednom godi_nje

Podgorica

10%

Primorje

10%

14%

Nemam nikakav kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju

10% 4%

Zapad

12%

Istok

• Većina građana (86%) je imala ili ima kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju. Najveći broj ovakav kontakt ostvaruje jednom mjesečno ili rjeđe, dok ukupno 13% građana ima svakodnevni kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju. • Svaki deseti građanin saopštava da nema nikakav kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju. • Svakodnevni kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju u većoj mjeri imaju najslabije obrazovani, građani sa najnižim prihodima, kao i oni iz istočnih krajeva zemlje. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Rje_e o jednom godi_nje

Odbija da odgovori

20%

Do 100_

11%

Nekoliko puta mjese_no

Prihodi

Jednom nedjeljno

Region

Nekoliko puta nedjeljno

Obrazovanje

Osnovna i ni_a

13%

Svakodnevno

Kako se informišete o djeci sa smetnjama u razvoju? Višestruki odgov ori; Baza: Ukupna ciljna populacija

Preko medija (TV, novine, radio, Internet)

61%

Kroz pri_e koje _ujem od prijatelja, ro_aka, poznanika

47%

Kroz svakodnevno iskustvo na ulici, u radnjama, javnom prevo U lokalnim domovima zdravlja i bolnicama

12%

Kroz pri_e iz _kole, koje _ujem od moje djece

12%

Iskustvo sa sopstvenim djetetom koji ima sli_ne te_ko_e i

Nemam nikakve informacije o djeci sa smetnjama u razvoju

Drugo

Odbija da odgovori 1%

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

• Dominantan izvor informacija o djeci sa smetnjama u razvoju su mediji (61%). Međutim, značajan je i broj onih koji informacije dobijaju od drugih ljudi (47%), ili kroz svakodnevno iskustvo na ulici, u prevozu, radnjama (28%). • 4% građana navodi da o ovome saznaje kroz lično iskustvo sa djetetom koje ima sliče teškoće. • Očekivano, lično iskustvo je značajniji izvor informacija za one osobe koje poznaju neko dijete sa smetnjama u razvoju, dok se oni koji nemaju takvog iskustva u većoj mjeri oslanjaju na medije.

28%

Koliko ste informisani o djeci sa smetnjama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija

Veoma malo znam o djeci sa smetnjama u razvoju

38%

12%

Sum +

Znam mnogo o djeci sa smetnjama u razvoju

Obrazovanj e

43%

Osnovna i ni_a

14% 49% 7% 45%

Srednja

M=2.6

Sum Sum +

12% 37% 19% 35%

16% 64% 4%

• Može se konstatovati da su građani generalno nedovoljno informisani o djeci sa smetnjama u razvoju – oni sami ocjenjuju svoje znanje ocjenom 2.6 na petostepenoj skali. • Tek neš to više od svakog desetog građanina saopštava da zna mnogo o ovoj djeci, dok se ostali raspodeljuju na jednak broj onih koji saopštavaju da ne znaju ništa ili vrlo malo (44%) i one koji saopš tavaju da znaju ponešto (43%). • Informisanost je nešto bolja među ženama, visokoobrazovanima, kao i osobama koje imaju ličnog iskustva sa ovom djecom. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Znam veoma mnogo o djeci sa smetnjama u razvoju

41%

Visa i visoka

Poznaju DSR

Znam pone_to o djeci sa smetnjama u razvoju

10%

_enski

44%

Sum -

48%

Mu_ki

Pol

Ne znam ni_ta o djeci sa smetnjama u razvoju

Procjena incidence djece sa smetnjama u razvoju u populaciji djece u Crnoj Gori starosti do18 godina Baza: Ukupna ciljna populacija

Do 3% 5.1-10% Vi_e od 20% 18%

Podgorica 6%

16%

3.1-5%

10% 12% 16% 19% 37%

8% 5.1-10%

13%

Zapad Vi_ e od 20%

Ne zna/Odbija

30%

M=5.7%

22% 10%

Istok

32% 27%

14%

3% 3%

M=12.5%

17%

Region

13%

10.1-20%

27% 26%

Primorje

18%

M=11.3%

9% 7%

17% 17%

M=10.1% 41%

• Trećina građana (34%) smatra da u opštoj populaciji djece do 18 godina ima do 5% djece sa smetnjama u razvoju. 18% smatra da ih je između 5 i 10%, dok 19% smatra da je taj procenat veći. Gotovo trećina građana nema jasnu predstavu o tome koliko ima djece sa smetnjama u razvoju. • Najtačniju procjenu daju stanovnici istočnih krajeva, dok ovaj procenat u najvećoj mjeri potcjenjuju oni sa zapada. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Do 3%

3.1-5% 10.1-20% Ne zna/Odbija

STAV PREMA DJECI SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Socijalna distanca prema različitim kategorijama djece sa smetnjama u razvoju U starijem uzrastu je u emoti vnoj vezi sa Va_im djetetom

U odraslom dobu stupa u brak sa Va_im djetetom

56.6 48.6 55.1 45.6

51.2 43.9 47.1 39.9

48.1 40.9 45.2 38.9

34.7 29.2 30.0 25.8

08.8 03.0 05.8 02.8

07.1 01.6 04.0 01.7

02.2 04.1 03.5 05.8

1014

79.1

42.7

34.9

33.1

23.3

02.5

01.3

05.8

1014

75.5

42.6

35.3

34.3

24.6

02.0

00.9

05.6

1014

73.1

48.8

41.2

35.7

27.7

03.1

02.0

03.4

1014

70.3

21.3

12.9

11.9

07.8

00.3

00.1

19.6

1014

73.4

36.6

27.6

22.7

13.9

01.1

00.7

08.1

1014

67.9

29.1

19.0

13.0

08.3

00.7

00.1

15.9

1014

71.1

30.3

20.2

14.8

09.3

01.5

00.3

11.1

1014

74.8

48.9

40.9

38.6

28.2

05.4

05.1

02.2

Odbija da odgovori

Najbolji je drug/drugarica sa Va_im djetetom

75.7 77.8 73.3 75.0

Dru_i se/ igra se sa Va_im djetetom

Ide u isto odjeljenje/grupu sa Va_im djetetom

Dijete sa te_im o_te_enjem vida Slijepo dijete Dijete sa te_im o_te_e njem sluha Gluvo dijete Dijete sa tjelesnim o_te_enjima, kao _to su trajna deformacija ili nedostatak nekog dijela tijela Dijete koje se ote_ano kre_u ili su sasvim nepokretna Dijete koje boluje od hroni_nih oboljenja koja se ne prenose, kao _to su astma, sr_ane mane, hemofilija, leukemija i druga Dijete koje boluje od hroni_nih bolesti koje se prenose, kao _to su SIDA, Hepatitis i druga Intelektualni nedostaci i o_te_enja, kao _to su niska inteligencija, autizam, te_i poreme_aji pa_nje, trajne pote_ko_e u u_enju i sl. Dijete sa te_im emocionalnim poreme_ajima, kao _to su dje_je neuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale neurolo_kim o_te_enjima Dijete sa te_im poreme_ajima socijalizacije, kao _to su hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno neprihvatljivo pona_anje Dijete sa poreme_ajima govora

_ivi u istom naselju/ulici sa Va_im djetetom

1014 1014 1014 1014

Ide u istu _kolu/odbani_te/vrti_ sa Va_im djetetom?

Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija

• Uopšteno gledano, građani Crne Gore ispoljavaju veliku socijalnu distancu prema djeci sa smetnjama u razvoju. U prosjeku, ukupni stepen socijalne bliskosti prema ovoj grupe je 34.5 %, s tim što ona nije jednaka prema različitim kategorijama djece sa smetnjama u razvoju. • Socijalna distanca je još izraženija među osobama koje su slabije informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, kao i kod onih koji ne poznaju ovakvu djecu. Veću socijalnu distancu ispoljavaju i osobe sa najslabijim obrazovanjem i najnižim prihodima, kao i građani Primorja i istočnog regiona. • Osobe koje su najbolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju i koje imaju ličnog iskustva sa ovom djecom ispoljavaju i manju socijalnu distancu prema njima. Isto važi za visoko obrazovane, građane Glavnog grada i zapadnih krajeva, kao i najstarije građane (preko 65 godina starosti). Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Socijalna distanca prema različitim kategorijama DSR - prihvatanje Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija 85

Dije te sa te _im o_te _e nje m vida

80 75.5

73.4 73.3

Slije po dije te

Dije te sa te _im o_te _e nje m sluha

71.1 70.3 67.9

Gluvo dije te

65 60 56.6 55.1

55 50

48.9 48.8 48.6 46

42.6 42.7

Dije te sa tje le snim o_te _e njim a , ka o _to su tra jna de form a cija ili ne dosta ta k ne kog dije la tije la 51.2 47.1 43.9 40.9 41.2 40

36.6

34.9 35.3 30.3 29.1

Dije te koje se ote _a no kre _u ili su sa svim ne pokre tna 48.1 45.2 40.9 39 38.6 35.7 33.1 34.3

27.6

25 21.3

22.7 20.2 19

15 12.9 10

14.8 13 11.9

Dije te koje boluje od hroni_nih obolje nja koja se ne pre nose , ka o _to su a stm a , sr_a ne m a ne , he m ofilija , le uke m ija i druga Dije te koje boluje od hroni_nih bole sti koje se pre nose , ka o _to su SIDA, He pa titis i druga 34.7 Inte le ktua lni ne dosta ci i o_te _e nja , ka o _to su niska inte lige ncija , a utiza m ,30 te _i pore m e _a ji pa _nje , tra jne pote _ko_e u u_e nju i sl. 29.2 28.2 27.7 Dije te sa26 te _im e m ociona lnim pore m e _a jim a , ka o _to su dje _je ne uroze ,24.6 psihoze , e m ociona lne prom je ne na sta le ne urolo_kim o_te _e njim a 23.3 Dije te sa te _im pore m e _a jim a socija liza cije , ka o _to su hipe ra ktivno, a gre sivno ili ne ko drugo socija lno ne prihva tljivo pona _a nje Dije te sa13.9 pore m e _a jim a govora 9.3 8.3 7.8

5 0 1 - _ivi u istom

2 - Ide u istu

3 - Ide u isto

na se lju/ulici sa Va _im dje te tom

_kolu/odba ni_te /vrti_ sa Va _im dje te tom ?

odje lje nje /grupu sa Va _im dje te tom

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

4 - Dru_i se / igra se sa Va _im dje te tom

5 - Na jbolji je drug/druga rica sa Va _im dje te tom

8.8 5.8 5.4 3 3.1 3.0 2.5 1.1 21.5 0.7 0.3 6 - U sta rije m uzra stu

7.1 5.1 4 2 2 1.3 0.7 0.1 0.91.6 0.3 0.1 7 - U odra slom dobu

74.8 79.1 75.7 77.8 75 73.1

je u e m otivnoj ve zi sa stupa u bra k sa Va _im Va _im dje te tom dje te tom

Socijalna distanca prema razliÄ?itim kategorijama DSR - neprihvatanje ViĹĄestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija 100 95

92.2 91.7 90.7

90 87.1

85 80

78.7

81 79.8

70.9 69.7

63.4

57.4 57.3

54.4 51.4 51.2 51.1

44.9

25 20

65.7 66.9 64.3 61.4 61.1 59.1 54.8 51.9

75.4 74.2 72.3 71.8 70.8 70 65.3

48.8

De te sa te _im o_te _e nje m vida Sle po de te De te sa te _im o_te _e nje m sluha Gluvo de te De te sa te le snim o_te _e njim a De te koje se ote _a no kre _u ili su sa svim ne pokre tna De te koje boluje od ne pre nosivih hroni_nih obolje nja De te koje boluje od pre nosivih hroni_nih bole sti Inte le ktua lni ne dosta ci i o_te _e nja De te sa te _im e m ociona lnim pore m e _a jim a De te sa te _im pore m e _a jim a socija liza cije De te sa pore m e _a jim a govora

32.1 28.9 29.7 26.6

25.2 25.0 26.7

26.9 22.2 24.3 24.520.9

15 10 5 0 1 -_ivi u istom na se lju/ulici sa Va _im de te tom

2 -Ide u istu _kolu/odba ni_te /vrti? sa Va _im de te tom

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

3- Ide u isto ode lje nje /grupu sa Va _im de te tom

4 - Dru_i se / igra se sa Va _im de te tom

5 - Na jbolji je drug sa Va _im de te tom

ÂŠ 2009 Ipsos

60.1 58.8 59.1 56.1 52.9

86.1

43.4

40 35

72.4 64.7 65.1

99.9 99.1 99.9 99.7 99.3 98.4 98.7 98.3 96 98 94.9 92.9

76.7 77.3

75 70

88.1 87 85.2

99.7 99.3 98 98.5 98.9 97.5 97.0 96.9 97.2 94.6 94.2 91.2

6 - U sta rije m uzra stu 7 - U odra slom dobu je u e m otivnoj ve zi sa stupa u bra k sa Va _im Va _im de te tom de te tom

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju 2.5 1.3

27.7 21.3

2 0.9 3.1 2

27.6 22.7

12.9 11.9 7.8 0.3 0.1 13.9

1.1 0.7

71.1

36.6 29.1 30.3

19 13.0 8.3 0.7 0.1 20.2 14.8 9.3 1.5 0.3

ÂŠ 2009 Ipsos

2.8 1.7

67.9

Dijete sa poreme_ajima govora

24.6

73.4

Dijete sa te_im poreme_ajima socijalizacije, kao _to su hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno neprihvatljivo pona_anje

23.3

neurolo_kim o_te_enjima

25.8

Dijete sa te_im emocionalnim

42.6 35.3 34.3 48.8 41.2 35.7

poreme_ajima, kao _to su dje_je neuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale

34.9 33.1

70.3

su niska inteligencija, autizam, te_i poreme_aji pa_nje, trajne pote_ko_e u u_enju i sl.

5.8 4 42.7

Intelektualni nedostaci i o_te_enja, kao _to

3 1.6 45.6 39.9 38.9

73.1

se prenose, kao _to su SIDA, Hepatitis i druga

75.5

Dijete koje boluje od hroni_nih bolesti koje

29.2

1 2 3 4 5 6 7

koja se ne prenose, kao _to su astma, sr_ane mane, hemofilija, leukemija i druga

ViĹĄestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija

Dijete koje boluje od hroni_nih oboljenja

8.8 7.1 47.1 45.2

79.1

Dijete koje se ote_ano kre_u ili su sasvim nepokretna

34.7 48.6 43.9 40.9 75.0

dijela tijela

56.6 51.2 48.1 73.3

Dijete sa tjelesnim o_te_enjima, kao _to su trajna deformacija ili nedostatak nekog

77.8

Gluvo dijete

75.7

Dijete sa te_im o_te_enjem sluha

85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Slijepo dijete

Dijete sa te_im o_te_enjem vida

Socijalna distanca prema razliÄ?itim kategorijama DSR - prihvatanje - _ivi u istom naselju/ulici sa Va_im djetetom - Ide u istu _kolu/odbani_te/vrti_ sa Va_im djetetom? - Ide u isto odjeljenje/grupu sa Va_im djetetom - Dru_i se/ igra se sa Va_im djetetom - Najbolji je drug/drugarica sa Va_im djetetom - U starijem uzrastu je u emotivnoj vezi sa Va_im djetetom - U odraslom dobu stupa u brak sa Va_im djetetom

74.8

55.1

48.9 40.9 38.6

28.2

5.4 5.1

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju 99.7 98.5 90.7 85.2 79.8

69.7

32.1 28.9

ÂŠ 2009 Ipsos

26.6

Dijete sa poreme_ajima govora

29.7

99.9 99.3 91.7 87.0 81 70.9

kao _to su hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno neprihvatljivo pona_anje

26.9

86.1 77.3 72.4 63.4

Dijete sa te_im poreme_ajima socijalizacije,

20.9 24.5

Dijete sa te_im emocionalnim

25.0

72.3 64.3 58.8 51.2

99.3 98.9

poreme_ajima, kao _to su dje_je neuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale neurolo_kim o_te_enjima

61.1 60.1 54.4 66.9 65.1 57.3

75.4 65.7 64.7 57.4

99.9 99.7 92.2 88.1 87.1 78.7

poreme_aji pa_nje, trajne pote_ko_e u u_enju i sl.

22.2 26.7

76.7

98 96.9

Intelektualni nedostaci i o_te_enja, kao _to su niska inteligencija, autizam, te_i

24.3 54.8 52.9 44.9

74.2

99.1 98

Dijete koje boluje od hroni_nih bolesti koje se prenose, kao _to su SIDA, Hepatitis i druga

ViĹĄestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija

Dijete koje boluje od hroni_nih oboljenja koja se ne prenose, kao _to su astma, sr_ane mane, hemofilija, leukemija i druga

59.1 56.1 51.4

98.7 97.5

nepokretna

51.9 48.8 43.4 70

Dijete koje se ote_ano kre_u ili su sasvim

70.8

98.3 97.2

dijela tijela

65.3 96 94.2

Dijete sa tjelesnim o_te_enjima, kao _to su trajna deformacija ili nedostatak nekog

98.4 97

Gluvo dijete

92.9 91.2

Dijete sa te_im o_te_enjem sluha

105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Slijepo dijete

Dijete sa te_im o_te_enjem vida

Socijalna distanca prema razliÄ?itim kategorijama DSR - neprihvatanje 1 -_ivi u istom naselju/ulici sa Va_im detetom 2 -Ide u istu _kolu/odbani_te/vrti? sa Va_im detetom 3- Ide u isto odeljenje/grupu sa Va_im detetom 4 - Dru_i se/ igra se sa Va_im detetom 5 - Najbolji je drug sa Va_im detetom 6 - U starijem uzrastu je u emotivnoj vezi sa Va_im detetom 7 - U odraslom dobu stupa u brak sa Va_im detetom

94.9 94.6

71.8

61.4 59.1 51.1

25.2

Socijalna bliskost prema različitim kategorijama djece sa smetnjama u razvoju

Dijete koje boluje od hroni_nih bolesti koje se prenose, kao _to su SIDA, Hepatitis i druga Dijete sa te_im emocionalnim poreme_ajima, kao _to su dje_je neuroze, psihoze, emocionalne promjene Dijete sa te_im poreme_ajima socijalizacije, kao _to su hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno Intelektualni nedostaci i o_te_enja, kao _to su niska inteligencija, autizam, te_i poreme_aji pa_nje, trajne

1.9 2.0 2.1 2.3

Dijete koje se ote_ano kre_u ili su sasvim nepokretna

2.5

Dijete sa tjelesnim o_te_enjima, kao _to su trajna deformacija ili nedostatak nekog dijela tijela

2.5

Dijete koje boluje od hroni_nih oboljenja koja se ne prenose, kao _to su astma, sr_ane mane, hemofilija,

2.6

Gluvo dijete

2.6

Slijepo dijete

2.6

Dijete sa poreme_ajima govora Dijete sa te_im o_te_enjem sluha Dijete sa te_im o_te_enjem vida

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

2.7 2.8 2.9

• Socijalna distanca prema različitim grupama djece sa smetnjama u razvoju se razlikuje. • Najveću socijalnu distancu građani imaju prema djeci koja boluju od prenosivih hroničnih bolesti (SIDA, hepatitis i sl.), zatim prema djeci sa težim emocionalnim poremećajima (neuroze, psihoze i sl) i prema djeci sa težim poremećajima socijalizacije (socijalno neprihvatljivo ponaš anje). • Sa druge strane, najmanju socijalnu distancu građani imaju prema djeci sa težim oš tećenjima vida i sluha, kao i djeci sa poremećajima govora. • Kada posmatramo pojedinačne odnose, za najveći broj građana (u prosjeku 72%) je prihvatljivo da dijete sa smetnjama u razvoju živi u istoj ulici kao i njihovo dijete. Međutim, već naredni stepen bliskosti je značajno manje prihvatljiv – tek 42% prihvata da ovakvo dijete ide u istu školu, a nešto viš e od trećine da ide u isto odjeljenje sa njihovim djetetom. • Tek svaki peti građanin ne bi imao niš ta protiv da dijete sa smetnjama u razvoju bude najbolji prijatelj njihovog djeteta, dok sadaš nju ili buduću emotivnu vezu prihvata tek između 2 i 3%.

Višestruki odgov ori; Baza: Ukupna ciljna populacija

Odnos društva prema djeci sa smetnjama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija Dr_ava i dru_tvo bi trebalo da u_ine sve _to je u njihovoj mo_i, kako bi obezbijedili jednake mogu_nosti i _anse za djecu sa smetnjama u razvoju, bez obzira na tro_kove.

sla_e se (4+5)

_ eca sa smetnjama u razvoju su jednako vrijedni _lanovi dru_tva kao i svi ostali gra_ani.

92%

11%

Bez obzira na trud i napor koji ula_u ona i njihova porodica, djeca sa smetnjama u razvoju ne mogu se u potpunosti uklopiti u sredinu, na na_in na koji to _ine druga djeca. Dr_ava i dru_tvo nijesu u mogu_nosti da zna_ajno pomognu djeci sa smetnjama u razvoju, ma koliko se trudili i ulagali novca.

ne sla_e se (1+2)

74%

17%

47%

65%

36%

• Većina građana (74%) smatra da su djeca sa smetnjama u razvoju jednako vrijedni članovi druš tva kao i svi ostali građani. • Ne treba, međutim, zanemariti da svaki deseti građanin ima upravo suprotan stav (posebno imajući u vidu jasnu socijalnu nepoželjnost ovakvog odgovora). • Ogromna većina građana (92%) smatra da država i društvo treba da učine sve š to je u njihovoj moći da obezbijede jednake mogućnosti za djecu smetnjama u razvoju. • Međutim, u znatno manjoj mjeri građani smatraju da takva pomoć države može značajno da pomogne (47%). U istom smislu govori i podatak da čak 65% građana smatra da se, uprkos svem trudu, ova djeca ne mogu u potpunosti uklopiti u sredinu kao ostala djeca. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Koja od sledeće dvije tvrdnje je bliža Vašim stavovima? Baza: Ukupna ciljna populacija

Dete sa sm etnjam a u razvoju bi prevashodno trebalo da se prilago_ava _ivotu u dru_tvu

24%

74% 44%

Region

Primorje Zapad

17%

83% 35%

Tip naselja

Istok Grad

75% 34%

65%

24%

75% 35%

32%

Ne znaju ni_ta ili malo

26%

Znaju pone_to

Znaju mnogo ili veoma mnogo

63%

23%

Ostalo Da

56%

15%

65% 67% 73% 84%

• Većina građana (71%) smatra da prvenstveno treba prilagođavati sredinu djetetu sa smetnjama u razvoju, dok 28% smatra suprotno - da bi dijete trebalo da se prilagođava sredini. • Uvjerenje da dijete treba da se prilagođava sredini je izraženije kod osoba koje nemaju ličnog iskustva sa djecom sa smetnjama u razvoju, kao i kod stanovnika ruralnih naselja, primorskih i istočnih djelova zemlje. • Osobe koje su dobro informisane o djeci sa smetnjama u razvoju u manjoj mjeri smatraju da ova djeca treba da se prilagođavaju sredini. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Podgorica

Informisanost

Dru_tvo i sredina u kojoj dete _ivi bi prevashodno trebalo da se prilago_avaju detetu sa smetnjama u razvoju, uva_avaju_i sve njihove sprecifi_nosti 71%

Dru_tvo i sredina u kojoj dete _ivi bi prevashodno trebalo da se prilago_avaju detetu sa sm etnjam a u razvoju

Poznaju DSR

Odbija da odgovori 1%

Dete sa smetnjama u razvoju bi prevashodno trebalo da se prilago_ava _ivotu u dru_tvu, uz pomo_ 28%

U kojoj mjeri je moguće da se dijete sa smetnjama u razvoju uključi u društvo? Baza: Ukupna ciljna populacija

Pru_anjem strucne pomoci i posebnim odnosom dru_tva i institucija, moguce je dijete sa smetnjama u razvoju U POTPUNOSTI osposobiti za _ivot u dru_tvu

15%

Pru_anjem strucne pomoci i posebnim odnosom dru_tva i institucija, moguce je dijete sa smetnjama u razvoju DONEKLE osposobiti za _ivot u dru_tvu

Odbija da odgovori

• 80% građana smatra da je uz ulaganje posebnog truda moguce donekle osposobiti djecu sa smetnjama u razvoju za život u druš tvu. Građani su, dakle, samo umjereno optimistični u vezi sa mogućnoš ću inkluzije ove djece. Tek 15% smatra da je potpuna inkluzija moguća. • 5% smatra da se bez obzira na sva ulaganja ne može postići nikakav iole značajan napredak u tom smislu.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Bez obzira na strucnu pomoc i poseban odnos dr_ave i dru_tva, nije moguce uciniti NIKAKAV IOLE ZNACAJAN NAPREDAK kada je rijec o osposobljavanju djece sa smetnjama u razvoju za _ivot u dru_tvu

80%

U kojoj mjeri je moguće da se dijete sa smetnjama u razvoju uključi u društvo?

Region

Starost

30-39 40-49 50-64

4 6

Podgorica

Primorje

17 11

Istok Poznaju DSR

NE ZNA_ AJNO

65+

Zapad

Informisanost

DONEKLE

87 22

Ne znaju ni_ta

Znaju pone_to

Znaju mnogo

• Osobe koje znaju mnogo o ovoj djeci su i optimističnije u vezi sa mogućnostima inkluzije, dok su oni koji sa njima nemaju ličnog iskustva skeptičniji. • Takođe, optimističniji u svojim uvjerenjima su mladi (od 18 do 29 godina starosti), građani sa najnižim prihodima, stanovnici ruralnih naselja i istočnih krajeva zemlje.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

U POTPUNOSTI

18-29

Opis TIPIﾄ君OG DJETETA u Crnoj Gori na zadatim parovima atributima Sum (1+2+3)

Sum (5+6+7) 9%

1 - Nesigurno / 7 - Sigurno u sebe 1 - Tu_no / 7 - Veselo

81%

78%

1 - Otudeno od druge djece / 7 - Otvoreno prema drugoj djeci

78%

1 - Boja_ljivo / 7 - Hrabro

76%

1 - Slabog karaktera / 7 - Sna_nog karaktera

76%

1 - Pesimisticno / 7 - Optimisticno

10%

73%

1 - Obespravljeno / 7 - Ravnopravno

11%

71%

1 - Nejednakih mogucnosti / 7 - Jednakih mogucnosti kao druga djeca

13%

70%

1 - Zavisno od drugih / 7 - Samostalno 1 - Neizvjesne buducnosti / 7 - Sigurne buducnosti

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

26% 23%

61% 56%

ﾂｩ 2009 Ipsos

Baza: Ukupna ciljna populacija

Opis TIPIČNOG DJETETA SA SMETNJAMA U RAZVOJU u Crnoj Gori na zadatim parovima atributima Baza: Ukupna ciljna populacija

1 - Boja_ljivo / 7 - Hrabro

56%

1 - Slabog karaktera / 7 - Sna_nog karaktera

1 - Tu_no / 7 - Veselo 1 - Otu_eno od druge djece / 7 - Otvoreno prema drugoj djeci

1 - Neizvjesne budu_nosti / 7 - Sigurne budu_nosti 1 – Nesigurno / 7 - Sigurno u sebe

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

22%

53%

1 - Obespravljeno / 7 - Ravnopravno

1 - Zavisno od drugih / 7 - Samostalno

24%

51%

1 - Pesimisti_no / 7 - Optimisti_no

1 - Nejednakih mogu_nosti / 7 - Jednakih mogu_nosti kao druga djeca

Suma (5+6+7)

65%

16%

66%

15%

70% 75% 85% 74% 84%

21%

14% 8% 6% 6%

Suma (1+2+3)

5% 30

Poređenje tipičnog djeteta i djeteta sa smetnjama u razvoju po prosječnim ocjenama Prosječne v rijednosti; Baza: Ukupna ciljna populacija Tipi_no dete 1- Nesigurno / 7- S igurno u sebe

Dete sa posebnim potrebama

5.8 1- S labog karaktera / 7- S na_nog karaktera

1- Z avisno od drugih / 7- S amostalno

5.6

4.9 4

3.3

5.5

1- B oja_ljivo / 7- Hrabro

2 5.7

3.2

1.8

1- Otu_eno od druge djece / 7- Otvoreno prema drugoj djeci

2.5 0

2.3

3.3 5.5

2.3

1- Pesimisti_no / 7- Optimisti_no

5.4

2.7

1- Nejednakih mogu_nosti / 7- Jednakih mogu_nosti kao druga djeca

2.9 4.8

1- Neizvjesne budu_nosti / 7- S igurne budu_nosti

5.5

5.9 1- Tu_no / 7- V eselo

• Dijete sa smetnjama u razvoju se percipira kao potpuno različito u odnosu na tipično dijete u Crnoj Gori: • Tipično dijete se opisuje kao veselo, optimistično, sigurno u sebe, samostalno, ravnopravno, jednakih mogućnosti, hrabro, otvoreno prema drugima i snažnog karaktera. • Nasuprot tome, tipično dijete sa smetnjama u razvoju se opisuje kao tužno, pesimistično, nesigurno u sebe, zavisno, obespravljeno, nejednakih mogućnosti, bojažljivo, otuđeno od drugih i slabog karaktera (sve razlike su statistički značajne). • Osobina po kojoj se obe grupe djece opažaju kao najviše različite je sigurnost u sebe. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

1- Obespravljeno / 7- R avnopravno

OBRAZOVANJE DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Kako bi trebalo pristupiti pitanju obrazovanja djece sa teškoćama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna populacija

Trebalo bi da idu u posebne obrazovne ustanove, u kojima bi gradivo i pristup bili prilago_eni njima

44%

Trebalo bi da idu u redovne _kole, ali bi trebalo da idu u odvojena, specijalna odeljenja gdje bi nastava i pristup bili prilago_eni njihovim potrebama Trebalo bi da idu u redovne _kole, ali da poha_aju samo neke _asove zajedno sa drugom djecom, dok bi druge _asove imali zasebno, sa specijalno obu_enim nastavnicima

16%

Trebalo bi da idu u redovne _kole i da poha_aju redovne razrede sa drugom djecom, da budu tretirana na isti na_in kao druga djeca, bez prilago_avanja nastavnog programa i metoda rada njihovim potrebama

Trebalo bi da idu u redovne _kole i da poha_aju redovne razrede sa drugom djecom, s tim da im nastavni program i metode izvo_enja nastave budu prilago_eni (nastavnike bi trebalo obu_iti da im u radu pru_aju dodatnu pomo_)

Odbija da odgovori

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

• Većina građana nema puno razumijevanja za koncept inkluzivnog obrazovanja: dok 44% smatra da djeca sa smetnjama u razvoju treba da se obrazuju u posebnim ustanovama, još 27% građana smatra da ova djeca treba da pohađaju specijalna odjeljenja u redovnim školama. • 16% građana smatra da je najprihvatljivija neka vrsta djelimične inkluzije – oni smatraju da ova djeca treba da pohađaju samo neke časove zajedno sa ostalom djecom, dok bi druge imali zasebno. • Samo 12% građana podržava inkluzivno obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju. • Od njih, 8% smatra da im treba prilagoditi nastavni program i metode, dok 4% smatra da bilo kakvo pilagođavanje nije potrebno. • Inkluzivno obrazovanje u većoj mjeri podržavaju oni koji su najbolje informisani o djeci sa smetnjama u razvoju. Nasuprot tome, ono je posebno neprihvatljivo najstarijim građanima (preko 65 godina), kao i onima iz istočnih krajeva zemlje.

27%

Prilagođenost obrazovnog sistema i načina rada obrazovnih institucija potrebama DSR

• Gotovo dvije trećine građana (61%) smatra da obrazovni sistem i način rada obrazovnih institucija nisu prilagođeni djeci sa smetnjama u razvoju – prosječna ocjena je 2.2 (na skali od 1 do 5). Samo 6% smatra da su oni uglavnom prilagođeni, dok su preostali neodlučni. • Najstariji građani, kao i stanovnici Primorja ocjenjuju nešto povoljnije prilagođenost škola djeci sa smetnjama u razvoju, dok ih nepovoljnije ocjenjuju građani glavnog grada i zapadnih krajeva, kao i najslabije informisani o ovoj djeci. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Informisanost

Region

Starost

Baza: Ukupna ciljna populacija

Stav prema inkluzivnom obrazovanju

ÂŠ 2009 Ipsos

Baza: Ukupna ciljna populacija

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Stav prema inkluzivnom obrazovanju

Arhitektonsko prilago_avanje ustanove

Manje _anse za zapo_ljavanje

3.7

Bolje razumevanje vr_njaka

3.6

Pozitivan uticaj na razvoj druge dece

3.6

Pozitivan uticaj na razvoj DSR

3.5

Prednost specijalizovanim ustanovama

3.4

Nastavnici im posve_uju suvi_e pa_nje

Crna Gora trenutna ima ve_ih problema

3.2

2.4

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

• Većina građana (63%) smatra da obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju jeste važno društveno pitanje kojim se treba baviti. 74% smatra da bi arhitektonsko prilagođavanje ustanova potrebama ove djece trebalo da bude jedan od važnijih zadataka države. • Većina građana takođe smatra da bi inkluzija imala pozitivne efekte: da bi doprinijela boljem razumijevanju djece sa smetnjama u razvoju od strane vršnjaka (66%), da bi pozitivno uticala na njihov razvoj (57%), kao i da bi imala pozitivne efekte na razvoj socijalnih vještina i tolerancije druge djece (59%). • Nasuprot ovakvim stavovima, svaki drugi građanin i dalje smatra da je u boljem interesu djece sa smetnjama u razvoju da pohađaju specijalizovane ustanove nego redovne škole. Gotovo dvije trećine građana smatra da i će i pored adekvatnog obrazovanja ova djeca imati manje šanse da se zaposle u budućnosti od ostalih građana sa istim nivoom obrazovanja. • Još 41% građana priznaje da strahuje da bi inkluzija dovela do negativnih efekata po druge učenike – da bi nastavnici imali manje vremena da im posvete pažnju. • Možemo zaključiti da građani imaju nominalno pozitivne stavove prema inkluziji (na takvo opredjeljenje vjerovato utiče i socijalna poželjnost odgovora), ali da ipak nisu uvjereni da je inkluzija u najboljem interesu same djece sa smetnjama u razvoju, kao ni ostale djece.

3.9

Stav prema inkluzivnom obrazovanju 3.5 3

30-39 40-49

3.5 4

50-64

3.5 4

65+

3.5 3

Osnovna i ni_a

3.5 4

Tip naselja

3.6 4

Srednja Visa i visoka

Informisanost

3.7

3.6

Grad

3.6

Ostalo

3.4 4

Ne znaju ni_ta ili malo

3.4 4

Znaju pone_to

Znaju mnogo ili veoma mnogo

3 3

• Sveukupno gledano, pozitivnije viđenje inkluzije je zastupljeno među mladim odraslima (30-39 godina starosti), među stanovnicima gradova, posebno Glavnog grada. Suprotno važi za najslabije obrazovane, stanovnike ruralnih i istočnih krajeva zemlje. • Inkluziju pozitivnije ocjenjuju osobe koje su dobro informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, dok je najslabije informisani ocjenjuju značajno loš ije. Osobe koje imaju ličnog iskustva sa djecom u smetnjama u razvoju svjesnije su pozitivnih efekata inkluzije, kako po ovu, tako i po drugu djecu.

3.6 3.8

Poha_anje nastave u redovnim _kolama djece sa smetnjama u razvoju pozitivno uti_e na njihov razvoj.

Obrazovanje

Starost

18-29

Za razvoj djece sa smetnjama u razvoju mnogo je bolje da poha_aju specijalizovane ustanove za obrazovanje nego da idu u redovne _kole.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

PORODICA I DJECA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Percepcija porodica u kojima Ĺžive djeca sa smetnjama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija

Sla_e se

Od porodice djeteta sa smetnjama u razvoju se ne mo_e o_ekivati da sve izazove prebrodi sama, neophodna im je podr_ka _ireg dru_tva

Druga djeca, koja odrastaju u porodici sa djecom sa smetnjama u razvoju, nau_e da budu pa_ljivija i tolerantnija.

Roditelji koji podi_u djecu sa smetnjama u razvoju obi_no u potpunosti moraju da mu podrede _ivot.

77%

76%

_ao mi je porodica u kojima _ivi dijete sa smetnjama u razvoju, jer su _rtve nesre_nog slu_aja. Roditelji djece sa smetnjama u razvoju _esto zauzimaju previ_e za_titni_ki stav prema svom djetetu, _to dovodi do izolacije djeteta od druge djece.

U porodicama u kojima odrasta dijete sa smetnjama u razvoju, druga djeca obi_no bivaju zapostavljena.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

80%

12%

Ako je dijete sa smetnjama u razvoju ostalo bez roditeljskog staranja, bolje je smestiti ga u hraniteljsku porodicu nego u dom. Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje je da borave u specijalizovanim ustanovama nego da _ive u svojim porodicama, jer se tamo nalaze stru_njaci koji su posebno obu_eni za rad sa njima.

84%

18%

29%

22%

62%

51%

46%

43%

ÂŠ 2009 Ipsos

Ne sla_e se

Percepcija porodica u kojima žive djeca sa smetnjama u razvoju Od porodice djeteta sa smetnjama u razvoju se ne mo_e o_ekivati da sve izazove prebrodi sama, neophodna im je podr_ka _ireg dru_tva

4.1

4.0

Druga djeca, koja odrastaju u porodici sa djecom sa smetnjama u razvoju, nau_e da budu pa_ljivija i tolerantnija. Roditelji koji podi_u djecu sa smetnjama u razvoju obi_no u potpunosti moraju da mu podrede _ivot. Roditelji djece sa smetnjama u razvoju _esto zauzimaju previ_e za_titni_ki stav prema svom djetetu, _to dovodi do izolacije djeteta od druge djece. Ako je dijete sa smetnjama u razvoju ostalo bez roditeljskog staranja, bolje je smestiti ga u hraniteljsku porodicu nego u dom. Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje je da borave u specijalizovanim ustanovama nego da _ive u svojim porodicama, jer se tamo nalaze U porodicama u kojima odrasta dijete sa smetnjama u razvoju, druga djeca obi_no bivaju zapostavljena.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

3.9

3.7

3.5

3.3

_ao mi je porodica u kojima _ivi dijete sa smetnjama u razvoju, jer su _rtve nesre_nog slu_aja.

• Porodice djece sa smetnjama u razvoju izazivaju, kao i sama djeca, sažaljenje opšte populacije - velika većina građana (74%) ih smatra žrtvama nesrećnog slučaja. Većina (84%) takođe smatra da je porodicama u kojima živi dijete sa smetnjama u razvoju neophodna podrš ka š ireg društva. • Ako detaljnije ispitamo percepciju ovih porodica, vidjećemo da građani takođe smatraju (77%) da roditelji ove djece obično u potpunosti moraju da im podrede život. 62% smatra da roditelji ove djece često zauzimaju previše zaštitnički stav, što vodi većoj izolaciji djeteta. • Što se tiče percepcije položaja druge djece u ovim porodicama, 43% građana smatra da u njima druga djeca obično bivaju zapostavljena. Međutim, 80% smatra da djeca iz ovih porodica nauče da budu pažljivija i tolerantnija. • Mišljenja o tome da li je za djecu sa smetnjama u razvoju bolje da borave u specijalizovanim ustanovama ili da žive u sopstvenim porodicama su podijeljena – institucionalizaciju podržava gotovo polovina (46%) građana, 29% je protiv, dok su ostali neodlučni. • Slično tome, polovina građana smatra da dijete koje ostane bez roditeljskog staranja bolje smjestiti u hraniteljsku porodicu nego u dom, dok je druga polovina na suprotnom stanovištu ili neodlučna.

• Osobe koje su bolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju u većoj mjeri smatraju da je najbolje mjesto za odrastanje ove djece u porodici, kao što su još svjesnije potrebe njihovih porodica za š irom druš tvenom podrš kom. • Uvjerenje da bi za djecu sa smetnjama u razvoju bilo bolje da odrastaju u specijalizovanim ustanovama rasprostranjenije je među osobama koje nisu informisane o ovoj djeci, kao i među najslabije obrazovanim, stanovnicima ruralnih naselja i onima sa najnižim prihodima. © 2009 Ipsos

Informisanost

Tip naselja

Prihodi

Obrazovanje

Percepcija porodica u kojima žive djeca sa smetnjama u razvoju

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Da li bi država trebalo da materijalno pomaže porodice djece sa smetnjama u razvoju?

Gotovo svi građani (97%) smatraju da bi država trebalo da materijalno pomaže porodice djece sa smetnjama u razvoju.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Baza: Ukupna ciljna populacija

INKLUZIJA DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU U DRUŠTVO

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Ocjena uslova za normalan život i razvoj djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori

• Velika većina građana smatra da su u Crnoj Gori uslovi za život djece sa smetnjama u razvoju loši (45%) ili osrednji (45%) – prosječna ocjena uslova koje zemlja pruža ovoj djeci je 2.6 (na skali od 1 do 5). • Osobe sa najnižim obrazovanjem, stanovnici ruralnih naselja i Primorja ocjenjuju ove uslove kao nešto bolje. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Tip naselja

Region

Obrazovanje

Baza: Ukupna ciljna populacija

Poštovanje prava djece u Crnoj Gori Baza: Ukupna ciljna populacija

Koliko se poštuju prava djece u Crnoj Gori?

Da li se prava djece sa teškoćama u razvoju poštuju u istoj, manjoj ili većoj mjeri nego prava druge djece?

• Tek 27% građana smatra da se u Crnoj Gori uglavnom poštuju prava djece – građani većinom smatraju da se ova prava djelimično poštuju (prosječna ocena je 2.9). • Najstariji građani, kao i stanovnici primorskih i zapadnih krajeva zemlje u izvesnoj mjeri su uvjereniji da se ova prava poštuju. • Miš ljenja o poštovanju prava djece sa smetnjama u razvoju u odnosu na ostalu djecu su podijeljena – dok polovina građana smatra da se njihova prava poštuju podjednako kao prava druge djece, 40% smatra da se njihova prava poštuju u manjoj mjeri. • Interesantno je da preostalih 10% (svaki deseti građanin Crne Gore) smatra da se prava djece sa smetnjama u razvoju poštuju više nego prava ostale djece. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Zašto mislite da se prava djece sa teškoćama u razvoju poštuju manje/ više od prava druge djece? Kako to vidite? Višestruki odgovori; Baza: oni koji smatraju da se prava DSR poštuju u većoj ili manjoj meri nego prava druge djece (49% od ciljne populacije)

Najčešće navođeni razlozi za uvjerenje da se prava ove djece manje poštuju su zapostavljanje od strane okoline, nezainteresovanost šireg druš tva i države, nedostatak brige i pomoći, neprilagođen sistem š kolstva, ali i nerazumijevanje, predrasude i diskriminacija. • Oni koji su miš ljenja da se prava djece poštuju u većoj mjeri nego prava druge djece smatraju da ova djeca dobijaju više pomoći i pažnje od ostalih, baš zbog teškoća koje imaju.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala djece sa smetnjama u razvoju Višestruki odgovori; Baza: Ispitanici koji smatraju da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala (67% od ciljne populacije)

Baza: Ukupna ciljna populacija

Da li djeca sa teškoćama u razvoju imaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala kao druga djeca u Crnoj Gori?

Zašto mislite da djeca sa teškoćama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse kao druga djeca koja žive u Crnoj Gori?

Da 33%

Ne 67%

• Dvije trećine građana smatra da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala kao druga djeca, dok trećina ima suprotan stav. • Značajan uzrok ove nejednakosti građani vide u samoj djeci - u njihovoj bolesti ili nedostatku (22%) ili njihovim ograničenim sposobnostima (13%). • Građani prepoznaju i socijalne činioce ove nejednakosti, ali u najvećem broju slučajeva se navode uopštene formulacije, poput “nemaju sve uslove za život” ili “opš te stanje, odnos druš tva”. U manjem procentu se prepoznaju i konkretni uzroci: predrasude i diskriminacija, neprilagođenost institucija, nedovoljna materijalna ulaganja, nedostatak svijesti i razumijevanja. 47

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Da li u Crnoj Gori postoji zakon kojim se regulišu i garantuju prava djece sa teškoćama u razvoju? Baza: Ukupna ciljna

populacija

Ne zna 36%

Da 51%

• Polovina građana je upoznata sa tim da u Crnoj Gori postoji zakon koji reguliš e garantuje prava djece sa smetnjama u razvoju. • Najstariji građani (preko 65 godina), kao i oni sa najnižim obrazovanjem i stanovnici ruralnih naselja su u još manjoj mjeri upoznati sa zakonskom regulativom. Isto važi I za osobe koje nemaju ličnog kontakta sa djecom sa smetnjama u razvoju. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Poznaju DSR

Tip naselja

Ne 13%

Obrazovanje

Starost

Nisu upoznati:

Glavne prepreke stvaranju boljih uslova za život i razvoj djece sa teškoćama u razvoju i njihovom uključivanju u društveni život u Crnoj Gori

• Kao glavne prepreke stvaranju boljih uslova za život i razvoj djece sa smetnjama u razvoju opažaju se “objektivni” uslovi: nedostatak novca na lokalnom i/ili državnom nivou (43%), kao i nedostatak obučenih stručnjaka i institucija (35%). • Međutim, kao značajni razlozi se, u neš to manjem procentu, prepoznaju i nezainteresovanost, nedovoljna informisanost (24%), kao i predrasude građana (23%). • Zanimljivo je da najobrazovaniji građani kao manje značajan uzrok vide nedostatak novca, a kao značajniji nezainteresovanost države. • Nezainteresovanost, predrasude i neznanje se prepoznaju kao značajno važniji razlozi među stanovnicima Glavnog grada, kao i na Primorju, dok je upravo suprotna situacija u istočnim krajevima zemlje.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Višestruki odgov ori; Baza: Ukupna ciljna populacija

Percepcija državnih i društvenih davanja za programe i pomoć djeci sa teškoćama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija

Mnogo manje novca nego _to je potrebno

34%

Manje novca nego _to je potrebno

57% 90%

Sum Taman onoliko novca koliko je potrebno 1%

Vi_e novca nego _to je potrebno

Mnogo vi_e novca nego _to je potrebno

Ne zna

Devet od deset građana Crne Gore smatra da država i druš tvo izdvajaju premalo novca za programe namijenjene djeci sa smetnjama u razvoju.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Sum +

Percepcija odgovornosti relevantnih lica i institucija za unaprjeđenje položaja DSR i njihovo uključenje u šire društvo Baza: Ukupna ciljna populacija

Roditelji i ro_aci djece sa smetnjama u razvoju

Sistem zdravstvene za_tite

Nevladine organizacije i udru_enja gra_ana Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

83%

Obrazovni sistem i _kolske institucije

Mediji

84%

Vlasti na republi_kom (dr_avnom) nivou

Gra_ani Crne Gore, sugra_ani, kom_ije i sl.

85%

Sistem socijalne za_tite

Vlasti na lokalnom nivou

Maksimalno ili u potpunosti odgovorna

78%

77%

14% 18% 14% 12%

65% 56% 53%

Minimalno ili nimalo odgovorna

51% 51

Percepcija odgovornosti relevantnih lica i institucija za unaprjeđenje položaja DSR i njihovo uključenje u šire društvo Sistem socijalne za_tite

4.3

Roditelji i ro_aci djece sa smetnjama u razvoju

4.3 4.2

Sistem zdravstvene za_tite Obrazovni sistem i _kolske institucije

4.1

Vlasti na lokalnom nivou

4.0 3.7

Gra_ani Crne Gore, sugra_ani, kom_ije i sl.

3.6

Mediji

3.6

Nevladine organizacije i udru_enja gra_ana

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

3.5

• Po mišljenju većine građana, čitavo društvo i svi akteri u njemu se opažaju kao manje ili viš e odgovorni za unaprjeđenje položaja djece sa smetnjama u razvoju. Ipak, najviš e se u ovom smislu očekuje od samih roditelja i rođaka (85%), kao i od sistema zdravstvene i socijalne zaštite (84, 83%). • Najmanja odgovornost se, sa druge strane, pridaje samim građanima (56%), medijima (53%), kao i nevladinim organizacijama (51%). © 2009 Ipsos

Vlasti na republi_kom (dr_avnom) nivou

Najbolji način da se popravi položaj djece sa teškoćama u razvoju u našem društvu

• Uopšteno gledano, među građanima Crne Gore i dalje su raspostranjeni pozitivni stavovi prema institucionalnoj zaštiti djece sa smetnjama u razvoju, za koju se smatra da je makar u nekim slučajevima neophodna. • Tako, kao najbolji način da se pomogne djeci sa smetnjama u razvoju 40% građana vidi njihovo zbrinjavanje u posebnim institucijama. Još 30% smatra da bi ono trebalo da bude rezervisano samo za manji broj težih slučajeva, dok većina treba da bude uključena u sve društvene aktivnosti. • 12% građana smatra da sva djeca sa smetnjama u razvoju treba da budu uključena u društvo i da mu se prilagode, u okviru svojih mogućnosti. 13% građana smatra da š ire društvo treba da krene u susret ovoj djeci i da se prilagođava njihovim specifičnostima.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Baza: Ukupna ciljna populacija

• Osobe koje smatraju da ova djeca treba da budu zbrinuta u specijalnim institucijama argumetuju ovakav stav uvjerenjem da će tako najprije dobiti adekvatnu, stručnu pomoć ili uvjerenjem da je „tako najbolje za njih“. • Sa druge strane, osobe koje su naklonjenije inkluziji navode kao argument da djeca treba da budu prihvaćena kao ravnopravna, dok oni koji smatraju da je društvo to koje treba da se prilagođava naglaš avaju da je društvu lakš e da se promijeni. • Inkluziju i prilagođavanje društva u većoj mjeri podržavaju osobe koje su najbolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, kao i građani Glavnog grada.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Najbolji način da se popravi položaj djece sa teškoćama u razvoju u našem društvu

Da li ste čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta?

Dvije trećine građana saopštava da je čulo za Konvenciju UN o pravima djeteta, u većoj mjeri oni koji su najbolje informisani o djeci sa smetnjama u razvoju i stanovnici urbanih krajeva.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Baza: Ukupna ciljna populacija

Percepcija poštovanja prava djece sa teškoćama u razvoju zagarantovana Konvencijom UN o pravima djeteta u Crnoj Gori

• Od građana koji su upoznati sa ovom konvencijom, tek svaki četvrti smatra da se u Crnoj Gori uglavnom poštuju prava koja ona garantuje. Prosječna ocjena kojom su ovi građani ocijenili usklađenost realne situacije u svojoj zemlji sa konvencijom je 2.8 (na petostepenoj skali). • Žene i stanovnici Primorja ocjenjuju nešto povoljnije usklađenost sa konvencijom, dok suprotno važi za muš karce, osobe sa najnižim prihodima i stanovnike istočnih krajeva. Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Region

Pol

Baza: oni koji su čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta (67% od ciljne populacije)

Sažetak

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Sažetak Djeca sa smetnjama u razvoju pobuđuju sažaljenje građana Crne Gore i asociraju na patnju, lošu sreću, bespomoćnost. Jasno uočljive fizičke karakteristike (deformacije, nedostaci, problemi sa kretanjem) su najvažniji kriterijum prema kome neko dijete biva kategorisano kao dijete sa smetnjama u razvoju. Pored djece kojima nedostaje dio tela ili koja imaju tjelesno oštećenje, sa ovom kategorijom se u najvećoj mjeri identifikuju djeca sa čulnim poremećajima i ona sa psihičkim teškoćama. Većina građana Crne Gore ima ličnog iskustva sa djecom sa smetnjama u razvoju - preko dvije trećine građana poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja ovog djeteta. Devet od deset građana barem ponekad ima kontakt sa ovom djecom. Uprkos tome, građani su generalno nedovoljno informisani o ovoj temi, sudeći po sopstvenoj procjeni, ali i prema predstavama o broju djece sa smetnjama u razvoju, upoznatošću sa savremenom terminologijom i zakonskom regulativom. Glavni izvor informacija su mediji, a za one koji imaju kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju, lično iskustvo.

U prilog ovakvom zapažanju govori i izražena socijalna distanca prema djeci sa smetnjama u razvoju – dok većina građana nema ništa protiv da ova djeca žive u njihovoj blizini, ubjedljiva većina ipak ne prihvata bliskije nivoe odnosa sa njima (prijateljstvo ili emotivnu vezu).

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Generalno gledano, čini se da se mogu razlikovati dvije dimenzije stavova građana prema djeci sa smetnjama u razvoju. Sa jedne strane, građani većinom imaju simpatije za ovu djecu i smatraju da treba učiniti sve da im se pomogne. Sa druge strane, čini se da su duboko ukorijenjena uvjerenja da su ta djeca suštinski različita od drugih i da ona, uprkos svem trudu i njih lično i društva, nikada ne mogu u potpunosti biti integrisana u društvo.

Sažetak Tek nešto više od svakog desetog građanina podržava inkluzivno obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju, dok ubjedljiva većina smatra da je u njihovom najboljem interesu da se obrazuju u specijalnim ustanovama ili bar posebnim odjeljenjima. Građani prepoznaju potrebe da se škole i obrazovni sistem prilagode djeci sa smetnjama u razvoju, kao i pozitivne efekte uključivanja ove djece u redovne škole, ali ipak izražavaju sumnje u krajnje efekte inkluzije, kako po samu djecu sa smetnjama u razvoju, tako i po ostalu djecu. Građani saosjećaju sa porodicama u kojima žive djeca sa smetnjama u razvoju, pokazuju razumijevanje za izazove sa kojima se suočavaju i smatraju da im je neophodna podrška šireg društva, uključujući i materijalnu. Ipak, gotovo svaki drugi stanovnik daje prednost institucionalizaciji djece sa smetnjama u razvoju u odnosu na podizanje ove djece u porodicama (prirodnim ili hraniteljskim). Velika većina građana smatra da su uslovi za život djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori loši. Postoji slaganje da se prava djece uopšte samo djelimično poštuju, dok su mišljenja o tome da li se prava djece sa smetnjama u razvoju poštuju više ili manje u odnosu na ostale podijeljena.

Kao glavne prepreke većem uključivanju djece sa smetnjama u razvoju u društvo opažaju se “objektivni činioci”, prije svega nedostatak sredstava na lokalnom i državnom nivou, kao i manjak stručnog kadra. Građani imaju pozitivne stavove prema izdvajanju većih sredstava u ove svrhe. Ipak, građani prepoznaju kao značajnu prepreku i socijalne činioce kao što su nezainteresovanost, nedostatak informacija, negativne stavove i predrasude koji postoje među stanovništvom.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Dvije trećine građana vjeruje da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju jednake mogućnosti za lični razvoj kao druga djeca, a kao najznačajniju prepreku vide upravo njihove teškoće, a ne društvene činioce.

Sažetak

Najodgovornijim akterima za dobrobit djece sa smetnjama u razvoju smatraju se sami njihovi roditelji i rođaci. Od državnih institucija, kao relevantne se opažaju institucije sistema zdravstvene i socijalne zaštite. Kada građane pitamo koji je najbolji način da se pomogne djeci sa smetnjama u razvoju, još jednom dolaze do izražaja rasprostranjena uvjerenja o nemogućnosti integracije i pozitivni stavovi prema institucionalizaciji. Najveći broj građana smatra da je institucionalno zbrinjavanje sve (40%) ili makar jednog broja djece (30%) najbolje što se za njih može učiniti. Tek četvrtina građana smatra da sva djeca sa smetnjama u razvoju treba da budu uključena u društvo ili da društvo treba njima da se prilagođava. Ukupno uzev, lično iskustvo sa djecom sa smetnjama u razvoju i bolja informisanost u pozitivnoj su vezi sa njihovim većim prihvatanjem i pozitivnijim gledanjem na inkluziju ove djece. Takođe, mladi, visokoobrazovani i stanovnici urbanih naselja imaju pozitivnije mišljenje o inkluziji, dok suprotno važi za najslabije obrazovane, osobe sa najnižim prihodima i stanovnike ruralnih naselja.

Građani imaju najviše povjerenja u domaće medije, prije svega televizijske stanice i štampane medije. Oni takođe vjeruju informacijama dobijenim od bliskih ljudi – prijatelja i rođaka.

Inkluzija dece sa sm etnjam a u razvoju

Najvažnije sredstvo informisanja za građane Crne Gore je televizija. Obrazovaniji građani i stanovnici urbanih naselja se informišu i putem novina, dok je za mlade značajan izvor Internet.