< &futureƒ
HACK
Pogled u Budućnost Novi glasovi za sljedeći petogodišnji plan UN u Crnoj Gori
Radionica „Novi glasovi” 15-16. jun 2015. Izvještaj o ishodima
UVOD Dvodnevna radionica u organizaciji Sistema UN u Crnoj Goru, posvećena mogućim pravcima razvoja Crne Gore, okupila je mlade i stručnjake kako bi svojim stavovima i idejama doprinijeli izradi narednog petogodišnjeg strateškog plana saradnje UN i Crne Gore tj. UNDAF (eng. UN Development Assistance Framework). Skupu je prisustvovalo više od 40 predstavnika relevantnih entiteta kao što su preduzeća, NVO, univerziteti, studentske organizacije, udruženja preduzetnika, lokalne zajednice, itd. Obje radionice pod nazivom „Novi glasovi” zasnivale su se na naprednoj metodi dugoročnog planiranja kako bi se došlo do mišljenja i ideja građana o budućnosti Crne Gore. Kreiran je i unaprijeđeni instrument za anketiranje, čiji je sadržaj proistekao iz konsultacija o ciljevima održivog razvoja za period nakon 2015. godine, pristupa zasnovanog na ljudskim pravima, kao i iz preliminarnih podataka iz analize za Crnu Goru, koja je prikazala podatke o ključnim socijalnim i ekonomskim indikatorima. Savremena metoda dugoročnog planiranja, temelji se na principima interaktivne igre kako bi podstakao dijalog među učesnicima. Na osnovu jednostavnog modela u kojem se koriste kartice i žetoni kako bi se nečemu pripisao poseban značaj, došlo se do znatnog broja ideja o izazovima, šansama, akterima, aktivnostima i vrijednostima koje će imati uticaj na Crnu Goru u godinama koje slijede.
1
PRISTUP PREDVIĐANJA
Riječ je o instrumentu koji se često koristi prilikom planiranja i izrade strategija i politika. Krenuvši od premise da pristup orijentisan prema budućnosti može biti od pomoći kod proaktivnog planiranja, izrade strategija i politika, predviđanjem se unapređuju kapaciteti organizacija, zajednica i vlada za otpornost, povećava se stepen agilnosti u vrijeme promjena i podstiče sposobnost da se prebrode neizvjesnosti. Metode zasnovane na saradnji i predviđanju, kao što su ovakvi unaprijeđeni instrumenti, pomažu organizacijama, zajednicama i vladama da promisle i oblikuju moguće izazove i šanse tako što će iskoristiti lokalno viđenje nacionalnih, regionalnih i globalnih pitanja. U krajnjem, ovim se omogućava da se kreativni dijalog, mašta i kritičko promišljanje onoga što može da slijedi transformišu u izvodljive ideje, koje su sastavni dio dobrog upravljanja i održivog razvoja. Iako se u procesima planiranja i izrade strategija i politika mahom koriste podaci, modeli i konsultacije, ovaj pristup proširuje opseg analize tako što se oslanja na identifikaciju „slijepih tačaka“ u budućnosti, novih pitanja, ključnih neizvjesnosti i neouobičajenih šansi.
nova pitanja
slijepe tačke
ključne neizvjesnosti neuobičajene šanse
2
SAVREMENA METODA DUGOROČNOG PLANIRANJA
Koncentrisan na utvrđivanje prioriteta, ovaj instrument je osmišljen sa ciljem da učesnicima radionica pruži dodatnu dubinu i razumijevanje trendova i novih pitanja koja oblikuju budućnost Crne Gore. Namijenjen je za rad u grupama od troje do petoro učesnika, a oslanja se na dinamiku međusobnog smjenjivanja, kako bi se podstakao razgovor o konkretnim poljima: šansama, izazovima, akterima, aktivnostima, vrijednostima i „džokerima” odnosno novim pitanjima. Sadržaj svake od kategorija je unaprijed zadat, osim džokera tj. novih pitanja, koja predlažu sami učesnici. Učesnicima je omogućeno i da u svakom krugu koriste prazne kartice. Nakon što izaberu određenu karticu — recimo onu na kojoj piše „društvene inovacije” a koja pripada kategoriji šansi — svako od učesnika ukratko ostalima objašnjava svoj izbor. Potom učesnik postavi žeton (crveni, žuti ili zeleni) na izabranu karticu, kako bi se vizuelno predstavila ili vjerovatnoća ili značaj koji se pripisuje (veliki, srednji ili mali).
3
Pošto su učesnici dva puta primjenjivali ovaj instrument, prijepodnevna sesija na obje radionice se fokusirala na „vjerovatnu” budućnost Crne Gore do 2021. godine, dok se popodnevna bavila „željenom” budućnošću Crne Gore do 2030. godine. Navedene godine se poklapaju sa krajem sljedećeg strateškog dokumenta UNDAF (2021) i rokom Ciljeva odr. razvoja (2030). Učesnici su počinjali prijepodnevnu sesiju tako što su birali šanse, izazove, aktere, aktivnosti, vrijednosti i džokere tj. nova pitanja. Popodnevne sesije su počinjale raspoređivanjem vrijednosti, šansi, aktera, aktivnosti, džokera tj. novih pitanja i izazova.
Savremena metoda dugoročnog planiranja će biti postavljena na onlajn platformu, koja će koristiti rezultate obje radionice „Novi glasovi“. U cilju kreiranja prilika da se prikupi što veći broj ideja od velikog broja „novih glasova“, platforma će biti puštena u rad krajem septembra, 2015. Godine, i omogućiće jedan sasvim novi način da Sistem UN u Crnoj Gori uključi partnere u izradu svog novog petogodišnjeg plan. Za više informacija o onlajn platformi, pratite @UN_Montenegro na Tviteru.
4
REZULTATI
Obje radionice su imale za rezultat preko 480 jedinstvenih tačaka podataka, koje prikazuju redoslijed prioriteta koji su utvrdili učesnici kad je riječ o ključnim aspektima budućnosti Crne Gore. Podaci su dobijeni tako što su: 1)učesnici dobili tabele u kojima je trebalo da bilježe kako su postavljali kartice, žetone i detalje u vezi svake kartice, 2) facilitatori, koji su bili dodijeljeni svakoj pojedinačnoj grupi, evidentirali postavljanje kartica i bitne teme razgovora u grupi, 3) facilitatori radionice bilježili postavljanje kartica i žetona. Tabele sa podacima o četiri glavne kategorije — prilike, izazovi, akteri i vrijednosti - mogu se naći na adresi: http://bit.ly/1G5s5Hn
5
Slika koja slijedi je vizuelni prikaz svih kartica koje su učesnici izabrali, a koje predstavljaju šanse (zelene), izazove (crvene), aktere (žute) i vrijednosti (plave). Na osnovu istog rasporeda boja kao kod kartica, u ovom prikazu je svaka radionica („Glasovi mladih” i „Glasovi stručnjaka”) prikazana kao centralna tačka, kako bi se prikazali odnosi i veze između četiri glavne kategorije. Pri dnu kruga, koji je organizovan po abecedi, može se vidjeti da je jedna od najpopularnijih kartica bila ona na kojoj je pisalo „mladi”. Ova kartica je tokom obje radionice iskorišćena i u kategoriji šansi i u kategoriji aktera, što pokazuje ukupni naglasak stavljen na mlade. Učesnici radionice „Glasovi stručnjaka” su češće mlade navodili kao aktere.
6
PRILIKE
Ove dvije slike prikazuju kartice iz kategorije „šanse“ koje su učesnici odabrali. Boje predstavljaju vrijednost žetona, što je označeno cr venom, z e l e n o m i ž u to m l i n i j o m . Debljina svake linije predstavlja ukupni stepen uticaja, na osnovu žetona koji su postavljeni na svaku pojedinačnu karticu, nakon što su svi učesnici redom dobili priliku da postave karticu i žeton za svaku od kategorija. Ono što se ističe na slikama je broj crvenih žetona, naročito onih koje su postavili učesnici radionice „Glasovi stručnjaka“ (u nastavku).
Ukupno gledano, bilo je mnogo sličnosti u tome kako su učesnici dvije radionice vidjeli šanse za budućnost Crne Gore. Kartice na kojima je pisalo „mladi“, „ z a p o s l e n o s t “ , „ p o l i t i č ke promjene“, „pristup znanju“, „ u k l j u č i va n j e g r a đ a n a “ i „obnovljiva energija“ su ocjenjivane kao veoma značajne. Bitna razlika između ove dvije grupe bila je u tome što su se učesnici radionice „Glasovi stručnjaka“ fokusirali na „infrastrukturu“(desno).
7
IZAZOVI
Učesnici obje radionice su smatrali da su značajni izazovi: zaposlenost, političke promjene, održivost i kriminal. Učesnici radionice „Glasovi mladih“ (desno) su kao ključne izazove vidjeli: obrazovanje, društveni konflikt i mentalitet. Iako je Evropska unija samo jednom stavljena u kategoriju izazova, pripisan joj je veoma visok stepen uticaja. Društvena inkluzija se pojavljivala više puta i pripisan joj je jedan od najvećih stepena uticaja.
Učesnici radionice „Glasovi stručnjaka“ (lijevo) su vidjeli siromaštvo i apatiju kao dva najuticajnija izazova. Ovi učesnici su infrastrukturu, koja se više puta javljala kao šansa, takođe vidjeli kao značajan izazov. Iako se održivost više puta javljala kao ključni izazov, nije joj pripisan veliki značaj. Tokom ove radionice učesnici su kao izazov naveli i ekstremizam.
8
AKTERI
Učesnici obje radionice smatrali su građane akterima koji mogu imati veliki uticaj na budućnost Crne Gore. Po mišljenju učesnika radionice „Glasovi mladih“ (lijevo), Evropska unija je ključni akter, mada je mnogim drugim relevantnim akterima uključujući medije, Skupštinu, opštine, djecu, studentske organizacije, profesionalna udruženja i privatni sektor pripisan veći uticaj. Univerziteti su više puta pominjani, ali im je pripisivan mali stepen uticaja.
Učesnici radionice namijenjene stručnjacima vidjeli su mlade kao veoma uticajnog aktera, kojem je više puta pripisivan visok stepen uticaja. Inovatori su za stručnjake takođe predstavljali ključnog aktera. Neko od učesnika je kao aktera uvrstio „slobodne mislioce” i toj kartici je dodijeljen umjeren stepen uticaja. Iako su stručnjaci izabrali Evropsku uniju kao ključnog aktera, dodjeljivan joj je nizak stepen uticaja.
9
VRIJEDNOSTI
Posvećenost radu, održivost i nediskriminacija predstavljali su najznačajnije vrijednosti po mišljenju mladih (desno), sa čime su se stručnjaci uglavnom slagali (oni su nediskriminaciju odabrali samo dvaput i pripisali joj nizak stepen uticaja). Nepotizam, koji naravno nosi negativnu konotaciju, više puta je biran i pripisivan mu je visok stepen uticaja. Kod učesnika radionice za mlade, nijedna od najznačajnijih vrijednosti nije bila negativna, a samo je materijalizmu, koji je izabran samo jednom, pripisan visok stepen uticaja.
Ukupno gledano, stručnjaci (lijevo) su češće od mladih navodili negativne vrijednosti, naročito u kontekstu vjerovatne budućnosti Crne Gore (do 2021 .godine). Stručnjaci (lijevo) su veliki značaj dali slobodi, koju su i mladi odabrali tri puta, ali joj nijesu pripisali veliki značaj. Iskrenost, mir i dostojanstvo su mladi odabrali samo po jednom, ali je svakoj od ovih vrijednosti pripisan visok stepen uticaja.
10
AKTIVNOSTI
Od učesnika se tražilo da povežu aktivnosti sa akterima, šansama i/ili izazovima. U vizuelnom prikazu koji slijedi, aktivnosti su poređane po učestalosti idući slijeva nadesno, uz sjenčenje i različite veličine slova. „Stvarati“ je bila najčešće odabirana aktivnost, korišćena na različite načine u odnosu na razne aktere i šanse:
“sa mladima, poslovanjem i novim idejama” “sa obrazovanjem i djecom”
“studentske organizacije”
POKRENUTI
POVEZATI INVESTIRATI
STVORITI
FINANSIRATI
INOVIRATI FINANSIRATI
KONTROLISATI
PROMOVISATI
FORMIRATI
SPECIJALIZOVATI
“platforma za saradnju” “dijalog među opštinama” “veza između djece i radnih navika”
11
PODRŽATI PROIZVESTI
IZRADITI
ORGANIZOVATI
“obrazovanje”
ZAŠTITITI
“kako bi građani bili ekonomski jači”
DŽOKERI Budući da je „promišljanje novog“ jedan od najznačajnijih aspekata savremene metode dugoročnog planiranja, džokeri, ili nova pitanja koja se tek pojavljuju, pružaju priliku za promišljanje nepoznanica, ključnih neizvjesnosti i neuobičajenih prilika. Učesnicima je dato nekoliko lokalnih i regionalnih primjera džokera: zemljotres iz 1979. godine, skorašnje klizište na glavnom putu ka primorju, nemiri u Makedoniji, grčka ekonomska kriza i povećanje populacije meduza koje počinje da utiče na ribarstvo u Jadranskom moru. Kada je od učesnika traženo da osmisle džokere, od njih je zapravo traženo da ospore svoje osnovne pretpostavke o vjerovatnoj (do 2021) i željenoj (do 2030) budućnosti Crne Gore. Koristeći se unaprijed zadatim kategorijama prilikom osmišljavanja džokera (ekonomski, ekološki, etnički, politički, vjerski, društveni i tehnološki), učesnici su došli do niza stvari i događaja koji bi mogli da imaju visok stepen uticaja, a koji odražavaju različite ideje u vezi sadašnjosti i budućnosti Crne Gore.
“Inkluzija Roma” “Ekonomski ciklus ekspanzija/krah” “Prijetnje Balkanu od strane ISIL-a” “Pronalazak nafte” “Povratak Jugoslavije” “Jeftina obnovljiva energija” “Politička previranja” “Obnavljanje radničke klase” “Terorizam” Mnogi džokeri, ako ne i većina njih, tiču se veoma uticajnih ekonomskih i političkih stvari ili događaja. Politički džokeri koncentrisali su se na uticaj kako željenih, tako i neželjenih promjena vlasti, dok su se ekonomski usredsredili na ekspanziju i krah. Tokom radionice sa stručnjacima, terorizam je navođen dva puta, uz konkretan primjer širenja uticaja Islamske države Iraka i Levanta (ISIL) u regionu.
12
Šta ljudi govore?
ŠTA LJUDI GOVORE
Nakon promišljanja željene budućnosti Crne Gore (2030), od učesnika se tražilo da sastave tzv. mikro-narative ili narativ u formi kratke priče, koristeći kao model razmjenu komentara kakva se odvija na društvenim mrežama. Prilikom oblikovanja građanskog dijaloga o željenoj budućnosti, učesnicima je data prilika da dodatno razmisle o svojim pretpostavkama i, što je možda i najvažnije, u svoju željenu budućnost uključe alternativne i/ili suprotne poglede. Kako bi željena budućnost bila relevantna i kako ne bi postala utopija, ovi scenariji se moraju istražiti, provjeriti i analizirati sa različitih gledišta. Fotografije kreacija svake od grupa su dostupne na: http://bit.ly/1JOOrVm.
13
PREDSTAVA O BUDUĆNOSTI
Prije početka svake sesije, učesnici su prolazili kroz uvodnu vježbu predviđanja koju je osmislio dr Džim Dejtor (Jim Dator). Tu se od učesnika traži da razmisle o svojim pretpostavkama o onome što slijedi. Od njih se u dva navrata traži da odaberu metaforu koja najbolje oslikava njihovu “predstavu o budućnosti.” Vožnja na „toboganu smrti” (eng. Rollercoaster) bila je prva metafora, koja podrazumijeva budućnost koja je već određena. Druga je “vožnja kajakom niz rijeku”, što podrazumijeva primjetnu struju kojom se može ploviti, ali samo uz ulaganje napora. “Jedrenje morem” bila je treća metafora, koja podrazumijeva budućnost koja je otvorena i koja se ostvaruje kroz svjesno djelovanje. Poslednja metafora je “bacanje kockica”, što podrazumijeva budućnost kojom u potpunosti dominira slučaj.
ODLUČENE
vožnja “toboganom smrti”
BUDUĆNOSTI
vožnja kajakom niz rijeku
jedrenje morem
SLUČAJNE
bacanje kockica
Većina učesnika se odlučila za “vožnju kajakom niz rijeku” ili “jedrenje morem”. Mladi su se, međutim, češće opredjeljivali za „tobogan smrti“, naročito kada je u pitanju bliža budućnost (2021). “Bacanje kockice” je odabrano tri puta i to samo na radionici za stručnjake. Ukupno gledano, većina učesnika nije mijenjala svoje metafore, pošto su razlike između sesija bile male, iako je „vožnja kajakom niz rijeku” odnijela neubjedljivu pobjedu nad „jedrenje morem”kada je u pitanju dugoročna budućnost (2030).
14
PREDSTAVA O BUDUĆNOSTI
Na slici iznad su odgovori razvrstani po radionicama (eksperti/mladi). Predstavljena je svaka od četiri metafore, što znači da su u nekom momentu sve četiri bile izabrane od strane nekog učesnika. Ovaj vizuelni prikaz takođe sadrži odgovore razvrstane po rodu, gdje je ženski rod obilježen plavom a muški zelenom bojom. Jedan učesnik nije ostavio informacije o svom rodu, što objašnjava ljubičastu liniju (od „stručnjaci“ do „rijeka“). Vrsta linije (puna ili isprekidana) označava dvije sesije: prva se ticala vjerovatne (2021), a druga željene budućnosti (2030). Pune linije predstavljaju 2021. godinu (vjerovatna), a isprekidane linije 2030. godinu (željena). Kao što je pomenuto na prethodnoj strani, mladi su bili daleko skloniji „toboganu smrti” kao metafori za budućnost, naročito kada je u pitanju bliža budućnost.
15
REZULTATI ANKETE Nekoliko dana po završetku obje radionice, učesnicima je poslat elektronski upitnik koji je sadržao pitanja otvorenog i zatvorenog tipa. Polovina učesnika svake radionice je poslala svoj odgovor, a u nastavku slijede četiri glavna pitanja koja se tiču predviđanja i savremene metode dugoročnog planiranja. Izričito se slažem
Slažem se
Neutralan/na sam
9%
Izričito se ne slažem
Savremena metoda dugoročnog planiranja pružila je sadržaj koji odražava realne izazove, šanse, aktere, aktivnosti i vrijednosti.
13% 4%
Ne slažem se
48%
26%
0 2.25 4.5 6.75 9 Savremena metoda dugoročnog planiranja pokazala se kao uspješna u promovisanju ravnopravnog dijaloga o budućnosti Crne Gore.
24 12 9 6 3 0
Savremena m e t o d a dugoročnog planiranja pokazala se kao uspješna u promovisanju ravnopravnog dijaloga o budućnosti Crne Gore.
18 12 6 0
Po završetku radionice bolje sam razumio/razumjela pristup predviđanja kao princip planiranja.
16
< &futureƒ
HACK
NEW VOICES FOR UN MONTENEGRO’S NEXT 5-YEAR PLAN
Hvala puno: Anici Anđelković, Eldijani Kalamperović, Balši Lubardi, Jeleni Miljanić, Mariji Novković, Jeleni Pajović, Milici Radonjić i Bojani Tomović na izvanrednom facilitiranju i pomoći sa prevođenjem! Ukoliko imate nekih pitanja u vezi informacija sadržanim u ovom izvještaju, molimo da kontaktirate Džona Svinija (John A. Sweeney): sweeney@eastwest.edu. Za dodatne informacije o sistemu UN u Crnoj Gori, molimo da kontaktirate Anu Dautović: ana.dautovic@one.un.org.