SAS DLA CRUSC 2005 1/2 by UNIUN LADINS VAL BADIA

2005 1

SAS DLA CRUSC LA VAL BADIA TRATAN L´ANN 2005

UNIUN LADINS VAL BADIA

Impressum Sas dla Crusc La Val Badia tratan l’ann 2005 nr. 29 Reg.Tribunal BZ nr. 3/72 Coordinaziun: Giovanni Mischì Impaginaziun: Mario Clara - www.madem.it Uniun Ladins Val Badia San Linert/Badia 44 39036 Badia Tel.0471/839800 - fax 0471/839960 www.ulvb.ladinia.net Stamparia: Ingraf / Auer Cronica dla Val Badia 2005 Tiradöra: 1.500 ejemplars Stampè cun n contribut finanziar de : Provinzia Autonoma da Balsan - Assessorat ala Scora y Cultura Ladina Regiun Trentino-Südtirol Cassa Raiffeisen Val Badia Chësta cronica vëgn inće sostegnida dai Comuns Corvara, Badia, San Martin, La Val y Mareo, a chi che al ti va n bel dilan. © Uniun Ladins Val Badia, 2006

Stimades leturies, stimà leturs, le compit prinzipal de n cronist é chël da cöie fora y documentè chi avenimënć tla vita de na comunité che podess avëi na relevanza inće por les generaziuns che vëgn do. Al documentëia porchël dantadöt cosses y fać dl presënt, de n presënt che passa te chël momënt ala storia. Le laûr dl cronist ne se lascia porchël nia despartì dal passè. Le presënt, le passè y la comunicaziun devënta insciö n conzet de basa por chësc laûr. Mo le laûr de n cronist é dantadöt n laûr che vëgn fat tl chît. Por na comunité él n arichimënt avëi porsones che se tol le tëmp y la bria da scrì sö ann por ann i avenimënć y i fać che determinëia la vita te na comunité. Le cronist cheriëia insciö na „fontana“, inće sce l’importanza de chësta gnarà pormò aprijada col passè dl tëmp. Le „Sas dla Crusc“ n’à nia l’ambiziun da ester na ’cronica model’, mo al é dessigü n contribut nia pice por ći che reverda la continuité de na documentaziun. Chilò laite ciàfon de vigni sort de informaziuns y anotaziuns (datrai, pol ester, inće massa monüdes o irelevantes) y al basta na platernada surafora por ćiafè atira na vijiun de ći ch’al é sozedü ti dodesc mëisc dl 2005 te chësc o chël paîsc. Al é porchël da rengrazié chilò dötes chësc porsones che à contribuì al’ediziun de chësc numer: te vigni paîsc dla valada unse la fortüna da avëi n cronist o na cronista che fistidiëia ia por l’ann da abiné adöm material y dal strotoré spo te na relaziun. Chisc cronisć n’à cun sües prestaziuns degügn bria da s’ascogne, al contrar: so laûr é na testimonianza de lian cun so paîsc y inviëia

la jënt a se fà, adöm a d’ëi, pinsiers y a valuté, a destanza da n ann, les cosses cun plü ogetivité y neutralite. Da dì él inće che n cronist ne sciafia nia da laurè sce al ne vëgn nia daidé: al adora le sostëgn dles uniuns y dles lîes, al adora jënt che i dà informaziuns, al adora dantadöt la colaboraziun de chi dl post. La cronica é porchël le früt de n gröm de porsones... y chësc porta pro che tres de plü s’identifichëia cun le „Sas dla Crusc“ sciöche inće n pü ‚süa’ cronica. Le miù paiamënt por n cronist é spo sambëgn la reconescënza di leturs. Porchël periunse inće chësc ann indô da cumprè la publicaziun y dala aconsié inant: chi che cumpra la cronica dà inće n contribut a sostignì y a valorisé l’ativité dl’Uniun Ladins Val Badia. Y de chësc dijunse bele danfora n fort dilan!

Werner Pescosta (Presidënt U.L.V.B.)

Giovanni Mischì (Coordinadù)

N ann rich de iniziatives e de proieć realisà dala Uniun di Ladins dla Val Badia Cun sodesfaziun arati de podëi dì che l’ativité portada inant tratan l’ann 2005 dai mëmbri dl consëi dla Uniun di Ladins dla Val Badia à indô n iade dè n contribut concret al sostëgn y al svilup dl lingaz y dla cultura ladina: cinch é stades les publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é intratan bele arjignades da podëi stampè tl 2006. Danter l’ater s’à la Uniun inće cruzié de mëte a jì deplü manifestaziuns frecuentades da n publich numerus y interessè. Le contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat por la Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma de Trënt y Balsan, dla Cassa Raiffeisen Val Badia y da pert di Comuns é dessigü stè de valüta por la Uniun che à insciö podü realisé so program, mo an ne dess nia se desmentié döt le gran laûr che i aconsiadus à fat debann ti dedican tröp tëmp lëde ala realisaziun de idees y proieć che an à aratè dërt da portè inant. Sciöche vigni ann, àn ćiarè de tignì tler dan dai edli chës finalitês che é bele preodüdes dal statut dla Uniun: al é gnü portè inant la cultura y le lingaz a vigni livel, tignin cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn. Insciö àn ćiarè da publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè da na pert chi che vëgn lić da jënt plü de tëmp. Pro les manifestaziuns àn sambëgn inće ćiarè de acontentè pici y gragn: al é gnü metü a jì na festa dër garatada por i 20 agn dl’Uniun Bal Popolar, al é gnü sostignì l’organisaziun de conzerć y de teatri. I punć indicà chilò dessot dess ilustré plü tl menü le program realisé. PUBLICAZIUNS NÖIES: Cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“ por l‘ann 2004 La cronica dla Val Badia “Sas dla Crusc” por le 2004 é indô n iade chersciüda sides tla cuantité co tla cualité: cun bëgn 560 plates d’articui y de fotografies n’él gnü stampè indöt 1550 copies. L’ediziun 2005 é stada plü rica co mai de informaziuns da lì y de retrać da podëi ciarè: i avenimënć sozedüs tratan le 2004 ti paîsc dla Val Badia é gnüs scrić sö y documentà dër avisa, por mirit di cronisć che à laurè cotan por l’arjigné ca indortöra. Buna é inće stada la colaboraziun di presidënć y di scrivans dles uniuns dla valada: ëi à 4

metü a desposiziun dötes les informaziuns de chëres ch’al jô debojëgn por che le liber podess garatè sciöch’al alda. Le liber de cronica che é gnü fora ala fin de ma é spo gnü partì fora ćiasa por ćiasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü. Chësc sorvisc de gran valüta garantësc vigni ann la destribuziun capilara dl liber che à ciafè pro tröpes families n valur da coleziun.

Lezionar dles domënies y di santus por l’ann B: Tratan l’ann 2005 s’à Siur Iaco Ploner, curat da La Val y Tone Gasser da San Martin cruzié de mëte adöm le Lezionar dles domënies y di santus por l’ann B, do ch’ai â bele ti agn passà chirì adöm y fat les traduziuns di tesć por i Lezionars dl ann C y dl ann A. Ara se trata de n liber por le festejamënt dla mëssa dles domënies y di gragn santus dl ann de dlijia. Al contëgn dötes les perts variables che möda da domënia a domënia: les antifones, les oraziuns, les letöres y i salms. Ći che gnô dal 1987 inant ćina incö dè inant sön plates lëdies é śëgn finalmënter lié adöm te n bel liber. Al é da s’audè che chësc liber ne vëgnes nia ma adorè te dlijia, mo ch’al röies inće tles mans di leturs y de chi che s’un tol sura dla zelebraziun dla liturgia dla parora. Al é n liber che ne dess nia manćé tles families che tëgn ćiamò alalt la parora de Dî y le dé dl Signur. L‘Uniun Bal Popolar dla Val Badia complësc 20 agn. Storia dles festes da bal y dla tradiziun dl balè tla Val Badia En ocajiun di 20 agn dala fondaziun dl Bal Popolar dla Val Badia à la Uniun di Ladins, che â inlaôta dè la sbürla por

mëte sö chë uniun, orü dè fora n pice liber olach’al vëgn cuntè da öna na pert la storia dl bal popolar dla Val Badia y dal’atra inće chëra dles festes da bal y dla tradiziun dl balè che à raîsc dër sotes tl tëmp passè, denanch’al gniss metü sö na uniun aposta che se dess jö cun chësta pert particolara dla cultura. Al é dessigü le pröm liber tles valades ladines che porta certes informaziuns sura la storia y la tradiziun dl balè y cür de chësc vers na locia ćiamò daverta. Ajënda por i mituns dles elementares. Ann de scora 2005/2006 Inće por chësc ann de scora 2005 – 2006 à l’Uniun di Ladins dla Val Badia – cun l’aiüt de scolars y maestri – metü adöm l’ajënda che ti é gnüda partida fora a düć i mituns dles elementares. L’ajënda é gnüda abelida cun dessëgns fać da mituns y mitans dla scora elementara d’Al Plan y é deventada plü interessanta por les tröpes notes y ćianties, en pert bele conesciüdes y en 5

pert daldöt nöies, che é gnüdes inserides danter i dessëgns y les lercs por les anotaziuns. N dilan particolar ti va ai auturs y ales auturies dles ćianties y a düć i maestri y mituns che à daidé mëte adöm l’ajënda! Liber d’acompagnamënt ala pröma comuniun Le sföi por les incuntades danter geniturs, insegnanć y mituns che va ala pröma comuniun laurè fora provisoriamënter tl 2004 da Magdalena y Tone Gasser, cun i dessëgns de Manuela Dasser, é intratan gnü integré y adatè aladô dles indicaziuns di proi y di insegnanć de religiun. Le sföi é restè partì sö te döes pertes: öna por i mituns y öna por i geniturs y insegnanć che mëss arjigné cà i mituns al sacramënt dla pröma comuniun. Le material n’é ala fin nia gnü lascè stampè da na stamparia, deache i insegnanć s’à damanè de podëi ciafè les plates te mapes da aneles por podëi scinacajo injuntè zënza problems plates de laûr o val’ dessëgn. Porchël à i mëmbri dla Uniun stampè ćiamò n iade te ćiasa dötes les plates y les à metüdes tles 140 mapes che ti é gnüdes partides fora ai insegnanć y ai mituns.

Nosta Jënt - Porsones y personalitês dla Ladinia Do da zacotan d’agn ch’an s’â bele ponsè de dè fora n liber sura les personalitês dla Val Badia, éra gnüda a s’al dè che le material coiü adöm rovass ite tla publicaziun dal titul „Nosta Jënt“ dada fora dala Union Generela en colaboraziun cun les seziuns dles cin valades. A chësta manira él rové tl liber inće les personalitês dles atres valades ladines y porchël él deventè n’opera plü completa en confrunt a chëra ch’an â miné de dè fora tl pröm. Le liber é gnü publiché te trëi lingac: ladin (test plü lunch), talian y todësch (te na versciun scortada). PUBLICAZIUNS ARJIGNADES CA POR LA STAMPA TL 2006: Liber sura i larjëis dla Val Badia Le liber metü adöm da Giovanni Mischi cun i dessëgns y l’aiüt de Roswitha Asche é le früt de na inrescida daldöt nöia sura i larjëis che gnô bele zidlà ti pröms tëmps dla colonisaziun dla Val Badia, deache i bosć de lersc ê na buna combinaziun danter bosch y pastöra y la jënt da inlaôta podô insciö sfruté damì le terac. Do i bosć de lersc ia él na cultura dër

Liber sura le guant da zacan dla Val Badia

DAL GUANT DA ZACAN

a CHËL DA PAUR

Le liber scrit y metü adöm da Lois Trebo é naDA inrescida GUANĆ ZACAN plü sota sura la y DA PAUR tradiziun dl vistì la troht y le guant da zacan tla Val Badia. Dal momënt che chësta sort d’informaziuns n’é mai ćiamò gnüdes coiüdes adöm, jarà inće chësc liber a corì na locia tl’editoria ladina y daidarà tignì sö damì le recort de döta la tradiziun liada al guant da zacan ch’an vëiga al dédaincö tres plü dainré o scinacajo mâ plü te gaujiuns de demostraziuns folcloristiches. Lois Trebo

GUANĆ DA ZACAN y DA PAUR

ampla liada ala medejina de ćiasa: tröpes é les rezetes da arjigné cà unghënć, tês, mil y d’atres sorts de medejina tambëgn por tiers co por porsones da varì da de vigni sort de maraties. Na bela compëda de chëstes rezetes che gnô tutes ca tla Val Badia y che val’ porsona de tëmp â ćiamò inzai scrites sö te ćiasa, é gnüdes coiüdes adöm dal autur y reportades tl liber. Nia inultima vëgnel baié dles massaries che gnô tutes dandaìa da laurè te bosch y te ćiampoprè y ch’an ciafa apëna ćiamò al dédaincö. Inće de chësc vers se tràtera de mantignì altamo le recort de ći che ê y de ći che gnô fat plüdadî ti paîsc ćiamò autarchics dla Val Badia.

Uniun Ladins Val Badia

Film sön DVD dal titul „Vita da paur tla Val Badia“

Dui dessëgns fora dla seria de oramai 400 dessëgns realisada da Roswitha Asche por le liber „Larjëis“ che gnarà stampè tl 2006.

Les scenes fora dla vita da paur abinades sön n DVD é gnüdes filmades y metüdes adöm cun lezitënza y tröpa pasciun da Andrea Lanzi, n jonn de Cologne (BS) laureè de geografia y afasciné dala munt y dala vita rurala. Le stüde universitar y l’ann da soldà che ël à fat te Südtirol l’à portè plü dlungia a porsones che vir dötaorela amesa la natöra, coltivan i ćiamps por podëi spo racöie i früć ala fin dla buna sajun. L’autur à passè n valgügn agn, impröma te Vinschgau y spo a Pliscia, na picia fraziun de La Pli de Mareo, daidan deplü paurs pro sü laûrs da vignidé. Tratan le tëmp ch’al à 7

��

passè a Pliscia, canche le laûr Val Badia ti al cunzedô, àl documentè süa ativité da volontar, mo dantadöt inće i laûrs y la vita da paur che suravir dötaorela te n valgügn paîsc dla Val Badia tan co mai dominada dal bëgnester economich lié al turism.

Vita da paur tla Val Badia

��

Vita tlada paur

MANIFESTAZIUNS Y ATIVITÊS DESVALIES:

de Andrea Lanzi

Incuntada danter la Uniun di Ladins y rapresentanć dl’Université da Porsenù Ai 6 d’aurì s’à n valgügn rapresentanć dla Uniun di Ladins dla Val Badia deboriada cun chi de Gherdëna incuntè cun la returia dl‘Université de Porsenù dr.a Franceschini por odëi sc’al foss na poscibilité da ciafè n scagn de ladinistica tl’Université de -Balsan-Porsenù. La chestiun ê de gran importanza por la

I rapresentanć dla Uniun di Ladins dla Val Badia, promoturia dl‘iniziativa, Giovanni Mischì y Lois Trebo, Rut Bernardi, rapresentanta dla Union di Ladins de Gherdëina, Otto Moling y Claudia Canins Egger rapresentanć dla Uniun Maestri Ladins, Toni Sottriffer y Theodor Rifesser ti à portè dant la proposta dl scagn de ladinistica cun dötes les motivaziuns che la Provinzia da Balsan podess avëi da l’istituì. Intratan él gnü valuté la proposta a livel politich aministratif y istituì le post che ti é gnü surandè al dr. Paul Videsott d’Al Plan de Mareo.

suraviënza y le prestige dl lingaz ladin, dantadöt dal momënt che tl’Université de Desproch, olache le lingaz gnô coltivé ćina dan da püch a livel universitar, ne ti vëgnel plü dè püćia o degöna lerch. A Padova à le ladin inće mâ n’importanza secondara. Por deplü é le ladin da ćiasa tles Dolomites y nia jö por la Talia o tl’Austria. N scagn de ladinistica a Porsenù é inće important por ch’al sides te n dagnì porsones cualificades che pois surantó posć tl ćiamp dl insignamënt cun na certa competënza inće por le ladin, laûrs de traduziun, da scrì libri y articui ti folieć por ladin y n gröm d’atri laprò che à debojëgn de n renovamënt cuali-

tatif. Porchël é chëra di 6 d’aurì dessigü stada na incuntada storica che à por pröm portè pro ch’al gniss naôta tignì por i studënć zacotan de cursc de ladin – badiot y gherdëna – y por secundo invié ia l’istituziun concreta de n scagn de ladinistica. Riuniun anuala di cronisć dla Val Badia Ai pröms de jügn, püć dis do ch’al é gnü fora la cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“, él gnü tignì la reuniun anuala di cronisć. Tratan l‘incuntada él gnü baié dla publicaziun, al é gnü fat de vigni sort

I auturs dl liber de cronica „Sas dla Crusc“ en gaujiun dla reuniun anuala tignida a San Martin: (iadedô dmc) Mario Clara, Carlo Plazza, Renato Paratscha, Giovanni Mischì, Sepl Comploj, Elisabeth Penazzi, Tone Gasser; (dant dmc) Werner Pescosta, Iaco Rigo, Cristina Zingerle y Giuvani Pescollderung. Sön le retrat màncel Sara Planatscher, Ulrike Vittur y Walter Castlunger.

de conscidraziuns y valuté sciöch’an podess s’astilé da fà ćiamò n vare inant por ći che reverda dantadöt la cualité di articui y dl liber en general. Al é gnü baié dla grossëza dl liber che é oramai rovada al limit cun passa 560 plates. Ti agn che vëgn messaràn dessigü se conzentrè ćiamò deplü sön la cualité dla publicaziun, ciaran ch’ara ne devëntes nia ćiamò plü grossa, inće deach’ara devënta incompra da ti ćiarè y da platernè laìte. Pro na buna cëna à spo i cronisć passè deboriada na sëra plajora che dëida cherié chël spirit de grup de chël ch’ara va debojëgn por le bun garatè de na publicaziun sciöche le „Sas dla Crusc“. Iade cultural di mëmbri dl Consëi D’agost é n valgügn mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins dla Val Badia

jüs a Bregenz a ti ciarè ala rapresentaziun dl “Trobadour” de Giuseppe Verdi. Sön trù s’ài archité a ti ciarè al convënt de Stams fondè por la sopoltöra di grofs de Tirol che ti scincâ tres indô scioldi y avëis, che i conventuai periass por ëi y por süa anima tan dî che le convënt ess esistì. Insciö min âi de s’assiguré la vita eterna te paraîsc. Al dédaincö é Stift Stams dantadöt conesciü por les cater scores de prestige che alda pro le convënt. I 7 aconsiadus dla Uniun che à tut pert a chësc iade cultural à inće albü l’ocajiun de jì a Höchst (nia dalunc da Bregenz) a ti ciarè ala bela dlijia de St. Johann, pro chëra che Augustin Valentin da Cialaruns de Badia (spo residënt a Porsenù) à realisé i confescionai y i trëi altà.

Tone Gasser, Ulrike Vittur, Michi Vittur, Werner Pescosta, Maria Trebo, Giovanni Mischì y Irene Clara a Höchst, dlungia Bregenz, en gaujiun dl iade cultural metü a jì d’agost 2005.

SOSTËGN A CORS Y GRUPS MUSICAI Sostëgn tecnich y finanziar por la publicaziun dl CD „Al é gnü dé – Morgenlicht“ Le CD “Al é gnü dé – Morgenlicht” contëgn ćianties originales componüdes da Ludwig Rindler cun l’aiüt de sü scolars dla 5a tlassa dla scora elementara da La Pli dl ann 2003/2004. Les ćianties à sciöche tema la pröma comuniun y é gnüdes tutes sö inće por todësch a na manira ch’al pois tres le CD gnì a s’al dè n lian danter scolars dla Val Badia y scolars todësc dles valades vijines. Laprò él inće gnü tut sö mâ l’acompagnamënt strumental dles ćianties por che iinće i mituns de d’atri pois ćiantè les ćianties. Le proiet é gnü laurè fora y invié ia da Ludwig Rindler cun le sostëgn tecnich y finanziar dla Uniun di Ladins dla Val Badia y de d’atri. Sostëgn tecnich y finanziar por la publicaziun dl CD „Dai cörs na melodia“

a melodia es y melodies ladines

,35

,46

,50

,23

,25

,22

3,05

,20

,32

,18

,07

,35

,33

,25

Recording Pezzei Hubert Gstang 11 I 39030 Lungiarü (BZ) Tel. Fax 0474 590105 Handy 339 5042083 www.pezzeirecords.it

Ćianties y melodies ladines

Le CD „Dai cörs na melodia“ é n proiet invié ia da Hubert Pezzei da Lungiarü cun l’aiüt y la colaboraziun de

deplü grups musicai dla Val Badia che à componü y tut sö indöt 13 ćianties originales cun le test ladin. La Uniun di Ladins à cun sü mesi tecnics contribuì da arjigné ca y stampè i placać y i jorantins de retlam por la presentaziun y à sostignì le proiet finanzian na picia pert dles spëises de produziun. Festa por i 20 agn dl’Uniun Bal Popolar Val Badia De setëmber à la Uniun di Ladins surantut de organisé cun l’aiüt dl presidënt dl’Uniun Bal Popolar Val Badia y n valgügn de sü colaboradus na manifestaziun da bal de dui dis por i 20 agn dala fondaziun dl grup de bal popolar. Dl 1985 â la Uniun di Ladins dè dantadöt n contribut organisatif y finanziar por daidé mëte sö la uniun nöia por la Val Badia y concretamënter êl spo stè Adalbert Piccolruaz de Badia y de Bruno Pizzinini da La Ila che s’â cruzié. Dedô é les döes uniuns jüdes vignöna do so tru rovan indô adöm do 20 agn y organisan deboriada la manifestaziun iubilara tla Ćiasa Runcher a San Linert de Badia. La sabeda, ai 17 de setëmber, él spo gnü presentè le liber dè fora por l’ocajiun y mostrè fotografies fora dl album dla Uniun Bal Popolar. Dedô él gnü tignì n gran bal davert a düć, animé dai balarins dla Val Badia y dai compagns dal Friul y da Auer. La domënia ai 18 él spo gnü tignì na bela mëssa zelebrada da siur degan y ćiantada da n cuartet da San Martin (Monica, Rosamunde, Iarone y Tone), denant che passè ala manifestaziun ofiziala olache bëgn 10 grups da bal da dötes les valades ladines y dal Friul à intrategnì le publich numerus cun sü bai 11

N valgĂźgn momĂŤnÄ&#x2021; tratan la manifestaziun ....

tradizionai. Inanterìte à i „Jobleri da La Pli“ sonè melodies popolares che à alisiré le program y ti à dè la poscibilité a chi che â vöia da balè y trà n valgügn salć. Incuntada danter cronisć dla Val Badia y chi de Süd- y Nordtirol

La domënia, ai 25 de setëmber, s’à Giovanni Mischì y la Uniun di Ladins dla Val Badia cruzié da mëte a jì a San Martin l’incuntada anuala di cronisć de Tirol (“Tiroler Chronistentreffen”), olach’al é rové adalerch 25 cronisć de Süd- y Nordtirol, le diretur dl Archif Provinzial dr. Nössing y süa colaboradëssa Margot Pizzini che s’à cruzié de ti menè fora l’invit y le program ai cronisć. Sön le program dl danmisdé êl preodü deplü intervënć: le dr. Nössing à splighé l’organisaziun y le funzionamënt dl Archif Provinzial y dè stlarimënć sura le sostëgn che ti vëgn pité ai cronisć de döt Tirol. Laprò àl inće splighé y recordè ći che é important y ći che alda pro le laûr da cronist. Hugo Valentin, presidënt dl Istitut Ladin “Micurà de Rü” à portè dant deplü chestiuns che reverda i Ladins dles Dolomites y à baié dl’ativité dl Istitut Ladin. Hilda Pizzinini, presidënta onorara dla Generela, à splighé l’impëgn de chësta Uniun y dles seziuns de valada por mantignì l’unité culturala y linguistica danter les valades ladines storiches. Werner Pescosta à te so intervënt fat n ressumé di svilups storics y portè dant i debojëgns al dédaincö dla mendranza ladina, por ch’ara pois mantignì sides l’unité culturala, mo inće döta la varieté che desfarenziëia les valades ladines öna dal’atra. Ulrike Vittur à cuntè dl svilup dla cronica y dl’ativité di cronisć tles va-

lades ladines. Ara à portè dant contignüs y carateristiches dl “Sas dla Crusc” y dl “Calënder de Gherdëina” che reporta oramai por tradiziun informaziuns sura i avenimënć dl ann da denant, sozedüs tla Val Badia y te Gherdëna. La discusciun é gnüda portada inant pro marëna sön le Lüch de Vanc. Domisdé é la manifestaziun jüda inant cun la vijita dl Museum Ladin.

I cronisć de Tirol cun i rapresentanć dla Uniun di Ladins y dl Istitut Ladin „Micurà de Rü“.

Rapresentaziun dl teater dal titul „I cin’ moschetiers dl Sela a la inrescida dl ladin perfet“ A La Ila tl gran salf dla Ćiasa dla Cultura él gnü metü a jì la pröma rapresentaziun dl teater dal titul “I cin moschetiers ladins a la inrescida dl ladin perfet”. Le toch de teater, scrit y menè ite da Simon Kostner y Daria Valentin por le concurs scrit fora dala Uniun Ladins dla Val Badia dl 2002 por cunt dla Union Generela à do da deplü agn podü gnì portè dant sön palch. Al é dessigü stè öna dles manifestaziuns plü rapresentatives danter la linia de manifestaziuns ch’é gnüdes metüdes a jì por i 100 agn dala fondaziun dla “Union Ladina” dl 1905 a Desproch. 13

I protagonisć dl teater “Badia”, “Gherdëna”, “Fascia” y “Fodom” invochëia le gran salvan por le damanè do n consëi coch’ai podess fà da salvè le lingaz ladin dal’estinziun.

Gnanca la tofla scrita dai antenać ne po daidé inant da ciafè na unité ladina... Le gran “Ret” ti dà ai ladins la soluziun de sü problems ...

Le teater é gnü insigné ite cun gran savëi y paziënza da Simon Kostner y Irene Zingerle y cun l’aiüt de Hilda Pizzinini. La dificolté n’é dessigü gnanca stada picera por i aturs che gnô da dötes les 5 valades ladines a jobelnè la presentaziun tetrala vignun tl idiom de süa valada. Le spetacul teatral à proieté tl presënt la situaziun tles valades ladines dles Dolomites che sarà tl 2046. I personaji 14

prinzipai à propi inom “Badia”, “Gherdëna”, “Fascia”, “Fodom” y “Ampëz” y â sön paladina inće sües fómenes. Düc deboriada proi da ciafè na soluziun di problems dla mendranza ladina chirin l’unité tles devergënzes che indeblësc tres deplü i ladins. I ómi dla politica n’é nia por na unité ladina, gnanca canch’ara se trata de na unité culturala;les porsones scëmples azeta scialdi passivamënter ći che vëgn fat fora plü alalt. Ai protagonisc dl teater ti tómel ite da jì sön la piza dl Sela a damanè do n consëi al gran “Ret”. Mo le gran “Ret” n’é tla finada nia ater co na porsona sciöche tantes che sa indere da ti aconsié che la miù soluziun por tignì adöm la mendranza é che düc sü componënć tëgnes adöm y tires la corda dl medémo vers.

De dezëmber à la Uniun di Ladins ćiamò tut pert al „marćé dl liber“ metü a jì en colaboraziun cun l’Istitut Ladin „Micurà de Rü“ y stlüt jö l’ativité cun na reuniun ti ultims dis dl ann olach’al é spo gnü fat le bilanz de döt ći che é gnü realisé tratan le 2005. Ia por l’ann s’à i mëmbri dla Uniun incuntè regolarmënter por mëte a jì manifestaziuns y por valuté man man i tesć y les publicaziuns che é gnüdes metüdes adöm y dades fora. Werner Pescosta Presidënt dla Uniun Ladins Val Badia

Indesc CALFOSCH ...........................................................................17 CORVARA .............................................................................63 LA ILA .................................................................................. 119 SAN ĆIASCIAN ...................................................................163 BADIA .................................................................................. 211 LA VAL .................................................................................273 LUNGIARÜ ..........................................................................315 ANTERMËIA ........................................................................365 SAN MARTIN ......................................................................399 RINA ....................................................................................457 AL PLAN ..............................................................................481 LA PLI ..................................................................................517 Lites comunales ..................................................................593

CALFOSCH

CALFOSCH • Cristina Zingerle

Ćiasa de Iocl L’ann 1845 él nasciü te chësta ćiasa l’ prof. Tita Alton. Tita Alton à studié romanistica a Porsenù, a Trënt y a Desproch. Al à insigné a Trënt, Praga y Viena. A Rorëi él stè diretur dl ginase, olache al é gnü copè l’ann 1900. L’ prof. Tita Alton ê n ladin apascionè che aconsiâ de adorè indlunch l’ lingaz dla uma, l’ ladin. Te süa vita àl scrit tröp sön la storia y l’lingaz ladin y rimes sön stories de liëndes y saghes ladines. Ćiasa de Ric

CALFOSCH

INTRODUZIUN Sce an ćiara zeruch y chësc inće ma de n ann che é la meseria de 365 dis, spo se rëndun cunt che te chësc cürt tòch de tëmp él sozedü n gromun de cosses te paîsc y inće fora por l’monn. Por valgügn sarâl stè tëmp de ligrëzes y sodesfaziuns, por d’atri momënć crüdi de desplajëis y gran crusc. A pert de düć i conflić fora por l’monn é stà trëi dijessi n pü’ i avenimënć che à en chësc ann tuché n pü’ düć canć. I ùn metü man l’ann sot a gran scióch por la gran catastrofa dl südest dl’India che à portè a destruziun y mort de tröpa jënt. I atri dui avenimënć s’à verifiché tratan l’mëis de aorì: ai 2 de aorì dales 21.37 é passè a miù vita nosc Papa Jan Paul II che s’un é jü do che al s’â mostrè sciöche porsona sterscia y debla tl medemo momënt, sciöche Gejù Crist sön süa via Crucis. Al é stè l’ prüm Papa che à dan da 16 agn a Weissenstein baié te nosc bel lingaz ladin. Na gran impresciun odëi tan y tan de jënt che é rovada adarlerch a Roma por tó comié da Karol Wojtyla. L’terzo avenimënt é stada la lita dl suzessur de Papa Jan Paul II. Interessant da odëi y aldì sciöche düt l’monn aspetâ ert, a ödl fissé sön chël ćiamin, da chël che bel do dui dis de Conclave tla Capela Sistina, olache al ê rové adarlerch 117 Cardinai da düt l’monn, él jü sö l’füm blanch y defata dedô la publicaziun dl inom dl suzessur de Karol Wojtyla, l’ bavaresc Joseph Ratzinger. Scenò por nosc paîsc él stè n bun ann sënza catastrofes naturales. Nia me desmentié n’oressi dla jënt che me dëida dagnora cun informaziuns y retrać y me scusé bele danfora por les desmentianzes che chësta cronaca arà. MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN L’ann 2005 à portè te Calfosch tröc viadus, ma 1 n pêr à dit de scé dan da d’alté y 6 é stades les porsones che é passades a miù vita. Nasciüs: 8 é stades les piceres creatüres che à portè ligrëza tles families: 20.02.2005 Costa Matthias de Werner y Crazzolara Marlis 26.03.2005 Moling Silvia de Manfred y Schrott Priska 29.03.2005 Alton Nicole de Ramon y Cicchi Valentina 22.05.2005 Costner Andrè de Georg y Agreiter Mary 19.06.2005 Planker Marion de Martin y Pizzinini Christina 18.07.2005 Zöschg Jasmin de Rudolf y Pescosta Rachele 08.08.2005 Oberbacher Armin de Moritz y Dapoz Angela 19.12.2005 Mutschlechner Heidi de Arthur y Winkler Silvia Les mius aodanzes ai pici y a sü geniturs y che ai i dàis tröpa ligrëza. 18

CALFOSCH

Maridà: Ma 1 n pêr s’à scinché tartan chësc ann l’sacramënt dl matrimone: 28.05.2005

Costa Werner cun Crazzolara Marlis

Les mius aodanzes de fortüna y che Chël Bel Dî lasces garatè düć sü dejidêrs! Morć: 6 é stades en chësc ann les porsones che à tut comié da chësc monn. 21.02.2005 15.04.2005 26.08.2005 02.10.2005 29.11.2005 13.12.2005

Mutschlechner Nadja de 12 agn Dalponte Oberbacher Albina de 91 agn Castlunger Giovani de 77 agn Oberbacher Pizzinini Elfriede de 49 agn Oberbacher Giuvani de 76 agn Mutschlechner Pepi de 76 agn

Recordanzes: Nadja Mutschlechner * ai 05.06.1992 † ai 21.02.2005 L’ plö gran dolur che la Comunité da Calfosch à sintì en chësc ann por la pordüda de na porsona, é stada la mort dla müta de Arthur y Silvia dl Ju de Frara, la picera Nadja, che al eté de ma 12 agn é gnüda cherdada dal Signur a fà pert dla gran schira di angeli. Nadia é nasciüda ai 05 de jügn da familia de 3 mituns. T’en cil sarëgn éra gnüda tocada fora de nia dala burta maratìa dla meningite da chëla che i doturs n’é nia stà bugn da la salvé.

I la recordun sciöche müta dër ligherzina y dala bona lüna, che te chësc cürt tëmp sön la tera, a portè te tröc cörs tröpa y gran ligrëza. Ala â bel metü man cun la preparaziun al Sacramënt dla Crejima che ala ess ciafè da d’aisciüda. Ala lascia te n gran incherscimun la mama Silvia, l’ tati Arthur, la so y l’ fre, nenesc, lâs, berbesc y mëdes, düta la Comunité y tröc, tröc amîsc. Albina Dalponte Oberbacher * ai 22.11.1913 † ai 15.04.2005 Albina Dalponte Oberbacher é nasciüda sön l’Lüch dala Lega sciöche la plö vedla da gran familia de 11 mituns. Tl 1945 àla maridé Paul Oberbacher dl Marciun da Calfosch che sciöche müt plö vedl â suratut l’lüch. Albina à três daidé sön l’lüch da paur. Dala uniun cun Paul él nasciü trëi mituns y na müta. Tl 2000 àla 19

CALFOSCH

pordü so müt plö vedl Robert te na desgrazia y bel avisa n mëis dedô àla inće pordü l’om Paul a chël che àla ti â fat l’guern tl ultim tëmp, deache al â passè chësc

tëmp te let. Te süa vita àla três laûr è y ala é stada buna fina 2 mëisc dan morì. Ai 15 de aorì s’àla destodè ia por jì tl Rëgn dl Signur. Ala lascia te n gran dolur i dui mituns, la müta y la jëindra cun families. Giovani Castlunger * ai 16.02.1928 † ai 26.08.2005 Giovani Castlunger, conesciü sciöche Giovani dala Poza é nasciü ai 16 de forà dl 1928 sön l’Lüch dala Poza da familia de 8 mituns. Da jonn àl imparè l’ mistier da bocà a S. Laurënz tla bocaria Schifferegger. Dedô àl laurè três sciöche bocà a Balsan, Cortina y spo Corvara. Te süa vita ti âla scechè cun la sanité. Bel da tröc agn incà ne laûr âl nia plö da bocà, mo daidâ fà de te’ scüfs te ćiasa dai sciori pro les sorus Angela y Dorotea. Ai 26 de agost s’à Giovani indormedì tl Signur. Al lascia te n dolur fredesc y sorus cun families.

Elfriede Oberbacher Pizzinini * ai 30.07.1956 † ai 02.10.2005 Elfriede Oberbacher Pizzinini conesciüda sciöche Elfriede dl Tiscêre o miù sciöche Elfriede dala Posta, é nasciüda ai 30 de lugio dl 1950 sön Lüch dl Tiscêre da familia de 4 mituns. Do avëi rové la scola âla três laûrè tla posta y ala é ruvada a fà la direturia dl ofize da Calfosch. Ai 23 de setëmber tl 1995 àla maridé Vinzenz Pizzinini da La Ila. Da 3 agn incà éla gnüda confrontada cun na ria maratìa che ala n’é nia stada bona da superè. Ai 2 de otober s’l’ à l’ Signur cherdada a tò pert de sò rëgn. I recordun Elfriede sciöche porsona chîta, três pronta a daidé y dè consëis pro so laûr tl ofize dla posta. Ala lascia te n gran incherscimun l’om Vinzenz, dui fredesc y la só cun familia, la uma Rosa y l’pere Sepl. Giuvani Oberbacher * ai 16.03.1929 † ai 29.11.2005 Giuvani Oberbacher conesciü sciöche Giuvani dl Tiscêre é nasciü ai 16 de merz dl 1929 söl Lüch dl Tiscêre da familia de 5 mituns. Da jonn él jü jö Al Plan pro l’ Ties a imparè l’mistier da tistler. Tl 1965 àl maridé Gusta da Fistì de Badia y da chësta uniun él nasciü dui mituns. Al à fat sö na ćiasa da afité a sciori y bas ite àl fat fora na bercstot olache al laûrâ da tistler. Te süa vita él três stè dër sann. Ma

CALFOSCH

i ultimi 4 mëisc él passè da n spitol al ater. Ai 23 de otober s’âvel anunzié por to pert ala festa di iubilars de matrimone por festejè l’ bel aniversar de 40 agn de matrimone, mo la sanité ne l’à nia daidé y al n’à nia podü tó pert. Ai 29 de novëmber él gnü cherdè dal Signur a fa pert de sò rëgn. Al lascia te n gran dolur la fomena Gusta y i mituns Manfred y Otto cun familia. Pepi Mutschlechner * ai 04.09.1929 † ai 13.12.2005 Pepi Mutschlechner conesciü sciöche Pepi de “Grödnerjoch” é nasciü a Calfosch ai 04 de setëmber dl 1929. Te süa vita àl três laurè tl ćiamp dl turism, al à albü zacotagn d’agn la ostaria Cir sön Ju de Frara adinfit sciöche inće la ütia de Börz. Al s’à maridé y é jü a vire cun süa fomena a Roma. Da chësta uniun él nasciü döes mitans. Ultimamënter viôl a Gais y al n’è nia stè dî püre. Ai 13 de dezëmber, do cürta maratìa, s’l’ à l’Signur cherdè te so rëgn y sciöche al ê so dejidêr, él gnü sopolì te cortina a Calfosch dlungia süa uma Hil-

da che é morta tl 1999. Al lascia te n gran dolur les mitans Maria Luisa y Valeria cun families. SCOLA Dla scola saràl chësc l’ultimo ann che i podarà scrì. Bel da n pêr de agn él gnü stlüt la scola, i mituns va a Corvara a scola y porchël sarâl da lì tla cronaca da Corvara. La flama dla speranza che la scola podess n iade gnì indô daverta, s’à destodè en chël dé d’aisciüda, olache an aldî la vera de compresseri; al gnê spachè dassënn porfa fora dla scola na ćiasa dles uniuns.

Chësc fabricat che â n iade inom “Scola” à mudé denominaziun. Śëgn âl inom “Ćiasa dles uniuns” Ćiasa Tita Alton.

CALFOSCH

FESTA DLA PRÜMA S.COMUNIUN

SCOLINA

En la dumënia, ai 8 de mà él gnü tignì en chësc ann la Festa dla Prüma S.Comuniun de 7 mituns y mitans da Calfosch y Corvara chilò a Calfosch. I neocomunicandi adüm a sü familiars, amîsc y la comunité, é gnüs acompagnà te dlijia dal sonn dla müjiga da Calfosch-Corvara olache la S.Mëssa é gnüda ćiantada dai scolari. Do mëssa, tartan che ai pici ti él gnü tenü sö l’ gustè, à la müjiga da CalfoschCorvara tignì cun so bel sonn n pü’ de aurela cürta.

L’ann de scolina 2005/2006 à metü man ai 12 de setëmber ia a Corvara. I mituns da Calfosch scrić ite vëgn menà ia privatamënter dai geniturs. Deplö sura chësc argomënt él da lì tla cronaca da Corvara. GRUP DI JOGN Dl grup di jogn n’él nia tröp da scrì inće sce Siur Fonjo à cherdè adüm i jogn n pêr de iadi por sentades. Da alzè fora è l’aziun di 21 de jenà da fà la Via Crucis cun i chentli da Calfosch ia a Corvara. Por la festa da Pasca à i jogn metü a jì l’ora de adoraziun dla Velia dla jöbia Santa jö Oies. Chësc grup à inće dè n contribut por la formaziun culturala meton a jì na sëra de dias sura n iade tl Ecuador da pert dla referënta Karin Pizzinini che à cuntè esperiënzes y impresciuns sura chësc bel paîsc. Da d’altonn, três cun la referënta Karin Pizzinini, él gnü metü a jì na secunda sëra cun dias sura n iade tla Mongolia dl Sud – n iade fora por bosc, leć y stepes tl paîsc di nomadi. Por stlüj jö l’ann à i jogn organisé l’Rorate. SAN MICURÀ

I neocomunicandi adüm a Siur Fonjo y les maestres Michi y Silvia (d.m.c. Miribung Dominik, Canins Robin, Costamoling Daniel, Ferdigg Andrè Planatscher Nora, Costamoling Anna, Dellosto Debora).

L’dé de S.Micurà é na festa por pici y gragn mituns. Chësc dé, olache l’Gran Sant va a ciafè i mituns tles ćiases é n dé dër sintì, an ti l’vëiga ti ödli ai mituns. Düta la familia aspeta che al vëgnes scür y en chësc dé é i mituns scialdi

CALFOSCH

plö prosc y olga, sides a scola co inće a ćiasa, porćiodì che S.Micurà vëgn, tert o adora, ai ciafè. Al é bel da odëi che chësta usanza di 5 y 6 de dezëmber vëgn tignida inant y an spera che ala ne vëgnes nia tramudada te val’atra manifestaziun, chësc inće deache ala fej pert dla storia de nosc paîsc y de nosta valada.

Grup de ministranć che à ciafè l’ diplom adüm a Siur Fonjo, d.m.c.: Jennifer Pitscheider, Alexandra Pitscheider, Verena Clara, Alexa Alfreider, Miriam Rudiferia y Mirco Pitscheider.

I jogn à organisè San Micurà.

GRUP DI MINISTRANĆ Chësc grup, che é n grup dër vì, é inće en chësc ann gnü portè inant da Siur Fonjo che à albü tles mans l’organisaziun dl grup tan sterch y numerojo. En chësc ann é l’grup gnü maiù de üna n’unité. Les proes por s’arjigné ca ales santes mësses y ales gran festes de dlijia n’é nia stades püćes, mo valgamia bun éla jüda cun la prejënza. Sambëgn che datrai vëgnel inće da brunturè n püch, i ministranć é pö mituns y datrai ési bëgn n pü’busiënć. Fora dles proes y dl sorvì se crüzia Siur Fonjo inće de abiné adüm i ministranć por jì cui jadins, tó pert ales miniolimpiadi a La Val y spo sciöche

pice sëgn de paiamënt, la gita al Gardaland che é gnüda fata en chësc ann ai 26 de agost adüm ai ministranć da Corvara. Implö à l’Sorvisc ai Jogn metü a jì ai 05 de setëmber na gita por i ministranć dal Col Alt ćina ia Piz Sorega. Ministranć y ministrantes à podü passè n bel dé en compagnia cun d’atri ministranć dla valada. Implö mëssun dì che Siur Fonjo ne se desmëntia bëgn de nia: al se crüzia inće de fà avëi les côs da Pasca y les scincundes da Nadè. Vigni ann vëgnel premié i ministranć che jarà fora dla scola. Ai 25 de setëmber, en la festa dla racoiüda à podü 6 ministranć pié do, da pert dl presidënt dl Consëi de cüra, Rudiferia Albert, l’diplom sciöche pice sëgn de ringraziamënt por l’sorvisc ala Comunité.

CALFOSCH

CUNSËI DE AMINISTRAZIUN L’consëi d’aministraziun é gnü cherdè ite regolarmënter por tó dezijiuns aministratives dla cüra. Al é stè da tó dezijiuns y portè dant minunghes por ćiche reverda i laûrs de ingrandimënt dla cortina y dla plaza de dlijia. Da d’altonn, cun les lites dl consëi de cüra él inće gnü mudè l’ consëi de aminstraziun. Por i proscimi 5 agn él Siur Fonjo Clara, Albert Rudiferia, Rudi Pitscheider, Martin Conrater, Anita Alfreider y Scebio Sottara che se cruziarà dl aministraziun de nosta cüra.

I Trëi Rêsc.

Fora di laûrs por la cortina y la plaza de dlijia él gnü metü cubetti che se paissenëia ite cun la plaza de dlijia.

CALFOSCH

I TRËI RÊSC Cun gran frëit y nëi é i Trëi Rêsc jüs inće en chësc ann da ćiasa a ćiasa a incundé la bela noela dl Nadè de Gejù Crist. L’organisaziun cun a će Evelyn Alfreider à insigné jö les mitans cun gran perfeziun y profescionalité. Dër avisa él gnü imparè ite les ćianties y i tòć che é gnüs portà dant te ćiases, hotì y botëghes. La gran soma trata ite é jüda a fin de bëgn, daidàn insciö tröc proieć de aiüt. N gran giulan ales mitans y a Evelyn che à dè cà tröp dl tëmp dles vacanzes por tignì sö l’aziun.

cüra, è gnüda fata do Pasca ai 08 de aurì. La Festa dla Comunité é indere gnüda tignida ai 10 de aorì. Lavè la dlijia L’consëi de cüra à inće albü da se cruzié por lavè la dlijia. Ai 5 de mà s’à n bel grup de ëi y ëles abiné por lavè la dlijia.

CONSËI DE CÜRA Indüt é l’consëi de cüra gnü cherdè ite 6 iadi a sentades por tratè argomënć y organisé laûrs ordinars y straordinars che vëgn dant tla vita de na cüra. Formaziun culturala Por ći che reverda la formaziun culturala à l’consëi invié ia 5 referać, de chisc un sura « l’assistënza pastorala– so post de laûr » cun les referëntes Irene Gross y Cristina Irsara ,un sura l’tema “Ich ging durch die Hölle” cun l’ referënt Konrad Fissneider, un sura la liturgia por pici mituns cun Siur Tone Fiung y três cun Siur Tone un sura i valurs cristiagn danter i atri valurs. Implö él gnü organisé n curs da laûr è cun l’arjila por mituns cun Roberto Pallestrong de Badia. Riuniun dla Comunité La Riuniun dla Comunité, olache al vëgn portè dant resocunć di grups dla

Fina che an é ruvà dlunch n’él da puzenè bel assà.

Śëgn é l’pan dales nü bëgn merité.

CALFOSCH

Prozesciuns Por ći che reverda les prozesciuns èl stè da organisé les prozesciuns en i dis dles crusc, en la festa dles Antlês y por l’pelegrinaje sö la Crusc ai 04 de jügn 2005. Ći che à albü inće dër gran suzès é stà i dui pelegrinaji sö la Crusc cun i sciori. Plata dla Cüra sön internet Inće la plata dla Cüra s’à adegué ales esigënzes di tëmps, bel da d’invern incà pòn lì la plata dla cüra y notizies sön internet. Radio dla Cüra Ia por l’ann él gnü fa t domanda y an à ciafè na frecuënza por podëi trasmëter les funziuns de dlijia dles Cüres da Calfosch y Corvara três la radio, sciöche bel plö ploanies dla valada à bel da n pez incà.

Simboli racoiüda 2005.

Festa dla Racoiüda y diploms ai ministranć En la festa dla raccolta ai 25 de setëmber él gnü portè sö da da’alté sciöche vigni ann i simboi dla racoiüda. Chësta ota é stada la festa dopla, an à tut l’ocajiun por festejé nosc mone Pire Pescosta por i 40 agn de sorvisc ala Comunité da Calfosch. Implö é chësta gran festa stada ocajiun por premié i ministranć che à fa t so sorvisc cun lezitënza por 6 agn alalungia. Festa di iubilars de matrimone Ai 23 de otober, sciöche bele tradiziun, él stè da fà festa ai pêrs che festejâ tartan l’ann n iubileo de matrimone. La S.Mëssa de ringraziamënt por i tröc agn adüm olache al é dessigü stè sorëdl, ambries y inće tëmpestes, é gnüda abelida dal cor de dlijia.

CALFOSCH

6 é stà i pêrs che s’à anunzié al festa: Maria y Giovani Schrott 50 agn Herta y Sepl Costa 50 agn Irma y Giovani Declara 40 agn Gusta y Giovani Oberbacher 40 agn Rita y Scebio Sottara 30 agn Claudia y Bastl Oberbacher 20 agn Nia tó pert ala festa n’à podü Giovani dl Tiscêre por gauja de maratìa. Realisaziun de n film sura la Comunité da Calfosch. Bel da n valgügn agn él Gabriel Oberbacher che filmëia momënć fora dla vita religioja de nosc paîsc. L’ Consëi de cüra adüm a d’ atres porsones s’à tut dant ia por l’ann de scrì i tesć por podëi completè chësc laûr. Grup de leturs y aministradus dla comuniun. L’ grup di leturs y aministradus dla comuniun é gnüs cherdà ite por na sentada y por se rajonè sura i problems de chësc sorvisc. Benedisciun dla cortina Cun na bela festa él gnü benedì la Cortina nöia da Calfosch che pitarà post a 80 fosses.Por chësta ocajiun él ruvé adarlerch l’Domprobst dr. Johannes Messner da Porsenù che à benedì la bela infrastrutüra. Lites dl Consëi de cüra Ai 6 de novëmber él gnü lité tla Cüra da Calfosch sciöche te dütes les Cüres dl Adesc Alt, i consëis de cüra. Na comisciun metüda adüm da Angelica Mersa, Hubert Sottara, Ervin Valentin y Cristina Zingerle à tut tles mans l’organisaziun. Do avëi

fa t les prelites ai 24 y 25 de setëmber, él gnü metü sö na lista de candidać por la lîta che é tomada fora insciö : Albert Rudiferia Frida Oberbacher Kostner Gaby Costa Dapoz Rita Tavella Pitscheider Alma Alfreider Pizzinini Ilse Pitscheider Moling Katya Pescollderungg Rudi Pitscheider

222 usc 160 usc 126 usc 104 usc 86 usc 83 usc 81 usc 77 usc

Do la prüma incuntada él gnü dè chëstes inćiaries : Presidënt: Rudiferia Albert Vize presidënta: Frida Oberbacher Kostner Scrivana y relaziuns publiches: Katya Pescollderungg Consëi de aministraziun: Siur Fonjo Clara, Albert Rudiferia,Rudi Pitscheider, Martin Conrater, Anita Alfreider, Scebio Sottara Consëi liturgich: Ilse Pitscheider Moling Consëi de formaziun: Frida Oberbacher Kostner Consëi dla Caritas: Rita Pitscheider, Alma Alfreider Pizzinini y Gaby Costa Dapoz Consëi di jogn: Katya Pescollderungg Cunsëi por l’turism: Frida Kostner Oberbacher Consëi dles families: rapresentanć dl consëi di omi y consëi dles ëles.

CALFOSCH

Rorate dles families En la prüma domënia d’advënt, ai 27 de novëmber, él gnü tignì l’rorate dles families olache la gran mëssa da duman é gnüda lasciada fora mo porchël gnüda fa ta domisdé cun la benedisciun dles gherlandes d’advënt. La festa d’advënt n’é en chësta ota nia gnüda tignida por manćianza de n local adatè.

Aziun Trëi Rêsc L’aziun é gnüda metüda a jì inće en chësc ann por sot ala direziun de Evelyn Alfreider.

FESTA A NOSC MONE En la dumënia, ai 25 de setëmber ân fa t festa a nosc mone Pire Pescosta por so sorvij de 40 agn da mone. Dan la S.Mëssa, ćiantada dal cor de dlijia, él l’ iubilar gnü tut ite da Siur Fonjo, dala Comunité y dal presidënt dl Consëi de cüra Rudiferia Albert cun chësta rima: Apëna n ann él ca da canch’’ a Don Vinćenzo y Siur Fonjo festa unse podü fa mo i ne s’un pa inlaôta nia desmentié che chësc ann inće Os, berba Pire,nosc mone, fôs da festejé. Bele che i fôs ćiamò n te’’ müt daidâse cun ligrëza Osc pere te dlijia a fà te’’ pici scüf, do la mort de Osc pere dl laûr da mone s’à spo cruzié Osc fre fina che süa vita jona te vera àl messü lascè. Da dailò inant s’un ëis spo Os tut sura de chësc laûr servì tla Ćiasa de Chël Bel Dî é por Os dagnëra stè n gran onur y i l’ëis fa t cun gran pasciun y ligrëza i dis da laûr y da vigni festa. Signé al tëmp da vigni ora canch’al manaciâ tempesta da Ćiampac jö o da Val de Misdé fora. Da duman pudôs por fortüna inće datrai n pü’ s’la indurmedì ia al fô pö inće Osta uma y la so Maria, che se cruziâ che al gniss bëgn sunè ala dërta ora por che degügn ne se jumess ia la mëssa adora. Da ćiasa y ćiasa düt cuntënt jôs inlaota a tra ite l’orde che fô Osc paiamënt 28

CALFOSCH

l’auto n’ëis Os mai adurè sëis dagnëra stè, y sëis ćiamò düt aurela, dër bun da jì a pé. Ales regoles dla dlijia s’ëis dagnëra tignì, Mo un n iade les ëis’’ inće Os n pü’ trasgredì da i portè l’ega santa ala tota sëis inciumpedè y düta l’ega benedida s’ëis stravè, sciöch’’ al pê, l’idea s’él spo gnü, de ćiarié it’’ la condla cun ega de rü. Do i 60 agn se gnôl bëgn n pü’’ scialdi tröp laûr y pro l’lift, fa l’paur, ’’paur, ruvâse bëgn tert tla nöt insciö por n valgügn agn da fà l’mone ëise lascè mo dl’95 ëis indô scumencè. Sëis dagnëra fat gran bria che düt sides a post te dljiia y sacrestia sunè al chert y sunè adüm, ćiandëres da impié n’él n grüm. L’aimairia da sëra y da duman denanch’la nöt o l’dé nü mëtes man. Da sunè l’angonia gnëise perié canch’na porsona de n osc paîsc da chësc monn tol comié. Da sëra tert jëis ćiamò da dlijia ia a ćiarè che bëgn düt sides sarè y da duman adora canch’an alda ćiantan i vicì jis indô a la daurì. Ćiamò al dédaincö cun Osta bela eté fajëis’’ dër tröp por nosta comunité de cör se dijiunse indô dër bel giulan por düt ći che i ëis fat y fajês ann por ann. De Osc aiüt se periun sambëgn inće tl dagnì A d’ aldì l’ raiml ti vëgnel a berba porchël pudëis pa bëgn impò se alenè cui schi Pire inće n pêr de leghermes. por che fajëis bela figüra dala gara dl paîsc y pudëis mostrè a düć tan asvelt che sëis cun düs brëies sot ai pîsc. Che pudëise ćiamò se gode tröc agn in buna vöia y sanité, adüm a Osta familia chël orunse nos düć incö se auguré y por i tröc agn che I ëis dediché ala dlijia Osc laûr se premiarà n dé l’Signur. 29

CALFOSCH

Tratan la S.Mëssa à nosc mone Pire ciafè na onoranza por i 40 agn de sorvisc da mone por so laûr incër altè ia. Da pert dla comunanza di monesc dla diozeja da Balsan-Porsenù à l’ iubilar podü pié do na bela ćiandëra y da pert dl Consëi de Cüra ti él gnü surandè n cheder sciöche sëgn de ringraziamënt cun l’ motif dla dlijia da Calfosch. Sorvisc él n gromun, tröc ne vëigon gnanca y inće sce al dédaincö él gnü automatisé tröp, ne pòn impò nia ester zënza n mone. Do la S.Mëssa él gnü partì fora da pert dl uniun dles ëles crafuns da segra. La festa s’à stlüt jö cun na bona marëna. Da pert dla Comunité de cör dër bel giulan por so sorvisc y aodanzes de sanité y benedisciun tl dagnì.

Pire cun l’onoranza y l’cheder.

BENEDISCIUN DLA CORTINA NÖIA I laûrs pro la cortina nöia é jüs inant ia por düt l’isté y é gnüs portà a conclujiun avisa por la festa dla benedisciun, ai 16 de otober. En prozesciun cun cunfaruns é la comunité adüm al cor de dlijia, i proi, la müjiga da Calfosch-Corvara y les auroritês, jüdes te cortina nöia olache ala é gnüda benedida da pert dl Canonicus Dr. Johannes Messner. Contemporaneamënter él gnü benedì la nöia capela di morć. La S.Mëssa é gnüda zelebrada en chësta ocajiun sön plaza de dlijia nöia, inće deache la culissa n’éss nia podü ester plö bela, Do la S.Mëssa à l’ comun invié düć i partezipanć a n pice renfrësch.

CALFOSCH

laûrs pro dlijies y cortines. L’cost total é stè de Euro 931.000.- Les spëises é gnüdes corides en pert cun contribuć dala provinzia y en pert éres gnüdes paiades dal comun. Al à messü gnì gnü esproprié indüt 616 m2 de terac a n prisc scialdi bas. N giulan ai proprietars Costa Silvio, Arthur y Vijo Mano Comploj, Walter y Rosmarie Pescosta che n’à nia presentè oposiziun y insciö à i laûrs podü jì inant. Al é zënzater n’opera garatada, n’opera sentada ite tl ambiënt, motif fotografè che rüva sura düt l’monn. La cortina à indüt 80 posć y al é gnü arjigné 20 urnes por la cremaziun. La capela nöia.

PROZESCIUNS

I laûrs â bel metü man l’ultimo ann ai 3 de mà da pert dla dita Impianti Colfosco. Sön interessamënt dl Consëi de cüra, che â odü l’gran debojëgn de slarié la cortina, à l’aministraziun de comun portè inant l’laûr ti don l’inćiaria dla proietaziun ai architeć Kostner Georg y Ulrich da Al Plan, bel esperć de chisc

Les prozesciuns, la plö bela demostraziun de nosta fede tla presënza de Dî inanter nos tl’Eucarestia y tla ligrëza che i ùn d’ester l’popul de Dî, é inće en chësc ann gnüdes tignides regolarmënter. En i dis dles crusc , 5, 6 y 7 de mà él gnü tignì les prozesciuns o rogaziuns sciöche an ti dijô dandaia: l’prüm dé te

Tartan la S.Mëssa dla festa sön la plaza de dlijia nöia.

CALFOSCH

paîsc, l’secundo a La Ila y l’terzo dé a Corvara. Ai 29 de mà él gnü tignì la maiù prozesciuns dl’ann, la prozesciun dles Antlês. En chësta festa vëgn l’Signur portè, tla mostranza, fora tla bela natüra che

se mostra en chësta sajun tl so plö bel guant. Ai 4 de jügn, püch dan les sis da duman, sunâ les ćiampanes de dlijia por cherdè adüm i pelegrins che dales 6 é pià ia en prozesciun por la Crusc. Sö la Crusc à Siur Fonjo dit la S.Mëssa y do la picera palsa, é la prozesciun jüda derevers a ćiasa. Da d’altonn él gnü tignì la prozesciun da Pescosta a Calfosch, três la Via Crucis.

Inće la müjiga tol pert cun gran solenité ala prozesciun dles Antlês.

I pelegrins che à tut pert al pelegrinaje sö la Crusc.

CALFOSCH

Püch do les düs domisdé vëigon gnan adarlerch i pelegrins dal Gran Col ca.

L’surastant dl uniun di paurs Thaler Helmuth s’la cunta cun l’assesur al’ agricoltura dl comun Clara Paolo.

UNIUN DI PAURS

PARCH DAI TIERS

La tendënza al laûr da paur va indlunch zeruch: chilò a Calfosch pêl che al sides n pü’ plö ligrëza cun l’laûr da paur: en chësc ann él gnü fat sö 2 stales cun majuns nöies. L’comitê dla uniun di paurs cun a će Thaler Helmuth é gnü cherdè ite por tratè y tó dezijiuns sön argomënć che à da fà cun la vita da paur. Gonot vëgn l’uniun di paurs cherdada ite a sentades por dè parëis sön n bunarat. Ćiamò dan la sajun da d’invern s’à i paurs incuntè por la bona cëna dala ostaria Sciadà.

Três plö mituns y jënt tira adarlerch l’parch dai tiers tla localité Sotdlija, sot al paîsc. Te chësc parch pòn tó vijiun n pêr de iade ia por l’isté, sciöche al vëgn fat pan. Al vëgn tut sö n laûrant che à da se cruzié de tignì nët, ti dè mangé ai tiers y ćiarè che ai ne sciampes nia fora de vilin. En chësc ann ti à Costa Walter fat l’ famëi ai tiers.

Cun i cunici vëgnel da assuié da sëra, canche al é dai sarè daite.

CALFOSCH

GNÌ DE MUNT CUN LES BISCES Vigni ann da d’aisciüda mëna i paurs süs bisces sön pastüra tl parch natural de Pöz. Do n’isté olache les bisces à podü se gode la natüra, chëles beles muntes y prà, él gnü, śëgn d’altonn, ora da jì derevers tles stales y en chësta ocajiun, do che al é jü düt bun, l’isté à buté y inće l’famëi, vëgnel fat n püch de festa. Chësta festa é gnüda tignida en chësta ota en la domënia, ai 02 de otober. Da misdé à Siur Fonjo dit na S. Mëssa de ringraziamënt ćiantada dal cor de dlijia da Calfosch y dedô èl gnü fat n pü’ de aurela cürta ite in Val inće sce l’tëmp n’à nia massa daidé para.

Do avëi ćiantè la S.Mëssa , él na buna marëna bëgn miritada.

Gutto da La Val (a man dërta) y l’ famëi Herbert, cuntënt de avëi menè zeruch les bisces sanes y intun.

Al ti vëgn ćiaré avisa ales bisces, al vëgn sciacarè de bisces y i paurs pò en chësc dé gnì a se tó les bisces.

CALFOSCH

BIBLIOTECA I laûrs de adatamënt dla ćiasa dla scola da Calfosch à influenzè l’ laûr dla biblioteca tratan l’ann: tratan i mëisc d’isté é la biblioteca stada stlüta por i laûrs che é gnüs fać y porchël é sambëgn inće l’imprëst di libri jü zoruch dassënn. Tl ann 2005 él gnü imprestè fora indüt 886 libri y media audiovisuai (617 libri, 122 revistes y 147 CDs). Al é stè 81 leturs che s’à imprestè fora valch ia por l’ann. De chisc é ca. le 50 % dai 20 agn insö, l’ 37 % é mitans y mituns ćina 10 agn y ca l’ 13 % dl grup d’eté danter 10 y 20 agn. Cun la conclujiun di laûrs va l’ativité dla biblioteca indô inant regolarmënter y al é tröc libri – dai libri ilustrà por mituns ala leteratüra da devertimënt por adulć y libri tematichs por pici y gragn – a desposiziun di leturs. Sciöche scomenciadia, aldefora dl’imprëst di libri él gnü metü a jì ai 06 y ai 27 de mà na incuntada leterara te biblioteca por i mituns dla scola elementara da Calfosch y Corvara portada dant da Simon Kostner. Chësc por arvëne i plö pici mituns al monn di libri y dla biblioteca y al è inće gnü odü sciöche gran sorvisc de gran importanza por l’crësce cultural di mituns. FORMAZIUN CULTURALA Dui é stà i programs (un da d’aisciüda y un da d’altonn) che é gnüs menà fora tles families dl comun, cun n rich program de referać, cursc, conzerć. La gran pert di apuntamënć é gnüs tignîs tl tëmp fora de sajun por ti dè la poscibilité a nosta jënt, che é condizionada dal stres dla sajun cun i sciori, da podëi inće tò pert.

Al é gnü ćiarè de organisé três damì, de mantignì y miorè la colaboraziun cun les uniuns culturales desvalies y cun l’Istitut Ladin. En chësc ann à messü tröc referać gnì spostà a Corvara, deache al gnô laûrè te biblioteca y te scola. I referać tignis chilò é stà sön argomënć desvalis, da mëte man dai valurs cristiagn, sëres de dias sura esperiënzes te atri posć, cursc da laûrè cun l’arjila. N referat che à dër plajü é stè chël sura l’ mangé sann, l’ mangé ecuilibré che se fej stè bun tl corp y tl’anima, cun la referënta dietologa Silvia Pitscheider da Al Plan. Al é gnü splighé che an dess mangé n püch de düt, dala blâ ai früć da cose, verzöra y ordöra. An dess ćiarè de limité i produć da lat, mangé désson inće pësc, üs y inće ćern, ćern cöcena y inće blanćia. Cun l’ bëre désson mëte averda ales boandes che contëgn alcol y boandes gassades. Dër mal fej le patüc arestì y gras. Al é gnü cuntè sö i alimënć che an dess mangé vigni dé, chi che an dess mangé ma n pêr de iadi al’edema o ma püć iadi al edema. Mo ći che fej dër bun a vignun é se möie vigni dé, l’ativité fisica, l’ jì vigni dé n tòch a pé. I sperun che cun l’ stlüj jö di laûrs dla scola vëgnes chësta anuzada dassënn y propri por la formaziun culturala. FILM SURA LA STORIA DL FLIGHER AMERICAN La storia dl fligher american tomè jö ai 19 de dezëmber dl 1943 ite in Crespëna à descedè interèsc tan che dai 12 ai 15 de otober él gnü adarlerch n grup che à tut sö n film che cunta chësta storia sot forma de film criminal. Adüm a 35

CALFOSCH

documënć, fotografies, films da inlaôta y films tuć sö sëgn da recostruziuns animades dla dinamica di fać, dles sortes de flighri y da testimonianzes dla jënt dla Val Badia, vëgnel vit l’drama ti cils dl dezëmber 1943.

Giorgio Kostner à acompagné l’staff sön l’post dl inzidënt.

UNIUN DLES ËLES N program rich à albü l’uniun dles ëles, cun a će Clara Alessandra, inće en chësc ann da mostrè sö.

Na picera palsa é gnüda fata tl mëis de jenè mo tosc él stè da arjigné ca les ćiandëres por la Festa de S.Maria dales ćiandëres ai 2 de forà. Por la dumënia dal orì él gnü arjigné ca i sacli cun l’orì da benedì y por la gran Festa da Pasca les côs por i 25 ministranć. Ia por l’ann s’à l’uniun cruzié de arjigné les 25 scincundes che ti é gnüdes surandades da Siur Fonjo ales mëdes y ai berbesc che complî ia por l’ann 80 agn y deplö. En la domënia Blanćia èl gnü tignì la benedisciun di mituns do la gran mëssa; ailò à l’uniun invié i pici Iris Mersa y Nathan Canins che é gnüs batià tl 2004 ala benedisciun. En ocajiun dla Prüma S.Comuniun s’à la uniun tut sura de arjigné ca l’ gustè ai 7 mituns y mitans da Calfosch y Corvara che à ciafè por l’prüm iade Gejù Crist te so cör. Preodüda ê la festa te biblioteca,

Grup de ëles che à tut pert al iade adüm a Siur Fonjo.

CALFOSCH

Mituns y mitans che s’arjignâ ca al Sacramënt dla Crejima adüm a Siur Fonjo che é jüs te Ćiasa de Palsa por fà festa ai berbesc.

mo deache al gnô laûrè, àl messü gnì tut n’atra soluziun. Insciö à Jolanda y Ugo Posch lascè a disposiziun l’ bar de süa ćiasa por l’ gustè y de chësc ćiamò dër bel giulan. Ai 26 de mà él gnü organisé la gita dl’aisciüda y 40 ëles à dit de scé al invit che les à portades a Mölten a vijité la Dlijia y l’paîsc. Na boniscima marëna s’à aspetè a Vöran y domisdé él gnü vijité l’ bel parch Trautmannsdorf. La festa dl complí di agn di berbesc te Ćiasa de Palsa a San Martin de Tor é gnüda organisada tl mëis de mà. En chësta ota él inće gnü para Siur Fonjo por dì la S.Mëssa y inće i 12 mituns y mitans che s’arjignâ ca al Sacramënt dla Crejima. Ai 8 de jügn s’à les surastantes incuntè por n pice pelegrinaje da Ćians a Ćiampëi

olache al é stè na devoziun cürta tla dlijia dedicada a S.Ujöp y S.Agata. Inće ai 12 de otober s’à abiné les surastantes dla valada a La Val por ciafè impulsc nüs. Por ći che reverda la formaziun culturala à inće l’uniun dles ëles dè so contribut organisan l’incuntada cun la dietologa Silvia Pitscheider che à baié sura l’mangé sann. Ai 06 de otober él gnü metü a jì na incuntada cun l’ dr. Davide Willeit presidënt dl U.S.L. da Bornech che à baié sura l’ tema dla donaziun di organns. Ai 15 de otober é gnü metü a jì l’ pelegrinaje tradizional a pé da Calfosch y Oies adüm al grup dles ëles da Corvara. Por la festa da Gnissant él gnü fat composiziuns, gherlandes por les fosses che é gnüdes venüdes y ći che é gnü trat ite é jü a fin de bëgn. 37

CALFOSCH

Inće l’ostì amesa les ëles ite.

L’ativité s’à stlüt jö ai 01 de dezëmber cun l’ rorate y la cëna al Hotel Mezdì.

Tartan cëna.

Les composiziuns fates dal’uniun dles ëles é dütes gnüdes venüdes.

CALFOSCH

UNIUN DI OMI

GRUP DLA CARITAS

L’comitê dl’uniun di ëi é gnü cherdè ite ia por l’ann da Siur Fonjo por organisé i laûrs de aministraziun ordinara dla uniun. Bel dan rové la sajun da d’invern y bel avisa por la Festa de S.Ujöp ai 19 de merz, él gnü organisé la S.Mëssa ćiantada. Defata do él stè da arjigné ca l’ Sepolcher por l’ Vëindres Sanć. Chësc laûr se ghira tröpa paziënza inće deache l’ Sepolcher é vedl y an mëss dër mët averda da ne rumpì nia val’tòch. De mà à omi da Calfosch tut pert por l’ secundo iade ala prozesciun da Badia a Oies y derevers cun i chentli. Ai 16 de otober él gnü organisé la Via Crucis da Pescosta a Calfosch adüm al grup da Corvara. Por stlüje jö l’ativité él gnü metü a jì l’ Rorate cun na picera festa. Por les festes da Nadè se crüzia l’uniun di omi de mëte sö te dlijia l’lëgn da Nadè y la Cripele.

Un n iade oressi ringrazié dütes les porsones che fej pert dl grup dla Caritas sambëgn adüm a Siur Fonjo, por la lezitënza da organisé iadi, referać y incuntades por nosta jënt de tëmp. Inće en chësc ann é l’ativité che chësc grup à da mostrè sö bindebò grana. Ai 11 de merz él gnü metü a jì la celebraziun comunitaria dla penitënza te dlijia da Calfosch y n mëis do, bel avisa ai 11 de aorì três te dlijia, él gnü partì fora l’Öl Sant por nosta jënt de tëmp. Ai 4 de mà él gnü metü a jì por nosta jënt de tëmp n referat y dias cun l’ referënt Hans Pescoller. Ai 30 de mà, adüm al grup dla Caritas, él gnü metü a jì chësta ota n pelegrinaje a Weissenstein. Do na palsa da d’isté él stè da jì ai 19 de setëmber sö Surafurcia olache Siur Fonjo à tignì tla picera capela na funziun. Do na picera marëna él stè da jì derevers a ćiasa .

Al é gnü metü sö l’ lëgn y la cripele.

Do na funziun cürta vëgnel da jì a tó la picera marëna.

CALFOSCH

Grup che à tut pert al pelegrinaje.

Ai 3 de otober s’à incuntè nosta jënt de tëmp cun l’ombolt dr. Franz Pedratscher che à tignì n referat sura l’arpejun y l’fà testamënt. Ai 9 de novëmber él gnü metü a jì três a Corvara adüm al grup da Corvara n ba-

Tratan la festa de S.Micurà.

tadù te salf de calonia a Corvara. Nia ma por la jënt de tëmp se crüzia chësc grup, mo bëgn inće l’organisaziun dla racoiüda dl guant da pert dla Caritas da Balsan ai 5 de novëmber é gnüda tuta te süs mans. Por la domënia dla Caritas, ai 13 de novëmber él gnü arjigné ca l’ placat por la bacheca dan dlijia, arjigné l’introduziun dla S.Mëssa , les supliches y n pinsir de conclujiun dla S.Mëssa. Ai 29 de novëmber domisdé s’à incuntè berbesc y mëdes por l’ Rorate y dedô él gnü tignì na picera festa de S.Micurà che à inće stlüt jö l’ativité dl’ann. Ćiamò dan Nadè, en ocajiun di 10 agn de ativité dl consëi s’à i mëmbri abiné jö Runch de Badia por na cëna.

CALFOSCH

COR DE DLIJIA L’ bel ćiantè de dlijia, l’ćiantè che abelësc les funziuns de dlijia é gnü portè inant cun gran lezitënza dal cor de dlijia. Do na cürta palsa da d’invern s’à l’ grup bel incuntè de forà por imparè ite tòć nüs y por miorè l’bel ćiantè sacral. La festa de Pasca é stada la prüma rapresentaziun sön l’ program che s’à trat inant düta l’aisciüda olache pro festes de dlijia val debujëgn dla cornisc ćiantada. L’isté é stè plö chît, en S.Maria dal ciüf él gnü ćiantè la gran mëssa. La gita che é n pice sëgn de paiamënt por chësc sorvisc é gnüda fata ai 9 de otober sön la Leiter Alm dlungia Maran. Inće Siur Fonjo à tut pert y sön chësta munt él gnü dit la S.Mëssa. Ia por l’altonn él gnü tignì les proes por la Festa da Gnissant, por la Festa de S.Zezilia y por i rorati d’advënt. En la festa de S.Zezilia él gnü ćiantè la S.Mëssa a Corvara. En chësta ocajiun ti él gnü sorandè

Al vëgn ćiantè la S.Mëssa tla picera capela sö munt.

na onoranza sciöche rengraziamënt por i 10 agn de ativité a Conrater Martin, Valentin Erbin, Declara Paola, Clara Alessandra, Oberbacher Claudia, Valentini Rosa, Alfreider Evelyn, Pescosta Veronica, Alfreider Anita y Alton Irma. Cun l’rorate de dezëmber él gnü in-

L’ bel grup de ćiantarins tratan la marëna.

CALFOSCH

vié ia la sentada generala olache al é gnü portè dant l’ativité, i cunć, les relaziuns dl presidënt y dirighënt, propostes y minunghes. En chësc ann él stè da lité l’consëi nü. Al ti é gnü dè la crëta a chëstes porsones: Presidënt: Conrater Martin Vizepresidënt: Valentin Erbin Dirighënt: Pizzinini Franco Cassier: Sottara Scebio Aconsiadusc: Valentin Erbin (vizepresidënt), Mersa Giuseppina (scrivana) y Anita Alfreider (aconsiadëssa). Dl consëi fej inće pert Siur Fonjo. De dezëmber él ćiamò gnü, adüm al Cor da Corvara y ala müjiga da Calfosch -Corvara, metü a jì deboriada n ćiantè d’advënt a Calfosch y un a Corvara. Bëgn 6 iadi él stè ia por l’ann da jì

Ćiante’ d’advënt.

a ćiantè a sopoltüra y acompagnè nüsc compaesagns sön so ultimo iade. Cun la festes da Nadè s’à stlüt jö l’ativité dl’ann. ĆIANTÈ D’ADVËNT Pordërt dess l’tëmp d’advënt ester n tëmp de chît, de reflesciun y de preparaziun ala gran Festa da Nadè. Mo gonot él propri chisc dis i plö busiënć dl ann. Chësc é inće l’motif porchël che al él gnü ponsè de mëte a jì por l’ secundo iade n ćiantè d’advënt por portè ala jënt n momënt de chît y l’arjigné ca ala Festa da Nadè. En lünesc, ai 13 de dezëmber dales 8 da sëra à i Ćiantarins da Calfosch y Corvara y la müjiga da Calfosch-Corvara portè dant tla dlijia da Calfosch n bel

CALFOSCH

ćiantè d’advënt cun tòć sacrai, mo inće melodies modernes da Nadè. Inanter i tòć él inće gnü portè dant paroles y poesies de meditaziun. L’impëgn por imparè ite i tòć é stè gran, mo maiù é la sodesfaziun sce l’conzert gareta y sce ala é tröpa jënt che vëgn a d’ascutè sö. I oress ćiamò fà na picera reflesciun: nosta vita à tröp sorëdl y tröpes ambries. Spezialmënter ti dis d’advënt é la lüm, l’sorëdl che à na gran importanza. Nosc paîsc va sot te chîsc dis te n mêr de lüms. Mo ponsun mo sura. Gnarâl l’monn cun düta chësta lüm inće plö luminus? Tröpes lüms gnarà, passades les festes da Nadè, destodades, destacades. Ailò vëgnela da lascè verde la lüm te nos inant. Al é jënt che cun so carisma é buna de iluminé n monn intier. Al é d’ atra jënt che cun so ponsè negatif n’é nia buna de portè lüm tl monn. Propri por chësta jënt dijessi fóssel dër important da ciafè n püch de chësta lüm.

I scolars à podü porvè fora i strumënć.

MÜJIGA

lars che à podü pié ite y soflè ti strumënć a chi che ai ê interescià. Ai 6 de merz él stè da partezipé ala gara dles müjighes dla Val Badia a San Ćiascian. La domënia do s’à incuntè i musicontri por jì n dé adüm cui schi.

L’ativité dla uniun à metü man en chësc ann ai 9 de forà cun proes che s’à trat inant fora por düt l’invern, regolarmënter por 2 iadi al’edema. Ai 5 de merz à la müjiga daorì les portes ai mituns dla scola elementara. Valgügn mëmbri dla müjiga s’à incuntè te palestra dla scola olache al é rovè adarlerch i scolars a chi che al ti él gnü presentè y splighé di strumënć. Danterite él gnü sonè n pêr de tòć da druch por ti mostrè che pro la müjiga pòn sunè de vigni sort de müjiga. Chësta manifestaziun é gnüda moderada da Simon Kostner y à descedè gran interès ti sco-

I scolars mët dër averda ći che Simon cunta.

CALFOSCH

Les mitans che sona le fagot y la oboa cun sües maestres.

Ai 16 a 17 de aorì él gnü realisé na idea che an â bel da n pez incà: n fin dl’edema por fà cursc de müjiga. L’comun s’à metü a disposiziun i locai tla scola da Calfosch y adüm a 13 maestri él gnü fa t i grups partìs sö aladô di strumënć. Te chësc fin dl’edema él gnü portè dant düt chi che reverda i strumënć, la ritmica, l’acordè, sciöche an fej da trà dërt l’ fle y implü él gnü sonè dër tröp. Al é gnü porvè tòć por la S.Mëssa dla dumënia y l’ pice conzert de conclujiun. La sabeda sëra s’à i musicontri incuntè cun i maestri por na cëna y aurela cürta. I musicontri à tut chisc dui dis söl scerio y ài desmostrè lezitënza y impëgn. Cun tröpes impresciuns y savëi à i musicontri podü s’un jì a ćiasa . Ia por l’ainsciüda él stè da jì a sonè 44

por la Festa de S.Florian, la Festa dla Prüma S.Comuniun, la festa dla Crejima, la Festa dles Antlês y la Festa dl Cör de Gejù. Ai 21 de mà él gnü tignì l’ conzert tradizional d’aisciüda. Te n salf plëgn de jënt, inanter familiars y amanć dla müjiga, unse podü saludé nosc curat Siur Fonjo, l’presidënt dl Uniun Müjighes Val Badia Carlo Castlunger y l’ombolt nü dr.Franz Pedratscher. Sciöche vigni ann à l’dirighënt Gerhard Mohr chirì fora n program dër desvalì. N gran lalt a Gerhard y ai musicontri por l’ bun garatè de chësc conzert. En chësta ocajiun, por i musicontri la majera ia por l’ann, ti él gnü sorandè onoranzes a : Irsara Nicole, Kostner

CALFOSCH

Anja, Kostner Ignaz, Pescolderung Michael y Pescollderungg Daniel à podü pié do la onoranza y la medaia de brom por i 15 agn de ativité pro la uniun. L’ativité é jüda inant y ai 12 de jügn à l’grup tut pert a n concurs a Balsan olache al é arjunt n bun terzo post. Complimënć ai musicontri y ćiamò n maiù complimënt a nosc dirighënt Gerhard. Por düć él stè n dé dër sfadius y de trica, mo inće n dé de ligrëza por l’bun resultat albü. Do na picera palsa él gnü metü man cun les proes por i conzerć serai y les festes alalergia a La Val, Corvara y Calfosch. L’altonn é scialdi stè chît y al é stè da sonè por la festa de rengraziamënt al ombolt vedl Heinz Kostner y por la benedisciun dla cortina a Calfosch. Ai 8 de otober él inće stè la prüma

dles musicontres, la Monica de Giuvani da Glira da S.Ćiascian che l’à vagada. Da doman adora éson jüs ala trà fora de let y dan la S.Mëssa da noza é Monica gnüda tuta ite dala müjiga y acompagnada fina dan dlijia olache al aspetâ bel ert so nevic Nobert. Do la S.Mëssa da noza él gnü sonè sön plaza de dlijia y dal aperitif. A Monica y Norbert ćiamò les mius aodanzes de fortüna y benedisciun. Ai 5 de novëmber àn metü man cun les proes por s’arjigné al ćiantè d’advënt les sëres dl 13 y 15 de dezëmber tles dlijies da Calfosch y Corvara. Inanter ite éson jüs en gita. En chësc ann éson jüs cuntra Codroipo olache al é gnü vijité na ćianoa dal vin. Bel dlungia êl la staziun dles “frecce tricolori” y i ùn podü ćiarè pro ales proes. Do na marëna da 9 derzades sunse pià

La müjiga adüm ai nevic Monica y Norbert.

CALFOSCH

ia por Bled olache i sun ruvà te albergh. Atira do sunse düć jüs tl stadio dla dlacia olache al vëgn fat vigni ann n gran conzert cun deplü grups de folclor. An à ćiantè y inće balè tröp. L’ dé do sunsè stà a vijité l’ Ciastel de Bled y do la marëna te ćiastel sunse jüs derevers a ćiasa . Ćiamò dan ruvé l’ann sunse stà a sonè a düs supultüres, pro chëra de Giuvani Oberbacher dl Tiscêre y pro chëla de Giarone Costamoling dl Paracia che é inće stè mëmber fondadù dla müjiga. Sce an cumpëda do i iadi che an s’à incuntè por proes, conzert , festes y i. i. spo n’él stè tröc: danter proes despartides, proes da defilé y proes düć adüm n’él stè 68, festes de dlijia en chësc ann 10, 2 supultüres y 1 na noza. Conzerć serai n’él stè 8, festes alalergia 3, cursc 2 y inauguraziuns 1. N complimënt ai musicontri che à arjunt ia por l’ann medaies de profit: la medaia d’arjënt “La Silberne” à arjunt Pescollderungg Katja, Dapoz Johanna, Irsara Stefa nie, Irsara Fabian, Pescosta Hannes y Moling Alex. La medaia de brom “La Bronzene” à arjunt Pescollderungg Maddalena.

sa demorvöia y na temperatüra ćialdina, l’secundo iade, ala fin de agost, olache al ê bel n pü’ frëit, te salf dles manifestaziuns. Te chëstes ocajiuns él três l’salf tóch y plëgn de sciori che ê interescià a odëi che al vëgn portè dant nosta cultura y nostes tradiziuns. Sambëgn, a chi che organisëia chëstes serades, i fej plajëi da odëi n te’ gromun de jënt. N pice paiamënt por chësc impëgn é la gita che é gnüda tignida en chësc ann ai 22 y 23 de otober. La sabeda da doman sunse pià ia por Balsan olache i sun stà al marćé di paurs sön plaza Walter. Dedô sunse jüs a Kaltern y ùn tut la fornadoia dla Mendola por rové sön l’ Jù dla Mendola. Chësta fornadoia é la plö ërta y lungia chilò te Europa. Tl’ann 1903 éla gnüda costruida tl paîsc de Sant Antone, fraziun de Kaltern. Te ma 12 menüć fêjon n dislivel de 850 metri cun na pendënza de 64 % te n percurs de 4,5 km. Ruvà sön l’ Jù dla Mendola, olache an à na odüda sura düt l’Überetsch y Bozner Unterland fina fora tles munts dles Dolomites, sunse jüs a pé cuntra l’Penegal y do na bona ora y mesa de spazirada unse archité pro la ütia Meztrù che s’à

LA BÖHMISCHE DLA MÜJIGA En chësc ann s’à la Böhmische dla müjiga da Calfosch-Corvara, sot ala bachëta de Michael Pescolderung, incuntè ti mëisc de lugio y agost a fa proes por s’arjigné ca ales rapresentaziuns en ocajiun dles serades folcloristiches metüdes a jì dal’associaziun turistica ia a Corvara fora por l’isté. L’prüm iade, ala fin de lugio, unse podü sonè de fora te paiun sön plaza de comun, cun na culis46

Do marëna ne fóssel nia mal podëi n püch palsè.

CALFOSCH

pité na bona marëna. Do marëna à nosc ciafêr Adalbert tut ca la chitara y adüm unse ćiantè, sonè y balè ćina che al é stè ora da se mëte sön tru por nia se jumé l’ultimo iade dla fornadoia. Dedô sunse jüs a Tramin al Gasslfest.

müjiga di Oberkrainer. Adalbert ne s’à nia ma portè dant l’ćiantè y sonè, mo inće da balè unse imparè. Sön la sëra sunse pià ia derevers a ćiasa. GRUP DI STÜDAFÜCH

Adalbert à tut ca la chitara y Cristina dëida sonè i orghi.

L’dé do sunse ćiamò stà a Völlan sura Lana ala festa dles ćiastëgnes. Chilò sunse jüs inant cun l’ ćiantè y l’ balè cun

Cun 162 de ores de laûr sön intervënć y tröpes ores de proes y eserzitaziuns stlüj jö l’ann 2005 l’ grup di stüdafüch da Calfosch süa ativité portada inant cun gran profescionalité y savëi. Di 13 iadi che l’ grup é gnü cherdè por portè aiüt n’él 2 por mè de füch, un chilò a Calfosch y un a Corvara, 6 é stà i intervënć tecnics y 5 i intervënć sön strada. Laprò vëgnel ćiamò n gromun de proes che vëgn tignides tl tëmp fora de sajun, olache che al vëgn ghiré tröp savëi por ester bugn da dè aiüt te situaziuns desvalies. Inće les mascinns y massaries dess por n te’grup che porta aiüt, ester funzionales. Tratan l’ann él gnü comprè n auto nü: al se trata de n Nissan Pick Up arjigné ca sciöche auto por dütes les sortes de intervënć. Por la popolaziun él gnü oganisé n domisdé olache al é gnü portè dant sciöche an adora n destodadù y n dé danmisdé ti él gnü dè la poscibilité de lascè ćiarè do i destödadûs. N gran giulan va inće al grup di stüdafüch che pro vigni manifestaziun y vigni supultüra, dà so contribut. Inće l’ grup di jogn é dër atif y cumpëda 10 jogn. L’ann é gnü stlüt jö cun la sentada generala olache al é gnü portè dant l’ativité, cunć, propostes y minunghes.

Adalbert sciöche fondadù dl Bal popular porta dant i varesc dl bal.

CALFOSCH

Eserzitaziun sön Ju de Frara.

UNIUN DI PËIAPËSC L’ativité de chësta uniun à metü man ai 1. de mà sot al presidënt nü Agreiter Paolo, che s’à abiné cun sü aconsiadus 3 iadi por tratè argomënć revardënć la pëscia. 10 dis denant é i sozi gnüs cherdà ite por la sentada de tesseramënt. Dan mët man la sentada él gnü fa t n menüt de chît por recordè l’mëmber Pedevilla Paolo gnü a manćé püc dis denant. Al é gnü scrit fora les chertes por jì a pësc, fat propostes y lit jö l’regolamënt intern. Da d’altonn, do che la pëscia é gnüda sarada ai 30 de setëmber, é i sozi gnüs cherdà ite al’assemblea ordinara olache al é gnü portè dant l’ resocunt dl’ativité y inće l’resocunt di cunć. En cürt ći che al é gnü fat ia por l’ann: l’ativité dla pë48

scia à metü man ai 1. de mà y s’à ruvé ai 30 de setëmber. Verdapësc é inće en chësc ann stè Siegfried Pezzedi de Merscia a chël che al ti va n gran giulan por so sorvisc. Tratan l’mëis de mà à 7 sozi tut pert cun gran interès a n curs por pié pësc do la tecnica dla moscia.

Por l’ocajiun él gnü tenü sö na buna marëna.

CALFOSCH

Partezipanc ala gara cun les copes. Do la gara él stè Rudi d’Arlara che s’à arjigné ca na buna grigliada.

Ai 11 de jügn él gnü romené sö les eghes tl trat Planac- Ciaulunch. N gran rengraziamënt va ai 6 sozi y ai 2 sü mituns che s’à tut dlaorela. Da alzè fora dl’ativité él zënzater indô la gara por i sozi che é gnüda tignida en la sabeda, ai 25 de jügn. Bëgn 15 mëmbri scrić ite ala uniun à tut pert ala competiziun tradizionala sö al Lech de Boà resservada ma ai sozi dla uniun. SCOLA DE SCHI Incër 30 é i maestri che tratan la sajun da d’invern laôra sön les pistes portan dant les tecniches plö nöies dl jì cui schi y jì cun la brëia. La scola de schi mët a jì por i sciori cursc de schi y cun la brëia, leziuns individuales y por chi da chilò inće cursc

por la seleziun da maester de schi. Al ne vëgn nia desmentié i mituns da chilò a chi che al ti vëgn pité la sabeda domisdé cursc da jì schi y de chisc n’él un o l’ater che rüva ite tl schiclub invian ia l’ativité agonistica. Fa l’maester de schi n’é nia ma insigné da jì cui schi, mo inće dè informazius sön nosc bel raiun. Tröp da laûr él dantadüt tl tëmp da Nadè y tla sajun alta. Tröp pëis ti vëgnel dè a nosc dagnì che é i mituns: al é gnü arjigné n tepih che dëida imparè bel atira i pici a jì cun l’lift. Implö él gnü arjigné n pice parch de devertimënt. Al vëgn três plö important por l’maester savëi almanco 3 lingac. Al dédaincö vëgnel inće três deplö da organisé manifestaziuns serales, de chëstes les chentlades, les demostraziuns dles tecniches desvalies da inlaôta y 49

CALFOSCH

Tröp pëis ti vëgnel dè al insigné jö bun i mituns da jì cui schi.

chëres atuales. En chësc él gnü pormez dui assistënć jogn, Costa Astrid y Pescollderungg Daniel, che à passè la seleziun por l’insegnamënt dl schi. TOURISTIC PROMOTION

zialitês da mangé y bëire y al ne manćiâ nia müjiga y la bona lüna. Chentlades Tröpa adejiun él dales chentlades che vëgn metüdes a jì n pêr de iadi ia por l’invern da pert dla scola de schi por i sciori.

Inće chësc pice grup à laurè inant tratan l’ann y portè inant süa ativité ordinara s’incuntàn ia por l’invern por organisé, adüm ala scola de schi, les manifestaziuns ia por l’invern. N giulan va a düć i ambiënć y les assoziaziuns che dëida para. Gara de fin curs di mituns Vigni edema, do la gara de fin curs de schi, pîta les ostaries ai mituns val’ da mangé y da bëire. Jöbia grassa La jöbia grassa é gnüda festejada ai 3 de forà y giulan a dütes les categories é la festa indô garatada. Al è gnü pité spe50

Inće inlaôta gnôl fat festa da Carnescè, magari inće deplö co aldédaincö.

CALFOSCH

Maestri che à metü a jì la chentlada.

Majera manifestaziun dl’invern Grana y te na culissa spetacolara é stada la gran manifestaziun dl invern olache al é gnü pité demostraziuns desvalies dala tecnica plö vedla a chësta plö atuala da jì cui schi ai salć acrobatics y jori de parapënn. Stlüt jö la manifestaziun à n spetacl de füć d’artifize.

« Babbo Natale » En S.Stefo fej i maestri de schi adüm a Babbo Natale na roda por l’ de paîsc olache al ti vëgn dè piceres scincundes ai mituns. Sambëgn ne manćia nia la liösa cun l’ćiaval.

Grup che à portè dant l’ jì cui schi inlaôta.

Maestri y Babbo Natale sön liösa y ćiaval.

Les gares de liöses da fëgn dà spetacul Cun tröp divertimënt y cun gran spirit

CALFOSCH

Nia ma jì cun la liösa, mo inće na proa da sié vëgn damanada.

de competiziun s’arjigna ca i concorënć al start por les dües proes dles gares de liöses da fëgn. Do la secunda manifestaziun vëgnl surandè l’trofê dè cà dala Cassa Raiffeisen Val Badia. Da cornisc ala manifestaziun à inće chësc iade fat i jors de parapënn y la chentlada di maestri de schi. GARA DL PAîSC Chësta manifestaziun, che é rovada a süa 21ejima ediziun, é gnüda tignida en la dumënia, ai 3 de aorì sön la pista Colfosco. Arjigné ca à indô i organisadûs dla scola de schi y l’grup di stüdafüch düt ala perfeziun: la jënt dl paîsc à podü se mosorè te n slalom lerch cun i schi, la brëia, i schi da telemark o l’snowblade. Do la competiziun él gnü pité aorela cürta cun l’grup musical storich dla “Jim52

Inće l’concorënt plö vedl Mersa Giovani y la concorënta plö jona Costa Vera à podü pié do n pest.

my” sön la terassa dla ütia Edelweiss olache al é gnü tignì la premiaziun di prüms 3 de vigni categoria che à podü pié do copes y medaies. L’miù tëmp dl dé é gnü

CALFOSCH

fat dal jonn Thaler Matthias che à podü pié do n bel trofê. Inće l’ partezipant plö vedl Mersa Giovani y la partezipanta plö jona Costa Vera à ciafè n pest. Por düć i scrić ite él sté da podëi davagné valch pro la ola dla fortüna. N gran ringraziamënt va sambëgn ai sponsors, la Cassa Raiffeisen Val Badia, la Cassa dl Sparagn, l’agenzia di iadi Tourdolomit y la sozieté di lifć Impianti Colfosco. CESCO KOSTNER DL’CAJARIN COMPLËSC 100 AGN Ai 8 de dezëmber dl 2005 à Cesco Kostner dl Cajarin complì la beliscima eté de 100 agn. Nasciü é Cesco pordërt a Corvara mo defata do é sü geniturs Sepl Cajarin y Maria Pescosta de Jörgl gnüs a Calfosch olache ai à suratut l’ lüch y la ostaria (vedla ustaria Cappella) de Pcëi. Da pice é Cesco gnü menè a S. Laorënz a imparè l’todësch. Dedô él jü ia Urtjëi a imparè l’mistier da tistler sciöche so pere Josef Kostner. Bel da pice àl metü man da jì a crëp, pasciun arpata da so pere y tl 1927 él gnü premié cun na onoranza da pert dla lia da munt dl CAI. Tl 1931 àl tut pert a n curs de schi cun Hennes Schneider sön l’Arlberg y n ann dedô, tl 1932 àl tut pert al prüm curs por maestri de schi al Clavière. Al é stè maester de schi de jënt importanta sön Terminillo, sciöche maester dles families di Savoia y Mussolini. Chësc ti portâ tröp vadagn y al à podü se comprè l’prüm motor chilò tla Val Badia, l’motor “Ariel” y inće l’prüm auto tl’Alta Badia, la famoja Balilla. Tl 1932 él ruvé a fà pert tla scuadra taliana de schi y tl 1933 àl tut pert a na

Tratan al gara a Desproch.

Foto tratan la gara sön la Marmolada.

CALFOSCH

gara de schi FIS a Desproch, olache al é ruvé prüm di taliagn y terzo a livel d’Europa. Cesco ess podü tó pert ales Olimpiades mo l’ prô protestâ, deache al ne jô nia a mëssa y insciö ne l’à so pere nia fat jì. Canche al jô a fà gares de schi a Cortina jô Cesco a pé da Falzares iayjö a Cortina, sö ala Tofana, fajô la gara y gnô zeruch a ćiasa a Calfosch tl scür. Tla prüma “direttissima” sön la Marmolada él rové secundo do Renato Valles. Tl 1934 àl fondè adüm a so compagn Mutschlechner la scola de schi a Calfosch. Defata do àl messè jì te vera te Rus-

sland y é rové sciöche tradutur a Rovigo y dedô por 18 mëis tla prijonia di americagn. Tl 1946 él rové zeruch a ćiasa . Chilò âl spo tut la Pension Ladinia a Corvara. Al à maridé Pia Tasser de Rü d’Antermöia y da chësta uniun él nasciü n müt y na müta. Plö tert àl comprè l’Hotel Corso a Bornech olache é ćiamò śëgn. Te chisc 100 agn à Cesco fat inće tröpa storia. Nia ma tl sport, mo al fej inće pert di fondadûs che l’ann 1927 à metü sö la müjiga da Calfosch – Corvara. Adüm ai familiars à Cesco podü festejé chësc beliscimo iubileo. ASSOZIAZIUN TURISTICA Cun 2.271 presënzes implü tratan la sajun da d’invern él stè n aumënt dl 0,95 % respet al ann denant. I sciori taliagn ruvà adarlerch é jüs zeruch dl 2,49 %, i sciori da fora dla Talia gnüs adarlerch é aumentà dl 4,58 %, chësc tres tratan la sajun da d’invern. Cun l’isté ćiarera fora nia tan bun. Tratan l’isté mësson constatè che cun 10.018 presënzes demanco, unse albü na diminuziun de bëgn 8,24 %. Chëstes zifres pò se fà ponsè do ćiodiche a Calfosch ne va la sajun da d’isté nia tan bun. I sciori taliagn ruvà adarlerch é jüs zeruch dl 4,57 %, i sciori da fora dla Talia gnüs adarlerch é aumentà de tröp, de bëgn 27,67 %.

I trëi dependënć dl assoziaziun turistica che laôra chilò a Calfosch.

Tl ofize chilò a Calfosch laôra Bertoldi Bruno, Mersa Angelica y Irsara Ploner Sylvia. Bruno y Angelica se crüzia de dè informaziuns ai sciori y ala jënt dl post, Sylvia se crüzia dla contabilité di ufizi da Calfosch y Corvara.

CALFOSCH

ONORANZA La conesciüda rivista ingleja “Condé Nast Johansens” à nominé de dezëmber la ostaria Art Hotel Cappella üna dles trëi mius ostaries d’ert d’Europa. La premiaziun cun surandada dla onoranza é gnüda fata tla ostaria “Carlton Tower” a Londra. Chësc reconoscimënt de prestisc ti vëgn dè ales ostaries che à particolaritês artistiches. La ostira Renate Kostner Pizzinini, artista y fotografa, à na gran pasciun por l’ert y à portè pro a fà fora de süa ostaria na ostaria cun particolaritês d’ert: vigni ćiamena y suite à süa particolarité, valgünes é inće gnüdes laorades fora da artisć locai che à podü ti dè so carater personal. Dan da n pêr de agn él gnü daorì te chësc hotel la prüma galaria d’ert dl’Alta Badia, la Art Gallery Renée conesciüda fora por düt l’ monn y travert y punt de incuntada de tröc artisć, colezionisć y amanć dl ert.

Michael Moling

La familia Pizzinini dl Art Hotel Cappella cun la onoranza.

SPORT – SCHIALPINISM L’atlet da Calfosch Michael Moling arjunj inant bugn resultać Tles gares, üna de Copa Europa tla Spagna y düs di Campionać Europeics a Andorra à l’ atlet jonn de schialpinism da Calfosch Michael Moling confermè süa buna forma s’ajudican por l’secundo iade la medaia d’or pro i Campionać Europeics a Andorra. Tla gara de Copa Europa él rové secundo. Pro les dües gares varëntes por i Campionać Europeics é Michael rové cuarto tla prüma gara che odô la gara da jì söpert sön pista. Tla seconda gara, che vëiga danfora trëi tòć da jì söpert y trëi da jì jöpert, en pert cun i schi da alpinism y en pert cun i grifs y i schi söl spiné, à Michael lascè odëi düta süa grinta y buna condiziun abinan so aversar y taian sciöche prüm l’ travert cun n bel vantaje. 55

CALFOSCH

Insciö s’àl ajudiché por l’secundo iade l’titul de Campiun d’Europa te chësta disciplina. Te chësc ann à Michael arjunt düć chisc plazamënć: Campionac europeics (Andorra) • Vertical Race 01/03/2005 • Gara individuala 03/03/2005 • Staffetta 05/03/2005 Coppa Europa • Coppa Europa (Cerler) 26/02/2005 • Coppa Europa (Slovakia) 02/04/2005 Campionac taliagn (Vetan) 23/01/2005 Coppa Italia • Coppa Italia (Valtellina Orobie) 16/01/2005 • Coppa Italia (Transcavallo) 20/02/2005 Pierra Menta (Francia) 12/03/2005 Test Event Premondiale (Gara individuale) 19/01/2005 Test Event Premondiale (Rally) 20/01/2005 Tour du Rutour (Arvier) I ti aodun a Michael düt l’ bun y tröc de chisc resultać.

4. class. 1. class. 4. class. 2. class 1. class. 1. class 1. class 2. class 4. class. 1. class. 1. class. 2. class.

MARION POSCH É INDÔ EN BUNA FORMA

Marion tratan la gara.

Tl’ann 2005 à l’alteta dl sport dla brëia da Calfosch Marion Posch arjunt indô na bona forma. Tles prümes trëi gares de chësc ann de copa dl monn àla arjunt trëi bugn plazamënć: secunda te na gara de slalom lerch paralel a Bardonecchia, n nono plazamënt y terza te n slalom strënt paralel a Sapporo. Ai 17 y 18 de dezëmber àla arjunt tl Canada te n slalom lerch paralel varënt por la copa dl monn FIS dla brëia, n otavo post l’prüm dé y n bun cuarto post l’secundo dé. Te süa cariera de 10 agn àla davagné tl 1996 y tl 1999 la copa dl monn de slalom strënt paralel y ala é stada 43 iadi söl podest. Les olimipiades é dan porta. Al é ma plö da aodè a Marion düt l’bun y inant insciö.

CALFOSCH

TRASFORMAZIUNS URBANISTICHES Por ći che reverda laûrs fać da privać n’él en chësc ann nia tröp da scrì. Gragn mëssun dì è indere stà i laûrs publics. Valeria de Nazio à fat sö na majun y stala nöia dlungia l’agriturism Sciadà. Inće Iaco dala Poza à fat sö na majun y stala nöia dlungia ćiasa. L’Hotel Gran ćiasa à fat n gran ampliamënt dla ostaria. Pro la costruziun dles ćiases alisirades dla zona Anteriöl él gnü laorè düt l’ann, mo al n’é nia gnü rové i laûrs. La sozieté di lifć Impianti Colfosco à realisé na vasca dal ega sön Val, atira sura Calfosch. La vasca à na capazité de 5 miliuns de litri d’ega. Cun chësc reservar vëgnel plö saurì garantì la nëi artifiziala por chësc raiun. Laûrs publics él gnü fat tröc, al é gnü rové la cortina, laorè pro la plaza de dlijia, laûrè fora la scola y spostè la strada che passâ dan magasinn di stüdafüch olache al é en previjiun n ampliamënt.

La majun nöia de Valeria de Nazio.

La majun nöia de Iaco dala Poza.

LAÛRS PUBLICS Pro i laûrs publics tl comun él gnü dantadüt dè gran pëis en chësc ann al paîsc da Calfosch. La scola à mudé destinaziun y ala é gnüda laurada fora. Do i prüms de mà à metü man i laûrs pro la scola. Bel mëisc denant ti à l’aministraziun de comun dè l’inćiaria al architect Otto Colz de laorè fora na proposta da fà fora dla scola n zënter cultural. La proietaziun definitiva é gnüda rovada

La falzada nöia y ampliada dl Hotel Gran ćiasa.

Al é gnü realisé n gran reservar dal’ega.

CALFOSCH

de merz fora y de mà à metü man i laûrs che é jüs inant ia por düt l’ann. Al é gnü laûrè fora la palestra olache na pert é destinada a salf por rapresentaziuns, fat fora na picera ćiasadafüch, n pice bar y dui locai por incuntades. Tla alzada dessura n’él nia gnü fat tröc cambiamënć, ma pici laûrs. Düt l’ fabricat é gnü adeguè ales normes de segurëza y mèdefüch. An spera che por la Pasca dl’2006 gnarà i laûrs portà a piz y insciö arà inće l’ paîsc da Calfosch na ćiasa dles uniuns. I laûrs pro la scola à metü man, Sepl y Stefo à metü man da spachè fora les strameses.

Fora dla palestra vëgnel fat l’gran salf.

CALFOSCH

Al vëgn laorè fora la plaza de dlijia. L rivestimënt dl mür mëss ćiamò gnì rovà d’aisciüda.

Chësta plaza é stada argomënt de tröpes discusciuns y è inće gnüda tröp criticada.

Al vëgn realisé posc da parchè.

Plaza de dlijia Inće la plaza de dlijia é gnüda fata danü. I laûrs n’è nia ćiamò rovà, al manćia ma ćiamò de piceres cosses. I laûrs é gnüs fać dala dita Impianti Colfosco.

por l’spostamënt y arbassamënt dla strada che passa propri dan magasinn ia. I laûrs é gnüs fać dala dita Costruziuns Clara y s’à portè ia por düt altonn y en S.Tarina à la strada indô podü gnì daverta. Na mudaziun dal proiet à portè pro inće ala realisaziun de n pêr de posć da parchè che é gnüs pordüs canche al é gnü fat la plaza de dlijia.

Al vëgn spostè la strada y fat posć por parchè Deache al é en program por l’ann che vëgn l’ampliamënt dl magasinn di stüdafüch, é in chësc altonn pià ia i laûrs

CALFOSCH

LITES DE COMUN Ai 8 de mà é la popolaziun gnüda cherdada ite da jì a lité l’ ombolt y l’ consëi de comun nü. En chësc iade él gnü metü sö düs listes, la lista zivica “Düć adüm” y la lista SVP. La lista zivica “Düć adüm” à portè dant so program chilò a Calfosch, chëla SVP a Corvara. Por Calfosch che é la maiù fraziun dl comun n’é chëstes lites nia stades n gran suzès. Bel da abiné adüm jënt da Calfosch por stè sön lista, n’él nia stè saorì y rovà te consëi él (ma) 4 rapresentanć da Calfosch; al podéss, sce an arata l’ numer de chi che à dërt a lité, nen rové ite almanco 7. I rapresentanć da Calfosch por i proscimi 5 agn é Castlunger Bruno, Clara Paolo,Costa Werner y Alfreider Harald. Do les lites s’à l’consëi abiné ai 23 de mà por fà fora la junta y por Calfosch él r0vé ite (ma) üna na persona, Clara Paolo che à suratut l’assesorat al’agricoltüra y ala netëza urbana. FRAZIUN Tröc é stà i argomënć che l’comitê de fraziun à albü da tratè ia por l’ann. Da d’aisciüda él gnü comedè la strada che va da chi Plans fina ite ales cascates; al é gnü metü a post l’ trù y metü les sales da strada por l’ega. Tres ite dales cascates, él gnü rivestì l’cagadù metü sö d’isté: chësc en colaboraziun cun l’assoziaziun turistica y l’comun che s’à cruzié por tachè ite l’ega. Al é gnü fat danü l’punt dla smöia, chël nanter la Poza y l’ Tiscêre. Por les plazes da parché sön terat dla fraziun él gnü tut chëstes dezijiuns: la 60

plaza jö da Pera Ciaslat é gnüda metüda a paiamënt. Por chëla sö Rönn él pié ia i laûrs de realisaziun de na plaza da parchè che ti é gnüda afitada ales ćiases de vijinanza. Adüm al uniun di paurs é piades ia les tratatives por trà ite i scioldi dla fraziun por l’anuzamënt de passa 40 ha de terac adurà por pistes. Al é gnü fat la proietaziun por spostè la strada sö por Edelweisstal por che ëla sides manco ërta. I laûranć che é gnüs tuć sö chësc ann é stà Costner Karlheinz y Hubert Sottara che à albü da se cruzié da sié y tignì nëtes les sëmenes y di laûrs de ordinara aministraziun cun gran colaboraziun dl’assoziaziun turistica y dl comun. Lites Ai 4 de dezëmber é i scrić ite ales listes eletorales dla fraziun da Calfosch gnüs cherdà por lité l’consëi de fraziun nü. Grana é stada la partezipaziun. Sön 424 che â dërt a lité s’à presentè bëgn 319 che corespogn al 75,24 %, ales urnes.

Grana é stada la partezipaziun ales lites.

CALFOSCH

Dles zetoles dades jö ê ma üna blanćia y 3 nia varëntes. Les lites é tomades fora insciö y chësc è l’ consëi nü por i proscimi 5 agn : Oberbacher Andrea 157 usc Costner Emilio 73 usc Alfreider Harald 69 usc Clara Paolo 63 usc Tavella Alfreider Agnes 48 usc De gragn cambiamënć n’él nia stè, de chisc él ma Alfreider Harald nü, i atri ê bele tl consëi l’ultima legislatüra. LA TRADIZIUN DL MARĆÉ DA CALFOSCH NE VA NIA PORDÜDA Jënt jona magari ne sa nia, mo jënt vedla sa bel avisa che ai 4 de jügn vëgnel

tignì l’marćé da Calfosch, al ti vëgn dit marćé dai ciüfs. Deache chësc ann ê la plaza de dlijia düt n sotessura por laûrs, âl messü gnì ponsè n ater post y al é gnü tignì tla gran plaza Sotdlijia. L’TËMP L’ann à metü man cun frëit, jenà y forà é stà scialdi frëić, mo la nöt plö frëida dl invern é stada chëla da rové ité tl prüm dé de merz. L’termometer mosorâ – 24 de aria frëida gnüda diretamënter dales regiuns artiches. L’prüm dé ćialt dl ann 2005 é stè l’ 14 de merz. La nöt dal 17 al 18 de merz é stada la prüma nöt che la termperatüra n’é nia jüda sot a zero, an mosorâ bëgn 5 degrês de ćialt.

Tröpa é la jënt che vëgn da foradecà a marćé da Calfosch a comprè ciüfs.

CALFOSCH

Dal 18 al 21 de merz unse albü dër ćialt cun n cambiamënt de temperatüra da – 15/20 a + 20 degrês. L’aisciüda n’é nia propri stada tan bela, cun l’isté mësson ester cuntënć inće sce vigni fin dl’edema ê l’tëmp malsigü y gonot pluiôl inće. Setëmber ess messü ester aladô dles previjiuns n beliscimo mëis, mo insciö n’éla nia stada. L’altonn é stè bel y inće bun ćialt, les temperatüres ćialdines s’à portè fora fina mez novëmber. A mez novëmber él spo gnü frëit y fina ala fin dl ann y inant tl ann nü unse albü tres frëit. Ai 17 de novëmber à podü i canuns dala nëi gnì tacà ite y les pistes à podü gnì arjignades ca ala perfeziun. Por la cornisc dl ambiënt al novü n pü’ ala fin de novëmber. Les prümes trëi edemes de dezëmber é stades beles, l’tëmp tratan les festes da Nadè ne é nia stè insciö. Dles tumieres da S.Andrè o S.Tarina che an dij, n’unse nia sintì tröp. I laoranti de comun taca ite l’iluminaziun da Nadè che ó dì che la sajun cun i sciori mët tosc man.

CORVARA

CORVARA • Elisabeth Penazzi

Al é rî da dì ći üna che é la ćiasa plö vedla de Corvara. A Pescosta n’él ćiamò dües, üna dlungia l’atra. Te üna viôl inlaôta bëgn trëi families deboriada: chëla dl Fascian, chëla dl Carigà y chëla dl Pinter. Tla ćiasa dlungia viôl les families de Filize dl Roch y de Franzl de Tarejia. La plö vedla costruziun indere vëgn aratada l’lüch dla Fia sön Plaza de Sot. Al se trata de na costruziun medievala cun alzada a tera de mür, tratan che les alzades de sura é de lëgn. Incëria é les finestres depëntes a blanch y cöce. Te stüa él da odëi na inzijiun dl 1700.

CORVARA

Introduziun De natüra me arati na porsona scialdi positiva, mo sce i ćiari zeruch al ann che é stè, me tómel ite bëgn püch de bel che al paiess la möia da alzè fora. Él magari ćiodì che l’ambiënt incër ia é ôt plö cuntra l’stlet co cuntra l’bun? O él ćiodì che da gnì plö vedli se stlüj i ödli y l’cör plö saurì dan les piceres cosses plajores da vigni dé? Anfat sciöche an ó la tó, mo la crisa economica ne é nia ma filosofia o impresciun. L’vire é gnü plö cêr y che l’euro é na monëda dala coda lizia se n’intënon da tan püch che ala resta te nosc tacuin. 72.000 südtiroleri vir tla meseria y mëss s’en gnì fora cun 514,00 Euro al mëis. Tres deplö vëgnel damanè n sostëgn finanziar a assoziaziuns sciöche la Caritas. Les burtes noeles vëgn a orëdla tröp plö snel co les beles: tratan l’ann 2005 él sozedü bele ma te nosta picera Val Badia deplö gran desgrazies de jënt jona che à pordü la vita te inzidënć sön strada o söl laûr, lascian zeruch i parënć y i compagns tla desperaziun. Tristëza y n sëgn de impotënza descëda fora inće savëi che nosta valada é ai prüms posć te Südtirol por ći che reverda l’suizid. Inće en chëst ann à la depresciun insciö lascè zeruch l’sëgn. Canche mai àldon spo de porsones che se à amarè dal crebesc y che mët man deboriada ai familiars l’tru dl Calvare fora por i spitoi. Nosc Papa Giuvani Paul II à messü lascè chësc monn sön la tera. Indeblì dala maratia y stanćé jö dala vedlëza se à so cör archité ai 02. de aurì. Grana é stada, ti dis denant tratan la velia y ti dis dedô fina ala sopoltüra solëna, la partezipaziun y la comoziun dla jënt, gnüda adarlerch sön Plaza de San Pire da vigni pert dl monn. Inće chilò da nos él gnü zelebrè santes mësses, corones y prozesciuns. L’evënt à porchël dessigü indô descedè y fat plö via la fede de tröc nos. I sperun, ćiodì che i estremisć dl Islam scialda sö tres deplö sües popolaziuns cun fanatism cuntra l’ozidënt, scraian al’iniustizia y ala vera santa, tratan che da süa pert tichinëi y copa jö i cristians che vir te chëles naziuns. I folieć reporta vigni dé notizies de atentać teroristichs y de veres zënza fin. Inće la natüra fej süa pert cun tramoroc, uraganns y inondaziuns. I recordun l’tramoroz tl Pakistan tl mëis de otober cun plö de 45.000 morć, l’uragann Katrina y l’uragan Stan te America zentrala cun zirca 3.000 morć y nia por ultima la gran catastrofa dl‘ega alta de agost te Nordtirol, che à gaujè danns por passa 350 miliuns de Euro. Y inant: les coies ne conësc nia plö sajuns y sciöche sce al ne bastess nia vëgnel pormez inće l’virus di galüc. Üna dles püćes bones noeles, inće sce nia aladô de düć, é chëla che dal 1. de jenè él jü en funziun l’regolamënt sura l’fomé. Te Südtirol é chësca lege piada ia cun na proroga de 6 mëisc. Tles ostaries, ti restauranć y te düć i posć publics ne pôn nia plö s’la impié, zënza ti van adincuntra a de gran straofunghes. Por la cronica costa incö en pacl de Marlboro 3,80 Euro. Cun l’1. de jenè él inće gnü definitivamënter tut jö l’oblianza de fà l’soldà tla 64

CORVARA

Talia. Tl dagnì sarâl porchël ma plö forzes armades volontares: 270.000 jogn gnarà sostituîs da na forza profescionala de 190.000 soldas. Bel ti ultimi agn ê l’servisc gnü scorté da 12 a 10 mëisc, cun en paiamënt de 3,18 Euro al dé. Te Südtirol é tröpes casermes gnüdes stlütes bele tl passè. Ći che al gnarà fat fora de chisc terac é düt ćiamò tles mans dla politica. MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN Ai 31.12.2005 arcompëda nosc Comun na popolaziun residënta de 1.258 porsones y devënta insciö l’plö pice comun dla valada. Al é indüt 638 ëi y 620 ëles. Sce an despartësc sö la jënt por fraziun, spo unse indüt 512 porsones che vir a Calfosch, 472 porsones che vir a Pescosta y 274 porsones che vir a Corvara. L’numer dles families é de 472. Tratan l’ann é 16 porsones gnüdes a stè te nosc Comun y 26 é jüdes demez. Nasciüs Dal ultimo iade che al é gnü publiché l’Sas dla Crusc ài albü deplö lamentanzes da pert de umes che se à baudié che sü mituns ne é nia gnüs scrić sö tla cronica de paîsc. Plö avisa se tràtel de umes che é jüdes a stè demez mo à mantignì la residënza te so comun da denant. I oress injuntè chilò che aladô dla lege 675 sura la privacy ne é l’Comun nia plö autorisé a dè dant i dać dla nasciüda di viadûs. Chël ó dì che düć chi che vëgn scrić sö te chësca publicaziun é por interessamënt personal a bëgn dla cronica. Tut en conscideraziun vëgnel i nasciüs che an arata jarà en dé a scolina y a scola te nosc paîsc da Corvara. Por desplajëi pôl impò suzede che valgügn vëgnes desmentià. Tratan l’ann 2005 él nasciü te nosc paîsc 7 de pici viadûs. - ai 29.01 - ai 14.05 - ai 15.06 - ai 27.07 - ai 02.09 - ai 01.12 - ai 27.12

Valentina de Michela Pitscheider y Alfred Frenademetz Catherina de Michaela Vonmetz y Lois Planatscher Nadine de Tanja Profunser y Achim Vinazzer Alex de Carmen Crazzolara y Christian Costabiei Mattia de Wilma Pezzei y Silvano Mersa Isabel de Waltraud Costamoling y Robert Dapoz Michael de Ivana Piedigaci y Davide Schepis

CORVARA

Maridà Tratan l’ann 2005 se à 7 pêr maridé, unì tl sacramënt dl matrimone te dlijia o te Comun: - ai 16.04 - ai 28.05 - ai 28.05 - ai 16.07 - ai 03.09 - ai 10.09 - ai 01.10

Lois Pescosta cun Svetlana Scofari dla Moldavia Monica De Lazzer cun Paolo Lorenzini da Trënt Siglinde Kostner cun Carlo Comploi da Al Plan Nadia De Lazzer cun Marco Crazzolara da La Ila Evi Zingerle cun Othmar Untergassmair da Rina Heliane Pezzedi cun Fabio Dallapiazza da Branzoll Claudia Pitscheider cun Erwin Irsara da Badia

Morć Tratan l’ann 2005 à nosta comunité messü tó comié da 7 porsones. I savun che l’eté cunta püch: inće sce chësctes porsones che é gnüdes tutes sö dales mans de Chël Bel Dî â dütes sura i 70 agn, âles impò lascè en gran öt tles families, tl cërtl di compagns, tles uniuns y tl paîsc instës. Dit chësc, él bel tignì a mënt che l’Sas dla Crusc é la sóra publicaziun olache inće i morć vëgn recordà ti agn alalungia por ći che ai à fat y por ći che ai é stà te süa vita. - ai 18.03 - ai 04.04 - ai 02.05 - ai 14.05 - ai 19.08 - ai 18.09 - ai 24.12

Gustin Pescosta Paul Pedevilla Milia Moling, vëdua Rottonara Sepl Miribung Maria Pescosta Hubert Albertini Giarone Costamoling

de 71 agn de 84 agn de 95 agn de 73 agn de 96 agn de 70 agn de 93 agn

Recordanzes Cun Gustin de Col s‘un é jü na porsona dër bëgnorüda dala jënt de nosc paîsc. Tó comié da ël à inće orü dì n püch tó comié da n mistier da inlaôta. Gustin Carigà é stè l’ultim carigà da Corvara, che por tröc agn é jü dô a so laûr cun paziënza y ligrëza. Nasciü sön Col de Sura ai 14. de setëmber dl 1933 da na familia da paur de trëi mituns y trëi mitans, âl bele da pice metü man da jì a 66

Gustin de Col é ste na porsona dër ativa tles uniuns: por passa 50 agn él stè pro i destüdafüch y i ćiantarins

CORVARA

vardè cun berba Brojio dla Fia. Da ël âl spo inće arpè l’mistier da carigà. Da jì sön la störa sö Grones de Badia à Gustin conesciü chëla che é dedô deventada süa fomena. Clara ti à ti agn scinché la vita a trëi mituns. Deboriada ài fat sö na picera ćiasa da sciori, l’Garni Primula, y Gustin à por tröc agn fat dui laûrs: chël de jì pro l’lift y chël de cuncè ćialzà. I recordun Gustin sciöche na porsona dër de cumpagnia, da fà saurì y da tó cà por vigni laûr, inće incër dlijia. I altà dles prozesciuns âl dagnëra fat sö cun gran amur. Dessigü pon dì che ël é stè na porsona de uniun: por 50 agn, dal 1948 al 1998, él stè pro i Destüdafüch y por l’medemo numer de agn inće pro i ćiantarins sciöche üna dles plö beles usc basses de düt l’cor de dlijia. Al ê inće na porsona dër paziënta che fina n ann denant co lascè chësc monn, à albü scialdi na bona sanité. Mo spo éla jüda tosc jö pert. Che Gustin se à fat gran mirit te süa vita ân podü odëi dal ultim salüt. Tröpa jënt à orü ester presënta a süa sopoltüra y gran onur ti à fat les uniuns olache al é stè laprò. Ai 04. de aurì unse messü tó comié da Paul Criner Criner, nasciü ai 29. de setëmber dl 1919 a Al Plan de Marô. Fina al ultim invern à Paul ćiamò laorè da taxista, mo düt t’en iade él saltè fora na maratia che te cürt tëmp ti à costè la vita. Inće te süa eté atempada é Paul dagnëra stè na porsona dër sportiva. Te süa jonëza él stè maester dai schi mo ćiamò tl ultimo tolôl pert ales gares cun gran entusiam, dantadüt a chëla dl paîsc. Süa majera pasciun ê zënzater la ćiacia y la pëscia, a chëles che al ti dedicâ gran pert

de so tëmp lëde. Por 15 agn él stè surastant dl revier da Corvara y Calfosch. Ti agn dla secunda vera é Paul gnü cherdè ite y à messü jì dalunc da süa tera ladina. Mo chësta é inće stada süa fortüna: ti Paîsc Todësc âl cunesciü süa fomena Herta. Deboriada, cun gran sicrifizi, ài fat sö la ćiasa Gran Pre. Fina al fin âl tut pert ativamënter ales incuntades di omi dl Frontkämpfer- und Heimatkehrerverein. Te n gran dolur por l’avëi pordü, resta sëgn zeruch la fomena y les trëi mitans Christa, Gerda y Karin.

Te cürt tëmp à Paul Criner messü lascè chësc nosc monn

Te Ćiasa de Palsa da San Martin se à destodé ia ai 02. de mà mëda Milia Biscia. Nasciüda jö Bioch de San Martin ai 26. de merz dl 1910, âla maridé Paul dla

Mëda Milia Biscia se à destudé ia al’eté de 95 agn

CORVARA

Fia y é gnüda a vire chilò Corvara. Te süa vita ne à mëda Milia nia albü val‘ de bun, sciöche por l’rest gnanca la maiù pert dles families da paur da zacan. Inće ëla ne se à mai sconè sön l’laûr sfadius te ćiamp y te pre. Ala lascia zeruch Teo y Emma. Ai 11 de mà, tl‘eté de 95 agn, s‘un é jüda da nosta comunité mëda Lucia Palla. Por passa 10 agn âla viü a Pescosta deboriada ala familia de füa fia Anna, che ti à fat l’guern cun amur y dediziun. Mëda Lucia palsa sëgn in pêsc tla cortina da Reba de Fodom. Incherscimun à descedè inće la mort de Sepl Bau dla Pension Pradat a Pescosta. Por n ann intier àl combatü cun forza cuntra la burta maratia dl crebesc, jan ite y fora por i spitoi. Mo l’destin à orü atramënter y Chël Bel Dî l’à tut sö te So rëgn, lascian zeruch la fomena y dües mitans tl dolur. Sepl ê nasciü a Pidrô ai 09. de jenè dl 1932 sciöche un di ultimi de na gran familia da 10 mituns. La sëmena de süa vita ne é nia dagnëra jüda rodunta fora, sce an pënsa che bele da pice àl pordü la uma. Denanco deventè ostì y fistidié por süa ćiasa da sciori, âl laorè por tröc agn

La orentè tan sterscia da combate la maratia ne à nia bastè. Sepl Bau à messü ti la zede ai 14 de mà.

da moradù. Cun l’passè di agn âl finamai metü sö na picera firma cun zacotagn de laoranti. Deboriada ài fat sö tröpes dles abitaziuns chilò da nos, nanter ater inće la ćiasa de calonia da Corvara. I recordun berba Sepl sciöche na porsona dër de dlijia, dagnëra presënta ala santa mëssa dla domënia y a vigni santù. Inće sce al baudiâ datrai dal gran mè, ne àl fina ala fin mai pordü coraje y speranza. Sciöche secunda porsona plö vedla dl paîsc, s‘un è jüda inće Maria dl Pifania, da düć conesciüda sciöche “Mizzi”. Mëda Maria ê nasciüda ai 09. de forà dl 1909 y à porchël viü sön süa pel la stënta y la tëma dla prüma gran vera. Amesa la secunda se âla maridé. Por plö agn âla viü sot Balsan cun so om, mo ala ne à mai albü mituns. Do ester restada vëdua scialdi jona se n’éla indô gnüda zeruch te so paîsc nadè y viô sëgn cun la familia de süa neza Erica. Impò êla dagnëra de bona vöia, ala savô da la cuntè y stê gian en cumpagnia. De sanité é mëda Maria stada scialdi sterscia fina ala fin, canche an à messü la condüj te spitol da Bornech por dui dis. Al’eté de 96 se l’à l’Signur cherdada te So rëgn.

Ai 19 de agost se à Chël Bel Dî cherdè mëda Maria dl Pifania.

CORVARA

Ai 18. de setëmber àn aldì la burta noela dla mort de Hubert Albertini, ostì dla Pension Ladinia a Pedecorvara, nasciü ai 22. de setëmber dl 1934 a Porsenù. Hubert à laorè da pech fina püch denant de tó en gestiun la pension deboriada cun süa fomena. Chilò se dêl jö dantadüt cun l’laûr de secretariat y i ghesć savôl da tratè cun mainira y profescionalité. Sües gran pasciuns ê indêre la pëscia, i auti sportifs y l’urt che al curâ cun amur. Inće sce al se â aosé a vire a Corvara y s’un stê saurì chilò da nos, cuntâl gonot de süa ćiasa a Pescara, olache al somenâ ordöra y sentâ plantes da früt de vigni sort. Canche la forza y l’coraje che al à albü düt isté por soportè süa maratia à lascè do, ne àl instës nia plö orü vire inant. Hubert à lascè zeruch da susc cun gran patimënt la fomena Barbara, la müta Claudia y Erwin.

Hubert Albertini, mort al’eté de 70 agn.

In Vöia de Nadè, canche nos cristians recordun la nasciüda de Chël Bel Dî, se à destudé por dagnëra la vita de berba Giarone dl Paracia. I recordun chilò che al é nasciü ai 15. de jenè dl 1912 a Pescosta, tl lüch dl Pa-

Giarone dl Paracia é gnü tut sö tles mans de nosc Signur en Vöia de Nadè.

racia y à maridé Maria dl Planatscher da Calfosch. Deboriada ai pié do l’lüch de Matî sö insom Corvara, olache ai é jüs a vire y à chersciü sö na bela gran familia de 7 mituns y na müta. Crusc y fistidi ne à nia manćé, dantadüt ti agn dla secunda vera. Por mëisc alalungia é berba Giarone stè ascognü sot en gran pedrun sön Lagaciò. Bindićé, tl scür dla nöt y cun gran tëma de gnì abiné, gnêl a saludé la familia. Passà ia chi agn crüdi dla vera, à l’economia de nosc paîsc indô metü man da florì cun i prüms foresti. Da berba Giarone é piada ia l’idea de realisé dües sciovies sö por i prà de Pralongiá y chëla de fa sö les üties de Col Alt y de Crëp de Munt adüm a Franz Kostner. Che al é ste n pionier te deplö ćiamps, desmostra inće l’fat che al à comprè l’prüm tractor dla valada… inće zënza savëi da l’arvënn. Cun chësta mascinn, inlaôta dessigü dër demorvöia, se àl gonot metü a desposiziun canche al ê da jì a daidé. Cun süa fomena à berba Giarone albü la fortüna de festejè ćiamò tl ann 1999 l’iubilar di 60 de matrimone. Trëi agn dedô ti é mëda Maria jüda danfora. 69

CORVARA

Tla vita de paîsc é berba Giarone stè dër atif. Por tröc agn âl portè inant la inćiaria da capo-fraziun. Al é ste maester dai schi, mënacrëp y nanter ater inće un di fondadusc dla Müjiga Calfosch-Corvara, che ne à nia manćé l’dé dla sopoltüra por ti sporje l’ultim salüt. TRASFORMAZIUNS URBANISTICHES N bel gran fabricamënt él gnü fat en chëst ann te nosc paîsc! Sce al foss ćiases de jënt dl post ne ess sambëgn degügn val‘da dì, mo les majeres che é gnüdes metüdes man é bele, o rovarà tosc, tles mans de foresti. Bëgn püć de chi da chilò ess l’möt da se cumprè n apartamënt tl zënter de Corvara. Incër mez jügn, àn metü man de ćiavè por fà sö na ćiasa da apartamënć dal bel

Proiet dla costruziun “Lüch al sorëdl”.

inom “Lüch al sorëdl” al altëza dla ćiasa de Comun, te un di püć bi prà ćiamò restà. Sö Arlara él gnü trat jö la ćiasa Incisa, n iade de proprieté dl geometer Premi y spo venüda a foresti. Chisc l’à trata jö y fata sö da nü. Laûrs de ampliamënt é gnüs fać pro la Ćiasa Primula.

Al vëgn scarzè sö un di ultimi lëdi de Corvara por fa sö n “Lüch al sorëdl”.

CORVARA

Sce an ti ćiara ai tëć de Pescosta, spo se rëndon cunt tan che al é gnü frabiché ti ultimi agn.

Inće a Pescosta él gnü valgamia fabriché. Plö avisa pormez a Haus Angelika y dlungia la Villa Fiori, olache Christian Costabiei à fat sö na abitaziun, a chëla che al ti à metü inom “Lisüra”. De mà él rovè da Funtanacia sö i rôs por na condüta dal’ega. I laûrs, che â metü man bele l’ann passè, é jüs inant scialdi aslüm. Rovà pormez al deposit dl Anas ne ân nia scarzè sö l’asfalt, mo é stà bogn de passè sot strada fora, sparagnan insciö problems al trafich y alisiran cotan la viabilité. I rôs é gnüs tacà pormez ala zentrala dal’ega dlungia l’Salvan, de proprieté de Heinz Kostner. Na costruziun nöia mo n stil tradizional.

CORVARA

FORA DL’AMINISTRAZIUN DE COMUN

Prüma sentada de consëi y formaziun dla junta nöia

Lîtes de Comun

Sciöche prüm comun dla valada à l’comun da Corvara tignì süa prüma sentada de consëi bele ai 23 de mà. Valgamia tröpa jënt ne se à nia lascè sciampè l’ocajiun da ester presënta ala formaziun dla junta. Do avëi ejaminé les condiziuns de litabilité y compatibilité de vignun, á l’ombolt nü Franz Pedratscher dè joramënt dan al consëi. La incuntada é jüda inant cun la presentaziun groia dl program de laûr: soluziuns por la viabilité, por les plazes da parchè y por l’trafich, mioramënć por la comunicaziun cun l’istituziun comunala y por les cuestiuns dl turism, dl frabiché, dl‘agricoltüra y dles ativitês sozio-culturales. La formaziun dla junta nöia se à portè inant te n tlima ćialt y movimentè. Les propostes dl ombolt nü ne à nia ciafè l’aprovaziun da pert dla oposiziun, che ess orü dui de sü candidać a n assessorat. Tres na lîta socrëta, cun 9 usc a üna y 6 decuntra, él ala fin gnü tut sö la proposta de Pedratscher. La junta é porater totalmënter al maschil. Sce bëgn che les dües ëles rovades te consëi, Nadia De Lazzer y Siglinde Kostner, à coiü adüm tröpes usc tratan la lîta, ne ales nia ciafè lerch te junta.

Da spavënt interessant y ćialda éla chësc iade jüda cun les lîtes de Comun y cun la propaganda litala. Chësta à metü man bele edemes danfora. Cun dües listes dan man él finalmënter gnü portè inće inanter la popolaziun da Corvara n iade n pü‘ de ćiampanilism sann. Por chi che s‘un à intenü ê la tenjiun tl‘ aria. Les dües listes, chëla dla SVP cun Robert Rottonara, y chëla zivica “Düć adüm” cun Franz Pedratscher, trami a će sciöche candidać da ombolt, à presentè so program ala comunité. Dala familia al mantenimënt de tradiziun y cultura, dal tëmp lëde ala viabilité, dala comunicaziun cun l’istituziun comunala al fabriché alisiré, dales sovenziuns por i paurs ala promoziun dl lingaz ladin, de düt él gnü impormetü por se trà la crëta dla jënt y insciö les usc. Sce al é ma stè füm ti ödli odaran ti proscimi 5 agn. Franz Pedratscher, che â porater bele candidé da ombolt dan cin’ agn pian l’34,9 % cuntra l’62,1 % de Heinz Kostner, ne l’à gnanca chësc iade albü saorida. Ala fin él gnü favorì por ma 58 usc: 425 cuntra les 367 de Robert Rottonara. 9 candidać dla lista “Düć adüm” y 6 de chëla dla SVP é rovà te consëi. Zifres y informaziuns plö menüdes sura la lîta dl 8 de mà é da ciafè fora insom la publicaziun.

CORVARA

La junta de Comun nöia: da m.c. Paul Clara, Othmar Costabiei, l’ombolt Franz Pedratscher, Robert Rottonara y Christian Pezzei.

La junta nöia de Comun Incuntada dla junta de Comun cun la popolaziun Dessigü na gran morvöia se à fat la junta nöia de Comun da odëi tan de jënt che é rovada adarlerch te salf dles manifestaziuns la sëra dl 22 de novëmber por la incuntada cun la popolaziun. Da dì él inće che na te sentada ne gnê bele dî nia plö metüda a jì te nosc comun, inće sce tröc se l’ess damanada. Te chësca ocajiun él gnü portè dant en cürt l’ativité de chisc valgügn mëisc dales lîtes y la cuestiun dl daz söi jus. Do n prüm salüt à l’ombolt Franz Pedratscher passè la parola a sü colaboradusc dla junta, che se à un al iade presentè. Robert Rottonara, vize ombolt y assessur ai laûrs publics, é responsabl dla manutenziun di fabricać de comun, di

laoranti, dla viabilité y dl trafich. Do avëi cuntè sö i laûrs che é gnüs fać fina sëgn, él ćiamò jü ite en cürt sön l’problem dl se sön les strades tratan la sajun da d’invern: düć oress avëi strades tarënes mo degügn n‘oress messëi puzenè sö l’se che vëgn portè te ćiasa. Por ti jì adincuntra a chësc problem él gnü tut la dezijiun de baratè ia sön l’Natrium Chlorid, na sostanza ecologica y porchël nia de dann al ambiënt. Sce chësta é spo inće la soluziun al problem, odarân impormò da d’aisciüda. Paolo Clara da Calfosch à pié do l’assessorat al’agricoltüra. Tl medemo momënt él responsabl por l’refodam, la ćiacia y la pëscia. Te süa presentaziun âl baié dandadöt dl smaltimënt dl refodam, che vëiga śëgn danfora inće la poscibilité de dè jö debann bozes y canistri de plastica tla desćiaria de Col Maladët. Düt l’rest toca impò ćiamò pro l’refodam 73

CORVARA

tradizional. Inanter ater él gnü sotlinié che la lezitënza tl despartì l’refodam ó dì sparagné de gran spëises por düć. Tla junta nöia à Christian Pezzei tut sö l’inćiaria de assessur al’istruziun, al turism y al sport. Al tol sö contat cun l’Assoziaziun Turistica y porta la responsabilité di eserzizi publics y di implanć sportifs. Da süa pert él gnü fistidié, aladô dla manovra dla scola Moratti, por la marëna a bëgn 60 scolars. Miories é gnüdes fates tla scolina. Por ći che reverda la politica por les families él gnü arjunt che chësctes ais podü jì a jadiné debann tratan i mëisc de otober y novëmber. Por l’dagnì se dejidrëia l’assessur dantadüt la fondaziun dl Uniun Sport Corvara y Calfosch y la realisaziun de na Touristikcard por l’isté, avisa sciöche chëla de nösc vijins gherdënes. L’assessorat al artejanat, comerz, cultura y sozial é corì da Othmar Costabiei. Al se crüzia inće por l’salf dles manifestaziuns y por i raporć cun les fraziuns, por la zona artejanala, por l’comerz y por l’ativité soziala. Por alisiré l’contat cun la popolaziun él bele sön so program la realisaziun de na plata internet.

ê ćiamò te zënter de Corvara, aprijé dantadüt dai ghesć che tratan l’isté se sentâ jö gian sön i banć al’ambria di gran lëgns, por se lì n pêsc l’foliet dl dé. Mo sciöche l’assessur ai laûrs publics, Robert Rottonara, à splighé en ocajiun dla incuntada dla junta cun la popolaziun, ê chësta la sora soluziun por podëi parchè almanco 3 corieres. N ater gran laûr é stè l’ampliamënt dla Scola elementara. Aldadô di proieć didatics nüs êl debojëgn de n‘aula en plö. Chësca é gnüda realisada tl tëmp de ma 6 mëisc. L’proiet é gnü laorè fora dal Arch. Otto Irsara. Por passa 100.000,00 Euro él gnü dortorè sö les strades de düt l’Comun. Inće düta l’iluminaziun publica à ciafè na bela sbürla. Gran pert é gnüda modernisada y sön Col éla finalmënter gnüda completada. Chësc ê fina sëgn l‘su post olache l’privat se paiâ la lüm!

Laûrs de Comun Nia püć n‘é stà i laûrs de Comun che é gnüs realisà ti mëisc atira do les lîtes. Un di majeri é dessigü stè chël dla realisaziun dla plaza por l’sorvisc de trasport publich dla Sad dan la botëga dl Kostner. Chësc proiet ne à nia ciafè l’aprovaziun de düć, inće ćiodiche al é gnü laorè sö un di püć ćiantuns vërć che 74

Te n tëmp record de 6 mëisc él gnü realisé l’ampliamënt dla ćiasa dla scola elementara.

CORVARA

N pice laûr, mo de gran importanza, él gnü realisé de setëmber, canche al é finalmënter gnü fat sö na si sön mür de dlijia. Dantadüt do la gran mëssa, canche i mituns śoga da pié y salta intoronn, êl dagnëra prigo che valgügn ess podü tomè sura jö. L’daz söi jus La sentada dla junta de Comun cun la popolaziun à odü danfora inće la presentaziun dl proiet dla Provinzia Autonoma da Balsan por fà paié l’daz söi jüs. Chëla sëra à l’publich albü la sensaziun tlera che, inće sce la cuestiun â ćiamò da se desfiré plö inant ti particolars, êl bel scialdi düt fat fora. La junta é a üna de fà paié l’daz. Ala jënt dl post

ti él gnü impormetü agevolaziuns. Les modalitês plö menüdes, tan y olà, ći o cô, ne gnarà chilò nia reportades. Mo na cossa é sigüda: inće sce tröc ne é nia a üna, é chi che s’infida da le dì bëgn scialdi püć. Finamai l’ombolt se ess aspetè na majera oposiziun. L’zitadin ne é nia debl. Te sües mans âl, sce al ó, l’erma dla protesta. Mo la püćia crëta o la fraidité fej tomè düt tl chît y a cosses fates él dedô por püch baudié! Lîtes de fraziun Ai 4 de dezëmber é la popolaziun dl Comun da Corvara gnüda inviada por l‘secundo iade a lité, chësc iade por renovè i consëis dles trëi fraziuns. I resultać é tomà fora insciö:

Walter dl Tablé é stè un di 234 litadus che à dè jö sües preferënzes por la fraziun da Pescosta.

CORVARA

Tla fraziun da Corvara êl 234 porsones che â le dërt da lité. De chësctes n’él stè 135, l’57,69 %, che à dè jö süa usc. Chësctes les preferënzes: - Walter Zingerle 64 usc - Robert Rottonara 30 usc - Alfred Rottonara 27 usc - Carlo Erlacher 24 usc - Gottfried Pitscheider 20 usc Tla fraziun da Pescosta êl 356 porsones cun le dërt da lité. 234 porsones, l’65,73 %, à dè jö süa usc. I cin’ candidać cun plö usc é stà: - Günther Alfreider 155 usc - Paolo Agreiter 87 usc - Raimund Alfreider 50 usc - Helmuth Thaler 36 usc - Herbert Pezzedi 32 usc Festa a Heinz Kostner por i 31 agn da ombolt Ai 2 de otober se à i dui paîsc da Corvara y Calfosch stlüt incër Heinz Kostner ia por festejè deboriada sü 31 agn da ombolt. Cun chësta iniziativa à l’Comun orü ti sporje dër n bel giulan por düć i agn che al se à metü a desposiziun de süa jënt. Püch dan les diesc da duman, da plaza de dlijia demez, é piada ia la defilada cun l’festejè y sü familiars acompagnà dai raprejentanć dl aministraziun comunala, valgügn ombolć di paîsc vijins, Siur Fonjo y i ministranć, la comunité y sambëgn les uniuns, che cun guanć y bandîres à portè ite n pü‘ de corü te n dé grîj da plöia. Inanter les autoritês êl inće l’assessur provinzial Florian Mussner, bun compagn de Heinz. 76

Sön paiun dl salf dles manifestaziuns à Siur Fonjo, famëi spiritual de trames les cüres, zelebrè la santa mëssa che é gnüda abelida dal ćiantè di dui cors de dlijia y dal sonè dla müjiga. Inće l’consëi de cüra à orü rengrazié l’ombolt y süa familia por la gran desponibilité che ai à dagnëra desmostrè dantadüt en ocajiun dles prozesciuns. Sciöche sëgn de reconoscënza él gnü fistidié por na statua de lëgn dl Sant da Oies che mëda Cherubina dl Ost à pié do cun ligrëza. Stlüta jö la pert spirituala dla festa à deplö rapresentanzes orü saludé publicamënter l’festejè. Danfora é jü l’ombolt en ćiaria, Franz Pedratscher, che ti à surandè na tofla de mirit y la zitadinanza onorara dl Comun da Corvara. Inant éson spo jüs cun les paroles de Florian Mussner y cun chëles de Othmar Costabiei, sciöche portausc dles uniuns de paîsc. Destüdafüch, Müjiga y Ćiantarins à lascè fà n bel cheder ziplé y depënt a man, che rapresentëia l’blasun de comun tignì sö dai simboi dles cin’ uniuns. Chësc dess ester sëgn dla bona colaboraziun che é stada te düć chisc agn inanter l’aministraziun comunala y les uniuns popolares. Che la festa ti à fat gran plajëi a Heinz Kostner, ombolt da denant, an capì da sües paroles, sciöche dagnëra scëmples y sinzieres. Sambëgn ne él nia stè na dezijiun saurida chëla de ne candidé nia plö ales lîtes dl ultima aisciüda, mo al é stè dërt “ti lascè la lerch ai jogn, che iüstamënter sburlâ do cà”. Cun ma 33 agn à Heinz azetè de deventè ombolt y l’à fat spo por 6 legislatüres. De chësc âl instëss dè gran mirit inće a süa familia, ala fomena Elsa, ai mituns Silvia y Franzl y a süa uma.

CORVARA

La familia de Heinz Kostner deboriada al assessur provinzial Florian Mussner, tratan la festa.

L’ombolt Franz Pedratscher ti à surandè la zitadinanza onoraria dl comun da Corvara a Heinz Kostner, che é stè a će dl’aministraziun comunala por bëgn 31agn.

CORVARA

Les uniuns de comun ti à scinché a Heinz n bel cheder ziplé y depënt a man, sëgn dla bona colaboraziun che é stada fina sëgn.

L’danmisdé é spo jü inant cun l’sonè dla Müjiga Calfosch-Corvara y n buffet rich arjigné ca por l’ocajiun.

Por i mëisc tratan la sajun da d’invern, da Nadè fina Pasca, ti vëgnel inće dè la poscibilité de frecuentè la scolina ai mituns de personal che laôra te nosc paîsc. Chësc ann n’él indüt 3. Por ći che reverda l’program ćiaron dantadüt de sotlinié te na mainira particolara les festes che toma ia por l’ann, sciöche San Martin, San Micurà, Advënt, Nadè, Carnescè y Pasca. Vigni ann vëgnel spo inće tut iniziatives particolares por tó ite i geniturs. Chëst ann à por ejëmpel i geniturs instësc metü a jì te dlijia l’teater de San Martin. Sciöche sëgn por l’partì cun i atri é i scolarins jüs l’dé denant dal pech a fà pan. Chësc é spo gnü benedì da Siur Fonjo y partì fora a düć. La linterna, sëgn carateristich dla festa, se à sambëgn vignun tut para a ćiasa.

FORA DLES SCOLES Scolina L’ann de scolina 2005/2006 à metü man ai 15. de setëmber. Les dües maestres che fistidiëia por i pici scolarins é Christl Pitscheider da La Ila y Barbara Deval da La Val. Te so laûr vëgneles daidades dales dües colaboradësses pedagogiches Anita Alfreider da Calfosch y Valentina Fontanella da La Val (jorënta). La usc di geniturs vëgn portada inant da Margareth Costamoling y Riccarda Piccolruaz, tratan che Christian Pezzei é l’rapresentant de Comun y Heidi Flatscher la rapresentanta dla scola elementara. Chësc ann arcompëda la scolina 30 mituns y mitans: 23 é da Corvara, 5 da Calfosch, 1 da La Val y 1 da La Ila. 78

Te Scolina él rové San Micurà. Al sa pa avisa düt de düć!

CORVARA

Na bela foto de grup di scolarins da chëst ann deboriada ales maestres y ales colaboradësses pedagogiches.

Tratan l’tëmp d’Advënt se à üna na seziun dè jö cun l’tema dl bosch y à porchël metü a jì la festa da Nadè sot ai lëgns, deboriada cun i geniturs. L’atra seziun à tratè l’argomënt “mituns adora stories”. La festa da Nadè é gnüda metüda jì te scolina, tres deboriada cun i geniturs. Inće por stlü jö l’ann de scolina vëgnel metü a jì regolarmënter na jita deboriada cun i geniturs. Scola elementara (ann de Scola 2005/2006) L’ann de scola 2005/2006 à scomancè ai 15. de setëmber. Por bëgn 18 mituns y mitans (11 da

Corvara, 5 da Calfosch y 2 da Reba) se àl daurì sö les portes de na realté nöia: ala va sëgn de se dè jö cun l’lì, l’scrì y fà cunć, de conësce l’monn cun dütes sües morvöies y de imparè inće i dovëis y les regoles che mëss gnì tignides ite tla vita. Pià ia a scola por l’prüm iade é: - Alfreider Greta - Canins Lukas Max - Cavanna Samuel - Costa Ermes - Crepaz Nicholas - Davare Mattia - Dorigo Marika - Frenademetz Jenny - Kircher Elena

da Corvara da Corvara da Corvara da Corvara da Corvara da Corvara da Corvara da Corvara da Corvara 79

CORVARA

- Plantscher Aaron - Thaler Simon - Alton Romina - Castlunger Katherina - Dellosto Chiara - Ferdigg Patryk Sylweser - Pizzinini Christian - Costa Maximilian - Lezuo Sara

da Corvara da Corvara da Calfosch da Calfosch da Calfosch da Calfosch da Calfosch da Reba da Reba

La scola elementara de nosc paîsc arcompëda indüt 77 scolars. Les maestres che insëgna é Clara Irene, Crazzolara Annemarie, Dejaco Martina, Flatscher Heidi, Frenes Ruth, Mitterrutzner Herta, Oberbacher Elisabeth, Vittur Micky, Willeit Sylvia y l’maester Terza Milio. I ćiarun zeruch al ann de Scola 2004/2005 A per dl program, é tröpes y desvalies stades les ativitês che é gnüdes fates tratan l’ann de scola 2004/2005: - la jita da d’altonn à condüt i scolars sön l’Tru di Lersc a San Ćiascian; - la festa de San Martin é gnüda metüda a jì cun na santa mëssa te scola; - de novëmber él gnü organisé n proiet de ginastica cun Thomas Valentini; - San Micurà é gnü te scola a ciafè i mituns; - tl tëmp d’Advënt él gnü tignì n rorate di scolars; - por la festa da Nadè él gnü fat teatri y imparè ite ćianties; - l’dé dla nëi à condüt i scolars sö dala Ütia La Marmotta; - tratan l’invern àn ćiarè pro a na demostraziun de ćians da lovina sön Jù de Frara; 80

- por Carnescè àn fat festa te scola y spo na defilada fora por paîsc; - an à fat vijita ala biblioteca da Calfosch, olache Simon Kostner à cuntè stories; - al é indô gnü fat vijita ala caserma di Carabinieri; - la 4. y la 5. tlassa à partezipé ala festa dl sport a La Ila; - la jita de mà à condüt les prümes trëi tlasses da Bornech a Vintl cun la ferata por jì a ti ćiarè al museo dla lana. La 4. y la 5. tlassa é jüdes a ti ćiarè ales mineores de Prettau; - i scolars à albü na gran ligrëza da depënje jö i mürs dla ćiasa dla scola deboriada cun Barbara Tavella y Klaus Vittur; - impede fà la festa di lëgns él gnü metü a jì la festa dl’ega. Te chësca ocajiun é i scolars jüs a ti ćiarè ala vasca dal‘ega y ales fontanes de Pisciadù; - al é gnü laorè dassënn por n proiet dal inom “Movimënt creatif”, che se à rové cun na bela presentaziun dl zircus ai geniturs.

Sön l’Tru di Lersc, tratan la jita da d’altonn, à i scolars imparè n grüm de cosses nöies.

Stüdi universitars Tratan l’ann 2005 à Nicole Irsara, de Konrad da La Crusc y Martina de

CORVARA

Ćiaulunch, stlüt jö sü stüdi d’injenieria zivila. Por l’dagnì ti aodunse düt l’bun y gran sodesfaziuns. FORA DLA CÜRA Consëi de Aministraziun dla Cüra Fora che l’iluminaziun nöia tla gran dlijia, ne él tratan l’ann 2005 nia gnü fat de gran laûrs te y incër nostes dlijies. Denant él stè da paiè jö i debić da l’ann passè, olache i cosć por l’renovamënt dl’entrada y l’implant de scialdamënt à albü sò pëis tl bilanz. Porchël à l’consëi de aministraziun deplö proieć por l’dagnì, danfora chël de mëte sö l’radio de ploania. La domanda é bele gnüda menada inant, mo por mëte man aspeton tres ćiamò l’autorisaziun dl Minister dles Telecomunicaziuns. Por n ater ann él inće en previjiun l’restaur dles pitüres dla picera dlijia.

En prozesciun sö al santuar de La Crusc.

Ativité dl Consëi de Cüra Inće por l’Consëi de Cüra é indô jü a piz en ann. Sciöche dagnëra é l’laûr stè scialdi gran: mëte a jì sentades y incuntades, organisé les festes de dlijia y sambëgn tó dezijiuns datrai inće n pü zities.

Da d’altonn é la comunité da Corvara gnüda cherdada ite por lité l’Consëi de Cüra nü y sciöche an à podü odëi dai resultać à la majera pert dles porsones che ê laite bele denant indô ciafè la crëta. Chësc é zënzater sëgn che fina sëgn é l’laûr gnü fat cun lezitënza y serieté. Lîtes dl Consëi de Cüra Dal ann 1975 vëgnel tignì vigni 5 agn te dütes les cüres de Südtirol les lîtes di consëis de cüra. Chëst ann éles tomades ai 6 de novëmber. Por alisiré la chirida di candidać da mëte sön lista, él gnü metü a jì na prelîta che â sciöche terminn l’25 de setëmber. Nia dër da se ralegrè é stà i resultać: de 281 zetules che é gnüdes partides fora ales families tles fraziuns da Corvara y Pescosta, n’él gnü dè jö ma 68. Chësc ó dì na partezipaziun dl 24 % (dl ann 2000 é la partezipaziun stada dl 18 %). Por la lîta finala él gnü menè fora 623 schedes a vigni porsona che à albü complì i 16 agn. Chësc iade à l’61 % dè jö süa usc. L’resultat: - Kostner Canins Edith - Kircher Peter - Zingerle Lydia - Piai Luigi - Kostner Comploi Siglinde - Rubatscher Giuvani - Foppa Serena - Costner Trebo Maria

304 usc 259 usc 164 usc 135 usc 127 usc 126 usc 99 usc 77 usc

Ti dis atira do la lîta se à l’consëi nü abiné y ne à nia stentè da mëte l’presidënt, tl inom de Edith Kostner, l’vize presidënt tl inom de Peter Kircher y la 81

CORVARA

scrivana, tl inom de Siglinde Kostner. A chësctes 8 porsones ti dijunse bele danfora giulan por avëi azetè na inćiaria che se damana gran impëgn y dediziun. Ti augorun n bun laûr y tröpa sodesfaziun por i proscimi 5 agn tl consëi de cüra de nosc paîsc. FESTES DE DLIJIA Festa dla Prüma Santa Comuniun Chëst ann é la festa dla Prüma Santa Comuniun gnüda metüda a jì a Calfosch. Inće sce por de tè ocajiuns é la dlijia scialdi picera y ne à nia por düć i partezipanć banć assà da se sentè, él sambëgn dërt che a nosc paîsc vijin ne ti vëgnes nia propi tut düt sotfora.

D’atra pert é la Santa Crejima spo tomada a Corvara. Santa Crejima La festa dla Santa Crejima é tomada ai 22 de mà y à metü man cun la prozesciun da ćiasa dla Scola cuntra dlijia de bëgn 28 crejimandi, vignun acompagné da so tot o da süa tota. Cun ëi à defilé naturalmënter inće Siur Fonjo y i ministranć al sonn dla Müjiga Calfosch-Corvara. La santa mëssa é gnüda zelebrada dales 11 danmisdé y abelida dal ćiantè de 5 mitans. Franco Pizzinini, che les à acompagné cun la chitara, é inće chël che les à insignades jö bele edemes danfora. Les ćianties modernes, y porchël inće scialdi ritmiches, à dër plajü ala jënt.

Foto de grup di crejimandi cun Siur Degan Franz Sottara y Siur Fonjo.

CORVARA

Sarah, Alexa, Sylvia, Jlenia y Johanna à abelì cun sües usc la festa dla Santa Crejima. Franco Pizzinini les à acompagnades cun la chitara.

Festa de Cör de Gejù Respet al ann passè an chëst ann por fortüna podü fà na bela prozesciun dl Sacher Cör de Gejù. Dal momënt che Pasca ê bele ai 27 de merz, é inće chësta festa tomada ite scialdi adora y plö avisa ai 2 de jügn, ćiamò denant che la scola se rüves. A chësta moda àn podü cuntè sön na bona partezipaziun dla jënt. Tan bëgn les statues che i cunfaruns é düć gnüs portà fora. Sambëgn ne é la prozesciun nia plö sciöche en iade. Y chël vëigon inće bele dal vistimënt, nia ma di fedei mo inće de chi che porta. N gran lalt va porchël ala uniun dles ëles che por chëMomënt fora dla prozesciun de Cör de Gejù.

CORVARA

En post dër interessant da mët l’altè. Por fortüna ne à la verda de comun scrit fora degüna straufunga!

sta ocajiun se vist’ ćiamò l’guant da paur y respidlëia insciö na picera pert de chëla che ê la tradiziun da zacan. Do l’ćiantè deboriada de “Auf zum Schwur” é düć chi che à daidé gnüs invià sö dal’Ost por l’danmisdé. Mo avisa por la medema domënia se à l’vize ombolt Robert Rottonara fat gnì la bona idea de mët a jì sön süa terassa n “Frühschoppen”. Dal momënt che l’Ost y La Fontana é ma püć vari da inciarà, é l’domisdé tosc stè passè por tröć. Cun liagnes blanćes y bira de formënt, en bun ćialt da d’ainsciüda y l’sonè de Davide y Arcangel é inće la festa de Cör de Gejù jüda a piz.

Festa dla racolta y dla Comunité Chëst ann él stè debojëgn de stlü ite en zacotan de festes de dlijia te na domënia sóra. L’ 2 de otober é porchël stè n dé dër particolar: nia ma al ombolt da denant Heinz Kostner ti él gnü fat festa, mo inće ala Comunité instëssa, rengrazian por düt ći che Chël Bel Dî Nosc Signur se scinca dé por dé: por l’laûr che ne manćia chilò da nos nia, por la sanité, por la natüra incër nos ia, por la jënt che se mët a nosc sorvisc, por na bona parola de n compagn, por n salüt de n amich. Chësc à Siur Fonjo sotlinié inće te süa perdica: „Sce i orésson cuntè sö düt, n’ess la lista dles gaujes che i ùn por dì

CORVARA

Por la Festa dla racolta é inće l’altè gnü abelì te na manira particolara.

giulan degüna fin!“ Giulan ti él gnü dit inće ai 4 ministranć che rüva chëst ann fora dla scola mesana. Tratan la funziun à Edith Kostner, sciöche rapresentanta dl consëi de cüra, surandè i diploms de reconoscënza a Christin Costner, Silvia Crepaz, Nicolò Di Genova y Freddy Alfreider.

sciöche picera scincunda ài orü portè dant n valgügn tòć de bona vöia. La festa é jüda inant por vignun sciöche al à aratè, mo por la maiú pert cun na bona marëna deboriada ala familia. I iubilars che à tut sö l’invit dl consëi de cüra é stà:

Festa di iubilars

- Zingerle Severino y Maria 45 agn maridà - Piai Giuvani y Maria 45 agn maridà - Agreiter Fortunato y Emilia 40 agn maridà - Costa Heinrich y Anna 35 agn maridà - Profunser Pepi y Christa 35 agn maridà - Pescolderung Helmut y Frida 30 agn maridà - Steinmayr Benno y Giuvana 30 agn maridà - Colleselli Genio y Monica 25 agn maridà - Delfauro Livio y Erika 25 agn maridà - Frenademetz Carlo y Sarah 15 agn maridà

Inće sce por la comunité da Corvara ne é la festa di iubilars plö degüna novité, é la partezipaziun dagnëra dër bona. La domënia, ai 16 de otober à 10 pêrs orü festejè deboriada ala jënt so aniversar de matrimone. Cun solenité al sonn dles ćiampanes é i iubilars rovà te dlijia olache dües mitans da scola à dit sö n bel raiml scrit por l’ocajiun. Te süa perdica à Siur Fonjo sotlinié ći gran ejëmpel che i festejà é por düta la comunité: tan de agn deboriada ne é dessigü nia jüs a piz zënza incomprensciuns, mo cun la forza dl amur po inće chësces gnì superades. La santa mëssa é gnüda abelida dal ćiantè dl cor. I ćiantarins se à lascè aldì inće do la funziun te salf dla comunité, olache

CORVARA

Raiml por la festa di iubilars Cari Iubilars, a inom de düta la Comunité orésson de cör Ves saludé. Chësc é por Os n dé de gran ligrëza, n dé de festa y de contentëza. 15, 25, 30, 35, 40 y finamai 45 agn ês passè cun Osta compagna o cun Osc compagn. Porchël Sês gnüs incö te dlijia a rengrazié Idî recordan i bì momënć, mo inće i plö rî. Sce ponsês incö zeruch a chël dé canch’ala vita deboriada Ês dit de scé, spo Ves sâl che l’tëmp ’’tëmp sîdes passé aslüm y de bi y manco bi recorć n’ês dessigü en grüm. La vita a üsc mituns ti ês scinché y cun amur i ês trat sö, tröp tëmp y laûr por ëi Ês ofrì sö, Ês ćiarè da ti dè na bona educaziun y na fede sterscia sciöche arpejun. Tëmp por Os instësc Ves réstel gonot dër püch foresć y familia s‘l’tol ’’tol oramai düt. Porchël aprijede vigni pice momënt canche podês Ves tó un por l’ater n pü‘‘ de tëmp. Scinchesse inant fedelté y amur y déde ala familia importanza y valur, recordesse che al é l’pilaster ’’pilaster dla sozieté inće sce l’matrimone incö à pordü süa validité. Ves augurun de podëi cun la Comunité y tl cërtl de familia Osc iubilé festejé. Zacotan de pinsiers Ves unse arjigné, tolessi cun Os por la vita da vigni dé. L’amur é na gran scincunda che adora tröpa atenziun, ma l’amur ti dà forza y stabilité a Osta uniun. Amur ó dì: se capì y ligrëzes y crusc partì. Amur ó dì: respet, crëta y fedelté nia ma n ann, mo vigni dé. 86

CORVARA

I iubilars che à tut pert ala festa metüda a jì dal consëi de cüra.

Segra de Santa Tarina En gaujun dla segra de Santa Tarina rüvél adarlerch dagnëra tröpa jënt inće da forade ca. La santa mëssa dales 9 é gnüda zelebrada inće chëst ann cun na dlijia scialdi plëna de jënt. Porater él bel da odëi sciöche inće i scolars tol pert ala funziun. L’organisaziun dla festa é bel da agn tles mans dl’Uniun di destüdafüch. La tradiziun vëiga danfora la incuntada te salf dles manifestaziuns por se bëre l’aperitif y se mangé na liagna blanćia. L’acompagnamënt musical dla Böhmische da Tramin ti à dè ala incuntada na atmosfera particolara. Do marëna él indô gnü metü a jì l’gran batadù. I mius dl dé da cartè é chësc iade stà Iaco Sigismondi y Franz Regensberger.

La segra é jüda inant cun l’bal. Inće sce la segra é tomada de vëndres ne él nia gnü tröc balarins. Bonamënter se à la majera pert lascè sprigoré dala nëi, che à metü man de tomè dal cil bele dadoman. FORA DI GRUPS DLA CÜRA Grup di ministranć L’grup di ministranć arcompëda chëst ann inanter 25 mituns y mitans che dëida Siur Fonjo tratan la zelebraziun dles santes mësses. Christin Costner, Silvia Crepaz, Nicolò Di Genova y Freddy Alfreider é jüs demez, do avëi pié do l’diplom en ocajiun dla festa dla racolta, y 3 de nüs é gnüs pormez. Inanter les ativitês che nosc prô mët a jì aposta ma por l’grup di ministranć, 87

CORVARA

I 4 ministranć che à podü pié do l’diplom de reconoscënza en ocajiun dla Festa dla racolta: da m.c. Silvia Crepaz, Freddy Alfreider, Nicolò Di Genova y Christin Costner.

sciöche l’jadiné y la jita al Gardaland, él chëst ann inće da recordè n dé sön munt deboriada ai ministranć de düta la valada. Ai 8 de setëmber se à l’bel grup de 70 ministranć incunté sön Col Alt, olache Erich Kostner ti à ofrì la marëna. Dedô éson spazirà düć deboriada fina ia Piz Sorega por rové jö tl paîsc de San Ćiascian. Por n ater ann él bele en previjiun plö dis en tenda dlungia na ütia a Eores. Ministranć confortessela bele śëgn! Grup di leturs y di aministradusc dla Santa Comuniun Nia ma i ministranć mo inće i leturs y i aministradus dla Santa Comuniun colaborëia ativamënter ala zelebraziun dla 88

santa mëssa. Indüt él te nosta cüra 15 leturs che se barata jö vigni domënia tl lì dant la letüra y les supliches. N iade al ann vëgnel metü a jì na incuntada por stè en pü deboriada y po baratè fora les minunghes. Ai 14 de dezëmber a San Martin de Tor se à abiné i aministradusc dla Santa Comuniun dla valada por la reuniun anuala. Te chësca ocajiun él gnü partì fora i diploms cun la lizënza, sotscrita dal vësco, de podëi partì fora la comuniun indlunch y te vigni dlijia. Chësta lizënza ne mëss sëgn nia plö gnì renovada. Tan bëgn podess chisc colaboradus porchël inće portè la santa ostia ai amarà a ćiasa o te spitol.

CORVARA

Inanter ater ài inće le dërt de mëte fora y tó ite l’Santiscim y da partì fora l’cënder l’Mercui dal Cënder. Uniun dles ëles Rich de ativitês é inće chëst ann indô ste l’programm dl uniun dles ëles. Da Pasca, do la gran mëssa, él gnü venü röses por cöie adüm n contribut a bëgn dla Krebshilfe, aziun che à albü dër n bun suzès. Ai 3 de merz él gnü fistidié por la benedisciun de düć i mituns y por la festa di pici viadûs nasciüs tl ann 2004. So contribut dà la Uniun dles ëles vigni ann inće tratan la Festa de Cör de Gejù. La statua de Sant’Ana vëgn portada n prozesciun dales ëles vistides ćiamò

cun l’guant da paur. L’Uniun dles ëles se à dè jö inće por ći che reverda i cursc y i referać: de aurì él gnü metü a jì n seminar de yoga y n curs da fà figüres de lëgn cun Pia Pedevilla, de mà n curs por se fà sö y por ester plö beles, de otober na serada da pastelnè ciüfs cun perlines y n curs de ginastica por jënt atempada. Ai 21 de novëmber él gnü organisé la festa di complì di agn te Ćiasa de Palsa a San Martin y ai 30 de novëmber l’rorate por dütes les ëles cun cëna tla Ostaria Bel Sit. Uniun di ëi Inće tratan chëst ann se à l’Uniun di Ëi abiné regolarmënter. I apuntamënć é

Festa de Cör de Gejù: da m.c. Clara, Giuvana, Emma, Edith y Loise à portè Sant’Ana.

CORVARA

feter dagnëra i medemi, inanter chisc la prozesciun sö La Crusc, la prozesciun jö Oies, l’rorate y la festa d’Advënt. Les ultimes sentades à albü sciöche tema prinzipal chël de baratè la vedla crusc sön piza de Piz da Lech. Cun l’elicoter gnarâla portada sö de setëmber dl 2006. Porater é avisa chësc ann la cuestiun dles crusc sön les pizes di crëp gnüda metüda dassënn en discusciun dal arpizadù Reinhold Messner. Impò arata i omi da Corvara che la crusc de Nosc Signur Gejù Crist dëides recordè ćiamò de plö de rengrazié por les belëzes che se é gnüdes scincades. FORA DLES UNIUNS DE PAîSC Cor de dlijia Ativité dl ann Plö o manco vigni ann se mët dant i ćiantarins n apuntamënt particolar, sön chël che al vëgn spo inće conzentrè la maiù pert dles proes. Chëst ann àn orü partezipé al 6. Dé dla Ćiantia Ladina, metü a jì ai 11 de setëmber a Urtjiëi. Deboriada a d‘atri 17 cors, gnüs adarlerch da düt l’raiun ladin, él gnü ćiantè tl lingaz dla uma dan n gran publich interescè. Les dües ćianties che i ćiantarins à presentè é stades “Les flus de munt” (müjiga de Felix Dapoz y paroles de Angelo Trebo) y “Scincunda de Dî” (müjiga de Jan Willeit y paroles de Silvester Kostner). La presentaziun, che é porater jüda dër bun, é stada por düć inće na ocajiun por se incuntè y baratè minunga cun atri i mëmbri di cors. Por rompì la dlacia bele danfora à i ćiantarins portè dant les dües ćianties 90

nöies ai 24 de agost sön paiun dl salf dles manifestaziuns, en ocajiun de na serada tiroleja por foresti. Sciöche bele dan dui agn él indô gnü metü a jì n ćiantè d’Advënt cun tòć de meditaziun, ćiantè y sonè adüm al Cor de dlijia da Calfosch y ala Müjiga Calfosch-Corvara. L’rorate te chësta forma particolara é gnü portè dant tan bëgn tla dlijia da Calfosch ai 13 de dezëmber che te chëla da Corvara, dui dis do. Cun letüres y deplö tòć moscedà, da John Lennon a Vivaldi a Bach, àn orü portè n pü‘de ligrëza y serenité tl cör dla jënt. Por ći che reverda l’rest dl ativité dl ann se à i ćiantarins incuntè 74 iadi. De chisc él gnü abelì vintdües santes mësses y 4 rorati. L’numer dles proes é stè de 40. L’ultim salüt en gaujun de sopoltüres é gnü portè 7 iadi, inanter chisc inće a Gustin de Col che é stè por 50 agn pro l’cor de dlijia. I ćiantarins da Corvara arcompëda indüt 38 mëmbri: dui ćiantarins Tino Dapunt y Serena Foppa é jüs demez tratan che la jona Christin Costner é gnüda pormez. Do trëi agn, tratan la sentada generala dl’uniun dl 3 de dezëmber, él gnü lité danü l’consëi. Sön proposta y por alzada de man dla maioranza él gnü confermè chisc mëmbri de surastanza: - l’presidënt tl inom de Raimund Irsara - l’vize presidënt tl inom de Elisabeth Penazzi - l’cassier tl inom de Roland Adang - l’orghelist tl inom de Pio Dorigo

CORVARA

Tratan la proa generala dan l’ćiantè d’advënt te dlijia da Calfosch. Müjiga y cors de dlijia à lascè aldì n bel program.

- l’dirighënt tl inom de Franco Pizzinini - l’sostitut dl dirighënt tl inom de Martin Conrater Sön proposta y alzada de man ti é la inćiaria da scrivana gnüda surandada a Laura Lezuo. Ia por l’ann se à l’consëi vedl abiné in düt 3 iadi. Festa de Santa Zezilia Por la festa de Santa Zezilia da chëst ann, tomada ai 20 de novëmber, se à i dui consëis di cors de dlijia dl comun ponsè de fà n iade n pü‘ val d’ater. En assënza dla Müjiga Calfosch-Corvara, demez en gaujun de en iade tla Slovenia, él gnü baratè jö: i ćiantarins da Corvara é lovà plö adora por jì a ćiantè la santa mëssa sö Calfosch, tratan che

l’cor de dlijia da Calfosch à n iade podü dormì n pü plö dî y jì a mëssa a Corvara impormò dales 10. Dessigü é inće chësca stada na picera iniziativa interessanta, nia ma por i ćiantarins mo inće por les comunitês. Sciöche vigni ann éson spo jüs deboriada a marëna, chësc iade tl local nü “Underground”, olache Paolo à arjigné ca de düt y de plö. La jita di ćiantarins La jita da chëst ann a condüt i mëmbri dl cor de dlijia a ti ćiarè a üna dles plö beles manifestaziuns d’altonn de Bayern: la Leonhardifahrt a Bad Tölz te sò iubilé di 150 agn. Ai 5 de novëmber, de bona vöia bele dales 4 daduman, é i ćiantarins sentà te coriera por l’iade fora pert. L’tëmp ne à 91

CORVARA

Nia ma de bi ćiavai él da odëi a Bad Tölz tratan la Leonhardifahrt, mo ćiars infornîs sö y trohten de vigni corú.

nia massa daidé para. Mo inće sce al à splijiné feter düt l’danmisdé ne é i corusc di ćiars, la belëza dles trohten y la potënza di ćiavai nia jüs a perde. La prozesciun, a chëla che na massa de jënt é gnüda adarlerch a ti ćiarè, se à desfiré

fora por paîsc fina söl Kalvarienberg, olache al é spo gnü zelebrè la santa mëssa. Do la manifestaziun y na bona marëna tla ostaria Bräustüberl sön l’Tegernsee, é l’grup jü cuntra München por stè suranöt. Mo dan da jì a dormì se à feter düć

I ćiantarins da Corvara dan la Wieskirche, tratan la jita dl ann.

CORVARA

ćiamò boiü na bona bira tl Hofbräuhaus, local tipich dla cité. L’dé do é l’program jü inant cun la partezipaziun ala santa mëssa dales 9.00 tla St. Michaelskirche, olache na picera orchestra y n cor moscedè à portè dant la Missa brevis en D-Dur KV 194 de W.A. Mozart. Por i ćiantarins dessigü na bela ocajiun da nia lascè fora. La jita é jüda inant cun n salt al Augustinerkeller, aposta ma por mangé liagnes blanćes, y dedô tla Klosterbrauerei de Andechs, dlungia l’Ammersee. Söl tru cuntra ćiasa ne podôl nia manćé na cürta vijita ala beliscima Wieskirche sön la Strada Romantica. Les pitüres y les statües realisades tla majera esaltaziun dl stil artistich rococò à lascè tröc a boćia daverta. Chësta jita é zënzater stada na esperiënza rica de novitês y de impresciuns por düć. D’atra pert inće la iüsta scincunda por les bries de düt n ann. La jita é gnüda paiada jö cun les entrades dla festa alalergia, metüda a jì chëst ann ai 7 de agost. Sciode che la plöia y l’frëit, che é gnüs sura misdé, à sprigoré gran pert dla jënt rovada adarlerch, mo impò él restè valgamia tröp te cassa por müjiga y ćiantarins. Uniun di Destüdafüch En chëst ann à l’Uniun di destüdafüch orü ti fà na ligrëza particolara ala comunité da Corvara. Atira do Santa Tarina él rové te vigni ćiasa n calënder dl ann 2006 y n pice foliet, olache al é gnü dè tröpes informaziuns sura l’ativité, les proes, i cursc y i mëmbri dl uniun. Tres chësc pice pinsier, che à porater fat gran plajëi, àn orü sotlinié ćiamò deplö l’liam

sterch che é inanter l’uniun y la popolaziun. I recordun che l’Uniun di destüdafüch da Corvara arcompëda sëgn 48 mëmbri atifs y 10 mëmbri d’onur. Cun gran incherscimun à chëst ann i omi messü tó comié da Gustin dl Carigà, che é stè mëmber atif por bëgn 50 agn. Cun impëgn y lezitënza se âl dè jö ala inćiaria de magazinnier fina che al é rové fora dl sorvisc, al’eté de 65 agn. Mo inće do ester gnü nominé mëmber d’onur é Gustin dagnëra stè da tó cà. L’reconoscimënt sintì di omi dla uniun àn podü odëi dal ultim salüt che ti é gnü portè te cortina. N ater punt che mirita zënzater de gnì reportè é la nomina dl comandant atual Hubert Costner a Ispetur di Destüdafüch dl Raiun dl’Alta Badia. Chësta inćiaria ti fej onur nia ma a d’ël instëss mo a düta la uniun. L’ativité dl ann Por ći che reverda l’ativité tratan l’ann él indô da recordè tan de iadi che i destüdafüch é stà presënć dales majeres manifestaziuns sportives, dales festes de paîsc, da dütes les sopoltüres, da Nanü y sciöche verda dala iluminaziun de Sassungher. Sciöche rapresentanza ài tut pert al “Bezirkstag” a Pfalzen y ala festa de 50 agn dala fondaziun dl “Landesfeuerwehrverband” a Vilpian, olache é gnü benedì na capela nöia fata sö en onur de San Florian. Vigni domënia da d’aisciüda spo é na grupa stada te magazinn por curì l’sorvisc de desponibilité te cajo de bojëgn. Che l’magazinn é te bones condiziuns, cun dütes les massaries funzionantes y arjignades da tó cá, à podü constatè inće 93

CORVARA

La jita di destüdafüch à condüt i omi deboriada cun les families denant sö al santuare de La Crusc y spo tla ütia Pasciantadú.

l’Ispetur di destüdafüch dl Bezirk de Unterpustertal, che é gnü adarlerch por en control. Arà mo l’ispetur inće sciafié da ti dè na odlada ales braies nöies che é gnüdes comprades aposta por stravardè dal ćialt y dales borjades chi che va cun les mascheres cuntra l’füm? Bëgn 19 iadi, inanter aisciüda y altonn, se à i omi di destüdafüch incuntè por les proes. Implö se à la grupa dl “Atemschutz” abiné regolarmënter n iade al mëis. Chëstes é inće chëles porsones che te cajo de n mè de füch rüva por prümes tles abitaziuns en flama. L’risch né é nia da sotvaluté, porchël él dër important savëi da laorè cun les bomboles sön l’spiné y inće conësce i limić canche an é dlungia l’füch. Sot al’ativité dl ann toma sambëgn 94

inće düć i iadi che al è gnü tut pert a gares dai schi y a partides de palè. Sis mëmbri à partezipé ala gara dai schi dl raiun a Speikboden y a cater de chisc ti éla garatada da se cualifiché por les “Landesmeisterschaften” a Obereggen. Cun na scuadra él gnü tut pert al tornê de pice palè di destüdafüch a Unterinn (Ritten). Por düt chël che é gnü fat tratan l’ann, por l’tëmp lëde che vignun à metü a desposiziun y por ester scialdi dagnëra stà presënć ales proes é na jita dl’uniun l’paiamënt plö mirité (inće ćiodì che sce an aratess dütes les ores saltàssel fora n cunt spaventûs). Chëst ann, ai 25 de setëmber, àn ponsè de mëte a jì n dé adüm ales families. Do avëi tut pert ala santa mëssa sö La Crusc éla jüda inant cun la marëna y

CORVARA

L’maiù intervënt por i Destüdafüch da Corvara é stè l’mèdefüch sön Plan ai 17 de dezëmber.

dedô aorela cürta tla ütia Pasciantadù de Franzl da Murin. Ala fin é düć stà a üna che an ne mëss nia dagnëra saltè fora por l’monn intier por fa na bela jita. Ai 9 de dezëmber él gnü tignì la reuniun generala. Tratan l’ann é i omi di destüdafüch gnüs cherdà bëgn 22 iadi por n intervënt. De düt chësc saltamënt ne s’à la jënt dl post intenü nia: da canche al é gnü arjigné i “piepseri” tl ann 2001 ne vëgn la sirena feter mai plö azionada. De düć chisc iadi él stè da jì a despifé rôs, romenè sö l’stradun dal öle y dai tòć do inzidënć, tignì sot a control pordüdes de gas, pumpè fora ega dales ćianôs y trà sö auti te strada. I majeri intervënć y dessigü inće i plö coriusc é stà:

• ai 19 de jenè él saltè fora n mè de füch te na ćiamena tla Dependance dl Hotel Miramonti a Pescosta. L’personal, che se n’à incapì scialdi atira, à dè l’alarm y à lascè portes y finestres stlütes. Chësc é gnü fat bun, ćiodiche insciö se à spo l’füch tosc inće sufuié jö; • ai 8 de messè él gnü cherdè aiüt por n camion dla dita Kröll che manaciâ de se rosedè sön urt de strada, olache al se â arichité por puzenè fora la desćiaria. A gauja di laûrs sön stradun rovà da püch, ê l’terac chilò scialdi morjel. Dô avëi porvè da trà sö l’camion cun i plumac en dotaziun y la forza de na gomata, éson stà sforzà da desćiarié düt a man por l’alisiré. Te chël medemo momënt, por tignì fora l’intervënt, à n bus todësch inće ël manacè de jì sura strada jö. Tres l’118 él gnü cherdè adarlerch sön l’pie95

CORVARA

pser plö jënt a daidé. L’bus à messü gnì tachè jö y les porsones metüdes al sigü. Do 5 ores é l’intervënt gnü stlüt jö, zënza dann a porsones y a mascinns; • ai 20 de messè, sön plaza dl Hotel Piz da Lech, à l’auto de na jona da Badia pié füch. I destüdafüch é jüs söl post, a rot ite l’vider y à destudé les flames. An à podü constatè che l’füch é gnü gaujé da n scossù che é saltè tl‘aria; • ai 5 de setëmber él gnü dè suport al Aiüt Alpin cun l’gran refletur y la “Wärmebildkamera” por jì a chirì na sciora, jüda a perde tla zona Val Setusc-Ferrata Tridentina. Canche an à capì che l’ëla ê sö por la ferata, él gnü fat lüm por pormëte l’salvamënt. L’refletur é gnü adorè indô ai 30 de dezëmber por daidé l’Aiüt Alpin da jì a tó da scür na porsona che se à fat mè te Val Misdé; • ai 17 de dezëmber él stè l’maiù intervënt dl ann: dales 13.25 deboriada ai destüdafüch da Calfosch, é chi da Corvara gnüs cherdà adüm por n mèdefüch sö Plan tla ćiasa de Christian Schrott y Carlo Erlacher. Canche an à capì les dimensciuns dl füch, an cherdè adarlerch inće les uniuns di destüdafüch di paîsc vijins da La Ila, San Ćiascian y Badia, por avëi l’suport dla litra y di “Atemschutzgeräte”. Inće Bornech é rové söl post cun bomboles dal’aria. I omi à laorè fina les sis da sëra por se gornè les flames. Dedô él gnü fat verda düta nöt. L’dann é ste valgamia gran. Cursc di destüdafüch Sciöche vigni ann à inće tratan l’ann 2005 n valgügn omi tut pert ai cursc desvalis, che vëgn pità dala scola provinziala di destüdafüch cun sënta aVilpian. Chilò, olache l’insegnamënt é tles mans 96

de jënt cualificada, vëgnel dè la poscibilité da imparè da adorè vigni sort de mascinns y da porvè fora les tecniches plö ajornades. Insciö à Michael Crepaz, Diego Colleselli y Ivan Irsara tut pert al curs de basa de trëi dis por deventè destüdafüch. Thomas Dejaco, Ivo Pezzedi y Ivan Irsara se à spezialisé tres l’curs por ester abilità a adorè les mascheres cuntra l’füm. L’curs por imparè da adorè la fotocamera nöia é gnü corì da Siegfried Costamoling y Roman Crazzolara, tratan che Alex Rottonara, Dieter Niederkofler y Christian Tasser à partezipé al curs de basa por intervënć tecnics. Inanter ater à Roman Crazzolara frecuentè l’curs por imparè da comanè na grupa. Grup di Jogn Tl ann 1983 à por l’prüm iade l’Uniun di destüdafüch da Corvara metü sö n grup di jogn. I jogn dai 12 ai 17 agn à chilò la poscibilité de laorè cun les atrezatüres da destudé, de fà proes de orientamënt y tesć de savëi y de tó pert ales ativitês sportives, sciöche gares dai schi y pice palè. La grupa à albü na vita cürta de ma 5 agn: inće sce i resultać portà ai “concursc de prestaziun” é stà bogn, ne âl nia bastè por fà gnì d‘atri jogn do ca. Sëgn, do tröp tëmp éla indô tan inant. An spera che l’grup di jogn nü laôres cun ligrëza y suzès, che chisc jogn sides d’ejëmpel a chi che vëgn do ca y che tröc de chisc mituns devëntes inće n dé omi di destüdafüch. L‘ grup di jogn nü é metü adüm da: - Freddy Alfreider de Heinrich y Gaby

CORVARA

- Elias Dagai de Angelo y Valeria - Simon Delfauro de Livio y Erika - Manuel Delmonego de Bruno y Margherita - Nicolò Di Genova de Armando y Anna - Manuel Holzer de Ferdinand y Claudia - Philipp Pescosta de Alfred y Margot - Tommy Pescosta de Alfred y Margot - Fabian Piai de Albert y Hildegard - Nikolas Seppi de Silvano y Viktoria - Philipp Schrott de Pepi y Gertrud - Nicola Vendramini de Fabio y Hildegard Crusc Blanćia Alta Badia La Crusc Blanćia á chëst ann complì 40 agn. Por chësta ocajiun él gnü organisé deplö manifestaziuns tan bëgn te nosc raiun che inće sura düta la provinzia. La seziun Alta Badia é bele da 38 agn incà al sorvisc dla jënt. Tratan l’ann 2005 se à l’assoziaziun dè da fà dantadüt cun la formaziun interna di volontars nüs. Inće la sënta nöia à albü na gran importanza. Deboriada cun l’Comun de Badia él gnü chirì soluziuns, ćiodiche al é n gran bojëgn de locai plö gragn y adeguà por podëi tignì inant l’sorvisc che vëgn damanè al dédaincö.

L’sorvisc ’’sorvisc te zifres Tratan l’ann 2005 él gnü fat indüt 1.863 trasporć. De chisc n’êl 823 programà bele danfora, mo bëgn 1.099 é stà i intervënć de emergënza, jüs sö dl 10 %. N aumënt él gnü registré inće pro l’numer di paziënć trasportà, che é stè chësc iade de 2.442, l’12 % en plö. Cun i mesi dla seziun él gnü lascè zeruch indüt 137.000 km. La maiú pert di intervënć é gnüs fać nanter les 10 danmisdé y les 4 domisdé. Tles ores dla nöt él ste da pié ia spezialmënter inanter les 22 y les 4 da duman. Ia por l’ann 2005 él gnü pormez 6 volontars y 3 é jüs fora dl’uniun. La Crusc Blanćia Alta Badia arcompëda porchël sëgn bëgn 67 volontars, despartis sö te cater comuns. Chëstes porsones à corì l’72 % dl sorvisc (24.002 ores), tratan che l’25 % é gnü corì dal personal a tëmp plëgn (ca. 11.000 ores). L’rest dai obieturs che é porater tomà demez dal mëis de mà. Tratan la sajun da d’invern, por l’laûr

Por l’prüm iade él gnü metü sö n grup de jogn pro Crusc Blanćia.

CORVARA

Volontars dla Crusc Blanćia se depënj sö por ester plö dlungia ala realté tles simulaziuns de prüm aiüt.

cun i foresti, él gnü adorè bëgn 10 porsones che laôra a tëmp plëgn. Ativité dl sorvisc y dl tëmp lëde Al vëgn dit che tla vita ne rüvon mai da imparè. Ćiamò demanco te na assoziaziun sciöche la Crusc Blanćia. Inće chëst ann él indô gnü metü a jì proes y eserzitaziuns adüm cun atres organisaziuns de socurs tl raiun dl Alta Badia, cursc de formaziun por i volontars a livel provinzial y de seziun. Y sciöche ala dess ester él inće gnü ponsè al tëmp lëde cun festes y manifestaziuns de aorela cürta. La seziun à partezipé ativamënter ales gares dai schi y dla liösa metüdes a jì a Seis. La novité dl 2005 é la formaziun de 98

n grup de jogn dai 12 agn insö, che dess avëi l’fin de stè deboriada, imparan mosöres sciëmples de prüm aiüt. Al dess inće gnì portè inant l’pinsier dl laorè tl ćiamp sozial y dl daidé la jënt. Colaboradus y volontars dla Crusc Blanćia se crüzia de mëte adüm deplö programs por chësc grup y spera sambëgn che n valgügn restes inant atifs. Cun 17 agn podess chisc jogn bele tó pert al curs de basa de prüm aiüt. N valgügn volontars à spo inće tut pert a n curs y dedô metü sö na “Schminkgruppe” che dess arjigné ca porsones por la simulaziuns de prüm aiüt y les depënje aldô por che düt sides plö real poscibil.

CORVARA

Aiüt Alpinisć Alta Badia Bëgn 40 é stè l’numer di intervënć fać dai omi dal Aiüt Alpinisć Alta Badia tratan l’ann 2005, por jì a daidé porsones en dificolté sö pur munt. En gaujun de chisc intervënć y dles dües aziuns de chirida él gnü portè aiüt a 45 porsones. Pormez al post dl sozedü éson jüs 10 iadi tres l’jolier dl Aiüt Alpin Dolomites, 2 iadi tres chël dl 118 y 26 iadi tres i mesi dla seziun. 16 indöt é stades les porsones che ne à reportè degun dann y 28 chëles ferides. N iade su à n alpinist pordü la vita. Por realisé chisc socursc se à i omi dla

seziun dl Aiüt Alpinisć Alta Badia metü a desposiziun por n total de 87 ores. Inanter ater él inće gnü fat 16 eserzitaziun, de chëstes 13 cun i ćians da lovina. Interessant él inće n iade scrì sö chi che fej pert de chësta assoziaziun. L’surastant é Costamoling Willy, l’vize surastant Oberbacher Bastl y l’comitê é metü adüm da Aichner Heini, Kostner Andreas, Costamoling Sicio y Erlacher Giacomo. Mëmbri dla scuadra de socurs é: Agreiter Manuel, Agreiter Erwin, Alfreider Andreas, Alfreider Heinrich, Baccanti Enrico, Belardi Silvio, Canins Iwan, Castlunger Johann, Costabiei Ulli, Costamoling Wilhelm, Crazzolara Roman, Feichter Erwin, Kostner Heinz, Oberbacher Silvester, Oberbacher Andreas, Oberbacher Fabian, Pezzei Isidoro, Pescollderungg Peter, Sommadossi Ivan, Tasser Robert y Wieser Gabriela. Irsara Raimund é l’secreter. Na eserzitaziun dër garatada

Inće i omi dl Aiüt Alpinisć Alta Badia à tut pert ala eserzitaziun sön l’implant dl Boé.

Ai 8 de novëmber él gnü metü a jì na eserzitaziun che à tut ite deplö organisaziuns de prüm aiüt. L’eserzitaziun, che é gnüda fata sön l’implant portamunt dl Boè, â sciöche travert l’evacuaziun dla jënt fora dales condles dl lift. Incër 150 volontars dla Val Badia, Val Gherdëna, Fascia, Tiers y Villnöss à tut pert a chësta simulaziun. Omi di Destüdafüch à fat da passajiers, tratan che chi dl socurs gnê jorà pormez ales condles y messâ i lascè jö ia por tera sagns y intun. D‘atres unitês à ciafè l’inćiaria de se arpizé söi pilastri, se trà pormez ales condles y mëte man da desćiarié. 99

CORVARA

L’grup de responsabli che à metü a jì y coordiné l’eserzitaziun cun l’jolier dl Aiüt Alpin Dolomites sön l’implant dl Boé.

Do zirca dües ores é düć i passajier gnüs recuperà. Dessigü pon dì che chësta é stada na eserzitaziun dër zitia, nia ma por l’altëza mo inće y dantadüt por l’intervënt de n jolier. Important é zënzater la bona colaboraziun inanter les organisaziuns, che vëgn a s’l dè giulan inće a chëstes proes. Assoziaziun Mënacrëp Val Badia Fora dl program de escursciuns y arpizades che vëgn pitades a sciori y a jënt dl post, se mët l’Assoziaziun Mënacrëp Val Badia inće a desposiziun por ativitês organisades dal Assoziaziun Turistica, sciöche por ejëmpel l’sorvisc de segurë100

za pro parëi da arpizé. Presënta é l’Assoziaziun Mënacrëp inće en gaujun dla Sellaronda Skimaraton, manifestaziun che se damana dagnëra n gran numer de volontars. Inće tratan l’”Isté Deboriada”, che vëgn organisé dal Sorvisc ai Jogn, él gnü dè na man pro l’parëi da arpizé. Te scola elementara él spo gnü tignì n pice insegnamënt sura les lovines y les tecniches de chirida. Tratan l’ann 2005 él gnü pormez n mënacrëp nü: Isidoro Pezzedi da San Ćiascian che à stlüt jö i ejams da d’altonn. Cun ël arcompëda sëgn l’Assoziaziun Mënacrëp Val Badia 8 mëmbri. Plö avisa: Andrea Oberbacher (surastant), Enrico Baccanti, Manuel Agreiter, Gio-

CORVARA

vanni Declara, Giorgio Manica, Ernesto Obojes y Eduard Ties. Uniun di Iagri da Corvara y Cafosch Tratan l’mëis de jenè dl 2005 é por la Uniun di Iagri tomades ite les lîtes. Da statut vëgn chëstes metüdes a jì vigni cater agn. Mudamënć ne ê nia preodüs y ne se à gnanca portè pró, sëgn che l’laûr da denant é gnü fat sciöche al toca, cun serieté y competënza. A maioranza él gnü reconfermè te süa inćiara tan bëgn l’surastant Franz Schrott che so vize Helmut Piccolruaz. Por l’stimené dla cassa se crüziarà inant Salvester Oberbacher. Al é tl medemo mumënt inće scrivan. Inće la junta dla uniun é restada la medema, metüda adüm da Paul Kostner,

Siegfried Pezzedi y Eduard Lanzinger. Te n ann se incunta la junta valgamia tröc iadi, sides por les chertes dla ćiacia che por la spartiziun de rehli y ćiamurc. Mo inće por i iagri instësc él tröpes les ocajiuns por stè deboriada. Tratan l’invern vëgnel tut pert cun lezitënza, y de bogn resultać, ales gares dai schi organisades a livel de valada. Un di majeri apuntamënc é zënzater chël de jì de mà a porvè fora l’stlop it en Val . Chilò á i prüms cater iagri le dërt da tó pert al “Bezirksjägerschiessen”. Inće tratan l’altonn se incunta i iagri dla seziun por en danmisdé de ćiaciada. Do na bona marëna vëgnel ćiamó trat ala scëiba. Por stlü jö l’ann se abinun ćiamò n iade tl tëmp d’Advënt por l’rorate y por

L’verdaćiacia provinzial Hubert Tschaffert te en mumënt de palsa cun l’surastant dla Uniun di Iagri Franz Schrott y l’Landesjägermeister Klaus Stocker.

101

CORVARA

la cëna dla uniun. Tratan la funziun de chëst ann él gnü recordè chitamënter Paul Criner, mort de aurì al’eté de 85 agn. Cun so carater y süa dediziun por la ćiacia âl lascè zeruch en gran öt tla uniun, de chëla che al é stè instëss surastant por bëgn 15 agn. Por ćiche reverda la situaziun dla maratia dla rogna te nosc raiun, ne se à mudé nia. Ala se sleria fora sciöche na gran plaia. Tl grup dl Sela él gnü ciafè tröc tiers che à messü morì a gauja de chësta maratia. Atri tiers è indere gnüs tuć ia, ti sparagnan insciö patimënć y soferënzes che ne va nia da descrì. Granes é stades les bries di verdaćiacia por jì a controlè, tó ia y stracè jö sön

l’spiné i cadavers. Por desplajëi él gnü copè da d’altonn n ćiamurc cun la medema maratia inće tla zona de Gardenacia. Chësc ó dì che la rogna se slariarà fora tosc inće tl rest dl Parch Natural de Pöz. Sëgn plö che mai é l’dagnì y l’suravire di ćiamurc y di bëć da sasc n prigo. La porsona ćiara pa bëgn de fà süa pert, mo al é da odëi y da sperè che inće la natüra dëides para. Dër de valüta é sambëgn la colaboraziun dla jënt, che dess lascè al savëi al verdaćiacia o an ater iagher sce al vëgn odü n cadaver o n tiers sospet de ester püre.

Andrea Sigismondi, verdaćiacia dl revier, deboriada a Franz Schrott y Hubert Tschaffert, püch do avëi tut ia na ćiora da sasc y sò pic’ asó, trami dui püri da la maratia dla rogna.

102

CORVARA

Scola dai Schi La Scola dai Schi da Corvara à indô stlüt jö dër bun la sajun da d’inven: les pistes curides da nëi à por fortüna dè da laûr a düć i maestri. Inće por ći che reverda l’onoranza d’or, surandada ala scola por l’prüm iade tl ann 2003 en mirit dl sorvisc de cualité che vëgn pité ai mituns tres l’Ski-Kinderland, é chësta indô gnüda reconfermada. Por miorè ćiamò de plö l’insegnamënt dl jì cui schi ai plö pici él porchël gnü comprè n tapet nü. La Scola dai Schi arcompada indüt 55 sozi. Tratan l’ann 2005 él gnü tut sö Ivan Irsara. Maestri jogn vëgn dô ca y chi plö vedli s’un vá: en gran incherscimun à düć albü do Paul Criner, che à messü s’un jì da nosc monn ai 04. de aurì. Por tröc agn alalungia, cun ligrëza y paziënza, ti à Paul insigné da jì cui schi ai ghesć.

Assoziaziun Turistica CalfoschCorvara Novitês y ativité fora por l’ann 2005 L’ann 2005 é stè por l’Assoziaziun Turistica de Corvara-Colfosch n ann rich de novitês y de ativitês. Tl scomenciamënt dl ann él gnü a s’al dè na bela colaboraziun inanter l’assoziaziun y la Scola d’Ert de Urtijëi. Cater studënć, sot ala direziun dl maester Ernst Demetz, à realisé dlungia la furnadoia dl Boè döes scoltüres tla nëi de na grandëza de 3 metri por 3 metri: na muntagnöla y l’logo dl’Alta Badia. L’iniziativa é gnüda dër aprijada dai turisć dl paîsc y dai schiadus de passaje, che tres indô se architâ a amiré les scoltüres y a fà fotografies. Te chësca ocajiun ân podü odëi inće la desponibilité y la bona colaboraziun inanter l’Assoziaziun Turistica y i sozi. Valgügn de chisc à metü a desposiziun debann la ćiamena da dormì por i studënć y les marënes tratan i dis de laûr.

I maestri dla Scola dai Schi sön Boà por la foto de grup.

103

CORVARA

La sozieté implanć portamunt à realisé debann le cubo de nëi. L’proiet che da d’aisciöda à impegnè majeramënter l’assoziaziun è stè le ampliamënt y l’riordinamënt dl parch dai jüć tla pineta da Corvara. L’laurant dl’assoziaziun, Günther Alfreider, à coordiné i laûrs y se à fistidié por la realisaziun de na picera ćiasa de lëgn por mituns. Chësta à ciafè l’inom de “Ćiasa de Hansl y Gretl” y é gnüda anuzada dai mituns cun gran divertimënt tres düt l’isté. La novité dl isté é stada la divisa da laûr di colaboradusc. Bel da plö tëmp êl preodü che i colauradusc di ufizi d’informaziun se presentass cun n vistimënt unitar. De chësc se à cruzié l’Consorz Turistich Alta Badia. La divisa, che á portè a na imaja plö eleganta di ufizi, à ciafè tröc complimënć dai ghesć. Sentada Ordinara cun lîta dl consëi nü Da d’altonn à l’Assoziaziun Turistica tignì la sentada ordinara, che â sciöche punt prinzipal la lîta dl consëi nü. Deplö sozi se à metü a desposiziun sön lista. L’consëi diretif che por i proscimi

Tröć mituns, inće chi dl post, à śoghé chësc isté tla ćiasa de Hansl y Gretl.

104

4 agn portarà la responsabilité ti seturs desvalis dl laûr cun l’turism por i paîsc de Corvara y Calfosch é mëtü adüm da: - Dalponte Hubert presidënt - Declara Carlo vizepresidënt - Pitscheider Hanspeter presidënt HGV - Pedratscher Avv. Francesco ombolt - Pizzinini dott. Carlo rapresentant di hotì - Erlacher Giacomo rapresentant por i afitaćiamenes - Costner Patrick comerziant - Sparer Barbara comerziant - Costamoling Guglielmo implanć portamunt – üties - Varallo dott. Andrea implanć portamunt - Kostner Susanna scola di schi - Dapunt Harald artejan - Costner Emilio paur - Coser dott. Andrea rapresentant por i hotì - Alfreider Oskar rapresentant por garni/residences/restoranć - Pezzei Christian assessur al turism - Verginer dott. Fortunato revisur di cunć - Ferrari Renzo revisur di cunć - Pescolderung Edi revisur di cunć

CORVARA

Tratan la sentada ti él gnü surandè ai cater presidënć sciöche reconoscimënt por avëi contribuì ti agn al svilup turistich ti paîsc de Corvara e Colfosch na bela onoranza. L’prüm presidënt é stè Kostner Erich che à curì chësta inćiaria dal 1957 al 1963. Dal ann 1964 al 1967 à spo Costa Ernesto surantut la inćiaria. Kostner Erich è gnü lité indô pur trëi agn dal 19681971. Dedô, dal 1972 al 1981, à Pider Emil surantut la presidënza. Dal 1982 al 1993 à Pescosta Walter condüt l’Assoziaziun Turistica. Recordun chilò i mëmbri dl consëi diretif che dal 2001 al 2005 à contribuì cun so laûr efiziënt y cun idees nöies an svilup positif dl‘oferta turistica. N rengraziamënt va a: Hubert Dalponte, Carlo Declara, Richard Pescosta, Maximilian Costa, Renate Pizzinini, Fabio Targhetta, Maurizio Oberbacher, Gün-

ther Pescosta, Bruna Mutschlechner, dott. Paolo Vanzi, Willy Costamoling, Paolo Agreiter, Emilio Costner, Roland Adang, dott. Fortunato Verginer, Renzo Ferrari, Eduard Pescoderung. Andamënt dl turism I operadûs tl setur dl turism de nosc paîsc se pò zënzater indô aratè cuntënć de sciöche les sajuns é jüdes tratan l’ann 2005. Les statistiches é positives sce an cunscidra che i sun te na fasa plölere de crisa, che l’numer di leć da afité é ti ultimi agn tres jü söpert y che la maiù pert di sciori vëgn en vacanza por stè ma plö apëna n‘edema. La sajun da d’invern à fat registré n aumënt dles presënzes de1,67 % respet al ann da denant. Chësc é gnü a s’al dè dantadüt giulan ai ghesć da fora de ca, che à metü man de descorì tres deplö

Erich Kostner, Walter Pescosta, Emil Pider y Ernesto Costa: i cater presidënć dl’Assoziaziun Turistica che ti agn à contribuì al svilup turistich dl paîsc da Corvara.

105

CORVARA

nosc raiun. Les presënzes di foresć é jüdes sö dl 3,22 %. L’medemo po gnì dit dla saisonn da d’isté. Les presënzes é jüdes sö indüt d’en 2,44 % cun n aumënt de chëles di ghesć da fora de ca dl’11,18 %.

che fej pert de chësc grup d’elite. Dessigü na gran sodesfaziun por la familia Costa. N lift nü sön Pralongià Cun la sajun da d’invern é jü en funziun l’lift nü che dala Ütia La Baita porta sön Pralongià. Bel comot sentè vëgn sëgn l’schiadù condüt sö insom tres l’implant a cater posć, che à sostituì l’schilift da denant. L’implant portamunt, che é gnü fat sön la medema trassa da denant, rüva a portè sö fina 1.800 porsones te n‘ora. Di 20 pilastri n’él sëgn ma plö debojëgn de 12. Mudaziuns à sambëgn messü gnì fates tan bëgn pro la staziun a val che chëla a munt. Chilò à ciafè lerch la cabina, l’implant eletrich y l’deposit. Deplö locai é gnüs realisà sot tera ite.

Chësc isté él inće gnü ponsè ai ćians y a sü patruns:n automat por cöie sö i bojëgns corporai dl tier.

La cualité reconesciüda Do l’atestat de valüta sciöche miù albergh de munt dla Talia, é chëst ann l’Hotel La Perla gnü tut sö tl cërtl de hotì “The Leading Hotels of the World”, che rapresentëia l’livel plö alt y rafiné de luxus. La morona, conscidrada la plö de prestij a livel internazional, se desfarenziëia por l’comfort, la rafinëza y la cualité dl sorvîsc pité dai hotì assoziá. Por ester al’altëza é la seleziun dër zitia y monüda. Al bastes ponsè che sura düt l’monn él manco co 500 strutüres 106

L’schilift Pralongiá 2 é gnü sostituì cun n implant portamunt a scagns.

A.N.A. Alta Badia Avisa sciöche l’ann 2004 é inće chëst ann indô por l’A.N.A. Alta Badia stè n ann dles raprejentanzes. Dantadüt en ocajiun dla festa de comemoraziun por i 90 agn dal scomanciamënt dla Prüma Vera, metüda a jì ai 8 de otober sön Ju de Ćiaulunch, ne podô l’assoziaziun nia

CORVARA

manćé. Mo bele denant, ai 7 de agost, se à valgamia tröc scrić ite abiné sön Col de Lana por l’incuntada che l’grup A.N.A. Col de Lana da Fodom fistidiëia vigni ann da organisé. Sön la “munt da sanch”, sciöche ala vëgn inće datrai nominada por i combatimënć crüdi y spaventusc che se à portè prò chilò, él gnü zelebrè na santa mëssa en onur de düć i tomà te vera. Cun incherscimun é l’A.N.A. gnüda rapresentada inće en gaujun dla sopultüra de Gottfried Costa da Badia, che é sté por tröc agn scrit ite tl‘assoziaziun y tl ultimo tëmp inće mëmber dl consëi. Consëi de Formaziun Inće tratan chëst ann 2005 se à l’Consëi de Formaziun de nosc comun indô

pité n grüm de referać y de apuntamënć desvalis. Do chësta organisaziun él sambëgn n gran fistide che ne po nia y ne dess nia ester ma tles mans de püć. Al grup de laûr se à injuntè chëst ann inće Klaus Taibon da Corvara y Ingrid Castlunger da Calfosch. Indüt él sëgn sis porsones che se crüzia de mët a jì incuntades, cöi adüm y dè fora informaziuns mo dantadüt coordiné la formaziun culturala che vëgn pitada dales passa 30 uniuns, assoziaziuns y istituziuns di paîsc da Corvara y Calfosch. Cun les 39 incuntades che é gnüdes metüdes a jì tratan l’ainsciüda y l’altonn ân porvè da jì adincuntra al interèsce dla jënt. Zënza cuntè sö vigni punt che ê sön l’program, porater partì fora te vigni ćiasa, pon zënzater dì che al n’ê por vignun: dal seminar de Yoga al realisé

Les partezipantes dl curs da fà ciüfs cun perlines, metü a jì dal’Uniun dles Ëles y tignì da Martina Masarei da La Pli de Fodom.

107

CORVARA

figüres de lëgn, dai referać sura i desturbs dl mangé y l’mangé sann a chël de na esperiënza reala tla droga, da La Stüa Musicala ala liturgia por pici mituns, dala sëra de informaziun sura l’arpejun y l’testamënt al curs de spagnol, dai consëis sce l’auto ne pëia nia ia al curs da cujiné thailandesc, dal lingaz ladin ala mitologia, dala ginastica ala donaziun di organns, dal trend nü de frisurs y makeup a la tecnica da fà ciüfs cun perlines. Sce an arcompëda adüm düć chi che à tut pert a val‘apuntamënt tratan chëst ann, rüvon sön n numer de partezipanć de 948, por na durada de 283,5 ores. DESVALIES Michil Costa: presidënt dla Uniun Generela di Ladins dles Dolomites De forà dl 2005 tla Cësa di Ladins a Urtijëi é Michil Costa, dl düt fora de n sarëgn, gnü nominé presidënt dla Uniun Generela di Ladins dles Dolomites. Cun gran sodesfaziun de Ilda Pizzinini, é la maioranza stada a üna da ti sorandè al hotelier jonn da Corvara chësta inćiaria tan importanta, mo tl medemo momënt inće tan zitia. Da dì él inće che al n’ê degun ater candidat a desposiziun. Mo Michil à baié bun y se à insciö davagné la crëta di presënć. Al é stè so conzet de ladinité, che va sura i confins rejonai fora, de marketing y de comunicaziun che l’à portè tan inant. Dessigü cunta inće l’fat che Michil é na personalité, él pö inće presidënt dla manifestaziun sportiva Maratona dles Dolomites. Al à tröpes conoscënzes che po ma ester d’ütl ala uniun y ai ladins instësc. Mo cun chësc ne é ćiamò dî nia düt 108

che stà en pé. La cuestiun ladina ne é nia n produt da vëne o da fà conësce al monn incër nos ia ma por alzè i prîsc. La cuestiun ladina à sües raîsc tl plö sot tl cör de nos düć. Sce chësta raîsc, por na gauja o l’atra, ne é nia ćiamò, val denant debojëgn da la somenè. Chësc vêl a dì che i prüms a crëi tla ladinité mëss ester i ladins instësc… y i savun che ala ne é nia dagnëra insciö. Teater: Simon Kostner “Ala inrescida dl ladin perfet” Inće chëst ann se à Simon Kostner presentè i früć de n laûr nü. Plö avisa se tràtel de na representaziun teatrala da rì, cun na ambientaziun de fantasciënza y aventüra. Al ne vëgn nia a manćé referimënć ala storia y ala atualité soziopolitica de nosc raiun cun val‘provocaziun dër sutira, tipica dla autur. L’tòch, chësc iade dl düt val d’ater dal stil de Simon, é gnü taié pro a dütes les valades ladines y cun düć i cinch idioms: badiot, gherdëna, fascian, fodom y ampezan. Porchël él spo inće gnü portè dant te dütes les cinch valades, ći che é zënzater inće n esperimënt nü. “Ala inrescida dl ladin perfet”, prüm proiet teatral de chësca dimensciun, é inanter ater inće gnü premié a n concurs scrit fora dala Uniun Generela di Ladins dles Dolomites. La regia é sambëgn gnüda surantuta da Simon Kostner, l’assistënza ala regia da Irene Zingerle da San Martin. Por la cronica é stà da odëi sön paladina inće chësc iade indô dui jobleri de nosc paîsc: Pepi Costner y Ivan Foppa. L’teater à albü süa premiera ai 1.de otober tla Ćiasa de cultura a La Ila.

CORVARA

Incuntada por la comemoraziun di 90 agn dala Prüma Vera Mondiala Tröpes é stades les iniziatives tratan l’ann 2005 por recordè i 90 agn dal scomanciamënt dla Prüma Vera Mondiala. Referać, sëres cun diapositives y publicaziuns de plö sortes à dè testimonianza di agn crüdi dla vera tles muntes. Sabeda, ai 8 de otober, se à inće i omi dl “Frontkämpfer- und Heimatkehrerverein” dl’alta Val Badia abiné sön Ju de Ćiaulunch por recordè i 90 agn passà dala Prüma Gran Vera y i 60 agn passà dala Secunda Vera. Deboriada ai “Kai-

serschützen” da Desproch ài orü jì dereveres tl tëmp por nia desmentié i tröc tomà ti dui conflić y por sotlinié cun chësc la valüta dla pêsc inanter la jënt. Tratan la santa mëssa, scomenciada cun n splunder de canun, él gnü benedì na statua de Santa Maria che à ciafè post tla picera capela di suldas y che dess ester n amonimënt por la pêsc inanter i popui. En onur di tomà à i omi dla uniun, che à albü la fortüna de gnì ćiamò zeruch do la vera, ponü jö na corona. Dlungia les autoritês militares gnüdes adarlerch, ê presënć inće i rapresentanć dla ćiasa uma di Habsburg, che à descurì na tofla n record dla comemoraziun dl dé. La incuntada é jüda inant cun la marëna tl Ustaria Col Alt. Franz Angelo Rottonara: na mostra por recordè l’artist da Corvara

La bela “Kaiserschützenmadonna” che à ciafè lerch tla capela di soldas sön Ćiaulunch y che é gnüda scincada da Hermann Pescollderungg da La Ila.

Dai 30 de setëmber ai 6 de novëmber 2005 à l’Istitut Ladin Micurà de Rü metü a jì deboriada al “Österreichisches Theatermuseum” na mostra por recordè Franz Angelo Rottonara da Corvara, che é stè un di majeri artisć dla Vìena dl 1900. Nasciü tl ann 1848 sciöche fi plö jonn de indüt set mituns, é Franz Xaver (chësc so dër inom) chersciü sö tl pic‘paîsc da Corvara. So pere Sepl ê ombolt y patrun dl’ostaria Posta Zirm. Do la scola elementara, olache al ê bele gnü fora sò gran amur por l’ert, é l’jonn rové naôta tl’academia da dessigné a Urtijëi y spo ala “Königliche Akademie der Künste” a München, olache ti é gnü dè na formaziun plö ampla. Te chi agn realisëiel insciö so prüms laûrs a Calfosch y a San Linêrt. 109

CORVARA

N stipendium statal condüsc Franz Angelo Rottonara ala “Kunstgewerbeschule” dla cité de Vìena, inlaôta un di zëntri plö importanć tl monn. Chilò arjunj l’jonn da Corvara bele atira valgamia de bi suzesc, sciöche por ejëmpel en ocajiun L’placat dla mostra de dl’esposiziun Franz Angelo Rottonara tl Istitut Ladin Micurá de Rü. internazionala dl ann 1873. Mo i majeri laûrs va zeruch ai agn dal 1860 insö. Süa man é dër damanada por la realisaziun y la decoraziun di scenars dles operes sciöche por ejëmpel “L’Aida” y “La Traviata” de G.Verdi, “Tannhäuser” y “Die Walküre” de R.Wagner o inće “Die Zauberflöte” de W.A. Mozart y tröpes d’atres laprò. Daimprüma colaborëiel tl atelier dla Wiener Hofoper de Carlo Brioschi, dal 1890 inant devëntel spo comproprietar dl atelier Kautsky’s Söhne & Rottonara. Al tol sö deplö proieć por l’Europa zentrala y dl ost, por l’Inghiltera y por l’USA. La cité de Vìena devënta tres deplö so daćiasa. Al é cunesciü lunc y lerch y al va ite y fora por teatri y ćiases d’opera renomades. A Vìena se marìdel y mët sö familia. 110

L’artist Franz Angelo Rottonara.

Dal 1897 inant laôra Franz Angelo por la Curt Reala dla Prussia y à finamai contać cun l’imperadù Wilhelm II. Dl ann 1903 vëgnel daurì na filiala dl atelier a Berlin. Sciöche al suzed gonot, é l’gran artist, denant conesciü y festejè, tomè dainultima te gran meseria. Tl ann 1936 ti vëgnel ćiamò sorandè la “Goldene Jubliläumsplakette” da pert dl Wiener Künstlerhaus. Do la mort de süa prüma fomena marìdel na süa scolara ebraica che moriarà tl 1942 tl ćiamp de conzentramënt de Theresienstadt. Al instëss mör de mà dl 1938 al eté de 90 agn. Les spëises dla sopoltüra à messü gnì surantutes dala cité de Vìena. La fossa de Franz Angelo é tl “Wiener Zentralfriedhof”. Inće sce tl forest ne se à Franz Angelo mai desmentié de süa proveniënza ladi-

CORVARA

N portrait dla uma dl artist Franz Angelo Rottonara.

Conrater, l’mëmber dl consëi esecutif dl’APA Gottlieb Nagler, l’ombolt Franz Pedratscher y l’assessur de comun Othmar Costabiei. Do n valgünes relaziuns sura l’setur y sura les novitês tl ćiamp dl frabiché, sciöche l’ampliamënt tla zona artejanala, les tofles segnaletiches y les operes por l’completamënt dles infrastrutüres, él gnü surandè les onoranzes tan aspetades por chi artejagn che à portè fora süa ativité por plö co 40 agn. Premià é gnüs Valerio Alfreider, idraulicher cun 41 de ativité, Josef Dapunt, mecanicher cun 47 agn de ativité y nia in ultima Scebio Dapunt, che po mostrè sö bëgn 50 agn de laûr sciöche eletrizist.

na. Al tignî dër tröp sön sües raîsc, scriô te so liber di ghesć tl lingaz dla uma y â finamai fat sö süa ćiasa, sön l’Semmering a süd de Viena, do l’ejëmpl dla ćiasa de sü geniturs a Corvara. Al ti â metü inom “Ćiastel Trafoi”. Fina dan la Prüma Gran Vera gnê Rottonara três indô te so paîsc nadè, insciö inće tl 1907 ala benedisciun de na bandira di scizeri che al â conzepì y depënt. Artejanat: surandada dles onoranzes por plö co 40 agn de ativité Ai 21 de otober te salf dl consëi él gnü invié ia la reuniun di artejagn dl comun da Corvara, regolarmënter scrić ite pro l’Assoziaziun provinziala di artejagn. Ala sentada à tut pert incër 15 imprejes artejanes dl post dlungia l’presidënt dl’Assoziaziun di artejagn Herbert Fritz, l’secreter di artejagn dla valada Artur

Sepl da La Lega à sön sües sciables 47 agn de ativité sciöche mecanicher.

Marćé da Corvara L’marćé da Corvara, che toma ai 15 de mà, é chëst ann gnü fat de sabeda. La jënt, che rüva adarlerch inće dai paîsc vijins, à ciafè n bel numer de stonć che pitâ de vigni sort: dai ćialzà al guant, ales duciaries. Mo ti agn se à l’marćé fat 111

CORVARA

RC Club Ladin: esposiziun de modei y demostraziun de jore

Tröc vëgn a marćè da Corvara por comprè ciüfs y verzöra da sentè o somenè te urt...

Sciöche vigni ann, à inće chëst ann indô l’grup de modelisć RC Club Ladin invié ia na incuntada por düć i apascionà dl jore. Ai 19 de jügn él gnü metü a jì en dé dla porta daverta, tl stadium dala dlacia, olache la uniun à süa sënta. Defora, sön l’pre dlungia, él stè da odëi demostraziuns de fligri eletrics slow- y parkflyers, de joliers cun motor eletrich, a benzinn y a turbina. Valgamia tröc jogn dl post à insciö podü mostrè ai presënć l’talënt che ai à da fà jorè tl aria fliegri y joliers telecomanà, metüs adüm cun tröpa paziënza. Plö tert söla sëra él inće gnü metü a jì na gara nanter i piloć de “slowflyer”. FORA DL SPORT Sci Club Ladinia

… atri inće ma por se mangé na liagna.

so inom dantadüt por la gran oferta de ciüfs, de somënzes y plantes da sentè te urt. Te so pice, pò insciö inće l’marćé da Corvara deventè na bela ocajiun por se incuntè, por s’la ciacolè y por se mangé na liagna da danmisdé en cumpagnia. Y chi che mantëgn ćiamò via la tradiziun, va ala fina ćiamò sö dal Ost a se mangé na jopa ajia. 112

Tl ann 2005 é l’Sci Club Ladinia rové a arcompedè bëgn 90 atleć, 78 de schi alpin y 12 de paslunch. Tratan la sajun da d’invern dl 2004/2005 él gnü arjunt de bogn resultać tan bëgn tl zircuit “Grand-Prix-Raiffeisen” (ragazzi/allievi) olache l’Sci Club Ladinia se à cualifiché al prüm post, che al zircuit”VSS-Kindermeisterschaften” (baby/cuccioli) olache al se à plazè al 3. post. I atleć che mirita de gnì alzà fora é Alex Zingerle, che à davagné düc trëi i titui de slalom, slalom lerch y superG ai campionać zonai y Arianna Tricomi che à portè a ćiasa chël de slalom. Alex y Arianna deboriada a Silvia

CORVARA

N valgügn atleć dl Sci Club Ladinia che à tut pert al Trofé Topolino.

Delmonego, Aaron Dariz, Elisa Crazzolara, Julian Pizzinini y Stefan Miribung se à cualifiché por l’Trofé Topolino. Tla fasa nazionala à Alex indô fat n prüm plazamënt de slalom lerch, Arianna n secundo de slalom y Silvia en terzo post de slalom lerch. Düc trëi se à insciö cualifiché por la fasa internazionala, olache Alex à arjunt n 4. post, Arianna en 9. y Silvia en 16. post, düć trëi de slalom. Por i campionać taliagn ragazzi/allievi se à cualifiché Alex Zingerle, Arianna Tricomi, Silvia Delmonego y Aaron Dariz. Indô à Alex desmostrè gran capazitês rovan de slalom lerch söl terzo scalin dl podium. Por ći che reverda l’paslunch él dantadüt la jona Debora Agreiter che porta i resultać. Debora che à davagné i

campionać zonai, é rovada al 4. post sön 88 atletes en ocajiun dl Trofé Topolino a Ćiastel de Flem y al 2. post tla stafeta pro i campionać taliagn. Da alzè fora inće i bogn resultać de Dominik Niederkofler y de Christian Felder. Hockey Club Alta Badia Por desplajëi ne éla chëst ann nia jüda da abiné adüm scuadres assà por tó pert al campionat di gragn. Impó él tratan l’invern gnü śoghé n valgünes partides amichevoles cun la speranza de podëi sburlé la partezipaziun al campionat an ater ann. Por ći che reverda i pici dl Under 10, alenà da Attilio Dal Negro da Alleghe, él 113

CORVARA

La scuadra Under 10 che à tut pert al campionat 2003/2004 cun l’alenadù Paolo Di Biasio, l’presidënt dl Hockey Club Alta Badia Willy Clementi y Erika Delfauro.

gnü tut pert al campionat. Chësc à metü man de novëmber y se à stlüt jö a mez dezëmber. I alenamënć é gnüs fać regolarmënter inće por les scuadres Under 16. Cun plajëi àn podü odëi che al é stè n aumënt de mituns tla fasa de aviamënt al sport dl hockey, olache en valgügn śogadusc é jüs fora por les scoles a cuntè de sües esperiënzes. L’Hockey Club Alta Badia spera porchël dassënn te n bun dagnì. Ice Club Alta Badia Por i mëisc de messè y agost à l’Comité de jadiné provinzial damanè la colaboraziun dl Ice Club Alta Badia por mët a jì deboriada l’alenamënt dl isté de düć i atleć de Südtirol. Al se tratâ te chësc cajo de alenamënt sön dlacia, pre114

paraziun atletica y balet por ester en forma y arjignà ala sajun 2005/2006. Plö o manco 30 atleć da vigni pert dla provinzia à tut pert al program, che preodô inće n apuntamënt tl stadium da Corvara. Mo chësc ne é nia ste düt: de novëmber à l’Ice Club Alta Badia organisé inće la prüma gara “Triveneta” de jadiné artistich, a chëla che al à partezipé 70 atleć. Gran sodesfasziun à spo portè ai organisadûs di cursc por chi da chilò metüs a jì inće chëst ann indô: 50 mitans y mituns se à scrit ite y fat para cun ligrëza y impëgn. I cursc se à stlüt jö cun na picera festa da Nadè. Por ći che reverda les gares, à dües piceres atletes dl Alta Badia podü jì söl podium en ocajiun dla prüma gara “free”, metüda a jì de novëmber a Sëlva. Tratan che Anna Costamoling à davagné te süa

CORVARA

L’dé dla conclujiun di cursc da jadiné é stè na gran festa por düć.

categoria, à Sofia Targhetta arjunt n bun terzo post. Tennis Club Ladinia Inće tratan l’ann 2005 à l’Tennis Club Ladinia indô metü a jì deplö cursc por i mituns y les mitans che à vöia de mët man o de perfezionè l’sport cun la parota. Inanter dui iadi, tratan l’aisciüda y l’altonn, se à bëgn trëi maestri dè jö cun i pici tennisć. Klaus Planinschek, Ronny y Pepi Profunser se à tut a cör l’insegnamënt de n sport che chilò da nos, respet a nosta valada vijina de Gherdëna, vëgn n pü plö tralascè. Chëst ann n’él porater nia gnü cherdè adarlerch n maester da foradeca. Cun valgamia de bogn resultać à n zacotan de mituns y mitans śoghé fora por düt l’isté sön i ćiamps dal tennis de Südtirol.

De ourì à metü man i alenamënć por les scuadres feminiles che à tut pert a la Copa Italia. Tratan che Heliane Pezzedi y Anja Kostner à śoghé por la lia provinziala D1 rovan te semifinala, à Cristina Nagler, Brigitte Crepaz y Elisa Crazzolara conzentrè sües forzes tla lia D2. Dütes les scuadres à ala fin mantignì la categoria, śogan de bones partides fina al confrunt cun aversares massa stersces. Sciöche vigni ann, à de setëmber l’Tennis Club Ladinia indô fistidié por mëte a jì l’Torné Sozial. La premiaziun à ciafè lerch tla Scola Mesana Tita Alton da La Ila. Recurdun chilò che l’Tennis Club Ladinia à passa 109 tesserà, inanter ëi, ëles y mituns y mitans dai 6 ai 14 agn. Tles mans dla familia Profunser é indere l’organisaziun dl Torné Raiffeisen, che é rové a süa tredejima ediziun y é 115

CORVARA

Christa y Pepi Profunser cun les ëles che à partezipé al Torné dla hala Raiffeisen: da m.c. Belen Rottonara, Lisa Crazzolara, Tanya Profunser, Cristina Nagler y Brigitte Crepaz.

gnü tignì de novëmber tla hala da Corvara. Por dües edemes alalungia él gnü śoghé cun gran ligrëza y spirit sportif. Ivo Canins y Tanja Profunser é stà i majeri tl jüch singul, Ubi Valentini y Ivo Canins tl dopl. L’pest dl pozer é gnü pié dô cun humor da Robert Durnwalder. Gara dai schi dl paîsc Inanter les majeres incuntades de paîsc, ne podô gnanca chëst ann gnì a manćé la gara dai schi, metüda a jì dai omi di Destüdafüch en colaboraziun cun la Scola dai Schi da Corvara. Ai 3 de aurì se à 94 concorënć abiné sön la pista de 116

Col Alt por se mosorè cun entusiasm fora por les portes. L’miù tëmp dl dé é indô n iade stè chël de Luca Tiezza. L’partezipant plö jonn é stè Mattia Davare da Pescosta, nasciü dl ann 2000, chël plö de tëmp Vighile Costa, classe 1933. L’trofé de fraziun é jü a Corvara. Les families che é jüdes plö debota é stades chëles de Roland Moling, Sicio Costamoling y Konrad Irsara. Por les families cun trëi componënć à davagné la familia Di Genova, dan la familia Targhetta. La premiaziun y la ola dla fortüna tl Ostaria Posta à da sëra indô cherdè düć adüm. Interessant él che l’numer di scić ite resta plö o manco vigni iade anfat (chëst

CORVARA

L’tablé de Vijo dai Sanć it en Chi Agá. Chësc isté s’à scinché bëgn püć dis de bel tëmp.

ann él stè de 248). L’numer di partezipanć vëgn indere vigni ann mëinder. Perd pa la gara dai schi dl paîsc interès? Y por stlü jö: ći à pa fat l’tëmp L’ann à metü man cun de bi dis de sorëdl y pistes blanćes curides dala nëi tomada in San Stefo. Sö alalt n’êl gnü mosorè fina 60 zentimetri. Incër l’20 de jenè é spo les temperatüres carades dassënn. L’vënt y l’frëit unse porater messü tignì fora feter düt invern, inće canche ai 10. de forà al fat jö 10 zentimentri de nëi nöia. La nöt dal 28 de furà al 1.de merz, scumanciamënt metereologich dl’aisciüda, é stada la nöt plö frëida cun

temperatüres fina -23 degrês. Por fortüna se à almanco l’ćil scialdi dagnëra ma mostrè da süa bela pert: tler y zënza niures. Mo les temperatüres basses à tignì inant fina les prümes edemes dl mëis de merz. Te n iade, cun en sbalzun de 40 degrês, da -20 a +20, se à düć ponsè che al foss bele gnü l’aisciüda. Por chësc à tröpes porsones albü da patì a gauja dles coies, dla strüscia y dl me tl col. La nëi, che à tignì bun fina en Lünesc de Pasca, canche i ultimi foresti à lascè nosta valada, à metü man de dlighé aslüm. La nëi s‘à impò ćiamò lascè odëi incër i 20 de merz, canche al n’en é tomè dal cil plö o manco 30 zentimetri. 117

CORVARA

Inće chëst ann se unse düć indô fat n pü‘ l’ilujiun de na bela ainsciüda. La plöia de fin de aurì y l’prigo da lovines à fat sarè l’Ju de Frara. Ai 9 de mà nevôl sciöche sce l’ćil foss davert y la contrada é indô gnüda curida da na cutra bela blanćia. Frëit y vënt da sarëgn unse albü inće les prümes dües edemes de jügn. Te düt isté àn podü arcompedè püć dis de bel, tan bëgn tratan l’mëis de agost che chël de setëmber. Sce l’artigö é stè scialdi megher, à la dërta temperatüra y l’gran tüme dles plöies fat crësc tröc funguns, mo impormò canche gran pert di foresti s’en ê bel jüs derevers tles citês. Por düt chësc unse albü dër n bel mëis de otober cun dis plëgns de sorëdl che à fat gnì fora i bi corusc stersc dl altonn. Sö alalt àl fat jö plö iadi la nëi y adora, bele ai 3 de otober, l’âl inće fata jö te paîsc.

118

Gnissant è ste scialdi bel, insciö da ne fà nia pesè ćiamò de plö les vijites ai defunć te cortina. Ai 17 de novëmber à i canuns da la nëi metü man de suflè. Che à tignì ite la regola é chëst ann bëgn ma stada Santa Tarina. L’25 de novëmber, segra da Corvara, àl metü man de nevëi dër bel. Finalmënter unse n iade albü n mët man dl invern sciöche al toca cun l’paîsc corì de blanch bele da San Micurà. Inće por ći che reverda la pert economica de nosc raiun éla ma jüda bun: l’punt dl Imacolata ne podô tomè ite miù y da Nadè ê bele feter düć i leć dà ia. San Stefo y i dis dedô à stlüt ia la fin de chësc 2005 cun nëi sflaussia bel assà.

LA ILA

LA ILA • Sara Planatscher

La ćiasa plö vedla dl paisc da La Ila é bunamënter chësta sön le retrat de sura; ala porta le numer 1. L’abitaziun é a Verda y é ma plö en pert abitada. Sce an la osservëia codî y avisa s’intënun che al è la pröma dla vijinanza che ciafa sorëdl y po s’al godë düt le dé, deperpo che les atres incëria resta zënza canche al fej la ota do Piz La Ila ia. D’invern éra al sigü y sconada dales lovines inće sce ara é impò daimprò ales pares ërtes sön la man ciampa. An pò insciö capì che inlaota gnôl ćiarè avisa y studié dî alalungia denant co mëte man da fabriché. La ćiasa ite a Verda é n beliscim ejëmpl de architetöra rurala dla Val Badia; al é da s’aodè che ara ispirëies da fabriché inant do chësc motif.

119

LA ILA

Movimënt demografich Nasciüs Inće tratan l’ann 2005 à le paisc da La Ila podü tó sö 20 pici zitadins: indüt set é i mituns y bëgn trëdesc é les mitans che à la residënza tl paisc dediché a Santa Maria. Dessot i inoms de piceres y pici: Marc Castlunger Enea Chirizzi Leonie Comploj Matthias Costa Amy Crazzolara Kathrin Feichter Karolin Frenademez Federica Gasser Dylan Granruaz Marianna Irsara Giulia Jaghouri Alessia Lerchner Simona Loparco Stefania Loparco Alex Miribung Filip Miribung Maria Mischi Catherina Planatscher Andrea Planinschek Gabriel Tavella Anja Valentini

La picera Amy de Nadia y Merch Crazzolara é nasciüda al prüm de setëmber a Balsan. Ala crësc sö sana y prossa, y plëna de bona lüna.

Maridà Che la tendënza da se maridé va zeruch ne n’è degüna morvöia: ma 8 é stà i pers che à tut la dezijiun da se dì de scé te comun o dan Chël Bel Dî: Sara Costa y Stefano De Boni Marlis Crazzolara y Werner Costa Rosa Ploner y Ivan Craffonara Nadia De Lazzer y Marco Crazzolara Margot Peccei y Hubert Ellecosta Laura Feichter y Walter Lezuo Marina Moscon y Michael Comploj Paiano Liliana Patrizia y Enrico Zona 120

LA ILA

Nadia De Lazzer da Corvara y Merch Crazzolara da Ćianins s’à dit de scé tl mëis de messè, dan l’altè dla dlijia da Laste.

Morć Nia n bel ann ne n’è stè le 2005 por ći che reverda les porsones che é gnüdes a manćè: bëgn dodesc é stades les porsones che é gnüdes cherdades tla ćiasa dl Signur. A düć nüsc cari ti val n pinsier d’afet y amur, che ai ćiàres de chi che é restà y i dëides jì inant soportan le dolur, l’öt y le gran incherscimun che ai à lascè zeruch. Dessot i inoms de chëres y de chi che é gnüs cherdà a vita nöia: Teresa Agreiter Erwin Castlunger Ivan Costa Milia Grones Giuvani Irsara Pino Nicosia

Gorio Pescollderungg Carlo Pizzinini Angelo Polli Maria Sorarù Delfino Tirel Alex Valentini 121

LA ILA

Ćiasa y familia nöia

Prüma Cumeniun

Dlungia i nasciüs y les porsones che s’à maridé ite a La Ila, à le paisc inće podü tó sö trëi pici zitadins nüs, ara se trata de Sabrina, Vitor y Lucas. I trëi é nasciüs tl Brasil y é chersciüs sö dailò ćina che ai é ruvà a La Ila tl mëis de setëmber 2005. I trëi fredesc vir tla zona de Boscdaplan cun sü geniturs adotifs Michela y Roman Fistill. Sabrina, Vitor y le plü pice, Lucas, s’à bele do da püch tëmp ambientè ite dër bun, cun ligrëza frecuentëii la scora elementara y la scolina. La comunité da La Ila ti aoda düt l’ bun te süa ćiasa nöia, che ai crësces sö sagns y prosc te süa patria nöia!

Cun la bela sajun él inće gnü le mëis dla Prüma Cumeniun, ulache i mituns y les mitans dla secunda tlassa elementara à ciafè le sacramënt religius. Cun la mëssa solëna à Luca Bernardi, Rafael Crepaz, Elias Ciola, Matthias Peccei, Luise Anne Castlunger, Eva Marie Unterturner, Jennifer Comploj y Hanna Spechtenhauser à i scolars deboriada cun les maestres y i geniturs invié ia na bela festa. Siur Christian Moroder à zelebrè la santa mëssa, acompagnada dales usc dl cor di mituns insignà jö da Elisabeth Fistill. Bruno Pizzinini y Günther Fistill à fistidié pur l‘acompagnamënt musical. Do la festa te dlijia à düć podü festejé deboriada cun sü cari pro na buna marëna en compagnia y alegria.

Da man ciampa: Lucas, Sabrina y Vitor, i trëi pici brasilians à ciafè na familia y na ćiasa nöia a La Ila.

122

LA ILA

Les mitans y i mituns che à ciafè le sacramënt dla Prüma Cumeniun, deboriada cun les maestres y Siur Christian Moroder.

ITC y Lizeum Linguistich Scora orientada söl laur autonóm Cater dis alalungia à i studënć dl ITC y dl Lizeum Linguistich da La Ila lascè da pert la composiziun de tlassa forman grups de laur cun studënć de intrames les scores y tlasses desvalies por afrontè y tratè deplü tematiches. Al é insciö gnü laurè fora la ćiasa dl dagnì, sport de massa, saltè, genetica, la sconanza di jus dles Dolomites, trends dl turism, fastfood cuntra slowfood, le handy dl dagnì, sorvisc di bus por i jogn, mudaziun dl tlima y dl’economia, mobilité, sport y turism, tecnologies nöies dl’informaziun, godimënt zënza fumé y zënza alcol, tecnologies tla vita da vigni dé.

I studënć à desmostrè autonomia, fantasia, creativité y à instësc definì y fissé i fins, i tëmps y les metodes dl imparè. Ai à surantut le rode de chi che istruësc sè instësc; ai à planifiché l’imparè, laurè fora n conzet, organisé le laur, chirì soluziuns, tut ite informaziuns, documentè le laur, chirì fora les metodes plü adatades, valuté i progresc, presentè le laur y i resultać. Ai à fat l’esperiënza che le savëi ne po nia (ma) gnì dè inant dal insegnant, mo che ëi instësc mëss s’al costruì y surantó la responsabilité por ći che ai fej y por ći ch’ai à fat. Le compit dl insegnant é stè chël da lascè chirì soluziuns, lascè planifiché, organisé y stimolè le ponsè, le fà y le laurè autonomamënter, stimolè l’identificaziun cun i resultać, dè conseis, daidé, 123

LA ILA

lascè cooperè y comuniché, lascè arvëne le prozes de laur, stimolè le surantó la responsabilité. Ara s’à tratè de n insegnamënt orientè al’aziun, orientè al problem, zentrè sön le studënt. Al é stè na esperiënza nöia y positiva sides por i studënć co por i insegnanć. N chert de seco de fedelté Ai 27 de jenà, él gnü premié n bel grup de ghesć fedei, che passa sües vacanzes bele da plü agn tl‘Alta Badia. Le Hotel Des Alpes da Boscdaplan a La Ila, manajè da Karin y Tone Crazzolara, à ospité por bëgn 25 agn alalungia i 11 ghesć che vëgn adalerch dala localité dla Rhur, ti Paisc Todësc. Le grup, scrit ite al DSV (assoziaziun nazionala todëscia di schiadus) é rové adalerch tres le ghest Willy Gößl Wenzel, che da 40 agn incà porta sü ghesć tl’Alta Badia, tles sajuns turistiches da d’invern sciöche inće da d’isté.

Tla spana de tëmp dai agn ‘60 ai agn ‘80, se basâ le turism invernal dl‘Alta Badia cuaji esclusivamënter sön de gragn grups, proveniënć en gran pert dala Germania. Do chëra perioda s‘àl indere renforzè la tlientela nazionala y dantadöt le turism individual. I festejà dl Hotel Des Alpes é gnüs onorà dai patruns de ćiasa cun na bela festa y na cëna rica de spezialitês fora dla ćiasadafüch ladina. Romenè sö le paisc Te n valgönes ores à n pice grup de volontars, metüs adöm da pëiapësc y dependënć dl’Assoziaziun Turistica, abiné adöm dui camionns de rofl. Le dé ecologich é jü bun, sciode che al é dagnora ma püć che se tol la bria y orentè da daidé para. Inće tratan le 2005 à l’Uniun di Pëiapësc en colaboraziun cun l’Assoziaziun Turistica de Badia invié ia le dé ecologich, iniziativa metüda da jì por romenè sö i rüs y i trus. La sabeda, ai 7 de mà, s’à püch plü co na desëna de volontars indô abiné söla plaza dl’ovovia de Piz La Ila, por pié ia cun buna orentè a cöie sö le rofl y le scich che jënt püch respetosa, nia ma ti confrunć di amanć dla natöra mo dantadöt dl ambiënt, à smizé intoronn adascusc. Da incrësce él ma che le refodam ne

I invià ala festa por i 25 agn de fedelté tl Hotel Des Alpes a La Ila.

124

LA ILA

Inće iniann él indô gnü coiü adöm n gröm de rofl. Val’ vandal s’à ćinamai pordü na iama...

da ciafè grûs de dites de costruziun...ne jìssera nia da ti ciafè n ater post? Retlamisé nosc bel raiun, nosta munt unica dal paesaje inconfondibl é vëi y dërt, mo ći mësson pa se ponsè canche an va a spazier y salta te na gru? Por apascentè la fan y sciöche reconoscënza por l’impëgn y por le respet tl confrunt de nosta bela natöra à düć podü se gode na buna marëna arjignada ca sön la grilia pro le Bar dl Sport. A chi che s’à tut dlaurela y la bria da romenè sö rüs y trus y val n dilan sintì. Al é da sperè che al sides val’ volontar implü che vais a dà na man en ater ann, mo sambëgn inće che al crësces le bun sëns de chi vandai che sciüra incërch döt so rofl! Les morones se fajunse instësc

Jì do l’ega fora a spazier é dagnora interessant: an po scovrì de vigni sort de morvëies...

resta nia incërch adascusc, an le vëiga intoronn y cô! Dal Bel Sit jö, da San Ćiascian fora y da Badia sö é i pëiapësc y i dependënć dla AT indô rovà adöm tla zona sportiva a La Ila, olache al é naota gnü deponü dailò döt le scich abiné adöm, indöt dui cassuns. Sce te n valgönes ores él stè na desëna de porsones che à abiné adöm dui cassuns, ći müdl nen fóssel pa saltè fora sce deplü volontars foss jüs a daidé para? Zënza calcolè che ara ne n’é nia jüda da cöie adöm döt cant: do l’ega fora él inće

Deplü porsones che an ne s’ess aspetè à tut pert al curs da laurè cun les peres Swarovski tignì da Zyprian Bernardi da Urtijëi. La uniun dles ëres da La Ila à invié ia le curs, ai 14 d’aurì, te calonia basite. Les uniuns di paisc ćiara vigni ann da se ponsè fora val‘ de nü y d’interessant da ti pité ala comunité, sides por ći che reverda referać, cursc y d’atres manifestaziuns de vigni sort. La uniun dles ëres da La Ila à l’edema da denant invié a n curs por imparè da fà morones y variëtes cun les peres conesciüdes de Swarovski, les peres de cristal che tira l’edl cun sües formes desvalies y creatives. Por l’ocajiun él gnü damanè Zyprian Bernardi da tignì la leziun, àl pö bele denant insigné da realisé chëstes belijes te cursc metüs da jì te Gherdëna. La jöbia sëra él rové adalerch bëgn vint partezipantes (danter chëstes inće le su parte125

LA ILA

Conzentraziun y man chîta ôl ester por realisé les belijes cun les peres de Swarovski.

zipant), che cun paziënza y man fina à spo cherié n bel pinsier, ideal por sè instësses o por na scincunda. N te’ interes ne s’ess les organisadësses mai aspetè, avisa sciöche gnanca le referënt. Realisé na morona n’ô nia ma dì mëte le fì da na pera al’atra, ara va debojëgn de na tecnica monüda che mëss gnì imparada. Dal momënt che l’iniziativa à descedè tan d’interes pon inće ponsè da mëte da jì na secunda ediziun dl curs, speran da podëi indô cuntè sön la buna man y orentè dl colaboradù gherdëna. Defilada de Santa Maria dal Ciüf La defilada de feragost metüda da jì sciöche vigni ann a La Ila à inće en chësta ota indô descedè l’aplaus dla jënt rovada adalerch por l’ocajiun. Le tëmp à lascè fà, mo le frëit à tichiné dassënn dantadöt i protagonisć dla defilada che à iniann orü rapresentè les liëndes dles valades ladines. Le paisc da La Ila s’arjigna dagnora ca dis denant ala festa de Santa Maria 126

dal Ciüf, nia ma por ći che reverda la festa te dlijia mo inće por la defilada che caraterisëia oramai le dé de feragost dl paisc badiot. I Stüdafüch y la Müjiga da La Ila à indô invié adalerch la jënt dl post y dla valada, mo inće i tröc ghesć en vacanza y vijitadus da suramunt. Le dé n’à dessigü nia pité n dé da isté, n’aria frëida à fat sintì temperatöres döt atres co chëres de n mëis d’agost. Porimpò à la jënt indô implinì l’ur de strada por amiré la carovana de ćiavai, musighes y ćiars, en chësta ota dedicada ales liëndes dles Dolomites. Paola y Loise s’à indô dè da fà por abiné adöm i volontars y le nezessar por le bun garatè dla defilada, che é piada ia dales 14.30 dala localité “La Siëia”. La pröma tofla à naota orü ti sporje le bëgnodü a düć canć, i lascian spo la lerch ales notes dla Müjiga de Badia, ala bandira di Stüdafüch da La Ila y ai ponis cun le blasun dl Comun de Badia. N grup de mitans à spaziré tres le paisc cun sü cësć plëgns de de bi ciüfs da mile corusc, iadô àn odü le ćiar cun

LA ILA

N’imaja tipica por Santa Maria dal Ciüf: les mitans cun sü cësć plëgn de corusc.

L’aria frëida n’á nia sprigoré la jënt: tröc i turisć y residënć rovà adalerch por la defilada.

127

LA ILA

Mitans ligres ala defilada fora por paisc. Figöres mitologiches dles liëndes dolomitiches à defilé fora por paisc.

Moltina, la möta chersciüda y trata sö da na “anguana” (na figöra feminila che viô ti bosc y dlungia rüs d’ega). Moltina à passè tröp tëmp de süa vita cun le muntagnoles, sües cares compagnes de jüch. Ara s’à spo inamorè dl prinz di Landris, che dô deventè le re dl Rëgn de Fanes, de chël che ara é spo deventada la fomena. A ćiaval él spo passè le prinz di Landrins dan le ćiar cun lassura le ćiastel di Landrins. Na nota da corù à spo indô dè n grup de mitans cun i cësć plëgns de ciüfs, che ti à daurì la strada al ćiar cun l’Aurona y i zbergli. L’Aurona é le paisc dl or y dles löms, al ê n rëgn dles minéores y de tesurs plëgns de misters, che la liënda à metü amesa i crëps dl Padon. Scebëgn che al foss n rëgn sotera plëgn de richëzes ne n’êl indere degöna felizité, ajache la porta d’or restâ dagnora stlüta y degun di abitanć ne n’â mai odü la löm de sorëdl. Do chëra dl’Aurona él gnü rapresentè la liënda de Samblan, la reìna dla nëi superba y frëida, che â chirì fora l’Antelao sciöche so daćiasa, munt che dominëia i tröc pici paisc sternüs fora dessot. Cun le tëmp é Samblana in128

dere deventa plü “ćialda”, ara sintî pieté y i dô proteziun a sü stlafs. Vigni iade che le prigo rovâ pormez menâra fora les jomelins por i avisé. N grup de ëres cun la troht i é spo jüdes dant al ćiar de Re Laurin, le sovrann de n popul de zbergli, che â n beliscim urt de röses, de chël che al ê particolarmënter brau. Cun sües erts magiches él stè bun da rapì la prinzëssa Similda por che ara deventass süa fomena. Al é spo sbrochè fora na gran vera y le bel urt de röses é gnü desdrüt. Mo vigni sëra do l’orì de sorëdl vëigon ćiamò les röses cöcenes tla munt depënta de cöce. En chësta ota àn tla defilada inće podü amiré la uniun dl Bal Popolar, che à descedè l’atenziun dantadöt di turisć tratan les esibiziuns y i bai portà dant söla plaza dla festa. Manćè n’à sambëgn nia podü le cheder de Dolasila y dl Rëgn de Fanes. Dolasila, la fia nobla dl Re de Fanes y la soldara gaierta y da coraje, à combatü en manira vitoriosa dötes les batalies, por merit dles saìtes d’arjënt magiches che ne falâ nia n bot. Les saìtes ti ê gnüdes arjignades ca dai

LA ILA

I bi guanć nobli di tëmps passà i à dè na nota eleganta al’iniziativa.

zbergli dl’Aurona sön les spones dl Lech d’Arjënt. Söl će âra na pera de gran valur y belëza, che Edl de Net ti â arobè al striun potënt Spina de Mul. N ćiar à rapresentè le Rëgn de Fanes, sön n ater àn podü amiré Dolasidla y spo sü soldas a ćiaval. Do a n terzo grup de ëres cun la troht él spo passè Soreghina, la prinzëssa jona y zitia, che viô tl raiun dl Sela mo ne podô nia vire canche al dô sorëdl. De nöt tomâra ite te n som dër sot. N dé s’à Soreghina spo inamorè tl soldà gloriusc Edl de Net, stlüt fora dal Rëgn de Fanes ajache al ess orü la man dla prinzëssa Dolasila. Cun les notes dla Müjiga da La Ila é la defilada gnüda stlüta jö en manira ligra y musicala, düć s’à spo abiné tl vilin dan la Scora dai Schi, olache al é gnü portè dant conzerć y spo sonè da bal. Fistidié él sambëgn inće gnü por la picera y la gran fan: mëmbri di Stüdafüć y dla Müjiga deboriada cun tröc volontars s’á dè da fà por acontentè les goles de düć. Al é gnü arjigné ca polpetes, liagnes, galüc, turtres frësches, fortaies, tröp d’ater patüc dûć y de vigni sort por parè la sëi. Al é gnü a s’al dè na festa plajora inće sce al ne n’ê nia bun ćialt, garatada por la buna orentè y l’impëgn de tröpa jënt che à metü a desposiziun so tëmp a bëgn dla comunité y dla jënt en vacanza. A düć chi che à fistidié, ponsè, laurè y dè ca tröp tëmp dan, tratan y do la festa, i val n lalt y n bel dilan. La proscima ocajiuns por s’abiné sarà en domënia, ai 28 d’agost, en la segra da La Ila, a chëra che düć é sambëgn indô bel invià.

Moltina, la fia dles muntagnoles.

129

LA ILA

Uniun di Stüdafüch L’ativité di Stüdafüch da La Ila fej pert dla vita de düt l’ paisc. Tröc é i sorvisc che i vëgn pità ala popolaziun, dal’atra pert él inće la jënt instëssa che dëida la uniun te ocajiuns desvalies. L’ann 2005 é indô stè n ann plëgn de apuntamënć y de avenimënć, ch’i recordun chilò en cört: • ai 10 d’aurì à na delegaziun di Stüdafüch tut pert ala “Bezirkstagung” a Falzes. Te chësta ocajiun é le comandant Werner Crazzolara gnü premié cun la medaia de brom por i 10 agn da comandant; • al 1. de mà él stè la festa de San Florian, sant patronn de düć i omi di Stüdafüch; • ai 7 de mà, à la uniun deboriada cun les delegaziuns de düć i stüdafüch dla Provinzia tut pert ala benedisciun dl San Florian y dla picera capela tla scora di Stüdafüch da Vilpian;

• ai 18 y ai 19 de jügn él gnü fistidié por la marëna ai 500 mituns che partezipëia al tornè de calceto por scuadres dl nord dla Talia, y che vëgn organisé bele da deplü agn tla Val Badia; • ai 3 de messè él gnü daidé por invié ia le start dla Maratona dles Dolomites; Bele da tröc agn incà él oramai tradiziun da organisé deboriada cun la Müjiga, les festes che toma tratan l’isté: Santa Maria dal Ciüf y la segra. An po zënzater dì che le davagn é dopl: an tira ite n bel scioldo y realisëia na bela festa tl zënter dl paisc. Te chëla sajun roda i sciori lunc y lerch, se sposta ma por chirì festes de folclor, olache les musighes sona y olache an po mangé de vigni sort de spezialitês alaleria. La majera atraziun é zënzater la defilada che vëgn vigni ann organisada dër bun dala Loise y dala Paula. Le tema dl 2005 é stè chël dles liëndes dles Dolomites.

N grup jonn di Stüfafüch da La Ila tratan la “Giornata Azzurra” dles Frecce Tricolori a Rivolto; n spetacul y na gran festa por düć i amanć di fliegri.

130

LA ILA

I Stüdafüch da La Ila tratan l’intervënt pro la baraca dal cartun dlungia la ćiasa de Vico Rossini.

Pro les ativitês di Stüdafüch da él inće chëra da organisé la festa de Santa Maria dal Ciüf y chëra dla segra. Tröpa jënt se conforta vigni ann da rové adalerch tl zënter de La Ila.

131

LA ILA

Ai 3 de setëmber é i omi di Stüdafüch jüs en jita a Rivolto por la “Giornata Azzurra”, n spetacul veramënter straordinar: patulies y fligri de vigni sort y de vigni naziun é stà tl zënter dl atenziun di vijitadus. Ai 10 y ai 11 de setëmber él gnü inviè ia le sorvisc da parchè en ocajiun dla 3. indunada di mesi militars storics, che è rodà fora por i paisc dl’Alta Badia cun süa bela carovana. Ai 9 d’otober él gnü organisé na gran sfida da śoghé al palè. I mius é stà chi sot a strada, feter düć da Boscdaplan, che à davagné cun le resultat de 6 a 5. Ai 29 d’otober él gnü organisé n batadù tla Pension Rezia; le pozer i é jü a Aldo Bernardi y Marco De Lazzer, le pröm pest é gnü davagné da dui Sorarù: Hermann y Paul. Ai 2 de dezëmber él spo gnü invié ia la reuniun generala tl salf dla ćiasa dla cultura, en ocajiun dla gara de Copa dl Monn él por 4 dis gnü daurì le gran tendun. L’organisaziun é sambëgn indô stada tles mans dla Uniun di Stüdafüch. Püć dis do che al è gnü fat le trasloch dl magazinn él bele stè da fà n intervënt: la ütia dal cartun dlungia la ćiasa de Vico Rossini à pié füch, les flames é rovades sö por ćiasa. Atira él stè val’ pice problem da pié ia, mo ala fin, deboriada cun i Stüdafüch da San Ćiascian él stè meso da destudé y da salvè la ćiasa. Tratan le 2005 él gnü fat indöt 20 intervënć; por fortüna s’àra tratè de cosses ma da püch, che n’à gnanca gaujé plü co tan de dann. Eserzitaziuns: i prighi che po gnì dant vigni dé è dër tröc. Avisa porchël él dër important por i omi di stüdafüch da se eserzité le plü che ala va cun l’ porvè fora auti y mascinns, laurè deboriada cun d’atres porsones y d’atres uniuns, te 132

vigni situaziun de tëmp y ambiënt. Interessant, bel y dër d’ütl él da s’eserzité cun i stüdafüch di paisc vijins. Dal 2005 inant vëgnel metü da jì regolarmënter eserzitaziuns a livel dl raiun Alta Badia, por chi che va cun les mascheres de respiraziun. Tratan i mëisc fora de sajun vëgnel organisé les proes vigni terza jöbia te n ater paisc. Dal momënt che la desćiaria dal ciomënt de Col Maladët podess ester n dé de gran prigo, él gnü invié ia na eserzitaziun inće dailò. Tratan l’altonn é les eserzitaziuns scialdi gnüdes fates da scür. Tratan le 2005 él rové tla uniun i jogn Simon Granruaz y Roman Bernardi, che é stà deplü agn tl grup jonil. Ai 31 de dezëmber podô i Stüdafüch compedè 61 mëmbri atifs, 9 mëmbri fora dl sorvisc y 12 mëmbri dl grup jonil; indöt él insciö 82 mëmbri. Na parora de reconescënza y merit se merita n benefatur di Stüdafüch che é gnü a manćè tratan l’ann: Erwin dla Bercia. Te deplü ocajiuns àl desmostrè süa gran buntè por i Stüdafüch dl paisc da La Ila. Erwin é inće tot dl “Volkswagen” cumprè l’ann 1977. Cursc y istruziun: tratan l’ann él gnü frecuentè 17 cursc: chël de basa da Julian Bernardi y Roman Bernardi, chël da jì cun les mascheres de respiraziun da Simon Agreiter, Armin Bernardi y Manuel Pizzinini. Le curs avanzè da jì cun les mascheres de respiraziun é gnü frecuentè da Ivan Castlunger, Giorgio De Grandi y Nino Pizzinini, le curs da mascinist da Julian Bernardi y Stefan Fistill, chël da comandant de grup da Devis Castlunger y Willy Fistill, chël da EDV por la gestiun dl’ativité tres internet söl program dla Uniun di Stüdafüch

LA ILA

de Südtirol da Renato Pizzinini, le curs por imparè da adorè la camera da odëi tl füm é gnü frecuentè da Werner Crazzolara, Willy Fistill, René Pitscheider y Norbert Valentini. Magazinn nü: amez le mëis de novëmber àn finalmënter podü jì cun i auti tl magazinn di stüdafüch; le bel altonn à daidé portè inant i laurs por na sistemaziun provisora. Le rest di laurs gnarà portè inant tratan l’aisciüda 2006. An spera che la vöia y la ligrëza da se mëte a desposiziun por i atri crësces inant, ciodì che le tignì adüm dà forza y ćiodì che le sorvisc che an fej por i atri, tert o adora, te na manira o tl’atra, vëgn retü. Müjiga da La Ila Do n isté plëgn de conzerć y esibiziuns da pert dla Müjiga da La Ila à inće i musicontri jogn orü se lascè aldì y fà n portè dant n pice conzert. Por sonadus y spetadus él stè n bel domisdé de compa-

gnia y aurela cörta. Ara se trata de mitans y mituns che à na gran ligrëza por la musiga, che sona y ćianta tla Scora de Musiga y che laprò se tol ćiamò la bria da tó pert a curc interns pità dala Müjiga instëssa. Cun gran interes à chisc jogn fat tröpes proes deboriada cun sü insegnanć Konrad Tavella y Tanja Pallestrong, che à salpü da i motivé y da ti insigné nia ma notes, mo inće la interpretaziun iüsta di toć portà dant. La domënia, ai 11 de setëmber, él spo gnü le gran dé: da doman s’ài düć abiné por jì a pé ćina ala Ütia Saraghes a San Ćiascian y se arjigné ca döt le danmisdé por le pice conzert. Do marëna rondenîl spo le sonn de tlarineć, fablôs de travers, oboes y corns fora por coi y prà. Dessigü à i musicanć na gran ligrëza da podëi sonè dan tröpa jënt, dantadöt familiars y rapresentanć dla Müjiga, che à insciö podü passè de beles ores te na buna compagnia. Le bel dé é gnü stlüt jö cun le “quiz musical”, pro chël che düć i presënć s’à dër porvè por respogne dërt

Le grup deboriada dan la ütia Saraghes.

133

LA ILA

Inće Konrad Tavella à salpü da motivé y insigné jö musicontres y musicontri jogn.

ales domandes. I musicontri jogn é jüs contënć y cun energies nöies indô a ćiasa, por mëte man le dé do n ann de scora nü. I ti aodun a düć de bugn resultać scolastics y tröpes ligrëzes tl ćiamp musical. Le Cor de dlijia La uniun é importanta por la vita dl paisc: ara abelësc les festes de dlijia cun la usc de sü mëmbri y rënd insciö plü solëna vigni festa y ocajiun liturgica. Le Cor de dlijia à inće tratan l’ann 2005 albü na gran ativité dër rica. Por indöt zirca 70 iadi s’àl abiné por proes, mësses da festa, sopoltüres y d’atres funziuns liturgiches. Cun gran plajëi à le cor tut sö trëi ćiantarines nöies, deperpo che üna à lascè. Bëgn 18 danter ćiantarines y ćiantarins à sintì le debojëgn da se istruì y à da d’altonn tut pert a n curs de formaziun dla usc invié ia a 134

La Ila da Ruth Rungger. Da d’altonn é le cor jü na domënia domisdé a St. Sigmund a vijité le ćiastel y spo a Vahrn por na ćiastegnada. Sciöche vigni ann à le cor festejé solenamënter süa patrona Santa Zezilia cun na santa mëssa da festa, y da sëra cun na cëna cun la presënza de siur Christian y dl presidënt dl consëi de cöra Lois Kastlunger, che à sport de beles parores de rengraziamënt por le gran laur important dl cor. Do l’ultima proa dan Nadè à le cor invié ia na festa da Nadè y vignun à podü pié do na picera scincunda. Ala fin dl ann 2005 é le cor metü adöm da indot 27 mëmbri y vëgn manajè dal consëi formè da Richi Frenademez (presidënt), Ulrich Willeit (dirighënt y orghelist), Sepl Valentini (cassier), Margit Valentini (scrivana) y Rosmarie Sorarù Castlunger (rapresentanta tl consëi de cöra).

LA ILA

Le Cor de dlijia da La Ila deboriada cun Siur Christian Moroder.

Lia da Munt Jonila I acompagnadus dla Lia da Munt Jonila s’à inće iniann tut la bria por acompagné i mëndri amanć dla natöra ales jites sö por munt. Le program é dagnora interessant y dlungia le plajëi da vire la bela natöra àn inće l’ocajiun por imparé tröpes cosses nöies. La pröma escursciun dl 2005 à condüt sön Frara, sot le crëp de Ćiampać, sön Pradat, y spo inant a Corvara por rové ala fin a La Ila. L’edema do, ai 10 de messè, é le grup pié ia dal Ju de Falzares por jì sön la Forcela Averau y Cinque Torri. Tratan ch’al jô por le “Tru dla Vera” àl scomencè da plovëi dër dassënn y chësc é stè dër sciode ajache al ê na jita dër interessanta. La domënia, ai 17 de messè, él stè na vijita i “Andri dla Vera” de Sas de Stria y de Lagació. Chësc ti à salpü dër interessant ai mituns y chi che

Retrat de grup dan les galeries de Sas de Stria.

135

LA ILA

Divertimënt en compagnia tla ütia de Pöz.

à daurì dassënn i edli à ciafè inće val’ spoleta y toć de bomba dla Gran Vera. Dër bi é stà inće i dui dis dla bela munt de Pöz, olach’i ùn passè la nöt te ütia. Por fortüna à le tëmp “lascè fà”, ajache insciö à le grup podü jì cun la mascima calma por rové sö incër les sis da sëra tla ütia de Pöz, olache al ê i compagns dl Cai jonil dla Val di Non che aspetâ. Da sëra spo, do na buna cëna düć deboriada, él gnü metü da jì n jüch a quiz, olache i mituns y les mitans dles döes lies da munt à podü imparè da se conësce damì. Le dé do, do na dormida plülere cörta, é spo jüs düć deboriada sön piza de Pöz. Inće en chësc dé ê le tëmp sön süa pert y an à podü amiré dötes les belëzes che ê incër nos ia. Incër misdé s’à spo les strades despartì dan la ütia de Pöz. 136

Chëstes é ma n valgünes dles indunades inviades ia, dagnora a inom dla buna lüna y tl respet dla natöra, gran tesur de gragn y pici. La Schira Jonila La schira jonila é n grup catolich, olache les animadësses volontares ćiara da renforzè tles mitans i valurs dla dlijia. Fora por l’ann vëgnel invié ia de vigni sort de iniziatives che cheriëia n bel grup che passa tröpes ores deboriada en compagnia. Al momënt él a La Ila 2 grups: le grup dla scora elementara formè da 11 mitans portè inant dales animadësses Irma y Cinzia, y chël dla scora mesana cun 7 mitans, olache les animadësses Maria Angela,

LA ILA

Les mitans dla schira jonila; n bel grup che passa tröpes ores plajores en compagnia.

Wilma y Renata se dà jö impara. Ester animadësses ô dì dediché na pert de tëmp lëde por les mitans y cun motivaziun portè inant n program, che inće tratan l’ann 2005 é stè dër ampl y desvalì. Por se coleghè al tema dl 2005 dè dant dala Diozeja da Balsan, che é “Le respet davagna”, da d’aisciöda él gnü invié ia na sëra cun les mitans. Le jüch é na manira scëmpla por che les mitans impàres zënza se stufé y porchël, do avëi cenè dötes deboriada, él gnü fat jüć, cun chi che an à orü ti fa capì ales mitans l’importanza dl respet. Schira jonila ô inće dì solidarieté: da d’aisciüda él do la gran mëssa gnü venü ortensies por daidé l’assoziaziun dl “Telefono Azzurro”. La jënt dl paisc s’à desmostrè solidala y dër de buna man. Dër gian à les mitans inće da d’altonn arjigné ca decoraziuns por les mëses y le salf por la festa dla

jënt atempada de Comun, che è gnüda inviada ia a La Ila. N domisdé dër garatè é stè chël dla “Festa dles families” che è indô gnüda organisada do dui agn che ara ne n’ê nia plü gnüda fata. Cun gran orentè y pasciun s’à les mitans, deboriada cun l’aiüt de Lois Kastlunger, arjigné ca. Do na bela introduziun balada, él gnü portè dant le bal “Müta da paur”. Interessant él stè canche les mitans à invié le publich a balè. Tati, umes, sorus y ćinamai siur Christian à dè na proa de sües capazitês da balerins. Tröp tëmp alaleria à les mitans passè da d’aisciüda jan te bosch a fà gherlandes de ciüfs, mo inće fajan la “Ćiacia al tesur” tl pinëi a Corvara y na “miniolimpiada” a grups, söl ćiamp dal sport a La Ila. Intrami i iadi él gnü pité, do les ores de jüch, val’ da sgolosè. Fà pert de n grup dla schira jonila ô 137

LA ILA

dì responsabilité y insciö s’à les mitans inće tratan l’altonn 2005 tut la bria da mëte adüm l’ora de oraziun a Oies. N gran avenimënt por les mitans é zënzater stè le iade de dui dis a Gardaland, invié ia da d’altonn deboriada cun d’atri grups de schira jonila dla Val Badia. Na buna ocajiun por les mitans da se conësce y da se confrontè. Pro la schira jonila tóchel inće le pastelnè: cun de vigni sort de material y tecniches desvalies él gnü arjigné ca scincundes por la Festa dla uma y por Nadè. Y cun le rorate â la schira jonila che stlüj jö temporaneamënter süa ativité por jì inant do Pasca. Do la bela funziun te dlijia é le grup jü te calonia por na picera meditaziun y panettone, the, y tröpa ligrëza por acompagnè la picera indunada. N giulan particolar i va al curat siur Christian por la gran motivaziun che al ti scinca ales animadësses. La uniun dles ëles De vigni sort de iniziatives ponsades por le bëgn y l’interes de düta la comunité é indo gnüdes studiades y inviades ia dala

Uniun dles ëles catoliches da La Ila. L’ativité prinzipala à scomencè ai 14 d’aurì: Ziprian Bernardi da Urtijëi à tignì le curs por imparè da cherié y realisé variëtes y morones cun les perles prezioses de Swarovski. De mà, plö avisa ai 11, éra jüda inant cun le fisioterapist Pepi Costner da Curvara, che à cuntè sö y dè de vigni sort de cunsëis porsura le bëgn de osc, junëdli, mè de spiné y por le corp en general. Por i 25 de mà êl sön le program na sëra de informaziun cun Edmund Senoner, che à tignì le referat dal titul “Tëmes: descriziun y co les tratè”. Ai 8 de jügn s’à tröpes partezipantes abiné a Oies, na iniziativa che vëgn inviada ia vigni ann. Tl mëis de setëmber él gnü invié ia na indunada por jì deboriada a Santa Berbura a La Val. Na serada tl restorant Sas Dlacia a San Ciascian, ê sön le program por i 27 d’otober, olache al dô garatè la ćiastegnada, n’è tla finada nia jüda a bun fin a gauja dl tëmp; en alternativa s’à n valgünes ëles abiné tl restorant L’ Fanà por se mangé la pizza. Ai 12 de novëmber él garatè le batadù tradizional dles ëles da La Ila; la uniun di jogn à metü a desposiziun so local y insciö él inće en chësta ota indô saltè fora n bel domisdé. Tratan le tëmp da Nadè à Pia Pedevilla indô tignì n curs da pastelnè de vigni sort de decoraziuns por

Chertes, invidades, sticades y bona lüna en ocajiun dl batadù dles ëles da La Ila.

138

LA ILA

Nadè. La prüma domënia d’Advënt él gnü fat, deboriada cun le cunsëi di omi, la festa da Nadè pur les families. Ala é dër garatada, inće cun l’aiüt dla schira jonila, dla scolina, di grups che sona cun Tanja y Elisabeth. Implö à Verena y Elisabeth invié ia de vigni sort de jüć pur gragn y pici. Al é da s’aodè che la uniun dles ëles laóres inant cun dediziun y impëgn, chësc pur le bëgn de jogn y manco jogn, pur la comunité en general. Club dles 500 Alta Badia Chël dla Val Badia, uniun cun sënta a La Ila, é stè le club dles cincënt plü numerus ala indunada tla Val de Puster. Defilada di mesi, aperitif, marëna y premiaziun por na domënia en compagnia y buna löna. Le club badiot s’à indunè en domënia, ai 25 de setëmber, por la indunada dles cincënt a Bornech. I partezipanć s’à abiné dales ot da doman söla plaza dla ovovia a La Ila; indöt àn podü compedè önesc auti che deboriada é pià ia por jì ćina a San Iöre. La indunada à spo scomencè dales 10.00, y dailò podôn bele

Les 500 dla Val Badia che à tut pert ala indunada foran Puster.

odëi i 65 auti rovà adalerch. Naota éra gnüda da se tripé cun na ćiacia al tesur fora por les piceres strades incër Bornech, dedô s’à düć incuntè a Obervilebach por n bun aperitif en compagnia. Te na carvana à düć defilé da Obervilebach ćina a Percha, fora por Bornech ćina a San Iöre, olache al é spo inće gnü sorvì la marëna. Al n’à gnanca manćè la premiaziun, olache le “Club Fiat 500 Alta Badia” à podü pié do n pest, ajache al é stè chël che à tut pert ala manifestaziun cun le plü tröc auti. Tla finada é spo la carovana ladina indô piada ia cuntra ćiasa; autisć y acompagnadus é stà contënć cun le bel dé y à inće podü se portè a ćiasa la sodesfaziun por le pest davagné. Canche al sarà indô l’ocajiun ne manćiarà la uniun dla Val Badia dessigü nia al apèl; al sarà indô na gauja por rové adöm y stè en compagnia. Ziclocross sön Doninz

Le “Club Fiat 500 Alta Badia” à podü pié do le pest por ester stè le club plü numerus ala indunada a Bornech.

Por le pröm iade él gnü invié ia na gara de ziclocross organisada dal Club Rodes Val Badia a La Ila. La gara, metüda da jì a livel provinzial, à daurì la sajun agonistica de chësta disciplina sportiva. I 77 partecipanć ne n’ess nia podü 139

LA ILA

Fadia y competiziun sön la pista Doninz.

ciafè plü n bel dé da d’altonn en domënia, ai 16 d’otober. Les pizes de nüsc crëp dles Dolomites ê ciamò blances dal’ultima nëi tomada. I bosc ê de de vigni corù y jö tl val da La Ila sura la botëga Sport Tony êl i corusc dles malies dla roda che fajô süa pert, por la pröma proa dl Trofè Südtirol Cup de Ziclocross. Chësta ne n’ê ma nia la pröma gara te Südtirol, mo ćinamai la pröma tla Talia por la sajun 2005/2006 y a chësta maniera dô ca chësta gara punć “Top Class” che

vêl por le trofè nazional. A chësta manira ne n’él mia nia gnü atleć dala regiun a fà la gara, mo inće da foradeca. Le percurs dessegné sön la pert finala dla pista “Doninz” ê bidebè dür y tecnich por ester la pröma gara dla sajun, mo düć i atleć s’à desmostrè al’altëza. Un n palè por cincënt mituns Deplü scuadres da döt le nord dla Talia s’á indunè söi ćiamps dal sport da La

Le ćiamp dal sport da La Ila é stè bindebò plëgn tratan i dis dl tornè.

140

LA ILA

Ila, y paisc vijins por se mosorè te na ligna de partides de palè. Inće tratan le 2005 él indô rové adalerch na sdregia de mituns da döt le nord dl’Italia, che à śoghé al palè. En chësta ota é la manifestaziun “VIII. Dolomiti Cup” rovada ala cuinta ediziun: le tornè por mituns dai 9 ai 11 agn vëgn organisé dal’Assoziaziun Turistica de Badia en colaboraziun cun la Sportleader da Milan. Rové adalerch él scuadres da Firenze, Pistoia, Bologna, Pordenone, Portogruaro, Udin, Aunejia, Milan y Brescia, deboriada cun sü acompagnadus, por n total de plü co cincënt porsones, che à fat registré plü co mile presënzes. Le tornè de calceto se identifichëia sciöche scomenciamënt dla sajun da d’isté. Ala zerimonia de daurida sön le ćiamp dal sport a La Ila àl tut pert inće la campionëssa dla roda Maria Canins, sciöche testimonial dl’Alta Badia. Les marënes é gnüdes arjignades ca y partides fora tla scora mesana da La Ila.

Dé dl sport Ai 29 de mà, à l’Uniun Sport Alta Badia invié adulć, jogn y jones, mituns y mitans... a n dé deboriada sön le ćiamp dal sport sintetich nü da La Ila. Bele sdales 10.30 danmisdé él rové adalerch jënt, a pé, cun i rollerblades mo dantadöt cun la roda, por stè en compagnia a śoghé al palè y a saltè. Gran port di antergnüs é rovà tla zona sportiva zënza i mesi motorisà por vire insciö deplëgn chësc “dé dl sport”. Che al rovess adalerch tan de jënt ne s’ess i organisadus bëgn nia ponsè: plü co catercënt porsones, dantadöt mitans y mituns da scora ne s’à nia lascè sciampè chësta iniziativa intitolada “Südtirol bewegt sich” ponsada fora dal’assoziaziun dles uniuns sportives de Südtirol (VSS). Nasciüda é l’idea ajache l’ann 2005 é gnü detlarè dal’ONU sciöche ann dl sport, y porchël à inće l’US Alta Badia inće orü dè so contribut oraganisan le

Plü co 400 porsones é rovades söl ćiamp dal sport a La Ila por l’iniziativa “Südtirol bewegt sich”.

141

LA ILA

dé dl sport. Chësta é inće stada na buna ocajiun por inaudè le ćiamp nü de erba sintetica. Le ćiamp sintetich é stè ideal por ospité plü co catercënt porsones, sön n ćiamp de erba naturala ne foss val’ de te’ nia stè da se ponsè. Incër misdé él spo gnü partì fora la marëna y i 350 toć de ćern é ma defata stà rovà, chël ô dì che nia düć n’à sciafié da se mangé val’. Mo le dé de sport y jüch é impò jü inant, ćina les 15.30. Dailò à le ćiamp messü gnì liberé por l’ultima partida dl campionat de secunda categoria śogada dal’US Alta Badia cuntra la formaziun dl Bornech. Defata rovades é stades inće les 200 malietes arjignades ca aposta por l’ocajiun, deache al nen n’ê nia assà àn messü s’les davagné tres val’ disciplina sportiva. Tla finada pon zënzater dì che l’iniziativa é garatada, pici y gragn à passè n bel dé a inom dl sport en liberté y insciö dla sanité.

Uniun Sport Alta Badia L’Alta Badia à tut pert al campionat dl palè cun indöt cin scuadres, che s’à mosoré cun impëegn y lezitënza por arjunje de bugn resultac te vigni partida y por la tlassifica finala. Incër la fin dl’aisciöda se röia dagnora inće le campionat dl palè a livel provinzial. L’Uniun Sport Alta Badia s’à presentè ala sajun agonistica 2004-2005 cun bëgn cin scuadres: la scuadra de secunda categoria, chëra dl tëmp lëde, le grup di iuniors y la formaziun di under15 y di under-13. La salvëza dla secunda categoria Do avëi pordü la partida de “spareggio” por jì sö tla pröma categoria y do avëi mudé l’alenadù inćiarian Klaus Kastlunger d’Al Plan che podô mostrè sö n passè important sides da śogadù (cun le

La scuadra dla secunda categoria à stlüt jö le campionat al setim post.

142

LA ILA

Bornech) co da alenadù (dl SC Mareo), sperân da podëi se bate por le primat te tlassifica sciöche en l’ann passè. Degügn ne podô s’imaginé che danter abandonns, trasferimënć, inzidënć o d’atri impëgns foss la scuadra restada tan debla pordon tröc śogadus determinanć. Do n scomenciamënt normal à chësta situaziun fat tomè la scuadra zeruch te tlassifica, stlujon jö le rode d’andada al 11ejim y penultim post, en teoria tomà zeruch te terza categoria. Por fortüna é le rode de retour jü completamënter antramënter, la scuadra à insciö śoghé al palè en manira organisada y stabila, arpizan progressivamënter la tlassifica. Ala fin ne s’àra nia ma salvè da na retrozesciun poscibla, mo é ćinamai rovada a mesa tlassifica se plazan al setim post final. Le ritm tratan le retour (18 punć a desfarënzia di 8 punć dl’andada) é stè da pröms posć, a desmostraziun dl bun laur fat dal alenadù, dai śogadus y dal potenzial de döta la scuadra.

desmostrè le dër valur dla scuadra. Döt chësc, deboriada cun la manćianza de tröc śogadus, inzidënć y la desfortüna laprò, à fat scé che la scuadra stlujess jö le campionat al diejim y ultim post, inće iadô les ultimes cater scuadres. Chësc grup s’arjignarà ca por se refà y por rescatè chësta prestaziun negativa. I iuniors te ćiamp Le grup di iuniors é gnü alenè da Gusto Pizzinini, acompagné él gnü da Vito Miribung y da Arthur Feichter. Do avëi en l’ann passè stlüt jö al secundo post s’à la formaziun di iuniors renovè completamënter, deventan plü jona y scomencian insciö n ziclus nü. La orentè y le progres di plü jogn che ti é jüs do al bun laur portè fora dal alenadù, ti à consintì da ester competitifs te vigni partida, inće sce les partides gnô ala fin pordüdes por püch. L’otavo post final desmostrëia che al é gnü metü les fondamëntes por n cërtl nü, che messass portè a tröc mioramënć.

Le jüch dl tëmp lëde La secunda scuadra dl’Alta Badia, chëra dl Tëmp Lëde, alenada da Hanspeter Pitscheider y da Ernst Dapunt, à lascè odëi n campionat püch costant, alternè da de bunes prestaziuns a d’atres tröp sot a so potenzial. La gran concorënza, vigni ann plü organisada, la manćianza de regolarité sides tla fasa de preparaziun co tratan les partides, ne n’à nia consintì da La scuadra dl tëmp lëde.

143

LA ILA

La scuadra di iuniors.

Le suzes di under-15 La scuadra di under-15 é gnüda alenada da Nando Pizzinini y acompagnada da Oswald Stampfer. Sciöche bele anun-

La scuadra di under 15.

144

zié tla ultima ediziun de La Usc à chësta formaziun portè fora na sajun esaltanta, stlüta jö cun le titul da campionëssa provinziala VSS. I badioć à davagné 13 par-

LA ILA

La scuadra di mituns sot ai 13 agn.

tides, nen à parejè trëi y ne n’à mai pordü, segnan indöt 81 goi y s’an ciafan 19; por les semifinales provinziala s’àra cualifiché cuntra l’Auer. La scuadra dl’Alta Badia à davagné la partida d’andada por 3 a 2 tla trasferta, mo à risćé da roviné döt pordon por 1 a 0 a La Ila y se cualifican por la finaliscima provinziala por merit di goi segnà en trasferta. La finala a Schlanders cuntra le Obermais é stada esaltanta y à odü l’Alta Badia recuperè le desvantaje inizial davagnan spo por 2 a 1 y deventan campionëssa provinziala. Chësta devënta é stada la coronaziun dl’Alta Badia che ala 13ejima finala provinziala à finalmënter arjunt le pröm post do deplü secundi, terzi y cuarti posć finai. Le palè di mëndri Alessandro Giandonato y Paolo Crepaz è stà i alenadus dla formaziun di under-13; do avëi dominé l’ultim cam-

pionat (pröm post te campionat y cuarto post tles finales provinziales VSS) s’à l’under-13 renovè completamënter arbassan de cotan l’eté mesana. Chësta aria jona à portè la scuadra a desputé n campionat dignitus stlüt jö al setim post sön önesc scuadres por merit dl gran impëgn y na gran combativité mostrada dai śogadus plü jogn dla sozieté. La Uniun di Barantli Cun n bun secundo post à la scuadra di Barantli stlüt jö le campionat de palè dl tëmp lëde. La uniun compëda 26 mëmbri, düć lià dala pasciun por le sport dl palè. Cun les finales inviades ia ai 4 y ai 5 de jügn s’àl stlüt jö le campionat de palè dl tëmp lëde y di Altherren, i śogadus sura i 30 agn. La scuadra di Barantli dl’Alta Badia à rové ia le campionat al secundo post do la scuadra dl Vals, y tl tornè de 145

LA ILA

Retrat de grup dla scuadra di Barantli, i śogadus al palè over 30.

copa de Südtirol tla categoria Altherren é la scuadra badioda stada buna da rové ćina ales semifinales, partida spo pordüda a Albeins. Cun le secundo post tl campionat podôn tó pert ales finales a Nals dlungia Balsan, olache i Barantli ne ciafiâ nia da jì por gaujes desvalies. Campionëssa provinziala di Altherren é insciö deventada la scuadra da Vahrn y la copa de Provinzia é gnüda davagnada dal Albeins. La scuadra di Barantli Alta Badia à tl 2005 desfiré le diejim ann de campionat di Altherren y compëda al momënt bëgn 26 śogadus. Ala fin ne pon sambëgn nia se desmentié da rengrazié düć i sponsors che dëida te na maniera o tl’atra sostigní chësta uniun. Gara dl paisc La familia de Albert Crazzolara s’à assiguré la otava ediziun dl trofè en re146

cordanza de Milio Pescollderungg. Le plü asvelt pro la gara de chi da La Ila é stè René Pitscheider, pro les mitans ti l’à Stefanie Costa sticada ala concorënza. Cun la fin dla sajun da d’invern ciafa la jënt che laora cun le turism indô dlaurela da se gode le tëmp lëde y da aprofité dl’ultima nëi y di ultims ràić söi schi. Danter les ultimes schiades tómel inće dagnora ite la gara dl paisc, manifestaziun che é oramai na tradiziun che ne po nia plü manćé y che é iniann tomada ite en domënia, ai 3 d’aurì. Sciöche al é bele stè por set iadi indolater à inće en chësc iade l’iniziativa orü recordè Milio Pescollderungg, a chël che la gara i vëgn dedicada. L’organisaziun dla manifestaziun é indô gnüda surantuta dala Scora de Schi y Snowboard, chësta ota en colaboraziun cun la Uniun di Confaruns, che s’à cruzié da arjigné ca de vigni sort da mangé y da bëre do la gara.

LA ILA

Danter les portes dl slalom lerch metü jö sön la pista de Gardenacia s’à concorëntes y concorënć mosoré cun grinta y sportivité, tröc por l’onur de n post sön podest, d’atri por se divertì y fà divertì i atri. Ala fin àn podü odëi fora che le plü asvelt danter i incër 70 concorënć é stè le maester de schi René Pitscheider, che à insciö confermè le medemo titul davagné bele en l’ann passè. Danter les ëres é Stefanie Costa stada la plü asvelta da rové al travert, inće ëra à garajè tla categoria dles maestres de schi. La familia plü asvelta é en chësta ota stada la familia Crazzolara cun i tëmps de Elisa, Cristina y Albert. I trëi ti l’à sticada ala familia de Sepl Zingerle, de Hermann Valentini, Norbert Frenademez y Werner Ploner. Tratan la premiaziun él inće gnü partì fora döes copes speziales: öna por le concorënt plü jonn che ti é jüda a Nicolas Ploner y öna al concorënt manco jonn, surandada a Giuvani d’Altin. Le bel dé de sorëdl, aria ćialdina d’aisciöda y la ligrëza da stè en compagnia i à spo fat da cornisc al “do-gara”; concorënć y sostenidus à ćiamò podü passè n valgönes ores de aurela cörta y buna löna. Tlassifica Maestres de schi 1. Stefanie Costa, 39.03 2. Cristina Nagler, 41.90 Superbaby mituns 1. Michele Gasser, 1.53.58 2. Nicolas Ploner, 2.25. 24 Superbaby mitans 1. Melanie Ploner, 1.06.97 2. Alexa Schatzer, 1.09.25 3. Anna Frenademez, 1.10.55 4. Giulia Tavella, 1.12.71 5. Maria Pizzinini, 1.40.99

Cuccioli mitans 1. Martina Manica, 48.57 2. Sara Frenademez, 49.42 3. Evi Schatzer, 55.11 4. Verena Pizzinini, 1.01.09 Cuccioli mituns 1. Jan Paul Bernardi, 50.05 2. Luca Bernardi, 54.97 3. Elias Ciola, 1.02.90 4. Matthias Castlunger, 1.05.20 Ëres 1950-58 1. Irene Zingerle, 47.01 2. Elisabeth Valentini, 50.62 3. Elsa Rottonara, 56.39 Ëi 1927-36 1. Iaco Granruaz, 49.10 2. Nazio Ploner, 51.29 3. Giuvani Agreiter, 51.55 Ëi 1942-46 1. Hubert Fistill, 44.34 2. Albert Crazzolara, 46.65 3. Giuvani Gasser, 48.60 Ëres 1964-68 1. Leni Agreiter, 47.61 2. Rosalia Frenademez, 49.32 3. Cristina Irsara, 50.17 4. Susi Ploner, 51.36 Ëres 1978-79 1. Sara Costa, 44.51 2. Daniela Valentini, 46.97 3. Nadia Pallestrong, 48.46 Mitans 1991-93 1. Elisa Crazzolara, 41.00 2. Jasmin Bassetto, 42.85 3. Bellen Rottonara, 43.29 Mituns 1992-93 1. Alex Zingerle, 40.61 2. Robert Rottonara, 41.97 3. Steven Stanzl, 45.84 4. Mirko Costa, 47.87 147

LA ILA

René Pitscheider é inće iniann stè le plü asvelt dl dé.

Giuvani d’Altin é stè le concorënt manco jonn, le plü jonn é stè Nicolas Ploner.

Les mitans plü jones che s’à mosoré danter les portes.

148

Mituns 1990-91 1. Julian Pizzinini, 39.15 2. Alan Bernardi, 41.61 3. Damian Pallestrong, 48.17 Maestri de schi 1943-52 1. Walter Frenademez, 43.98 2. Iaco Rottonara, 45.51 3. Hermann Valentini, 45.73 Maestri de schi 1954-67 1. Stefan Gasser, 40.29 2. Norbert Frenademez, 42.89 Ëi 1951-56 1. Pire Frenademez, 44.23 2. Gusto Pizzinini, 41.69 3. Carlo Ploner, 43.03 4. Bruno Pizzinini, 44.46 Ëi 1981-89 1. Martin Pitscheider, 40.31 2. Fabian Agreiter, 40.46 3. Armin Bernadi, 42.35 4. Emanuel Costa, 54.76 Maestri de schi 1980-82 1. René Pitscheider, 38.90 2. Thomas Valentini, 38.04 3. Stefan Pizzinini, 38.13 Telemark 1. Andy Frenademez, 48.72 2. Renzo Clement, 49.14 3. Werner Clement, 49.85 4. Maria Pescollderungg, 51.27 5. Giorgio De Grandi, 51.41 6. Alex Irsara, 52.69 7. Erwin Crazzolara, 54.86 Tlassifica do families 1. Fam. Albert Crazzolara 2. Fam. Sepl Zingerle 3. Fam. Hermann Valentini 4. Fam. Norbert Frenademez 5. Fam. Werner Ploner

LA ILA

Retrat de grup dles cin families plü en forma pro la gara dl paisc.

Do le bel vëgnel inće le burt

La categoria di mëndri che à tut pert ala gara.

I bugn resultać arjunć te deplö gares de Copa Europa ti à indô portè le rì y la ligrëza da jì cui schi a Maddalena Planatscher. Ći che è spo restada sön strada é la sanité: ara s’à rot n jenëdl te na gara tla Francia. La sajun da d’invern n’à nia scomencè en manira otimala por l’atleta dai schi Maddalena Planatscher da La Ila. Scebëgn che tles proes d’alenamënt êra dagnora ala pêr dles compagnes, ne n’êra nia buna da mëte en pratica de bunes manches tles gares de Copa dl Monn. Cun le scomenciamënt dl ann 2005 àra spo metü man da jì bun, tla Copa Europa àra naota stlüt jö cun n cuinto y n secundo post, spo àra davagné na gara Fis. A 149

LA ILA

Santa Caterina Valfurva éra stada buna da abiné punć de Copa dl Monn, dedo àra davagné indolater i dui super-G Fis a Ćiastel denant co pié ia por Chourchevel tla Francia por les proscimes gares de Copa Europa. Bele püc’ dis dedo él rové la buna noela che la Lena à davagné le slalom lerch cun plü co n secunt de vantaje söla secunda, mo le dè do incër misdé él spo inće rové la burta noela: tl secundo slalom lerch él sozedü l’inzidënt sön pista. La conseguënza de chësc é stada la rotöra di liamënć, dl menisch y dla cartilagina de n jenëdl, praticamënter feter döt ći che se lascia stlapé de n jenëdl. Sciöche al ti é bele sozedü n gröm de iadi, àl spo indô scomencé n tëmp cun doturs, ospedai, reabilitaziun, mo dantadöt de paziënza y buna orentè. Al vëgn dit che do le burt vëgnel indô bel, porchël: sorëdl cialt y lominus dess indo ciarè dl’atleta da La Ila.

La Lia da Munt se mosöra söi schi

Por Lena Planatscher é la sajun dai schi 2005 tosc stàda rovada: de jenà s’àra rot n jenëdl tratan na gara de Copa Europa.

Ütia da munt ite en Pöz, manajada da Oskar Costa, presidënt dla lia da munt Ladinia.

150

Sciöche vigni ann él inće tl 2005 indô gnü metü da jì la gara dla Lia da Munt Ladinia, ch’é oramai deventada na tradiziun importanta sön le calënder dles manifestaziuns dla uniun. La domënia, ai 16 de jenà, él gnü invié ia la gara de slalom lerch sön la pista “Gardenacia” a La Ila, olache i partezipanć s’à mosorè cun grinta y determinaziun, o inće ma por divertimënt y ligrëza da jì cui schi y fà gara. Do la gara à düć albü le tëmp da jì ćiamò cui schi o da jì a marëna, denant co rové tl Hotel Dolasilla, olache al é gnü invié ia la premiaziun alaleria, te na cornisc de sorëdl bun ćialt y cil bel sarëgn. I mius à podü pié do les copes y les medaies, na recordanza ti é inće jüda al concorënt plü jonn y al manco jonn. Y sce nia düć ne n’à podü pié do na copa, spo ài porchël impò ciafè na ocajiun da davagné val’ pest pro la ola dla fortüna. Sce an i ćiara ala tlassifica spo pon odëi cai ch’é stà i atleć plü asvelć danter les portes: Thomas Deiaco da Corvara ti l’à sticada a döta la concorënza. La tlassifica femi-

LA ILA

nila à odü dancà la maestra dai schi Jessica Tavella. Ala Lia da Munt cun so presidënt Oskar Costa, a düć chi che à daidé organisé, a chi che à dè ca i pesć y niainultima a düć chi che à tut pert ala gara i val n dilan sintì.

Assoziaziun Turistica

Les scores elementares söi schi

Do che al é gnü fat ia la pert burocratica y lité i rapresentanć por le consëi nü à i colegs orü ti fà na sorpreja a Salvester Vittur, ajache al jarà en ponsiun ai 31 de dezëmber da iniann. Naota él gnü mostrè na ligna de diapositives: olache al ê te so pröm ofize, cun colegs y coleghes, pro jites y festes, söl laur y te so tëmp lëde. Öna na cossa â dötes chëstes en comunn: la buna löna. Tl salamënt dla ćiasa dles uniuns él spo gnü Bruno y Lois, che al sonn dla chitara y di orghi da man à invié sön paladina le festejé deboriada cun les coleghes y i colegs. Da na poesia ligherzina por le laldè mo inće por ti trà dant deplü carateristiches y evënć n’àl nia podü de parè. Parores de rengraziamënt, mo inće de amizizia sinziera ti é gnüdes sportes dal presidënt dl Consorz Turistich Hubert Dalponte, dal ombolt de Badia Ugo Dorigo, dal presidënt dl’Assoziaziun Turistica Badia Andy Pertot, dal diretur Manfred Canins y, niainultima dala surastanta dla Uniun di Ustis Roberta Mellauner. Al n’à nia manćè deplü scincundes, dessigü meritades do tan d’agn de laur, mo inće n smaz de ciüfs a süa fomena, che à dagnora albü paziënza canche al ê intoronn por “gaujes de laur desvalies”. Cun emoziun y comoziun a Salvester, o Silver por i amisc, rengrazié de cör por les scincundes, mo dantadöt por la buna

Gran festa söla nëi a La Ila, por les mitans y i mituns che à tut pert ai cursc de schi tratan la sajun da d’invern 2004/2005. Plü co 200 mituns da döta la valada é rovà adöm por n dé a inom dl sport y dla compagnia. La sabeda, ai 19 de merz, él gnü invié ia la gara de schi por i scolares dles scores elementares dla Val Badia che à tut pert ai cursc de schi che é gnüs en pert finanzià dal’Intendënza Ladina. Passa 200 mituns y mitans s’à presentè a La Ila por chësta gara de slalom lerch, acompagnà dai maestri dles scores de schi che à organisé les leziuns tratan l’invern. Ai cursc àl podü tó pert mituns che ne fej nia pert de na scuadra di clubs dai schi. Oramai él deventè na tradiziun da mëte da jì chësta competiziun che è iniann rovada a süa 11ejima ediziun. An à podü odëi che vigni ann él n mioramënt dla prestaziun y chësc é zënzater na buna gauja por jì inant cun chësta iniziativa inće tl dagnì. Cun chisc mituns podessel plü inant garatè n atlet che porta inant tla Val Badia i corusc dla scuadra nazionala.

Do 33 agn de laur sciöche contabl pro l’Assoziaziun Turistica Badia po Salvester Vittur jì en ponsiun. Sciöche dilan por le laur fat ti à i colegs arjigné na bela festa

151

LA ILA

Na bela sorpreja ti é gnüda fata a Salvester Vittur por i agn de laur ti ofizi dl’Assoziaziun Turistica. Dmc: le diretur dl’AT Manfred Canins, la surastanta dl’Uniun di Ustis Roberta Mellauner, le festejé, l’ombolt Ugo Dorigo, le presidënt dl’AT Andy Pertot y le presidënt dl Consorz Turistich Hubert Dalponte.

I dependënć dl’Assoziaziun Turistica deboriada söl palch dla ćiasa dla cultura a La Ila en ocajiun dla sentada generala.

152

LA ILA

colaboraziun y l’amizizia ciafada te süa cariera profescionala. Al sonn dla musiga s’à spo düć indunè tl bar dla ćiasa por na viva deboriada y l’aodanza da l’odëi inant atif sciöche dagnora te süa inćiaria da assessur al turism dl Comun de Badia. Uniun di Ustis I ustis da San Ćiascian, La Ila y Badia à lité danü le consëi: Roberta Rinna da La Ila se cruziarà inant dla direziun dla uniun turistica. La Uniun di Ustis dl Comun de Badia s’à tl 2005 indo abiné por la lîta nöia dl consëi. La surastanta Roberta Rinna Mellauner dl “Hotel La Majun” é gnüda reconfermada te so rode a će dla uniun, de chëra che al fej ćiamò pert Mirko Frenademez dl “Hotel Dolasilla”, Klaus Irsara dl “Hotel Melodia del Bosco”,

Gustav Rudiferia dl “Hotel Störes”, Roman Rudiferia dl “Hotel Diamant”, Toni Wieser dl “Hotel Armentarola” y Augusto Manco dl “Hotel Conturines”. Tratan la sentada à la Roberta Rinna tut l’ocajiun por rengrazié döt le consëi por le laur fat y por la colaboraziun. N dilan particolar i é jü al’Assoziaziun Turistica, al’aministraziun comunala y al ombolt Ugo Dorigo, che s’à dagnora dè da fà por i ustis y por le svilup dl turism local. L’ombolt Dorigo à alzè fora la posiziun dl turism por le Comun de Badia baton sön l’importanza dla liberté d’aziun dla uniun che laora por la hotelaria. Le presidënt dl’Assoziaziun Turistica Badia Andy Pertot à orü rengrazié la uniun di ustis por la buna colaboraziun mostrada canche ara va da mëte da jì de vigni sort de manifestaziuns y iniziatives.

Roberta Rinna é gnüda reconfermada surastanta dla uniun di ustis dl Comun de Badia. Söl retrat la odunse cun döt le consëi y Konrad Leimegger.

153

LA ILA

Copa dl Monn Do tröc mëisc de preparaziun éra finalmënter stada tan inant: le Comitê d’organisaziun de Copa dla Monn à podü festejè i 20 agn de vita cun l’ediziun 2006 dl slalom lerch maschil sön la Gran Risa da La Ila. Y la festa é stada grana y é garatada. Bele le mertesc dan la gara él gnü invié ia na proa generala dla manifestaziun: sön la Gran Risa él por le pröm iade gnü organisé n slalom strënt de Copa Europa. Al é stè n pü’ na novité che La Ila à ospité inće i atleć de Copa Eruopa; chisc à por pröms porvè fora inće la secunda ”goba dl giat”. Les döes gobes é gnüdes realisades cun le fin da i dè na nota spetacolara ala competiziun ofiziala. Y avisa por chësc aniversar toronn à

le Comitê d’organisaziun, cun a će so presidënt Marcello Varallo, podü inaudè ofizialmënter inće süa sënta nöia: i spetadus à por le pröm iade amiré l’edifize nü, posizionè tl parterre a pé dla pista. Emoziuns bele tla pröma manche Puntualmenter dales 9.45 él pié ia le pröm concorënt, Thomas Grandi, le davagnadù dl ann passè. I fans finlandesc à spo podü sostignì so atlet Kalle Pallander. Nia da nen fà gnanca en chësc ann por l’american Bode Miller, indô tomè fora. I sostenidus austriacs à spo aplaudì le gran campiun Hermann Maier, jü en gara dan da Daron Rhalves. L’american à condüt la tlassifica ćina che al é jü en gara le talian piemontesc Massimiliano Blardone, rové al travert cun le miù temp. Chësc à indere duré ma ćina che Davide Simoncelli, atlet da Rorëi, à

Les tribünes spësses de jënt sciöche ai tëmps de Alberto Tomba.

154

LA ILA

taié le travert slujon jö süa proa cun le temp plü bas. Chësta tlassifica provisora à tignì ćina ala fin por la gran ligreza dl publich talian y por chël de ćiasa, che à indoô podü sperè sön n podest dai corusc taliagn. Danter la pröma y la secunda manche à i presënć podü se gode le spetacul tradizional tl aier: emoziuns à pité i fliegri dla pa- Le gran spetacul dles “saìtes dai trëi corusc” danter i crëps dolomitics. tulia Red Bull, le passaje dla patulia acrobatica dles “Frecce Tri- dü Davide Simoncelli, che ne n’é insciö colori”, i jori di paratomadus, i conzerć nia stè bun da se reconfermè: al à stlüt jö dla “Fanfara Militare” y dla ”Guggamu- iadô le colegh Blardone. Na bela devënta taliana, tan de plü dopla, é sambëgn sig” dala Svizra. le mascim sön ći che la localité badiota podô sperè. Chësc suzes ne n’é nia ma Na devënta speziala y dopla Plëgn de emoziun y speranza s’à le publich posizionè sön les tribünes por amirè i trënta mius dla pröma manche: la proa é gnüda daurida dal svedesc Niklas Rainer pié ia dan Roy, Matt y Cousineau, düć trëi â stlüt jö la pröma manche cun le medemo tëmp do Reichelt, Alberecht y i taliagn Giorgio Rocca y Arnold Rieder. L’ater talian rové ti trënta é stè Alberto Schieppati, 14ejim do la pröma manche. Mo ara i scecâ. Cun le rové al travert di mius chersciô inće l’atmosfera amesa le publich, esplojiun de ligrëza spo canche al jô al start i mius trëi: Daron Rhalves ne ti l’à nia fata da i stè dant al canadesc Francois Borque, le cuarto do la pröma manche. Al é spo stè la ota de Massimiliano Blardone che é gnü, cun le sostëgn dl La gran festa de Massimiliano Blardone al publich, acompagné al travert stlujon jö travert. Le trentin Simoncelli é rové al travert cun le miù tëmp. Deplü centejims à por- final do da ël. 155

LA ILA

n gran retlam por l’Alta Badia, mo inće por le monn dai schi talian, che ospitëia te chësta sajun les Olimpiades invernales a Torino. Nia da nen fà por i ladins Les speranzes dl publich ladin da odëi danter i pröms inće sü atleć é tomades bele do la pröma manche: Manfred Mölgg (32ejim) ne s’à nia tlassifiché ti pröms trënta, y insciö gnanca le gherdëna Lucas Senoner (33ejim), Mirko Deflorian (40ejim) y Alexander Ploner (52ejim). Ai atleć ladins él ma da ti tignì i pügns tles proscimes gares. “Torino 2006” é dan porta, porchël: Inant, Inant!

Hermann Maier flada do süa proa. Ala fin restaràl le miù dl team “rot-weiß-rot”.

Manfred Mölgg d’Al Plan ne s’à de püch nia cualifiché ala secunda manche.

156

N gran dilan ai volontars Sciöche dagnora mësson alzè fora le gran aiüt che i volontars dà vigni ann por le bun garatè dla manifestaziun: zënza l’aiüt de chëstes porsones ne fóssel dessigü nia meso da mete da jì n te’ evënt y de de te’ dimenjiuns. La jent dl post se dà dafà dan, tratan y do la gara, por che döt cant garetes a puntin, che l’evënt devëntes na festa a inom dl sport y dl’amizizia che an se recorda intres indô ion se confortan cun ligrëza ala ediziun dl ann do. Döt le bun da pert di VIP Cun i festejamënć por le 20ejim aniversar dla gara sön la Gran Risa él tomé adöm inće le compliann por i 40 agn de Copa dl Monn de schi alpin FIS. Avisa por chësc evënt à i organisadus de Gherdëna y dl’Alta Badia invié adalerch a süa festa inće i gragn campiuns dl monn dl schi de düć i tëmps, y danter chisc àn podü reconësce por ejëmpl Gustav Thöni, Toni Sailer, Karl Schranz, Piero Gros,

LA ILA

Gianni Poli y sambëgn inće le campiun dla Gran Risa, Alberto Tomba. Al campiun bolognesc, che à davagné cater iadi sön la nëi badiota, i à Marcello Varallo orü i dediché na gigantografia de 3 metri por 4,5 metri, posizionada al intern dla sënta nöia. La festa por le compliann à scomencè bele la sabeda sëra cun n spetacul de jüć artifiziai, l’estraziun di petorai y la mostra de comics de Elvio Scottino. Mo l’apuntamënt plü estlusif, resservè ai rapresentanć dla stampa y a n publich selezionè, é indô gnü a s’l dé tla hala dal tennis a Corvara, olache i ustis y restoradus ti à pité le miù ai personaji dal monn dl sport, dal spetacul y dla politica provinziala y a livel de valada. Por cuntè sö n valgügn di inoms importanć pon alzè fora le presidënt dla FIS Gian Franco Kasper, le presidënt dla FISI Gaetano Coppi, l’atlet Juri Chechi, l’atur todësch Hannes Jaennike, les conesciüdes Marina La Rosa y Carolina Marconi, la ex-miss Italia Tania Zamparo, Mauro Benetton, Markus Wasmeier y tröc, tröc d’atri.

Le podest cun Simoncelli, Blardone y Borque. Alberto Tomba i fej festa a süa moda.

Zënza l’aiüt volontar ne funzionëia nia pro la cëna de Copa dl Monn a Corvara. En chësc ann à inće i zipladus dla UNIKA de Gherdëna fat süa pert.

157

LA ILA

Indunada di mesi militars storics Canche na iniziativa gareta spo n’ôl nia ester perié dî alalungia por che ara vëgnes organisada danü, y insciö de dörera gnanca dî che ara devëntes na tradiziun, na manifestaziun sön chëra che la jënt se conforta. L’ann 2001 êl nasciü l’idea da mëte da jì na indunada, a chëra che al ess tut pert mesi militars storics, na ocajiun por i apascionà de chësta categoria, por rové adöm, baratè fora impresciuns, conscideré jö mesi de vigni sort y, niainultima, s’la lascè jì bona deboriada por n valgügn dis. Contënć por le bun garatè dl’idea él spo l’ann 2003 gnü invié adalerch danü düć i amisc di odl-timer militars y dui agni do él insciö garatè la terza ediziun, chëra da iniann. Le program dl’ediziun 2005 è jü dai

9 ai 11 de setëmber, mëis olache i corusc dl altonn cheriëia n’atmosfera particolara, bel plan inchersciora, cun les aries tleres, les temperatöres da stè saurì dl ultim sorëdl ćialdin. Bele le vëndres danmisdé ia àn podü osservè i pröms mesi che rovâ adalerch, por s’abiné düć deboriada söla plaza dl’ovovia a La Ila. I antergnüs söl pröm domisdé à podü aprofité dla vijita ala museum sön Valparola, arjunta dala carovana nia ćiamò tan grana sciöche ara foss stada le dé do. Por da sëra él indere rové adalerch n bel grup de partezipanć, indöt àn podü compedè 132 mesi, danter motors, jeeps, camions yii, condüć y acompagnà da feter 270 porsones. Chisc s’à indunè tl Restorant La Tambra a Corvara, olache al é gnü sorvì la cëna y sport les parores de salüt. La sabeda da doman é düć rovà puntuai söla plaza dla ovovia a La Ila

La plaza dl’ovovia a La Ila, punt d’indunada de düć i mesi militars. Indöt s’àl abiné chilò incër 120 mesi storics.

158

LA ILA

Le grup de orentîs che à metü da jì inće chësta terza ediziun dla manifestaziun: iadô dmc Werner Creazzolara, Heini Aichner, Rosmarie Rottonara, Andy Pertot, Sepl Rottonara. Dancà dmc Renato Pizzinini, Manfred Canins y Ricky Frenademez.

por jì spo deboriada ćina a Badia, foran Costa, Grones y Aiarëi, jö Pidrô y spo sö La Val, a Santa Berbora por jì spo a Ciornadù, olache al é gnü pité l’aperitif. Da dailò inant é le grup indô jü a Coz y Spëscia, jö Pidrô tl areal olache al vëgn invié ia la festa alaleria. I stüdafüch da La Val s’à dè da fà por arjigné ca na buna marëna, cun de vigni sort de spezialitês ala grilia pro chëres che al n’à sambëgn nia manćè musiga di orghi da man, aurela cörta y buna löna. Canche la punza é stada plëna é i partezipanć jüs inant cuntra San Martin y tl Sitting Bull Ranch él spo gnü juté sö la snops dl domisdé. Da Lungiarü é spo la carovana jüda zeruch a La Ila por parchè i auti söla plaza dl lift, olache al é rové adalerch tröpa jënt a ti ćiarè a chisc mesi storics. Ara se trada de mesi originai, cun dötes sües carateri-

stiches, y po gnì consciderà sciöche auti d’epoca. La serada de gala cun cëna ofiziala é spo gnüda a s’al dè tl ütia Piz Sorega, che é gnüda arjunta cun la ovovia, metüda en funziun aposta por l’ocajiun. Danter na derzada y l’atra él gnü saludé dötes les autoritês y i presënć, en manira particolara rengrazié i sponsors por le sostëgn pité. Ultim dé sön le program ê la domënia, y dala plaza da La Ila é i concorënć jüs cuntra San Ćiascian por fà spo na roda dl paisc, ai à arjunt les localitês da Ćianins, Anvì, Badia, La Ila, por fà spo na tapa a Calfosch tl parch dai tiers. Cun n bun “prosecco” él gnü fat na viva y inant éra spo jüda ćina a La Ila dan la ćiasa dla cultura, olache al aspetâ bele na matiné cun liagnes blances y bira de formënt, mo inće les autoritês che à saludé y sport 159

LA ILA

Danter düć i mesi storics àn inće podü amiré na ligna de motors d’epoca.

le bëgnodü. Chilò él gnü partì fora les recordanzes dla manifestaziun y gnü premié les sis naziuns partezipantes: la Talia, l’Austria, la Germania, la Svizera, la Slovenia y l’Albania. I mesi plü originai y chi rovà adalerch da plü dalunc é gnüs premià cun na targa d’onur. Sciöche bele tles atres döes ediziuns é inće iniann jü döt do program, al ne n’é nia sozedü inzidënć y ai concorënć ti àl indô salpü interessant y plajor. Le comité d’organisaziun, metü adöm da Werner Crazzolara, Andy Pertot, Annemarie y Sepl Rottonara, Manfred Canins, Heini Aichner y Ricky Frenademez, tol l’ocajiun por rengrazié düć chi che à tut pert a chësta terza indunada di mesi militars storics, mo inće por i sporje n dilan sintì a düć chi che à daidé te na manira o tl’atra, en manira particolara a Zabi, o Renato Pizzinini, che é dagnora n cola160

boradù dër atif y desponibl canche ara se trata da dè na man. Le prinz söla nëi da La Ila En ocajiun de n’aziun de benefiz él rové adalerch na ligna de personalitês fora dl monn dl sport y dl spetacul. Le clou dla manifestaziun é stè la presënza de Prinz Albert de Monaco, rové adalerch cun l’elicoter y incërtlè da verdes dl corp. N evënt spezial él gnü a s’al dè al scomenciamënt tratan l’invern; trëi dis olache al é rové adöm personaji conesciüs dl monn dl sport y dl spetacul, che s’à abiné por n’iniziativa de benefiz. L’idea da organisé chësc evënt tl’Alta Badia é nasciüda dala Star Team for Children, n’assoziaziun de prestisc cheriada l’ann 1993 a Montecarlo sön orentè dl Prinz

LA ILA

Albert de Monaco y Mauro Serra, y de chëra che al fej pert tröc inoms conescüs a livel internazional. Rové adalerch è inće le prinz Albert, che é arsì sön le ćiamp dal sport da San Ćiascian cun l’elicoter, do ester arsì a Desproch cun so fligher privat decolè a Montecarlo. Le prinz é gnü saludé dal assessur al turism dla Provinzia de Balsan, Thomas Widmann, sponsor prinzipal dl evënt, acompagné dal campiun de schi ampezan Kristian Ghedina. Ala domanda ćiodì che al é gnü chirì fora Südtirol y plü avisa l’Alta Badia, respogn Widmann che ara se trata de localitês al’altëza de na te’ sort de manifestaziun, sides por ći che reverda le raiun, la profescionalité y l’ospitalité dla jënt. Do avëi tut ite inće dötes les atres autoritês rovades adalerch por l’ocajiun, s’à spo i ghesć abiné tl Club Moritzino sön Piz La Ila, por na cëna deboriada a duimile metri. Danter verdes dl corp y Carabinieri él spo da doman gnü invié ia la gara de schi paralel söla pista de Gardenacia, olache la prominënza s’à mosorè a pers. Dales nü él naota gnü fat la recogniziun, i partezipanć à podü se ćiarè jö la pista y le percurs dl slalom lerch metü jö sön le toch final dla pista tla localité de Ninz. Defata do la proa agonistica él gnü invié ia la premiaziun, denant co le prinz se dess jö cun i jornalisć te na conferënza stampa. A pé dla pista él inće gnü sorvì le brunch, la marëna en compagnia y buna löna amesa la cornisc spetacolara dl paisc da La Ila.

Gares di ciavai a La Ila Premiaziun dles gares di ćiavai cun liösa y skikjöring desfirades tla zona sportiva a La Ila, l’ann 2005 è la manifestaziun rovada ala 16ejima ediziun. Cëna en compagnia cun la surandada de copes y medaies te na cornisc de musiga y buna löna Canche al röia le tëmp incër Pasca spo tómel inće dagnora ite la cëna di partezipanć y colaboradus ales gares di ćiavai, che vëgn tignides bele da deplü inverns incà tla zona sportiva a La Ila y é en chësta ota rovades a süa 16ejima ediziun. La manifestaziun é gnüda inviada ia dal’Assoziaziun Turistica Badia cun le sostëgn dla Scora de Schi y Snowboard da La Ila y i alpins dla Brigata Alpina Tridentina. Les gares di ćiavai cun liösa y skikjöring vëgn oramai inviades ia da cotan d’agn, mo descëda intres ćiamò gran interes danter i turisć en vacanza y la jënt dl post, che röia adalerch a sostignì ćiavai y ćiavaliers inće cun temperatöres basses che fej ćinamai bate i dënz. Dantadöt tratan le 2005, che al é stè n invern frëit y lunch, àl fat plajëi odëi dagnora tan tröp publich tratan döt le campionat, che é gnü partì sö te deplü proes. Bëgn cater é indô stà i apuntamënć söl ćiamp da La Ila, le pröm é gnü a s’al dè ai 5 de jenà y l’ultimo ai 22 de forà. Danterite él stè les gares di 11 de jená y di 7 de forà. La premiaziun finala é gnüda organisada en jöbia ai 31 de merz, olache al é rové adöm i concorënć y colaboradus por na cëna deboriada cun aurela cörta. Tratan la serada él inće gnü trat fora na liösa de lëgn realisada y sponsorisada da 161

LA ILA

I jomelins Christian y Klaus Pescollderung à podü festejé so compliann avisa le dé dla premiaziun; la fortüna à orü ti fà les aodanzes cun la devënta de na bela liösa.

Sciandro Canins de Lista, che ti é jüda a Christian Pescollderung dl Fumer a La Val. Chësta é dessigü stada na bela sorpreja por le jonn da La Val, che deboriada cun so frè jomelin Klaus, festejâ en chë sëra avisa so compliann. Tla categoria di haflinger s’à Klaus Castlunger (por le 10ejim iade) assiguré

le pröm post dan da Erich Fistill, Stefan Comploj, Helmut Thaler y Reinhold Fistill y Iaco Rottonara. Le scalin plü alt sön le podest pro la categoria di norics i é jü a Simon Declara dan da Andrea Vittur, Oswald De Giovanni, Christian Nagler, Carlo Tasser y Martin Irsara. Le ćiavalier plü asvelt tles gares de skikjöring é stè Marco Clara che à davagné dan da Stefi Nagler, Sara Da Sacco, Evelyn Adang, Elisabeth Fistill y Alex Clement. Na secunda categoria dl skikjöring, mo chësta ota cun i ponis impede cun i ćiavai, à odü en aziun Robert Rottonara y Ossi Rottonara. Gran simpatia à descedè les proes che à odü en gara i ponis y chësta é spo inće stada la novité de chësta ediziun dla manifestaziun; chilò à davagné Simon Declara dan da Daniel Declara, terzo é rové Christian Pescollderung dan da Alex Bocconcello, Thomas Nagler y Klaus Pescollderung. Cun la surandada de pesć y medaies, y cun na viva deboriada é la festa jüda inant danter musiga y aurela cörta.

La premiaziun di concorënć che à tut pert ales gares cun i ponis.

162

SAN ĆIASCIAN

SAN ĆIASCIAN • Ulrike Vittur

Ćiasa de siur Matî Declara

Propi te chësta ćiasa a Costadedoi, che é gnüda trata jö tl 2000, olach’al é al dedaincö la Ćiasa „Araldina“ de Hubert dla Costa, é siur Matî Declara (1814-1884) chersciü sö. Mo la ćiasa instëssa é dessigü plü vedla; an arata almanco 300 agn y é feter dessigü stada öna dles prömes ćiases da Costadedoi. Ara é stada abitada ćina ti agn otanta dl 1900: la pert defora ê de Pire Tonia y a chëra daìte ti dijôn le lüch de Gaetano. Al é n ejëmpl de ćiasa „romanica“ en döes perts cun na costruziun a „fongun“. Sön fondamëntes de peres êl na pröma alzada, fata daldöt de lëgn, che jô cotan sura fora da dötes les perts ater co nia dala pert dessura, deach’ara ê fata sö sön na tëmpla. 163

SAN ĆIASCIAN

I mürs dla ćianô ê dër grosc. L’üsc da jì ite â n ôt toronn y spo daite êl n porte che despartî les döes ćianos, öna por familia. Danter la ćianô y la pröma alzada êl n funz de lëgn: i stangodi, completamënter de lëgn, che ê tla pert che va sura le mür fora, gnô tignîs sö da pilastri de lëgn. Te chisc s’arà la jënt doré n gran frëit d’invern ajach’al ê ma lignan cun degun mür sot ite. Sura la pröma alzada êl ćiamò na alzada cun n valgügn locai da trames les perts. La ćiasa ê curida jö cun n tët a döes ares püch ërtes de scianores de lersc. Le tòch plü carateristich é le sorà che va sura le mür fora. Plü dessigü gnôl adorè por mëte früć a sëch o por i lascè madorì daldöt. Siur Matî Declara da Costadedoi dess avëi vit tla pert daìte dla ćiasa, che tocâ pro le lüch dla Costa. Jan Matî Declara ê degan de Mareo y é conesciü por avëi dl 1879 metü jö por ladin le liber „La storia de Santa Genofefa“, che é „le prüm liber ladin“, sciöch’al sta scrit sön le cuertl dl liber. Siur Matî Declara à implü ćiamò metü jö d’atri scrić de religiun por ladin, rimes desvalies, la vita de Santa Notburga y la storia dla valada „Valgünes recordanzes ladines“. An po zënzater dì che siur Matî s’à fat de gran mirić por ći che reverda le ladin: adoran le ladin te dlijia él stè bun da ti mëte chësc bel lingaz a cör ala jënt. Cun sü scrić àl desmostrè che por ladin vara da scrì ćinamai rimes y tesć en prosa. Movimënt dla popolaziun La popolaziun de nosc paîsc da San Ćiascian crësc de ann en ann y chësc é zënzater n bun sëgn. Le numer dles porsones che s’un va da San Ćiascian é mënder co chël dles porsones che vëgn adalerch. Mo chësc ne müda nia cîs tröp. Indere ći che fej fora cotan é le numer dles nasciüdes che é stades indöt 13 tratan le 2005. Insciö cumpedâ nosc paîsc ai 31 de dezëmber 2005, 826 porsones, 11 plü co en l’ann passè. Tratan l’ann 2005 él gnü al monn te nosc paîsc 7 mitans y 6 mituns: Canins Luca Manco Catharina Canins Max Pezzedi Armin Glira Lucia Crazzolara Sophia Frenademez Felix Bajetti Caterina Rosi Ciampi Martin Pescollderung Benedikt De Marc Elisa Pertot Niki Piccolruaz Alexa 164

de Sabrina Deval y Erwin Canins de Sabine Wieser y Augusto Manco de Moling Manuela y Iwan Canins de Marlene Alfreider y Kassian Pezzedi de Karin Burchia y Andreas Glira de Anna Daporta y Günter Crazzolara de Regina Engl y Albert Frenademez de Alma Rudiferia y Abele Bajetti de Ewa Elena Maciejowska y Paolo Ciampi de Tavella Sabine y Helmut Pescollderungg de Monica Obojes y Giuseppe De Marc de Romina Castlunger y Andrea Pertot de Petra Obojes y Werner Piccolruaz

SAN ĆIASCIAN

Sis pêrs s’à unì tl sacramënt dl matrimone: ai 2 d’aurì ai 10 de setëmber ai 23 de setëmber ai 24 de setëmber ai 1 d’otober ai 8 d’otober

Silvia Andriolo y Juan Manuel Bruzon Delgado Claudia Rubatscher y Patrick Ploner Martina Laayse Escobar y Michele Tasser Sabrina Dorigo y Romeo Rubatscher Ulrike Vittur y Andreas Agethle Monika Vittur y Norbert Costabiei

Sis porsones de nosta comunité é gnüdes cherdades a miù vita: Maria Vittur nasc. Crazzolara *01.10.1919 - † 06.01.2005 Mëda Maria d’Artferia é nasciüda sö en Larjëi sciöche möta plü vedla de Ana Pitscheider y Pire de Larjëi. Ara à daidé süa uma trà sö sü pici fredesc y sües sorus do ch’ara â pordü so pere y spo cun 19 agn àra maridé Mariangel d’Artferia cun chël ch’ara à albü 3 mitans y 5 mituns. Ara à dagnora daidé laurè ite le lüch da paur y à ćiarè da manajè la vita te ćiasa. Al pröm post te süa vita àra dagnora metü Chël Bel Dî: da vigni tëmp jôra vigni dé dlun perian a mëssa da doman adora. La fede é porchël öna dles plü gran scincundes ch’ara é stada bona da ti dè inant a chi de familia. Süa gran fede y crëta te Chël Bel Dî ti à dè n gran sostëgn inće ti dis plü ri y burć de süa vita. Na burta maratia ne la lasciâ nia plü ester la porsona che la jënt conesciô; ara ne n’â nia plü pêsc te sè instëssa. Ara à porvè tröc agn alalungia

da convire cun chësta maratia, s’intenon inće datrai de süa situaziun. Cun i agn s’à spo la lâ tres plü amarè ćina ch’ara é rovada da d’altonn dl 2001 te ospedal da Bornech y plü tert tla Ćiasa de Palsa a San Martin de Tor olach’ara é gnüda curada da porsones espertes. Ara ê na porsona dër de bun cör y da na gran buntè, che à dagnora albü la porta daverta por düć. Te süa vita àra ćiarè do tröc mituns: impröma sü fredesc y sües sorus, spo sü mituns y mitans y inultima inće i mituns y les mitans de sü mituns. Che le Signur ti dais la pêsc eterna. Maria Obojes nasc. Kanetscheider *21.08.1916 - † 25.01.2005 Mëda Maria dal Hammerle é nasciüda ai 21 d’agost dl 1916 a Longega olach’ara é chersciüda sö sön n te’ pice lüch da paur. Ara ê la cuarta de indöt cin mituns. Cun 21 agn s’àra maridé cun Jep da Majun da al Plan de Mareo. Ara à trat sö trëi 165

SAN ĆIASCIAN

mitans y cin mituns. Tratan la Secunda Gran Vera ne l’àra nia albüda saurida; ara à messü trà inant cun cater mituns pici y so om che ê te vera. Dl 1979 àra pordü so om y plü tert inće dui de sü mituns. Tratan süa vita àra dagnora laurè ala campagna y te ćiasa. Dl 1994 s’àra spo trasferì a Costademorin, a San Ćiascian olache süa müta Berta é maridada. Chilò ti àl dagnora salpü dër bel y ara à podü ćiamò se gode sü ultimi 11 agn de vita fajon vigni dé de beles spazirades en compagnia. Ći ch’ara savô particolarmënter da aprijé ê le bel sorëdl che lomina y scialda cotan de ores al dé da chë pert a sorëdl. Ara passâ sües giornades a cujì fora y a ćiarè do i mituns y les mitans de sü nus. Fora de n sarëgn, ala bela eté de 88 agn, l’à le Signur cherdada a miù vita. Ch’ara palses en pêsc. Maria Vittoria Crazzolara *10.08.1915 - † 21.01.2005 Mëda Maria Vittoria é nasciüda a Dolacosta olach’ara é chersciüda sö te na familia de cater mituns. Düć la conesciô sciöche troghera o Maria dai üs; ara jô da n lüch al ater, da na ćiasa al’atra te döt le comun de Badia y Corvara, da vigni scurité y tëmp a cumprè y a vëne. Sovënz portâra inće le pan frësch te val’ lüch da paur fora de paîsc y lassura ne n’orôra nia dagnora scioldi mo plütosc d’atri produć sciöche por ejëmpl smalz frësch o üs. Ćina ch’ara é stada bona da ti jì do a so laûr da troghe166

ra àra vit tla ćiasa cun so fre Paul Śotler y plü tert spo cun so nu Pire y süa familia. I ultimi agn de süa vita àra passè tla Ćiasa de Palsa a San Martin de Tor. Ch’ara palses tla pêsc de Dî. Orietta Crazzolara nasc. Gabrieli *11.08.1944 - † 05.06.2005 Orietta ê conesciüda da düć sciöche na porsona scëmpla y de bun cör. Ara é nasciüda a Digonera (La Roćia) olach’ara é chersciüda sö sciöche secunda de trëi mituns. Bele adora àra messü jì a patrun te posć desvalis, olach’ara fajô la ćiamenëssa. Insciö éra inće rovada a laurè tla ponsiun „Cime Bianche“ a San Ćiascian olach’ara à imparè a conësce Sepl Crazzolara, conesciü sciöche Sepl de Mano, ch’ara à spo inće maridé. Da chësta uniun él nasciü döes mitans, Rita y Laura. Por vint agn alalungia àra manajè deboriada cun süa familia le garnì Sternblick a Suraćianins. Ara n’à nia dagnora albü na vita saurida. Tratan la nöt dl 5 de jügn s’àra indormedì te Chël Bel Dî por dagnora. Ch’ara pois palsè tla pêsc de so amur. Alfredo Ploner *24.07.1941 - † 01.08.2005 Alfredo Ploner, conesciü sciöche Fedo dl Conturines, é nasciü a San Ćiascian sciöche möt de mëda Zisca y de Pice Mariangel. Al é chersciü sö tla ostaria Conturines adöm cun sü dui fredesc y sües döes sorus. Tl 1968 à Fedo maridé Maria

SAN ĆIASCIAN

Klara da Terlan cun chëra ch’al à albü n möt y na möta. Da so pere, che ê un di pioniers dl schi tla Val Badia, à Fedo arpè le gran entusiasm por i schi. Al é deventè maester de schi, n laûr ch’al à fat por tröc agn alalungia. Implü ê Fedo conesciü por le sorvisc de trasport de porsones ch’al à metü man da fà bele te süa eté jona ćina al dé dan süa mort. Bele da pice insö âl tl sanch na gran pasciun por la velozité; al jô ion cun le motor, cun i auti y cun i schi. Plü tert àl spo metü man da fà motocross a livel agonistich davagnan inće tröpes copes. Cun i schi ti savôl bel da fà gares de KL (chilometro lanciato), olach’al é da fà n chilometer adërtajö rovan insciö a arjunje na gran velozité. Te so tëmp lëde jô Fedo ion tla natöra olach’al ciafâ pêsc y serenité. Al ti savô bel da osservè le comportamënt di tiers y porchël êl inće cun pasciun iagher. Te paîsc l’â düć dër bona cun Fedo che à messü lascè chësc monn fora de n sarëgn. Che Dî ti dais la pêsc eterna. Giuseppe Valentini *20.12.1926 - † 14.08.2005 Sepl de Pic’ Tita é nasciü a Badia, sön Col d’Anvì, ai 20 de dezëmber 1926, sciöche cuinto möt de na familia da 18 mituns. Do avëi passè i agn dla jonëza sön le lüch da paur él stè plü de 10 agn te na ćiasa de cura sot Balsan, olach’al laurâ te ćiasadafüch.Spo él rové a San Ćiascian, sö Pecëi, olach’al é stè 40 agn alalungia:

al daidâ lavè jö y fajô d’atri pici scüfs de ćiasa. Chësc àl fat ćina ch’al é stè bun. I ultimi agn de süa vita àl passè ascutan musiga tl radio y fajon de pices rodes te ćiasa. Berba Sepl é dagnora stè na porsona chîta, da püces parores, che stô plü ion sön na pert y ti fajô lerch ai atri. Cun süa umilté y vita scëmpla àl dè n bun ejëmpl de vita. Al ê reconescënt por döt ći ch’al ti gnô fat y ti orô dër bun ai mituns, cun chi ch’al chirî dër le contat. Insciö àl vit na vita lungia y scëmpla, cun püć bojëgns y püces ghiranzes mo cun gran reconescënza, ćina ch’al é jü a miù vita, ai 14 de agost 2005. Ch’al pois palsè en pêsc. Les porsones plü de tëmp de nosc paîsc ai 31 de dezëmber 2005: mëda Fania de Pire da Pecëi berba Iaco de Lenz mëda Berbura de Plan mëda Sefl Crazzolara mëda Frida Frenademez mëda Epifania Dapunt mëda Trinele Ruazzi berba Fortunato Dalpiano mëda Ida Pezzedi berba Nando Glira mëda Anna Rossi berba Franz Crazzolara (Iergl) mëda Maria Rudiferia berba Adriano Pertot mëda Irma Campidelli berba Sciandro Agreiter mëda Emma Campidelli

95 agn 95 agn 89 agn 89 agn 89 agn 87 agn 85 agn 85 agn 84 agn 83 agn 83 agn 83 agn 83 agn 83 agn 82 agn 81 agn 81 agn 167

SAN ĆIASCIAN

Rengraziamënć Ai 23 de merz ti él gnü surandè al capofraziun da denant Giuvani Vittur y a Paul Pizzinini na onoranza da pert dl comun y dla fraziun da San Ćiascian por so impëgn a bëgn dla comunité. Giuvani Vittur à dè sö, do passa vint agn de sorvisc sciöche capofraziun, süa inćiaria y Paul Pizzinini, do n’ativité lungia tl consëi da San Ćiascian, ne s’àl nia plü metü a desposiziun por les lîtes nöies che ê porater bele gnüdes tignides ai 12 de dezëmber dl 2004. Le capofraziun da śëgn é Thomas Pescollderungg y dl consëi nü fêjel pert Franz Glira, Vito Agreiter, Reinhold Crazzolara y Albert Ploner.

Giuvani da Glira y Paul dl Ostì mostra sües onoranzes.

Cun i 31 de dezëmber é Salvester Vittur jü en ponsiun, do 33 agn de laûr pro l’Assoziaziun Turistica Badia. Cun so savëi, süa bona löna, süa esperiënza,

Na onoranza miritada por Silver.

168

pasciun, gran desponibilité y competënza àl portè pro cun süa ativité al svilup dl’economia tl comun de Badia. Por düć sü agn de laûr ti él gnü surandè na onoranza da pert dl’Assoziaziun Turistica y al ti é gnü fat na picia festa. N bel giulan porchël a Silver y les mius aodanzes inće da pert de döta la comunité da San Ćiascian. I sperun ch’al se dais inant da fà por la vita dl paîsc y dl comun. Audanzes Les mius audanzes ti va a Isidoro Pezzedi che à arjunt do tröc agn d’alenamënt y de sforc fisics y mentai le titul de mënacrëp. Al é da dì ch’al é le pröm te San Ćiascian che arjunj chësc titul, tla Val Badia n’él indöt sis. Isidoro Pezzedi é nasciü ai 13 de novëmber 1974 y é chersciü sö a San Ćiascian te na familia de 5 mituns. La ligrëza por i crëps é nasciüda bel plan da pice insö, canch’al podô jì cun so pere Franzl a ćiacia y cun so berba a corëć. La bela contrada da munt ti fajô cun le passè di agn tres plü gola y l’inviâ a esplorè itinerars tres plö impegnatifs y a jì sö por parëis tres plü inciornënć. Inće por mirit de sü compagns che l’à acompagné tratan tröpes aventöres él stè bun da rové a arjunje le travert de mënacrëp. Bele da passa diesc agn tol Isidoro pert al aiüt alpinisć; chësta esperiënza ti à dantadöt insigné da respetè les munts. Le gran dejidêr de jì a crëp cun segurëza y determinaziun à sburlé Isidoro a tó pert ai cursc de basa cun la Lia da munt, olach’al é plü tert deventè istrutur a livel regional. A chësta manira àl albü l’ocajiun da portè jënt sö por les munts, sides d’invern a fà schialpinism

SAN ĆIASCIAN

co d’isté a fà vies d’arpizada alpinistiches. La gran ligrëza por les munts, la vëia da dè inant chësc savëi y da daidé jënt sön i crëps à fat crësce te ël le dejidêr da trasformè chësta pasciun te n laûr. Do tröpa esperiënza sön i crëps dles Dolomites, rodan fora por les munts dles Alpes (Talia, Austria, Svizra y Francia), rovan inće tl Perù sön la Cordillera Blanca ćina sura i 6000 metri de altëza, é Isidoro rové a avëi n’esperiënza grana assà por podëi tó pert ala formaziun profescionala por mënacrëp. Do plü de dui agn de cursc y ejams teorics y pratics che reverda le jì a crëp, le schialpinism y l’arpizé i dlaciâs, à Isidoro stlüt jö da d’altonn dl 2005 l’ejam de lizënza por mënacrëp tignì a Balsan. Śëgn po Isidoro laurè por n ann sciöche mënacrëp aspirant, spo cun n

Isidoro s’arpiza sö por vigni parëi!

curs de perfezionamënt gnaràl reconesciü a livel internazional dal UIAGM (Union internationale des associations de guide de montagne). Isidoro inviëia dantadöt les porsones che à la fortüna da vire te na contrada da munt a se tó dlaurela da jì sön i crëps y da arpizé les pizes che s’arvërj sö incër nos ia. Al n’é nia da se temëi dai prighi ch’ares comporta, mo al é da imparè da les respetè. A Isidoro ti aoda la comunité da San Ćiascian ligrëza y suzès por so dagnì. Lîtes de comun Ai 8 de mà é la popolaziun indô stada cherdada a dè jö süa usc pro les lîtes de comun por la legislatöra 2005-2010. A San Ćiascian êl 608 porsones cun le dërt de lîta; a lité él jü indöt 509 porsones. 429 litanć y litantes ti à dè süa crëta ala lista Paîsc San Ćiascian, 41 ala lista zivica S. Linert/Badia y 11 ala lista Ćiastel da La Ila. Les atres zetoles ê blanćes o nia varëntes. Por San Ćiascian él rové te consëi de comun: Vittur Salvester, Declara Raffaele, Pescollderungg Thomas, Rudiferia Paolo y Pertot Andrea. Le consëi de comun nü restarà en ćiaria por la dorada de cin agn. Por nosc paîsc él rové tla junta Paul Rudiferia che à inće ciafè la inćiaria de vizeombolt y Salvester Vittur. Al vizeombolt ti él gnü surandè chëstes competënzes: i laûrs publics, la manutenziun dles strades y plazes, le coordinamënt y control di lauranć, auti y mascinns. A Salvester Vittur ti él jü le competënzes di afars soziai, le coliamënt cun les assoziaziuns y i grups locai, le turism y les plazes dai jüć. 169

SAN ĆIASCIAN

Trasformaziuns urbanistiches Le frabiché Inće tratan le 2005 él indô gnü frabiché cotan a San Ćiascian sides ćiases d’abitaziun che inće majuns. Tla vijinanza de Rü él stè Erich Mangutsch che à fat sö na majun nöia y sot a strada à Rosmarie Ploner fat sö na ćiasa d’abitaziun. Tla vijinanza de Plan à Oswald Canins fat sö na ćiasa d’abitaziun. Sö Glira à Abele Bajetti trat jö la ćiasa „Villa Vittur“ y à fat sö na ćiasa. Ite a Sciarè à Thomas Pezzedi fat sö i mürs de na ćiasa d’abitaziun. Al é inće gnü trat jö la majun de Iergl y püch dessura él gnü

costruì na ćiasa d’abitaziun. Tla vijinanza da Ćiampidel à Pire Agreiter fat sö na ćiasa y plü insö à la familia de Tarejia Agreiter metü impé la strotöra de mür por na ćiasa d’abitaziun. Fora de chël él ćiamò gnü fat sö döes majuns: öna sot ala ponsiun Scunëi de Paul Crazzolara y l’atra sö Artferia pro le lüch de Sepl Vittur. Luca Crazzolara à implü trat jö mesa la stala vedla dl lüch da Pecëi y à fat sö n tòch de ćiasa cun ćiamenes por sciori. Inće sö alalt él stè fat laûrs de ampliamënt, insciö pro la ütia Pice Pre y pro la ütia Las Vegas che é gnüda fata cotan maiù.

Rü y Tamores dal alt.

Majun nöia d’Artferia.

170

SAN ĆIASCIAN

Novitês por parchè Dala sajun da d’invern 2005/2006 él te nosc paîsc de plü poscibilitês da podëi lascè jö i auti: i garage che é gnüs costruis te chisc ultimi agn é oramai arjignà y po gnì adorà dala jënt dl post, dai sciori y en pert dai hotì che adora – por sü sciori y so personal – de plü posć ch’ai n’à instësc nia a desposiziun. Tl “Parkcenter” é i posć da lascè l’auto bele gnüs dà ia a sü proprietars, mo tratan à inće la plaza dai auti sot le pech indô ciafè süa dimenjiun originala: al é gnü tut y jü les mascinns y romenè demez le material da frabiché che s’adorâ cotan de lerch. Ia por l’edema é la plaza a paiamënt (a ores), mo la domënia pon lascè i auti debann. La plaza dai auti dl Comun sura le garage curì “Bosco Verde” é gnüda arjignada ca a na manira ch’al ais lerch plü o manco 80 auti. Sön chësta plaza pòl inće gnì lascè l’auto a ores. Le Comun à porater inće tut en gestiun – por cunt de n privat – zacotan de posć da lascè l’auto daìte tl garage “Dolomiti”, sambëgn a paiamënt. Al é danter ater gnü ponsè da ti pité chisc posć ales ponsiuns y ai hotì che arà debojëgn de

Chi che à cumprè na lerch po lascè jö l’auto tl Parkcenter!

posć da lascè l’auto suplementars por sü sciori o so personal. Le Comun gestësc inće la plaza dai auti defora dala Ćiasa Jan Batista Rinna. Sön chësta plaza po i posć da lascè l’auto gnì tuć en afit dai hotì o dales ponsiuns y ma plü les porsones autorisades y i invalids po insciö lascè jö l’auto ilò. La lerch te paîsc é dagnora un di majeri problems tratan la sajun dai sciori; mo la saisonn röia pö ma al colm da Nadè, da Carlascè y da Santa Maria dal Ciüf....

Entrada di dui gran garage “te tera” ...

Viabilité limitada tl zënter da San Ćiascian Bele de setëmber s’à i rapresentanć de Comun abiné cun chi dl’Assoziaziun Turistica, chi dai lifć y dla vijinanza d’Armuntarora por tratè la chestiun dla viabilité y dles plazes dai auti tl zënter de paîsc. Sciöche düć sa é le trafich dër gran tratan döta la sajun turistica y chësc nia ma tl paîsc da San Ćiascian, mo bëgn te döta l’Alta Badia. Al é dantadöt ti ultimi agn deventè n problem tres maiù y al n’é nia saurì da ciafè na soluziun che pois 171

SAN ĆIASCIAN

ti jì bun a düć. Por la sajun da d’invern 2005/2006 él gnü tut la dezijiun de sarè jö al trafich, 24 ores sön 24, le zënter dl paîsc y plü avisa le tòch de strada che va dala Banca de Trënt y Balsan ćina ite dala scora elementara. Chësc provedimënt valorisëia le zënter dl paîsc che é insciö resservè por chi che va a pé, inće sce ma por n pice tòch. Danter ater él inće plü saurì da mëte a jì le marćé di paurs, che ne vëgn insciö nia plü desturbé dai auti. Laprò podarà i scolars y les scolares dla scora elementara fà damat zënza messëi se temëi dai auti. Por parchè él inće lerch assà cun i garage che é gnüs fać sö y les plazes arjignades por lascè jö i auti. Mo nia a düć ne ti à chësta proposta plajü. Al é stè de plü porsones che à protestè y à critiché dantadöt la manćianza de informaziun por ći che reverda chësta dezijiun y la forma cun chëra che la trassa é gnüda stlüta jö. N zënter zënza auti é na novité y canch’al vëgn fat val’ danü se tràtera dagnora inće de n ausé, dantadöt deache “le nü” comporta mudaziuns tla vita da vigni dé y inće val’ sforz.

Plaza nöia dan la Ćiasa J. B. Rinna I laûrs pro la plaza dan la Ćiasa Rinna é gnüs stlüć jö cun la fin de setëmber de chësc ann. La plaza à n bel funz de pera y incëria él n mür de proteziun. Al é inće gnü metü ite n valgügn lëgns, de plü banć y n fistì. La plaza sarà de gran ütl por les uniuns por mëte a jì manifestaziuns alaleria y por fà val’ festa. La vijinanza d’Armuntarora à lascè fà la plaza sön so terac zënza damanè n prisc lassura a condiziun ch’ara ne devëntes nia na plaza da parchè i auti. Porchël éra gnüda sarada jö por che i auti ne pois nia ite. La plaza ciafa l’inom de “Plaza dla Vijinanza d’Armuntarora”. Na tofla cun l’inom dess gnì tacada sö dlungia fistì. Le proiet dla plaza é gnü fat dai fredesc injiniers da Lungiarü Gustav y Michele Mischì.

Plaza dan la Ćiasa Jan Batista Rinna.

Condüta dal’ega da bëre completamënter nöia

Le zënter stlüt jö al trafich.

172

Ti ultimi agn é le paîsc da S. Ćiascian chersciü de cotan y cun le svilup dl paîsc mëssel inće gnì adeguè les infrastrotöres primares. Insciö â inće la condüta dal’ega da bëre debojëgn de gnì renovada y po-

SAN ĆIASCIAN

tenziada deache ti mëisc dla sajun dai sciori é le consum d’ega dër gran. La condüta da denant ê vedla y â na picia portada en confrunt al consum. L’Ing. Plattner é gnü inćiarié dal Comun da fà le plann de renovamënt por döta la condüta prinzipala dal’ega da bëre por le paîsc. Al ê bele gnü fat de gran vasches tla localité Glira y sura le Camping Sas Dlacia y renovè les piades dal’ega. Fora dles fontanes de Col Bedoi, Picedel y Col dai Furs vëgnel abiné adöm l’ega por ćiarié ite i resservars sura le Camping. Dailò él döes vasches da 180.000 litri che ti dà ega al Camping y a dötes les ćiases jö y fora ćina Pre de Vì. Da dailò inant va la condüta adöm a chëra da Glira por ćiarié dui d’atri resservars da 1.200.000 litri. L’ann passè él gnü fat i tòć de condüta dal’ega Glira - Pic Plan – Murin (do pastöra jö) y le tòch do strada fora ćina dal Iergl. Tl zënter de paîsc él inće gnü fat le tòch dal Hotel Falzares ala ponsiun Cosmea. Dl 2005 él gnü dè ia i laûrs por la condüta che va dal Iergl al Hotel Falzares y dedô dala ponsiun Cosmea inant ćina dan Costadedoi. N terzo tòch é spo gnü fat da Murin ćina la Ćiasa Jan Batista Rinna. I laûrs à metü man amez setëmber. Ti proscimi agn gnaràl fat la condüta che liëia Costadedoi cun Costamorin y Suraćianins. Les condütes vëgn fates cun material dër resistënt, de “Ferroguss” cun ros de 15 cm de diameter. Chësc material é garantì por 50-70 agn. La condüta dal’ega da bëre vedla vëgn da Glira fora cuntra Soplà, bel sura le paîsc fora. Le plann dla con-

düta dal’ega da bëre nü é gnü fat fora por le zënter dl paîsc por sconè les campagnes y por avëi la condüta plü pormez ales ćiases. Chësc comporta manco cosć y an fej plü snel y saurì da tachè ite. Ti ćes di toć de condüta vëgnel metü jö de pices vasches olach’al é preodü da podëi tachè ite te vigni momënt. Al vëgn porvè da lié adöm tres deplü les condütes por garantì ch’al ne stais nia fora l’ega (por ejëmpl la condüta alta fora cun chëra bas fora). Por la localité da Rüdeferia mëssel gnì ponsè da chirì fontanes sura sö, deache la condüta dl paîsc é massa bassa. Al é bele n proiet por fà n resservar y chirì ega por les localitês de Rüdeferia y Costademorin. Le zënter y la pista da paslunch Inće sce por le mëteman dl 2005 n’êl nia ćiamò la pista nöia da paslunch te nosc paîsc él bele gnü invié ia na gara importanta sciöche la secunda gara dl 27ejim trofê Südtiroler Volksbank che é gnüda tignida ai 9 de jenà, por le pröm iade sön la pista da San Ćiascian. Le cil tler y na beliscima nëi à invié i 240 atleć y atletes à dè le mascimo sön n anel de 5 chilometri arjigné ca aposta por la gara. Inće la scora de paslunch da San Ćiascian à indô invié ia i cursc de paslunch por i scolars y les scolares dla scora mesana da la Ila y da San Martin. Inće por i maestri y les maestres dla Val Badia él gnü organisé n curs de paslunch sides por imparè la tecnica tlassica che chëra lëdia. I jogn y les jones dl salf protezionè da Pidrô é inće indô jüs regolarmënter a fà paslunch cun so acompagnadù Konrad. 173

SAN ĆIASCIAN

Por le scomenciamënt dla saisonn da d’invern él spo gnü realisé na pista da paslunch nöia, olach’al sarà poscibl tignì gares de livel important. La pista da paslunch da S. Ćiascian che é gnüda mudada cotan tratan le 2005 à śëgn inom “Alta Badia-Enervit” che é inće la sozieté che sponsorisëia le raiun turistich. Le conzet ê bele gnü laurè fora denant por cherié sides na pista agonistica, che inće percursc “manco da stufé” por i turisć y les porsones apascionades de chësc sport. Tl concret é la pista gnüda arlungiada de presciapüch 3-4 chilometri respet al percurs da denant por rové a 18,5 chilometri complessifs. La pista é gnüda slariada de cotan y sön le tòch che passa dlungia le Camping sö él gnü realisé n implant da fà nëi artifiziala. Al é gnü cumprè n canun da fà nëi mobil y l’implant eletrich é gnü fat danü.

Partënza y travert dla pista.

174

En chësc ann n’él nia jü debojëgn da fà tröpa nëi ajach’al à bele novü cotan dal cil ala fin de novëmber. A chësta manira à la pista da paslunch podü gnì porvada fora bele tl mëteman dla sajun. La nëi naturala à pité condiziuns otimales.

Cherta dl zënter de paslunch nü.

SAN ĆIASCIAN

La pista se despartësc sö te de plü percursc che é gnüs segnalà cun numeri y corusc desvalis. Le ćiamp dla scora é na pista blea cun na lunghëza de 0,6 chilometri. Inće la pista Sas Dlacia che passa ite por le bosch de pinëis de Sas Dlacia é na pista blea de indöt 3 chilometri. La pista Sarè dal numer 3 é na pista blea che condüj cuntra Sarè y dl vers di trus de Pre de Costa sön n tòch de 4,5 chilometri. Le tòch plü lunch é la pista cöcena Pre de Costa che passa fora por i pra a pêr de sorëdl; la pista ne mosöra nia plü 4 metri de larghëza mo bëgn 8 indöt! La pista Pinais é na pista blea che pîta n percurs dër desvalì tres pra, bosć y sön ur dl rü. La pista agonistica é sambëgn caraterisada dal corù fosch; al é na pista leria, cun tòć ërć y impegnatifs, studiada aposta por l’ativité agonistica. Inće la plaza da mët jö i auti dlungia le zënter de paslunch é gnüda slariada y laprò n’él gnü fat na nöia sura strada, olach’al é inće corieres che ciafa lerch. A chësta manira po les comitives de sportifs che vëgn da foradecà gnì adalerch zënza problems.

Düć i laûrs é gnüs coordinà y curà cun impëgn y pasciun da Carlo Mellauner dla “Majun” che s’à dè tröp da fà por che la pista foss arjignada ca indortöra por la sajun da d’invern. Inće Maria Canins à portè pro ala realisaziun dl proiet y deboriada cun i maestri de schi àra studié fora le percurs agonistich che vëgn adorè por l’alenamënt di mituns dla seziun paslunch dl Schi Club Ladinia y sambëgn vara śëgn inće da mëte a jì gares a livel provinzial, regional y nazional. Le Comun de Badia à dè so contribut meton a desposiziun le terac olach’al é gnü cherié i percursc nüs dla pista da paslunch. Por che la pista pois dagnora ester te de bones condiziuns y gnì arjignada ca indortöra vëgnel damanè, sciöche porater bele l’ann passè, n contribut da pert di amanć dl paslunch. La cherta de n dé costa 3 euro y 10 euro costa chëra por n’edema intiera. La cherta por döta la sajun da d’invern costa 40 euro (30 euro por les porsones residëntes). I mituns ćina dodesc agn po s’anuzé dla pista da paslunch debann y inće por grups vëgnel fat reduziuns. Por le mioramënt dl zënter de paslunch él gnü investì presciapüch 200.000 euro. La Provinzia à dè n contribut de 63.000 euro. Domënia dal Orì

Plaza dai auti nöia sura strada.

La Domënia dal Orì é stada ai 20 de merz. Na bela tradiziun che é ti ultimi agn indô gnüda revalutada sciöch’ara se mirita é chëra de portè les granares dal orì. Chëstes vëgn arjignades ca dai mituns dla scolina, scora elementara y mesana cun l’aiüt de Angel Pedratscher che 175

SAN ĆIASCIAN

se mët vigni ann a desposiziun por daidé realisé les granares. Les granares vëgn fates cun de vigni sort de ciosces y mini cun belorì y vëtes da corù. Ares vëgn spo portades dai mituns en prozesciun te dlijia a benedì. Do mëssa él vignun che po se tó süa granara a ćiasa sön si d’urt o invalgó dlungia ćiasa. Ares dess portè benedisciun y lascè garatè i früć dla tera. Implü canch’al manacia le ri tëmp d’isté vëgnel tizé n valgönes stinfes de belorì benedides por se stravardè dales rogossies y dal medefüch.

mitans che à ciafè chësc sacramënt. La festa é gnüda tignida sot al titul „I sarëis mi testemoni“. De chësc vers é inće les mitans y i mituns gnüs arjignà ca. Al é gnü formè trëi grups che é gnüs acompagnà dales umes: Roberta Gravino y Monica Irsara, Pia Ploner y Monica

Düć é braui cun sües granares!

La Crejima Ai 16 de mà 2005, en lönesc de Pasca de Mà, él indô gnü tignì la festa dla Crejima tla dlijia de Badia. Tl paîsc da San Ćiascian él indöt stè 18 mituns y

Mituns y mitans che à ciafè le sacramënt dla Crejima.

Che la forza dl Spirit Sant i dëides por döta la vita!

176

SAN ĆIASCIAN

Crazzolara, Cherubina Dalpiano y Rosalinde Canins. I grups s’à incuntè un n iade al’edema da forà ćina mà, lauran sön dui libri metüs a desposiziun aposta. Un n iade s’à i grups inće incuntè cun siur degan por fà na reflesciun sura le sacramënt dla Crejima. Implü à vigni grup orü desmostrè d’ester atif tla comunité cristiana fajon na picia escursciun te n spirit religius: un n grup é por ejëmpl jü te Ćiasa de palsa a San Martin de Tor a ciafè i berbesc y les mëdes che vir ilò. Les crejimandes y i crejimanć é gnüs acompagnà fora por i locai dla Ćiasa y al ti é gnü n pü splighé co che la jënt passa sü dis ilò. Chësta vijita ti à fat n gran plajëi ales mëdes y ai berbesc: n valgönes porsones atempades ti à mostrè cun ligrëza a sü vijitadus ći ch’ares pastelnâ, liô o fajô te chël momënt. Implü à la monia dla Costa podü pié do na ćiandëra sciöche recordanza de chësta vijita. Ai crejimanć y ales crejimandes ti àl salpü dër bel da ti fà na picia ligrëza a d’atres porsones y implü ài podü imparè valch laprò por la vita. L’ativité dl Consëi de cöra La vijita de nosc vësco Wilhelm Egger tratan le 2003 à signé döt le 2005 tles cöres en genaral y en particolar chëra da San Ćiascian. Le vësco ti à racomanè ala cöra de se daurì deplü tl confrunt dles atres cöres y da ne schivé nia la colaboraziun cun les cöres vijines, deache ma a chësta manira él poscibl laurè plü saurì, se baratè fora minunghes y sambëgn inće ciafè aiüt dai atri. Tla cöra da San Ćiascian pon dì ch’al é dagnora gnü ćiarè de mantignì chës ativitês che vëgn portades inant bun dales porsones laiches.

Tles sentades dl Consëi de cöra él gnü tratè avisa la lëtra pastorala dl Vësco y le pröm capitul dla nota pastorala dla conferënza episcopala dal titul „Il volto missionario delle parrocchie in un mondo che cambia“. Chisc é i pinsiers plü importanć: vignun de nos dess ćiarè da se daurì ai atri don inant y vion le Vangele te chësc monn che se müda. Chësc ê bele laôta n dovëi de vigni cristian, mo tl’Europa d’al dedaincö devëntel indô na inćiaria nöia. Al ne basta nia ma plü conservè nosta fede mo ara se trata plütosc de incundè le Vangele. Tratan i mëisc de aurì, jügn, setëmber, otober y novëmber él gnü metü a jì velies tles cater capeles de nosc paîsc por les vijinanzes desvalies: tla capela de Sas Dlacia, de Pice Plan, de Rü, da Costadedoi y sambëgn inće te dlijia. Al é dër bel y important che la comunité ne s’incuntes nia ma te dlijia a perié mo inće tles pices capeles de nosc paîsc. Ai 24 de mà dales 19.30 él gnü tignì te nosc paîsc la pröma Liturgia dla Parora zelebrada da porsones laiches por ausé la comunité a chëstes funziuns che gnarà tignides plü dessigü sovënz tl dagnì, canch’al ne sarà nia plü proi assà. Ai 12 de jügn él gnü tignì la segra de nosc paîsc. Inće sc’al manaćiâ la plöia sön la doman s’à le tëmp impò n pü trat fora, almanco por la mëssa. Dales 11 danmisdé él insciö gnü zelebrè na S. Mëssa alaleria ite dala capela de Sas Dlacia. Chësta é zënzater stada na bela mëssa dles families y inće i mituns y les mitans à podü tó pert ativamënter. La jonëza y la schira jonila s’à dè da fà por le garatè dla segra: le Vangele é por ejëmpl gnü portè dant dala schira jonila te na sort de pice sketch. Da misdé él spo 177

SAN ĆIASCIAN

stè la Uniun dles ëres y di ëi che à metü a jì na bela griliada por düć. A düć chi che s’à dè da fà por fà garatè la segra ti val n gran giulan da pert dla comunité da San Ćiascian. Tratan na sentada da d’aisciöda fora à döes rapresentantes dl Sorvisc ai Jogn presentè n pü sües ativitês ai comëmbri dl Consëi de cöra; chësc po zënzater daidé capì n pü le monn di jogn. Por i 27 y i 28 d’agost â le Consëi de cöra sön la program da jì a Flüe tla Svizra, le post de nasciüda de San Klaus y Dorothea von der Flüe. San Klaus von der Flüe vëgn onorè sciöche sant dl bosch ajache amesa süa vita él gnü cherdè dal Signur a lascè döt por ti jì do se tiran zoruch sciöche eremit te bosch cun le sostëgn de süa fomena Dorothea. La grazia de Dî ti à dè forzes particolares por chëres che la jënt l’amirâ. Chësc iade à indere messü gnì desdì por rajuns de bur tëmp, n’él pö stè tl’Austria tl isté dl 2005 de gran rogossies. Le iade é insciö gnü spostè al’aisciöda dl 2006. Ai 6 de novëmber él indô stè da lité le Consëi de cöra por i proscimi cin agn. Le solgan dles lîtes dl Consëi de cöra ê: Deboriada vala damì – dëida para inće tö! „... i consëis de cöra costituësc na trê portënta tla ploania. ... I vëighi sciöche i consëis de cöra se dà da fà por aumentè la ligrëza tla fede, por sensibilisé ala colaboraziun y sciöche ai afrontëia les dificoltês desvalies“, chëstes é n valgönes parores de nosc Vësco ch’à orü invié en pröma porsona la jënt a tó pert ales lîtes. Vigni porsona che à complì i 16 agn à albü le dërt de lîta. Denant co mëte a jì les lîtes definitives él gnü metü a jì na prelîta a chëra che ma le 47,5% dla popolaziun cun le dërt de lîta à tut pert. Pro 178

les lîtes definitives tignides ai 6 de novëmber él stè le 72,25 % dla popolaziun cun dërt de lîta che à tut pert. Chisc é stà i resultać: Frenademez Marlies Vittur Silvestro Declara Raffaele Frenademez Alma Wieser Angela Clement Edi Frenademez Canins Erna Bajetti Abele Pescollderungg Richard Glira Maria Vanzi Manfred Pedratscher Clara Rosa Agreiter Dalpiano Lucia Craffonara Zilli Pezzedi Christof Canins Erwin Glira Konrad

Usc 267 249 193 187 124 100 94 90 67 59 59 58 44 44 40 33 24

Te so gremo ti à spo le Consëi de cöra dè la inćiaria da presidënt a Vittur Silvestro, de vizepresidënta a Frenademez Marlies y de secretêr a Declara Raffaele. Le Consëi de cöra nü à spo nominé cun dötes les usc a öna la junta ti don la crëta a: Vittur Silvestro, Trebo Angela, Frenademez Erna cun siur Heinrich che fej pert de dërt. Tl consëi él spo gnü cooptè Pescollderungg Richard sciöche porsona tuta dala lista di candidać y dles candidates litades. Le Consëi de cöra à spo nominé chëstes porsones tl consëi d’aministraziun: Vittur Silvestro y Clement Edi. Siur Heinrich che é le presidënt aladô dl statut à spo nominé Mangutsch Rico y Pescollderungg Richard, sciöche secretêr. En chësc ann à le Consëi de cöra fat

SAN ĆIASCIAN

fora da ne tignì nia plü la mëssa da madovines dales 21.00 sciöche da tradiziun mo da la mëte a jì dales 17.00. N grup de umes s’à metü a desposiziun por arjigné ca na mëssa dles families. La mëssa dales 23.00 é sambëgn gnüda tignida sciöche ti atri agn. An po se tó a dì che le Consëi de cöra se dà da fà dantadöt por mëte veramëter en pratica y portè danter la jënt i consëis che le Vësco s’à dè te süa lëtra pastorala. Le grup de Volontariat Le laûr de volontariat é basè sön le laûr debann y sön la desponibilité da se mëte al sorvisc di atri. Sovënz se tràtera de savëi da partì le tëmp cun i atri, da savëi da ascutè sö y da daidé en caje de bojëgn. Tla sozieté d’al dedaincö n’él nia ma plü la meseria materiala, mo dantadöt la meseria dles porsones che vir da sóres che à debojëgn da avëi valgügn cun chi ch’ares po partì sü pinsiers y sües crusc. Ai 25 de mà à le grup de volontariat metü a jì na jita a Aufkirchen (Toblach) olach’al é n santuar de S. Maria. La coriera de Vico à condüt i 20 berbesc y mëdes sön le post. Tratan le iade él sambëgn inće gnü n pü perié y spo él stè Bruno che à salpü da devertì i berbesc y les mëdes cun de vigni sort de matades. Sö Aufkirchen à spo siur Heinrich dit na S. Mëssa. Do mëssa à i berbesc y les mëdes ciafè na bona picia marëna tl Hotel Oberhammer y dedô é le grup pasciü jü indô cuntra ćiasa. Ai 17 de novëmber à i berbesc y les mëdes de nosc paîsc tratan na S. Mëssa albü la poscibilité da ciafè l’Öre Sant

che dà forza y aiüt tl debojëgn. Dötes les porsones che à ciafè l’Öre Sant à podü se tó a ćiasa n pice pinsier sön na bela cherta che dijô insciö: „Giulan che t’as azetè la scincunda dl Öl Sant, che te dà forza y coraje da odëi le significat cristian y t’acompagnëia söl tru che te condüj tla ćiasa dl Pere.“ Dan Nadè à dötes les porsones nasciüdes te nosc paîsc, mo che vir foradecà y che à complì i 65 agn ciafè na cherta che rapresentëia la dlijia de nosc paîsc cun les aodanzes da Nadè. Indöt él presciapüch 45 porsones de chësta eté che sta demez da San Ćiascian.

Cherta menada ales porsones che vir fora de paîsc.

179

SAN ĆIASCIAN

Laûrs de mantegnimënt y d’abelimënt dla contrada Inće tratan le 2005 él gnü realisé de plü laûrs de sistemaziun tl raiun da San Ćiascian da pert di lauranć dl Parch Natural che vëgn coordinà dala staziun forestala da La Ila. Val’ de particolar é zënzater stada la sistemaziun dl Ander dl Conturines a 2800 metri d’altëza, olach’al ê gnü descurì tl 1987 i osc dles laûrs dl Conturines. L’ander sorënt amesa le Parch Natural Fanes-Senes-Braies é stè por agn alalungia post de inrescida da pert de porsones espertes. I paleontologs y speleologs che à oramai portè a fin sües archirides tl ander à indere lascè lassö zacotan de material adorè por sü laûrs, sciöche por ejëmpl lignan, cabli, fers, löms, scagns, mëses, sëdles y d’ater refodam. Döt chësc patüc é gnü condüt jö inće cun l’aiüt de n elicoter che é indöt jorè bëgn set iadi y l’ander é gnü romenè sö por le lascè derevers te süa originalité plü naturala. Implü él gnü sostituì la corda de nylon sbriscënta, che gaujâ zacotan de problems ai vijitadus, cun na corda d’acià fissada cun fers forà ite tl crëp y trata por na lunghëza de feter 130 metri. Inultima à i lauranć dla forestala inće dortoré n pü la sëmena che condüj pro l’ander. L’Ander dl Conturines po ma gnì vijité tratan l’isté tolon pert ales escursciuns metüdes a jì dal Ofize Parcs Naturai en colaboraziun cun l’Assoziaziun Turistica che tol sö les prenotaziuns por les escursciuns. L’Ofize Parcs Naturai ti dà l’inćiaria ai acompagnadus, che é te chësc caje Giuvani Pescollderungg y Walter Frenademetz, ti tëgn cursc d’ajornamënt y ti mët inće a desposiziun na mondur. Ater co por les escursciuns 180

resta l’ander stlüt; döt chësc vëgn fat da öna na pert por tignì dalunc le turism de massa y dl’atra pert por ti dè la posciblité ala porsona interessada da vijité y amiré l’ander te süa belëza originala. Da chësc ann à inće i pra de Störes n tru che é öna dles maius nezescitês por la gestiun de bosć y de pra da munt. Störes é n areal de presciapüch 120 hectars de pra da munt danter 2000 y 2150 metri d’altëza, partì sö danter passa 25 proprietars. Ćina dan da dui agn gnôl sié plü o manco 35 hectars de pre da pert de diesc proprietars, mo tröc â por via dles gran zones da parü de gran dificoltês da ti rové pormez ales sperses. Porchël jôl dassënn debojëgn da realisé n tru. Do da plü suraposć él gnü ciafè na trassa che ti jô bun ala maiù pert di proprietars di grunć. Ala fin él gnü realisé dui trus: un de 1400 metri cuntra Pralongià y un de 660 metri cuntra Setsass. I lauranć dla forestala à ultimé i laûrs metüs man bele tl 2004: al é gnü rové les rampes dl tru che va cuntra Pralongià y metü ite les sales. An po dì che le tru paissenëia bun tla contrada incëria y garantësc inće la gestiun dla maiù pert dl raiun. Implü él gnü ingiarè la sëmena da Störes ia en Pralongià y sistemé l’ultimo tòch. Al jô dassënn debojëgn da ingiarè ajach’al ê na tera che fajô cotan da paltan. Insciö él śëgn poscibl se fà de beles spazirades zënza se tachè sö n dër paltan. Sön la sëmena che condüj da Glira cuntra Rü él gnü fat sö danü le punt che ê oramai frat. Por la segurëza él inće gnü metü sö na picia si por se tignì. Inće le Tru di Lersc é gnü n pü sistemé baratan fora val’ sales y ingiaran. Tratan döt l’isté à l’Assoziaziun Turistica metü a jì escursciuns sön le Tru di Lersc. Sepl Zingerle da San Martin de Tor à acom-

SAN ĆIASCIAN

La sëmena da Störes ćina pro la ütia de Pralongià denant ch’ara gniss dortorada.

.... y insciö ćiarâ la sëmena fora do i laûrs de sistemaziun!

pagné tratan le 2005 les families adöm cun i verdaparcs dl Ofize Parcs Naturai fora por chësc tru tan interessant. Pro l’escursciun tocâ sambëgn inće la vijita al bel morin da Rüdeferia che en chësc ann à inće ciafè les pires laprò. Chëstes é gnüdes arjignades dala dita Ecoart sön inćiaria dl’Assoziaziun Turistica. Le 50 porcënt di cosć é gnüs surantuć dal Ofize Parcs Naturai y n ater finanziamënt é gnü

dala Fondaziun dla Cassa dl Sparagn. N’atra novité reverda le monn dla scora. Vigni ann se crüzia le personal dla forestala da acompagné i scolars y les scolares dla scora elementara a fà la festa di lëgns. Dl 2005 él gnü metü a jì impede la festa di lëgns na festa dl’ega. Pian ia dala scora elementara é les mitans y i mituns gnüs acompagnà sö Glira olach’ai à podü vijité les gran vasches dal’ega. Da odëi les gran dimenjiuns dl resservar y la gran cuantité d’ega se spalancâ i edli de val’ un y de val’ öna. Nia sovënz n’ài albü la poscibilité da ponsè sura da olache l’ega vëgn pordërt. Al é pö tan logich y natural chilò da nos che an deura la spina dal’ega y al nen vëgn fora tanta ch’i orun, frëida mo inće ćialda. Insciö à i scolars y les scolares da San Ćiascian podü n iade se fà pinsiers sura l’ega, se lascè splighé da olach’ara vëgn y odëi instësc ći gran tru che l’ega fej ćina ch’ara röia te nostes ćiases. Sambëgn ti él inće gnü metü dassënn a cör da adorè l’ega cun ciorvel y da nia la strapuzè. Chësc é stè n dé particolar por i pici mo inće por i gragn che à acompagné les scolares y i scolars. Al é bel da odëi sciöch’ara va da descedè l’interès di mëndri portan ite val’ picia novité.

Scolares y scolars se conscidra jö avisa le resservar dal’ega.

181

SAN ĆIASCIAN

Les scores La scolina Tratan l’ann de scolina 2004/2005 êl indöt 42 mitans y mituns scrić ite ala scolina. Les educadësses Sorarù Daniela, Tavella Sabine, Ellecosta Anneliese, Ellecosta Teresa, Graffonara Lidia y Pezzedi Elisabeth s’à dè da fà por cherié n bun tlima te scolina, n’atmosfera olache vigni möt y möta po se stè saurì. Da laurè cun i mëndri dla comunité se presëntel dé por dé situaziuns tres indô nöies cun chëres che les educadësses mo inće i geniturs instësc mëss se confrontè. Porchël él gnü ćiarè da ti dè tratan l’ann n gran pëis ala presënza y ala colaboraziun di geniturs te scolina, por fà fora de chësta n post de incuntada da stè saurì olach’ara va da crësce y da se relazionè l’un cun l’ater. Ales umes y ai peri ti él te de plü ocajiuns gnü pité la poscibilité da jì te scolina por conësce damì l’ambiënt olache sü mituns y sües mitans passa gran pert dl dé. I peri à albü la poscibilité da stè n danmisdé intier te scolina cun sü pici y à insciö podü odëi plü daimprò ći ch’al vëgn fat tratan les ores. Da sëra s’ài spo ćiamò sentè incër na mësa ia y ti à pastelnè na picia scincunda a sü mituns y sües mitans. Ai à spo inće podü se lascè savëi bun le bufé arjigné ca por l’ocajiun da sü mëndri. Implü él inće gnü metü a jì sëres de informaziun y incuntades desvalies, sciöche por ejëmpl na sëra d’informaziun cun le dotur dai dënz Fabio Ghezzi y so grup de laûr che ti à metü a cör a düć i geniturs presënć l’importanza dl’igiena orala y dla prevenziun dles caries. Chëstes scomenciadies é dër garatades y é gnüdes aprijades 182

deplëgn dai geniturs, dales educadësses mo dantadöt dales mitans y dai mituns dla scolina instësc.

Pro n bun bufé tóchel sambëgn inće de pices pizzes!!!

Tl ann de scolina 2005/2006 s’à indöt 38 mituns y mitans scrit ite ala scolina. Les educadësses che se dà jö cun i mëndri de nosc paîsc é Sorarù Daniela, Valentini Renate, Ellecosta Anneliese, Ellecosta Teresa, Canins Martina y Verginer Anita. La cöga dla scolina Granruaz Cristina se prô dé por dé da ti arjigné ca val’ de bun da mangé ai mituns y ales mitans che röia pro mësa cun n dër apetit. Fora de chël fistidiëia Rubatscher Claudia che döta la scolina sides dagnora bela nëta y che l’ambiënt sides acoliënt. Tratan l’ann se presëntel sambëgn n gröm d’ocajiuns por chëres che les educadësses arjigna ca i mituns y les mitans. Öna de chëstes festes che é inće chëra plü sintida é dessigü la festa dl Nadè. Gran importanza ti él gnü dè al tëmp d’Advënt. Tratan chësc tëmp à i mituns y les mitans podü vire de bi momënć aspetan Chël Pice Bambin. Al é gnü ćiantè, ascutè sö stories fora dla Bibia, stories da Nadè, al é gnü fat reflesciuns y perié deboriada impian les ćiandëres dla gherlanda d’Advënt. Tl tëmp d’Advënt toma

SAN ĆIASCIAN

inće la festa de San Micorà; por chësta ocajiun s’à i mituns y les mitans fat n te’ pice San Micorà da se portè a ćiasa. Sambëgn é inće le vësco Micorà jü te scolina ti portan ai pici y a sües maestres n bun danmisdé che düć s’à lascè savëi dër bun; San Micorà s’à inće tut dlaurela da stè te scolina a se partì le mangé cun i mëndri. Tl zënter dles edemes dan Nadè él gnü metü la cripele. Vigni möta y vigni möt à podü se pastelnè na cripele, se fajon de plü figöres y les meton sön na scorza che é spo gnüda abelida cun müstl, coches o peres aladô de süa fantasia. Chëstes pices operes d’ert é spo gnüdes metüdes fora te na mostra che é stada daverta a dötes les families y ales porsones interessades. Tröpa jënt é jüda te scolina a amiré les beles cripeles y chësc à sambëgn implì de ligrëza y sodesfaziun le cör di pici. Podëi mostrè sö le resultat de n laûr garatè porta pro a renforzè la crëta y la segurëza te sè instësc y chësc fej sambëgn dër bun. Cun chësta scomenciadia à la scolina fat n vare important tl vers de na daurida ala comunité de paîsc.

Öna dles beles cripeles te süa originalité.

Vigni dé d’Advënt à vigni möt o möta dla scolina podü se tó a ćiasa na scatora cun laìte n liber dla storia de S. Maria y

S. Ojöp sön so iade a Betleme. Laprò êl inće n guant da angel, da S. Maria y da S. Ojöp. Chësta é stada na gran ligrëza por düć deache cun le vistimënt aladô ài podü se sintì plü dlungia a chëstes figöres importantes dla festa da Nadè. Les educadësses instësses ti à portè dant a sü pici scolars n teater de S. Maria y S. Ojöp che va a chirì alberch. Tratan la terza edema d’Advënt él gnü invié i geniturs te scolina olach’al é gnü metü a jì na sëra de meditaziun y de reflesciun sön le Nadè. Düć s’à dè n gran dafà por le garatè de chësta incuntada; al é gnü arjigné ca les mëses y fat biscoti, i geniturs instësc à abelì le lëgn da Nadè y à imparè ite na ćiantia ch’ai à spo portè dant cun sü mituns y sües mitans en ocajiun dla festa da Nadè, che é stada tignida ai 22 de dezëmber. Le fin che la scolina da San Ćiascian s’à metü dant tratan le 2005, plü avisa chël de cherié lians stersc danter les families di mituns y dles mitans che va tla scolina y la scolina instëssa, po dessigü gnì conscidré sciöche realisé. Scora elementara Tratan l’ann de scora 2004/2005 êl a San Ćiascian 52 scolars, 30 mituns y 22 mitans, avisa sciöche l’ann denant: 6 te pröma, 16 te secunda, 8 te terza, 14 te cuarta, 8 te cuinta. Les insegnëntes responsables dl’istruziun y dl’educaziun di mituns y dles mitans te scora é stades: Gabriella Campidelli, Erna Canins Frenademez, Erna Ploner Willeit, Monica Castlunger 183

SAN ĆIASCIAN

Irsara, Brigitte Rungger, Cristina Clara y l’insegnant de religiun siur Heinrich Ellecosta. Tratan i nü mëisc, passà dantadüt ti banć de scora a scrì, lì, fà cunć y imparè ćiamò tröpes d’atres cosses, él sciöche vigni ann, indô gnü invié ia de plü manifestaziuns che ti à sambëgn dër plajü ai mituns y ales mitans. Ai 25 de jenà él gnü metü a jì le dé dla nëi cun de plü jüć a scuadres, tl pre dlungia le Gran Ancëi. Gran é stè le devertimënt de mituns y mitans amesa la nëi. De jenà é Ilda Pizzinini jüda trëi iadi te scora a ti cuntè ai scolars y ales scolares de cuarta y cuinta tlassa la storia dla Val Badia. Sciöche contlujiun de chësc proiet à spo i mituns y les mitans podü jì jö a San Martin a vijité le Ćiastel de Tor

y aprofondì insciö la storia portada dant dala maestra Ilda. De forà y merz à la cuinta tlassa tut pert a n proiet cun Roberto Pallestrong: laurè cun l’arjila. Implü ài laurè, deboriada cun chi de cuarta, a n proiet dl Perù: Il Perù: favole, giochi e balli con OEW (Organizzazione per un mondo solidale). A chësta moda à les döes tlasses imparè a conësce chësc paîsc dl’America dl Süd, sües usanzes y tradiziuns, la manira de vire di Campesinos, i jüć che i mituns fej te chël post y i.i. Al é propi gnü chirì fora chësc paîsc, dal momënt ch’al é te scora n scolar che vëgn dal Perù. Ai 19 de merz él rové te scora Simon Kostner da Corvara a ti cuntè stories ai scolars y ales scolares. Cun süa manira interessanta y via da cuntè àl intratignì y

Ći bel ch’al é da svatorè tl’aria fazorì de vigni corù ... y ći bela parüda!

184

SAN ĆIASCIAN

fat rì dassënn düć canć. Le gran proiet é spo stè d’aurì: le proiet dl movimënt cun la maestra Ingeborg Ullrich da Valdaora, che à tut ite dötes les tlasses, dala pröma ala cuinta. Por döes edemes alalungia podô vigni tlassa por n’ora al dé jì te palestra a porvè fora de vigni sort de injins y a s’alenè y se spezialisé te de plü eserzizi sciöche por ejëmpl jì cun la roda da un (Einrad), jì cun i “trampoli” y cun le “pedalò”, trà salć cun la corda, y i.i.. L’ultimo dé, plö avisa ai 16 d’aurì, él spo stè la festa de contlujiun, a chëra ch’al é inće gnü invié i geniturs, parënć y amisc. I scolars y les scolares se à esibì te de plü numeri. Cun bravöra ài podü mostrè a chi de familia de vigni sort de acrobazies y le publich à podü se gode n te’ pice spetacul da zircus.

ecuatoriala, à i scolars y les scolares de cuarta y cuinta dè so contribut cun de plü ćianties y inće n pice bal sot ala direziun dla maestra Erna Ploner. Ai 27 de mà él spo gnü tignì la jita de mà. Scolars y scolares cun le personal insegnënt é jüs ćina a Bornech cun la coriera y dedô cun la ferata ćina a Toblach, olach’al é stè da vijité le “Naturparkhaus”. Do marëna spo él ćiamò stè la poscibilité da ti ćiarè ala fabrich dal ćiajò y plü tert à spo le bus condüt indô düć a ćiasa jon por Cortina. Ai 22 de mà à les 6 mitans y i 10 mituns de secunda podü festejé la Pröma Santa Comuniun, cun le tema: “I sun iö, no se temede!” (Jan 6,20). Dala festa di lëgns al 1. de jügn él gnü

Tla ćiasa dl parch natural de Toblach él propi n gröm de cosses interessantes!

Le förtl da fà rodè i tais zënza i lascè tomè!

En ocajiun dla presentaziun dl liber dl dr. Franz Vittur, ai pröms de mà, sura la vita dl miscionar combonian siur Pasquale Crazzolara da Pecëi da San Ćiascian, che à operè por bëgn 67 agn tl’Africa

traté chëst ann le tema dl’ega, adöm ai verdabosch Roland y Lois dla Staziun forestala da la Ila. Do na bela spazirada ćina sö Glira ti à i dui verdabosch lascè odëi y splighé le resservar dal’ega da Picedel. Ai 3 de jügn é la cuinta tlassa gnüda acompagnada a La Ila tla scora mesana al dé dla porta daverta. Insciö à i scolars y les scolares che podarà l’ann do jì 185

SAN ĆIASCIAN

Pröma Santa Comuniun.

tla scora mesana la poscibilité da odëi n pü sciöche l’insegnamënt funzionëia tla mesana. Chësc n’é por ëi dessigü nia n mudamënt de pücia importanza. Da d’altonn é le numer di scolars y dles scolares aumentè de 8, da 52 éson passà a 60. Al é rové adalerch döes maestres nöies, trames da La Ila: Verena Castlunger y Evelyn Pitscheider. L’ann de scora 2005/2006 à portè de plü inovaziuns tla scora, les novitês dla 186

reforma Moratti: le Portfolio che é n sistem nü de valutaziun, les ores opzionales de obliënza y les ores opzionales facoltatives, tratan chëres ch’al po gnì daurì les tlasses, forman grups de laûr desvalis sciöche grups de lingaz, de cunć y de d’atres ativitês. Defata do le scomenciamënt dl ann de scora nü, plü avisa ai 22 de setëmber, él bele gnü metü a jì la jita da d’altonn che à en chësc iade condüt scolars, scolares y insegnantes sön Piz Sorega cun le lift da cabines aprofitan dl ultimo dé de funzionamënt dl lift. Da dailò à düć deboriada fat na bela spazirada ćina jö en Saraghes y dedô inant ćina a San Ćiascian. Ai 19 d’otober él gnü invié te scora berba Jojafat Pezzedi che à fat na bela presentaziun de de vigni sort de dias de tiers y dla natöra fora por les sajuns.

SAN ĆIASCIAN

Ai 12 de novëmber él rové te scora la Crusc Blanćia da Corvara cun Andrè y Lois. Ai ti à mostré ai scolars y ales scolares de plü injins y splighé sciöch’al é da se comportè canche valgügn se sta mal, se à fat mè o à zënza debojëgn de aiüt. De novëmber él indô gnü invié de plü iadi te scora la maestra Ilda Pizzinini a ti cuntè stories ai pici de pröma, secunda y terza tlassa. Inće la monia Paola Glira, miscionara tl Zambia, à vijité dötes les tlasses y ti à cuntè ai mituns y ales mitans de so laûr tl’Africa. Ai 13 de novëmber à dui scolars dla cuinta tlassa, Ylenia y Christian, dè so contribut pro le conzert dla musiga cun n pice sketch dal titul “Kasperl y la stria”. Ai 6 de dezëmber él rové te scora, sciöche bele da tradiziun, San Micorà cun na picia scincunda por vigni möt y möta. La festa de San Micorà é na festa dër sintida dai mituns y dales mitans che se conforta bele dî alalungia danfora. Insciö inće ala festa da Nadè, a chëla ch’al vëgn dagnora invié inće i geniturs y che é gnüda tignida ai 23 de dezëmber, ultimo dé de scora dan les vacanzes da Nadè. Por l’ocajiun él gnü imparè ite n teater tratan les ores opzionales facoltatives dla jöbia domisdé. Le le teater, jobelnè da mituns y mitans de dötes les tlasses, â inom “Stres”, n argomënt dër atual al dedaincö y che à forsc inće n pü fat ponsè sura. Al é spo inće gnü dit sö rimes, ćiantè de beles ćianties da Nadè, fat n bal cun les löms y n ater bal, sonè strumënć y i.i. Do la festa él stè les umes che à arjigné ca val’ de bun da mangé y da bëre por stè ćiamò n pü adöm a se confortè al Nadè y a stlüje jö le 2005.

La scora de schi Do che la scora de schi da San Ćiascian é stada dal 1985 inant, avisa por vint agn alalungia sot ala direziun de Vijo Glira, ti é dl 2005 la scora gnüda surandada a n diretur nü, a Stefan Adang de Badia. Danter maestri y maestres cumpedâ la scora de schi de nosc paîsc tratan le 2005 indöt 30 porsones, respet ales 28 dal ann da denant. Dlungia i cursc de schi y brëia por i sciori mët la scora de schi vigni ann a jì le curs da jì cun i schi por i mituns y les mitans dla scolina y dla scora elementara. Chësta é na bona ocajiun por i mëndri de nosc paîsc che à insciö la poscibilité de imparè la tecnica da jì cun i schi bele da pici insö. La sabeda domisdé s’incunta düć i interessà sön Piz Sorega olache le maester i aspeta y i acompagnëia spo por n pêr ores jö por pistes desvalis. I maestri che à tignì le curs tratan le 2005 é stà: Giacomo Granruaz, Jessica Tavella, Carlo Canins, Sergio Dalpiano, Guido Tavella y Erich Mangutsch. Mo nia ma i mituns y les mitans dla scolina y dla scora elementara à albü la poscibilité de tó pert al curs da jì cun i schi mo inće sües umes; le curs é gnü tignì dal maester Federico Valentin. Inće chësc curs à albü gran suzès. Düć i partezipanć y dötes les partezipantes al curs à podü ala fin se mosoré tla gara finala jö por Ćiampai. Ai 30 de dezëmber à la scora de schi metü indô a jì la fiacolada por la fin dl ann cun desmostraziuns y acrobazies de vigni sort.

187

SAN ĆIASCIAN

La scora de schi da San Ćiascian.

Fora dl’ativité dles uniuns La Schira jonila Tratan le 2005 él stè te San Ćiascian dui grups de Schira jonila, un por la scora elementara y un por la mesana. Ti mëisc da d’aisciöda y da d’altonn s’à i dui grups incuntè regolarmënter un n iade al’edema por stè adöm, ćiantè, pastelnè, perié y fà de vigni sort de jüć deboriada. Les animadësses Alma, Zilly y Klara che se dà jö bele da plü dî cun chisc grups se prô da ti portè dant ales mitans che tol pert ala Schira jonila n program scialdi ampl por ch’ares s’inconfortes da iade a iade. Ara se trata de fà a na manira che les mitans pois se stè saurì y passè de beles ores deboriada. La Schira jonila ne dess nia ester na scora, mo plütosc n momënt olache les mitans po se sfoghè y śoghé. 188

Pro de plü festes de dlijia se crüzia la Schira jonila dl’organisaziun y dl abelimënt; le vëndres o la sabeda santa por ejëmpl vëgnel arjigné ca l’ora d’adoraziun por i mituns y les mitans, y te de plü ocajiuns él gnü abelì les mësses tratan l’ann. En gaujiun dla segra da San Ćiascian ite a Sas Dlacia à la Schira jonila arjigné ca n pice sketch portan dant n tòch fora dl Vangele. Insciö à la S. Mëssa atira ciafè n’atra forma, plü interessanta por i mituns y les mitans. Ai 11 de lugio à inće en chësc ann le Sorvisc ai Jogn Val Badia metü a jì en colaboraziun cun de plü istituziuns y cun les animadësses dla schira jonila di paîsc singui la gran festa di mituns a San Martin de Tor tla zona Pinis. Chësta festa, che é rovada oramai a süa cuarta ediziun, é gnüda metüda a jì do le moto „La roda dl monn“. I mituns y les mitans de döta la Val Badia ê dër bel invià a tó

SAN ĆIASCIAN

pert y les animadësses presëntes y tröpes porsones volontares à portè pro al garatè de chësta bela festa. Al é stè da daidé pro i ćiantuns dla creativité olach’al ê la poscibilité da pastelnè, balè, cujiné y i.i., y pro le bëre y le mangé. Tratan l’isté y l’invern à la Schira jonila de nosc paîsc metü a jì n program alternatif y les incuntades n’é nia gnüdes tignides tan regolarmënter sciöche tl tëmp fora de saisonn. D’invern é i dui grups jüs a jadiné y a se fà n bel rait cun la liösa. D’isté s’incunta vigni ann i dui grups te n ater post por stè n valgügn dis adöm cun les schires joniles di atri paîsc; dl 2005, y plü avisa ai 30 y 31 d’otober, é de plü grups de schira jonila, y sambëgn inće i dui da San Ćiascian, jüs a Affi a ti ćiarè al bel parch di tiers. Do avëi odü girafes y ipopotams y de vigni sort de d’atri tiers é le gran grup jü tl vers de Verona olach’al é stè da ti ćiarè a n bel teater. Te chësta cité à i mituns y les mitans inće podü spo dormì te n alberch dla jonëza. Le dé do s’inconfortâ sambëgn düć da jì a Gardaland olache mituns y mitans y sambëgn inće les animadësses à podü se devertì no ma püch. Al é dagnora na bela esperiënza chëra de se moscedè cun i atri grups de schira jonila dla valada; an impara a se conësce y po passè de bi momënć en alegria. Les animadësses di grups de schira jonila de valada s’incunta val’ iade te Sorvisc ai Jogn olach’ares baia dl’ativité y se barata fora esperiënzes. Sovënz vëgnel inće pité cursc d’ajornamënt aposta. Inće les animadësses da San Ćiascian à tut pert da d’altonn ala sentada dla diozeja tignida a Balsan; chilò àres indô fat le plëgn de resserves de motivaziun y

ligrëza da se dè jö inant cun les mitans dl paîsc. L’ann s’à spo stlüt jö cun na picia festa da Nadè y cun le rorate por y cun i mituns y les mitans de döt le paîsc.

Bal tl salf dles manifestaziuns.

Uniun di jogn La Uniun di jogn é na uniun de gran importanza soziala deach’ara dëida i jogn y les jones dl paîsc da ciafè momënć por stè adöm y se confrontè cun tematiches y problems tipics dl’eté jona. De mëte a jì incuntades y manifestaziuns desvalies se crüzia n cominê metü adöm da 10 jogn y jones che s’incunta regolarmënter dui o datrai inće trëi iadi al mëis. Ester pert de chësc comitê ô sambëgn dì se tó sö responsabilitês y impëgns. La Uniun di jogn ćiara de formè n grup de jogn y jones che tëgn adöm, che se dà da fà por tó pert ala vita dla comunité y por pité a jogn y manco jogn poscibilitês de formaziun y l’ocajiun de tó pert a manifestaziuns d’interès cultural. Implü vëgnel dagnora ćiarè che i jogn y les jones dl paîsc ais la poscibilité da stè adöm y da se devertì. Por fà n iade n pü val’ d’ater ti él en chësc ann tomè ite a n valgügn da jì a passè n fin dl’edema al mer. Insciö éra 189

SAN ĆIASCIAN

inće stada. Ai 18 de jügn éra spo finalmënter stada tan inant; da doman adora s’à abiné indöt chinesc porsones interessades sön plaza dan Ćiasa dles uniuns por pié ia tl vers de Rimini. Le iade é stè n pü lunch mo te coriera êl n tlima de alegria y de vëia da stè adöm. Al n’à nia manćé de beles cartades y de vigni sort de matades. Sön le pröm domisdé é spo la coriera rovada a destinaziun. Do avëi lascè le poch te n alberch dla jonëza s’à i jogn y les jones vistì le guant da jì a nodè y é saltà sön spona dl mer por se fà na bela nodada. Da sëra n’àl gnanca manćé l’aurela cörta. Le dé do s’à ćiamò i jogn y les jones podü gode n bel dé; sön la sëra él spo stè indô da pié tl vers de ćiasa. Chësta é dessigü stada na bela

Grup de jogn a Rimini.

190

esperiënza fata deboriada, che restarà por de plü agn tl recort de chi che à tut pert. Le grup di jogn ne se prô nia ma canch’ara se trata da se devertì y da fà festa, mo inće te mömenć spirituai y sintis sciöche pro la velia dl’Edema Santa che vëgn tignida vigni ann a Oies. Te chësta ocajiun él stè da lovè scialdi adora, deache l’ora dla jonëza da San Ćiascian ê dales cater a mesa les sis da doman. Mo porchël n’à i jogn y les jones nia schivé chësta poscibilité; al é dagnora tröpa jënt che tol pert y chësc fej sambëgn crësce n sentimënt sterch de coleghialité. Al vëgn partì emoziuns y perié deboriada. Inće vigni pröm vëndres dl mëis vëgnel tignì n’ora d’adoraziun a Oies metüda adöm

SAN ĆIASCIAN

dala jonëza. Inće en ocajiun dles gran festes de dlijia tratan l’ann arjigna ca i jogn y les jones n’ora d’adoraziun. L’ultima edema de setëmber à inće i jogn y les jones da San Ćiascian albü la poscibilité da tó pert ativamënter al’Edema di jogn metüda a jì dal Grup decanal dla Val Badia, deboriada cun le Sorvisc ai Jogn y i grups di jogn di paîsc singui. L’Edema de chësc ann dal titul „Nobody is perfect“ (degügn n’é perfeć) à orü invié jogn y jones a se fà pinsiers sön la vita. Perfeć n’é degügn sön chësc monn y ara ne va gnanca da le deventè. Mo döt ći ch’an fej dess gnì fat don le mascimo de sè instësc. Chësc argomënt à fat da fi condutur tratan l’Edema di jogn cun de plü ocajiuns por aprofondì chësc tema: al é gnü perié, medité, ćiarè a films, tignì sëres de informaziun y n conzert. Plü avisa s’à i jogn y les jones da San Ćiascian tut sura da organisé na sëra de meditaziun cun reflesciuns y pinsiers. L’Edema é gnüda stlüta jö cun na jita te Fanes pian da Col de Loćia sö. Do avëi arjunt la capela de Sant Ojöp da Oies incër misdé él spo gnü zelebrè na S. Mëssa da siur Pire. Tl tëmp d’Advënt él gnü organisé San Micorà y le guldanom di jogn. Do le guldanom s’à i jogn y les jones dl paîsc sentè adöm pro na bona pizza al Tiac. Düć s’à tut ion dlaurela inće deach’al ê la vëia dles vacanzes da Nadè. Chësta é stada n’ocajiun por stè en püch en compagnia, inće por ćiarè n pü derevers al ann che é stè. Le paîsc da San Ćiascian se aoda che la Uniun di jogn restes inant na uniun sterscia che tëgn adöm y che desmostra motivaziun y vëia de iniziativa.

Grup di ministranć Canche n ann röia a piz se presëntel inće dagnora l’ocajiun por i ministranć da ćiarè derevers al’ativité dl ann pormò rové. L’ativité é da ann en ann plütosc anfat y oramai conesciüda a düć, mo impò él vigni ann val’ de particolar ch’al toca da recordè. Al é bele nü agn che i ministranć de nosc paîsc se basëia sön le regolamënt dla „zetola di ministranć“ che ti vëgn partida fora regolarmënter a düć i mituns. Le sistem funzionëia dagnora valgamia bun y vëgn azetè inće dai jogn che vëgn do ca y da sü geniturs. Sciöche inće siur Heinrich dij, é chësc n sistem por responsabilisé i mituns bele da pici insö, na metoda che ti insëgna da fà val’ por i atri y da se sintì mëmbri de na comunité y de na uniun via. Le trend positif dl numer de mituns che fej pert dl grup é jü inant inće tl 2005. Chëst ann unse podü cumpedè bëgn 34 sorvidusc. De chisc n’él bëgn 24 che fej la scora elementara y 10 che é tla scora mesana. Indöt n’él gnü laprò diesc tl 2005. Ara se trata de: Agreiter Mirko, Mangutsch Hannes, Campei Samuel, Ploner Mike, Di Luca Matteo, Dalpiano Maicol, Crazzolara Paul, Valentin Christian, Bajetti Andrea y Dal Bosco Elias. Por chisc à Mirko Rudiferia tignì chëst ann de lugio por le pröm iade n te’ pice curs por imparè da sorvì a mëssa: al é gnü metü a jì na mëssa finta. Insciö n’â i mituns nia bria da avëi pôra da falè y podô avëi le coraje da vaghè, zënza messëi se temëi de fà na burta figöra dan da na dlijia plëna de jënt. Ti agn passà é la cossa dagnora gnüda organisada n pü atramënter: le möt che messâ 191

SAN ĆIASCIAN

imparè jô por n’edema intiera da doman a sorvì cun n ministrant bele espert. Insciö podô le nü imparè bel plan. Chëst ann, por trancuilisé i mituns, mo inće i geniturs, él gnü organisé danfora chësta proa. A vignun ti él insciö bele gnü dè n pü na idea de ći ch’al é da fà sö da altè y dantadöt n pü plü de segurëza. La proa é gnüda aprijada da düć y ara é stada dër de ütl. Inće chëst ann él gnü „paié fora“ i vedli sorvidus che jô en ponsiun. Porchël ti él gnü surandè en la Festa dl Cör de Gejù na onoranza por i sis agn d’ativité a Glira Emanuel, che é stè le su a gnì menè en ponsiun. Emanuel é dagnora stè n pü n gran ministrant y siur curat ne durâ bëgn no cîs ch’al ess n ministrant maiù co ël.

inće dì devertimënt! A chësc él stè Crazzolara Monica y Obojes Valentina che à ponsè, dantadöt tl tëmp fora de saisonn, olach’al é gnü metü a jì de vigni sort de ativitês por coltivé le sentimënt de uniun inće fora dl’ativité ordinara de dlijia. I mituns à albü l’ocajiun da s’incuntè y stè adöm a śoghé al palê, a fà de vigni sort de jüć de grup, a baié sura so comportamënt tratan ch’ai sorvësc a mëssa y i.i. Monica y Valentina à ćiarè da organisé vigni incuntada a na manira che i mituns podess se devertì y sambëgn nia se stufé. Porchël àres inće orü mëte a jì n’ativité scialdi ampla, n pü atramënter da iade en iade. Insciö à i mituns por ejëmpl albü l’ocajiun da jì a porvè fora le dlai dl arpizé tla palestra aposta sö Corvara, da jì cun le skate y i jadins da rodes jö Al Plan, da tó pert a na bona ćiastagnada, da jì a se fà n bel rait cun la liösa y i.i. En la vëia dla festa de San Florian s’à i ministranć metü a desposiziun por lavè i auti dla jënt de paîsc sön na picia oferta de bona man. Tröc s’à anuzé de chësta poscibilité y s’à lascè mëte a slominé l’auto. Mo sambëgn ći che ti à salpü dër bel a düć canć é stè le iade a Gardaland, olach’al é stè da se devertì nia püch! Val’ de miù ne po mine ti capité ai mituns, che i acompagné tl conesciü parch dai jüć sön le lêch de Garda!

Glira Emanuel à stlüt jö le sorvisc da ministrant.

Dan dales gran festes olach’al é de plü ministranć él gnü metü a jì val’ proes. I mudamënć te n grup de ministranć é dagnora valgamia gragn dantadöt canch’al é tröc mituns nüs. Mo sorvì a mëssa n’ô nia ma dì dlijia y funziuns religioses. Ester ministrant ô 192

Cun ega, jafa y bona orentè se dà i ministranć da fà por mëte a slominé i auti!

SAN ĆIASCIAN

Fà le ministrant é dessigü por i mituns n bel impëgn ia por l’ann deache les funziuns liturgiches n’é nia püces. An po zënzater dì che i mituns da San Ćiascian azeta cun plajëi y bona orentè chësc compit y desmostra inće ligrëza te chësta süa inćiaria. La Musiga An po se tó a dì che inće le 2005 é stè n ann dër positif por la „picia“ musiga da San Ćiascian, che n’é porater gnanca plü tan picera sciöch’al vëgn dit incërch! Al é oramai feter 10 agn che la musiga é indô renasciüda y sc’an ti ćiara n pü al numer di musicontri spo vëigon che chësc va sö da ann en ann. An po dì che la musiga é oramai na bela uniun, dantadöt sc’an pënsa ales dimenjiuns de San Ćiascian! Le grup dla musiga cumpedâ ala fin dl 2005 bëgn 39 comëmbri 30 musicontri (10 musicontres y 20 musicontri) che sona, n dirighënt, cater marcadëntres, trëi portabandira y un n assistënt che dëida fora te val’ ocajiuns. Inće tratan l’ultimo ann él gnü pro la musiga dui musicontri nüs: ara se trata de Clement Heini che sona la trumba y de Da Sacco Sara che sona le tlarinet. Chëst’ ultima ne ti ê nia daldöt nöia ala musiga, deach’ara â bele fat por dui agn alalungia la marcadëntra. Sce la musiga da San Ćiascian n’é nia plü na picia uniun, réstera tres ćiamò na uniun jona. Chësc nia ma deach’al é pormò diesc agn ca da canch’ara é indô gnüda metüda sö do ch’ara ê jüda indalater ti pröms agn nonanta, mo jona inće sc’an ti ćiara al’eté mesana di musicontri. I 31 musicontri cun le dirighënt zënza cumpedè düć i acompagnadus röia

sön n’eté mesana de 24,5 agn. Por ći che reverda l’ativité à la musiga da San Ćiascian albü la inćiaria tl mëteman dl 2005 da organisé na manifestaziun tradizionala y oramai valgamia importanta por les musighes dla Val Badia. Ara se trata dla gara dles musighes, che é gnüda tignida ai 6 de merz sön le pröm tòch dla pista „A“ da Piz Sorega jö. Inće sc’al ê ćiamò do la rata n pü adora y tröc â ćiamò valgamia tröp da laûr cun i ghesć, él impò stè 118 atleć y atletes de döta la valada che á tut pert ala competiziun. La musiga plü asvelta, che à podü en chësc ann se portè a ćiasa le trofê, é stada chëra da La Ila cun Pizzinini Stefan, Valentini Thomas y Castlunger Manfred. Le miù tëmp dl dé é stè metü sö da Thaler Matthias dla musiga de Badia, le miù tëmp dles ëres é stè chël de Kostner Elisa dla musiga da Calfosch-Corvara. L’atlet plö jonn é gnü da Al Plan sö; ara se trata de Ties Ivan, tlassa 1993, chël manco jonn é gnü da Corvara jö y respogn al inom de Granruaz Rudi dl Arlara, tlassa 1927. La musiga cun plü concorënć é stada chëra de Badia cun bëgn 27 atleć y atletes. Do la gara él stè düć che à ciafè na bona marëna tla ütia Piz Sorega. Do chësta manifestaziun é l’ann jü inant te na manira valgamia tradizionala: da d’aisciöda ti él gnü dè plü solenité ales festes de dlijia, sciöche por ejëmpl ala festa de San Florian, patronn di stödafüch, ala festa dla Pröma Santa Comuniun, ala festa dles Antlês y ala festa dl Cör de Gejú. Te döes de chëstes ocajiuns él inće gnü tignì n pice conzert sön plaza do mëssa. Tratan l’isté él gnü tignì de plü conzerć serai por la jënt dl paîsc y i ghesć, metüs a jì adöm ala Assoziaziun Turistica y ti193

SAN ĆIASCIAN

Pice conzert en ocajiun dl Dé dl sport.

gnis tl gran salf dla ćiasa dles uniuns J.B. Rinna a San Ćiascian. Ai 11 de setëmber à la musiga tut sö cun entusiasm l’invit dl Istitut Ladin Micurà de Rü da tó pert ala sfilada dl 6° „Dé dla Ćiantia Ladina“, metü a jì a Urtijëi. Inće sce le tëmp ne la minâ nia bona cun i organisadus dla manifestaziun, éra impo jüda da ti dè, deboriada cun la musiga da Ćiastel, n sofl de musiga ala sfilada cun düć i cors. Vigni tan él bëgn inće dërt se incuntè na sëra pro na mësa y n iade zënza stromënć; porchël é i musicontri jüs ai 23 de setëmber tl Hotel Armentarola a se mangé na bona cëna. En gaujiun dla festa dl sport a San Ćiascian à la musiga de nosc paîsc porvè da abelì le Dé dl sport cun n pice conzert. L’ocajiun ê particolara deach’al gnô benedì le pulmin nü dla Uniun Sport San Ćiascian, le ćiamp da beach volley y n 194

valgügn jüć nüs dla “scolina salterina”. Le tëmp ê di plü bi y la musiga à fat na bela figöra dan da n valgönes autoritês sciöche p.ej. l’assessur Florian Mussner y l’ombolt dl Comun de Badia Ugo Dorigo. Ai 7 d’otober à la musiga tut ite la radunanza di Porsche al Hotel Armentarola a San Ćiascian. Chësc iade ê le tëmp bëgn n pü manco bun, mo impò éra jüda da lascè aldì val’ bela melodia. N gran suzès à albü la sëra organisada en domënia, ai 13 de novëmber tl gran salf dla ćiasa dles uniuns J.B. Rinna, dal titul daldöt particolar „Sëra M&M’s“: Müjiga y Matades por pici y gragn en compagnia dla musiga da San Ćiascian. Te chësta ocajiun s’à i comëmbri dla musiga n iade ponsè da fà n pü val’ d’ater co ma n conzert tradizional. Dlungia de bi tòć sonà, sciöche por ejëmpl „Montanas

SAN ĆIASCIAN

de Fuego“, „Vivat Carinthia“, „Freude zur Musik“ y i.i., él inće gnü portè dant dui de te’ pici teatri, cuntè val’ storia da rì y al ti é gnü surandè le diplom y la onoranza d’arjënt dl „VSM“ a Christian

Christian Pescollderungg à podü pié do na onoranza por i 10 agn da presidënt.

Pescollderungg, che é stè por diesc agn a će dla musiga y à fat dër tröp por mëte sö, tignì adöm y fà crësce le grup. L’ann é gnü stlüt jö cun le guldanom dla musiga ai 16 de dezëmber y dedô él gnü tignì la reuniun generala. Te chësta ocajiun él inće gnü lité le consëi nü por i proscimi trëi agn che vëgn. Tl consëi él sis comëmbri y le dirighënt che é comëmber de dërt. Les porsones che é rovades te consëi é: Rudiferia Mirko, Pescollderungg Richard, Pescollderungg Helmut, Granruaz Ivan, Crazzolara Valentina y Obojes Christian. Da pert de döta la comunité da San Ćiascian ti val n giulan de cör ala musiga por so gran impëgn y süa bona orentè. I s’augurun ch’ara pois crësce inant y che sü comëmbri ne perdes mai la ligrëza por so stromënt.

Le Cor de dlijia Le Cor de dlijia à inće tratan l’ann 2005 abelì les festes de dlijia cun le ćiantè a plü usc. Mo inće les domënies s’abina i ćiantarins y les ćiantarines sön dessura y va danfora cun le ćiantè popolar ti insignan insciö ite ćianties nöies ala comunitè. Bëgn 81 iadi s’à le cor abiné ia por l’ann por proes, santes mësses y funziuns liturgiches. Cater invić da jì fora de paîsc a ćiantè n’à le cor nia podü tó sö. Tl mëteman dl ann 2005 à le cor pordü le salf dles proes y insciö àl albü debojëgn dl salf dla musiga, dla ćiasa dla cultura o dla dlijia por tignì les proes. Tla reuniun generala ai 20 de jenà él gnü lité le consëi nü. Le presidënt da denant, Vijo Pescollderungg, à orü dè sö süa inćiaria. De döt ći ch’al à fat cun gran dediziun y cosciënza tratan i 13 agn da presidënt ti dij le cor y döta la comunité de paîsc cun reconescënza n giulan sintì y ti aoda ćiamò tröpa ligrëza da ćiantè inant tl cor. Tratan la festa de S. Zezilia àl inće ciafè na onoranza. Sciöche presidënt nü él spo gnü lité Raffaele Declara y sciöche vizepresidënta Giustina Dapunt. Por ćiarè di cunć él gnü lité Isabell Frenademez. Pro le consëi fej inće pert i dirighenć Ulrich y Erna Willeit y i dui orghelisć Corrado y Ivan Granruaz. Le consëi y dantadöt le presidënt s’à spo atira fistidié dl salf dles proes nü. Da d’altonn à 12 ćiantarines y ćiantarins tut pert a n curs por la formaziun dla usc cun Ruth Rungger. Ai 20 de novëmber à le cor fat n conzert en onur de S. Zezilia adöm cun la scora de musiga y le bal popolar. Te chësta ocajiun à le cor podü ćiantè bele la secunda ćiantia 195

SAN ĆIASCIAN

fata da so ćiantarin Albin Frenademez. Gran pert dl cor é jü ai 8 de dezëmber a Bornech a n conzert con “Gospels”. Ai 31 de dezëmber 2005 cumpedâ le cor 29 comëmbri. Sambëgn é düć chi che à bona orentè y na bona usc perià da jì pro le cor. Le cor tol l’ocajiun por rengrazié les istituziuns y les porsones singules che l’à sostegnì cun val’ oferta de scioldi che le cor adora por cumprè notes, paié cursc y por stè inće val’ iade n pü en cumpagnia pro na pizza o fajon na jita.

Conzert en onur de S. Zezilia.

Uniun di stödafüch I stödafüch da San Ćiascian cumpëda dötaurela 44 comëmbri atifs y 2 comëmbri sostegnidus; da chësc ann fej pert dla uniun inće Moling Armin y Agreiter Ivan. An po se tó a dì che le 2005 é stè n bun ann: nosc paîsc é gnü sconè da de gran desgrazies, dal ri tëmp y dal medefüch. Chësc n’ô sambëgn nia dì che i stödafüch é stà döt l’ann cun les mans te gofa. Al contrar, ai s’à incuntè indöt por bëgn 54 iadi, de chisc 15 iadi por intervënć de vigni sort, 16 iadi por proes, 8 iadi en ocajiun de festes de dlijia cun prozesciuns o sopoltüres, 7 iadi por sor196

visc desvalis y 8 iadi por sentades dl comitê o di comandanć. L’ann d’ativité 2005 di stödafüch da San Ćiascian à metü man sciöche bele tradiziun en la nöt de San Salvester cun le sorvisc de prevenziun, portè inant da Pire Agreiter y Christian Obojes. Ai 22 d’aurì él stlutè fora n medefüch a La Ila dlungia le Durni’s Pub, sot ala ćiasa de Rossini Lodovico. Adöm ai stödafüch da La Ila él stè poscibl da destodé le medefüch y da sconè insciö la ćiasa d’abitaziun. La baraca dal cartun cun laìte le container dal öre é indere vardüda jö deplëgn. Incër les 7 da sëra di 28 de lugio é i stödafüch gnüs cherdà por n’ëra jüda a perde tla zona dl Camping Sas Dlacia. Do la prüma cherdada él rové adöm sön le post set porsones. Belatira él gnü odü ite la dificolté da ciafè sö l’ëra cun problems psicologics ma de set te n raiun tan gran y cun degünes indicaziuns sön la direziun poscibla da chirì. Püch dedô él rové adalerch le pröm auto dl Socurs Alpin, n ćian da socurs y i Carabinieri. Al él gnü chirì te vigni direziun zënza resultać. Insciö él gnü cherdè adalerch sonan la sirena 23 stödafüch y diesc porsones dl Socurs Alpin y le Grup de Socurs cun ćians da Bornech. N’ora plü tert gnô spo l’ëra ciafada te paîsc bela pazifica sön na naina de na ćiasa privata. Chësc fat é jü fora bun y a valgügn podaràl inće ti sciampè da rì, mo indô n iade él stè poscibl odëi la gran colauraziun danter i grups de proteziun zivila te situaziuns de prigo. Ai 17 de setëmber é i stödafüch gnüs cherdà sön Pralongià por condüje a bun post n grup de sciori tudësc bindebò ite por i agn. La plöia, le frëit y le ćiarü dër

SAN ĆIASCIAN

tóch à sforzè i sciori a cherdè aiüt. Laprò él inće gnü cherdè la Crusc Blanćia y le Socurs Alpin, ajache öna na sciora se â fat mè. Fora che por chisc intervënc é i stödafüch gnüs cherdà plü iadi por d’atri pici intervënć tecnics, sciöche daurì portes, pumpè fora ćianôs, despifé y cuncè condütes dal’ega, por n pice medefüch sot al Hotel Rosa Alpina, por n inzidënt sön le Ju de Valparola y por chirì na porsona jüda a perde sön i pra de Störes. Al dedaincö vëgn i stödafüch cherdà a daidé te de plü ocajiuns olach’ara se trata dla segurëza publica. Insciö por ejëmpl vëgni cherdà a daidé mëte jö i auti pro manifestaziuns desvalies o a fà so sorvisc canch’al vëgn tut sö films o retlam por la televijiun. En chësc ann à i

stödafüch albü l’ocajiun da podëi daidé para pro n film dla Pröma Gran Vera tut sö sön le Ju de Valparola, a chël ch’al à inće tut pert de plü personaji ladins. Inće pro n retlam dl Porsche Quattro nü é i stödafüch gnüs cherdà a dè so sostëgn. A chësta manira ài podü n pü imparè a conësce le monn di films y dla televijiun en general. Sciöche vigni ann él gnü tignì sides da d’aisciöda che da d’altonn proes desvalies; set é stades les proes internes, döes proes cun i stödafüch de Badia n iade jö en Badia y n iade a San Ćiascian, na proa de döta l’Alta Badia a Corvara, na proa de socurs sön l’implant Boè deboriada cun i stödafüch dl’Alta Badia, le Socurs y l’Aiüt Alpin, na proa cun les radiotrasmitëntes y cater proes cun les

Do la proa d’evacuaziun po i scolars porvè fora i injins di stödafüch!

197

SAN ĆIASCIAN

mascheres de respiraziun. Ai pröms de mà à i stödafüch podü festejé so patronn San Florian. En chësta ocajiun él inće gnü benedì l’auto nü, na jeep Mitsubishi L200. Al jô debojëgn da cumprè chësc auto, do che dui auti â messü gnì cumedà sö.

res de respiraziun, Rudiferia Alex y Mirko al curs pur intervënć tecnics. Le curs de basa por medefüch é en chësc ann gnü portè a fin da Moling Armin, Frena Günther y Ligato Domenico. Por düć i sorvisc che i stödafüch pita y pitarà inant inće tl dagnì al paîsc y por la segurëza ch’ai ti garantësc ala popolaziun tratan döt l’ann ti é düć dër reconescënć. Uniun dles ëres

L’auto di stödafüch nü.

Ai 3 de lugio en gaujiun dla tradizionala Maratona dles Dolomites à i stödafüch indô dè süa desponibilité da daidé sön les incrujades. En ocajiun dla 3. Radunanza Internazionala de Mesi Militars Storics él gnü tignì ai 10 de setëmber na cëna tl rifugio Piz Sorega. I partezipanć a chësta manifestaziun é gnüs menà sö cun l’implant portamunt dl Piz Sorega. Por le sorvisc da parchè y por ćiarè sura i auti él stè n grup de stödafüch che s’à cruzié. Ai 25 d’otober é n valgügn rapresentanć di stödafüch jüs te scora a mëte a jì na proa d’evacuaziun. Al é de gran importanza che bele i mituns y les mitans impares co s’astilé te de te’ situaziuns. Por ći che reverda la partezipaziun ai cursc tla Scora Provinziala di Stödafüch a Vilpian, pon dì che l’interès é inće tl 2005 stè bindebò alt. Alton Daniel y Vittur Stefan à tut pert al curs dles masche198

Pro l’ativité dla uniun dles ëres alda sambëgn inće la formaziun culturala. Sön le program da chëst ann él stè dui cursc de computer por prinzipianć, un da d’aisciöda y l’ater da d’altonn. Le curs é gnü tignì da Hubert Pescollderungg y deache les iscriziuns é stades bindebò altes, àn messü partì sö les partezipantes te dui cursc, sides da d’aisciöda sciöche inće da d’altonn. La sartorëssa Anita Vittur che à bele tignì l’ann passè n curs da fà la troht, à inće insigné a da fà le iancherle che alda laprò. De jügn él gnü metü a jì na picia escursciun por conësce les erbes da medejina te nosc ambiënt y por imparè da les adoré indortöra. Le dé d’istruziun é gnü tignì dala referënta Annamaria Zingerle Chizzali. Da d’altonn à Franca Zuin mostrè a n bel grup de ëi y de ëres sciöche an bala sön le ritm dla musiga latin-americana y tl mëis d’otober à Othmar Aspmair baié sura les virtus dl’aloe vera. Le Dé dla vita é gnü tignì la domënia, ai 24 d’aurì. Le tema de chësc ann é gnü tut dal salm 63,9 “I me tachi a té y tö me tëgnes cun tüa man sterscia”. A

SAN ĆIASCIAN

chësta picia festa él gnü invié, adöm ai familiars y amisc dles families, 9 mituns y 3 mitans.

atri pêrs dla comunité, él gnü invié adarlerch por n referat, che é gnü tignì ai 6 d’otober, siur Tone Fiung. Chisc é stà i iubilars che à podü festejé so aniversar de matrimone: 10 agn Mangutsch Michl y Campei Brigitte Agreiter Salvester y Berger Elisabeth Campei Ernst y Granruaz Renate Vanzi Manfred y Crazzolara Edith Erlacher Karl y Pizzinini Marlene Mangutsch Robert y Tolpeit Helga Crazzolara Luca y Rubatscher Marina 15 agn Canins Pio y Oberlechner Margareth Rudiferia Raimund y Moling Margareth Irsara Carlo y Castlunger Monica Ploner Sivilo y Miribung Pia Canins Oswald y Hennings Yvonne

Dé dla vita.

Por le fat che la segra dl paîsc toma gonot ite en les Antlês o en la festa dl Cör de Gejù ne tëgn la comunité da S. Ćiascian nia vigni ann süa segra. Mo en chësc ann, ai 12 de jügn, éra indô n iade garatada. Por la ocajiun, à la uniun invié ia ite a Sas Dlacia, deboriada cun la uniun di ëi, le consëi de cöra, i jogn y la schira jonila, na griliada y aurela cörta por la comunité. La festa à metü man dales 11.00 cun na S. Mëssa zelebrada da siur Heinrich y abelida, por la pert musicala, dai jogn. La festa é garatada bun, inće sce - söl domisdé ia - à la plöia fat sciampè la jënt a ćiasa. La festa por i 29 pêrs che podô festejè so aniversar de matrimone, dai 10 ai 50 agn de vita deboriada, é gnüda tignida la domënia ai 2 d’otober. Le tema ê “I sëis amà da Dî. Vistisse cun sentimënć de buntè”. Por i iubilars y inće por düć i

20 agn Tasser Zeno y Jegle Erna Sorarù Iaco y Burchia Clara 25 agn Schuster Sepl y Crazzolara Renate Vittur Hermann y Schuster Berta Robatscher Norbert y Crazzolara Herta 30 agn Canins Iaco y Glira Emma Canins Paul y Thaler Zilia 35 agn Pezzedi Stachio y Costabiei Anna Granruaz Edi y Pedevilla Maria Pescollderungg Giovani y Hofer Maridl 40 agn Trebo Giovani y Declara Clara Pitscheider Nando y Dapoz Teresa Crazzolara Vijo y Canins Fefa 45 agn Campidelli Mariangel y Saning Tarejia 50 agn Ploner Paul y Corisell Maria

199

SAN ĆIASCIAN

Por la festa de S. Klaus von der Flüe ai 25 de setëmber, avisa de domënia, à les uniuns dles ëres y di ëi invié la comunité a fà le tru de Tema dl aniversar de meditaziun matrimone. de Bruder Klaus y Dorothea y ala zelebraziun dla S. Mëssa dan capela de Sas Dlacia dales 10.00. Do la funziun é la festa jüda inant sön le ćiamp dl sport, deache en chësc dé êl inće le Dé dl sport. La S.Mëssa de rengraziamënt por la racolta é gnüda tignida sot al tema “Reconescënza y ligrëza por l’opera de Dî”. Le rorate por les ëres é chëst’ann stè ai 12 de dezëmber. La sëra é gnüda stlüta jö en compagnia, pro na buna pizza. Uniun dl Sport Rich de promoziuns, evënć y manifestaziuns é stè le program d’ativitè 2005 dla U.S. amatoriala San Ćiascian. Propi deache le 2005 é gnü detlarè dal’ONU l’Ann internazional dl sport y dl’educaziun tres le sport à la Uniun Sport orü sensibilisé la popolaziun sön l’importanza dl’ativité sportiva, dl fà movimënt, dl pité ocajiuns de incuntada por gragn y por pici te n spirit sportif. Le lingaz universal dl sport fej jì adöm les porsones, ti insëgna le spirit de scuadra y la toleranza. Porchël se tràtera de fà crësce te vignun la cosciënza sportiva y la 200

conescënza di valurs dl sport. De chësc vers à la Uniun dl sport dessigü fat n bel vare inant; al basta dì che le program tignì tratan l’ann à odü la partezipaziun de passa 500 porsones che à tut pert a cursc, competiziuns y manifestaziuns desvalies. Al é gnü tignì cursc da nodè por mituns y mitans dla scora elementara, n curs de ginastica por ëres, cursc de ginastica mix, cursc de aerobica mix, cursc de palê por omi, cursc de nordic walking, ginastica da d’isté por mituns y mitans dla scolina y dla scora elementara, n tornê de ping pong, na gara de roda da munt y de saltè sön munt y le Dé dl sport 2005. I cursc metüs a jì é stà dër aprijà dai partezipanć. Ai 3 d’aurì él gnü invié ia la tradizionala gara dl paîsc. Por manćianza de nëi n’à la gara dles liöses nia podü gnì tignida y insciö él ma gnü a s’al dè la gara de schi. Ala manifestaziun s’àl scrit ite indöt 150 porsones, mo nia dötes n’à tut pert ala gara de schi jö por Ćiampai. Le miù tëmp pro i ëi é gnü arjunt da Gustav Rudiferia y pro les ëres ti l’à Daniela Dalpiano sticada a dötes. Le trofê de familia é jü ala familia de Sergio Dalpiano. Da sëra s’à i partezipanć ala gara y sües families abiné pro na bela spaghettata tl Hotel Störes. Chilò él inće stè la premiaziun y tröc presënć à podü pié do de bi pesć pro la roda dla fortüna. Da recordè é sambëgn inće d’atri impëgns dla Uniun Sport a bëgn dla comunitè da San Ćiascian. Insciö se crüzia la Uniun dl Sport dla gestiun dla pista dla liösa. Ara se trata de arjigné ca passa 3,5 chilometri de pista: al é da mëte sö proteziuns tles otes, da se cruzié dles tofles de segnalaziun, da jì cun volontars a trà ite nëi y a fà d’atri laûrs desvalis. An po

SAN ĆIASCIAN

se tó a dì che la pista dla liösa é stada n gran suzès: passa 30.000 porsones à anuzé l’ocajiun da se fà n bel rait cun la liösa. Nia ma families y mituns y mitans da San Ćiascian, mo inće da d’atri paîsc dla valada, y dantadöt i ghesć s’à godü dassënn da raité jö cun la liösa. Sön l’aisciöda à spo indô la “scolina salterina” vijité dötes les scolines dla Val Badia y de Gherdëna por la gran ligrëza di mëndri che se à devertì cotan cun i bi jüć dla scolina. Da d’aisciöda él stè debojëgn de fà laûrs de ressanamënt pro la condüta dal’ega por i ćiamps dl sport. Te chësta ocajiun él inće gnü realisé n ćiamp da beach-volley nü: chësc ti à dè n bel da fà ala Uniun Sport y i cosć é sambëgn inće stà majeri de chi preventivà. La ligrëza di apascionà dl beach-volley é stada dër grana y porchël pon propi dì che chësta realisaziun à paié la mëia. En gaujiun de chisc laûrs él inće gnü fat gran pert dla si nöia incër le ćiamp ia y ingrandì le frabricat polifunzional. N ćiamp da tennis é gnü trasformè te ćiamp da jüć por i mituns y les mitans dla “scolina salterina”. N bel giulan ti va chilò ai volontars che da sëra s’à tut dlaurela de fà val’ laûr en economia por la uniun. Dër n gran laûr à inće dè i laûrs pro la pista dla liösa; al é gnü ingiarè ite döt le tru nü fat por la pista dla liösa, fat i canai dal’ega, stlüt ia la cava d’estraziun dla giara y somenè ite les rampes. Cun le mëteman dl mëis de lugio àl spo indô metü man l’ativitè de gestiun dla zona sportiva. Chilò él rovè adalerch dantadöt umes cun sü mituns y sües mitans, mo inće jogn y manco jogn à podü passè de beles ores alaleria te na bela zona dl sport, tres arjignada ca in-

dortöra. Gran suzès à inće indô albü la cuarta edizun dl trofê Auto Alta Badia metü a jì ai 18 de setëmber 2005 te condiziuns oramai “da d’invern”: ćina tl raiun dl travert a 1900 metri d’altëza êl gnü jö de nöt 20 zentimetri de nëi frësca. Insciö à inće le travert messü gnì spostè pro la ütia Saraghes a 1830 metri de altëza. Le percurs ê insciö n percurs ascortè de 3 chilometri. I sportifs rovà adalerch à trat fora so dër spirit sportif y ne s’à nia lascè sprigoré dala pröma nëi tomada, mo se à devertì sön le percurs sides tla disciplina dla roda da munt che tl saltè sön munt. Le Dé dl sport 2005 - rové a süa XIIejima ediziun y tignì ai 25 de setëmber 2005 - à fat registré na gran partezipaziun de jënt nia ma da San Ćiascian mo inće dai atri paîsc dla valada. Chësta é na bela festa dantadöt por i plü pici che se à dassënn devertì da fà i jüć d’abilité y sportifs metüs sö por l’ocajiun. Sön le misdé él spo gnü fat la partida a palê danter i omi y i jogn. Do les trates di önesc metri à impò ćiamò n iade i jogn albü la miù sön i omi. Sön le pröm domisdé él spo inće gnü tignì n bel conzert dala musiga de nosc paîsc. Sön invit dla uniun él rové adalerch domisdé ia de plü autoritês y siur curat por la benedisciun y l’inaudaziun dl ćiamp da beach-volley nü, dl ćiamp nü di jüć dla “scolina salterina” y dl pulmin nü dla uniun. La manifestaziun é spo jüda inant cun aurela cörta, cun la premiaziun y l’estraziun di numeri fortunà pro la roda dla fortüna. Insciö s’àl inće stlüt jö chësc bel dé olach’al é gnü pité la poscibilité da rové adöm y stè en compagnia fajon val’ ativité sportiva. An po dì che le sport é na gran scora 201

SAN ĆIASCIAN

Ći bel! I ùn arjunt le travert.

...y jora i ne sa ma no olâ!

N gröm de palons de vigni corù s’alza tl’aria...

202

de vita: por mirit dl sport imparon da se integrè tla sozieté, da se conësce, da se mosoré l’un cun l’ater tl respet de certes regoles, da azetè les sconfites y i.i. Implü fej pö le sport tan bun al’anima y al corp; al s’insëgna da afrontè situaziuns de stres y s’acompagnëia positivamënter tres döta la vita. N gran rengraziamënt ti va a dötes les porsones che s’à dè da fà por realisé

SAN ĆIASCIAN

Les autoritês dan le pulmin nü dla uniun.

l’ativité dla uniun sciöche ai volontars y sambëgn a döta la jënt che à tut pert ales manifestaziuns y ai cursc metüs a jì tratan l’ann. Chësc é zënzater dër n bun sëgn che renforza la uniun te süa ativité y ti dà impulsc nüs y motivaziun inće por le dagnì. N giulan particolar ti va implü inće ales aministraziuns y ai sponsors privać che à daidé finanzié l’ativité dla Uniun Sport. Uniun di iagri Tl paîsc da San Ćiascian compëda la Uniun di iagri 22 ćiaciadus de vigni eté. Inće sc’al pê n pü paradossal pon dì che i iagri à n contat dër strënt y intim cun la natöra incër nos ia: ara ne se trata nia ma da jì a ćiacè y da porté a ćiasa n bel ejemplar de cerf o de n ater tier, mo iadedô s’ascógnel sambëgn n laûr o damì

na gran pasciun por la fauna y inće por la flora de nüsc raiuns. N iagher mëss avëi tröp dlaurela y na gran paziënza da osservè y da apaissé i tiers; al é le iagher chël che s’intënn por pröm sc’al é valch che ne va nia cis tla natöra de n tier o l’ater. Insciö s’organisëia vigni ann i iagri y i verdaćiacia por portè fora tratan l’invern fëgn ai rehli pro les scalieres; de chëstes n’él indöt incër 20 tl revier de Badia. Dal 2005 inant pol ma plü gnì ojorè fëgn y nia ojoradöra conzentrada. Tratan le 2005 él indô gnü abiné caji de ćiamurc dala rogna; chësta maratia fej vigni ann cotan de vitimes te nosc revier, y plücoater tl raiun da San Ćiascian: tla zona de Lagació, Salares, Capana Alpina, Munt dl Maier, Picedel y inće sön la Fradora él gnü copè dai iagri ćiamurc dala rogna. Ai 12 de novëmber 2005 él gnü copè le pröm ćiamurc dala rogna 203

SAN ĆIASCIAN

Da man ciampa: Christian Valentini, Hermann Irsara, Ivan Pedratscher, Franz Pezzedi, Martin Nagler y Hubert Fistill.

tl raiun de Gardenacia; tl parch natural de Pöz n’él stè ciafè ćina śëgn degügn caji de chësta burta maratia che se taca. N iade ch’ara mët man te un n post él da s’aspetè ch’ara desdrüjes gran pert di ćiamurc. Nia ma te nosc revier mo en general sura döta la provinzia s’àl manifestè ti ultimi agn n’atra tendënza: i rehli vëgn tres de manco. Valgügn mina che chësc vëgnes a s’al dè deach’al vëgn sö massa cerfs. Chisc ne ti lascia nia la lerch y la pêsc ai rehli. I cerfs indere aumënta ann por ann, inće sc’al nen vëgn copè vigni ann deplü. Danter vaćes, manc y vidì de cerf n’él gnü copè indöt 19 te nosc revier tratan le 2005; de chisc, önesc indöt tl raiun da San Ćiascian. Al po ester ch’ai se tëgnes sö deplü te chësc raiun inće por le fat ch’al é sön le confin de 204

Fodom y Cortina olach’al n’é dër tröc. Te nosta provinzia vëgn la ćiacia daurida cun n decret dla Provinzia al 1. de mà: chësta dess ma ester na ćiacia de seleziun por ći che va debojëgn da tó fora. Te chësta ocajiun à i iagri metü a jì na picia festa sön Lagació olach’al é gnü trat ala scëiba. Le surastant nü dl revier de Badia Hubert Fistill ti à en gaujiun de chësta indunada surandè a dui iagri da San Ćiascian n pest de reconescënza por i tröc agn d’ativité tl revier: a Franz Pezzedi, che é stè por 23 agn alalungia surastant dl revier y a Hermann Irsara che é bele 45 agn verdaćiacia. A trami dui él da ti aodè tröpa ligrëza y pasciun inće por le dagnì. Al 1. d’agost se deura spo la ćiacia inće por i bëć de rehl, por i ćiamurc y i cerfs da corgn y al 1. de setëmber por

SAN ĆIASCIAN

döt ći ch’an po stlopetè. Da d’altonn vëgnel vigni ann metü a jì na ćiacia comunitara: en chësc ann s’à i iagri abiné de bon’ora sö Artferia. Te chësta ocajiun n’él nia saurì da abiné valch ... en chësc ann él gnü abiné dui loi. Dedô s’à i iagri abiné sö Tamores pro na bona griliada. Plücoater é chësta n’ocajiun por stè n pü adöm. La ćiacia se stlüj spo amez dezëmber. Da recordè cun incherscimun él inće che dl 2005 à le revier de Badia pordü dui comëmbri a gauja de na maratia: Ploner Alfredo dl Conturines y Costa Gottfried da Lungiarü. Che le Signur ti dais la pêsc eterna! La monia Paola y süa misciun tl Zambia Ai 5 d’otober à la monia Paola d’Armuntarora indô podü gnì por presciapüch dui mëisc a ćiasa a San Ćiascian. Insciö ài tut l’ocajiun por jì a me la cuntè n püch cun ëra. Monia Paola, oramai sëise bele 24 agn alalungia demez da San Ćiascian; ne s’incrëscel pa nia n pü do Osc paîsc y Osta jënt? Mah, i ne podess nia dì ch’al m’m’incrësc. Le tëmp passa tan debota che i n’à nia dlaurela da me lascè incrësce. Mo i mëssi dì che i sun dër contënta y brauia de mi paîsc nadè, dantadöt dles beles munts che s’arvërj sö sura San Ćiascian. Chëres resta dagnora anfat y me dà vigni iade le bëgnodü canch’i vëgni indô a ćiasa.

Cun ći jënt se dëise pa jö tl’Africa? ’ ’Africa? Tl pröm tëmp che i sun rovada tl’Africa ài laurè cun profungs tl Malawi, cun porsones che sciampâ dala vera tl Mozambico. Tl 1992 él spo gnü fat pêsc y i mëssi dì ch’al é stè bel da odëi sciöche la jënt jô indô zoruch te süa tera. Por set agn alalungia ài spo laurè a Lusaka tl Zambia cun i amarà de aids y ultimamënter me ài dè jö cun mitans orfanes te na scora che i ùn metü sö a Lusaka. Ći cité é pa pordërt Lusaka? Dal 24 d’otober 1964 é Lusaka la capitala dl Zambia. Ara cumpëda al dedaincö presciapüch 1.267.000 abitanć. Sc’an pënsa che dan da manco co cënt agn ê Lusaka ma n pice paîsc cun val’ paurs spo pon veramënter se tó a dì ch’ara é na cité chersciüda massa debota. La cité é tl süd dl Zambia sön na planöra a 1400 metri sura le livel dl mer. Le 20% dla popolaziun de Lusaka é rica; al é jënt che à studié tla Gran Bretagna, tla Ruscia o inće a Cuba y che à investì scioldi frabican ćiases zënza canai por les eghes pazes a chëres ch’al ti vëgn dit „compound“. Al n’esist nia n plann regoladù y porchël sc’an va datrai a ciafè zacai él inće rî da se ciafè sö le post. Tröc va te cité por jì a scora. Ćina tl ann 1992 é le Zambia stè n stat sozialist: al ê le govern che ponsâ ala jënt y les scores ê debann. Al ê la meseria, mo la jënt â scioldi, inće sc’al ne ê feter nia da cumprè y i afars ê proibis. Spo é le Zambia deventè na Republica presidenziala; al é le su stat dl’Africa che à mudé govern zënza fà vera. Te n 205

SAN ĆIASCIAN

ann él stè n grandiscimo mudamënt; al é gnü fat tröp retlam ti paîsc foradecà por invié la jënt rica a fà investimënć. Insciö él gnü fat sö supermarćià dai südafricans y daurì multinazionales. Les botëghes é plënes de de vigni sort de patüc mo la jënt n’à nia scioldi da cumprè. Ne gaujëia pa chësc fat nia malcontentëza? Scê, chësc gaujëia na sort de malcontentëza da pert dla jënt. Certa jënt n’é nia bona da azetè chësta cossa y porchël devënti saurì lotri, inće lotri armà ajache na erma costa avisa tan che n sach de farina. D’atri é bogn da ti fà patì dî alalungia la fan ala familia por se parè n caprize. Sce la jënt di paîsc rics à daurì de vigni sort de multinazionales y fabrics ne ài pa nia portè laûr tl Zambia y an oress dì inće n pü plü scioldi? Puh no no! Chësta é pö la gran iniustizia! I feji n ejëmpl: al é gnü fat sö n te’ gran garage dla Mitsubishi che vënn y cuncia auti dal Iapan. I lauranć che laora ilò ne po nia ester scrić ite te n sindacat. Ai mëss scutè bi chić y laurè zënza perdi atira le laûr. Ai davagna dër püch, por ejëmpl n mecanich de 24 agn, imparè fora, mëss laurè trëi agn por davagné ći che n lavatais davagna chilò da nos te n mëis. Implü n’à i lauranć degüna sort de assiguraziun; sc’ai se fej mè spo ti paia le patrun ma ćina a 60 euro, le rest mëss le laurant instës se paié. A n te’ jonn ch’i conësci ti él rové aje te n edl tratan ch’al cunciâ n auto. Al à manacè da perde l’edl y à messü stè n’edema alalungia te 206

ospedal, olach’al é da paié döt. Por plü co n ann àl spo dedô messü laurè por se paié jö chësc debit. Co podésses pa descrì la jënt de Lusaka? Al é jënt dër ospitala: sce n parënt à na ćiasa te cité spo él sforzè da tó sö la jënt de süa familia sc’ai röia adalerch, inće por mëisc alalungia. Al ne po nia i sciuré fora de ćiasa do da n pez. Al é jënt dala bona löna che tol la vita sciöch’ara vëgn. Le zambian é n popul pazifich y dër paziënt. Co y de ći vir pa la jënt? La jënt vir dé por dé. La maiù pert dla jënt vir de ći che la natöra ti dà. Por mirit dl tlima ćialt crëscel inće valgamia bun. Ai vir dl jì a chirì laûr te cité, dl cumprè y dl vëne; val’marćiadënt cumpra cutres, guant, massaries y va incërch a les vëne. La jënt cumpra feter döt le guant y i ćialzà de secunda man; al vëgn döt metü a gröm y la jënt po se chirì fora ći ch’ara ô por püć scioldi. Le ćiarè fora é dër important por la jënt da laìa. Da gostè, da marëna y da cëna vëgnel mangé polënta blanćia cun ordöra laprò. Döt ći che vëgn mangé vëgn cöt. La ćiasa n’à nia tan d’importanza por la jënt; ai l’adora pö ma da dormì; döt l’ater vëgn fat alaleria. Eletrizité n’él feter inió y olach’al é tómera sovënz fora. L’esperiënza ti fej capì ala jënt da laìa ch’al ne convëgn nia da laurè; sce un à n pü de scioldi él düć che ti é ados y chësc porta sambëgn a n ralentamënt dl svilup. Na porsona ch’i conësci â fat

SAN ĆIASCIAN

La monia Paola cun volontares che dëida partì fora farina y soia ala jënt amarada de aids.

na bona racoiüda y ê stè bun da se trà ite n bel scioldo. Deach’al â le tët de ćiasa che stravâ s’àl finalmënter podü vaghè plates de tët. Püch do ch’al s’â curì le tët él rové adalerch le capo dl paîsc y ti à comanè da tó jö bel atira les plates y da les mëte do ćiasa. Al ne vëgn nia lascè pro che na porsona dl paîsc à valch che n ater n’à nia, deache de chësc vers él düć che mëss ester anfat. Chësc é n cërtl dl malan da chël che ma le cristianejim é en pert bun da i delibré. Ćiodì pa le cristianejim? Ćiod Le problem prinzipal de chësta jënt é ch’ara é dër superstiziosa y se tëm dër da de „ries odlades“ (malocchio). Sce por ejëmpl chël paur che s’à cumprè les plates de tët ne ti ess nia stimé al capo dl paîsc, spo foss chësc belati-

ra jü dal striun por ti fà auguré dl mal. Y da chësc se tëm la jënt dër dassënn. Le cristianejim à de chësc vers na gran importanza deach’al delibrëia la jënt, al fej deventè les porsones lëdies da chësta tëma. Co é pa pordërt la posiziun dl’ëra? L’ëra é sciöche te tröc stać dl monn sotmetüda al ël te familia. Canche te na familia mörel l’om spo vëgnel adalerch i parënć de d’ël y se tol düt ći ch’ai abina y lascia la vëdua cun i mituns zënza nia. Por chësc problem él śëgn le govern tl laûr de mëte sö na lege por fà a na manira che chësc ne sozedes nia. Te na familia vëgnel daimpröma dagnora ćiarè de lascè jì a scora i mituns. Porchël sozédel sovënz che le mitans é analfabetes. Te familia y tla comunité n’à l’ëra nia da 207

SAN ĆIASCIAN

dì deache ilò comana l’ël. Mo bel plan mëtel man da se möie valch inće chilò ajache l’ëra n’ô nia ma ester emanzipada por ći che reverda le laûr (al é por ejëmpl n gröm d’ëres poliziotes, d’ëres soldà y i.i.), mo avëi inće valch da dì te familia. Él na scora d’oblianza? Scê, ofizialmënter él bëgn na scora d’oblianza tl Zambia, mo tla realtè n’él indînenia düć che à la poscibilité da jì a scora. Chësc ô dì che chi che à le möt po jì a scora i atri no. Tröpes families ne po nia se pormët da lascè jì a scora düć sü mituns ajach’ai mëss se cumprè i libri, la uniforma, che é d’oblianza laìa, y paié les cutes. Implü ne n’à les scores governatives nia lerch por düć. Insciö vëgnel metü sö scores privates da porsones che à studié. Chëstes costa sambëgn cotan de plü. I maestri davagna dër püch. Implü él mort l’ann passè tl Zambia passa 3.000 maestri y maestres por la maratia dl’aids; inće sc’ai ne ê nia plü bogn da insigné jôi impò a scora, ma por i scioldi. Mo chisc n’â nia plü les forzes por ti insigné valch ai scolars y ales scolares. Os ëis pö laurè diretamënter cun les porsones püres de aids. Ći faziun à pa chësta maratia sön la sozieté? Bele da canche n möt nasc se mët en moto n sistem da chël ch’al é ri da s’un gnì fora. Dan da n pêr d’agn gnôl dit che les umes cun aids podô ti dè da mangé so lat a sü popi. Mo spo éson gnüs sura ch’ara n’é nia insciö. Porchël à i mituns che nasc da umes che à aids 208

debojëgn de lat en polver y chësc costa dër tröp. Les medejines che le govern ti mët a desposiziun ala jënt amarada fej ma faziun sc’i amarà se tëgn a na dieta regolara. Mo chê à pa le möt da fà chël..? Por chësta rajun él dër tröpa jënt che mör da chësta maratia. L’eté media dla porsona tl Zambia é de 34 agn. N’ëis pa Os nia daidé mëte sö na scora por mitans orfanes? Scê, propi insciö. Nosta scora tla periferia de Lusaka tol sö mitans orfanes. Amesa le 2004 unse metü man cun le laûr d’organisaziun y spo unse scomencè cun l’insegnamënt de jenà dl 2005. Indöt unse 40 mitans danter 14 y 18 agn. Ares ne sa da fà nia deach’ares n’é mai jüdes a scora o ares é jüdes a scora dan da tröc agn y ne se recorda plü nia. Ares n’é nia bones da stè sentades y sambëgn gnanca da imparè. Döt chësc por via de traumesc ch’ares à messü soportè te na eté ćiamò trö massa jona, zënza ester arjignades no fisicamënter y gnanca psicologicamënter. Tröpes de chëstes vir cun na mëda o n berba o cun la lâ. Chësc ann é stè n ann de scora sperimental ... . Sun pa bëgn pià ia cun nüsc bi programs de scora mo defata s’unse intenü che la realté ne corespognô nia ai programs. Insciö s’unse ponsè de passè chësc pröm ann ćiaran da capì ći che les mitans sa da fà. Te nosta scora insëgnel na maestra y trëi mitans che é gnüdes daidades da nosta congregaziun comboniana da studié y porchël s’àres metü a desposiziun por dè inant ales atres ći ch’ares sa. Ares ti insëgna a nostes scolares da ponsè cun so će y chësc é le plü important. L’imparè adamënt ne

SAN ĆIASCIAN

La monia Paola cun n valgönes mitans orfanes dla scora.

ti jô a nia sc’ares ne sa nia ćiünes che é les conejiuns logiches. Te scora vëgnel insigné le lingaz local y l’inglesc che é le lingaz ofizial y spo vëgnel insigné n pü de storia, geografia, sciënzes, comerz, economia de ćiasa, educaziun zivica, ginastica y religiun. Tratan religiun vëgnel fat comparaziuns danter les religiuns desvalies che é tl Zambia: le cristianejim, l’islam, l’induism y la religiun animista. Podesses nes descrì n Osc dé tipich? I levi incër mesa les sis y spo vai a perié. Dedô vëgnel ćiamò perié deboriada cun mies coleghes monies. Dales set junse spo a gostè. Do gostè él spo dötes che va do sü fać: al é da jì tla pastorala

por se dè jö cun l’organisaziun dla cöra y l’istruziun, al é da ti portè la comuniun ai amarà, al é da daidé tl ćiamp sozial en general o da jì tla tlinica a daidé fora. Dales 13.00 junse spo a marëna. Do marëna fajunse n pü de chît ćina les 14.30 y spo vai a daidé arjigné ca les maestres, a ciafè les families dles mitans, a sopoltöres y i.i.. Dales cinch vëgnel spo tignì na S. Mëssa cun la jënt da n prou combonian; ia por l’edema döra la mëssa n’ora, la domënia döes. La jënt tol pert dër ativamënter ala mëssa y vëgn te dlijia cun la Bibia, sc’ai n’à öna. Dales 18.00 él spo öspi. Dedô junse a cëna. Do cëna él vignöna che va te süa ćiamena magari a lì o a scrì val’ lëtra. Datrai ćiari inće n pü la televijiun, mo an vëiga ma un n canal. 209

SAN ĆIASCIAN

Ći oresses pa ti ddì ala jënt dla Val Badia? Ala jënt dla Val Badia oressi ti racomanè da daurì i edli tl vers dles iniustizies dl monn, i oress ch’ara me daidass scraié ai gragn dla Banca Mondiala, ai G8, ai politics por archité chësc sistem economich che destabilisëia le monn y por ti lascè do ai stać plü püri le debit ch’ai à cun i paîsc rics. Datrai ne s’intënun nia da ester pert de chësc sistem y magari inće da le sostignì. Les multinazionales vëgn acusades de violaziuns di dërć dla porsona y dër gonot laóreres tla produziun de ermes. Tl’Africa él n gromun de fabrics de ermes: i stać rics dëida les tribus cun ermes da combëte magari cuntra n popul y ai mëss spo i lascè ite tles mineores dl or, dl ram y i.i.. Tratan che tl’Europa él gnü stlüt n gromun de fabrics él gnü fat sö te paîsc dl’Asia, dl’America Latina y dl’Africa de gran aziëndes che laora a livel internazional se joan inće de pices sozietês metüdes impé ti posć olach’an s’imaginëia le manco, por ejëmpl amesa le bosch tropical. Ći sozédel pa cun la jënt che vir ilò, cun i indigenns? A chisc ti vëgnel te tröc caji imprömadedöt tut le grunt, ch’ai aratâ sò da generaziuns intieres, y spo vëgni sfrutà da laorè, ai vëgn maltratà. Chësta püra jënt n’à pa degügn dërć. Al é saurì da dì che l’african é frat zënza savëi te ći condiziuns ch’al é sforzè da laurè por le pan da vigni dé. Porchël prëii la jënt de s’informè deplü sön chëstes cosses. Al ne basta nia ma fà ofertes. Sambëgn chëles é inće de gran importanza. I se damanarëise: puh spo, ći poi pa fà iö sciöche porsona singula? Vignun de nos po portè pro n pice 210

püch a miorè le monn. Co fóssera pa sc’i cumpràsson datrai ite tles botëghes dl Terzo Monn che é oramai da ciafè indlunch tles plü gran citês de Südtirol y che sostëgn n marćé iüst y respetus di dërć dla porsona? Ćiodì ne vara pa nia da mëte averda canch’an cumpra valch al post olache le produt é gnü realisé? Ćiodì pa cumprè por ejëmpl cacao de na certa marca canch’an podess savëi ch’al vëgn prodüt sfrutan mituns? Zënza orëi y savëi sostignunse datrai n sistem che va inzescü. Magari te n dagnì sunse düć deboriada bogn da fà n vare o l’ater cuntra chësc sistem tan iniust che dominëia dötaurela le monn. Dër bel giulan monia Paola!

N giulan de cör a dötes les porsones che à portè pro cun informaziuns a usc, material fotografich y scrit ala realisaziun de chëstes plates.

BADIA

BADIA • Werner Pescosta

La ćiasa de chi d’Amez ia en Pescol che va śëgn oramai ademal ê na ćiasa olach’al abitâ dandaìa trëi families y porchël êl inće deplü portes da jì ite ...

211

BADIA

Pinsier danfora N gröm, n gromun de cosses él stè da scrì sö. Dessigü nen fóssel ćiamò stè deplü ... y döt por se recordè indoman ći ch’al é sozedü inier! Sc’an ti ćiara a ći che é sozedü y ći che é gnü metü a jì tratan l’ann passè, spo pon ma se fà demorvëia de döt ći che vëgn dant te n ann te de pici paîsc sciöche chi dla Val Badia ... Mo ala fin él n bun sëgn! Al ô dì ch’al é tres ćiamò vita de comunité y ch’i n’ùn nia ćiamò fat la fin de Cortina d’Ampëz, n bel paîsc inanter les munts – gnanca tan dalunc da nos – che é oramai deventè n’armentara: banches, botëghes y hotì ćiara che cënć milesc de porsones ciafes na pastöra grassa dala bona sajun! Y spo bun! Por fortüna podunse ćiamò avëi n liber de cronaca che à nosta jënt sciöche protagonisć. Ti agn che vëgn saràl porchël dagnora ćiamò bel da platernè laìte y odëi nosta storia y nia mâ plü la storia de n raiun che à oramai pordü süa jënt ... Porchël speri che chëstes valgönes plates nes dëides nia mâ da ćiarè ćiamò n iade derevers a ći che é sozedü, mo ch’ares nes dëides inće da ponsè do plü avisa a nosc passè, al presënt y al dagnì! Movimënt dla popolaziun Te Badia él tratan l’ann 2005 gnü pormez 36 porsones (15 i nasciüs, 21 chi che é gnüs a stè tl paîsc) y 30 s’un é jüdes demez (11 i morć, 19 chi che é jüs a stè demez). Ala fin dl ann â la popolaziun dl paîsc 1348 abitanć y 425 families! Tratan l’ann 2005 à ciafè le Sacramënt dl Bato: Lea

de Emanuela Fracaro y Mauro Crepaz nasciüda ai 21.01.2004

Nicole

de Nadia Irsara y Cristian Baldessari (Sterzing) nasciüda ai 04.11.2004

Enea

de Alessandra y Marco Crazzolara nasciü ai 22.11.2004

Sebastian

de Sabine Valentini y Paul Valentin nasciü ai 28.12.2004

Marianna

de Daniela Frenademez y Hubert Irsara nasciüda ai 09.01.2005

Florian

de Lucia Moling y Michele Valentin nasciü ai 15.01.2005

212

BADIA

Niko

de Elisa Irsara nasciü ai 11.02.2005

Luca

de Sofia Irsara y Benno Canins nasciü ai 12.02.2005

Isabel

de Romina Tartarotti y Daniele Crazzolara nasciüda ai 14.02.2005

Maximilian

de Verena Craffonara y Martin Nagler nasciü ai 08.03.2005

Silvia

de Priska Schrott y Manfred Moling nasciüda ai 26.03.2005

Emil

de Paola Tasser y Hansjörg Valentin nasciü ai 12.04.2005

Teresa

de Helene Campei y Kurt Frenademetz nasciüda ai 13.05.2005

Noah

de Renate Dasser y Roberto Pallestrong nasciü ai 23.07.2005

Alex Otto

de Herta Adang y Ewald Schenk nasciü ai 26.07.2005

Caterina

de M. Angelica Irsara y Armin Craffonara nasciüda ai 03.08.2005

Elena

de Marta Pezzei y Albert Pescollderungg nasciüda ai 17.08.2005

Sofia

de Emanuela Canins y Stefan Thaler nasciüda ai 04.09.2005

Alexa

de Petra Obojes y Werner Piccolruaz nasciüda ai 07.09.2005

Margherita Maria Sofia de Albina Samassa y Damiano Dapunt nasciüda ai 27.10.2005

213

BADIA

Matthias

de Karin Valentin y Luigi Frenademetz nasciü ai 29.10.2005

Emma

de Sara Miribung y Andrea Bologna nasciüda ai 08.11.2005

Al s’à unì tl Sacramënt dl Matrimone: Giuseppe Piccolruaz (dl Tit)

cun Heidi Campei (da La Val)

ai 11.06.2005

Maurizio Prazza

cun Isabel Rubatscher (de Hermann Moler y Paula Daprè)

ai 25.06.2005

Michael Tavella (da La Val)

cun Monica Irsara (de Paulin de Michil)

ai 16.09.2005

Erwin Irsara (de Walter Sartù)

cun Claudia Pitscheider (da Corvara)

ai 01.10.2005

Manfred Irsara (de Nando da Coz)

cun Ingrid Craffonara (da Rina)

ai 08.10.2005

Iaco Granruaz (da Paracia)

cun Helga Ferdigg (da Rina)

ai 29.10.2005

Heidi y Giuseppe fej festa cun sü cumpagns de Badia Fadia!

214

BADIA

Morć Tratan le 2005 é endöt trëdesc porsones de Badia gnüdes cherdades a miù vita da Chël Bel Dî. Franzl Canins (de Lista), é nasciü a Badia ai 1 0 . 11 . 1 9 0 9 . Tratan sü tröc agn de vita àl fat deplü laûrs: al é stè postin y n pez àl zidlé olps d’arjënt por la bela pelicia che â so valur sön le marćé da n iade. Le pröm iade s’à berba Franzl maridé cun Tarina Irsara, la só de siur Laurënz Irsara d’Amez che düć conesciô dër bun. Cun ëra àl albü n möt y döes mitans, mo al ne l’à nia albüda dlungia dër dî. Massa adora é Tarina gnüda cherdada da Chël Bel Dî y porchël é berba Franzl restè su cun trëi pici mituns. Tla desgrazia àl impò albü fortüna da ciafè Agnes Pescollderungg d’Anvì, süa secunda fómena, che ti à dagnora orü bun y l’à daidé da trà sö la familia sfortunada. Berba Franzl â inće pordü na man da laurè cun polver da stlop, mo porchël n’àl mai albü la ria. Al ê dagnora dër atif y n’é ćina inultima mai stè bun da stè chît: al saltâ, laurâ y fajô. Bel ti savôl inće da jì sö por munt y da fà sport, tan dî che les forzes l’à daidé. Berba Franzl de Lista é gnü cherdè a miù vita ai 08.03.2005. Oliva Dapunt (Dalponte)-Irsara (de Ćiastel) é nasciüda a Badia ai 7.5.1911. Ara ê vëdua de Pire Irsara y uma de n

möt y trëi mitans. Oliva à vit na vita scëmpla: ara à laurè sön le lüch da paur ia en Ćiastel deboriada cun so om y sü mituns. Da inultima àra vit zacotan d’agn pro süa möta Cristina a S. Linert. Oliva é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ai 25.3.2005. Gottfried Costa (de Tondl) é nasciü a Lungiarü ai 11 . 1 0 . 1 9 3 6 . Maridé s’àl a Badia cun Giovanna Irsara da Coz cun chëra ch’al à albü na möta. De mistier êl tistler y te so tëmp lëde ti savôl bel da stè pro sü compagns dla Müjiga de Badia y canch’ara gnô a s’al dè da fà teater. Al ê n bun joblere y savô da fà rì la jënt. Na gran pasciun âl inće por la ćiacia y al ti savô bel da jì fora tla natöra. Gottfried â dagnora la bona löna y na bona parora por düć. Do na maratia cörta é Gottfried passè a miù vita ai 08.05.2005. Caterina Vittur-Craffonara (dl Ustì) é nasciüda a Sotvalgiarëi de Badia ai 24.11.1919. Ara s’à maridé dër jona cun Lois Craffonara dl Ustì, gnü lité ombolt de Badia do la secunda gran vera. Mëda Tarina ê uma de dui mituns y de na möta. Döta süa vita àra daidé so óm da menè 215

BADIA

inant l’ostaria. Do ch’ara é jüda en ponsiun àra vit a S. Linert pro sü mituns Raimund y Moriz. Tarina é gnüda cherdada da Chël Bel ai 19.6.2005.

dassënn. Pire à plü tert maridé Angela Peslalz cun chëra ch’al à albü dui mituns y na möta. De mistier êl sartù y n bel momënt àl spo metü sö na lavandaria. A Pire ti savôl dër bel da laurè tan ch’al é stè oramai ćina inultima a laurè te süa dita ch’al à menè inant por tröc agn deboriada cun süa fómena y so möt Carlo. Pire é passè a miù vita ai 23.8.2005.

Teresa Agreiter-Pitscheider (da Oies) é nasciüda a S. Ćiascian (Ćiampidel) ai 31.3.1934. Maridé àra Sepl Pitscheider da Oies cun chël ch’ara à albü n möt y na möta. Deboriada cun süa familia àra vit zacotan d’agn tla ćiasa de siur Ujöp da Oies, denanche jì a d’abité te ćiasa nöia püch dalunc da chëra dl Sant. Teresa à vit na vita scëmpla y daidâ so óm laurè le lüch da paur. Al ê n’ëra da na gran fede y passâ tröp tëmp tla capela da Oies. Teresa é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ai 15.7.2005.

Giuvani Irsara (de Jan) é nasciü ai 30.8.1959. Te süa vita àl tres laurè da moradù pro la dita de familia, deboriada cun sü fredesc y so pere. Giuvani ê n jonn plütosc chît, mo dagnora dala bona löna. Te paîsc l’odôn scialdi mâ les domënies y i dis da festa, canch’al jô a mëssa y stô dedô ćiamò n pü’ pro sü valgügn compagns. Trö’ massa adora é süa vita rovada pro le destin crüde, n bur inzidënt sön le laûr – n tranì fora de n sarëgn por düć chi che le conesciô y ti orô bun. Giuvani é gnü cherdè da Chël Bel Di, tl’eté de 46 agn, ai 13.10.2005.

Pire Dariz é nasciü ai 19.6.1921 a Picolin. Da jonn âl ligrëza da jì a sonè les ćiampanes a S. Martin, mo n iade ti àra plütosc scechè: al s’à ciafè na ćiampana tl ćé y s’à fat mè

Rosina Obojes-Irsara (da La Crusc) é nasciüda a Al Plan ai 7.6.1920. Maridé àra spo Franzl Irsara da La Crusc, cun chël ch’ara à albü trëi mituns. Tröc agn éra stada sö La Crusc olach’ara

216

BADIA

à laurè sciöche cöga, ostira y monia, daidan insciö so om, che ê mone da La Crusc. Canche i agn y les forzes ne la daidâ nia plü te so laûr éra jüda a vire jö te paîsc a S. Linert pro so möt Erwin. I ultims agn àra passè tla ćiasa de palsa a San Martin. Rosina é güda cherdada da Chël Bel Dî ai 3.11.2005. Maria Irsara-Castlunger (de Pescol) é nasciüda ai 20.10.1925 y ê la mëndra de ot mituns de Carlo Irsara y Angelina Valentin. Maria ê bele gnüda vëdua do zacotan d’agn y, scemia ch’ara ê maridada ia Lungiarü, àra dagnora vit sön le lüch de süa familia ia Pescol. Maria à vit dër tl chît na vita scëmpla, sciöche gran pert dles porsones plüdadî. Ćina che les forzes l’à daidada gnôra da Pescol ca – oramai tres a pé – a mëssa. I ultims agn éra scialdi stada te ćiasa: al ti savô bel da stè pro sü tiers y sü giać. Maria é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ai 25.11.2005. Angela Irsara (d’Amez) é nasciüda ia Pescol ai 14.6.1908. Maridé àra Michil Irsara de Piz cun chël ch’ara à albü sis mituns y na möta. Cun süa familia àra laurè sön le lüch da paur de

so om, tan dî che les forzes l’à daidada. I ultims agn àra vit pro la familia de süa möta Tarina a Ehrenburg. Angela é passada a miù vita ai 21.12.2005. Albina Canins (de Lista), la só de berba Franzl Canins é morta y gnüda sopolida a Bornech. Sepl Valentini (de Pic Tita de Col d’Anvì), che à laurè döta süa vita söl lüch da Pecëi, é mort y gnü sopolì a S. Ćiascian. Erwin Castlunger (da Sompunt), ostì dla Bercia é mort y gnü sopolì a La Ila. Cronica 2005 I Trëi Rêsc porta la bona noéla tl Ann Nü! I pröms dis dl ann é les mitans dla Schira Jonila de Badia indô rodades ćiasa por ćiasa vistides sö da resc a ti portè ala jënt dl paîsc la bona noéla dl nadè dl Salvatur y a ti aodè a düć n bun ann nü. Sciöch’al é oramai tradiziun, àres inće abiné adöm zacotan de scioldi ch’ares ti à spo menè tres la Cüra ales misciuns. Al é indô stè na bela iniziativa por mëte man bun l’ann nü!

Na bela schira de rêsc é jüda fora por les ćiases de Badia a ti aodè a düć n bun ann y a perié do val’ spënora por les misciuns ...

217

BADIA

N comandant nü por i Stüdafüch de Badia La sabeda ai 21 de jenà él gnü tignì la reuniun generala di stüdafüch de Badia. Do ch’al é gnü fat n ressumê dles ativitês y di intervënć dl ann da denant, éson passà al punt plü important dla reuniun: chël dles lîtes dl comitê y dl comandant nü. Elmar Irsara de Nando da Coz che é stè por 15 agn comandant di Stüdafüch à orü dè jö l’inćiaria ch’al à dagnora portè inant cun ligrëza y competënza, ćiaran dantadöt inće dl’armonia dl grup che é por i stüdafüch dër d’importanza. Dal momënt che le laûr da comandant ghira tröp tëmp y na gran desponibilité, n’êl dessigü nia saurì da ciafè porsones che foss stades a öna da surantó le post che gnô lëde. Danter i 52 mëmbri efetifs di stüdafüch n’él ala fin impò stè dui che s’à fat inant y s’à candidé por le post da comandant: Egon Ploner che ê bele da

Le comandant da denant Elmar Irsara y so vize Christof Pitscheider ti surandà l’elm al comandant nü Egon Ploner y al vize Manfred Irsara.

Le comitê nü di Stüdafüch de Badia: (dmc.) Manfred Irsara (vize-comandant), Elmar Irsara, Raimund Irsara, Egon Ploner (comandant nü) y Christof Pitscheider. Sön le retrat mànćel le scrivan Gottfried Nagler y le responsabl di jogn Roman Pescosta.

218

BADIA

plü agn tl comitê y che à tröpa esperiënza y savëi por ći che reverda i intervënć de pröm aiüt inće a livel sanitar y Manfred Irsara che é ti agn denant stè surastant dl grup di stüdafüch jogn. I stüdafüch à spo messü lité bëgn trëi iadi, deache les usc de preferënza ê feter valies. Ala fin à Elmar Irsara impò podü ti passè le tomun da comandant a Egon Ploner y Manfred Irsara à azetè l’inćiaria da vizecomandant. Tl comitê él ćiamò rové ite Raimund Irsara (da Castalta), Elmar Irsara, Christof Pitscheider (da Rainé), Gottfried Nagler (da Murin) y sciöche responsabl di jogn Roman Pescosta. Na prozesciun en onur de Sant Ujöp da Oies Le vëndres, ai 27 de jenà, la vëia dla festa dl pröm sant badiot, siur Ujöp da Oies, él gnü tignì na prozesciun cun ćiandëres y chentli che é piada ia dala dlijia da San Linert y é rovada sö Oies olach’al é spo gnü tignì na funziun por recordè Sant Ujöp y so ejëmpl de vita y por le perié do so aiüt. Al é rové adalerch n gröm de jënt, scemia ch’al ê daimprò a 20 gra de frëit.

Sotćiastel, che é gnü lité por süa esperiënza y dantadöt inće por la gran ligrëza ch’al à cun le teater y da fà teater! Andrè Valentin de Val é gnü nominé vize-presidënt y Veronika Valentin da Fussè scrivana dla uniun. N bel spetacul sön i schi Le mertesc, ai pröm de forà, s’à i maéstri dla scora de schi „Ski Pedraces“ cruzié de mëte a jì le „ski-show“, le spetacul sön i schi apé dla pista da La Crusc. Scemia ch’al ê na sëra plütosc frëida (- 4°) y forsc gnanca le miù dé, dal momënt che la majera pert di sciori â ciamò da rové adalerch por Carlascè, él inultima impò rové adalerch tröpa jënt a aplaudì i acrobać spericolà che tirâ saltuns y fajô corëtes tl’aria cun i schi tl pé. Pro i comënć y les spligaziuns de Heinz Canins de Lista à i maestri de schi de Badia y da La Ila, n valgügn mëmbri

Le Teater de Badia à ciafè n Consëi nü La jöbia, ai 27 de jenà, à inće le Teater de Badia tignì süa reuniun generala stojon jö na legislatöra de trëi agn. Al é gnü fat n ressumê dl’ativité portada inant dala Uniun ti agn da denant y spo éson passà ales lîtes dl presidënt y dl comité nü. Gottfried Dapunt de Sotvalgiarëi à dè jö l’inćiaria da presidënt: le tomun é spo gnü pié do da Giuvani Pitscheider de

I saltadus „Vitamin F“ à indô n iade fat spetacul ...

219

BADIA

N bel grup de jogn cun i schi da telemark à fat suzès ... Le sistem da jì cun i schi da inlaôta plej tres deplü ...

de „Telemark Alta Badia“, le grup di saltadus acrobatics „Vitamin F“ da Lijun y chi dala brëia lascè odëi tecniches da jì cun i schi y scenes spericolades da se devertì. Tratan che i maéstri de schi y saltadus fajô la desmostraziun, arjignâ Paul da Pidrô ca vin cöt por düć, che le frëit foss plü saurì da soportè y le spetacul gniss ćiamò plü interessant. La manifestaziun à podü gnì organisada cun le sostëgn finanziar de n valgügn sponsors dl post y à impò albü suzès, scemia ch’ara messarà ćiamò crësce por rové ai livì di spetacui sön i schi che vëgn bele tignis da zacotan d’agn inca te d’atri paîsc de nosta valada.

220

Le Club Rodes Val Badia va inant cun n consëi y n spirit nü! Ai 2 de forà s’à le consëi dl Club dles Rodes abiné le pröm iade por definì plü avisa le program d’ativité por l’ann do. Öna dles novitês portades dant ê dessigü l’inom: le Club che â ćina l’ann da denant inom „S.C. Alta Badia Raiffeisen“ à ciafè l’inom nü „S.C. Val Badia Raiffeisen“, dal momënt che i mëmbri scrić ite vëgn da döta la valada y nia mâ dal’alta. La motivaziun de portè intoronn le martl turistich „Alta Badia“ n’ê gnanca plü atuala, deache la sponsorisaziun da pert dles assoziaziuns turistiches é tomada demez do che la „Maratona dles

BADIA

Pici y gragn mëss naôta n pü’ s’alenè por podëi spo lascè fora dötes les forzes tla gara ...

221

BADIA

Dolomites“ é passada te d’atres mans. Al é danter l’ater gnü recordè che pro le consëi nü (lité ai 26.11.2004) él rové pormez n valgügn mëmbri nüs y che d’atri, sciöche Ezio Camol, s’à retrat por gaujes de sanité; al daidarà, olach’al po, sciöche estern. Tratan la sentada él spo gnü confermè les inćiaries di mëmbri dl consëi: Heinz Kostner da Corvara é restè inant presidënt y a le daidé cun man forta él gnü nominé Eduard Tavella vizepresidënt. Igor Tavella é gnü lité secretêr y Roman Valentini de Puntac é gnü perié de tignì i contać cun les assoziaziuns sportives a livel provinzial. Andreas Irsara da La Ila, Giuseppe Piccolruaz de Badia, Giuvani Rubatscher da Corvara, Otto Vittur da San Ćiascian y Ernesto Castlunger d’Al Plan é i atri aconsiadus che à dit de daidé organisé les manifestaziuns. Dedô éson jüs inant cun la discusciun, olache l’ativité por i mituns y por i jogn dess ciafè plü pëis. Al é gnü fora tler da deplü perts che l’ativité jonila dess ciafè plü lerch y ossigenn, che le sport dla roda mantëgnes inće tl dagnì süa valüta te nosta valada. Sön chëra él spo gnü fat fora che i mituns y i jogn ćina 18 agn dess avëi inant la poscibilité de se lascè scrì ite al Club, paian mâ na soma simbolica de 6 euro. Ai dess avëi a deisposiziun n alenadù che i insëgna da jì cun la roda plü iadi al’édema y n acompagnadù che va cun ëi ales gares tratan la sajun da d’isté. Implü él gnü fat fora de mëte a jì cin’ gares cun la roda da munt por mituns, öna te vigni comun dla Val Badia. Les gares dess ester dantadöt proes d’abilité y nia mâ de condiziun y de forza. Al é danter l’ater inće gnü baié de mëte a jì val’ gara sön strada por i gragn y de odëi tan inant ch’ara jiss 222

da mëte indô a jì na gara dales rodes da munt sciöche la „Terrifich“ che ê gnüda metüda a jì cun suzès dan da n valgügn agn. Sön le program él inće la reorganisaziun dl „Dolomiti Super Cup“ che â bele albü n gran suzès ti agn denant ch’al gniss organisé la Maratona dles Dolomites. Al „Dolomiti Super Cup“ pa se scrì ite vigni apascioné dl sport dla roda. Ara se tratarà spo de jì cun la roda, cun na cherta aposta, da n ju al ater dles Dolomites por abiné adöm i stempli dles üties che confermëia le passaje por chël jù. N iade al ann podéssel gnì fat na tlassifica de chi che é stà i plü asvelć da rové sön düć i jus dolomitics y düć i partezipanć dess spo ciafè na medaia sciöche recordanza. Le „Dolomiti Super Cup“ podess scinacajo inće gnì metü a jì cun la colaboraziun dla „Maratona dles Dolomites“ y gnì presentè sciöche preparaziun spezifica adatada por la Maratona. Chëstes é les iniziatives plü significatives liades al’ativité tradizionala dl Club dles Rodes,che ćiara dantadöt inće al dagnì de chësc bel sport tla Val Badia. Na competiziun por se mosoré y por stè en compagnia ... Ai 23 de forà à la Lia da Munt Ladinia metü a jì la gara oramai tradizionala dai schi d’alpinism sö La Crusc. Indöt n’él stè 102, danter atleć y apascionà de chësc sport, che à tut pert. Le miù tëmp y n rècort nü sön chësta pista é gnü arjunt da Urban Zemmer de Gherdëna che à mâ albü 20 menüć y 37 secunć da rové ćina sö dala staziun a munt dl lift da La Crusc. Le terzo miù tëmp dla sëra é gnü arjunt da Roman Pescosta che à albü 23 menüć y 12 secunć. Nia mal n’é stada la

BADIA

Dan la gara ćiamò düć conzentrà ...

....y dedô él sambëgn da bagné ite les copes. Canch’ara se trata da fà gara, ne se tëm chi de Badia da degöna fadìa ...

223

BADIA

prestaziun de Michael Irsara che à albü le sesto miù tëmp dla sëra. Sc’an ćiara ai partezipanć n pü’ manco jogn, spo ne pon gnanca suraodëi la gran prestaziun de Franz Campei che é, cun 60 agn, stè bun da jì sö tl tëmp de 34 menüć y püć secunć. Danter les ëres à davagné Hildegard Senoner cun 28 menüć y 9 secunć dan Helene Thaler da Calfosch y Claudia Plazza d’Al Plan. Bel é inće stè do la gara pro la bona spaghetada y la festa en compagnia sö dala „Munt“. Tröc ê i pesć che é gnüs trać fora ala niza danter düć i partezipanć, che é sta n pü’ demanco co i atri agn, mo porchël à la manifestaziun impò albü n bel suzès.

Incër 700 atleć tol vigni ann pert ala gara cun les pels incër le Sela y ... al é da mëte averda da ne gnì nia pestà sot ...

Badia Fadia de nöt incër le Sella Le vëndres, ai 25 de forà, à le Dolomiti Superski y le Ski Team Fassa metü a jì la 11a ediziun dla „Sellaronda Ski Marathon“, la maratona a copies cun i schi da alpinism incër le Sela. Na bela sfadiada olache chi de Badia Fadia ne podô sambëgn nia manćé: endöt à 5 atleć de Badia tut pert: Lois Craffonara dl Ustì y Roland Pitscheider da Rainé, Igor Tavella y Roman Valentini de Puntac y Michael Irsara che à fat la gara deboriada cun n so compagn da Porsenù. Le miù ti éra jüda a Lois y Roland che à rové la roda cun n tëmp de 4 ores y 26 menüć, rovan al ....... post. Scechè ti àra a Igor che é tomè y s’à rot la löm. Laprò àl ćiamò albü n pü’ de crisa che à fat tomè ël y so compagn de scuadra Roman plütosc injö tla tlassifica: da passè dala roda ai schi n’él nia tan saurì. Ala fin réstel impò la sodesfaziun de avëi indô n iade tut pert y de ester rové al travert de chësta competiziun ria y lungia che pò ingianè chichemai. 224

Jödapé mësson indô mëte sö les pels ...

Lois y Roland à archité l’ora sön 4 h y 26’ ...

BADIA

I 4 moschetiers de Badia é arjignà da saltè incër le Sela ...

Le paîsc de Badia s’arjigna ca ales lîtes de Comun Ai 2 de merz, plü o manco dui mëisc dan les lîtes de Comun, él gnü tignì na incuntada tla Ćiasa Runcher a San Linert por invié ia la prelîta te Badia. Al é gnü fat deplü propostes sön la manira de mëte a jì les prelîtes. Al é inće gnü portè dant l’idea de mëte sö te Badia sides na lista zivica sciöche zënza, co inće na lista dla SVP. Chësta poscibilité ti ess mâ portè n vantaje a n valgönes porsones y ess despartì le paîsc de Badia che n’ê bele tles legislatöres da denant nia stè bun da tignì adöm y â messü stè fora les conseguënzes negatives ... Ala fin él impò ćiamò gnü fat fora de mëte mâ sö öna na lista y de invié ia la prelîta ala medema manira di iadi da denant, invian i zitadins de Badia de fà inoms de

candidać potenziai sides ëi che ëres. Do la prelîta, ai 17 de merz, s’à spo abiné düć chi che à ciafè usc y â inće interès da stè sön lista. Elmar Irsara che à ciafè les plü usc (227) à tut la parora y à analisé i resultać dles prelîtes: dantadöt sc’an tëgn cunt dla propaganda sterscia che é gnüda fata cuntra l’aministraziun de comun di agn da denant, à i resultać dla prelîta desmostrè che na bona sona de litadus n’é efetivamënter nia stà cuntënć cun ći che é gnü fat ti cin’ agn che jô apiz. Sambëgn ne vara nia da ti fà dagnora dërt a düć, inće deach’al é val’ iade n gran contrast danter l’interès publich y l’interès privat. Tratan la reuniun él inće gnü fat na discusciun plütosc lungia sura la manira de fà propaganda: düć ê a öna che chi che ô dess podëi se fà süa propaganda personala, che ne dess indere nia ester ofensiva ti confrunć de d’atres porsones. 225

BADIA

Al vëgn arjigné ca le program dla lista da menè fora ala jënt ...

Al é spo sön chëra gnü fat fora definitivamënter de mëte sö na lista unica por le paîsc de Badia che se vëgnes sön un n program y che sciafies da ester sterscia politicamënter. La propaganda dess ester leala, sides a usc che scrita, ti confrunć de düć i candidać dla lista y dla lista instëssa. Ala fin él spo gnü metü sö na lista de 15 candidać che ê a öna da jì inant cun la propaganda y da se candidé por rové te Consëi. I 15 candidać dla Lista Badia: (iadedô dmc.) Klaus Castlunger (da Sompunt), Iaco Frenademetz (dl Strüm), Stefan Valentin (da Pransarores), Raimund Irsara da Castalta, Igor Tavella (dl Posta), Giuseppe Piccolruaz (dl Tit), Astrid Tavella (de Tone de Flurino), Hubert Irsara d’Amez, (dant dmc.) Werner Pescosta (d’Erwin Ioja), Karin Irsara (de Erwin da La Crusc), Emerich Pedratscher (de Milio da Oies), Elmar Irsara (de Nando da Coz), Susanna Canins Felder (dl Arturo), Edit Dapoz Valentini (dl Necchi) y Silvia Irsara (d’Ulrich da La Crusc).

226

Sport zënza confins ... Ai 19 de merz à Paolo Pitscheider de Puntac y Lois Craffonara dl Ustì tut pert ala „Birkebeiner“, öna dles gares de paslunch plü conesciüdes y renomades dla Norvegia. Sön le program n’êl nia mâ 54 km de paslunch do la tecnica tlassica, mo inće 800 m de deslivel söpert y deache la tradiziun ô insciö, mëss vigni

BADIA

Oramai 20.000 atleć à tut pert cun so rucsoch ala Birkebeiner: danter chisc inće Lois y Paolo!

gnì copè. Por se recordè dl salvadù à la jënt dl post plü tert metü man da organisé la gara sön le medémo percurs che ël â fat dan da agn. Sambëgn ne podô i zirca 20.000 atleć che tol pert vigni ann nia se tó do n pope, mo porchël vel la regola di trëi chili te rucsoch che ti fej döta la cossa avisa tan düra. I dui atleć de Badia à ala fin de döta la fadìa arjunt n bun resultat, dantadöt sc’an conscidra la gran concorënza danter i atleć che é tla Norvegia, n stat conesciü dantadöt por i „vichings“ y por le paslunch! Lois y Paolo dan la statua che recorda l’eroe che à portè a saul le piće möt ...

Düć se stô cun fistìde por le Papa ...

atlet se portè do n rucsoch cun almanco trëi chili de pëis laìte! Chësta regola n pü’ particolara – sciöche por ater la gara instëssa – à sües raîsc tla storia: chël che é al dédaincö le percurs y la destanza dla gara é gnü fat por le pröm iade da n „eroe“ norvegesc che â messü portè a saul n pice pope che risćiâ scenò da

Al ê sabeda sëra, ai 2 d’aurì. Le gran y bun Papa Jan Paul II se stô tres plü mal y s’arjignâ bel plan da lascè le monn che ël à davagné cun so carism, süa gran fede, so spirit y süa convinziun tla buntè infinida de Chël Bel Dî ... Tres süa vita y süa manira de vire ti àl lascè na gran aprenjiun a döta la popolaziun dl monn. 227

BADIA

ćialt dles ultimes édemes, la pista che gnô da dé a dé plü tarëna, i sciori che s’un ê oramai jüs, le lift che à messü stlü’ denanch’al ne foss stè preodü, che à portè pro ch’ara ne gniss nia plü organisada. Baldi! Na noza d’or é n bel avenimënt ... La sabeda ai 16 d’aurì à Carlo Vittur dla Maéstra y Maria Papa Jan Paul II ti dà la man a Nane da Oies y azeta cun ligrëza Kostner dl Pech podü la statua de siur Ujöp che ti é gnüda surandada da d’ëra y da Lois festejé la noza d’or por de Jan dl 2003 a Roma. i 50 agn de matrimóne. Chi de Badia, mo inće düć i atri ladins Al é stè n bel avenimënt de ligrëza por che é jüs a Roma por la santificaziun de Carlo y Maria y por düć i familiars, dansiur Ujöp da Oies, s’al recordarà dagno- tadöt i mituns y i nus. ra bun, inće deache le Papa i à saludé por ladin, n pice gran sëgn che à ćiamò n iade desmostrè ći porsona tan daverta che Papa Jan Paul II ê ... Dales 10 da sëra él spo gnü sonè la gran ćiampana inće te Badia. Düć savô te n iade ch’al ê gnü le momënt che degügn n’ess mai orü che foss gnü: nosc Papa, le Papa de düć é gnü cherdè da Chël Bel Dî ... Döt da odëi, sce na te’ gran porsona ciafarà n suzessur che sides a süa altëza ... La gara dl paîsc é tomada fora. Sciode! La domënia, ai 3 d’aurì, éssel messü gnì fat la gara dai schi dl paîsc, oramai na tradiziun y n avenimënt sön chël che tröć se conforta denanche stlü jö cun la sajun da d’invern. Al é indere stè le gran 228

Maria y Carlo Vittur en ocajiun dla festa por i 50 agn de vita deboriada ...

BADIA

Le Teater de Badia à metü a jì na bela festa da bal ... Por la sabeda, ai 16 d’aurì, à le Teater de Badia metü a jì na bela festa da bal tla Ćiasa Runcher, mo deach’al ê n tëmp maradët. n’àl nia sciafié da rové adalerch plü co intant de jënt. Gnanca i colegs dl teater de Gherdëna che dô rové, n’à podü passè sura le jù de Frara, deach’al é gnü jö na gran lovina te strada y l’à corida ite daldöt, scemia ch’al n’à novü oramai döt l’invern nia. Por le rest é la manifestaziun impò garatada: chi che ne s’à nia temü dal tëmp à podü balè y stè en bona compagnia ćina tert. Inanter ite à chi dl Teater fat deplü „sketch“ da rì y al é inće gnü tut l’ocajiun por ti surandè

Tone Willeit, presidënt de dötes les uniuns de teater de Badia y Gherdëna, y Giuvani Pitscheider, presidënt nü dl teater de Badia ti à surandè le diplom por i 50 agn d’ativité pro la uniun a Hilda Pizzinini de Runch che se fej instëssa demorvëia de tan tröc agn ch’al é bele ca da canch’ara à metü man da fà teater ...

I aturs che à fat pert dl Teater de Badia por 25 y 50 agn: (dmc) Roland Rudiferia, Carlo Bernardi, Tone Piccolruaz, Giuvani Pitscheider, Hilda Pizzinini, Hermann Rubatscher y le presidënt di teatri Tone Willeit.

229

BADIA

Marćé de mà Le marćé tradizional di pröms de mà é gnü tignì la sabeda, ai 30 d’aurì: al ê plütosc tröc stonć y inće tröpa jënt che rodâ sö y jö por San Linert. Chi che venô liagnes y galüć à indô n iade laurè bun, i atri forsc n pü’ manco. Deach’al manćiâ mâ plü püć dis dan les lîtes de comun, él altamo stè n valgügn candidać che à tut le marćé sciöche bona ocajiun da se lascè odëi y da fà propaganda litala: n valgügn l’à trata inant ćina al orì de sorëdl dla domënia. Festa de San Flurian, festa di Stüdafüch!

Veronika y Zita à indô n iade salpü da fà rì le publich ...

i diploms a chës porsones che à dè ca tröp de so tëmp lëde por ti dè vita al’ativité dl Teater de Badia. Marta Alfarei dl Edo, Renate Irsara da Castalta, Paula Bernardi da Craciurara, Gottfried Dapunt de Sotvalgiarëi y Lois Lerchegger à ciafè le diplom por i 15 agn d’ativité. Andrè Valentin de Val, Roland Rudiferia, Carlo Bernardi da Craciurara, Tone Piccolruaz d’Alfarëi, Giuvani Pitscheider de Sotćiastel y Hermann Rubatscher da Rumestluns à podü pié do le diplom por i 25 agn d’ativité pro le teater de Badia. A Hilda Pizzinini de Runch ti él gnü surandè n diplom che mâ püć ciafa, chël por i 50 agn d’ativité, te chi ch’ara à fat tröc teatri y à insigné ite i atri da nen fà almanco ćiamò n iade tanć ...

230

La domënia, ai 1 de mà, él indô n iade gnü tignì la festa de San Flurian. Do la gran mëssa él stè la benedisciun tradizionala di auti y spo na picia manifestaziun di Stüdafüch de Badia metüda a jì sön plaza de dlijia. Le comandant nü Egon Ploner à tut l’ocajiun dla festa por ti surandè ofizialmënter na onoranza a Elmar Irsara che é stè por 15 agn comandant di Stüdafüch de Badia. Dan marëna ti à Egon Ploner surandè i degrês ai mëmbri dla uniun, aladô di cursc che vignun à fat l’ann y i mëisc da denant. La Pröma Comuniun, n sacramënt che ti da ligrëza a düć i mituns! La domënia, ai 8 de mà, él gnü tignì te Badia la bela festa dla Pröma Comuniun: endöt 25, danter mituns y mitans, é gnüs acompagnà te dlijia dai maéstri, dai geniturs y dales families, olach’ai à spo ciafè por le pröm iade la comuniun.

BADIA

I mituns y les mitans dla PrĂśma Comuniun en ocajiun de sĂźa festa ...

231

BADIA

Lîtes de Comun La domënia ai 8 de mà él gnü tignì les lîtes de Comun por la legislatöra 2005-2010. L’atmosfera ê plütosc ćialda dantadöt te Badia: püć dis denant à n valgügn vandai miné de protestè cuntra l’aministraziun comunala scrion de vigni sort de cosses – cun spray cöce – sö por i mürs dla palestra de petun, porater tröp contestada tl paîsc ... Les lîtes é dessigü stades particolares, nia inultima por la propaganda sterscia che é gnüda fata da dai candidać de Badia ... Chi de Badia che à porater metü adöm n program de propostes concretes che dess nia inultima portè a na majera trasparënza y a n miù raport danter la jënt y l’istituziun, é ala fin gnüs premià cun le 45% dles usc totales dl Comun. Resultac dles lîtes dl Consëi do lista

Aladô dles usc ciafades él rové te consëi 9 aconsiadus dla Lista Civica de Badia. I trëi che à ciafè plü usc é spo rovà te junta: Aconsiadus/ësses

Usc de preferënza

dr. Elmar Irsara

662

Giacomo Frenademetz

298

dr. inj. Emerich Pedratscher

270

dr. Susanna Canins-Felder

225

dr. Hubert Irsara

214

Klaus Castlunger

208

Werner Pescosta

208

Edit Dapoz-Valentini

195

Raimund Irsara

154

I sis assessurs (dmc.) Silvester Vittur, Elmar Castlunger, Paul Rudiferia, Elmar Irsara, Emerich Pedratscher y Iaco Frenademetz y l’ombolt Ugo Dorigo (amez) che presenziarà l’aministraziun dl Comun de Badia por la legislatöra 2005-2010.

Festa da confermè.

Paîsc San Ciascian Ciastel da La Ila Lista Civica de Badia

Les trëi listes dl Comun de Badia s’à partì les usc de preferënza. Chëra de Badia à ciafè la perzentuala d’usc plü alta.

232

Ai 16 de mà, en la festa de lönesc de Pasca de Mà, à düć i mituns dla cuarta y cuinta elementara dl Comun de Badia tignì süa festa da cunfermè tla dlijia de Badia. Siur degan Franz Sottara à zelebrè la mëssa y ti à dè le Sacramënt ala gran schira de mituns: al é stè na bela festa inće sce i mituns y les mitans ess magari albü ligrëza sc’al foss gnü adalerch le vësco, sciöch’al é scialdi dagnora sozedü te chësta ocajiun.

BADIA

Siur degan Franz Sottara à confermè i mituns y les mitans de Badia, La Ila y S. Ćiascian. Sön le retrat: Barbara Anvidalfarei cun süa tota Monica.

N gran autur y na gran personalité! Ai 19 de mà à l’intendënt da denant Franz Vittur de Badia presentè so liber sura la vita y l’opera dl miscionar da S. Ćiascian J.P. Crazzolara. Franz Vittur – porater bele autur de tröc libri che cunta dla scora ladina y dla storia dla Val Badia – à chësc iade orü ti dediché n liber a siur Pasqual da Pecëi. Siur Pasqual é stè miscionar combonian y so laûr tles misciuns dl’Africa, sciöche inće sü stüdi y sü scrić sura les popolaziuns africanes, l’à fat deventè cun le tëmp un di majeri etnologs de so tëmp. L’importanza de süa opera vëgn inće fora dal liber de Franz Vittur: ël arata che l’Africa ne foss nia la medéma zënza le laûr de siur Pasqual, mo dl ater vers él inće dla minunga che gnanca siur Pasqual ne foss stè le medémo zënza l’Africa. Dala presentaziun él gnü proieté zacotan de fotografies di africans che le miscionar instës â fat. Ai ê oramai düć

Le scritur Franz Vittur presënta so liber che cunta dla vita de siur Pasqual Crazzolara da Pecëi ...

desnüs: val’ öna mostrâ sciöch’ai laurâ, sciöch’ai palsâ y balâ. Tratan che les fotografies jô inant, à l’intendënt orü portè n valgügn pinsiers filosofics che ê inće dl miscionar: „Ai europês ti à Chël Bel Dî dè l’ora y ai africans le tëmp! Vëi él che i europês ti salta do al tëmp, mo ai ne l’abina mai, y che i africans l’à dagnora albü!“. Franz Vittur à rengrazié dantadöt inće Maria Crazzolara da Pecëi, che l’à damanè plü iadi sce ël n’ess nia scrit n liber sura so fre, deache ëra ê la pröma da aratè l’opera de siur Pasqual fora dl comunn, straordinara. L’autur Franz Vittur à cun so savëi y süa esperiënza salpü da reportè sön le papier, chëra che é veramënter stada la vita y l’opera dl miscionar, de na gran personalité de nosta valada. 233

BADIA

Conzert de contlujiun dla Scora de Musiga Ai 25 de mà él gnü tignì tla Ćiasa Runcher a S. Linert le conzert tradizional de contlujiun di cursc metüs a jì dala Scora de Musiga dla Val Badia. La manifestaziun, i maestri y i mituns che à tut pert ai cursc tratan l’ann de scora é gnüs presentà dal diretur dla Scora de Musiga Raimund Pitscheider da Ruac. N rengraziamënt particolar ti é gnü spôrt a Raimund da Lois Ellecosta d’Al Plan, ispetur scolastich y dandaìa, presidënt y mëmber dla Uniun di Ladins che â ala fin di agn ’60 y ti pröms agn ’70 daidé invié ia i cursc de musiga tla Val Badia. Al à splighé te so intervënt, ch’al n’é nia stè saurì da pié ia cun cursc da sonè n stromënt sciöche por ejëmpl i orghi da man. Dantadöt cun chësc stromënt gnôl sonè musiga da bal, y le bal, sciöche tröc sa, gnô odü de stlet

Musiga é vita!

234

edl, dantadöt dala dlijia y da porsones conservatives de na valada strënta y dî alalungia stlüta sciöche la Val Badia. Al é porchël na ligrëza implü, podëi odëi tan de stromënć ch’i mituns po imparè da sonè al dédaincö, inće por mirit di maéstri che ti vëgn metüs a disposiziun. Do i discursc d’introduziun à spo i maéstri y i mituns lascè odëi ći ch’ai é stà bugn da insigné y da imparè tratan l’ultimo ann de scora. Danter le publich êl sambëgn tröc geniturs a chi ch’al ti à salpü bel da ascutè y odëi ći che sü „pici“ à döt imparè. Por ëi él inće stè n’ocajiun che ti à fat aprijé deplü l’ativité dla Scora de Musiga y de sü maestri, de chëra ch’an ne sciafiass nia plü da nen fà a manco. Ala fin dl conzert à le diretur ćiamò tut l’ocajiun por rengrazié uniuns y istituziuns che sostëgn la Scora de Musiga da defora, danter chisc dantadöt l’Istitut Ladin „Micurà de Rü“.

BADIA

En la festa dl Cör de Gejù ... La domënia ai 5 de jügn, él gnü tignì la gran mëssa solëna en onur dl Sacher Cör de Gejù che s’à stlüt jö cun la prozesciun tradizionala y la letöra di cater vagnì. En prozesciun él indô gnü portè les statues di sanć y le Santiscim: al dédaincö sciöche inlaôta é la jënt de nüsc paîsc sigüsc che la prozesciun cun i sanć ti porta fortüna a döt le paîsc por dötalann. Chëra dl Cör de Gejù, sciöche les atres festes da chësta sajun, é inće beles deach’al é festes sintides dala jënt y daldöt nia folcloristiches: la jënt tol pert de süa bona, zënza ch’al sides jornalisć y fotografs por incërch, arjignà da publiché la manifestaziun sön val’ foliet de retlam, sciöche atraziun por turisć.

Da sëra, sciöche la tradiziun s’al damana, él gnü fat füć sön i côi incër le paîsc y ćinamai sön la piza de Sas dla Crusc y sön Gherdenacia, sön Col Plö Alt. L’usanza da fà füć é na usanza tiroleja che va derevers tl tëmp de Napoliun, canche i tirolesc â impormetü fedelté al Cör de Gejù sc’ai gnô sconà da Napoliun, l’imperadù zënza fede cristiana. Chilò da nos, sciöche inće te tröc d’atri posć te Tirol, à chësta usanza tut ite le post de chëra pagana de fà füch sön i coi le dé dl solstiz da d’isté ai 21 de jügn che dô ester bun por aumentè la fertilité di ćiamp. Na bela iniziativa é stada chëra dl grup di Jogn de Badia y dl’Uniun di paurs jogn che à invié düć chi che â vëia, da jì sön Col de Lastëi a fà füch. Samuel

Inće sce les prozesciuns dales gran festes n’é nia plü tan lunges sciöche dandaìa, éres impò beles y afascinëntes por süa tradiziun tan lungia y por so valur religius ...

235

BADIA

Na bela compagnia de jogn incër le gran füch sön Col de Lastëi ...

y Walter Valentin da Fussè â bele i dis denant arjigné sö n bel müdl de lëgna, ch’an odess le füch lunc y lerch. Y insciö éra inće stada. Na bela compëda de jogn à tut sö l’invit y é rovada adalerch söl post, olache i jogn à danter ater inće organisé na griliada por stè n pü’ en bona compagnia incër le gran füch. La tradiziun mantëgn inant sües raîsc religioses, mo ara vir inant inće por la vöia de stè adöm y de se devertì deboriada ... Tan deplü él na bela festa por la comunité de vigni paîsc! Le Grup di Stüdafüch Jogn cun n dër sbunf ... La domënia, ai 5 de jügn, à i stüdafüch jogn de Badia tut pert al concurs de prestaziun a livel provinzial por süa categoria. Al ê bele n pez ch’ai porvâ por s’arjigné ca a chësc pröm apuntamënt dla sajun: ala fin s’à i stüdafüch jogn tlassifiché al bel 20. post sön 70 scuadres che à tut pert. Y ai foss dessigü rovà ćiamò plü inant, sce chi dla juria che à arjigné ca les massaries ess fat so laûr indortöra: defat ne funzionâ les massaries daldötnenia sciöch’ares ess messü, mo de chësc n’â i organisadus nia tignì cunt. A vigni manira é i alenadus y acompagnadus, Manfred Schmid y Roman Pescosta, stà plü co cuntënć cun le resultat arjunt da süa scuadra!

Da portè a fin la proa mëss i pici stüdafüch ester asvelć da saltè, da tachè adöm i ros y dantadöt atochè da sprinzé ...

236

BADIA

Le comandant de grup presënta la scuadra denanche mëte man cun la gara ...

Badiarocks indô n suzès! Le fin dl’édema dai 15 ai 17 de messè él indô gnü metü a jì te Badia le conzert tradizional de musiga rock conesciü lunc y lerch sciöche Badiarocks Festival. Sce le tëmp di agn da denant é feter dagnora stè frëit y burt, él tl 2005 stè bun ćialt y la manifestaziun à de chësc vers albü n ingrediënt che l’à fata garatè damì ... Incër 1000 porsones é jüs a ascutè pro i grups metal che é indô rovà adalerch da döta l’Europa. Ai grups prinzipai él spo stè de chi de nosc raiun – danter l’ater inće n grup da Cortina – che ti à fat da cornisc, sonan tratan les palses ... Da desplajëi él stè che zacai à miné de menè polizia y finanza a controlè organisadus y spetadus: rové adalerch él na bela schira de funzionars cun sü ćians y é rodà jö döta la zona, controlan tënda por tënda a chirì bonamënter droghes

o d’atres sostanzes ... La bela notizia é stada ala fin ch’al n’é gnü ciafè gnanca la mëndra frogora de valch. Por dè l’aparënza che l’intervënt tan massif ne n’ê nia stè daldöt debann, ti él gnü fat na multa ai organisadus deach’ai à tut fora

N publich apascionè y scialdè sö da sü idôi a aplaudì zënza lascè do!

237

BADIA

Musizisć y grups de livel internazional tl ćiamp dla musiga rock é indô n iade rovà te Badia ...

scioldi de cassa zënza portè ite la soma tl register. Le dann é stè plütosc n ater: chël che tröc spetadus, püch cuntënć dla vijita impreodüda, se n’é spo jüs dessenà por le tratamënt y sambëgn zënza jì al conzert ... Zacotan de scioldi demanco por i jogn de Badia che se prô da mëte a jì val’ d’alternatif inće chilò da nos ... Al é mâ da sperè ch’ai vais impò inant cun süa pasciun y cun la medéma ligrëza ch’ai à dagnora desmostrè! Da Badia ćina Aunejia y indô a ćiasa te un n dé cun la roda? Mâ da porvè ... N bel lönesc, chël di 18 de jügn à n valgügn jogn de Badia Fadìa indô orü mëte na prestaziun nöia sön mësa: Roman Valentini de Puntac, Igor Tavella dl Posta, Lois Craffonara dl Ustì y Igor Valentin de Piz é pià ia cun la roda dales 4 238

dadoman por jì a Aunejia y ... dal momënt ch’al nen n’ê bele stè d’atri che l’â fata d’un n vers, s’ài ponsè de gnì inće indô a ćiasa le medemo dé! Sambëgn él stè val’ turist che ti à ćiarè n pü’ stort canch’ ai se sborlâ la roda fora por la cité söl mer da jì a Plaza S. Merch a fà la fotografia por avëi les proes tla man ch’ai é rovà jö. Mo porchël ne s’ài nia fat tröp d‘infora, y do na picia palsa ési indô pià sö cuntra ćiasa. Sambëgn ne jô la roda nia plü tan saurì, mo deache le će ê dür l’ài impò tignida fora codî ... Incër Cortina l’à spo Roman de Puntac y Igor de Piz dada sö deache le magun ne śogâ nia plü cis para sciöch’al tóca. Igor dl Posta y Lois dl Ustì à impò orü porvè da rové a ćiasa cun la roda y ala fin ti ési sta bugn: ai à fat i 390 km de strada te n tëmp de 12 ores y 56 menüc (velozité mesana 30,2 km/h), rovan derevers dales 10 da sëra, stanć mo cuntënć de süa prestaziun nöia!

BADIA

La cherta cun le percurs studié fora a puntin por jì ćina Aunejia y indô derevers cun la roda ...

N’aventöra te 18 ores ...

239

BADIA

Na desmostraziun garatada di St端daf端ch de Badia ...

240

BADIA

Proa y desmostraziun di Stüdafüch La jöbia, ai 4 d’agost, à i Stüdafüch de Badia indô n iade metü a jì na proa n pü’ particolara, inće ćiodich’ara dô ester na desmostraziun dan da n publich de jënt dl post y de foresti. La manifestaziun n’ê nia mâ gnüda ponsada fora sciöche spetacul de devertimënt, mo inće por ti mostrè ala jënt la manira de se comportè che i stüdafüch mëss avëi tl caje de de vigni sort d’emergënzes. Insciö ài mostrè sciöch’ai fej da destodé na baraca che verd, da tó fora d’auto valgügn che é restà asmacià ite y da portè feris fora de na ćiasa tles flames ... Scemia ch’al ê plütosc frëit é la manifestaziun garatada bun, dantadöt sc‘an conscidra les 400 porsones che ê presëntes. I turisć é insciö gnüs rassigurà che, sc’al ess da saltè fora n mèdefüch, spo ési te de bunes mans. Laprò ti àl inće salpü bel da odëi n spetacul daldöt particolar. Por stlüje jö la manifestaziun à i stüdafüch da Raiscia presentè i jüć d’ega ch’ai porta bele dant da daplü agn inca y ch’an à inće odü tl 2004 en gajiun dla festa di 100 agn stüdafüch de Badia. Inće chësta secunda pert ti à plajü dassënn al publich y dantadöt ai ghesć! Na sëra leterara tla majun da Ćiaminades. Le lönesc ai 8 d’agost à le Cunsëi Cultural dl Comun de Badia metü a jì na sëra leterara cun la partezipaziun dl scritur napoletan Erri De Luca y de Roberta Dapunt che à lit dant sües poesies tla majun da Ćiaminades. Tl local particolar, che é gnü chirì fora por la mani-

festaziun, smorjelâ les statues dl patrun de ćiasa Lois Anvidalfarei l’ambiënt y cheriâ n‘atmosfera da se stè saurì ... Zacotan de porsones é rovades adalerch ala manifestaziun, danter l’ater inće da Gherdëna ca: artisć, scriturs, poeć ladins y inće nia ladins, curiusc de ascutè ći che i dui auturs â da dì. Erri De Luca – autur conesciü de deplü publicaziuns – à lit dant n valgönes de sües poesies, liades a porsones ch‘al à conesciü söl trù de süa vita o inće a esperiënzes personales. Al à baié dla pert che la poesia à albü tratan l’ ’800 o le ’900, dijon che la poesia de chësc secul é ćiamò massa jona o plütosc la poesia dl secul passè trasportada te n secul nü. Te n pinsier significatif àl dit che la poesia n’à mai rapresentè la soluziun di problems, mo i à plütosc sciurà sö y fać presënć. Cun n valgönes poesies sotes àl cuntè di ćiamps de conzentramënt, dles veres y dles migraziuns de porsones dai paîsc püri devers de nüsc paîsc rić, recordan che nos sun le će de na figöra bela stortada ia, che à pordü le stlet tof, profumada y che pò gnì paradlada a la piza de n müdl de saorun por süa instabilité. I africans o i cineji, püri, demassa sc‘an i compëda é indere i pîsc dla figöra, che ti dà la stabilité oramai pordüda, arjignà da mëte al monn chi mituns che i rić n’ô nia plü avëi... Erri à spo cuntè di „invincibili“ sciöche le Don Chisciotte... Nia chi che davagna dagnora, vigni iade, n’é i plü stersc, chi che n’é nia da bate, deache vignun vëgn n iade batü, tert o adora, mo bëgn chi che vëgn dagnora batüs y é indô bugn da lové sö y jì inant. Avisa chi devënta chi che n‘é nia da devënje, chi che nia y degügn ne n’é bugn da bate! 241

BADIA

Erri inanter les statues de Lois Anvidalfarei.

Roberta Dapunt à lit dant poesies liades a süa vita sön le lüch da Ćiaminades, jon ite sot tles sensaziuns ch’an prô da vire a contat cun la tera y sü früć. Sües rimes à spo cuntè de porsones de nosc paîsc, che vir ćiamò, mo inće de chëres che se n’é jüdes y che à lascè, te n valgügn de nos, n recort. Porsones sciöche

Linert d’Arslada, Milia dl Pech, Pire da Ćiaminades à lascè fostüs ti pinsiers y tl cör dl’auturia che à orü se recordè de chëstes porsones te süa manira, tres la poesia. Bonamënter é les parores che ne vëgn nia dites val’ iade cotan plü significatives co chëres che vëgn pronunziades tres la usc dla porsona. Chësc vëgn fora tler dales rimes de Roberta che ćiara plü ales espresciuns dl müs, ai movimënć dles mans y dl corp. Le pianist Paolo Vergari à cherié na bela cornisc musicala cun melodies morjeles, chirides fora danter operes conesciüdes sura döt le monn y sonns ladins che nes sóna bun, ćiodich’ai nes recorda les ćianties che la uma de vignun de nos nes ćiantâ val’ sëra d’invern ... Döta la manifestaziun é dër garatada y ti à plajü dassënn al publich numerus y plütosc elitar. Por stlü jö la sëra en belëza, ne podôl sambëgn nia manćé val’ bocun de pan cun cioce da paur y n gote de bun vin da se bëre en compagnia!

Le pianist Paolo Vergari y i dui poeć Roberta Dapunt da Ćiaminades y Erri De Luca da Napoli.

242

BADIA

N conzert cun trëi componëntes: musiga, movimënt y n bel spetacul ... Le mertesc, ai 9 d’agost, él gnü tignì tla Ćiasa Runcher un di conzerć che tomâ ite pro le „Val Badia Jazz Festival“ che fajô te chësc mëis tapa te deplü paîsc dla valada. Le conzert a Badia é gnü metü a jì dal Cunsëi Cultural tl Cumun de Badia. Protagonisć é stà Alessandro Trebo da San Martin y Christian Pescosta da Corvara che à entusiasmè le publich deboriada cun sü compagns forman le CrisAlide Jazz Sextett.

Christian y Alessandro scatenà sön le tlavier.

Le CrisAlide Jazz Sextett en gaujiun dl conzert a San Linert.

Festa de Santa Maria dal Ciüf Ai 15 d’agost canche la gran pert di talians é en vacanza y festejëia le „Ferragosto“ vëgnel te Badia y te nosta valada dötaorela ćiamò tignì impé la gran festa de Santa Maria dal Ciüf. Tratan la gran

mëssa, dita da siur degan Franz Sottara, él gnü tignì la benedisciun di cësć arjignà ca cun tröpa lezitënza dales ëres y jones de Badia: dantadöt ëres à orü tignì sö alalt na vedla tradiziun bela y de valüta. Inće l’altè de Santa Maria é gnü infornì sö cun ciüf y al é gnü tignì 243

BADIA

Söles pedies de Sant Üjöp

Evelyn y Martina d’Adang cun n bel cëst de ciüf ...

La sabeda ai 10 de setëmber à la cüra indô metü a jì le peregrinaje che vëgn bele organisé da plü agn inca por ti jì do ales pedies de Sant Ujöp da Oies: oramai 150 fedei danter ëi y ëres à tut pert ala picia funziun tignida a Oies te dlijia dales döes dadoman y é spo pià ia cun crusc sön le trù che condüj ia en Lungiarü y spo sö sura la Furcela de Pütia ia y jö cuntra Porsenù. Canche i peregrins dla Val Badia é rovà tl seminar dla cité olache Sant Ujöp â studié, ési gnüs tuć ite dai proi che insëgna tl seminar y deboriada ài spo zelebrè na mëssa en onur dl sant badiot.

N valgün cësć portà a benedì dales ëres de Badia ...

la prozesciun tradizionala cun la müjiga y i confaruns. An à messü passè danter auti y turisć fora: de cer’ val’ parôl plü na sfilada co na prozesciun, mo al é inće vëi che sc‘an ô tignì sö na tradiziun ne désson gnanca tan mëte averda a ći che i sciori fej o ne fej nia! 244

Da passè la Furcela de Pütia a i peregrins abiné n dër ćiarü ...

BADIA

... mo ala fin ési impò rovà bun a Porsenù, la cité olache nosc Sant à studié da prou.

Milena Rudiferia tla dlijia de Badia ... La jöbia, ai 15 de setëmber, à la sozieté de comerzialisć SE.VE. festejé i 30 agn dala fondaziun, y i patruns dla sozieté à orü tó l’ocajiun por ti fà na scincunda particolara a sü tliënć: n conzert cun la ćiantarina conesciüda sura döt le monn Milena Rudiferia y artisć dla „Wiener Staatsoper“! Le bel conzert é gnü tignì tla dlijia de Badia, scemia che le cunsëi de Cüra é stè bindebó decuntra dal momënt ch’ara ne se tratâ nia de n conzert sacral. Vëi él che i costüms, les ćianties y i movimënć di ćiantadus ne passenâ nia ite te n ambiënt sciöche chël dla dlijia de Badia. Dl ater vers pitâ la dlijia n’acustica sensazionala y tla Val Badia ân apëna podü ascutè sö y odëi n te’ spetacul, tan che la dlijia ê plü plëna co da Pasca. Dla bela ocajiun à ala fin podü n‘aprofité sides i ghesć d’onur che é gnüs invià personalmënter dai organi-

sadus, sides inće düć chi che â interès y ligrëza da jì a ascutè sö i gragn artisć de livel mondial.

Milena Rudiferia cun un di ghesć d’ezeziun dla „Wiener Staatsoper“.

245

BADIA

Na bela festa por i 20 agn dl’Uniun Bal Popolar dla Val Badia La findlédema dai 17 ai 18 de setëmber à l’Uniun Bal Popolar dla Val Badia metü a jì deboriada cun la Uniun di Ladins na bela manifestaziun por festejè i 20 agn da canche le Bal Popolar ê gnü metü sö. Inlaôta s’â Adalbert Piccolruaz de Badia y Bruno Pizzinini da La Ila cruzié de chirì les porsones che â vöia de balè; a sonè i orghi da botuns âi ciafè Lois Kastlunger da La Pli. La Uniun di Ladins ti â dè dantadöt na sbürla finanziara y organisativa y do da 20 agn é les döes uniuns indô rovades adöm por mëte a jì deboriada chësta manifestaziun y ... ara é garatada sciöche püces d’atres! La sabeda sëra à le program metü man tla Ćiasa Runcher cun la presentaziun de n pice liber sura la storia dl bal popolar tla Val Badia y sura i 20 agn de vita dla Uniun da bal. Por ćiarè n momënt derevers él inće gnü mostrè na bela sfilza de fotografies fora dl album denanche mëte man cun la festa da bal inauguré dai ghesć dal Friul, i „Danzerini Udinesi“. Ai à desmostrè de avëi na gran finëza tl balè y tratan le bal ćiantâi ćianties che passenâ bun laprò ... Le cuertl dl liber sura Inće i mëmbri la storia dles festes da che à n iade fat bal tla Val Badia y i 20 pert dl Uniun agn de vita dl’Uniun Bal Popolar metü adöm da Bal Popolar à arjigné ca n bal Werner Pescosta. 246

Le moderadù dla sëra Diego Clara intervistëia le pröm maéster de bal dl’Uniun Toni Senoner da Urtijëi che à onorè la manifestaziun cun süa presënza ...

por mostrè ch’ai é tres ćiamò de bugn balarins. Do n bal e l’ater dl’Uniun festejada él gnü tignì le gran bal davert a düć: balarins, balarines y düć chi ce ê pro le publich à implì döta la sala balan düć deboriada. Le suzès de chësta pröma pert

BADIA

(dmc) Günther Declara, Adalbert Piccolruaz y Lois Kastlunger é stà i presidënć dl’Uniun da bal te sü 20 agn de storia ...

N valgügn momënć tratan la festa …

247

BADIA

248

BADIA

dla manifestaziun lasciâ bele sperè ch‘al garatass la pert preodüda por le dé do. La domënia à le dé metü man cun na sfilada de diesc grups da bal da dötes les valades ladines y dal Friul: i balarins y les balarines é pià ia dala Ćiasa Runcher y é jüs deboriada te dlijia olach’al é gnü tignì la mëssa por ladin da siur degan Franz Sottara. Do mëssa éson spo indô jüs tla ćiasa dles uniuns olach’al ti é naôta gnü dè la lerch ai discursc dles autoritês: le presidënt dla Union Generela Michil Costa à portè n salüt y val’ pinsier sura la belëza dl balè; l’ombolt Ugo Dorigo à portè n salüt da pert dl’aministraziun comunala y la presidënta onorara dla Generela Hilda Pizzinini à sotlinié la gran valüta dla manifestaziun inće deach’ara dëida renforzè le liam danter les valades ladines. Vëi él ch’an ne vëiga nia gonot tan de porsones da dötes les cin’ valades che s’la cunta y fej festa deboriada ... Le program é jü inant cun i bai portà dant dales 10 uniuns da bal che tolô pert ala festa. Danterite sonâ i Jobleri da La Pli a na manira che inće döta la jënt danter le publich â l’ocajiun de balè. Da sëra à i organisadus stlüt jö la manifestaziun stanć, mo plëgns de sodesfaziun y contënć deach’ara é garatada tan bun! Na plöia che ne lasciâ nia plü dô manaćiâ da fà de gragn danns ... Dai 1 ai 7 d’otober àl ploiü zënza lascè do y la roa danter Costa y Corcela é indô n iade gnüda maiù. La capela ê bele gnüda jö cun la roa l’ann denant y ... bonamënter messaràn ćiarè de fà val’ te chël raiun por astagné le teerac che mëna y che manaćia da fà de majeri danns ...

N valgügn dis de plöia à bastè por fà gnì la roa de Curcela ćiamò maiù ch’ara ne n’ê ...

Chël Bel Dî da La Crusc é indô rové te paîsc ... La domënia, ai 9 d’otober, êl n beliscimo tëmp y la belëza dla natöra de nostes munts ess fat restè cun la boćia daverta chichemai: Sas dla Crusc ê corì de nëi y jö dessot mostrâ i lersc süa iesta da mile corusc. Tröć jogn y manco jogn de Badia y da döta la valada n‘à aprofité da jì sö La Crusc a se gode le bel dé da d’altonn y a portè spo jö en prozesciun – sciöche la tradiziun s’al ghira – la statua de Chël Bel Dî da La Crusc. A S. Linert ti é zacotan de porsones jüs adincuntra ala prozesciun y insciö inće i ministranć cun i pici confaruns che à tut ite le Bel Dî da La Crusc y l’à acompagné te dlijia olach’al é spo ćiamò gnü tignì na picia funziun. 249

BADIA

I jogn gaierć de Badia à portè jö te paîsc la statua de Chël Bel Dî da La Crusc ...

Co se stara pa cun le tunel da La Crusc? Ai 26 d’otober él gnü metü a jì na sëra d’informaziun sura le tunel da La Crusc: te chësta ocajiun s’à incuntè i omi de comun, i tecnics, i injigniers y geologs che é a će dl proiet cun la popolaziun ch’ê bele da n pez coriosa de savëi val’ deplü avisa sura i fins di laûrs y i resultać arjunć ćina śëgn. Al é atira gnü splighé che l’obietîf prinzipal é chël de cöie adöm l’ega dessurora por la rovëne fora por le tunel y spo te na vasca a na manira da podëi sfruté chë ega, che é de dann, por la produziun d’energia eletrica o por d’atri fins produtifs. Te na manira scëmpla daldöt él gnü splighé le problem dla roa da La Crusc y la soluziun che vëgn aratada la adatada. La gauja prinzipala dl trac che mëna é 250

da ciafè tla complessité geologica dles Dolomites y tl cajo dla roa da La Crusc él na bona pert dl’ega dla plöia che toma tl raiun de Fanes (ca. 15 km cuadrać) che filtrëia inanter le crëp carsich jö ćina ch’ara röia sön stratificaziuns de tera impermeabla che ne lascia nia passè l’ega danterjö. Porchël mëssera fora invalgó y sö La Crusc sbròchera fora olach’an vëiga inće cun i edli la roa che se möi. Le grunt sot ite é en sostanza sciöche na sort de „resservar“ natural, mo canch’al plöi s’implëscel sö demassa y deach’al n’à degöna „valvola“ por lascè fora l’ega dessorora vàl porsura y la sciüra fora olach’ara capitëia. Le tunel dess porchël fà da valvola söinsom le resservar (n pü sciöche le büsc söinsom la vasca da bagn che ne lascia nia pro che l’ega vais porsura), por rovëne l’ega che va porsura vigni iade ch’al plöi, a na manira

BADIA

Intratan vëgnel bele cotan d’ega fora de tunel. La cuantité messarà ćiamò aumentè dassënn por ch’ara vais veramënter da astagné la roa da La Crusc ...

da limité le movimënt dl terac tres maiù cun le passè di agn. La preocupaziun che les fontanes dal’ega s’assüies fora n’à degöna rajun de ester: avisa porchël vëgnel ćiavè tan insö sot le crëp, por cherié mâ na valvola che tol demez l’ega che va porsura y nia por assuié sö fontanes o l’ega che va dl dër vers. Splighé él inće gnü plü tl detail sciöch’al é gnü ćiavè ćina śëgn y les rajuns ćiodich’an à metü man da ćiavè avisa te chël punt olach’al é śëgn da odëi l’entrada dl tunel: dessura fósson rovà ite tl parch natural y por deplü jôra da cherié tl post olach’al é gnü metü man da ćiavè na lerch da lascè jö mascinns y material y da sfrutè l’azès ch’ê dè dala strada forestala da La Crusc che ê bele denant. N conzert garatè dla Müjiga de Badia y la „Kombo“ dla „Königliche Marinekappelle“ dl’Olanda Ai 5 de novëmber bastâl indô n iade da odëi i auti che implî vigni picia lerch sö por S. Linert y les plazes dai auti te Badia por capì ch’al ê la sëra de na manifestaziun de livel ... Canche la Müjiga de Badia sona, n’él nia mâ plü chi de Ba-

dia che va a ascutè pro: al röia adalerch jënt da döta la valada y ćinamai da plü dalunc acaprò ... y chësc deache chi de Badia vëgn aratà i mius musicanć dla valada y deach’ai s’un lascia dagnora tomè ite na nöia por se motivé sè instësc y por fà devertì so publich. Te chësta ocajiun ài invié sciöche ghesć particolars n valgügn mëmbri dla Königliche Marinekappelle dl‘Olanda che n’é nia mâ stà bugn da sonè toć straordinars, mo che à inće salpü da intratignì le publich cun sketch y tòc da rì ... Un di ghesć olandesc à inće portè n salüt por ladin y scemia che i azënć ne tomâ nia dagnora dl dër vers él stè n bel sëgn che é gnü recambié cun n bel aplaus. Le publich numerus che à implì deplëgn le gran salf dla Ćiasa Runcher se n’à indô n iade godü n monn. Tratan le conzert él inće gnü tut l’ocajiun por surandè ofizialmënter n valgönes onoranzes a musicanć che sona bele zacotan d’agn pro la müjiga: Giuvani Pitscheider de Sotćiastel à ciafè le diplom por i 40 agn d’ativité, Alfred Tasser de Fedel chël por i 25 agn y Thomas Nagler de Runch y Adalbert Frenner da Murin por i 15 agn ch’ai é sta pro chësta bela Uniun. 251

BADIA

La Müjiga de Badia cun i 4 dla „Kombo“ olandeja ...

(dmc.) Le dirighënt dla Müjiga Friedl Pescoller cun i iubilars Giuvani Pitscheider, Alfred Tasser, Thomas Nagler, Adalbert Frenner y le presidënt Heinz Canins.

La festa en onur de S. Linert La domënia ai 6 de novëmber él gnü tignì te Badia la festa tradizionala de ringraziamënt por la racoiüda y en onur de San Linert. Scemia che le tëmp n’ê nia massa bel àl impò lascè fà inće la pert che ê preodüda alaleria: do mëssa él gnü tignì la setima sfilada cun i ćiars y i 252

ćiavai. Inće sce la gran pert di spetadus ê jënt da chilò, s‘intënun che inće chësta festa devënta tres plü n’atraziun turistica cun sües perts positives y negatives. Sc’al é de un n vers bel da odëi ch’al é inće jënt da defora che s’interessëia a nostes tradiziuns y a nostes manifestaziuns, spo él dl ater vers le risch che la festa de S. Linert devëntes n’atraziun

BADIA

N valgügn momënć tratan la bela manifestaziun ...

253

BADIA

turistica sciöche tantes chilò da nos. A vigni manira é la manifestaziun garatada bun y la sfilada ti à dër plajü a pici y gragn. Do n salüt en cört portè dales autoritês y n pice discurs por recordè le significat dla manifestaziun da pert de Enrico Nagler de Runch, presidënt dla Uniun di Paurs, à siur degan Franz Sottara benedì ćiavai y ćiavaliers. Spo êl oramai ora da jì a marëna. N valgügn paurs à arjigné ca de bun patüc da mangé da podëi cumprè y se tó a ćiasa. Tl gran salf dla Ćiasa Runcher él ćiamò gnü metü a jì na bela ćiastagnada y por che döt foss plü bel y plü da rì él stè Zenzo y Ciapo d’Al Plan che nen n’à sonè de cötes y de cröes.

Festa por i iubilars ... La domënia, ai 13 de novëmber, él gnü metü da jì te Badia na picia festa por düć chi dl paîsc che festejâ n iubileum de matrimone dai 10 a 55 agn de vita deboriada. I iubilars s’à incuntè sön plaza de dlijia y é spo jüs ite deboriada te dlijia. Le motto dla manifstaziun ê „Le lingaz dl amur é le su che döta la jënt capësc“, n pinsier de Sant Ujöp da Oies. Indô n iade n teater da rì ... La domënia ai 20 de novëmber à l’Uniun dl Teater de Badia presentè por

Le regist Giuvani Pitscheider cun Linda de Sotćiastel y cun i jobleri (dmc.) Veronika da Fussè, Arnold de Puntac, Andrè de Val, Paula da Craciurara, Tone d’Alfarëi, Hildegard de Sotćiastel y Carlo da Craciurara.

254

BADIA

le terzo y ultimo iade le tòch da rì dal titul „Ći che la tëma pò fà ...“. La pert prinzipala dl méde dai tiers é gnüda interpretada cun maestrìa da Tone Piccolruaz d’Alfarëi. Arnold Costa de Puntac che â inće na bela gran pert sciöche rapresentant dla dita comerziala Bründl & Co. à indô n iade salpü da fà rì cun un de sü tich ch’al tira fora vigni iade ch’al öga ... Paula Bernardi da Craciurara à jobelnè dër bun la pert dla mëda fodóma rovada adalerch a ćiarè do süa nëza, Veronika Valentin da Fussè, y so aspirant chestian Andrè Valentin de Val. Dër bun s‘à inće astilé Hildegard Pitscheider de Sotćiastel sciöche fómena dl mede dai tiers y uma de Veronika. Tla comedia partida sö te trëi perts messâ geniturs de Veronika, le méde dai tiers y süa fómena, jorè tl’India deach’ai â davagné le iade pro n quiz menè ite ala dita Bründl & Co. Le bun méde â indere na tëma mata da jorè y porchël àl messü s’un studié fora de vigni sort, mo ala fin ti é dötes les trapolades gnüdes decuntra: n paur vijin n pü’

Le rapresentant dla dita Bründl & Co. se presënta tla ćiasa dl mede dai tiers ...

tröp curius y la bona mëda fodóma à ala fin fat saltè fora la verité ... Y por gnì fora dla trapola che le méde s’à tenü a sé instës, àl messü ti conzede a süa fìa de se maridé cun n jonn de chël ch’al n’indê pa pordërt daldöt nia ... Sciöche pro tröc teatri da rì él inće pro chësc gnü portè le confrunt danter les generaziuns y danter ëi y ëres che vir tres ćiamò en concorënza danter ëi ... almanco sön le palch! Riuniun generala dl Club Rodes Val Badia La sabeda, ai 3 de dezëmber, él gnü tignì tl’Ustaria Posta da Pedraces la reuniun anuala dl Club Rodes Val Badia. Do le salüt dl presidënt Heinz Kostner da Corvara y dl vizepresidënt Eduard Tavella, à le secretêr nü Igor Tavella portè dant la relaziun d’ativité: al é oramai passè n ann da canche le Club à ciafè l’inom nü „Rodes Val Badia – Raiffeisen“. Deplü jogn é gnüs pormez tl Consëi diretif y ti à dè na sbürla concreta al’ativité dl Club: cun le sbunf che ëi à portè ite y dilan a döta l’esperiënza che chi da denant ti à metü a disposiziun, éra jüda da fà crësce cotan l’ativité, sides tla cualité che tla cuantité. Al basta da dì ch’an é passà da 92 scrić ite dl 2004 a bëgn 259 mëmbri dl 2005. Inće le numer di atleć tesserà por les gares é chersciü da 72 a 126; düć deboriada ài tut pert a 357 competiziuns danter chëres de roda da munt y chëres sön strada. De bugn resultać che se lascia mostrè sö é sta dantadöt chi de Debora Agreiter da La Ila, de Nikolas Seppi y de Michael Irsara de Badia mâ por nominé i pröms trëi dla tlassifica soziala. Dër cuntënć dl laûr fat dal Consëi é sambëgn stà le presidënt, mo dantadöt 255

BADIA

L’ativité dl Club dles Rodes Val Badia é tl crësce dantadöt por ći che reverda i jogn ...

inće le secretêr da denant Ezio Camol che à constatè cun sodesfaziun de avëi passè inant le Club dles Rodes, a chël che ël ti à dediché tan tröp tëmp de süa vita, a jogn che va inant cun la medéma pasciun coche ël à dagnora desmostrè. La pert plü positiva dl’ativité dl Club é chëra che tröć mituns é sta tl zënter dl’ativité – Roman Valentini de Puntac s’à surantut de alenè i mëndri y Igor Tavella chi n pü’ plü gragn ... Dessigü ési sta bugn de ti trasmënte almanco na pert de süa ligrëza da jì cun la roda y da fà sport de fadia. Tröp s’à i alenamënć inće basè sön les tecniches da jì jöpert y sön eserzizi por mioré l’ecuiliber sön roda. Interessanta é de chësc vers inće stada la gara por mituns y geniturs a La Ila a chëra ch’al à tut pert 174 „alteć“. N conzert da Nadè che à plajü ... Do la gran festa da Nadè, ai 28 de dezëmber, él gnü tignì tla dlijia de Badia n bel conzert cun le Cor Kèrygma y le grup di Kyrios. Al é n iade stè val’ d’ater, inće da ponsè ai tröć agn che la Müjiga à feter albü l’esclusiva sön i conzerć da Nadè te dlijia. A vigni manira à le con256

Le Cor Kèrygma y le grup di Kyrios à ćiantè ćianties dër desvalies mo che passenâ impò ite bun pro le tëmp da Nadè ...

zert plajü cotan inće l’ann passè, dantadöt por la varieté dles ćianties che é gnüda presentada dai dui grups. Inće la dlijia ê oramai plëna de jënt, scemia che defora novôl dassënn y a val’ un éssel inće podü ti parentè da se möie ... A ti fà da cornisc ales beles melodies ne podôl sambëgn nia manćé la cripele y i lëgns da Nadè! San Silvester à indô stlüt jö n ann rich de avenimënć L’ultimo dé dl ann s’à la Scola de Schi de Badia indô cruzié de organisé la fiacolada tradizionala da San Silvester. Danter sciori, maéstri de schi y jogn dl paîsc nen n’él indô stè cotanć che à tut

BADIA

Uniuns y assoziaziuns La Müjiga de Badia

La fiacolada da S. Silvester é dagnora val’ de bel por i sciori y por chi da chilò ...

pert: al é dagnora bel da gnì da La Crusc jö cun i schi y cun la löm di chentli, denanche jì a cëna ... y por che la manifestaziun garatass sciöche zënza ne podôl sambëgn nia manćé le bun vin cöt che Paul Ploner da Pidrô arjigna ca vigni ann cun de bunes saùs. Do cëna, incër mesanöt fóssel spo stè l’ora da lascè jì sö rachetes, mo l’ann nü é mâ gnü inauguré cun val’ bòt y püch deplü. Al n’é nia plü la concorënza danter i hotì sciöch’al ê dandaìa, canche i sciori de un n hotel porvâ da sciuré sö plü rachetes co chi di atri. Bonamënter se lascia la crisa economica dantadöt sintì pro chës cosses che ne mëss nia ester ... A vigni manira é l’ann vedl gnü stlüt jö bun y sön ći che è sozedü tl ann nü saràl da cuntè te n’atra ocajiun!

Ai 19 de forà dl 2005 s’à le Consëi dla Müjiga de Badia abiné cun düć sü mëmbri por fà na valutaziun dl program portè a fin l’ann denant, mo dantadöt por ćiarè inant deboriada sön le dagnì dla uniun: l’obietif ê chël de invié ia n’ativité che ti dess da öna na pert motivaziun y ligrëza a düć i musicanć da sonè y dal’atra inće n’ativité che ti dà la poscibilité ala jënt de ascutè sö cun plajëi de bi conzerć. Scemia ch’al é traverć nia saurisc da arjunje, ti é la Müjiga de Badia dagnora stada manëcia y nia atramënter n’éra jüda tratan le 2005. Por pié sbunf indortöra à la Müjiga naôóta metü a jì por düć sü mëmbri n bel iade tl’Olanda dai 21 ai 25 d’aurì. A Zeist, na cité de 60.000 abitanć, i aspetâ i musicanć dla “OBK Zeist” che i à invié de jì a i ciafè: sciöche chi de Badia é rovà dan le local dles proes olach’ai â l’apuntamënt, ési naôta gnüs tuć ite da na fanfara che i à acompagnà ite te local olache i compagns olandesc â bele tachè sö la bandira ladina dlungia la olandeja. Zënza che degügn ne s’l’ess aspetada, à i musicanć da Zeist saludé sü ghesć cun l’Inn Ladin “Bel lingaz dla uma cara”. Dedô i à la presidënta dl OBK saludé por ladin! Bonamënter ne s’ess degügn aspeté na te acoliënza. Vëi él ch’al é inće sciampè val’ legherma. I dis dedô à n valgügn musicanć olandesc condüt chi de Badia fora por la cité y te deplü posć dl’Olanda (Rotterdam, Amsterdam). La sabeda à spo la Müjiga de Badia tut pert a na sfilada y a n bel conzert deboria257

BADIA

da cun la musiga OBK Zeist. Do ch’ai é gnüs saludà ofizialmënter dal ombolt dla cité, ài da sëra ćiamò tignì n conzert tla Oesterkerk, öna dles plü beles dlijies dla cité. Le iade é garatè bun y é stè por vigni musicant n’esperiënza che ti à dè motivaziun da jì inant: al n’é nia na cossa da vigni dé podëi sonè deboriada cun öna dles mius musighes dl’Olanda sciöche la OBK Zeist. Y deache l’esperiënza é stada plü co mâ positiva, à la Müjiga de Badia invié la OBK Zeist a Badia a tignì n conzert che sarà dl 2006. A vigni manira, canche i musicanć de Badia é indô rovà a ćiasa n’ài nia plü sparagné bries y fadies por arjigné ca indortöra le program y i conzerć che i aspetâ ćina la fin dl ann: endöt s’ài incuntè 79 iadi, danter proes (56), conzerć, prozesciuns y mësses (24). Fora di conzerć y dles manifestaziuns te paîsc, à la Müjiga inće

partezipé a deplü conzerć fora dla valada: a San Laurënz, a Cortina ala “Festa de ra bandes” y a Schenna. A Maran àra tut pert al “Landesmusikfest” metü a jì ai 16 d’otober. Inće la „Böhmische“, n grup che vëgn dagnora aprijé, s’à abiné trëdesc iadi por proes y à sonè sis iadi. N mënder grup fora dla Müjiga che se crüzia por le plü de abelì val’ mëssa particolara y de sonè melodies da Nadè da Madovines, à sonè endöt cin’ iadi. Fora por l’altonn s’à la Müjiga de Badia cruzié de mëte a jì n curs da sonè de deplü dis (dai 2 ai 5 de novëmber) cun la „Kombo“ dla Königliche Marinekapelle dl’Olanda. Deboriada cun i cin’ maéstri él spo gnü tignì n bel conzert de contlujiun ai 5 de novëmber olache le publich à podü aldì solisć de trombëta, tlarinet, orghi da boćia y bateria. Le conzert é dessigü da valuté danter i plü bi y

La Müjiga abelësc oramai vigni festa y prozesciun che vëgn tignida te paîsc ...

258

BADIA

La Müjiga de Badia a Zeist t‘Olanda!

La „Böhmische“ vëgn inće dagnora aprijada da düć chi che à l’ocajiun da l’ascutè ...

dantadöt cun musizisć de n livel alt che é gnüs tignis te Badia. Danter l’ater él tratan le conzert inće gnü tut l’ocajiun de partì fora n valgönes onoranzes: Giuvani Pitscheider de Sotćiastel à podü pié do l’onoranza por i 40 agn ch’al é stè pro la Müjiga, Alfred Tasser por i 25 agn, Adalbert Frenner y Thomas Nagler de Runch por i 15 agn. En la festa de S. Linert à la Müjiga tut pert ala sfilada y à spo stlüt jö l’ativité dl ann ai 10

de dezëmber cun n rorate zelebrè por la uniun. N gran desplajëi por la Müjiga de Badia é stè chël de messëi tó comié da so compagn Gottfried Costa de Tondl che é gnü cherdè a miù vita ai 11 de mà. Gottfried ê stè por passa 40 agn pro la Müjiga de Badia: tröc agn âl sonè le tlarinet y ti ultims agn àl portè la bandira dla uniun. Na ligrëza por la Müjiga y dantadöt por so consëi é stada de podëi tó sö bëgn sis musicanć nüs: Isaac Frenademetz, Andreas Nagler, Armin Ploner, Johannes Valentin, Ivan Valentin y Stefanie Tavella. Tratan l’ann 2005 ê i musicanć endöt 68, plü 4 portabandira y 5 marcatenterins. Danter i jogn nen n’él stè deplü che à ciafè la medaia de brom por musicanć jogn („Jungmusikerleistungs-Abzeichen in Bronze“): Alexia Frenademetz, Lucia Verginer, Pasquale Pitscheider, Armin Ploner, Johannes Valentin, Stefanie Tavella y Andy Burchia.

259

BADIA

I Stüdafüch de Badia Tratan l’ann 2005 él stè deplü mudaziuns tl Corp di Stüdafüch de Badia: do da 15 agn da comandant, à Elmar Irsara dè jö l’inćiaria che é gnüda surantuta da Egon Ploner. Le comandant nü à bele dal pröm momënt desmostrè ligrëza y entusiasm te so compit nia saurì y da tröpes responsabilitês. Tröp impëgn é gnü desmostrè da düć i 51 stüdafüch che fej pert dl grup pro i intervënć de vigni sort: scemia ch’an n’à mai aldì la sirena te nosc paîsc, é i stüdafüch de Badia gnüs cherdà 24 iadi: pro 22 intervënć s’àra tratè de chestiuns tecniches y pro dui d’atri de n mèdefüch che ê rot fora a Corvara y a San Ćiascian. Sciöch’an sa vëgnel al dédaincö cherdè i stüdafüch por de vigni sort d’emergënzes; porchël mëss i mëmbri ester arjignà sciöch’al alda da podëi daidé chi ch’à debojëgn. Insciö ési gnüs cherdà ai 11 y ai 14 de forà y spo plü tert ćiamò ai 31 de messè por inzidënć sozedüs sön la strada dla Val Badia. Ai 11 de merz à i stüdafüch messü jì da sëra a ćiarié ite la gran vasca dal’ega dles vijinanzes da Pescolderunch, Fistì, Peslalz, Adan y Martara che ê te n iade restades zënza ega. Y ai pröms d’aurì n’êl degöna matada canch’ai é gnüs cherdà da jì sö Reslada a trà sö n camion dal gas che manaćiâ da se rosedè: ara ess podü jì a finì mal dassënn sc‘al ne foss nia stè valgügn bele arjignà da saltè ite a daidé! Ai 4 de jügn â la Villa Campagnola (San Linert) mez meter d’ega tles ćianôs: al ê saltè n ró dal’ega y inće te chë ocajiun à i stüdafüch albü la dërta massaria y l’esperiënza de podëi daidé. Ai 22 d’agost ési spo gnüs cherdà de mëte apost na condüta dal gas che pordô tl Residence Da260

niela a Pedraces. Val’ mëis plü tert, ai 13 d’otober é i stüdafüch gnüs cherdà por n inzidënt söl laûr pro le renovamënt dl Hotel Dolasilla a La Ila: por chi che é rovà söl post él stè n momënt cröde da messëi constatè la mort de so compaejan y compagn Giuvani Irsara de Jan. Impò ài ćiarè de fà so dovëi, inće sc’al ê plü ri co zënza. Por ester arjignà le miù ch’ara jô a chisc intervënć él gnü tignì na proa vigni pröma jöbia dl mëis, da d’aisciöda y da d’altonn vigni jöbia y val’ iade inće la sabeda. Na scuadra di stüdafüch é inće dagnora stada a desposiziun sc’al â da sozéde val’ sön i lifć: porchël él inće gnü fat proes aposta, por savëi co fà da tó porsones jö dl lift te püch tëmp. Danter l’ater él ia por l’ann dagnora stè n grup a desposiziun la domënia y i dis da festa por rové atira söl post sc’al foss stè debojëgn. Roman Pescosta y Manfred Schmid à portè inant le Grup di Stüdafüch Jogn che à bëgn dodesc mëmbri che à fat 25 proes endöt por s’arjigné ca indortöra por i concursc a livel provinzial. Al é n bel grup de jogn che se vëgn y che desmostra tröpa ligrëza y interès por l’ativité di stüdafüch y che capësc dantadöt l’importanza de daidé i atri tl caje de debojëgn. Por ći che reverda les massaries y le material a desposiziun di stüdafüch, él gnü ćiarè d’arjigné guant che corespognes ales normes nöies de segurëza y che scones damì i stüdafüch da burjades: braies y manëces che ne pëia nia füch y scona deplü la porsona dal gran ćialt dl füch. Complessivamënter s’à le pröm ann d’ativité cun le comandant y le consëi nü stlüt jö bun. Da pert de döta la popolaziun de Badia y dla valada ti vàl n giulan sintì a chësc grup tan important por la segurëza de vignun y de döt le paîsc!

BADIA

I Stüdafüch é na uniun che ciafa tres plü pëis tl paîsc.

Le comandant Egon Ploner y Manfred Schmid cun le grup di jogn.

261

BADIA

Le Cor de Dlijia Le 2005 é stè por le Cor de Dlijia n ann dër impegnatif: le ćiantè y le fà müjiga sacra te dlijia s’à damanè n gran laûr y tröp impëgn da pert de vigni ćiantarina y ćiantarin, dl orghelist y dla dirighënta, bele mâ da ponsè a düć i iadi che le grup s’à abiné danter proes, festes, funziuns y sopoltöres. Mo pro les tröpes bries à vigni mëmber dl Cor inće albü tröpes ligrëzes da ćiantè y da podëi ti fà n sorvisc a döta la comunité. Al é dagnora n plajëi da ćiantè en onur de Chël Bel Dî y da podëi – dantadöt dales gran festes y les domënies – ti trasmëte ala jënt che tol pert ales funziuns de dlijia val’ deplü co che les parores ne sciafia nia da

dì, val’ che dëides i fedei da rové n toch plü daimprò da Chël Bel Dî y da crëie tl’eternité dla vita impormetüda da d’ël. Intratan é le Cor de Dlijia de Badia metü adüm da 24 porsones: l’ultimo ann à l’uniun tut sö cun ligëza Hubert Adang, Karin Alfarei y Stefanie Tavella. Le Cor é metü adöm da porsones d’eté desvalia, sc’an conscidra che le plü jonn à 14 y le plü vedl 68 agn, mo porchël él impò n bel grup che se vëgn bun. I mëmbri plü o manco jogn à la poscibilité de stè adöm, de se confrontè, de imparè dai atri y de se daidé fora: porsones de vigni eté ne se mët insciö nia mâ a desposiziun por ćiantè mo se prô da mantignì n bun tlima danter i ćiantarins, ći che fej la uniun plü bela y plü sterscia. Y deache n grup

I ćiantarins dl Cor de Dlijia cun siur degan Franz Sottara en ocajiun de so compliann, ai 25 de dezëmber ...

262

BADIA

Le Cor de Dlijia en jita sön le Ćiastel de Trautmannsdorff dlungia Maran.

dess inće avëi la poscibilité de stè adöm tl tëmp lëde, à le Cor fat de jügn na jita a Maran olache i ćiantarins é jüs a ti ćiarè ai bi urć de Trauttmannsdorff: düć é restà dër afascinà dales beles y tröpes plantes proveniëntes da deplü perts dl monn. De novëmber, en gaujiun dla festa tradizionala en onur dla patruna dla musiga S. Zezilia, à le Cor tignì süa riuniun generala, do na bona cëna che ti é gnüda ofrida da siur degan Franz Sottara. Te chësta ocajiun à siur degan rengrazié le Cor por so laûr y süa colaboraziun y l’à perié bel de portè inant süa ativité y so gran sorvisc. Siur Franz à spo partì fora deplü onoranzes a componënć dl Cor por sü mirić: Elisabeth Ties à podü pié do le diplom por i 20 agn, Agnes y Frieda Daprè por 25 agn de sorvisc. Ales trëi iubilares ti vàl n rengraziamënt sin-

tì y n complimënt. N bel momënt por le Cor de Dlijia é inće stè da Nadè, canche i ćiantarins y les ćiantarines ti à fat festa a siur degan Franz Sottara por avëi complì 70 agn: do la gran mëssa à le Cor ćiantè deplü melodies en onur dl festejé. Tla finada é chësta picia festa stada na ligrëza por siur degan, mo inće por döta la jënt de Badia che é restada inant te dlijia a d’ascutè. L’aodanza cun chëra che le Cor de Dlijia à orü stlü jö l’ann 2005 é che vigni ćiantarin ciafes inant ligrëza y sodesfaziun tl ćiantè, ćiaran dagnora de dè inant a chi che ascuta pro, chë sensaziun d’armonia che dëida ponsè do al dër significat dles parores dla liturgia. Da pert dla jënt de Badia ti vàl al Cor de Dlijia n rengraziamënt sintì por so bel ćiantè che à arichì tres indô les funziuns liturgiches tignides te nosta bela dlijia! Le Cor Kèrygma Sciöche bele i agn passà é inće le 2005 stè n ann plëgn d’ativitês por le Cor che à abelì mësses y manifestaziuns de vigni sort, cun les usc fines de sües 34 ćiantarines. Tratan l’ann à le Cor ćiantè sis mësses tla dlijia de Badia y aladô dles ocajiuns che s’à presentè, te deplü posć foradecà. Insciö à les ćiantarines tut sö l’invit dl Epl (Ert por i Ladins) de jì ai 22 de mà a Steinhaus a ćiantè na mëssa che fajô da cornisc religiosa ala manifestaziun leterara y culturala „Tras(s)e“, che dô ester n barat cultural danter la Val Badia y chëra de Türesc. Tla medema ocajiun à le Cor Kerygma fat da cornisc pro la daurida dla mostra d’ert. Ai 11 de jügn à le Cor azetè cun ligrëza l’invit de jì a ćiantè la mëssa da noza de Sara Costa tla dlijia da La Ila. 263

BADIA

Plü tert, ai 24 d’agost, à les ćiantarines tignì n conzert particolar tla dlijia da San Ćiascian y ti al dediché al Papa Jan Paul II, na gran personalité de nosc tëmp che é passada a miù vita püć mëisc denant. Ala fin dl’isté, ai 11 de setëmber, à les jones dl Cor tut pert ala sesta ediziun dl „Dé dla Ćiantia Ladina“ – festival di cors dles valades ladines che vëgn metü a jì vigni pêr d’agn tla Val Badia o te Gherdëna. Tl 2005 é le festival gnü tignì a Urtijëi. Bele danmisdé à le Cor Kèrygma ćiantè na mëssa tla dlijia de Santa Cristina; domisdé él spo stè na bela sfilada y le gran conzert che à messü gnì tignì daìte, tl gran salf dles manifestaziuns dla scora, por gauja dl bur tëmp. Al pröm d’otober é le Cor gnü invié a Rina por la festa iubilara dl Cor Mons Elina che à festejé i 15 agn d’ativité. Le Cor Kèrygma y le Mons Elina à tut l’ocajiun por tignì deboriada n bel con-

zert che ti à dër plajü al publich che à ascutè sö. D’otober él danter l’ater inće gnü tignì n curs de formaziun dla usc cun le maéster Konrad Kranebitter y la dirighënta Agnes Irsara. Fora por l’altonn, ai 12 de novëmber, à les ćiantarines de Badia ćiantè mëssa a La Val por passè dedô ćiamò n valgönes ores en bona compagnia pro n bun gote y na bona cëna. Tratan le tëmp d’Advënt à le Cor albü l’ocajiun da ćiantè döes mësses da Rorate tla dlijia de Badia. I ultimi dis dl ann, ai 28 de dezëmber, à le Cor Kèrygma tignì deboriada cun le grup Kyrios n bel conzert da Nadè che à ciafè l’aplaus de n publich numerus che à implì la gran dlijia de Badia, scemia che defora novôl dassënn. Cun chësta manifestaziun à le Cor podü stlüje jö bun n ann dessigü rich de sodesfaziuns y de ligrëza. L’aodanza che les ćiantarines se fej é ch’al ti sais bel da stè adöm y da ćiantè deboriada,

La dirighënta Agnes Irsara presënta brauia le cor y sües ćiantarines!

264

BADIA

tignin imënt che „la musiga é bona de dì deplü co les parores y é bona da scutè ia deplü co le chît.” Dal punt d’odüda organisatif àn ćiarè de daidé fora la dirighënta Agnes Irsara che gnô ti ultimi agn da Gherdëna ca aposta a tignì les proes: Sylvia Irsara à azetè da surantó val’ iade le laûr da dirighënta y ti à lascè l’inćiaria da presidënta a Monica Nagler da Murin che ê denant vizepresidënta. Por le comité él gnü nominé Barbara Irsara sciöche cassiera, Sonja y Barbara Schmid che se crüzia dles notes y Resi Trebo sciöche scrivana. Le Terzet Soreghina Silvia Irsara, Michi Vittur y Tarejia Moling é le Terzet Soreghina che dëida da val’ ann inca abelì mësses y tol pert a conzerć che vëgn metüs a jì te nüsc paîsc ... En Santa Maria dal Ciüf é les

trëi jones de Badia stades protagonistes de n conzert metü a jì a Corvara. Le Terzet à inće fat bela figüra en gaujiun dl „6. Dé dla ćiantia ladina“ tignì ai 11 de setëmber a Urtijëi. Tl tëmp d’Advënt à le Terzet ćiantè val’ rorate y daidé d’atri grups pro conzerć da Nadè. La motivaziun vëgn dantadöt dala ligrëza de podëi ćiantè y de stè adöm! Le Cunsëi de Cüra Dô le gran sforz y le tröp laûr da mëte a jì les festes de canonisaziun de nosc Sant Ujöp da Oies – la pröma da d’altonn dl 2003 y la secunda da d’aisciöda dl 2004 – s’à le Cunsëi de Cüra tratan le 2005 indô dè jö plütosc mâ cun l’aministraziun ordinara. Deplü iadi él gnü tut ca la lëtra che le Vësco ti â scrit a düć i consëis de cöra dl decanat do süa vijita pastorala da d’altonn dl 2003. Te chësta

Silvia, Michi y Tarejia en ocajiun dl „Dé dla ćiantia ladina“ ...

265

BADIA

lëtra bàiel dantadöt dles impresciuns che ël à albü dla vita religiosa te nosc decanat y fej deplü propostes de coche an podess miorè chës cosses che ne va nia dër bun. Le Cunsëi de Cüra à porchël porvè da mëte en pratica tan inant ch’ara jô les propostes dl Vësco y ti à spo lascè al savëi tan inant ch’ara é jüda da fà n vare inant y olach’al é dötaorela ćiamò de gran dificoltês. Incër mez otober él spo gnü metü a jì na incuntada danter i ploans y i presidënć di consëis de cöra, adöm cun dui rapresentanć dla diozeja. Te chësta ocajiun él gnü baié dantadöt di fins che é gnüs arjunć por la jënt de nosc decanat do la vijita pastorala dl Vësco. Al é danter l’ater inće gnü debatü dër tröp sura l’importanza dles funziuns religioses tignides dai laics impede la mëssa, dal momënt ch’al manćia tres deplü i proi jogn che vëgn do ca ... Denanche stlü jö süa ativité y en previjiun dles lîtes, à le Cunsëi de Cüra metü a jì na incuntada cun la jënt de Badia, te chëra ch’al é gnü splighé la funziun che le Cunsëi à y dess avëi, ći ativité ch’al à fat ti ultims 5 agn y inće ći ch’al n’é nia stè bun d’arjunje, dantadöt tl ćiamp dl’istruziun religiosa y tl ćiamp sozial, mo inće cuntra la gran plaia dl alcolism y dla surité, che é le majer problem, sciöch’al é gnü fora da na inrescida fata te Badia dan da n valgügn agn. Inće cun la situaziun di tröc extra-comunitars che vëgn chilò da nos a laurè y che ô y à inće le dërt de se lascè jö, messaràn se de jö deplü tl dagnì. Ala fin dla riuniun él spo inće gnü portè dant la situaziun finanziara dla Cüra. Ai 5 de novëmber él spo stè les lîtes dl Cunsëi de Cüra nü y defata do la pröma sentada olach’al é gnü baié co partì sö 266

les inćiaries danter i mëmbri nüs: deplü mëmbri da denant ne s‘à nia plü lascè lité, y danter chisc inće Iaco Clement che é stè por tröc agn presidënt; porchël se tratâra inće de reorganisé completamënter le grup. En ocajiun dla secunda sentada él spo gnü nominé sciöche presidënta la maéstra Rita Pitscheider Lerchegger. L’inćiaria da vizepresidënt é gnüda surantuta da Elmar Irsara, chëra da scrivana da Susi Pitscheider da Ruac. Dl Cunsëi de Cüra féjel inće pert Tarejia Moling Adang, Rosmarie Dapunt de Sotvalgiarëi, Gottfried Nagler da Murin, Carlo Bernardi da Craciurara, Tone Piccolruaz d’Alfarëi, Maria Tasser de Sotgherdëna y Verena Valentin de Piz. De dërt fej pert dl Cunsëi de Cüra siur degan Franz Sottara. A chësc bel grup restel mâ plü da ti aodè döt le bun por süa ativité ti cin’ agn che vëgn, ch’ai sides bugn d’arjunje ći ch’ai se tol dant! Le K.V.W. de Badia Sciöche vigni ann à le KVW de Badia indô n iade metü a jì n valgünes iniziatives interessantes che à inće albü n bel suzès de partezipanć. Da d’aisciöda ti à Barbara Irsara tignì n curs da cujì ales jones che röia damprò al maridé y deach’al ti à dër plajü y zacotantes à perié ch’al gniss metü a jì ćiamò n iade, nen n’él gnü organisé n secundo da d’altonn. Ales jones che ne se sënt nia ćiamò dër sigüdes te ćiasadafüch, ti à le cogo Roman Feichter da La Pli insigné da cujiné n valgönes spezialitês tla ostaria „Melodia del Bosco” da Pedraces che à metü a desposiziun locai y massaries. N curs por düć é dessigü stè chël da massajè i punć de reflès sot i pîsc che é gnü tignì

BADIA

dala fisioterapista esperta Maria Pescollderungg d’Anvì. Sc‘an pënsa tan gonot ch’al vëgn tignì i edli stlüć te nüsc paîsc dan dal problem dl alcohol, él impò stè da se fà demorvëia ći impresciun che le referat dla duturia Margareth Mahlknecht sura l’alcolism ti à fat a chi che é gnüs a ascutè pro. Cun pinsiers tlers, zënza rodè n pez incër la cossa ia, à la duturia splighé le problem dl alcohol chilò da nos y sües conseguënzes. Sc’al é d’un n vers saurì da rové tl tunel, él dër rî da se trà fora y da dì de no a chë sostanza che po cherié na dependënza sterscia. Ala fin de setëmber él gnü metü a jì na prozesciun da S. Linert ćina sö Oies por perié do vocaziuns religioses. Na bela meja de porsones à tut pert a chësta iniziativa y laprò ot teologs dl Seminar da Porsenù che s’arjigna da deventè proi. Danter i teologs êl inće n jonn da Rina y un da San Scimun che à le pere da La Val y che fajarà so practicum de mez ann avisa tla cüra da Badia. Dal momënt che le KVW de Badia à dagnora albü de bugn raporć cun i grups dl KVW di atri paîsc dla valada él inće gnü organisé n valgönes manifestaziuns a livel de Val Badia o inće mâ de Alta Badia. Insciö por ejëmpl le peregrinaje de n dé a Riffian o chël de 4 dis a Montecassino. A chësc peregrinaje che vëgn bele metü a jì da 13 agn inca dal KVW dla Val Badia él stè oramai 100 porsones che à tut pert. Tla medéma ocajiun él inće gnü vijité la gran cortina di soldas todësc dlungia Cassino: i peregrins dla Val Badia à orü jì a chirì y à spo inće ciafè la crusc de n jonn d’Al Plan tomè te vera te chël raiun. Ai 25 de setëmber à le KVW Val Badia metü a jì deboriada cun la Uniun dles

Ëres Val Badia n peregrinaje a Maria Weissenstein, en ocajiun dla „Domënia di Ladins”. Oramai 150 fedei é jüs dal ju de Careza ia a pé y 100 d’atri é jüs cun le bus ćina Neva Ladina („Deutschnofen”) y spo da dailò inant a pé. Tla medéma ocajiun él inće gnü benedì la Via Crucis nöia, fata y paiada en gran pert dai fascians. Le Consëi Cultural tl Comun de Badia Tratan le 2005 s’à le Consëi Cultural tl Comun de Badia indô cruzié de mëte a jì na bela sfilza de manifestaziuns culturales por vigni esigënza. En particolar él gnü invié adalerch n cor dala Ruscia y n’ocajiun particolara é inće stada la sëra de musiga y liëndes animada da Ruth Miribung da La Val y da sü compagns. Danter l’ater à le Cunsëi Cultural colaborè cun d’atri grups por mëte a jì de majeres manifestaziuns sciöche un di bi conzerć de musiga tlassica cun Badiamusica o n conzert jazz o de musiga popolara de n cer’ livel. Pro les manifestaziuns de prestige che é jüdes bun él da nominé la sëra leterara metüda a jì tla majun da Ćiaminades cun la partezipaziun di poeć Erri De Luca y Roberta Dapunt y dl pianist Paolo Vergari. La sëra cun le cabaretist conesciü lunc y lerch Markus Linder y Alessandro Trebo da San Martin à dessigü inće portè aria frësca por ći che reverda les manifestaziuns che vëgn metüdes a jì te nosta valada: i dui artisć à proponü na simbiosa danter musiga y cabaret. La tröpa jënt che é rovada adalerch a i ascutè sö s’à devertì cotan! L’ann s’à spo stlüt jö cun la sentada generala dl Cunsëi Cultural olach’al é 267

BADIA

inće gnü tignì les lîtes dl consëi nü: do che le presidënt Paolo Anvidalfarei da Ćiaminades à anunzié de n‘azetè nia plü na candidatöra, éson spo passà a lité. Le consëi nü, aladô dles usc, é metü adöm da Salvester Vittur, Resi Trebo, Marlies Frenademez, Hubert Pescollderungg, Lois Castlunger, Evelyn Pitscheider, Emma Pallestrong, Barbara Schmid, Monica Nagler (scrivana). Aladô dl statut dla Uniun él gnü cooptè l’ombolt dl Comun de Badia Ugo Dorigo, l’assessur por la cultura Elmar Castlunger che à spo inće azetè l’inćiaria da presidënt y Edith Dapoz che à surantut l’inćiaria da vizepresidënta. La scolina Tratan l’ann passè s’à les maéstres Gertrud Pitscheider y Teresa Moling deboriada cun sües assistëntes Rosa Nagler y Judith Comploj y la cöga Maria Pescoller porvè cotan por ti la fà inte-

ressanta ai tröc mituns scrić ite ala scolina de Badia. Ai é oramai rovà a 50 y de chisc nen n’él 4 d’extracomunitars: scemia che la ćiasa dla scolina ê a val’ manira gnüda ingrandida dan da n valgügn agn ne basta la lerch nia plü. De chësc vers él na fortüna ch’al vëgn ćiarè inant de nen fà sö na nöia ... Por ći che reverda i proieć s’à mituns y maéstri indô incuntè plü gonot cun la jënt atëmpada che ti à cuntè de vigni sort: i mituns à ascutè sö cun interès. Chësta é dër na bela iniziativa che porta a s’incuntè döes generaziuns che ess scenò apëna d’atres ocajiuns da le fà! Tröp pëis ti él inće gnü dè ales incuntades danter i mituns y i geniturs, sides te scolina co defora. N dé é i mituns jüs a ciafè le pere y artist Lois Anvidalfarëi da Ćiaminades por odëi sciöch’al modelëia ghips y fer fajon d‘infora na statua. Mituns y mitans à spo inće instësc podü porvè da fà n müs cun arjila. N ater dé ési spo jüs düć tla conditoria dl pere Ri-

Na bela schira de mituns cun sües maestres Judith, Gertrud, Tarejia y Roberta y la cöga Maria.

268

BADIA

4 3

1-2) I mituns ćiara pro cun interès sciöche an fej da ti fà n guant ala popa. 3-4) I jüć tl bosch é i plü bi: mituns y mitans à metü en scena na storia de Ciüria Cöcena. 5) L’artist Lois da Ćiaminades ti mostra sües statues ai mituns dla scolina.

cky: ai à podü odëi sciöch’al fej le dlacin te na gran mascinn. Tratan che la mascinn dal dlacin laurâ à i mituns podü porvè da fà na sorücia de marzipan. Do che düć s’à mangé na bela gran copa de dlacin frësch, ài podü jì indô te scolina cun na bela sorücia ducia tla man. La uma Sandra é jüda te scolina a daidé i mituns fà guanć ales popes y le pere Marco che é mëmber dla Lia da Munt é jü a i daidé fà jüć cun le material da jì a crëp. Les umes Rosmarie y Deborah à daidé mituns y mitans fà jüć de alegria y de compagnia y la uma Franca ti à mostrè sciöch’ an fej da pastelnè. Y por carnescè s’à les umes Martina, Maria y Waltraud tut do zacotan de corusc y à 269

BADIA

depënt sö mituns y mitans y ... le clown Simon ti à spo fat dant de vigni sort de matades. A val’ mitans plü granes ti à la tota Erica insigné da fà ćialza y mëda Paula ti à mostrè sciöch’al vëgn firé lana. La patruna Irma à invié chi dla scolina de jì a la ciafè y deboriada cun ëi àra spo fat le „girotondo“ y jüć da s’ascogne tla gran stüa da Fussè. Do che le gran Papa Jan Paul II é mort ti à siur Degan cuntè ai mituns sciöche chë gran personalité à vit y ći ch’ara à döt fat ... La festa de San Martin à spo i mituns podü fà deboriada cun chi dla pröma elementara: i peri Klaus y Tone ti à fat dant le teater dla storia de San Martin y berba Paul ti à indô fat sö n bel gran füch che cheriâ ćiamò plü na bela atmosfera. En ocajiun dla presentaziun dl CD „Nos mituns“ à i mituns dla scolina daidé animé döta la manifestaziun ćiantan y balan dan le publich numerus tl gran salf dla Ćiasa Runcher. Dër bel ti àl salpü ai mituns da jì fora tl bosch a fà le teater de „Ciüria cöcena“: insciö parô la storia döt val’ d’ater! Da d’aisciöda él spo gnü metü a jì na festa tla Ćiasa Runcher olach’al é gnü invié adalerch i geniturs a ciarè pro ala sfilada de moda di mituns cun guanć da plüdadî ... Le pere Fridl à salpü da moderè la manifestaziun cun gran savëi y profescionalité! L’ann d’ativité dla scolina é gnü stlüt jö cun na picia funziun de ringraziamënt te dlijia deboriada cun düć i geniturs.

270

La Schira Jonila „Nosta ativité dl ann passè à metü man ai 28 d’otober (2004). De nosc grup fejel pert endöt 16 mitans dla scora mesana y do ch‘i ân passè l’isté, vignöna por so cunt, se confortânse indô da s’incuntè por stè adöm y passè de beles ores en compagnia. Deach’al manćiâ mâ plü püć dis da rové a Gnissant, unse atira metü man da decorè na ćiandëra da portè sön la fossa de n nosc defunt. De novëmber, en ocajiun dla festa de S. Linert, unse partì fora do mëssa de pici pans benedis. Ai 20 de novëmber s‘unse recordè ch’al ê le dé internazional di dërć di mituns. D’Advënt unse arjigné ca n rorate che é gnü zelebrè por nosc grup y ćiantè dër bel dal grup di Kyrios. Y por Nadè unse spo depënt n gote de spidl cun na tecnica particolara por podëi dedô mëte ite na ćiandëra da impié sö. Ći che nes sa tan bel da fà y che se dà inće tröpa sodesfaziun é podëi fà i Trëi Rêsc. Trëi dis sunse jüdes fora por les ćiases a portè la bona noéla y al é bel da odëi tan de bona man che la jënt de Badia é. Le mëis de forà unse fat na picia palsa y ai pröms de merz sunse spo jüdes dötes deboriada a jadiné por gnì spo a ćiasa a löna colma. Da sant Ujöp ti unse fat na bela cherta a nosc tati. Tratan la Carsëma unse lit vigni mercui y vigni vëndres les staziuns te dlijia y por la domënia dal orì unse arjigné ca les rames d’orì da ti partì fora ala jënt dan mëssa. Da Pasca s’à vignöna de nos depënt n bel buchê cun n conicio da portè a ćiasa. Por la domënia zënza auti sunse gnüdes damanades dai mëmbri dl Cunsëi Cultural, sc‘i ésson orü organisé valch y sön chëra unse metü a jì n pice marćé atira do mëssa y venü ortensies y trat ite i scioldi por le

BADIA

Les mitans dla Schira Jonila a Gardaland ...

„Telefono Azzurro“. Laprò él stè vignöna che à depënt de te’ pici bucà dai ciüf y metü ite na picia viola: ći che é gnü trat ite da vëne les violes ti unse dè al „Grup Cernobyl Val Badia“. Por la festa dla uma ti unse depënt a nostes mames na lada cun so sëgn zodiacal da mët ite de vigni sort de patüc. Sciöche vigni ann él spo stè la palsa da d’isté, mo por i 29 d’otober él stè le Sorvisc ai Jogn che s’à organisé na bela jita a Verona a ćiarè le teater „Storie di gnomi coraggiosi“ y spo a Gardaland a se devertì cun dötes les mascores che s’la rodâ bele i dis dan la festa americana de Halloween che à ti ultims agn inće contajè l’Europa. A dötes ti àl salpü bel y .... i sperun ch’al vëgnes inće l’ann che vëgn indô metü a jì tröpes de beles jites y manifestaziuns da podëi stè adöm ....“ Les mitans dla Schira Jonila

Jonëza da Paur Por la Jonëza da Paur de Badia é le 2005 indô stè n ann plëgn d’ativitês y d’iniziatives. Referać, cursc, devertimënt, mo dantadöt la festa por i 25 agn dla uniun à caraterisé l’ann di paurs jogn. Ai 5 d‘aurì él gnü adalerch a Badia bëgn trëi doturs dai tiers a baié sura la sconanza di tiers: Ernst Stifter, Ernst Mair y Nicolina Ruggero é jüs ite sön la legislaziun a livel de Provinzia, Talia y Uniun Europea. Por ći che reverda les ativitês d’aorela cörta dla Jonëza da Paur él indô gnü metü a jì le rait tradizional cun la liösa a tëmp de löna, deplü cënes ia por l’ann y la griliada en gaujiun dla festa dl Cör de Gejù che é en chësc ann gnüda organisada adöm cun le Grup di jogn. 271

BADIA

Danter dötes é la manifestaziun metüda a jì por le compliann dla Uniun dessigü stada la plü importanta. Por festejè indortöra i 25 agn à i paurs jogn metü a jì n gran bal tla Ćiasa Runcher. Düć chi che à fat pert y chi che fej ćiamò pert dla Jonëza da Paur de Badia ê invià a cëna, le bal y le bar ê spo sambëgn daverć a düć. Por l’ocajiun él inće rové adalerch ghesć d’onur sciöche le presidënt dl’Uniun di paurs dl comun de Badia Klaus Castlunger, le presidënt dla Jonëza da Paur de Puster Florian Steinmayr y la presidënta Elisabeth Holzer. Presënt ê inće le vizepresidënt dla Jonëza da Paur a livel provinzial Andreas Stockner. Por premié i agn de laûr tl comité dla Uniun ti él gnü surandè na onoranza a cater mëmbri dla Jonëza da Paur ch’à fat pert dl diretif ćina dan da püć agn. Otto Costisella da Pe-

slalz, Igor Valentin de Piz, Martin Irsara da Coz y Monica Nagler da Murin à podü pié do n diplom y na picia scincunda. Dal momënt che i mëmbri dla Jonëza da Paur de Badia é inće en contat cun les atres jonëzes da paur de Südtirol, ài tut pert ala sentada generala che é gnüda tignida de merz a Balsan, ala festa dla Jonëza da Paur sön la Munt de Redant, ala „Sommerolympiade” a Neumarkt y ala gara di tractors a Fié. Le presidënt dla Uniun de Badia Walter Valentin fej inće pert dl comité a livel de Puster, che se crüzia dla coordinaziun a livel de zircoscriziun. Sciöche vigni ann à la Jonëza da Paur de Badia inće contribuì al’organisaziun dla festa de San Linert cujinan turtres, furtaies y vin cöt por i spetadus dla sfilada.

I mëmbri ch’à fat pert dl comité dla Jonëza da Paur de Badia é gnüs premià cun n pice sëgn de reconoscimënt por süa ativité ...

272

LA VAL

LA VAL • Sepl Comploi

Chësta ćiasa tla localité Rü ê üna dles plü vedles tl paîsc da La Val. Ara vëgn nominada tl urbar de Ćiastelbadia dl 1296. Ara ê abitada dala familia “de Rü”. Tl 1573 é la familia gnüda nobilisada cun la rajun de blasun. Tla capela él laôta deplü statues de sanć, gnüdes ofrides dl 1636 por se stravardé dala möria.

273

LA VAL

Indroduziun N ann é indô passè ia y al é indô gnü le momënt da recordè ći ch’al é sozedü te nosc paîsc, da ćiarè zoruch ai avenimënć de ligrëza, ch’é porfortüna stá tröć, mo inće ales cosses ch’á fat manco plajëi, recordan i compaejans che nes á lascè dartan chësc ann. Le 2005 é stè l’ann dles lîtes nia ma por le comun y la cüra mo inće por deplü uniuns de nosc paîsc. Sce te comun él da aprijé le fat ch’al é por le prüm iade rové trëi ëres te consëi, él tl consëi de cüra prësc les ëres ch’á la maioranza, cun la presidënta vedla y nöia Annamaria Fiung ch’á por le terzo iade surantut chësta inćiaria. Pro les uniuns él da ringrazié les porsones che se mët a disposiziun ti comitês y sciöche surastanć, ofrinn sö tröp tëmp, bries y fistidi por la uniun y a bëgn dla comunité. Da aprijé él inće ch’al é indô nasciü na uniun nöia che vá a s’ajuntè ala paleta bele dër rica dles uniuns che operëia te nosc paîsc; ara se trata dl Cor di ëi “Armentara” ch’á metü man süa ativité dartan chësc ann. Sciöche bele i agn passá é inće chësc ann la cronica de nosc paîsc partida ite te cater perts, cun danfora les dates porsura le movimënt dla popolaziun cun n valgünes statistiches. La prüma pert revardëia spo i avenimënć fora dla vita dla comunité de cüra, la secunda pert l’ativité dl’aministraziun de comun, la terza pert l’ativité dles

Le zënter dl paîsc ala fin dl ann 2005.

274

LA VAL

scores y la cuarta pert vá ite tla vita culturala y dles uniuns che laôra te nosc paîsc. I oress indô dër bel ringrazié düć chi che m’á dè informaziuns y fotografies che arichësc chësta cronica. I á porvè da scrí adüm i avenimënć plü importanć y i speri de ne avëi desmentié degügn. Movimënt dla popolaziun La popolaziun dl Comun da La Val é en chësc ann indô chersciüda, plü avisa de bëgn ot unitês, rovan ala fin dl ann a 1.259 abitanć. Le numer di abitanć de sès feminil é restè avisa anfat sciöche l’ann denant, aumenté é deperpo le numer di abitanć de sès maschil. Le numer de 13 nascites è n pü’ jü zoruch en confrunt al ann passè y al é un di dać plü basc di ultimi agn. Tratan l’ann él mort 11 porsones, chësc é le numer plü alt di ultimi cin’ agn. L’eté mesana dla popolaziun aćiasada tl Comun da La Val ai 31.12.2005 é indô aumentada en confrunt al ann passè, rovan a 36,9 agn. L’eté mesana dles ëres (39,4 agn) é plü alta de chëra di ëi (34,7 agn). Ti ultimi 10 agn é l’eté mesana dla popolaziun aumentada de plü de 3 agn, da 33,8 a 36,9 agn. Le numer dles families é en chësc ann indô chersciü, plü avisa da 379 a 390. La porsona plü vedla de düt le paîsc é mëda Vittoria Dejaco da Pastrogn che á cumplí ai 27 de novëmber 2005 la bela eté de 101 agn! Cun 95 agn vëgnel dô mëda Sabina Dejaco da Aiarëi che é la só de mëda Vittoria, spo berba Sepl Aiarei da Pidrô cun 93 agn, mëda Angela Moling de Rü cun 92 agn y berba Giuvani Complojer da Morió cun la bela eté de 90 agn.

Popolaziun dô les fasces d’eté ai 31.12.2005

La fascia d’eté danter i 30 y i 35 agn é numericamënter la plü sterscia dla popolaziun da La Val.

275

LA VAL Proporziun danter ëi y ëres dô l’eté (31.12.2005)

Fina l’eté de 45 agn éle deplü ëi co ëres, dai 45 ai 65 agn è la proporziun plü o manco anfat y tles tlasses d’eté plü altes él plü ëres. Movimënt dla popolaziun dal 1965 al 2005

La popolaziun dl comun á arjunt chësc ann cun 1.259 abitanć le numer plü alt da canche La Val é comun sú (1965). Movimënt natural dla popolaziun 1965 - 2005

Le numer dles nascites é indô jü jöpert.

276

LA VAL Ëi

Ëres

Indüt

31.12.2004

658

593

1.251

Nasciüs

Morć

Jüs demez

Gnüs pormez

31.12.2005

666

593

1.259

Nasciüs Sciöche bele dit é le numer dles nascites jü n pü’ zoruch, cun 9 mituns y ma 4 mitans gnüdes al monn. Chisc é i inoms di 13 neonasciüs tl ann 2005: Alexander Complojer de Andrè y Helga Claudia Dapoz de Günther y Florinda Noah Deiaco de Reinhard y Carmen Mattia Lezuo de Marco y Ruth Sara Miribung de Albert y Hermine Samuel Nagler de Carlo y Veneranda Daniel Rubatscher de Markus y Zita Marco Taibon de Max y Maria Robin Tavella de Armin y Gabriela Thomas Ties de Christian y Maria Elias Tolpeit de Gotthard y Apollonia Chiara Valentin de Benedikt y Martha Elisabeth Vallazza de Giuvani y Edith Morć En chësc ann él mort 11 porsones aćiasades te nosc paîsc. Na cossa ch’á fat n pü’ demorvöia é stada chëra, che tl cürt tëmp de dui mëisc (aurí fina jügn) él mort cater porsones che ê nasciüdes dütes tl medemo ann, plü avisa tl ann 1926, al é dessigü ma por caje mo impò demorvöia. Che düć i defunć pois palsé tla pesc de Chël Bel Dî.

Dolfo Unterweger, Unterweger mort ai 27.01.2005 a S. Martin tl’eté de 80 agn. Al ê bele da jonn gnü da S. Martin sön Furnacia sciöche famëi söl lüch de Fino y é resté inant por tröc agn sciöche fant. I ultimi agn de süa vita al passé tla ćiasa de palsa y S. Martin. Giuvani Ploner Ploner, mort ai 14.02.2005 a La Val tl’eté de 99 agn. Giuvani da Jú s’á dè jö por düta süa vita cun le laur söl lüch da paur. Tl ann 1956 âl maridé Tecla Costabiei da Ciampëi, cun chëra ch’al á albü 1 müt y 3 mitans. Inće cun prësc cënt agn é berba Giuvani sté fina inultima sann intun, cun na buna memoria söi fać sozedüs dandaía. Maria Ts c h a f f e r t , morta ai 19.02.2005 a Bornech tl’eté de 55 agn. Maria dl Cësta á vit por tröc agn a Ciablun pro la familia de 277

LA VAL

so fré, ti ultimi agn ara abité tl zënter te n’abitaziun arpada da so berba. Ara á messü morí massa jona por gauja dla burta maratia dl crebesc. Angelina Ploner Ploner, morta ai 04.03.2005 a Bornech tl’eté de 89 agn. Angelina da Jú, la só de berba Giuvani, á sofrí por na maratía mentala y é stada tröc agn te ćiases de cura y ti ultimi agn tla ćiasa de palsa a S. Martin. Tone Costabiei, mort ai 08.04.2005 a Bornech tl’eté de 78 agn. Tone dl Mone á lauré da jonn sciöche fant da paur, denach’al jiss a Castelgandolfo y spo tla Svizera a Rorschach, olach’al á metü sö familia cun Rosa Sopplá de Badia, cun chëra ch’al á albü 5 mituns. Apëna pensionè él indô gnü zoruch a La Val a fá le mone, fajon chësc laur cun gran reverënza, puntualité y dediziun por prësc 15 agn. La ploania da La Val ti dij dër bel giulan por so sorvisc. Nando Miribung, mort ai 26.05.2005 a La Val tl’eté de 79 agn. Nando á vit sön so lüch a Ciampëi, mo al ne s’á nia ma 278

dè jö cun le laur da paur. Al é inće sté pro chi dai rüs, d’invêr por tröc agn a lauré pro i lifć y conesciü êle dantadüt por so laur da famëi tla munt de Gran Fanes. Chësc laur al fat por 30 agn alalungia y düć le cunesció por süa buna lüna, nia ma i paurs che jê a munt cun i tiers mo inće chi che jê d’isté sö por munt storjô gion pro te süa ütia. Al lascia indô la fomena Nêse Vallazza de Soví y trëi mitans. Sepl Castlunger Castlunger, mort ai 03.06.2005 a Bornech tl’eté de 78 agn. Berba Sepl (Bepo) da Pastrogn s’á por düta süa vita dè jö cun le laur söl lüch da paur, d’invêr él por deplü agn jü a laurè pro i lifć. Tl ann 1959 al maridé Tarejia Miribung da Picedac cun chëa ch’al á albü trëi mituns. Tl ann 1995 êl stè n medefüch ch’â desdrüt completamënter la ćiasa dl lüch a Pastrogn, che é dopo indô gnüda fata sö dai mituns. Ti ultimi agn al vit cun süa fomena tla ćiasa de palsa a S. Martin. Maria Dapoz, morta ai 09.06.2005 a S. Martin tl’eté de 79 agn. Mëda Maria ê nasciüda a Ciablun y á laurè da jona sciöche fancela da paur. Tl ann 1952 ara

LA VAL

maridé Giuvani Ploner dl Ustí y á spo n valgügn agn inće laurè sciöche ustira fina ch’ai é jüs a abité tla ćiasa nöia a Pidrô. So om Giuvani é bele gnü cherdè da Chël Bel Dî dan da 5 agn. Ara lascia indô cater mitans y dui mituns.

Tina Dapoz, morta ai 24.11.2005 a Bornech tl’eté de 76 agn. Mëda Tina ê nasciüda a Ciablun y tl ann 1958 ara maridé Angel Moling da Spëscia, jon a vire a Pidrô. So om é bele mort dan da 13 agn. Ara lascia indô dui mituns.

Teresa Moling, morta ai 27.08.2005 a Bornech tl’eté de 85 agn. Mëda Tarejia ê nasciüda sön Rü y tl ann 1953 ara maridé Giuvani Comploi da Ciampëi, jon a vire tla ćiasa nöia tl zënter dl paîsc. Ara lascia indô l’om Giuvani, na müta y dui mituns.

Pro i morć de chësc ann oressi inće recordè la monia Giuseppa (Anna) Miribung, morta a Roma ai 28.06.2005 tl’eté de 91 agn. Ara ê nasciüda a Miribun tla familia de Sepl Miribung y Angela Rubatscher, sciöche sesta de ot mituns, dui de chi bele morć da pići. Cun 25 agn ara tut la dezijiun da jí pro les monies da Steyl, jon a Roma olache ara á trëi agn plü tert fat süa prüma impormetüda y spo ai 08.09.1949 l’impormetüda da se mëte por düta la vita al sorvisc dl Signur. Por 40 agn alalungia ara laurè tla clinica dles monies söl Monte Mario, fajon vigni sort de laurs de ćiasa, da puzené y cují fina a laurs d’urt. Süa sanité n’ê nia dër sterscia y plü iadi êra stada dër püra, tan ch’an se tomô ch’ara messass morí. Mo dô avëi ciafé l’Öre Sant êra vigni iade indô rovada pro forzes nöies. Mo tl ann 2005 era gnüda três plü debla fina a

Florida Tschaffert, morta ai 18.10.2005 a La Val tl’eté de 92 agn. Mëda Florida dl Cësta ê nasciüda a Ciablun y tl ann 1947 ara maridé Pio Costabiei de Biei, jon a abité tla localité Lé. So om Pio é bele mort tl ann 1976, ara lascia indô cater mitans y n müt.

279

LA VAL

ester tacada al let. In la vöia de S. Pire y S. Paul, i patrons dla cité da Roma, s’ara indurmedí dla pesc dl Signur. Maridá Intratan l’ann 2005 s’al maridé 10 pêrs cun almanco üna na porsona aćiasada a La Val. De chisc n’él ma un n pêr cun trami i nöc da La Val. 4 pêrs abitëia a La Val y i atri é jüs a abité foradecá. Lorenzo Concia (Avezzano) y Edith Ploner Norbert Costabiei y Monika Vittur (San Ciascian) Michele Höller (Balsan) y Martina Moling Werner Kusstatscher (Tlüses) y Cäcilia Miribung Eros Lo Re y Nadia Sorá (Al Plan) Werner Moling y Imelda Ellecosta Giuseppe Piccolruaz (Badia) y Heidi Campei Romeo Rubatscher y Sabrina Dorigo (San Ciascian) Karl Heinz Tschaffert y Lucia Sorá (Lungiarü) Paul Videsott (Al Plan) y Bettina Parissos Noza d’arjënt Sciöche i agn passá él inće en chësc gnü tigní na pićera festa de ringraziamënt y iubilê por i pêrs che s’á maridé a La Val dan da 25 agn. Sön 21 pêrs che s’â maridé

Al é gnü festejé le iubilê por i 25 agn de matrimone.

280

LA VAL

tl ann 1980 n’él stè bëgn 18 ch’á tut pert a chësta festa ai 9 de otober, adüm cun i mituns, parënć y amisc. La mëssa da festa é gnüda zelebrada da Siur Iaco y dedô é düć jüs cun les families a marëna. Vita dla comunité de cüra Lîtes dl consëi de cüra Sciöche sura düta la diozeja él de novëmber inće sté tla ploania da La Val la lîta dl consëi de cüra. Le ploan Siur Iaco á cherdè la popolaziun a tó pert ales lîtes y á inće invié la jënt da se mëte a disposiziun por sté ite tl consëi, da ne se trá nia zoruch canche ai vëgn cherdá a laurè por le bëgn dla cüra. Te tëmps olache al vëgn tres manco proi él ciamò plü important ch’al sides porsones che se mëtes a disposiziun por sorvisc tl ćiamp religius. I resultać dles lîtes ćiara fora insciö: al é gnü partí fora 989 zetules y al n’é gnü zoruch 663 (67,04%). De chëstes é stades 640 varëntes, 21 nia varëntes y 2 zetules é stades blanćes. Les preferënzes é tomades fora insciö (cun les usc ciafades): Anna Maria Fiung, Str. Pares (387) Konrad Suani, Ciampló (262) Paola Agreiter, Cestun (194) Agustin Moling, Cestun (147) Magdalena Miribung, Rü (146) Raimund Frenner, Murin (131) Zeno Tolpeit, Gnates (108) Cherubina Ploner, Pidrô (84) Marco Lezuo, Ciampló (72) Susanna Mühlmann, Str. Sta. Berbura (60) Alois Schuen, Runch (53) Rita Deval, Cestun (52)

Le consëi á spo lité sciöche presidënta la maestra Annamaria Fiung, che mët man süa terza legislatüra a će dl consëi

de cüra. So vize sará Konrad Suani y le laur da scrivana vëgn surantut da Magdalena Miribung. Nominé danü él inće gnü le consëi d’aministraziun dla cüra, che resultëia metü adüm insciö: le presidënt é de dërt le ploan, Siur Iaco Ploner, i mëmbri é Hansi Rubatscher (referënt por la Curia), Zeno Tolpeit (scrivan), Pio Comploi, Angel Miribung, Augustin Moling y Richard Moling. Laurs portá inant Da d’ansciüda eson jüs inant cun i laurs por la realisaziun dl tru de meditaziun che vá dal Crist da Cians sö por Bosch da Crosta fina sö Santa Berbura. Da pert dl grup de laur, cun la presidënta Magdalena Miribung, y en colauraziun cun l’artist Alfred Tavella él gnü laurè fora le conzet por les staziuns che gnará metüdes dô le tru, plü avisa sies indüt. Le consëi de cüra á inće fistidié da jí a sié le „pre dl mone“ sön Armentara. Ara se trata de n pre ch’é de proprieté dl comun, mo bele da vedlamënter incá ti gnê chësc pre lascé sié al mone. Bele da n valgügn agn él le consëi de cüra che chîr adüm sotusc y tiradüms por jí sön munt a sié le pre.

Da d’ansciüda él gnü portè inant i laurs por la realisaziun dl tru de meditaziun.

281

LA VAL

Le consëi de cüra a fistidié da jí a sié le “pre dl mone” sön Armentara.

Le ploan á ciafè na secunda cüra N gran cambiamënt por la cüra da La Val é gnü a s’aldè a mëte man dal mëis de setëmber, canche al é stè n piće tromoroz te deplü cüres dla Bassa Val Badia. Siur Iaco Willeit, ploan da S. Martin y Longiarü é jü a Leifers. Siur Paul Campei, che ê fina sëgn ploan da Antermëia y Rina, é devëntè ploan dles trëi cüres da S. Martin, Longiarü y Antermëia. Le ploan da La Val, Siur Iaco Ploner á messü surantó ciamò na secunda cüra, plü avisa chëra da Rina. Le laur por le ploan é insciö sambëgn gnü trö’ maiú y por pordüje da sochedí trames les ploanies âl messü gní cambié deplü cosses tles funziuns de dlijia te nosta cüra. Al é tomè fora la mëssa adora dles domënies y gnanca ia por l’edema n’él plü vigni dé mëssa sciöche an ê ausá fina sëgn. Por fortüna él Don Angelo Complojer che dëida 282

fora, zënza ne podéssel nia plü gní tigní vigni iade les mësses dla sabeda y dla domënia sëra. L’orar dla gran mëssa dla domënia y dles festes é inće gnü sposté dales 9,00 ales 10,00. Berba Tone Mone se n’é jü Düta la cüra á tut cumié cun gran incherscimun da berba Tone Costabiei, che da prësc 15 agn incá fistidiâ por la ćiasa de Dî, por la cortina y por le sorvisc ai proi da La Val. Al fajô chësc laur cun gran reverënza, puntualité y dediziun, daidé da süa fomena Rosa. Berba Tone ê na porsona dër disponibla, al â dagnëra la buna lüna y al tolô pert ativamënter ala vita dla cüra, nia ma cun le laur da mone mo inće cun süa ativité tl consëi de cüra. Fora de nia se n’él jü, propi dô na funziun de dlijia ti al dè le bot, al é spo rové te spitol mo al

LA VAL

Festa solena en la Domënia dal Urí; da chësc ann inant á siur Iaco Ploner surantut pro la cüra da La Val inće chëra da Rina.

n’é nia plü sté bun da se romëte y dô da n mëis él gnü cherdè da Chël Bel Dî. Dô la mort de berba Tone é le sorvisc da mone gnü surantut da Konrad Suani, ch’á laurè por tröc agn sciöche mone a Cortina y ch’abitëia sëgn a La Val dô ch’al é jü en ponsiun. Le laur da puzenè la dlijia che gnê denant fat da berba Tone y mëda Rosa vëgn sëgn fat da ëres y ëi volontars che se mët a disposiziun n iade al’edema da fá chësc sorvisc. Prüma S. Comuniun Ai 8 de má él gnü tigní la bela festa dla Prüma Santa Comuniun a chëra ch’al á podü tó pert 19 mituns y mitans. Te na domënia de bel tëmp mo cun temperatüres frësches é i pići mituns gnüs acumpagná te dlijia dala musiga, olache Siur Iaco á zelebé la mëssa da festa, abeliSiur Iaco cun les mitans y i mituns incër altè. da dales ćianties di mituns. 283

LA VAL

Les 7 mitans y i 12 mituns ch’á podü tó pert ala Prüma Santa Comuniun, adüm cun les maestres y Siur Iaco.

I mituns dla Crejima cun les totes y i toć.

284

LA VAL

Crejima Ai 24 de aurí él stè 39 mituns y mitans ch’á ciafè le sacramënt dla Crejima. I crejimanć, vignun cun le tot o la tota, é gnüs acumpagná te dlijia dala Musiga y chilò ai spo ciafè da Siur degan Franz Sottara le sacramënt dl Spirit Sant. Dopl iubilê de 40 agn prou En ocajiun dla zelebraziun dla festa dl patronn San Senese, la domënia ai 28 de agost, él gnü festejé le iubilê de 40 agn prou de Siur Vito Rubatscher de Soví y Siur Berto Videsott dl Duré. Tramidui é gnüs ordená proi a Torino sciöche Salesians de Don Bosco ai 06.03.1965. La vita di dui proi da La Val á tröpes paraleles. Siur Vito é nasciü tl ann 1934, Siur Berto

tl 1935 y trami dui á ciafè la vocaziun da ofrí süa vita a bëgn di jogn dô le stil de Bon Bosco. Ai á studié y laurè te deplü citês dla Talia. Siur Vito á arjunt le dotorat te sciënzes naturales y te biologia a Genova y Siur Berto s’á laureè te economia y comerz. Siur Vito á spo insigné dal 1970 inant a Balsan tl Rainerum y te deplü scores altes. Al á inće laurè por deplü agn sciöche colauradú tla cüra da Leifers. Atualmënter é Siur Vito vize-diretur dl Rainerum, colauradú dla radio diozejana y al dëida fora te deplü cüres, sciöche inće te chëra da San Martin da canche Siur Paul Campei é ploan dles trëi cüres de chësc comun. Siur Berto á insigné dal 1973 al 1996 a Verona tl Istitut Don Bosco. Dedô él rové a Balsan olache al s’un á tut sura dles ćiases de palsa de chësta cité. Conesciüda é inće süa ativité sciöche giornalist olache al se dá jö cun le lingaz ladin.

Siur Vito y Siur Berto á festejé le iubilê de 40 agn prou.

285

LA VAL

Aministraziun de comun Lîtes de comun Tl ann 2005 él indô gnü tigní te nosta regiun les lîtes di ombolć y di consëis de comun, che é dagnëra de gran interès por la popolaziun deache ares reverda dër daimprò i zitadins. Bele tratan l’invern él gnü metü a jí prelîtes, ch’á albü na buna partezipaziun a testimonianza dl interés dla popolaziun, cun le 90% dles zetules partides fora che é indô rovades zoruch. Söla basa dles usc ciafades dales prelîtes él spo gnü metü sö la lista di candidać, zënza ćiarè al’apartenënza a un o l’ater partí politich. Al é insciö gnü metü sö na lista zivica cun 23 candidać (7 ëres y 16 ëi), dui de chi che candidâ inće da ombolt (Franz Complojer y Franz Moling).

Inće pro les lîtes é la partezipaziun stada dër alta, cun bëgn le 89,13% di litadus ch’á dè jö süa usc. Sce da üna na pert n’él sté pro la lîta dl ombolt degüna sorpresa tla conferma dl ombolt da sëgn Franz Complojer, él dal’atra pert sté de gragn cambiamënć por ći che revardëia la composiziun dl consëi de comun nü. Bëgn plü de mez le consëi (8 aconsiadus sön 15) é metü adüm da aconsiadus che n’ê nia te comun tla legislaziun da denant. Cin’ aconsiadus sön 15 é nüs daldüt, ai é rová por le prüm iade te consëi. N ater gran cambiamënt en confrunt al consëi da denant pon odëi pro la rapresentanza di desvalîs seturs dl’economia. Insciö é i paurs, che â denant bëgn cin’ rapresentanć, restá sëgn ma plü cun n aconsiadú su. N’atra novité é stada chëra, che por le prüm iade él rové trëi ëres te consëi, chël n’êl mai ciamò sté te nosc comun. Chëstes é les usc che vigni candidat á ciafè: Lîta dl ombolt: 1) Franz Complojer (507) 2) Franz Moling (222) Zetules dades jö: 861 Zetules blances: 80 Zetules nia varëntes: 52

L’avocat Franz Complojer é por la secunda legislatüra a će dl’aministraziun comunala.

286

Lîta dl consëi de comun: 1) Iaco Schuen, Pidrô (291) 2) Edith Ploner, Dlijia (247) 3) Giuvani Frenes, Ćiampló (245) 4) Markus Campei, Dlijia (166) 5) Davide Frenes, Dlijia (163) 6) Sepl Miribung, Rü (158) 7) Pio Ploner, Pidrô (141) 8) Marlene Ferdigg Moling, Taela (139) 9) Amadeo Nagler, Gottlieb-Pidrô (137) 10) Gottlieb Moling, Rü (131)

LA VAL 11) Albert Deval, Picedac (120) 12) Otmar Moling, Dlijia (120) 13) Wilma Moling, Dlijia (99) Manfred Vallazza, Ćians (90) Helga Rubatscher, Coz (85) Arnold Alton, Ćiampló (64) Andrè Moling; Cestun (62) Michael Rubatscher, Tolpëi (59) Gabriela Alber Tavella, Aiarëi (50) Michela Comploi, Mirió (40) Edith Ploner Miribung, Furnacia (34) Zetules dades jö: 861 Zetules blances: 45 Zetules nia varëntes: 34

Tla formaziun dla junta de comun á l’ombolt Franz Complojer porté dant na proposta al consëi, tolon en conscidraziun dui criters por chirí fora i assessurs. Imprüma ál tut en conscidraziun les usc che i aconsiadus á ciafè dales lîtes y sciöche secundo critêr ál ciarè a competënzes spezifiches por surantó na deteminada inćiaria te junta. Insciö al fat la proposta de chisc cater assessurs: Iaco

Schuen, Edith Ploner, Giuvani Frenes y Albert Deval. L’ombolt á motivé la nominaziun de Albert Deval cun la competënza che chësc á desmostrè tl’ultima legislatüra te süa inćiaria da assessur por les strades y patrimone de comun, y chësta dezijiun é inće gnüda azetada da gran pert di aconsiadus. Düć i cater assessurs á bele esperiënzes te junta: Iaco y Albert é stá assessurs ti ultimi 5 agn, Giuvani dal 1985 al 1990 y Edith dal 1990 al 1995. Chësta proposta por la junta é gnüda sotmetüda a votaziun socrëta da pert dl consëi de comun, olache ara á ciafè la bela maioranza de 13 usc de scé, üna na contrara y üna na blanćia. Sciöche vizeombolt por i proscimi 5 agn á l’ombolt spo designé l’assessur Iaco Schuen. Personal de comun Val cambiamënć él inće sté pro i dependënć dl comun. Tl mëis de messé él gnü tut sö te n post fis Zeno Tolpeit, ch’á surantut l’ofize dles cutes en sosti-

Le consëi de comun nü, cun dancá sentá i mëmbri dla junta comunala.

287

LA VAL

tuziun de Karin Campei che é stada demez por maternité. Al é inće preodü che le dependënt nü suratoles la contabilité. Cun le mëterman dl ann é la bidela y cöga dla scora elementara Gemma Costabiei passada dal comun ala provinzia. Ala fin dl ann é Gemma spo jüda en ponsiun, dô ch’ara é stada ales dependënzes dl comun dal 1985 incá. Laurs publics y investimënć

Zeno Tolpeit, impiegat nü tl ofize dles cutes dl comun.

Le laur plü important che é gnü metü man tratan l’ann 2005 é stè la costruziun dl marciapîsc da Lunz fina tl zënter dl paîsc. Bele da tröc agn êl gnü punsè a chësc laur y da plü perts avisé söl’im-

Ala fin dl ann é Gemma Costabiei jüda en ponsiun, da pert dla scora ti él gnü fat na pićera festa.

288

LA VAL

Tratan l’isté él gnü realisé le marciapîsc da Lunz fina tl zënter dl paîsc.

portanza da realisé n marciapîsc sön chësc toch de strada scialdi strënta y olache al é tröpes porsones che vá a pé, inće tröc mituns deache chësta strada coliëia le zënter dl paîsc cun la zona dl sport Plans. An pò veramënter baié de fortüna sc’al n’é mai sozedü desgrazies sön chësc toch de strada. I laurs é gnüs dá ia ala firma Impianti Colfosco – Cave Saré al prisc de za. 260.000,00 € y é gnüs metüs man da d’ansciüda y por da d’altonn á i laurs bele podü gní stlüć jö. N’atra gran opera publica portada inant é stada la realisaziun dl zënter por porsones andicapades “La Spona” olache al é gnü condüt inant i laurs bele metüs man dan da dui agn. L’intenziun ê chëra da stlüje jö i laurs por la fin dl ann mo por gauja de n valgügn laurs nia preodüs n’é chësc nia sté meso. Al resta ciamò

da completè n valgün laurs interns y da realisé l’aredamënt. La soma dada fora dal comun tl ann 2005 por chësta opera é de za. 700.000,00 €, che vëgn deplëgn finanziá dala Provinzia. Por i laurs de urbanisaziun dla zona d’espansiun “Plaiac I”, bele metüs man l’ann passè y portá inant chësc ann, él gnü spenü tratan l’ann za. 200.000,00 €. Al é inće gnü paié fora les indenitês d’espropriaziun por chësta zona (310.000,00 € paiá fora te chësc ann). D’atri laurs de mëindra entité él gnü fat söles strades comunales (asfaltè toc dla strada La Munt y Spëscia) por za. 20.000,00 €, pro la condüta dal’ega “Rü dla Gana” che á messü gní cunciada te deplü posć (spëisa de 26.000,00 €) y tla zona dl sport Plans olache al é gnü ressanè le mür de sostëgn che ê sfenü 289

LA VAL

Le tru de Chi Jus é gnü petonè.

y stort y metü sö n glander söla terrassa (spëisa de indüt za. 12.000,00 €). D’atres spëises d’investimënt él gnü sostegnü por mëte a post le grunt dla strada PidrôLa Val (espropriaziun de n valgügn toc de grunt, spëisa de za. 20.000,00 €), por cumprè n auto nü Piaggio deache le vedl ê oramai desfat (spëisa de 20.000,00 €) y por cumprè n tractor, adüm cun l’Uniun dl Sport, por desparè le marciapîsc (spëisa de 17.000,00 €). Le comun á inće fistidié da realisé desćiaries por le material d’escavaziun por ti dè la poscibilité a chi che frabichëia da desposité le material zënza messëi le condüje fora dl comun, ti sparagnan insciö cosć. En chësc ann él gnü realisé desćiaries tles localitês Plans y Morin, cun na spëisa de za. 15.000,00 €, che vëgn sambëgn trata ite da chi che despositëia le material. En referimënt al’opera de restruturaziun dla ćiasa de comun che dô gní metüda man bele chësc ann, él intratan gnü valuté la poscibilité da fá pormez söla pert a ost dla ćiasa n frabicat multifunzional, en gran pert te tera. Bas ite 290

gnaral realisé garages (che gnará assegnades a privać), dessura locai tecnics y strutüres por la racoiüda dl refodam y tl’ultima alzada locai por magazins. Söl frabicat lassura, al livel dla plaza dan le salf des manifestaziuns, gnaral sistemé le paiun dla musiga. Pro i laurs publics mëssel inće gní nominé i laurs fać dal’Autorité Forestala. En chësc ann él gnü fat dui de maius laurs. Le prüm revardëia l’intervënt por petonè le tru de comun che vá da Picedac fina sön Chi Jus. Chësc é n tru valgamia ërt y gnê porchël gonot roviné dal tëmp, sëgn cun le strat de petun él plü saurí da mantigní. N ater laur é gnü fat söla strada forestala che vá dala Forcela da Ćians fina Tramarić y Büsc dal’Ega. La strada é gnüda slariada y sistemada y al n’é inće gnü fat danü n toch de zirca 200 m. Le bilanz de previjiun Le bilanz por l’ann 2005 se avaliëia tla pert de competënza tla soma de 2.622.850 €. Le bilanz de previjiun é metü adüm insciö:

LA VAL ENTRADES Avanz d’aministraziun preodü por l’ann 2004

50.000,00

Tit. I

Entrades da cutes

175.600,00

Tit. II

Entrades da contribuć y trasferimënć

663.760,00

Tit. III

Entrades fora dles cutes

255.630,00

Tit. IV

Entrades por venüda de bëgns, por trasferimënć de capital y introiziun de credesc

948.360,00

Tit. V

Entrades da imprësć

230.000,00

Tit. VI

Sorvisc por cunt de terzi

299.500,00

INDÜT

2.622.850,00 SPËISES

Tit. I

Spëises ordinares

977.400,00

Tit. II

Spëises por investimënć

Tit. III

Spëises por la retüda de imprësć

319.450,00

Tit. IV

Sorvisc por cunt de terzi

299.500,00

1.026.500,00

INDÜT

Frabiché Tl ann 2005 él gnü dè fora dal comun indüt 81 lizënzes da frabiché (2 plü dl ann passè). La maiú pert dles lizënzes revardëia variantes a lizënzes bele relasciades denant o le renovamënt de lizënzes tomades (12 lizënzes). Bëgn 11 lizënzes él

2.622.850,00

gnü relascé por la costruziun de ćiases nöies y 10 lizënzes por ampliamënć de ćiases esistënzes, 9 lizënzes por laurs de ressanamënt. Por l’esecuziun de laurs de livelamënt de grunt, realisaziun de drenages o costruziun de trus él gnü dè fora 7 lizënzes, por la realisaziun de infrastrutüres 6 lizënzes y por mëte sö coleturs dal sorëdl inće 6. Atres 7 lizënzes é gnüdes relasciades por fá sö tablá da munt y 5 lizënzes por ćiasotes. Inultima él ciamò gnü relascé 3 lizënzes por mëte bots dal gas, 2 respetivamënter por la costruziun de zedins dala cultüra y garages y 1 por la realisaziun de n tiac.

Tla zona d’espansiun “Plaiac I” vëgnel frabiché inant.

291

LA VAL

L’ann 2005 é stè n ann cun na gran ati- metü man deplü laurs che revardëia invité tl frabiché. A mëte man dl ann él jü frastrutüres. Chilò él dantadüt da nominé en forza le plann urbanistich nü cun de- i laurs de costruziun dl marciapîsc da plü zones da frabiché nöies y tröc aspetâ Lunz fina tl zënter dl paîsc, i laûrs por la bele da deplü agn chësc momënt por po- costruziun dles condütes dal’ega de Furdëi mëte man da frabiché. Al é gnü metü nacia-Arćiara y da Ciampëi y i laurs por man indüt 11 ćiases d’abitaziun nöies, la realisaziun de n lech natural a Pidrô da ch’é plü o manco le dopl di ultimi agn. pert dla Uniun di Pëiapësc. Al é inće gnü Cun la costruziun de frabicać nüs y de fat danü dui punć söla strada Plans-Spëmaiûs ampliamënć él danter l’ater gnü scia, plü avisa le prüm y le secundo punt. metü man tla zona Plaiać (döes ćiases Le terzo punt ite dala Sieia da Spëscia ê nöies cun respetivamënter trëi abitaziuns: bele gnü fat danü l’ann passè. üna de Carlo Miribung, Tanja Frenner y L’ann 2005 é inće sté l’ann olache al Thomas Alton y l’atra de Sepl Miribung, é jü en forza la lege nöia söl füm, che Michael Campei y Theresia Dapoz), a Pi- proibësc da fumé ti locai publics. Insciö drô (ampliamënt dla Pizzeria Traföi, dla á deplü eserzizi publics, por se adegué tistlaria de Pire Rubatscher y dla butëga ala lege nöia, messü realisé locai aposta dai cialzá Complojer), a Ciampló (ćiasa por fumadus, scenò mëss chi che n’é nia nöia de Bernhard Alton y ampliamënt bugn da renuzié al tabach jí fora dan pordla ćiasa de Thomas Deiaco), a Cestun ta por sodesfá süa gola. (ćiases nöies de Augustin, Manfred y Matthias Moling), a Biei (ćiasa nöia de Surastant nü dla SVP Maria Costabiei), a Furnacia (ćiasa nöia de Stefan Sottara), a Aiarëi (ćiasa nöia En chësc ann de novëmber él gnü de Stefan Widmann), a Tolpëi (ćiasa lité danü le comité local dla SVP. Dl nöia de Sepl Rubatscher), a Taéla (ćiasa comité nü fejel pert Manfred Valnöia de Sepl Pescollderung), a Fontanela (ćiasa nöia de Emil Miribung), a Soví (ampliamënt dla ćiasa de Federico Rubatscher), a Pramperch (garage de Franz Costabiei) y tl zënter dl paîsc (ampliamënt dla ćiasa de Clemente Moling). Al é inće gnü Le comité nü dla SVP da La Val (al fala Annamaria Comploi - Cians). 292

LA VAL

lazza, che é le surastant nü, Guido Tavella (vize), Helga Rubatscher (scrivana), Arnold Alton, Markus Campei, Annamaria Comploi (Cians), Hermann Costabiei y sciöche mëmber de dërt l’ombolt Franz Complojer. Les scores La scora elementara Tratan l’ann de scora él stè 89 mituns ch’á frecuentè la scora, cinch demanco dl ann passè. Les maestres y i maestri é stá Annamaria Fiung, Bernardetta Nagler, Gertrud Rubatscher, Paola Agreiter, Rudi Moling, Monica Comploi (Ciampëi), Monica Comploi (Zënter), Veronica Rubatscher, Siur Iaco Ploner y l’assistënta Verena Dapoz. Ia por l’ann de scora él gnü metü a

jí deplü proieć y scomenciadies interessantes. Al é gnü invié i artisć Klaus Vittur y Barbara Tavella ch’á acumpagné i mituns tl proiet da depënje i mürs dla stiga. Vigni scolare á ciafé na lerch söl mür dla stiga tla ćiasa dla scora, olache al á podü depënje sües figüres söla basa de n valgügn temi metüs dant, ti lascian lerch ala fantasia di mituns. La cuarta tlassa á tut pert a n concurs metü a jí a livel de provinzia, adüm cun le Land Tirol, cun le titul “Mein Traum”. Adüm cun la maestra Bernardetta Nagler á i mituns fat n piće film sön chësc tema y á davagné le prüm pest te süa categoria. Cun i 300 € ch’ai á davagné é i mituns jüs düć adüm a se divertí n dé tl’Acquarena a Porsenú. N ater proiet important é gnü metü a jí cun la dietologa Silvia Pitscheider da Al Plan, ch’á informè i mituns sön le man-

La cuarta tlassa á davagné le prüm pest pro le concurs “Mein Traum”.

293

LA VAL

Cun interès á i scolars ascutè sö les informaziuns söl mangé sann.

gé sann dantadüt por ći che revardëia le mangé dartan la pausa vigni dé a scora. Ara ti á cuntè sö ai mituns ći che fej bun y ći spëises ch’al é damí da evité o da ne mangé nia demassa. Dô la teoria éson spo passá ala pratica, olache i scolars á arjigné ca n bun buffet por i geniturs. La scolina

Cun tröpa fantasia á i mituns depënt i mürs dla stiga tla ćiasa dla scora.

294

Tl ann de scora 2004/2005 él stè 31 mituns (cater manco dl ann passè) ch’á frecuentè la scolina, partis sö te döes seziuns. Ai é gnüs acumpagná dales maestres y assistëntes Marlene Rubatscher, Isabel Rubatscher, Renate Valentini, Consolata Nagler y Marta Vittur. N valgügn avenimënć particolars de chësc ann é stá la vijita a n lüch da paur olache i pići mituns á podü ćiarè a na stala de tiers y inće tó sö contat cun i tiers, ći che

LA VAL

Sön Chi Jus ala jita de jügn él sté dër bel.

Cun gran ligrëza á i mituns y les mitans dla scolina tut sö S. Micurá.

ti á salpü dër bel. N ater avenimënt dër bel é stada la jita de jügn, canche i mituns y mitans adüm cun les educadësses á podü jí sön Chi Jus. I mituns é gnüs

condüć dai geniturs fina sön Picedac y da dailò inant eson spo jüs düć deboriada a pé fina sön i prá de Chi Jus. Le bel tëmp á portè pró a fá chësc dé ciamò plü 295

LA VAL

Metede pa averda da ne tomè nia te zopa, scenò bëgn chël bel guant.

bel. En ocajiun dla “festa dla biblioteca” él stè Edith Ploner che é gnüda a presenté i libri nüs ai mituns adüm ai geniturs. Les maestres ti á spo porté dant n bel piće teater dl “bibliotecar y la surücia”. I mituns á spo podü ti ciaré ai libri nüs y ascuté sö stories. Por stlüje jö l’ann de scolina él gnü tigní te dlijia na pićera funziun de ringraziamënt, olache Siur Iaco Ploner á cuntè la storia de Zacheo y i mituns y mitans á portè dant ćianties y oraziuns.

raîsc a La Val. L’idea dl professur Franz Comploi y spo gnüda realisada cun l’aiüt de Iaco y Alma Schuen. Le numer di jogn musizisć ch’á desmostré interés da tó pert ala scomenciadia é stè tan gran, ch’ara n’é gnanca jüda da i invié adalerch düć chësc ann, porchël ará la manifestaziun ciamò n’ajunta cun n valgügn conzerć tl ann che vëgn. Te deplü caji s’á i musizisć presenté cun cumpagns o colegs de stüde, te val ocajiun inće sciöche solisć. Indüt él gnü tigní set conzerć. Le prüm é gnü tigní ai 9 de messé cun Ruth Miribung, Ieva Osa (Lettland) y Wolfgang Rieger (Graz) ch’á tigní n conzert cun fabló, tlavier y violoncello. Ruth Miribung vir a Balsan y é la müta de Olga Moling de Cestun y Ianni Miribung da Al Plan. Tl secundo conzert ai 26 de messè al sonè le cuartet de posaunes Trombonica, metü adüm da cater jogn diplomá al Mozarteum de Salzburg. Le grup s’á bele metü adüm dan da dui agn y sona vigni sort de musiga. Un di cater musizisć é Alex Moling, chersciü sö a Porsenú y müt de Raimund Moling dal Lè.

Vita culturala y uniuns Festival “jonëza y musiga” Le paîsc da La Val á bele da vedlamënter incá na gran tradiziun musicala y chësta vá ciamò inant aldedaincö cun tröc jogn artisć descendënć da nosc paîsc ch’á studié y che stüdia ciamò dütaurela te universitês y zëntri de musiga. Fora de chësta conscidraziun él nasciü la idea da mëte a jí n festival cun deplü conzerć, invian adalerch jogn musizisć ch’á sües 296

Le cuartet de posaunes Trombonica cun Alex Moling.

LA VAL

Dër n bun suzès á albü la terza manifestaziun, plü avisa n “workshop” de musiga por mituns ch’á duré plü dis y ch’é gnü stlüt jö cun n conzert final ai 20 de agost. Le tema é sté “dal Africa a La Val, na jita musicala”, la coordinaziun é stada dla jona Mara Miribung, studënta de musiga y cello a Londra, che é gnüda acumpagnada da süa cumpagna Annabel Johnston (Scozia), sonadëssa de tlavier y eletronics y da Maria Moling de Cestun ales percusciuns. Mara, che é la müta de Olga Moling de Cestun, á mostré na gran competënza da lauré cun i mituns y l’entusiasm da pert di 28 mituns y mitans (dai 7 ai 12 agn) ch’á tut pert é sté dër gran, tan che tröc s’á damané la repetiziun dla manifestaziun inće por i proscimi agn. Ai 27 de agost él gnü metü a jí le cuarto toch dl festival, cun n conzert de orghe y violoncello da pert de Philipp Comploi, müt dl professur Franz Comploi, y da so cumpagn Nicolaus Leopold da Vienna. Trami dui i jogn musizisć (19 y 20 agn) stüdia atualmënter al’Univesité de Graz.

Philipp Comploi y so cumpagn Nicolaus Leopold al violoncello.

Priska Comploi al fabló cun sü cumpagns al cornet y al orghe.

Tla cuinta tapa él gnü pité ai 10 de setëmber n conzert cun le titul “Jazzi girls & funky guys” cun ot jogn musizisć, sot ala coordinaziun de Marlene Schuen da La Val che vir y laora a München sciöche ciantarina y violinista. Dla band al inće fat pert süa jormana Maria Moling de Cestun che stüdia bateria a Klagenfurt y atri set cumpagns musizisć de trames döes. Ai 8 de dezëmber an podü ascutè te dlijia da La Val n conzert cun Priska Comploi da La Val al fabló, Alena Honigova (Republica Ceca) al orghe y Josué Meléndez al fabló y cornet. La jona da La Val laora y vir a Basilea y Zürich tla Svizera y stüdia a Amsterdam. L’ultima manifestaziun dl festival é sté n conzert lirich ai 5 de jená 2006 cun i fredesc Elisabeth (sopran) y André (baritonn, bas) Schuen da La Val y Eric Chumachenco al tlavier. Elisabeth á stlüt jö l’ann passè le stüde al Mozarteum de 297

LA VAL

Marlene Schuen y Maria Moling cun sü cumpagns musizisć.

Salzburg cun la nota “ezelënt” y stüdia atualmënter inant a Basilea. André stüdia atualmënter le ćiantè a Salzburg. Ala fin pon dí che chësc prüm festival á albü dër n bun suzès, testimonié dal tröp publich ch’á tut pert y da tröpes reaziuns entusiastes ch’an á podü aldí. Sciöche esperiënza positiva é inće gnüda valutada la scomenciadia da pert di jogn musizisć ch’á tut pert y ch’á insciö albü la poscibilité da se presentè y da se fá conësce te so paîsc nadè o olache sü geniturs é nasciüs. Le mirít é de chëres porsones che s’á dè da fá por mëte a jí chësta manifestaziun nöia, danfora êl rî da savëi sc’ara podô avëi suzès o manco. Al é significatîf ći che le professur Franz Comploi scrî tla brosciüra de presentaziun dl festival: “Cun la musiga sciöche metalingaz te n monn tecnocrat, orientè 298

al profit, podunse rové deboriada inće a n fin plü sot dla vita”. Por le finanziamënt dl festival él gnü damanè contribuć ala Provinzia, al Comun y al’Assoziaziun Turistica sciöche inće a deplü sponsors da La Val. N tlavier nü por le salf N gran arichimënt por le salf dles manifestaziuns é stada la cumpra de n tlavier a coda che pò gní adoré te desvalies ocajiuns. Le strumënt nü é gnü cumprè sön scomenciadía dl Consëi dles uniuns cun le presidënt Iaco Schuen, che s’á dè da fá por abiné adüm le finanziamënt por chësta spëisa de zirca 35.000,00 euro. De gragn contibuć él gnü conzedü da pert dl Assessorat provinzial por la cultura ladina y da pert dla Fondaziun dla Cassa dl

LA VAL

Inauguraziun dl tlavier nü tl salf dles manifestaziuns.

Sparagn, na pert dla spëisa é inće gnüda finanziada dal comun da La Val. Por l’inauguraziun dl tlavier nü él gnü metü a jí ai 22 de má na pićera festa. Te chësta ocajiun an albü l’onur da podëi saludé le professur Franz Comploi, organist dl dom da Porsenú, ch’á lascè aldí le bun sonn tl tlavier, danter l’ater inće cun n toch sonè a cater mans deboriada cun l’organist da La Val Gottlieb Nagler. La festa é inće gnüda abelida dal bel ćiantè dl Cor de dlijia y cun n valgünes ćianties portades dant dai ćiantarins jogn Elisabeth y Andrè Schuen, sambëgn tres acompagnà dal tlavier. I Stüdafüć Inće sc’al n’é chësc ann porfortüna nia stè de gran intervënć, á i Stüdafüć impò

albü n’ativité rica. Indüt âl messü gní fat 28 intervënć, bëgn 26 de carater tecnich y ma 2 sön caji de medefüch. Bëgn 8 iadi é i Stüdafüć gnüs alarmá cun la sirene, te 3 de chisc cají s’ara traté de n alarm falé. Dlungia i intervënć olache i Stüdafüć vëgn cherdá a daidé él ciamò gnü fat vigni sort de sorvisc por la comunité, por bëgn 22 iadi (mëte ia auti dales festes de dlijia, sorvisc pro gares, y i.i.). Laprò vëgnel ciamò les eserzitaziuns che vëgn fates ia por l’ann düć deboriada o inće ma ti singui grups, datrai inće adüm cun i Stüdafüć di paîsc vijins. Indüt él gnü fat 34 proes ia por l’ann. Danter intervënć, sorvisc y esezitaziuns él gnü fat da pert di mëmbri di Stüdafüć passa 1.400 ores de laur volontar. Implü á i Stüdafüć indô fat tratan deplü domënies d’isté le sorvisc aprontè, olache al é vigni domënia 299

LA VAL

Al é gnü fat na proa tla vila de Costa adüm cun i atri grups dla bassa Val Badia.

n grup che resta a disposiziun te paîsc en cajo de alarm. L’ann 2005 é inće stè l’ann dles lîtes dl comandant y comité nü. Sciöche comandant nü él gnü lité Carlo Nagler, che

suratôl l’inćiaria da Paul Miribung ch’é stè comandat dal 1990 incá. Sciöche vizecomandant él gnü lité Ludwig Sottara y tl comité él rové Albrecht Frenes, Franz Miribung y Daniel Vallazza. Dl comité nü fejel ciamò pert Sepl Comploi (scrivan), André Complojer (cassíer), Michael Nagler („Zugsführer“), Alfred Valentin (magaziníer) y Stefan Colz (assistënt dl grup di jogn). En la festa de S. Flurian él gnü onorè le comandant da denant Paul Miribung, por i 15 agn da comandant. L’ombolt Franz Complojer ti á surandè sciöche reconescënza da pert dl comun n bel relief che rafigurëia S. Flurian. Da pert dla uniun di Stüdafüć tí él gnü surandé n bel cheder dl artist Lois Irsara cun n portrait dl iubilar. Ti 15 agn olache Paul é stè a će dla uniun él gnü fat de gragn

Le comité nü di Stüdafüć cun l’ombolt y le comandant da denant Paul Miribung, ch’é gnü onorè.

300

LA VAL

Le grup di Stüdafüć jogn ch’á tut pert al campionat provinzial a Laas.

laurs y investimënć, le grup di Stüdafüć s’á svilupé te chësc tëmp dër tröp. Le laur de majera importanza portè inant é dessigü stada la costruziun dl magazinn nü, ch’é gnü inauguré tl ann 1994. N vare dër important é inće stè la cumpra dl autobot tl ann 1996, chësta mascinn nöia á cambié dassënn l’ativité dl corp di Stüdafüć ti consintinn da intervení plü snel y cun na maiú efiziënza. N ater ampliamënt dl’ativité é gnü a s’aldè cun la cumpra dl auto dales forvesc idrauliches (ann 1999) che vëgn adorè por porté aiüt dantadüt te inzidënć sön strada mo inće por d’atri intervënć tecnics. N ater mëmber dla uniun é gnü onorè en ocajiun dla Reuniun di Stüdafüc dl Raiun dla Bassa Val de Puster ai 10 de aurí a Gais, plü avisa Carlo Tschaffert che á ciafè la medaia d’or por sü 40 agn

de ativité pro i Stüdafüć da La Val. Ia por l’ann él gnü pormez bëgn 5 mëmbri atîfs, düć canć fora dl grup di jogn: Thomas Comploi, Stefan Rubatscher, Andreas Frenes, Michael Rives y Denis Moling. Le numer di mëmbri atîfs é insciö rové ala fin dl ann a 42, plü 10 mëmbri fora de sorvisc y n mëmber de onur, y n grup de 11 Stüdafüć jogn. Le grup di jogn é de gran importanza por le dagní, deache al ti garantësc très danü forzes nöies ala uniun, cun deplü jogn che passa vigni ann dal grup di jogn al grup di Stüdafüc atîfs. Le grup vëgn assistí da Diego Tschaffert y Stefan Colz y desfirëia ia por l’ann vigni sort de ativitês. Danter l’ater ai tut pert al campionat provinzial por i grups di jogn, che é gnü tigní de jügn a Laas.

301

LA VAL

La Musiga L’ativitè dla Musiga à metü man sciöche vigni ann de furà cun les prümes proes. In la vöia dla festa dla uma él gnü tignì le conzert d’ainsciüda, ch’à albü n bun suzès y ch’an porvará da fá deventé n apuntamënt fis inće por i proscimi agn. Fora por l’ansciüda él gnü I scolari á tut pert cun interés al dé d’informaziun metü a jí dala Musiga. abelí les festes de dlijia y d’isté él gnü tigní deplü conzerć da sëra sön plaza, dantadüt y a Maran dal Landesmusikfest, olache por i foresć che vëgn en vacanza te nosc ara à tut pert ala valutaziun da marcè y paîsc y é interessá da conësce nosta cul- ala gran sfilada. La partezipaziun ala vatura. Fora de paîsc à la musiga sonè en lutaziun da marcè à costé tröpes bries, ocajiun dla segra a Reischach, sö Furcia mo inultima éra jüda dër bun. Al é gnü dala festa di scizeri, en la segra da La Ila arjunt 90,28 punć tl livel C.

La Musiga é jüda en gita al Bodensee.

302

LA VAL

D’otober èl gnü metü a jí na jita de dui dis por düć i mëmbri, olache an é stá a München a vijité le gran aeroport y dedô a Wengen tl Allgäu. Le dé dô da gní zoruch eson rová söl Bodensee, che é gnü atraversé cun na barca. Sön le Bodensee anse inće albü l’ocajiun da s’incuntè cun n vedl compaejan, Heinrich Deiaco che vir a Arbon dlungia Rorschach tla Svizera. De furà èl in chësc ann gnü organisè en dé d’informaziun por i scolari dla scora elementara. Chilò ti èl gnü pitè vigni sort d’informaziuns sura i strumënć, musiga y scora de musiga. N’atra scomenciadia por i musicontri che vëgn dô cá él gnü metü a jí adüm ala musiga da La Pli, organisan deboriada 3 dis de curs de musiga por scolari. Chisc à albü na buna partezipaziun. Dartan l’ann él stè 4 musiconć ch’á lascé y 3 jogn ch’é gnüs pormez (Roman

Costabiei, Jan Moling y Angela Pescollderung). Ala fin dl ann compëda la Musiga 63 mëmbri atîfs (41 musiconć, 15 musicontres, 3 portabandira y 4 marcatenteres). Uniun dl Sport Inće tl ann 2005 á l’Uniun Sport desfiré na ativité dër rica ti pitan ai mëmbri (159 ala fin dl ann) y inće a düta la jënt dl paîsc y da defora la poscibilité da se dè jö cun desvalies ativitês sportives. Le pëis prinzipal dl ativité toma söla seziun dl palè, ch’á passa 90 scrić ite. Al campionat 2004/2005 él stè 4 scuadres da La Val ch’á tut pert. La scuadra de 3. categoria á en chësc ann ciafè n alenadú nü, Paul Chizzali da Antermëia, y i risultać ne s’á nia fat aspetè. Al é dessigü gnü fat le plü bel campionat fina sëgn y ala fin al ma falè dër püch ala promoziun.

La scuadra de 3. categoria cun l’alenadú Paul Chizzali á por püch falé la promoziun.

303

LA VAL

Dër alt é stè l’impëgn di sostegnidus por incorajè la scuadra.

Fina döes partides dala fin ê la scuadra al prüm post te tlassifica, por desfortüna él gnü pordü la penultima partida a Niederdorf y insciö él stè la scuadra da Gais ch’é sciampada dant. Le secundo post final é impò dër da ester cuntënć, sciöche

I mituns dles scuadres dl palé cun i guanć nüs.

304

inće le tlima che s’á cherié incër la scuadra cun tröć sostegnidus che ti é jüs dô vigni domënia ala scuadra, cun placać, petardi y tambürli. Al á ma falé n pü’ de fortüna zënza é düt jü ala perfeziun. La scuadra di “U-13”, alenada da Ivan Tschaffert y Daniel Frenes, é rovada 11.ma y la scuadra di “U-10”, alanada da Sepl Comploi y Rinaldo Ploner, á arjunt le 7. post. La scuadra di “Altherren” ch’á tut pert por le secundo iade al campionat, alenada da Erich Costabiei y Thomas Deiaco, á arjunt le 5. post. Por le campionat nü á les scuadres di mituns ciafè guanć nüs, cun tutes, malietes y tasces sponsorisades dales firmes Malbo, SE.VE y dala Cassa Raiffeisen. Al é inće gnü organisé le torneo de nöt, olache al á indô tut pert 20 scuadres cun la scuadra Franky Boys da Falzes ch’á davagné. Dô da n valgügn agn de pausa él indô gnü organisé le torneo dles

LA VAL

uniuns, cun 8 scuadres ch’á tut pert y davagné dala scuadra dl’Uniun dl Sport. Tratan l’ann 2005 él gnü fat n valgügn laurs pro la zona sportiva, cun tröc volontars ch’á daidé para. Danter l’ater él gnü fat n drenaje incër la plaza dal palè, fat na sëmena por coleghè la terassa cun la tribuna da na pert y arjigné n bel post adasosta por la grilia. Da pert dl comun él gnü lascé fá n glander söl mür dla terassa y fat danü le mür de sostëgn dles plazes da tennis che â dè dô. La seziun dla lüsa á inće albü n’ativité ampla, cun l’organisaziun de deplü gares, danter l’ater le campionat provinzial de lüsa alta tigní söla pista da Lungiarü. Chilò él inće gnü arjunt de bugn resultać cun trëi atleć ch’á davagné te süa categoria: Daniela Erlacher, Tone Alton y Samuel Miribung. N bun secundo post é gnü concuisté da Diego Tschaffert y n terzo post da Robert Tavella y ciamò da

Diego tl dopl. Pro le campionat por le Ladinia-Cup él gnü tigní a La Val la finala söla pista Aoi-Ramëi. Tla classifica a scuadres é l’U.S. La Val rovada al secundo post do la scuadra da Antermëia. La gara dles Uniuns cun 116 partezipanć é en chësc ann indô gnüda davagnada dai Pëiapësc. Pro les ativitês desvalies desfirades ia por l’ann él da nominé ciamò la gara di schi dl paîsc ch’é indô gnüda tignida söla pista iluminada “Gardenacia” a La Ila. La gara é gnüda davagnada por le prüm iade da Sepl Miribung dl Galber. Pro i cursc organisá ia por l’ann dal’U.S. La Val (schi, nudè, arpizé y ginastica) él stè indüt 231 partezipanć. L’ann 2005 é inće por l’Uniun dl Sport sté l’ann dles lîtes dl presidënt y comité nü, che vëgn renovè vigni 3 agn. Sciöche presidënt él gnü confermè Sepl Comploi, vizepresidënt é sëgn Alex Al-

La scuadra da La Val é rovada al secundo post tl campionat dla lüsa dla Val Badia “Ladinia-Cup”.

305

LA VAL

Dui atleć da La Val söl podest pro i campionać provinziai: Tone Alton prüm y Robert Tavella terzo.

Sepl Miribung á davagné la gara di schi dl paîsc.

ton y tl comité él gnü lité Sara Schuen (scrivana y cassíera), Pio Ploner (caposeziun palé), Pire Rubatscher, Thomas Deiaco, Daniel Frenes y por la seziun dla lüsa Epe Miribung y Reinhard Deiaco. Inće la seziun dla lüsa á lité so presidënt y comité nü: Helmuth Deiaco é gnü lité presidënt y dl comité fejel pert Pire Rubatscher, Epe Miribung, Reinhard Deiaco y Diego Tschaffert.

stein. En la festa de S. Zezilia él gnü tigní n conzert adüm a 2 grups de strumënć a flè y dè fora onoranzes a mëmbri: onorè él gnü Sepl Nagler por 61 agn de ativité pro le Cor. Ala fin dl ann arcumpëda le Cor de dlijia indüt 54 mëmbri. Presidënt dl Cor é Augustin Moling, dirighënt Elio Clara y l’organist é Gottlieb Nagler.

Cor de dlijia Tratan l’ann é le Cor rové adüm 93 iadi en ocajiun de proes, festes de dlijia y d’atres manifestaziuns. Pro les ativitês straordinares él da alzè fora la partezipaziun al “Bundessingen” dl Südtiroler Sängerbund a Bornech, al musical “Jesus Christ Superstar” a Balsan, al dé dla ciantia ladina a Urtijëi y ala festa de 100 agn de pelegrinaje di ladins a Weißen306

Cor Raiëta Tratan l’ann 2005 á le Cor dles ëres Raiëta albü danter conzerć, mësses ćiantades, funziuns religioses o d’atres manifestaziuns indüt 21 rapresentaziuns y tigní 27 proes. Ala fin dl ann cumpëda le cor 23 ćiantarines, la dirighënta é dal 2002 incá Olga Moling. L’avenimënt plü important dl ann é stada la partezipaziun al “Festival da Chors” tla Svizera, na manifestaziun che vëgn metüda a jì

LA VAL

Le Cor de dlijia en ocajiun dl’inauguraziun dl tlavier tl salf dles manifestaziuns.

Le cor Raiëta á tut pert cun suzès al “Festival da Cors” tla Svizera.

307

LA VAL

tl cheder dla colaboraziun di ladins de Südtirol cun i retoromans dl Ćiantun Grijun. Te chësta ocajiun á le Cor Raiëta rapresentè i ladins dles Dolomites y al á albü n bun suzès, davagnan la prüma seleziun ai 10 de aurí a Rueun tla Svizera Rumancia. Dô chësta prüma seleziun êl rové inant indüt 12 cors ch’á spò messü se mosoré ai 8 de má a Vella tla Svizera por chirí fora les cater formaziuns che podô spo tó pert ala finala a Turic. Tla secunda seleziun ne ti l’á le cor da La Val nia plü fata da rové inant, mo al é impò sté na bela esperiënza ch’á paié la möia. Le festival é gnü organisé dala “Radio e Televisiun Rumantscha “ y dala “Lia Rumantscha”. La valutaziun dles ćianties portades dant gnê fata aladô dla votaziun dl publich presënt te salf y inće por telefonn da pert di ascutadus dl radio. Cor Armentara Dlungia les tröpes uniuns che laora te nosc paîsc n’él en chësc ann ciamò gnü üna laprò. Ara se trata de n cor di ëi, ch’an podará aldí da sëgn inant dlungia le Cor de dlijia y le Cor dles ëres Raiëta, canche ara se trata da abelí les festes de dlijia o en ocajiun de conzerć. L’inom dl cor nü é “Armentara”, dô l’inom dla bela munt che se destënn inanter i comuns da La Val y Badia a pé dl maestus Sas dla Crusc. Söla scomenciadía de Augustin Moling s’á n valgügn jogn y ëi da La Val incunté le prüm iade ai 4 de aurí adüm al dirighënt Elio Clara a fá proes da ćiantè. Dô n valgünes proes él gnü odü n gran interès pro i mëmbri dl cor y insciö él spo gnü fat fora de scrí n statut y da mëte sö n comité che re308

sultëia metü adüm insciö: Sepl Miribung (presidënt), Elio Clara (dirighënt), Carlo Vallazza (cassier), Carlo Suani (Scrivan) y Markus Moling (vizepresidënt). Le Cor Armentara á inće bele albü deplü ocajiuns por se lascé aldí. Ai 31 de messe á le cor ciantè süa prüma mëssa te dlijia da La Val y ai 6 de agost al tigní, adüm al Cor de dlijia, so prüm conzert tl salf dles manifestaziuns. Al á spo inće ćiantè fora dl paîsc, danter l’ater a Eppan en ocajiun de n conzert d’advënt y na mëssa sö Oies. Atualmënter á le Cor Armentara 16 mëmbri. Uniun di Iagri Inće por la uniun di Iagri é le 2005 sté l’ann dles lîtes dl surastant y dl comité nü. Sciöche surastant dl revier él gnü confermè Michael Nagler y tl comité él gnü lité Richard Costabiei, Oscar Moling, Heinz Tschaffert y Urban Campei. Le laur da scrivan vëgn fat da Guido Tavella. Ia por l’ann él gnü pormez na iagra nöia, plü avisa Margareth Irsara, portan insciö a 36 le numer di scrić ite ala uniun ala fin dl ann (2 iagres y 34 iagri). A mëte man dl ann él stè le verdaćiacia Andi Sigismondi da Corvara ch’á metü man süa ativité tl revier da La Val. Por ći che revardëia i salvarjins stlupetá, ćiara la statistica de chësc ann fora insciö: al é gnü stlupetè 49 rehli (15 bëć, 14 ćiores, 12 bëć de n ann y 8 asôs), 38 ćiamurc (13 bëć, 14 ćiores, 10 ćiamurc de n ann y 1 asó) y 27 cerf (6 manc, 5 manc de n ann, 9 vaćes y 7 vidí). Ći che é da segnalè chësc ann é le gran numer de ćiamurc dala coia che é gnüs ciafá morć o ch’á messü gní stlupetá, indüt bëgn 40 tiers!

LA VAL

I laurs por la realisaziun dl piće lech a Pidrô é gnüs metüs man da d’altonn.

Andi Sigismondi é le verdaćiacia nü.

Uniun di Pëiapësc Fora dl’ativité dla Uniun él da alzè fora la scomenciadia da jí a rumenè sö le paîsc y dô les eghes che é gnüda metüda a jí de má adüm cun la scora elementara. De jügn él gnü tigní la gara soziala da pié pësc y tl medemo mëis él gnü or-

ganisé n dé da jí a pësc deboriada sön le lech artifizial Neves a Lappach. Da d’altonn al podü gní metü a jí i laurs por la realisaziun de n piće lech daite da Pidrô dlungia la Gran Ega. Al garatará na pićera zona de recreaziun, cun n tru da jí a spazier y inće na pićera ütia olache al pò gní dè fora val da bëre o imprestè atrezatüres da pié pësc. Uniun dl Teater Le punt plü important dl’ativité portada inant chësc ann é sté le curs de tea-

Dartan le curs de teater cun Valentina Castlunger.

309

LA VAL

ter cun la regista de profesciun Valentina Castlunger da Al Plan. Al é sté n curs scialdi intensîf cun 12 incuntades de 2 o 3 ores l’üna. An á podü arcumpedé bëgn 22 partezipanć da düta la valada y chësc curs é stè le prüm vare por la realisaziun dl proiet de teater cun musiga che gnará portè dant la proscima ansciüda. De novëmber él gnü organisé na jita de un n dé a Mantova por i mëmbri dla uniun. De dezëmber él indô gnü metü a jí l’aziun de San Micurà, olache dui grups de San Micurà y angeli é jüs fora por les ćiases a ciafè incër 100 mituns. Lia da munt L’ann 2005 é sté n ann important por la Lia da munt da La Val, ara pö en chësc ann festejé i 25 agn da süa fondaziun. Ai 26 de jügn dl ann 1981 s’abinâ tla ustaria Pider 42 porsones por le pröm iade a mëter adüm n program de ativité. Iaco

Schuen é stè le prüm presidënt, dal 1981 fina al 1990. Dal 1991 fina al ann 2000 á Hubert Moling surantut chësta inćiaria y dal 2001 al 2004 Martin Schuen. Dal 2005 inant é Franz Moling a će dla Lia da munt. Ai 26 de novëmber 2005 á le presidënt da sëgn podü saludé n salf plëgn de jënt a na pićera festa por i 25 agn dla uniun. Al á recordè co ch’ara é gnüda a se l’dè da mëter sö chësta uniun y chi ch’a albü l’iniziativa. Un de chisc ê dessigü Sepl Tavella (nasciü dl 1948 y mort dl 1985). Sepl fajô ti agn jogn de süa cürta vita inće n pü’ le mënacrëp y â porchël descedè la vöia de jí sö por munt te n valgügn de sü cumpagns y da chisc infora él spo nasciü l’idea da mëte sö chësta uniun. Dô avëi recordè i avenimënć plü importanć dl’ativité dla uniun, á le presidënt podü ti surandè le prosc de mirit d’arjënt a bëgn 26 mëmbri ch’é stà pro la Lia da munt da imprüma insö. La onoranza por 40 agn de mëmber dla Lia da munt (AVS) á ciafè Giuvani Pescoller, ch’é gnü recordè dal presidënt sciöche un di plü atîfs dla uniun. Giuvani Pescoller, por tröc agn secreter de cumun a La Val, nes á nia ma cundüt sö les plü beles pizes

En ocajiun dla festa de 25 agn dla Lia da munt él gnü onorè i mëmbri che é stá laprò da imprüma insö.

310

LA VAL

pro i jogn vëigon ultimamënter n gran interès por düt ći ch’á da fá cun les munts. Nia püć n’é chi che vá a crëp y arpiza sö por les vies plü ardides de nostes Dolomites. Inće i iadi de scialpinism scrić fora dala uniun é dër bun frecuentá. Tres plü gran vëgn le numer de chi che tol pert ai iadi cun la lüsa y ales escursciuns d’isté. Dan valgügn agn incá mët la Lia da Munt a jí n iade de trëi dis pur le fin dl’edema da Pasca de Má. Dô avëi vijité l’ann passè les morvöies di lêć de Plitwitze tla Croazia an chësc ann podü amiré les carateristiches dla Toscana (Sansepolcro, Siena, San Gimignano). Assoziaziun turistica Dartan la mëssa sön Piz dales Diesc.

de nostes Dolomites, mo inće sö por les munts plü cunesciüdes dles Alpes. Tröc de nos á recordanzes de iadi straordinars sö por munt cun Giuvani, sides d’isté co d’inver, ti crëp y ti dlacias. Cun süa gran esperiënza y süa manira de afrontè la munt cun gran respet, nes al vigni iade indô cundüt zoruch sagns y intun, mai n’él sozedü na desgrazia. La festa, abelida dala cornisc musicala dla «Böhmische» da La Val, é dër garatada. Ara é gnüda stlüta jö cun na buna pasta y spo cun musiga da bal cun «Zenzo y Ciapo». I 25 agn é inće gnüs recordà ai 4 de setëmber sön Piz dales Diesc cun na S. Mëssa, zelebrada da Siur Pire de Badia. Inće chësc é stè dër n bel dé, ch’á plajü y ti á dè ligrëza ai tröc ch’á tut pert. La Lia da Munt da La Val cunta aldedaincö passa 200 mëmbri y scialdi düć é dër atîfs cun le jí sö por munt. Dantadüt

L’ann 2005 é stè n ann da record por ći che revardëia les presënzes turistiches, cun bëgn le 9% implü en confrunt al ann passè. Dô le piće regrès mostré sö l’ann

Martina é la secreteria nöia dl’Assoziaziun turistica.

311

LA VAL

passè eson rová ala fin dl ann a bëgn 70.508 presënzes, cun 11.123 porsones rovades adalerch (+ 5% en confrunt al ann passè). Chisc dać é i plü alć registrá fina sëgn a La Val. La durada mesana dles sojurnanzes é jüda n püch sö en confrunt al ann passè, plü avisa da 6,1 dis a 6,3. Dô la naziun de proveniënza é la perzentuala di ghesc taliagn en confrunt a chi proveniënć da d’atri stać restada anfat sciöche l’ann passè, plü avisa le 55%. I ghesć fora dla Talia é dantadüt gnüs dala Germania (33%) y ma de pićeres perzentuales da d’atri stać: Austria (3%), Belgio (2%), Olanda (1%). I ghesć taliagn é dantadüt gnüs dala Lombardia (21%), Venet (19%), Toscana (12%), Emilia Romagna (12%) y Lazio (10%).

o trá indô sö vedles tradiziuns. In lünesc de Pasca él gnü metü a jí la tradizionala cufada y te chësta ocajiun an podü anuzè por le prüm iade la bela bancarela nöia (Bierinsel) che é gnüda realisada da n valgügn mëmbri y che vëgn inće imprestada ia a d’atres uniuns en ocajiun de festes. N’atra tradiziun é chëra da trá sö le “Kirchtags-Michl” dan la segra. En la vöia dla segra él gnü condüt adalerch n stagno lëgn ch’é spo gnü inforní sö y arvërt sön plaza de dlijia. Dedô él sambëgn gnü fat festa inant por mëte man sciöch’al alda la segra dl paîsc. La Jonëza da paur da La Val arcumpëda ala fin dl ann 56 mëmbri.

Consëi de formaziun

Por la fin de chësc ann se aspetâ i assistënć y assistis da podëi se trasferí tla strutüra nöia realisada a Pidrô y se confortâ bele dassënn dô chësc avenimënt. Mo i laurs por la realisaziun dl frabicat nü s’á n pü’ intardivé y porchël messaran ciamò aspeté n valgügn mëisc, chësta n’é por chi dl salf protezionè nia tan na delujiun mo plütosc n aumënt dla tenjiun aspetan de podëi fá chësc vare important. Por podëi afrontè i laurs da plinderné tla strutüra nöia n’él chësc ann gnanca gnü metü söl program d’ativité proieć straordinars che ess ghiré tröp laur implü, insciö an desfiré ia por l’ann l’ativité ordinara. Le numer di assistis é resté anfat, plü avisa ot jogn y üna na jona, che é gnüs assistis da trëi assistënć. Por l’ativité dl ann 2005 él gnü metü dant chisc fins: educaziun sanitara y prevenziun, ordinamënt por le salf laur protezionè,

Tartan l’ann 2005 à le Consëi de formaziun metü a jì cursc de vigni sort y organisé referać cun argumënć desvalîs. Les ores de formaziun pitades ala comunité da La Val y inće ala jënt da foradecà röia daimprò da 140. Danter l’ater él gnü organisé cursc de computer, de massaja y cosmetica, da cujiné y da fá pan, da pastelnè y da decoré. Referać él gnü tigní sura tems dla sanité y familia. Da alzè fora él les ativitês ch’é stades ponsades por i mituns dles scores elementares, a chi ch’al ti é gnü pité proieć de letüra tles tlasses, adüm a esperć dl setur, y la mostra di libri, metüda a jì tl mëis de mà. Jonëza da paur La uniun á indô metü a jí ia por l’ann deplü manifestaziuns por mantigní vies 312

Salf laur protezionè a Pidrô

LA VAL

curs de computer, armonisaziun dl grup, promoziun dla creativité y dla fantasia y plann por assistis y assistënć tla ćiasa nöia. De importanza particolara é stá i laurs por promöie la creativité y la fantasia di assistis. Chilò él gnü fat zirca 200 dessëgns por la Maratona dles Dolomites che ti é gnüs surandá ai atleć y ch’á inće jové sciöche ornamënt. N ater proiet é stè da depënje n parëi de na ćiamena por mituns cun le tema dla festa di lëgns. Chëstes iniziatives é dër significatives por l’integraziun y é de gran valur por i assistis, deache ai á la poscibilité da se presentè, da podëi dè n contribut y da fá pert dla sozieté: na cossa che ti dá tröpa sodesfaziun y ligrëza.

Les ativitês di agn passá é sambëgn indô gnüdes portades inant, sciöche jí a Bornech a nodé, jí cun la lüsa, jí a fá paslunch y jí a chidlé. Inće le marćé da Nadé é indô gnü tigní. Dër plajü ti á a düć la jita cun la lüsa sön Fanes, inviada ia dal KVW d’Al Plan. N’atra escursciun plajora á portè i assistis y assistënć a Porsenú, olache ai á danter l’ater inće vijité le dom. Jënt atëmpada Inće en chësc ann él indô gnü organisé dui iadi por sanć. Le prüm iade eson jüs a Laas a vijité la dlija de S.ta Maria da Lourdes y de setëmber él gnü fat n pelegrinaje a Weissenstein. La partezi-

I assistis y i assistënć dl salf protezionè se conforta dassënn da podëi se trasferí tla ćiasa nöia.

313

LA VAL

Le grup ch’á tut pert al pelegrinaje a Laas.

paziun é te trames döes les ocajiun stada dër buna. KVW En chësc ann él sté les lîtes dl KVW, che se dá jö cun vigni sort de scomenciadies dantadüt tl ćiamp sozial. Le comité nü é metü adüm da Albina Sottara (presidënta), Marlene Ferdigg, Hansi Rubatscher, Erna Agreiter, Margot Pizzinini, 314

Michela Comploi, Clara Moling (Lè), Margareth Senfter, Veneranda Colz y Epe Miribung. Uniun dles ëres En ocajiun dla lîta dl comité él gnü confermè sciöche surastanta Pezzei Stefania. Tl comité nü él rové Miribung Maria (Morin), Frenner Angela, Gasser Giovanna y Flöss Isolde.