SAS DLA CRUSC 2006 1/2 by UNIUN LADINS VAL BADIA

2006 1

SAS DLA CRUSC LA VAL BADIA TRATAN L’ANN 2006

UNIUN LADINS VAL BADIA

Impressum Sas dla Crusc La Val Badia tratan l’ann 2006 nr. 30 Reg.Tribunal BZ nr. 3/72 Coordinaziun: Giovanni Mischì Impaginaziun: Mario Clara - www.madem.it Uniun Ladins Val Badia San Linert/Badia 44 39036 Badia Tel.0471/839800 - fax 0471/839960 www.ulvb.ladinia.net Stamparia: Ingraf / Auer Cronica dla Val Badia 2006 Tiradöra: 1.500 ejemplars Stampè cun n contribut finanziar de: Provinzia Autonoma da Balsan - Assesorat ala Scora y Cultura ladina Regiun Trentino-Südtirol

Chësta cronica vëgn inće sostegnida dai Comuns Corvara, Badia, San Martin, La Val y Mareo, a chi che al ti va n bel dilan. © Uniun Ladins Val Badia 2007

Stimà leturs, inće por l’ann 2006 ciafëise indô tles mans le sföi de cronica de nosta valada. Cun l’aiüt di cronisć él gnü coiü adöm y documentè fać y avenimënć gnüs dant ia por l’ann tla Val Badia. A daurì i singui contribuć saràl en chësc ann l’ora de ćiampanì di singui paîsc; l’ora sciöche simbol dl tëmp, dl tëmp che passa y che nes tira para inće nos. Al dess ester n invit a ponsè n pü sura sön nosta vita, sön nosta manira de fà, al dé daincö ćiaciada da n gröm de cosses, döt mëss jì debota, tres plü debota por rové a d’arjunje ći che i ne savun gonot instësc nia. Te chësta manira de fà deventunse sovënz rodunt ći ch’ i oressun le manco: stlavs de nos instësc. Chësc pinsier dess dantadöt valëi por nosta valada, olach’ por-

dun tres deplü la sensibilité por la dërta mosöra, por le dër ecuiliber danter nosc ester porsona y le vire cun le monn incëria, danter le profit che i tirun dala buna conjuntöra economica y chël che i adorun veramënter por vire, por fà na vita sana. Ne pordun porchël nia fora dl edl l’ora, l’ora de ćiampanì, n punt d’orientamënt sigü y rich de valurs. A tanć che à contribuì ala publicaziun de chësc numer dl „Sas dla Crusc“, dantadöt ai cronisć, ti sporjunse n fort dilan. Le laûr onorar che ai fej é n sorvisc de gran valüta ala comunité, ai mirita porchël döta nosta conscidraziun y reconescënza. Bel dilan!

Werner Pescosta (Presidënt U.L.V.B.)

Giovanni Mischì (Coordinadù)

Uniun di Ladins dla Val Badia: n ann rich de iniziatives por portè inant lingaz y cultura! Al manćia mâ plü püć mëisc da rové a 40 agn da canche la Uniun di Ladins dla Val Badia é gnüda metüda sö ofizialmënter. Al n’é passè plü co 60 da canche i pröms pioniers l’à fondada, impröma zënza n dër statut, sciöche seziun dla Union Generela di Ladins dles Dolomites. Te döt chësc tëmp àra laurè cotan, che nosc lingaz, nostes tradiziuns y usanzes podess suravire te n monn che vëgn comanè tres deplü dal’economia. Chi che à fat pert dl Consëi y sostignì la Uniun da do la vera incà, à dagnora aratè dër important da tignì sö les particolaritês de nosc lingaz y de nosta cultura, l’arpejun plü preziosa che nüsc antenać nes à lascè. Zënza ne fósson nos düć nia plü ladins, nüsc paîsc ne foss nia plü i medemi y nostes munts tles mans di foresć! Al ne foss zënz’ater nia anfat sc’al gniss n bel dé mâ plü baié inglesc, sce düć se vistiss anfat y mangass i medemi hamburger de Mac Donalds! Man man ch’al va a perde lingac y tradiziuns devënta le monn culturalmënter tres plü püre. Por evité che nosta richëza culturala vëgnes assuiada sö dala globalisaziun, à le Consëi dla Uniun di Ladins inće tratan le 2006, sön i fostüs de chi da inlaóta, orü dè so contribut por che l’importanza de nosc lingaz ne vëgnes nia trascurada. I aconsiadus che à indô dè caà tröp de so tëmp lëde s’à cruzié de mëte adöm y dè fora 10 publicaziuns nöies, adatades por jogn y manco jogn. Tres n valgönes manifestaziuns de na certa importanza, sotlignada da n publich numerus, à la Uniun porvè da valorisé le guant da zacan y les tradiziuns da tröc oramai desmentiades. Ćiaran de acontentè pici y gragn él gnü metü a jì le conzert tradizional por i cors de mituns dles valades ladines „Ćiantede cun nos“, na festa da bal en ocajiun dla presentaziun dl liber „Guanć da zacan y da paur“, n marćé da libri y n domisdé leterar. Danter l’ater él inće gnü sostignì l’organisaziun de deplü conzerć y de teatri metüs a jì da d’atres uniuns y istituziuns. An po dì che la cultura y le lingaz é gnüs portà inant te düć i ćiamps, dilan inće a n contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat por la Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma de Trënt y Balsan, di Comuns y dla Cassa Raiffeisen Val Badia. Tl menü à la Uniun di Ladins dla Val Badia realisé chësc program:

PUBLICAZIUNS NÖIES: Cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“ por l’ann 2005 La cronica dla Val Badia “Sas dla Crusc” por le 2005 é indô n iade chersciüda sides tla cuantité co tla cualité: cun bëgn 600 plates de articui y de fotografies nen n’él gnü stampè indöt 1550 copies. L’ediziun 2006 é stada plü rica co mai d’informaziuns da lì y de retrać da podëi ćiarè: i avenimënć sozedüs tratan le 2005 ti paîsc dla Val Badia é gnüs scrić sö y documentà dër avisa, dilan al gran impëgn di cronisć che à laurè cotan por l’arjigné ca indortöra. Buna é inće stada la colauraziun di presidënć y di scrivans dles uniuns dla vaLe cuertl dla cronica lada: ëi à metü dla Val Badia „Sas dla a desposiziun Crusc“ dötes les informaziuns de chëres ch’al jô debojëgn, che le liber garatass sciöch’al alda. Le liber de cronica che é gnü fora ala fin de ma é spo gnü partì fora ćiasa por ćiasa dal colauradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü. Chësc sorvisc dër aprijé garantësc vigni ann la destribuziun sura döta la valada; insciö à le liber ciafè pro tröpes families oramai n valur da coleziun.

Liber „Guanć da zacan y da paur“ Sc’al sozéd al dédaincö che le guant fej val’ iade la porsona, ê le guant da zacan valch che aldî pro la porsona y che caraterisâ la jënt de n paîsc, de na valada o val’ iade inće de döt n raiun. Le guant ê na pert dl’identité particolara de n grup de porsones: al daidâ conësce fora bele dala pröma odlada i badioć y i marôi dai gherdënes, dai fascians, dai fodoms, dai ampezans o dai pustri. Y düć ê brai da se desfarenzié dai atri, inće sce so guant ê forsc manco rich co chël di vijins che â dandaìa plü le möt ... Al dédaincö é i guanć da zacan y les trohtes deventà plü co ater na sort de uniform dles musighes de paîsc y dles uniuns de bal popolar che tëgn en vita te na manira n pü’ particolara chël che é stè n elemënt fondamental dla vita da plüdadî ... Mâ plü püces ëres y jones é ćiamò braies da tó dales gran festes le bel guant, dötaorela ćiamò tan elegant y che descëda morvëia y amira-

Scemia che le guant da zacan ê fat te na manira plütosc scëmpla, fêjel inće al dedaincö ćiamò süa bela parüda.

ziun te vigni porsona che le vëiga por le pröm iade. Sciöche vigni usanza y tradiziun rapresentëia i guanć da zacan n liam danter le presënt y le passè, danter nos y nüsc antenać. Al é porchël dessorora da alzè fora ćiamò n iade süa importanza. Chësc pice liber che la Uniun di Ladins dla Val Badia à albü le plajëi de podëi dè fora, dess ester – tles intenziuns dl autur Lois Trebo – n invit a tó ca plü gonot le guant da zacan y da paur, dantadöt dales gran Le cuertl dl liber metü festes. Impò adöm da Lois Trebo contëgn le liber „Guanć da zacan y da trö’ deplü co mâ paur“. n invit: al cunta la storia dla jënt de nosta valada da n ater punt d’odüda, cun n gröm de retrać che se dëida s’imaginé la vita da zacan; laprò cöiel adöm n gröm de inoms de tòć dl guant da zacan che i jogn d’al dédaincö conësc apëna y che jiss pordüs sc’ai ne gniss nia scrić sö por tëmp y ora. Al prof. Lois Trebo ti val porchël n rengraziamënt sintì por so laûr che desmostra ćiamò n iade süa ligrëza y pasciun por la storia y por les tradiziuns y che contribuësc a renforzè les raîsc de nosta identité ladina!

Film sön DVD dal titul „Vita da paur tla Val Badia“ Les scenes contignüdes sön le DVD é gnüdes filmades y metüdes adöm cun letzitënza y tröpa pasciun da Andrea Lanzi, n jonn de Cologne (BS) laureè de geografia, afasciné dala munt y dala vita rurala. Le stüde universitar y l’ann da soldà ch’al Le cuertl dl film sön à fat te Südtirol DVD dal titul „Vita da l’à condüt plü paur tla Val Badia“. dlungia a porsones che vir dötaorela a contat cun la natöra, lauran le ćiampoprè por podëi spo cöie i früc ala fin dla buna sajun. L’autur à passè n valgügn agn, impröma tl Venost y spo a Pliscia, na picia fraziun de La Pli de Mareo, daidan deplü paurs pro sü laûrs da vignidé. Tratan le tëmp ch’al à passè a Pliscia, canche le laûr ti al conzedô, àl ćiarè da documentè süa ativité da volontar, mo dantadöt inće i laûrs y la vita da paur che suravir dötaorela te n valgügn paîsc dla Val Badia dominada tres deplü dal bëgnester economich lié al turism. Sföi da ćianties y oraziuns por la prozesciun de Jeunn Inće l’ann 2006 à la Uniun di Ladins albü le plajëi de podëi ti surandè ai passa 1000 peregrins che à tut pert ala prozesciun n pice liber da ćianties y oraziuns

ch’ai à podü se tó impara söl iade. Le liber metü adöm da siur Paul Campei contëgn les ćianties y les oraziuns plü conesciüdes, che vëgn ćiantades y periades sön vigni peregriLe cuertl dl pice sföi da naje ladin. Le ćianties y oraziuns che liber po oghé ti é gnü surandè ai passambëgn inće sa 1000 peregrins de por d’atri iadi Jeunn. de devoziun o inće mâ por l’oraziun te familia. Traduziun dl romann „I jogn dla strada Pal“. Le romann „I jogn dla strada Pal“ dl scritur ungaresc Ferenc Molnàr, publiché l’ann 1907, é gnü traslatè tl ladin da Pablo Palfrader. Chësta storia di jogn de n cuartier de Budapest é deventè n liber dër conesciü tla leteratöra jonila. Al é dui grups de studënć che chir süa lerch da podëi fà sü jüć y da se gode süa liberté danter i frabicać dla cité. Mo i dui grups röia en conflit un cun l’ater, deaLe cuertl dla publicaziun „I jogn dla strada ch’ai oress le medemo areal Pal“.

dlungia la strada Pal. A chisc studënć dles prömes tlasses dla scora alta ti sal bel da s’astilé da gragn cun alianzes solënes, juramënć y protocoi: an combat se tignin ales regoles, les batalies vëgn combatüdes cun eroism, an mör ćinamai, i jogn ê plëgns de dignité, de spirit de sacrifize y de coraje. Al é na storia cun momënć da na gran tenjiun che tol dër ca por süa fin che lascia le letur zënza fle. Ora ch’an à daurì chësc liber y n’à lit n pêr de plates, ne n’éson nia plü bugn da le lascè. Ajënda de scora por i mituns dles elementares. Ann de scora 2006/2007 Por l’ann de scora 2006 – 2007 à l’Uniun di Ladins dla Val Badia – cun l’aiüt de scolars y maestri – metü adöm l’ajënda che ti é gnüda partida fora a düć i mituns dles elementares. L’ajënda é en chësc ann gnüda abelida cun dessëgns fać da mituns y mitans dla scora elementara da San Ćiascian y Le cuertl dl’ajënda de é gnüda arichiscora 2006/07. da cun n valgönes liëndes bele conesciüdes, sciöche por ejëmpl chëra dl Gran Bracun, y cun stories inventades danü.

Liber d’acompagnamënt ala pröma comuniun Le sföi por les incuntades danter geniturs, insegnanć y mituns che va ala pröma comuniun laurè fora provisoriamënter tl 2004 da Magdalena y Tone Gasser, cun i dessëgns de Manuela Dasser, é intratan gnü integré y adatè aladô dles indicaziuns di proi y di insegnanć de religiun. Le sföi é partì sö te döes pertes: öna por i mituns y öna por i geniturs y insegnanć che arjigna ca i mituns al sacramënt dla pröma comuniun. Le material ne n’é ala fin nia gnü lascè stampè da na Döes plates fora dl liber stamparia, deade preparaziun ala pröche i insegnanć ma santa comuniun. s’à damanè de podëi ciafè les plates te mapes da aneles por podëi scinacajo injuntè zënza problems plates de laûr o val’ dessëgn. Porchël à i mëmbri dla Uniun stampè ćiamò n iade te ćiasa dötes les plates y les à metüdes tles 140 mapes che ti é gnüdes partides fora ai insegnanć y ai mituns.

LIBRI DA MITUNS Tarina Tarocia y i corfs Tratan l’ann passè à la Uniun di Ladins albü l’ocajiun da podëi dè fora deplü libri da stories por mituns, ilustrà da deplü artistes jones dla Val Badia, che aldiss da rové te vigni familia. La storia vedla de Tarina Tarocia, feter desmentiada ia, do chëra ch’al n’é tres che damana do, é finalmënter gnüda publicada. La storia cunta dla möta Tarina che s’à odü fora na bela sciora ch’ara oress se perié por tota da confermè, mo süa uma é decuntra. En Lönesc de Pasca va Tarina a la ciafè. La gran cassa che la sciora CorduLe cuertl dl liber „Catala ti impormët rina Catarocia y i corfs“ ilustré dal’artista ti fej ala möta Siglinde Clara da Lun- na gran gola. giarü. En Domënia Blanćia, impede jì mëssa, s’un sciampa Tarina y röia tles ciafes de na stria. [...] Tl medemo liber vëgnel inće cuntè de „Iaco che va a fà le lou“ y di „Corfs de Plaies. La pröma é la storia de n möt che à pordü la vöia de jì a scora y va deperpo a rabì fora por chi bosć ćina ch’al é bun n dé da baié sö süa picia só Sabina de jì impara. Impröma vai a s’ascogne inanter les roines de Ćiastelac, spo da passè ia le rü sozédera che [...]

La storia di „Corfs de Plaies“ cunta de Crarin y Crarina che s’incunta d’aisciöda iaissö por les tëmples ërtes da Rina. Ai fej coa sön un de chi gragn pecios de Plaies y cô fora trëi de te’ pici corfs fosc: Crassl, Crissl y Cressl. Crarin à n bel gran laûr da chirì adöm da mangé, al röia ćinamai da Tornarëcia ia a odëi sc’ai à lascè indô val’ crosta dla picia marëna.[...] La Gana de Corn y Tomesc a patrun „La Gana de Corn“ é na storia da zacan dl pice Bonifaz dales iames stortes y da de gragn pîsc, che é jü da Corn sö a granëtes cun chës mitans da Valiares. Al röia sö te n lëde plëgn de granetes. Impede stè bel pros a les cöie, les ciarpedëiel jö cun sü gragn pîsc, ćina ch’al vëgn la Gana de Corn y l’abina cun süa maza storta [...] Tl medemo Le cuertl dl liber che liber él inće la cunta la storia de „La storia de „ToGana de Corn“ y de mesc a patrun“. „Tomesc a patrun“ ilu- Al é bëgn desstré dal’artista Manuela sigü la storia de Dasser da San Martin. tröc mituns dla Val Badia che messâ jì zacan da Puster fora a imparè todësch. Tomesc röia fora n’Onies y mëss jì sö por chi petli a vardè les ćioures. N dé sozédera ch’al ti bródora le pice asó Plomin jö por na crëpa [...]

La vaćia Balarina Les stories dla „Vaćia Balarina“ y dl „Müsc Sabrina“ é döes stories cuntades y ilustrades da Barbara Mühlmann te dui libri despartis. Barbara nes condüj con sü bi dessëgns plëgns de details ite tl vì di lüsc da paur. La vacia Mizi se leca Le cuertl dl liber „La ite n gröm de vaćia balarina“, scrit chël bun liché y ilustré dala maestra ch’ara ciafa da Barbara Mühlmann da so patrun, ćina La Pli de Mareo. ch’ara mët man da s’astilé de morvëia y da balè sön döes iames. Insciö se deura por Mizi la cariera da balarina tl zircus Saltaró. Stüfa de rodè incërch por le monn oréssera ion indô s’un gnì a ćiasa. Minëise ch’ara sides bona da s’un sciampè sura les sis dl zircus fora? Le müsc Sabrina Le strambun de n müsc - Sabrina àl inom - röia sön le lüch dl Mornà por la furbizia de Evi che ô avëi a vigni cost n müsc. Evi sa dër da ti fà les beles a so pere che les davagnâ dagnora dötes. Le müsc, che é bele da n pez desmentié ia te n vilin, ciafa te n iade l’onur de portè le ploan en prozesciun la Domënia dal Orì. Mo chël müsc, strambo sciöch’al é, fej bëgn spo na bela berta! [...]

Le cuertl dl liber „Le müsc Sabrina“, scrit y ilustré dala maestra Barbara Mühlmann da La Pli de Mareo.

LIBRI ARJIGNÀ CÀ DA PODËI PUBLICHÉ TL 2007 Liber sura i larjëis dla Val Badia Le liber metü adöm da Giovanni Mischi cun i dessëgns y l’aiüt de Roswitha Asche – en colaboraziun cun le Max Plank Institut – é früt de na inrescida daldöt nöia sura i bosć de lersc che gnô bele zidlà ti pröms tëmps dla colonisaziun dla Val Badia por süa medejina y deache ai rapresentâ dër na buna combinaziun danter bosch y pastöra aladô che la jënt da inlaôta sciafiâ da sfruté damì le terac. Do i Le cuertl dl liber „Larjëi bosć de lersc ia – 1000 Jahre Bewirtél na cultura dër schaftung der Lärche im Campilltal, Südti- ampla che é liada ala medejina rol.“ 10

N valgügn dessëgns fora dla seria de oramai 400 dessëgns realisada da Roswitha Asche por le liber „Larjëis“ che gnarà stampè tl 2006.

de ćiasa: tröpes é les rezetes da arjigné ca unghënć, tês, mîl y d’atres sorts de medejina da medié tiers y porsones. Na bela compëda de chëstes rezetes che gnô tutes ca tla Val Badia y che val’ porsona de tëmp tignî ćiamò sö te ćiasa, é gnüdes coiüdes adöm dal autur y reportades tl liber. Nia inultima vëgnel baié dles massaries che gnô dandaia tutes da fà de vigni sort de laûrs te bosch y sön le lüch da paur y ch’an ne ciafa apëna plü al dédaincö. Inće de chësc vers se tràtera de mantignì altamo le recort de ći che ê y ći che gnô fat plüdadî ti paîsc ćiamò autarchics dla Val Badia.

MANIFESTAZIUNS 28 de mà 2006 – FESTIVAL DI CORS DE MITUNS „ĆIANTÉDE CUN NOS“ La domënia ai 28 de mà él gnü metü Badia da la mëte a jì en colaboraziun cun a jì a La Ila le Festival di cors de mituns la Union Generela. Danter i fins prinzipai dla Ladinia che vëgn do regola metü a jì dl Festival él dessigü chël de ti pité inće ai vigni dui agn - a rotaziun - te öna dles cin pici mituns la poscibilité de vijité les atres valades ladines. Dan da dui agn ê la festa valades ladines: vigni iade ti sal indô bel gnüda metüda a jì cun tröp suzès ia n’Am- da s’incuntè cun sü compagns da suramunt pëz y chësc iade tocâra ala Uniun dla Val y da mostrè tan bugn ch’ai é da ćiantè.

Le Cor di pici ćiantadus d’Al Plan cun la dirighënta Inge Dejaco y la presidënta Herta Verra Feichter à defenü bun i corusc dla Val Badia.

Fodom ê en chësc iade rapresentè dal Coro de la scola elementara: le cor é gnü metü sö püć mëisc dan le Festival. Scemia che i pici mituns à albü püch tëmp da fà les proes, s’ài presentè dër bun. La dirighënta Luigina Dorigo ne ti à nia mâ insigné da ćiantè, mo inće da se möie sön le palch por che döt ćiarass fora damì ...

Gherdëna ê rapresentada dër bun cun le Cor di mutons de Sëlva che à ćiantè de beles ćianties originales sot ala bachëta de Paul Senoner, che é danter l’ater un di pröms promoturs dl Festival.

Le Cor di bec da Poza à ćiantè döes de beles ćianties scrites da auturs fascians: i pici mituns à desmostrè talënt y dantadöt tröpa ligrëza da ćiantè sot ala direziun de Maura Zanon.

Ampëz s’à presentè cun le Coro de ra Ojes Bianches de ra scora de Mùsica de Anpézo: les mitans vistides sö cun de bi guanć plëgns de corusc à fat dër na bela figöra sot ala direziun de süa dirighënta Daniela De Nardo.

L’ultimo cor da jì sön palch é stè le Còro Sóen in Festa: les mitans bele n pü’ plü granes à salpü da mostrè n bun livel d’esecuziun sot ala bachëta dla dirighënta Francesca Pompanin.

Por stlü jö en belëza à düć i mituns ch’à tut pert ala manifestaziun ćiamò ciantè l’Inn Ladin, la ćiantia de contlujiun deventada oramai tradizionala por chësta bela manifestaziun. La direziun ê de Paul Senoner de Sëlva.

16 de jügn 2006 – Incuntada di cronisć dla Val Badia. Le vëndres ai 16 de jügn, n’édema do che al é gnü fora la cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“, él gnü tignì la reuniun anuala di cronisć badioć y marôi. L’ocajiun é indô gnüda anuzada por baié dla publicaziun, al é gnü fat de vigni sort de conscidraziuns y valuté sciöche an podess fà da fà ćiamò n vare inant por ći che reverda dantadöt la cualité di articui y dl liber. Mioré podesson inće la coordinaziun dla publicaziun y la colauraziun danter i cronisć. Danter l’ater él indô gnü baié dla grossëza dl liber che

é ria da tignì sot a control, dantadöt ciodìche le numer dles fotografies por vigni manifestaziun é chersciü cotan da canche’al é gnü sö i aparać jö digitai da fà. Le liber à te chësc ann 2006 oramai passè ia les 600 plates. La orentè por i agn che vëgn é chëra de ćiarè ćiamò deplü sön la cualité dla publicaziun che é, a pêr dl Calënder Ladin, la plü lita y ćiarada dla Val Badia. Pro na buna cëna à spo i cronisć passè deboriada na sëra plajora che dëida da tignì sö chël spirit de grup de chël ch’ara va debojëgn por le bun garatè de na publicaziun sciöche le „Sas dla Crusc“.

I cronisć dla Val Badia auturs dla cronica por l’ann 2005: (iadedô dmc.) Mario Clara, Renato Paratscha, Sepl Comploj, Albert Daverta (se crüzia de partì fora i libri), Carlo Plazza, Giuvani Pescollderung, Tone Gasser, Cristina Zingerle, Werner Pescosta; (dant dmc.) Giovanni Mischì, Sara Planatscher, Ulrike Vittur y Elisabeth Penazzi. Al manćia sön le retrat Walter Castlunger y Iaco Rigo.

8 de messè 2006 Festa da bal cun la troht y le guant da zacan. Presentaziun dl liber „Guanć da zacan y da paur“ de Lois Trebo

La sabeda ai 8 de messè à la Uniun di Ladins dla Val Badia albü l’onur y le plajëi de presentè la publicaziun nöia dal titul „Guanc da zacan y da paur“, metüda adöm dal prof. Lois Trebo de Badia. Por l’ocajiun él gnü adalerch delegaziuns de dötes les musighes dla Val Badia y dl grup di scizeri da La Pli: ai à presentè so guant y cuntè en cört la storia de sciöch’ai é rovà pro le guant, chi che l’à fat y do ći critêrs ch’al é gnü fat. N gran plajëi à fat la presënza la Uniun Guant da Zacan da San Martin y la Uniun dles Patrones da Lungiarü che é gnüdes cun so bel guant da festa y che l’à sambëgn presentè sön palch. Agnes Andergassen, ghest d’onur y presidënta dla Uniun „Lebendige Tracht“ de Südtirol à portè n valgügn pinsiers sura le tema „Tracht, heute noch aktuell?“ Te so intervënt àra sotligné la gran valüta culturala che i guanć da zacan à y dess avëi por vignun y à invié da i tignì sö y dai adorè dantadöt dales gran festes de dlijia! 14

La delegaziun di scizeri à cuntè dla storia de süa uniun, dles manifestaziuns a chëres ch’ai tôl pert y sambëgn dla tradiziun de so guant ...

Le prof. Lois Trebo à spo presentè la publicaziun nöia „Guanc da zacan y da paur“: en cört àl cuntè sö la storia di guanć da festa dla Val Badia, por che vignun danter i presënć podess capì le ćiodî che n guant po ester tan important, na pert dl’identité dla porsona y de n popul! La manifestaziun bindebò impegnativa, é gnüda lochernada sö dales beles melodies sonades dala Böhmische da San Martin y dai bai ch’é gnüs portà dant dal’Uniun Bal Popolar dla Val Badia.

Carlo Castlunger da San Martin à presentè l’Uniun Guant da Zacan y à splighé i guanć y les ocajiuns te chëres ch’ai gnô tuć.

I novic sciöche ai jô vistis dandaìa y i sonsì cun sü ćiapì da ciüf y da plömes ...

Les autoritês: Carlo Castlunger - presidënt dles musighes dla Val Badia - y süa fómena Zita, Lois Trebo - autur dl liber y süa fómena, y le ghest d’onur, la sciora Agnes Andergassen - presidënta dla Uniun „Lebendige Tracht“ de Südtirol.

Por stlü jö en belëza la serada, él ćiamò gnü invié le publich a fà para pro n bal düć deboriada! Pici y gragn, chi dala troht y chi che ê zënza s’à devertì da balè y da ti jì dô ai balarins esperć dl Bal Popolar!

1 de dezëmber 2006 RIUNIUN GENERALA Y PRESENTAZIUN DE 7 LIBRI NÜS

Le vëndres, al 1 de dezëmber, à la Uniun di Ladins dla Val Badia tignì süa reuniun generala y les lîtes dl Consëi che portarà inant l’ativité por i trëi agn che vëgn. Le presidënt Werner Pescosta à portè dant l’ativité di ultimi trëi agn y sotligné l’impëgn dla Uniun por corì les pices o gran loces culturales dla Val Badia. Danter l’ater àl inće recordè da olache la Uniun é piada ia, chi che l’à metüda impé, les ativitês da inlaóta y chëres d’al dédaincö... La manifestaziun é gnüda arichida dala presentaziun de bëgn 7 libri nüs por pici y gragn. Por i mituns à la Uniun albü l’ocajiun de dè fora i libri cun les stories de „Tarina Tarocia“, de „Iaco che jô a fà le lou“, de „I corfs de Plaies“, dla „Gana de Corn“, de „Tomesc a patrun“, de „La vaćia balarina“ y de „Le müsc Sabrina“. En pert se tràtera de stories inventades y en pert de stories che ti gnô cuntades ai mituns da plüdadî, mo che n’é mai gnüdes scrites sö a chëres che an à orü ti dè plü valüta! Düć i 4 libri é gnüs ilustrà cun de de bi dessëgns fać da artistes jones dla Val Badia. Por i jogn él gnü publiché le liber „I jogn dla strada Pal“. Ara se trata de na traduziun dl romann ch’é gnü scrit da Ferenc Molnàr y che à intratan bele ciafè na traduziun te oramai düć i lingac dl monn. Porchël él inće gnü traslatè por ladin, a na manira che i jogn, scolars y studënć, mo inće düć i atri ais la poscibilité da lì le liber te so lingaz dla uma. 16

Laprò él inće gnü presentè i romanns de „Le gabian Jonathan Livingston“ y de „Le Lüch di Tiers“ che é bele gnüs publicà dan da val’ ann, mo che n’ê mai ćiamò gnüs presentà al publich. Inće chisc dui romanns alda pro i tlassics: ai contëgn n insegnamënt che n’é nia lié a n cer tëmp, mo che vel dagnora...

N valgügn di libri nüs metüs fora en ocajiun dla presentaziun.

Por l’ocajiun él stè Carlo Suani da La Val che à portè dant n valgügn pinsiers sura le lì n liber, sura les desfarënzies danter n liber y n film dla televijiun, sura le raport che n letur po avëi cun le liber che ti impormët da vire impara la storia che descëda inće recorć de sensaziuns, de sentimënć y de momënć de süa vita che ti somëia val’ iade a chëra di protagonisć dl liber. Al é spo jü inant cun na rezenjiun cörta sura les traduziuns di trëi romanns traslatà tl ladin da Max Castlunger da San Martin y da Pablo Palfrader d’Al Plan.

Le prof. Carlo Suani, mëmber dl Consëi dla Uniun, à fat na picia rezenjiun di trëi romanns ch’é gnüs presentà, anunzian l’esperiënza personala che vignun po fà da lì n liber ...

Diego Clara à moderè la manifestaziun cun savëi ...

I ćiantauturs Jan Daniel Granruaz da La Ila y Max Castlunger da San Martin ti à dè sbunf ala manifestaziun...

Te na performance n pü’ particolara à Max Castlunger lit val’ toch fora dl liber „Le gabian Jonathan Livingston“ acompagné dai acorć dla chitara de so compagn Jan Daniel Granruaz por cuntè n toch dla storia y por dè da capì l’insegnamënt dl liber! Tratan le domisdé él inće gnü metü a jì n pice marćé dl liber, olache vignun podô se cumprè val’ liber da ti scinché a zacai, magari ponsan inće ala festa da Nadè.

Cun le marćé dl liber àn orü pité la poscibilité de cumprè i libri nüs, mo inće tröc d’atri libri che podô ester de beles scincundes da Nadè.

La maestra dla scolina Tarejia Moling ti à cuntè na storia ai pici mituns che à danter ite y danter fora podü daidé da cuntè para. Inće ai geniturs che i à acompagnè ti àl salpü bel da ascutè pro y da odëi te tan de manires ch’an po cuntè stories...

Max Castlunger, Elsa Videsott, Tone Gasser, Barbara Mühlmann, Siglinde Clara y Pablo Palfrader é mâ n valgügn de chi che à daidé por che la Uniun di Ladins dla Val Badia podess gnì fora cun cin’ libri nüs, düć te n iade! N resultat che se lascia mostrè...

La manifestaziun à albü n bel suzès, sides por le publich plütosc numerus co inće por i contignüs de n bun livel cultural! Desvalies Adöm cun l’Uniun dl Teater dla La Val, l’Istitut Ladin „Micurà de Rü“ y d’atres uniuns culturales à la Uniun di Ladins contribuì ala realisaziun dl teater dal titul „Danter som“, n proiet de Bernardetta Nagler da La Val che à albü n bel suzès dilan inće ala buna rejia de 18

Erika Castlunger da Corvara y de Valentina Kastlunger d’Al Plan. De dezëmber él gnü stlüt jö l’ativité cun na reuniun ti ultims dis dl ann olach’al é spo gnü fat le bilanz de döt ći che é gnü realisé tratan l’ann. Ia por l’ann s’à i mëmbri dla Uniun incuntè regolarmënter por mëte a jì manifestaziuns y por valuté man man i tesć y les publicaziuns che é gnüdes metüdes adöm y dades fora. Werner Pescosta

Presidënt dla Uniun Ladins Val Badia

Indesc CALFOSCH ....................................................................... 21 CORVARA ......................................................................... 61 LA ILA ............................................................................... 91 SAN ĆIASCIAN ................................................................. 149 BADIA ............................................................................... 195 LA VAL .............................................................................. 249 LUNGIARÜ ........................................................................ 299 ANTERMËIA ..................................................................... 337 SAN MARTIN .................................................................... 371 RINA .................................................................................. 427 AL PLAN ........................................................................... 453 LA PLI ............................................................................... 491 Bal Popolar Val Badia ..................................................... 573 Lites .................................................................................. 581

CALFOSCH

CALFOSCH • Cristina Zingerle

CALFOSCH

INTRODUZIUN Ći él pa de plö de bel canche, l’prüm dé dl’ann, vëgn i mituns de paîsc te ćiasa a ćiantè l’Bun Dé y aodè grazia, fortüna, ligrëza, sanité y benedisciun? Bel insciö à metü man l’ann 2006. N ann particolar ? Chël pon feter dì aldedaincö por vigni ann passè. L’ann che i ùn stlüt jö à portè süs sodesfaziuns, sü incherscimuns, n ann che fora por l’monn n’é nia stè bun de destodè ia dütes chëles veres che à portè n gromun de Grup de mituns che é jüs a ćiantè vitimes, n’ann che à inće albü sües catastrofes l’Bundé. naturales (chilò da nos sunse por fortüna indô gnüs stravardà). Tröpes é les gran y piceres côsses che à caraterisé la vita de vignun y de n paîsc intier, de chël che i à porvè da cöie adüm les plü significatives. N gran giulan oressi ti sporje a chëles porsones che m’à dè material y retrać y danfora oressi me scusé por les loćes. MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN 7 é stà i pici mituns nasciüs tratan l’ann 2006 a Calfosch, 1 n pêr s’à maridé y 6 é stades les porsones che é passades a miù vita. Nasciüs: 7 é stà i viadus che à portè ligrëza tles families: 08.03.2006 PIZZININI NIVES de Carlo y Senoner Marion 23.04.2006 PESCOSTA ANDREA de Matthias y Pitscheider Iris 27.05.2006 OBERBACHER NICOLAS de Silvester y Pizzinini Silvia 02.07.2006 GRIGIS MATTEO de Roberto y Erlacher Silvana 09.10.2006 COSTA ALEXANDER de Werner y Crazzolara Marlis 10.10.2006 MERSA ELIAS de Paul y Pezzedi Carmen 05.12.2006 STUFLESSER JULIA de Daniel y Ebner Dagmar Ai geniturs les aodanzes de fortüna, sanité y felizité y che i pici i dais tröpa ligrëza.

CALFOSCH

Maridà: Tl Sacramënt dl matrimone s’à unì ai 08.10.2006 Costner Monica cun Valter Alessandro da Carbonera (TV) Düt l’bun y che Chël Bel Dî lasces garatè düć sü dejidêrs! Morć: 6 é stades en chësc ann les porsones che à tut comié da chësc monn. 24.01.2006 Pitscheider Oberbacher Maria de 81 agn 18.02.2006 Mersa Conrater Clara de 92 agn 18.04.2006 Fistill Alfreider Caterina de 93 agn 26.06.2006 Schrott Angelo de 74 agn 14.08.2006 Castlunger Dorotea de 79 agn 24.09.2006 Maria Rederlechner de 93 agn

Recordanzes: Maria Pitscheider Oberbacher * ai 05.12.1924 † ai 24.01.2006 Maria Pitscheider Oberbacher conesciüda sciöche Maria da Janing é nasciüda sön l’lüch da Janing ai 5 dezëmber dl 1924. Ala à maridé Sepl Marciun y da chësta uniun él nasciü 1 na müta y 3 mituns. Bel adora éla restada vëdua. Süa vita àla dediché al laûr y ala familia, inće tröc agn àla afité ia ćiamenes ai sciori. La conesciun sciöche na porsona da bona lüna y dër scëmpla che se contentâ dl püch.

Clara Mersa Conrater * ai 06.03.1914 † ai 18.02.2006 Clara Mersa Conrater é nasciüda sön l’Lüch de Sorà ai 06 de merz dl 1914 y düta la vita àla laûrè sön lüch da paur y plö tert te ćiasa da afité a sciori. I recordun mëda Clara sciöche na porsona scëmpla y chîta y de gran fede.

CALFOSCH

Tarina Fistill Alfreider * ai 09.11.1912 † ai 18.04.2006 Tarina Fistill Alfreider conesciüda sciöche Tarina da Rönn é nasciüda jö Funtanacia da La Ila ai 09 de novëmber dl 1912. Ala à maridé Sepl da Rönn y adüm ài trat sö na familia de 2 mitans y un n müt. Deboriada ài laurè süa vita l’ lüch da paur y dô na vita de gran laûr s’l’à l Signur cherdada ai 18 de aurì. I la recordun sciöche na porsona dër scëmpla, chîta y gran fede. Angelo Schrott * ai 28.02.1932 † ai 6.06.2006 Angelo Schrott, conesciü sciö che l’”Schneider”, é nasciü ai 28 de forà dl 1932 sön l’lüch d’Martin. A Toblach él jü a imparè l’mistier da sartù, s’à maridé y da chësta uniun él nasciü 3 mitans y 2 mituns. Al à fat sö na ćiasa da afité a sciori y na botëga da vëne guant y podëi pratiché so mistier. Tröc agn ti àla scechè cun la sanité y la gran pasciun dl jì a pé àl messè dè sö. Ai 26 de jügn s’à Angelo indurmedì tl Signur y al lascia te n gran incherscimun la fomena y i mituns cun families. I l’recordun sciöche n gran apascionè da jì a pé, a funguns y a pié pësc. 24

Dorotea Castlunger * ai 23.02.1927 † ai 14.08.2006 Dorotea Castlunger é nasciüda sön l’Lüch dala Pozza ai 23 de forà dl 1927 da familia de 8 mituns. Ala à imparè l’mistir da sartorëssa da Friedl dl Sartù y à laûrè düta süa vita da sartorëssa y te ćiasa da afité ai sciori. Fora de nia l’à l’Signur cherdada ai 14 de agost. I recordun Dorotea sciöche na porsona dër scëmpla y dagnëra cuntënta. Maria Rederlechner * ai 29.01.1913 † ai 24.09.2006 Maria Rederlechner é nasciüda ai 29 de jenà dl 1913. Defata dô che la müta s’à maridé chilò a Calfosch éla gnüda a vire a Calfosch olache la müta y l’jëinder ti à de alberch y à ćiarè sura fina che l’Signur l’à cherdada a fà pert de so rëgn. I la recordun sciöche na porsona dër scëmpla, de bona lüna y de gran fede.

CALFOSCH

SCOLA La scola elementara é a Corvara y i mituns da Calfosch vëgn menà ia y ca cun la coriera. Aldédaincö n’é i programs didatics nia plö da paragonè a inlaôta , tröpes é les metodes de insegnamënt nöies. Aldefora dl insegnamënt vëgnel tignì de plö manifestaziuns por i mituns sciöche al gnô fat inće inlaôta. Festa dla Prüma S. Comeniun La dumënia, ai 21 de mà él gnü tignì la Festa dla Prüma S.Comuniun tla Dlijia da Corvara. 21 è stà i mituns y les mitans da Calfosch,Corvara y Reba, che va

Gara dles liöses di mituns da scola en maschera l’ann 1952.

L’bel grup di neocomunicandi. (d.m.c. 1.fila ca dant: Max Schrott, Sandra Alfreider, Dylan Liotto, Vivian Seppi, Marc Posch, Arianna Daporta, Alessandro Delmonego, Valentina Alfreider 2.fila d.m.c.: Andrea Pedevilla, Anna Zingerle, Tita Oberbacher, Lisa Alfreider, Samuel Moling, Jo Dapunt, Matteo Hafner, Cristina Delmonego 3.fila d.m.c.: Maximilian Pinter, Daniela Zingerle, Marcella Belardi, Katherina Pezzei, Celine Franc).

CALFOSCH

a scola a Corvara, che à podü festejé la grazia de avëi n post pro la mësa de Gejù y podëi tó pert al past de vita eterna. I mituns é gnüs acompagnà dal sonn dla müjiga da Calfosch-Corvara adüm a sü familiars y compagns te Dlijia olache al é gnü zelebrè te n modo dër solenn la S.Mëssa abelida dal cor di mituns da scola. Dô la S.Mëssa, tratan che i neocomunicandi à ciafè l’gustè, à la müjiga sonè sües beles melodies ala gran fola de jënt. GRUP DI JOGN A dì la lerité, mëssi bëgn dì che sön chësc argomënt scrî propri gian. Chësc grup, che ti ultimi agn â püch da mostrè sö, à metü man da ester plö atif.

Ia por l’ann à Siur Fonjo cherdè ite 3 iade l’grup de laûr metü adüm da n pêr de jogn. Ai 26 de messè él gnü cherdè ite düć i jogn dl comun y adüm él gnü dit les minunghes y fat propostes desvalies. Ai 18 de novëmber él spo gnü tignì la sentada generala cun la prejënza dl assesur ai jogn Othmar Costabiei y dl ploan Siur Fonjo, Silvia y Harald dl Sorvisc ai jogn y 47 jogn y jones di paîsc da Calfosch y Corvara. Salüdé à l’assesur düć i presënć y ringrazié l’grup de laûr por so impëgn de mët a jì l grup. Siur Fonjo à spo tut la parola y en cürt àl splighé che les fondamëntes de n jonn cristian é ester solidar cun les porsons che se stà incëria. La jonëza é n bel tëmp de nosta vita che i podun se gode y al vëgn inće fat fai, l’important é indere imparè dai fai y

Al vëgn splighé sura la geologia dles Dolomites.

CALFOSCH

ćiarè dé porvè da se miorè. En cürt él spo gnü portè dant l’ativité dl’ann: an à metü man de jenà cun la prozesciun cun i chentli adüm al Grup Decanal y in la Jöbia Santa él gnü metü a jì la veglia a Oies. Ai 27 de mà él gnü metü a jì n curs da cujiné cun Mathias Pescolderung, tla ćiasadafüch nöia dla ćiasa dles uniuns a Calfosch. Ai 15 de otober s’à n bel grup abiné por jì ite in Pöz adüm a Michael Pescolderung, studënt de geologia al’Université da Desproch, por na gita geologica. Ai 10 de novëmber, adüm al Uniun Bal Popular Val Badia, él gnü metü a jì na sëra de bai populars. Dô la relaziun sön l’ativité dl’ann él gnü aprové n statut. Ala fin él gnü lité l’ consëi nü de chël che al fej pert: Pescollderungg Katja (presidënta), Oberbacher Fabian (vizepresidënt), Pescosta Melanie (cassiera), Alfreider Sarah (scrivana), Costner Jlenia (aconsiadëssa), Da-

Tröc é stà i varesc che an à podü imparè.

poz Johanna (aconsiadëssa) y Alfreider Armin (aconsiadù). COR DI JOGN Sön scomenciadia de n pêr de jogn él gnü metü sö n cor di jogn da Calfosch y Corvara por ćiantè dües S.Mësses ala fin de agost y dui Rorati tratan l’tëmp d’Advënt. Al é gnü cherdè adüm, tres la plata dla

Grup dl cor di jogn cun Irene Clara da Longiarü.

CALFOSCH

Tratan la griliada.

Grup dl cor di jogn cun Helene Thaler da Calfosch.

CALFOSCH

cüra, chi che ess albü ligrëza da ćiantè y imparè da ćiantè y cun n per de incuntades metüdes a jì sot ala bachëta de Irene Clara da Longiarü él gnü metü adüm n program de ćianties por les S.Mësses ćiantades ala fin de agost a Calfosch y a Corvara. De setëmber él gnü organisé na griliada dl grup. Por abelì cun l’bel ćiantè dui Rorati, él stè Helene Thaler da Calfosch che à suratut l’insegnamënt. Insciö àn passè n pü’de tëmp lëde adüm, se divertìn a ćiantè y porvàn da ti dè inant ai atri la ligrëza dl ćiantè. Al é ma da s’aodè che inće chësc program vais inće inant ti proscimi agn.

L’TËMP D’ADVËNT Y NADÈ CUN SÜES TRADIZIUNS Te nosta valada y nosc paîsc ê tröpes les usanzes y tradiziuns ia por düt l’ann. Püces vëgn tignides ćiamò aldédaincö y l’tëmp d’advënt y Nadè é un de chi olache al nen vëgn ćiamò tignì scialdi tröpes respet a ia por l’ann. SAN MICURÀ La tradiziun de tignì la Festa de S.Micurà é gnüda tignida inant inće chësc ann da n grup de jogn dl paîsc che s’à tut la bria dl’organisaziun y por 2 dis alalungia ési jüs tles ćiases a ciafè i mituns. AZIUN DI TRËI RÊSC

I Trëi Rêsc.

L’aziun di Trëi Rêsc é gnüda portada inant da Evelyn Alfreider adüm a dui grups de mituns y mitans che s’à tut la bria, tratan les vacanzes da Nadè, da jì fora por les ćiases a incundé la noela dl Nadè de nosc Signur: un n grup jô domisdé tles ćiases privates y un rudâ da sëra te ostaries y hotì. Al é gnü coiü adüm na bela soma de scioldi

CALFOSCH

che è gnüs dà en beneficënza. N gran lalt y giulan por l’organisaziun a Evelyn Alfreider y ai mituns y mitans por les rapresentaziuns. N giulan inće a düć chi che à dè contribut por daidé insciö tröc proieć de aiüt. GRUP DI MINISTRANĆ L’grup di ministranć s’à incuntè regolarmënter cun Siur Fonjo por s’arjigné ca y preparè les S.Mësses y les gran festes de dlijia. Da d’altonn vëgnel vigni ann tut sö i mituns y mitans, che é a üna da fà i ministranć, che é jüs da d’ainsciüda ala Prüma S.Comuniun y dô n pêr de proes pòi inće bel ëi, inće sce cun n pü’ de trica, fà odëi tan bugn che ai è da sorvì. Scialdi vëgnel da sorvì i prüms iadi

Tratan la S.Mëssa di scolari.

dala S.Mëssa di scolari che vëgn tignida ia por l’ann de scola regolarmënter l’mertesc domisdé. Ia por l’invern vëgnel organisé por i ministranć incuntades cun i jadins y d’isté vëgnel tut pert ala miniolimpiada di ministranć de düta la valada. Sön l’program da d’isté él sambëgn inće da recordè la gita al Gardaland tla plaza di jüć che é sciöche n pice paiamënt por chësc sorvisc. Cun l’aiüt dla uniun dles ëles ti vëgnel fat avëi ai ministranć la cô da Pasca y la scincunda da Nadè Inće en chësc ann ti él gnü surandè in la festa dla racoiüda ala fin de setëmber ai ministranć che va fora dla scola n diplom sciöche sëgn de ringraziamënt por i agn da minstranć.

CALFOSCH

CUNSËI DE AMINSTRAZIUN: An ne oress nia dì, mo inće chësc grup à so bel gran laûr tratan l’ann: bel ponsè mëssun che vigni dumënia y vigni festa mëssel gnì coiü adüm y compedè les ofertes y portades jö dala cassa, sciöche inće les ofertes por ćiandëres y chëres tles cassëtes dles ofertes. Implö él da se incuntè n per de iadi al’ann por tó dezijiun sura l’aministraziun dla cüra. Fora dles dezijiuns de ordinara aministraziun, él stè da ćiarè sura i laûrs pro la plaza de dlijia, laûrs che è gnüs stlüć jö cun la metüda dla fontana. Sciöche te vigni ploania dla valada él inće gnü te nosta ploania damanè por l’prüm iade a vigni paesan n contribut volontar por corì les spëises desvalies che an à: chësc à inće sciöche fin de trà ite düta la popolaziun a contribuì por

La fontana nöia sön plaza de dlijia: Deplö é stades les minunghes sön la belëza dla fontana.

paié les spëises dla dlijia che é pö de düć, al é na ćiasa y sciöche i savun vigni ćiasa à süs spëises. N gran ringrazimënt ti va sambëgn ala fraziun che dà vigni ann so gran contribut por scialdè la dlijia. CONSËI DE CÜRA L’consëi de cüra é jü inant cun süa ativité s’incuntan indüt 6 iadi por tratè argumënć che reverda la vita dla comunitè dla cüra. Les sentades mët dagnora man cun na oraziun y meditaziun da pert dl ploan Siur Fonjo. Dles tematiches de ordinara aministraziun de chësc grup toma ite l’lavè la dlijia dan les festes dl’aisciüda, les funziuns in i dis dles crusc, la prozesciun solena dles Antlês, la riuniun dla Comunité y festa dla Comunité, sciöche inće la festa dla racoiüda y festa de S.Vighile a chëla che l’grup à messè se cruzié. Por les funziuns tratan i dis dles crusc y en Gnissant él gnü metü jö na basa do da chëla che an pò spo se orientè sce al ess n iade da manćé n pro. Ia por l’isté él inće en chësc ann gnü metü a jì n pelegrinaje sö la Crusc y un a Oies por i sciori. Na novité é stè l’pelegrinaje ai 30 de setëmber a Weissenstein por düta la Comunité adüm a Corvara y tröc à dit de scé al invit. Ai 22 de otober él gnü metü a jì la festa di iubilars de matrimone cun S.Mëssa ćiantada dal côr de dlijia y dedô n pice aperitif por i festejà. 8 é stà i pêrs che à festejé l’iubileo: Pire y Maria Costner 50 agn Augustin y Ottilia Mersa 40 agn Eduard y Maria Costner 40 agn 31

CALFOSCH

Les copies de iubilars.

Valerio y Maria Alfreider Hermann y Clara Alfreider Norbert y Renate Agreiter Lois y Hilda Alfreider Vinzenz y Ilse Moling

40 agn 35 agn 25 agn 25 agn 20 agn

Adüm al consëi de formaziun culturala à inće l’consëi de cüra metü a jì val’referat. Pur stlüj jö l’ann él gnü metü a jì la festa dles families ai 03 de dezëmber cun l’rorate ćiantè dal côr de dlijia, premiaziun di ministranć y oraziun d’advënt te ćiasa dla cultura olache i ministranć à portè dant teatri y al é stè da ćiarè la première dl firm “Calfosch News” de Ga32

briel Oberbacher olache al é gnü mëtü adöm mumënć fora dla vita religiosa de nosc paîsc. Pur val’ da mangé y da bëre s’à cruzié rapresentanć de jogn, omi y ëles. LA PROZESCIUN DE JEO Da mesa les sis da doman, tl gnì dé, à les ciampanes de dlijia cherdè adüm ai 8 de jügn 41 omi dl paîsc por pié ia cun la prozesciun de Jeo, la maiù prozesciun dla valada metüda sö da nüsc antenać. I pelegrins é piâ ia cun bëgn 3 degrês de frëit y l’tëmp é chësc iade inće stè bun. Cun l’pice liber de ćianties y oraziuns

CALFOSCH

I pelegrins che à tut pert ala prozesciun de Jeo.

surandè a vigni pelegrin dala Uniun di Ladins, él gnü perié y ćiantè por 3 dis alalungia, al é gnü ringrazié dla fede y dles grazies ciafades y perié do la benedisciun. Inće en chësta ota à nosc mone Pire Pescosta tut pert ala prozesciun. Cun sü 85 agn él indô stè l’plö vedl dla prozesciun che à inće albü l’iade plö lunch y sfadius. Tröpa é stada la jënt che à tut ite i pelegrins do trëi dis sfadius y por l’prüm iade é la prozesciun gnüda tuta ite dala müjiga Calfosch-Corvara.

UNIUN DI OMI L’uniun di omi à tignì fora por l’ann süa ativité ordinara s’abinan tëmp denant cun Siur Fonjo por i particolars dl’organisaziun. La prüma festa dl’uniun che toma ite é organisé la S.Mëssa in S.Ujöp ai 19 de merz. Defata dô él stè da mët sö y tó jö l’Sacher Sepolcher tratan l’edema Santa.

Curiosité sura l’Sepolcher: al é gnü fat l’ann 1837.

CALFOSCH

Al mëss gnì metü dër averda da ne rumpì nia val tòch.

De jügn à n bel grup de omi de nosc paîsc tut pert al gran prozesciun de Jeo. De otober él gnü organisé la Via Crucis da Pescosta a Calfosch y de dezëmber él gnü daidè por la festa dles families. Por stlüje jö l’ativité él gnü organisé n Rorate cun na picera festa d’Advënt. UNIUN DLES ËLES La uniun dles ëles à metü man süa ativité dl ann ai 2 de forà cun l’mëte a jì la S.Mëssa en ocajiun dla festa de S.Maria dales Ćiandëres olache al é gnü arjigné ca les ćiandëres benedides tratan la S.Mëssa. Por Pasca él gnü arjigné les coes por i ministranć. Inće la festa di berbesc jö te Ćiasa de Palsa a San Martin de Tor é gnüda abelida dal grup dles ëles. La gita da d’aisciüda, adüm al grup da 34

Corvara à portè n bel grup de ëles a Maria Locherboden a Mötz tl Tirol ai 17 de mà. Al é inće gnü vijité la Swarosvki Kristallwelten a Wattens tl’Austria. Por l’advënt él gnü fat gherlandes d’advënt che è spo gnüdes venüdes. Ći che è gnü trat ite é jü en beneficënza. En colaboraziun cun l’grup dla formaziun culturala él ia por l’ann gnü metü a jì n pêr de referać y cursc: dai 7 ai 9 de aurì n seminar de Ivengar Yoga cun Pino da Genova. De mà él gnü tignì n curs da depënje l’müs y al è gnü dè consëis sön i corusc che passenëia pro la porsona. Inće sön la cremaziun, sön ći che la dlijia dij y sön les pratiches che al è da fà à Alfreider Raimund y Siur Fonjo tignì n referat. Dër plajü à inće l’referat sura les orchidêes.

CALFOSCH

GRUP DLA CARITAS L’grup dla Caritas é gnü cherdè ite da Siur Fonjo por organisé les iniziatives desvalies metüdes a jì por nosta jënt de tëmp. Ai 29 de merz él gnü cherdè ite la jënt de tëmp por la zelebraziun comunitaria dla Penitënza dan i Santusc da Pasca. Ai 12 de mà él gnü impartì l’Sacramënt dl Öle Sant y dedô él gnü metü a jì na picera festa te Ćiasa dla Cultura. Adüm al grup da Corvara él gnü organisé n pelegrinaje ai 29 de mà a Unsere Frau im Walde: ailò él gnü zelebrè na S.Mëssa y dedô él gnü dè na picera spligaziun dl Santuar da pert dl ploan en ponsiun Siur Graf Franz. Adüm é stè l’grup a marëna y n pü’d’aurela cürta. Ai 3 de otober él gnü tignì por la

Tröp él stè da se cuntè tratan la picera marëna.

jënt de tëmp n referat cun la referënta Pizzinini Margot che à dè consëis por jì sagns fora por la sajun da d’invern.

Grup che à tut pert al pelegrinaje a Oies.

CALFOSCH

Ai 9 de otober él n bel grup jü jö Oies por na picera funziun de dlijia. Dedô picera marëna ia en Runch. Ai 6 de novëmber, adüm al grup da Corvara, él gnü metü a jì na ćiastagnada olache al é gnü ćiantè, cartè y fat vila. Pur stlüj jö l’ativité él gnü tignì l’Rorate cun na picera festa de S.Micurà y d’advënt. Inće por la racoiüda dl guant dla Caritas de novëmber s’à chësc grup suratut l’organisaziun. FORMAZIUN CULTURALA L ’consëi de formaziun culturala à coordiné l’ativité dles uniuns di paîsc da Calfosch y Corvara y, adüm al consëi de formaziun de Badia, él gnü metü adüm

Grup de mituns che à pastelnè por Pasca.

n program por l’aisciüda y un por l’altonn. I referać y cursc é scialdi gnüs fać di tëmps fora de sajun y chësc por ti dè la poscibilité ala maiù pert dla jënt che laora cun l turism, da tò pert. Tröpa jënt n’à aprofité dles singoles iniziatives por amplié süa formaziun, mo impò pon constatè che la maiù pert dla jënt ne tol nia sö l’invit. A Calfosch él gnü stlüt jö i laûrs pro la ćiasa dles uniuns y por l’paîsc él sëgn da ester braui da avëi de te’bi salamënć propri por referać y cursc. BIBLIOTECA Tratan l’ann 2006 él gnü imprestè fora indüt 931 libri, revistes y CDs da indüt 95 leturs. Ca. 41 % de chi che à imprestè

CALFOSCH

fora libri é ëles sura i 20 agn, 34 % mitans y mituns ćina 10 agn d’etè. Püch y nia indêre lî jones y jogn da 15 a 20 agn. Al é gnü cumprè 156 libri nüs, na gran pert de chisc é libri ilustrà por mituns. Indüt él da ciafè te biblioteca 2.272 libri, 15 cassëtes de musiga , 89 CDs cun musiga tlassica y moderna, 20 jüć y valgünes revistes. Adefora de chësc sorvisc che vëgn tignì l’lünesc y l’mercui domisdé y l’vëindres danmisdé él gnü organisé dües incuntades da pastelnè da Pasca por i mituns da 9 a 11 agn y da 6 a 8 agn. De mà él gnü metü a jì por i mituns dla prüma y secunda tlassa dla scola elementara na letüra animada cun Nicoletta De Zordo. La medema incuntada, mo por mituns da 3 a 6 agn, tres cun Nicoletta De Zordo é gnüda metüda a jì de messè. De otober à mëda Angela Castlunger cuntè düt n domisdé stories a mituns. Ai 15 de novëmber s’à incuntè mituns y mitans dla scola elementara por cuntè stories y pastelnè por advënt y Nadè.

Inće na picera esposiziun de libri nüs por mituns él gnü tignì dai 15 ai 24 de novëmber. COR DE DLIJIA L’Cor de dlijia à portè inant l’sorvisc dl bel ćiantè de dlijia ala comunité, n sorvisc fat cun gran lezitënza y porchël ti val ćiamò n gran rignraziamënt da pert de düta la comunité. Les proes à metü man de forà y ales é gnüdes tignides regolarmënter ia por düt l’ann. Al é stè da ćiantè a sepultüres, tröpes S.Mësses y festes de dlijia, nanter ater inće en la prozesciun solena dles Antlês, olache al à inće tut pert i ćiantarins da Corvara. En la prozesciun dl Sacher Cör de Gejù a Corvara à spo i ćiantarins da Calfosch tut pert a Corvara. N pice sëgn de paiamënt é stada la gita de dui dis söl Lago Maggiore. Cun la sentada generala de dezëmber y la cornisc tratan les gran festes da Nadè, él gnü stlüt jö l’ativité dl’ann.

Ala solena prozesciun dles Antlês à inće tut pert i ćiantarins da Corvara.

CALFOSCH

FESTA DE S.ZEZILIA La patrona di ćiantarins y musiconć, S.Zezilia, é gnüda festejada ai 19 de novëmber cun la S.Mëssa a Calfosch abelida dal sonn dla müjiga y a Corvara dal

bel ćiantè di dui cors de dlijia da Calfosch y Corvara. Dedô adüm a musiconć y ćiantarins él gnü fat festa deboriada te ćiasa dles uniuns a Calfosch.

Düć, nia ma musiconć y ćiantarins à podü passè n bel dé en compagnia.

CALFOSCH

MÜJIGA L’ativité dla uniun dla müjiga à metü man cun la sentada generala ai 14 de jenà olache al é gnü portè dant l’ativité, i cunć, la relaziun dl dirighënt y dl surastant di jogn y al é gnü portè dant propostes y idêes. Les proes che é indüt stades 55 ia por l’ann, à metü man ai 4 de forà. Fora por düt l’invern él gnü porvè düć adüm y a grups despartîs y cun gran impëgn éson ruvà ai 20 de mà a portè dant l’conzert tradizional d’aisciüda. Al é stè n gran suzès por düta la jënt che é gnüda adarlerch y por düć i musiconć; sambëgn va n gran giulan a nosc dirighënt Gerhard Mohr che cun so savëi, impëgn y paziënza à portè pro a n salt de cualité nia ma de vigni musiconter mo inće de düta dla müjiga. In chësta ota s’à portè fora por l’conzert Elisabeth Penazzi a chëla che al ti va inće n bel giulan por so gran savëi y por avëi daurì l’conzert cun chësta poesia metüda adüm da ëla instëssa: Ći foss pa nosta vita y ći foss pa nosc monn sce i ne podésson aldì dla müjiga l’bel sonn? Melodies de vigni sort y hymnes dla gloria lascia l’’sëgn sëgn te nos y te düta la storia. Datrai ligherzina y datrai da la ria ala müjiga ne ti ascogn nosc cör nët nia. Ala descëda emoziuns y tëgn dagnëra via la bona lüna y la bela compagnia. La müjiga chërda y fej gnì deboriada la jënt de paîsc y inće de valada. La müjiga liëia y fej incuntè mituns pici y gragn y jënt de vigni eté. Porchël, stimé publich, che t’és chilò sentè jö al sonn dla müjiga to cör deura sö y lascia ite i desvalies sentimënć dles notes sonades da düć chisc strumënć. Che l’conzert da insnöt se lasces zeruch emoziun chël s’aodi de cör a os, un a un.

Fora dl conzert olache al è gnü portè dant tòć dër desvalis, él da alzè fora l’tòch sonè cun l’solist Michael Pescolderung, na melodia morjela y fina che se porta te n monn de belëza y fantasia se completàn cun l’injunta de düta l’orchestra. L’solist Michael Pescolderung fej pert dla müjiga Calfosch-Corvara dal 1991. So curriculum musical é dër lunch. Bel cun 9 agn àl metü man da sonè l’corn pro la scola de müjiga cun Gerhard Mohr. Dal 1993 al 1998 àl podü to pert sot al insegnamënt dl professor Carmelo Giacometti tl Conservatorio Claudio Monteverdi a Balsan sciöche dal 2001 al 2004 pro la Meisterklasse dla Musikhochschule Nürnberg-Augsburg pro l professor Hanjörg Angere. Da l’ann passè tòlel ores privates dal professor Wilhemi a München. Te chësc tëmp àl podü to pert pro deplü orchestres, dala Jungen Philharmonie de Viena ala Jeunesse Orchester de Viena al Theater of Ideas de Toronto sciöche pro i Kammerspiele a Desproch y pro la Hochschulorchester de Nürnberg sot ala direziun de Zubin Metha, ala Haydn Orchester de Balsan y Trënt, ala Symphonieorchester Vorarlberg, tan bëgn che tla Neue Oper da Viena. Al é bel rodè fora tröc di majeri salamënć da conzert d’Europa sciöche l’Concertgebouw de Amsterdam, l’Konzerthaus de Berlin y l’Musikvereinssaal de Viena. Dal 2003 insëgna Michael tla scola de müjiga dla Val Badia. Chësc apuntamënt é na buna ocajiun da surandè onoranzes por i agn de ativité: pur i 15 agn de ativité pro la uniun à podü pié dô la onoranza y la medaia de brom Taibon Christof. Por i 40 agn de ativité à podü pié dô l’onoranza y la 39

CALFOSCH

Musicontri cun la onoranza.

medaia d’or Irsara Konrad che dal 1976 sona pro la müjiga l’Flügelhorn. In plö él da alzé fora che Konrad è stè dal 1972 al 1974 y dal 1985 al 1997 por bëgn 17

inće presidënt. Al é na gran bria ester pro la müjiga, al n’é nia püć i iadi che an se incunta ia por l’ann por tröc agn alalungia y la motivaziun vëgn dessigü dala gran ligrëza por la müjiga. Pur i 10 agn de presidënt à inće Othmar Costabiei podü pié dô la onoranza cun medaia. Ai 17 de merz él gnü tignì da pert dla Uniun müjighes Val Badia na gara dles müjighes Val Badia da jì cun les pels o a

Michael tratan les proes cun l’grup düć adüm.

CALFOSCH

Inće da “marschieren” él gnü imparè.

pé jö a La Ila. Dales gares di schi à nosta müjiga portè a ćiasa gonot l’trofeo y nia ma da jì jöpert sunsi i mius, mo inće söpert à nosta müjiga davagnè. Ia por l’ainsciüda à la müjiga dè so contribut cun l’bel sonè ala festa de S.Florian, dla Prüma S.Comuniun y dles Antlês. Por l’prüm iade à la müjiga tut ite te trami i paîsc i pelegrins dla prozesciun de Jeo. Do na picera palsa él stè da jì inant cun l’program, les proes y i conzerć serai ia por l’istè a Calfosch, Corvara, S.Martin y La Ila. Pur i musiconć jogn él gnü metü a jì ai 17 y 18 de agost dui dis de curs. N valgügn mëmbri dla müjiga deboriada cun l’organisadù Michael Pescolderung y l’surastant di jogn Daniel Mussner s’à tut dlaurela da insigné i mituns portè

dant l’sonè te grups despartis, sciöche inće düć adüm sciöche pro na müjiga. Al n’è nia ma gnü sonè, mo inće defilé y fat jüć. Chisc dui dis à portè pro a n svilup y formaziun musicala di mituns i ausan bel atira da sonè deboriada, da s’ascutè sö un cun l’ater, da mët averda al dirighënt y da contribuì vignun cun so

L’grup de mituns cun i maestri.

CALFOSCH

strumënt al garatè dl tòch. Fora dl program él stè da jì a sonè tratan l’isté ala sopoltüra dla uma de nosc portabandira Giuvani Rubatscher a La Val y ai 9 de setëmber unse acompagné sön so ultimo iade Siegfried Pezzedi de Merscia che por bëgn 29 agn à fat pert dla uniun. La gita é gnüda fata ai 23 y 24 de setëmber a Kaltern. Ai 8 de otober éson jüs a descedè nosc vizepresidënt Erich Piccolruaz. Domisdé unse acompagné süa nevicia Francesca te dlijia y dô la S.Mëssa da noza él gnü sonè n pêr de marces, sciöche inće pro l’aperitif.

Erich y Francesca cun la müjiga.

A Erich y süa fomena Francesca ćiamò les mius aodanzes. Ia por l’altonn él gnü fat grups y regolarmënter él gnü tignì les proes por l’pice conzert en la Festa de S.Zezilia. Sonè él ćiamò gnü a Badia al “Leonardiritt” y pro la inauguraziun dl lift de Col Alt. Ai 2 de dezëmber él stè da s’incuntè pur la sentada generala. L’surastant Costabiei Othmar à ringrazié dla presënza y dla lezitënza de düć i musiconć tratan l’ann. L’scrivan, l’dirighënt, l’cassîr, l’surastant di jogn y l’mënabachëta à portè dant sües relaziuns. Al é spo stè da lité l’consëi nü por i 42

proscimi 3 agn. Dô 10 agn de presidënt à Costabieri Othmar dè jö süa inćiaria y sò post é gnü tut ite dal jonn Rottonara Alex. Dirighënt é Gerhard Mohr, cassier Irsara Raimund, scrivan Pizzinini Luca y aconsiadusc Piccolruaz Erich, Pescollderungg Daniel y Crazzolara Roman. Zingerle Cristina à inće dè jö süa inćiaria sciöche surastanta dla troht y a so post él rové ite Pescosta Melanie. Ai 4 de dezëmber sunse jüs fora a Bornech por acompagné sön so ultimo iade nosc ultimo fondadù Cesco Kostner dl Cajarin. Ia por l’ann é inće stè musiconć che à dè jö i Jungmusikerleistungsabzeichen: Or à arjunt la Tanja Agreiter y Laura Lezuo, arjënt Daniel Mussner y brom Natalie Alfreider. A düć chisc les mius aodanzes. Bel da n pez incà vëgnel laûrè por l’organisaziun dla gran festa dl raiun preodüda por l’ 15 de lugio dl 2007. LA BÖHMISCHE DLA MÜJIGA I apuntamënć dl grup è stà in chësc ann i medemi dl’ann passè: al é gnü fat da cornisc musicala pro les serades de folcor metüdes a jì dal’assoziaziun turistica tratan l’sajun da d’isté. Por chëstes manifestaziuns vëgnel inće ghiré la mascima scerieté y al mëss inće gnì fat deplö proes che vëgn tignides dal grup inće gonot dô la proa dla müjiga. La gita, che vëgn fata sciöche paiamënt por l’impëgn, é gnüda tignida ai 21 y 22 de otober. La sabeda da duman éson jüs sön la Lahner Alm sura Aldein por jì a ti ciarè ala Bletterbachschlucht, tesur geologich che mostra l’evoluziun dla tera y dla porsona de n punt de odüda dër

CALFOSCH

de morvöia. Chësc canalun é l maiù dl Adesc Alt ai pîsc dl Weisshorn. Chilò s’à Michi, che stüdia geologia, fat na guida geologica dër interessanta. Dedô sunse stà a Aldein a Törggelen y da sëra al tradizional Gasslfest a Tramin. L’dé dô unse ćiamò passè n bel dé en compagnia a Völlan ala festa dles ćiastëgnes. GRUP DI STÜDAFÜCH

La Böhmische sona por les serades de folclor.

Te chësc ann él gnü cherdè i omi di stödafüch por dè aiüt te situaziuns desvalies: un é stè n intervënt por mè de füch, n valgügn é stà intervënć tecnics y intervënć sön strada, üna è stada n’aziun de chirida te Val d’ Misdé. Fora di intervënć él gnü fat proes de eserzitaziun dl grup y adüm ai grups di

Grup dla Böhmische dla müjiga.

CALFOSCH

Tratan na eserzitaziun.

atri paîsc dla valada por se arjigné da dè aiüt te situaziuns desvalies. Insciö è stades tröpes les ores che é gnüdes ofrides sö por l’bëgn dla Comunité.

al ti stais tres dlungia ai omi di stödafüch tratan i intervënć che ai vëgn cherdà. Chëstes ocajiuns é inće ocajiuns por benedì massaries nöies, locai nüs o auti nüs. En chësc ann él gnü benedì n auto nü cumprè bel l’ann denant y Ottilia Mersa à azetè cun plajëi da fà la tota. Al se trata de n Nissan Pick Up che pîta posć por cinch porsones cun na lada iadedô olache al é la poscibilité de ćiarié massaries desvalies por dütes les sortes de intervënć. Da d’altonn à l’grup podü pié dô l’magazinn amplié, olache al é gnü laurè düt isté. Tratan chësta perioda à i auti y massaries podü gnì lasciades jö tl garage dla firma Impianti Colfosco a chëla che al ti vëgn sport n bel giulan. L’magazinn é sëgn maiù de 150 m2 y corespogn ales normes preodüdes. Modernisé él gnü tl medemo tëmp l’salf de coordinaziun di intervënć y l’ofize. De otober él gnü tignì la sentada generala cun cëna. Al é gnü portè dant i cunć, l’ativité y propostes y consëis. Implö é chësta ocajiun por surandè onoranzes: la medaia de arjënt cun diplom por i 25 agn de ativité à podü pié dô Costa Walter y Costa Albert. L’ grup compëda 41 mëmbri atifs, 10 mëmbri jogn y 9 mëmbri d’onur.

Por vigni situaziun vëgnel fat eserzitaziuns.

En la festa dl patron S.Florian vëgnel tignì sciöche da vedla tradiziun la S.Mëssa solena ćiantada dal cor o sonada dala müjiga. En chësta ocajiun vëgnel perié che an vëgnes stravardà da mè de füch y inzidënć y al vëgn perié S.Florian che 44

L’salf de coordinaziun di intervënć.

CALFOSCH

L’auto nü cun la tota Mersa Ottilia y l’vizeombolt Rottonara Robert, l’comandant Costa Werner y l’vizecomandant Alfreider Harald.

L’magazinn nü.

CALFOSCH

Costa Walter y Costa Albert cun la onoranza.

FRAZIUN L’aministraziun de fraziun é gnüda cherdada ite ia por l’ann por tratè argomënć y tò dezijiuns por ći che re-

L’ampliamënt dla plaza da parchè.

verda i terac de fraziun. En colaboraziun cun la staziun forestala, cun la firma Impianti Colfosco y l’rifugio, él gnü fat danü la strada sura la ütia Edelweiss. N maiù laûr che é gnü fat è stè zënza-

CALFOSCH

ter l’ampliamënt dla plaza da parché sot la pizzeria Black Hill: fora dl ćiamp dl tennis che ne gnô nia plö anuzé, él gnü fat na plaza da parchè y n pice parch dai jüć por i mituns. I laoranti ia por l’isté è stà l’ann passè de dui y ai à albü gran laûr da sié y tignì nëć i trus da jì a spazier y les sëmenes. UNIUN DI PAURS L’uniun di paurs s’à incuntè ia por l’ann por sentades olache al è stè ta tó dezijiuns sön argomënć de ordinara aministraziun y parëis de bunarat. D’invern s’à l’uniun cruzié de organisé n’dé di schi por i funzionars dl raiun. L’ann s’à stlüt jö cun na cëna tla ostaria Sciadà. UNIUN DI PËIAPËSC

Da mosoré y pesè i pësc vëgnela tuta dër avisa.

L’uniun di pëiapësc dl comun è gnüda cherdada adüm por la sentada de tesseramënt ai 18 de aurì olache al é gnü partì fora les chertes anuales y informè sön l’regolamënt intern. Al é gnü dè l’ inćiaria de verdapësc por l’ann 2006 a Costa Christof che à dè jö l’ann passè l’ejam da verdapësc. Ai 1. de mà s’à ofi-

Grup de pëiapësc che à tut pert ala gara.

CALFOSCH

Nia tröc è stà i pësc che é gnüs trac fora.

zialmënter daurì la sajun dla pëscia che s’à stlüt jö ai 30 de setëmber. Tratan l’mëis de mà él gnü, da pert dl ofize di rüsc dla provinzia, ressanè n tòch de rü che va dal Salvan ćina fora al punt da Pescosta. Ala fin de jügn él gnü tignì la gara tradizionala da pié pësc sön l’Lech de Boà resservada ai sozi dla uniun. Novité de chësc ann è stada l’organisaziun de na gara sön Lech de Boà a livel de valada. 15 mëmbri, püć mo bugn, à dit de scé al invit y à podü passè n bel dé en compagnia. L’trofeo dl dé é gnü davagné dal uniun di pëiapësc de Badia. Dô avëi stüt jö la sajun él gnü cherdè ite ai 13 de otober i mëmbri ala sentada generala che à metü man cun n menüt de chît por recordè l’mëmber Pezzedi Siegfried che por tröc agn é inće stè ver-

Grup che à tut pert ala competiziun a livel de valada.

CALFOSCH

dapëscia y Schrott Angelo che é stè por tröc agn mëmber dla uniun. En la sentada è gnü portè dant l’ativité y i cunć y fat propostes por l’ann 2007. GRUP DI CRODERES Chësc grup, de chël che al fej pert mëmbri dl Aiüt Alpin Dolomites tëgn süa ativité amatoriala daidàn pro manifestaziuns y evënć de interès publich te nosc raiun. En chësc ann à l’grup daidé trà jö y mët sö la crusc nöia de Sassongher. Implö, en ocajiun dla maratona dles Dolomites ai 2 de messè y dla vijita dla so dl Dalai Lama él gnü metü sö les “preghieres tibetanes” sön Piza da Cir. Chëstes é stades filmades y menades tres televijiun.

Preghieres tibetanes metüdes sö sön Piza da Cir.

Ia por l’ann à l’grup inće ciafè n guant nü sponsorisé dala botëga Sport Renato y dales ostaries La Perla y Ćiasa Blanćia.

N valgügn mëmbri cun l’guant nü.

CALFOSCH

SASSONGHER CIAFA NA NÖIA CRUSC La crusc che ê sön Sassongher ê dër in malester y inće prigorosa, ala tacâ ma plö te na corda y al me à fat de morvöia che degügn ne s’l’à mai trata ados. Chësta é stada la gauja che la uniun di omi à tut la iniziativa por nen mëte sö na nöia. Al é gnü tut sö contat cun la firma Isifer da Longiarü por n dessëgn y la realisaziun. L cost è stè de zirca € 6.000,00.- che è gnüs paià dl düt dala tota Maria Grazia Costner dla ütia Edelweiss a chëla che al ti va sport ćiamò n gran giulan. Al é inće gnü ponsè por damanè al grup di Croderes, grup de alpinisć che fej pert dl Aiüt Alpin, por ći che reverda l’laûr da trà jö la crusc y mët sö la nöia. Insciö é i Croderes adüm a n pêr de omi dl paîsc, Isidoro dla Isifer y simpatisanć dla

Tratan la benedisciun y la S.Mëssa ne ciarâ fora l’tëmp nia l’miù.

munt jüs sön Sassongher en la sabeda ai 24 de jügn a trà jö la crusc vedla y arjigné ca l’socl por mëte sö la crusc nöia che é gnüda metüda sön la sabeda dedô, ai 01 de messè. Por portè jö y sö les crusc él gnü damanè l’aiüt de n jolier. La domënia, ai 9 de messè s’à abiné spo daimprò a 100 porsones danter ater inće tröc mituns por mesa dala üna sön la piza dl crëp Sassongher por la benedisciun dla crusc y S.Mëssa tignida da Siur Fonjo che te süa pordica à alzé fora che la crusc sön na piza é n gran sëgn de fede cristiana. Nia dî ne s’ân podü archité sön piza deache l’tëmp ne ćiarâ nia fora dër bun y al La crusc é bel arjignada por gnì menada jö te tirâ n’aria scialdi da rodus. paîsc.

CALFOSCH

La crusc nöia adüm ala tota Maria, Siur Fonjo, rapresentanć dl consëi de Cüra,di Croderes y di omi.

La crusc pësa indüt 380 kg y à n altëza de 4,5 metri cun la larghëza de 3 metri. Ala é fata de inox y latun. Adüm ala cursc él inće gnü metü na picera cassëtta che contëgn l’liber de piza olache vignun che arjunj chësta piza, podarà scrì n pinsier.

GRUP A.N.A. ALTA BADIA L’grup A.N.A. Alta Badia, plö conesciü sciöche grup di “Veci alpini” a chël che al s’à scrit ite bëgn 94 sozi, à metü man l’ativité dl ann cun la partezipaziun al secundo trofeo G.Marzola ai 9 de aurì 51

CALFOSCH

L’consëi nü cun l’presidënt vedl y aconsiadù sezional: (d.m.c.prüma fila: Oberbacher Manfred, Pescosta Lois, Zingerle Hubert, Conrater Martin y Flavio Dossi. Ia dedô d.m.c. Kostner Alex y Sorà Renè. Al manćia Sorà Paul).

ia Sëlva. De mà à na rapresentanza dl grup tut pert al’incuntada nazionala a Asiago. Sciöche vigni grup, à inće chësc grup tignì süa riuniun generala anuala y bel avisa in vëndres, ai 20 de otober tla ostaria Bel Sit cun la presënza inće dl aconsiadù sezional Flavio Dossi y l’colonello en ponsiun Nervi. Do l’salüt dl presidënt Conrater Martin, che à fat n resocunt dl’ativité él gnü recordè l’mëmber fondadù y por tröc agn aconsiadù Pezzedi Siegfried gnü a manćé ai 6 de setëmber dô cürta maratia. En chësc iade êl söl program les lîtes dl presidënt y consëi. L’presidënt Conrater Martin s’à, por gauja de sanité, trat zoruch lascian jö so rucsoch y so post é gnü tut sö da Zingerle Hubert che vëgn daidé dal consëi nü metü adüm da Oberbacher Manfred, 52

Sorà Renè, Pescosta Lois, Kostner Alex y Sorarù Paul. Dô les lites él gnü anunzié la incuntada anuala preodüta por l’ann 2007 a Cuneo. N gran ringraziamënt ti él gnü sport al presidënt y al consëi da denant y a dütes les associaziuns y volontars che dëida dagnora canche al vëgn metü a jì valch dl grup a mët man dala brigata alpina Tridentina cun a će l’maresciallo Andrea Bocconcello, ales scoles de schi da Corvara y Calfosch, ales sozietês di implanć portamunt, a düć i Sponsoren y i volontars. La gara de schi intersezionala che éss messü gnì tignida de dezëmber a Corvara à messü, por gauja de püćia nëi, gnì desdita.

CALFOSCH

ASSOCIAZIUN TURISTICA Al é indô passè n ann y atira ân bel les zifres dles sojornanzes dan man. Cun n total de 345.138 presënzes chilò a Calfosch, a confrunt dles 355.940 dl ann da denant él ruvé adarlerch 59.907 ghesć respet ai 61.711 dl ann passè. Chësc oress dì n total de manco 3 % . De chisc é stà 200.013 sciori taliagn y 145.125 sciori fora dla Talia. La sajun da d’invern é dessigü jüda bun, chëla da d’isté demanco, chësc magari inće deache l’mëis de agost, olache al rüva adarlerch la maiù pert dla jënt é stè caraterisé dal burt tëmp. Y sciöche ara é ti ultimi agn, l’scior pretënd tres deplö y ó paié tres demanco. Dui iadi él gnü cherdè ite i sozi por sentades olache al vëgn portè dant les statistiches, i cunć y les prospetives, nia ma dè informaziun al scior mo n gran laûr de organisaziun de vigni sort de serades cis tratan l’isté é l’laûr di implià. MARION POSCH À TUT PERT AI JÜĆ OLIMPICS Grana é stada la sodesfaziun de düt l paîsc da avëi na atleta, la jona Marion Posch, che à podü to pert ai jüć olimpics a Torino. Por ći che reverda l’resultat ne

Marion Posch tratan la gara ales Olimpiades de Torino.

Inće l’passaje dla flama olimpica é gnü organisé dal’assoziaziun turistica. Nosc compaesan Roberto Grigis porta la flama olimpica.

ti éla nia jüda tan bun, mo impò ti ala fat n gran onur a düt l’paîsc. SPORT – SCHIALPINISM Michael Moling dà inant conferma de süa condiziun. Inće tla sajun 2006 à Michael Moling à arjunt dër de bun resultać: n bun secundo plazamënt ala Pierra Menta y n prüm post te copa Europa. Al’apuntamënt dla Pierra Menta, üna dles gares schialpinistiches plö rapresentatives dl monn à Michael arjunt n bun secundo post. Por ći che reverda la copa Europa à Michael 53

CALFOSCH

lascè odëi ći che al vêl: tratan üna na gara ne âl nia podü partecipé por rajun de sanité mo spo s’àl lascë odëi y indô él stè l’plö asvelt, arjunjan l’prüm post te tlassifica.

15/01/2006 1.post Coppa Italia (Tambre) 22/01/2006 1.post Coppa Italia (Premana) 19/02/2006 1.post Pierra Menta (Areches-Beaufort /FR) 11-12/03/2006 2.post Tour du Rutor (Arvier/ Valle d’Aosta) 09/04/2006 2.class

SCOLA DE SCHI La scola de schi é gnüda metüda sö tl’ann 1936 y atualmënter compëdela 39 maestri y maestres de schi che insëgna l’sport dl’ jì cui schi y dla brëia che vëgn tres plö damanè dai jogn, y nia ma dai sciori mo inće dala jënt da chilò. Fora dl’insegnamënt vëgnel organisé manifestaziuns serales olache al vëgn portè dant les tecniches da jì cui schi inolaôta y al dédaincö. Inće les chentlades por i sciori vëgn dër aprijades. La majera pert dles manifestaziuns vëgn metüdes a jì en colaboraziun cun l’comitê de pro-

Michael in aziun.

Chisc en cürt i resultać tratan l’ann 2006 : Campionać Mondiai a Cuneo • Vertical Race 28/02/2006 3.post • Staffetta 04/03/2006 3.post Coppa Europa (Alta Valtellina) 22/04/2006 1.post Coppa Italia (Albosaggia) 54

Tröp pëis vëgnel dè ai mituns che è l’dagnì.

CALFOSCH

moziun turistica. En chësc ann él gnü laprò l’jonn Maurizio Di Berardino che insëgna l’sport dla brëia. COMITÊ DE PROMOZIUN TURISTICA I rapresentanć dles categories desvalies de chël che al fej pert l’grup de promoziun turistica é gnü cherdè ite por mëte a jì val’ manifestaziun ia por l’invern. Sambëgn n ringraziamënt va a düć chi che dëida pro che chëstes manifestaziuns, inće piceres, i plejes al publich. Majera manifestaziun dl invern Un n iade al invern vëgnel metü a jì na gran manifestaziun cun demostraziuns da jì cui schi, cun la brëia y sambëgn él inće gnü adarlerch grups de freeystyle de livel alt a mostrè sö sües capazitês. Al é stè da odëi salć, telemark y tecniches por se devertì sön la nëi. Da cornisc ala gran manifestaziun fej la chentlada di maestri de schi y i jors de parapënn. Nia manćé n’à en chësta ota gnanca l’spetacl de füć d’artifize. Gara dla fin dl curs di mituns: Cun l’aiüt dles ostaries dl paîsc ti vëgnel pité de plö sort de sgolosaries,biscoti, torte y tê ai mituns di sciori che se scrî ite ala scola de schi dô la gara de fin de curs la jöbia domisdé. Jöbia grassa Bel tradiziun é la jöbia grassa a Calfosch. Tröpes mascheres rüva adarlerch a fà festa y ćiarćé les spezialitês dades ca dales ostaries. Naturalmënter ne manćel gnanca n püch de müjiga por l’ocajiun.

Les gares de liöses da fëgn dà spetacul Ai 19 de jené y ai 16 de merz éla indô stada tan inant. Se mosorè sön les liöes da fëgn da inlaôta che gnô adorades fora por düt l’invern por portè fëgn da munt jö. Indüt s’àl anunzié 14 scuadres che te dües proes s’à mosorè t’en slalom y te na proa da sié jö na taia. Da cornisc ala manifestaziun é stà i jors de parapënn y la chentlada cun i maestri de schi. L’ STRITOZ DA CALFOSCH Pur n per de mëisc él stè chësc argomënt prinzipal te paîsc. Bel da n pez incà aldîn che la fraziun y la sozieté di lifć ne se gnô nia por ći che reverda l’paié dl anuzamënt di terac destinà a pistes, les trasses di lifć gnô paiades, mo les pistes no. Realté é spo deventada che düta la popolaziun é gnüda trata ite. La cuestiun é rovada tles mans de n avocat che damanâ na soma dër alta y te chësc momënt à la sozieté di lifć menè a düć i compaejans la lëtra olache al gnô manacè da tignì i lifć stlüć tl tëmp olache l’sorvisc ê defizitar y da lascè de fà nëi sön i terac de proprieté dla fraziun sce la fraziun n’ess nia trat zeruch la “causa”, o sce al ne foss nia stè meso da contratè. Insciö él gnü cherdè ite na sëra düta la popolaziun a na sentada olache les pertes à podü portè dant süs minunghes. Inće la popolaziun s’à lascè aldì. N per de dis dedô s’à indô les pertes incuntè y sciöche tröc à podü aldì tres i media, s’é les pertes gnüdes y an à podü finalmënter se dè la man. 55

CALFOSCH

AL S’UN É JÜ N PIONIER DL TURISM

AMINISTRAZIUN COMUNALA LAÛRS PUBLICS

Cesco Kostner dl Cajarin che à en l’ann passè podü festejé la bela eté de 100 agn, é gnü cherdè ai 30 de novëmber, 8 dis dan complì i 101 agn, dal Signur a tò pert te so Rëgn. De süa vita ài scrit l’ann passè, i oress ma le recordè sciöche n gran pionier dl turism da na gran pasciun por le jì a crëp y jì cui schi y sciöche gran amant de nostes beles muntes. Le recordun inće sciöche fondadù dla scola de schi da Calfosch y dla müjiga da Calfosch-Corvara.

Inće en chësc ann ti él gnü dè pëis al paîsc da Calfosch por ći che reverda i laûrs publics. Definitivamënter él gnü rové i laûrs pro la cortina, la plaza de dlijia y l’fabricat dla ćiasa dles uniuns. Gran laûr à dè l’ampliamënt dl magazinn di stödafüch che é gnü stlüt jö da d’altonn. L’tòch nü amplié é de bëgn 150 m2. L’salf de coordinaziun di intervënć é gnü modernisé, l’implant eletrich y sanitar é gnüs fać danü y corespogn ales normatives de lege. Al é inće gnü realisé na büja por la manutenziun di auti. Dan l’magazinn él gnü fat na plaza da parchè y sura l magazinn él gnü fat na terassa por les manifestaziuns dla ćiasa dles uniuns. Indüt él stè na spëisa totala de ca. 800 miliuns de Euro. Por l’completamënt dla canalisaziun dle eghes blances chilò a Calfosch él gnü inćiarié l’Ing. Antonio Manca da Porsenù da fà la proietaziun,

Cesco Kostner, Pepi Mutschlechner y Franz Posch da Morin arpiza l’Ćiamin Adang. L’Exnerturm y la “Guglia Eleonora” te Val da Misdé é les vies daurides da Cesco ti agn 30. Chëstes düs vies é gnüdes registrades, mo al n’à daurì ćiamò d’atres.

L’magazinn nü di stödafüch.

CALFOSCH

Al mëss ćiamò gnì rové la plaza da parchè dan l’magazinn.

la direziun laûrs y l’coordinamënt de segurëza. I laûrs pro la cortina é rovà y piz y al é gnü nominé da pert dl comun na comisciun dla cortina . A mez aurì él gnü dè fora por l’prüm iade la Plata de Comun, che ti dà la poscibilité a vigni zitadin de gnì informè sön l’laûr de junta y dl con-

sëi sciöche inće sön les novitês fora dl’aministraziun comunala. Al é gnü istituì l’sorvisc da cöie adüm les lavadüres dles ćiases privates, chëles dles ostaries ê gnô bele da n pez coiüdes adüm. Implö él gnü organisé da podëi dè jö te deponia de Col Maladët n per de iadi al’edema i öri dles ćiases privates sciöche inće la racoiüda dl polistirol y dla plastica. N laûr che é gnü fat ćiamò da d’altonn y che â dër debujëgn da gnì fat, é stè l’ampliamënt y ressanamënt dla strada da Ruac.

Inće nosc comun à śëgn na plata de informaziun.

CALFOSCH

Ai 16 de novëmber s’à incuntè la junta de comun cun la popolaziun y chësc iade chilò a Calfosch. I assesurs à portè dant i laûrs che è gnüs fać y che é en previjiun da gnì fać. La pert dla discusciun, olache vignun pò dì süa minunga, n’à chësc iade nia albü tröp suzès, ala n’a nia duré dî che al gnô ma plö rajonè dl “stritoz da Calfosch” che pordërt n’ê nia l’argomënt dla sëra; sciode. Dan Nadè él ćiamò gnü cumprè na gomata nöia y dan la fin dl ann él gnü tut sö Alfreider Armin sciöche cuarto laûrant de comun. TRASFORMAZIUNS URBANISTICHES

La strada Ruac.

La gomata nöia cun i lauranć de comun.

Inće sce al ne vëgn nia plö tan fabriché, àn podü constatè ia por l’ann bindebò de busiamënt de camions y de lauranć.

CALFOSCH

L’aisciüda é stada scialdi chîta, deplö él gnü laûrè da d’altonn cun la fortüna de avëi albü bun tëmp cun temperatüres ćialdines. Fora di püć gragn laûrs n’él gnü fat tröc de pici pro ćiases y hotì. Da d’aisciüda él gnü fat n ampliamënt dla ćiasa Haflingerhof.

Da d’altonn à l’Residence Alpin fat n ampliamënt dô ćiasa. N gran ampliamënt dla ostaria à metü man da fà l’Hotel Mezdì. I laûrs à metü man de setëmber y s’à trat fora fina ai prüms de dezëmber y ai jarà spo inant dô Pasca. Pro la ćiasa Settsass él gnü fat n ampliamënt con na costruziun de lëgn.

L’Haflingerhof te so guant nü.

La sozieté di lifć „Impianti Colfosco“ à trat jö la vedla staziun amesa Jù de Frara y tl medemo post él gnü fat sö n resservar dal’ega.

Tröpes é les costruziuns che vëgn fates sëgn sön chësc sistem.

Inće la vedla majun dl mone é gnüda trata jö y da d’aisciüda gnaràl fat sö na ćiasa.

Tres deplö val debujëgn de reservars dal’ega por podëi garantì la nëi artifiziala.

Defora pêl che l’resservar sides rové, mo gran è inće l’laûr pro l’salamënt dles pumpes.

Al vëgn trat jö la vedla majun dl Mone.

CALFOSCH

Gran é stè l’laûr dla sozieté di lifć “Impianti Colfosco” por la realisaziun dl sotpassaje sön Jù de Frara.

Finalmënter él inće gnü realisé l’sotpassaje por i sciadus sön Jù de Frara. L’TËMP L’frëit cun chël che i ùn metü man l’ann é jü inant fina ai 8 de jügn. L’invern è stè caraterisé da tröc dis de bur’ tëmp y tröp da vënt. L’aisciüda n’é nia stada tan mal, mo frëida. A mez jügn àl metü man l’bel tëmp che s’à portè fora fina al fin de messè, i ùn albü n beliscimo mëis de messè. Sciöche al à metü man l’mëis de agost,

s’à inće mudè l’tëmp y d’agost unse albü 19 dis de plöia. Ala fin de agost s’à mudé la situaziun meteorologica y an à albü dër n bel mëis de setëmber y n beliscimo altonn cun temperatüres ćialdines. Da mez novëmber inant aspetâ düć ert che al gniss frëit y che al tumass val’ floch de nëi, mo nia, al n’orô nia gní frëit y gnanca la nëi. Cun n per de sëres de püch frëit à podü gnì tacà ite i canuns dala nëi y an à impò podü mët man la sajun da d’invern, inće sce n per de dis plö tert. Y cun püćia nëi, bel tëmp y temperatüres ćialdines, fora dl normal, s’à stlüt jö l’ann 2006.

CORVARA

CORVARA • Lidia Zingerle

CORVARA

Le tëmp podunse paragonè al’ega che passa sot punt fora y ne vëgn nia plü zoruch: chël ô dì ch’al é prezius y ch’i messun porvè da l’anuzé bun. Al nes à bele portè demez l’ann 2006: n ann rich de pici y de gragn avenimënć, de cosses beles y plajores, mo inće de cosses increscioses y manco beles, che fej pert dla storia dl paîsc y ch’i prô de recordè te chëstes plates de cronica, che vëgn lites oramai te vigni familia. Sce lasciun jorè nüsc pinsiers sura döt le monn, spo ùnse odü veres, distruziun y de grandiscimes meseries. Al é stè n ann de gran tenjiuns internazionales, ch’à lascè sües pedies inće tl’economia de nosc stato. Por nosc paîsc él stè valgamìa n bun ann. Düć à podü fà na buna saisonn da d’invern. Al é stè dër frëit y nëi él inće stè assà. La saisonn da d’isté vëgn da ann a ann plü cürta y plü megra. L’aost é stè burt, frëit y mol. Porchël ùnse albü n beliscimo altonn, rich de sorëdl y de curûsc. Ma i dis da Gnissant él stè n gran vënt y dër ferdun, spo él ćiamò gnü l’isté dles vedles cun dis de sorëdl y de bun ćialt. I operadûs dl turism ćiarâ cun preocupaziun sö al cil. La prüma nëi nes à fat aspetè dî. Ara é impormò tomada ai 09 de dezëmber. Le dé denant àl ploiü y söla doman àl spo metü man de tomè i prüms floć de nëi, che nes à inće portè na temperatüra plü frëida, ch’al à podü gnì fat nëi artifiziala. Por Nadè ê les pistes arjignades ca y la saisonn à podü mëte man regolarmënter. L’ann s’à stlüt jö cun le plü bel sorëdl y cun püch frëit. Al é gnü fabriché dër tröp y por nosc gran desplajëi él gnü venü tröc apartamënć a foresć. Co pon pa se vëne n to’de „patria,“ le daćiasa a foresć zënza ponsè al futur de nüsc mituns, che messarà n bel dé s’un jì, deach’ai n’àrà nia plü la poscibilité de fabriché te so paîsc nadè, che rüva tres de plü te mans forestes? Sun gnüs stravardà sides da gran desgrazies che da catastrofes dla natüra y messun rengrazié Chël Bel Dî. MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN Ia por l’ann él nasciü chisc mituns: 08. 03 Vajk Piccolruaz de Freddy y Renata Schmitte 16. 05 Elisa Lorenzini de Paolo y Monica Delazer 10. 08. Francesco Longhi de Massimo y Andreina Sigismondi 16. 05. Kilian Dellapiazza de Fabio y Hermine 27. 11. Sara Dapunt de Günther y Renate Clement 18. 12. Matteo Vidorni de Giulio y Michela Jori Tres le sacramënt dl matrimone s’à impormetü amur y fedelté: Piccolruaz Erich y Francesca Compostella da Leifers Niederkofler Diether y Willeit Sylvia da La Pli Thomas Dejaco y Annelies Ferdigg da Rina Posch Claudia y Hansjörg Mair da St. Peter (Val Aurina) Adang Roland y Annette Irsara de Badia 62

CORVARA

gnes ti é stades dlungia, l’à daidada y l’à acompagnada tres süa maratia, che l’à portada ala mort. Hilda ê na porsona scëmpla y de bun cör, arjignada da daidé dlunch y dagnëra, sc’ara ê buna. Ch’ara pois palsè tla ćiasa dl Pere!

Matteo é l’ultimo nasciü dl ann 2006.

Ia por l’ann nes à lascè cun la fede tla ressoreziun set porsones, en pert porsones vedles y madüdes, en pert ćiamò scialdi jones. Deache les ùn conesciü dër bun y ùn passè cun ëres na pert de nosta vita, ôi les recordè en cürt. Ai 06 de jenà él mort tl ospedel da Porsenù Hilda Costner de 75 agn. (vulgo Hilda de Purgl) Hilda à laurè y stracè düta süa vita. Canche süa uma à fabriché àra menè peres y fat le manual. Dô la mort de süa uma éra dagnëra jüda encërch a patrun. Por tröc agn àra fat pert dl côr de dlijia y à sonè i orghi tla picera dlijia de Santa Tarina. Por zacotan d’agn àra laurè al mêr, spo àra albü n inzidënt col auto y dedô àra dagnëra albü da patì. Ara stentâ da jì y i ultimi agn àra ciafè na burta maratia, ch’ara à soportè cun gran paziënza y rassegnaziun. Sües compa-

Ai 23 de forà s’à tut Chël Bel Dî Te o d o r o Rottonara (Teo). Al ê nasciü y chersciü sö tla ćiasa plü vedla da Corvara. Al laurâ ite cun süa só Ema le pice lüch dla Fia a Plaza de Sot. Al siâ düt a man y se portâ le fëgn te majun söl ćé y d’invern laurâl pro i lifć. Al ê dër recordant: basta dì ch’al savô canche düć chi da Corvara ê nasciüs.Teo n’à nia albü fortüna te süa vita. Al é jü püch a scola y te süa familia n’él mai gnü capì y daidé, porchël s’àl tachè al gote y s’à roviné la sanité. L’ann passè s’àl amarè y é rové tl ospedel. Da dailò demez él rové tla ćiasa de palsa a San Martin, olàch’al ti à salpü dër bel. Dailò àl ciafè porsones che ti à orü bun, che ti é stades dlungia y l’à daidé. Dailò ti àl salpü dër bel da ti ćiarè ales gares dles olymiades y al se recordâ l’inom de düć chi ch’â davagné. Śëgn se stà Teo sigü saurì y po se gode la ligrëza eterna. Ai 12 de merz él gnü sonè l’agonia a Sepl Pinter, la porsona plü vedla dl paîsc y dla valada. Ai 06 de novëmber 2005 àl complì 102 agn. Sepl â n pic’lüch da paur a Pescosta, mo sambëgn ti portâl apëna assà da vire. So müt Raimund à 63

CORVARA

fat sö na ostaria y Sepl à dè sö le laûr da paur. Ćina ch’al é stè bun àl abité cun so ćian te süa vedla ćiasa, spo él jü a vire pro so müt. Ćina dan da püć agn l’odônse jon a spazier col ćian. Le dé ch’al à complì i 100 agn dijôl a chi ch’orô savëi le socrët dla vita lungia: „Iö sun jü vigni dé a spazier, mo śëgn él les giames che ne me dëida nia plü dër, mo i sun contënt. I po ćiamò vigni dé me fumé la pipa y fan ái inće.“ Süa nora Annelies se l’à tignì te ćiasa y ti à fat le guern cun paziënza y amur, scebëgn ch’ara â la ćiasa plëna de foresć y â n gran laûr. Ai 27 de merz él mort tl ospedel da Bornech Lois Canins de Badia, mo deach’al é gnü sopolì te nosta cortina le recordunse inće te nosta cronica. Lois fajô le piastrelist y ê conesciü sura düta la valada, nia ma por so laûr, mo inće por süa buna lüna y so bel ćiantè ch’à ralegré le cör de n grüm de jënt. Śëgn viôl a Longega, mo al à vit por 40 agn alalungia a Bornech y dailò fajôl pert de n côr di ëi y dl côr de dlijia di capozineri, ch’an à podü aldì le dé dla sopoltüra te dlijia y te cortina. La gran fola de jënt, ch’à tut pert a süa 64

sopoltüra é stada na desmostraziun de stima che la jënt â por Lois. Che al pois ćiantè inant tl post che Idî ti à arjigné! Ai 18 de lugio s’à tut Chël Bel Dî mëda Maria Unterplazzer, che â da püch complì i 93 agn. Maria ê na mëda che savô dër da la cuntè y che se la rodâ inće dër gion. Dô la mort de so om Franzl, l’ann 1985, éra stada n pez sö Plaza pro so müt Iaco, spo éra jüda ad Alleghe a vire pro süa müta Loise. Dailò ti àl pordërt dagnëra n pü’ inchersciü do so paîsc nadè y dô sües compagnes. L’ultimo tëmp àra indô passè sö Plaza, olach’al ti à salpü bel y olach’ara s’é stada saurì. Süa nora Edith l’à tuta sö cun gran amur y ti à dediché tröp tëmp. Ara ti cujinâ, ći ch’ara â gion, la menâ a spazier y ti cuntâ les noeles de paîsc. Tröpa jënt jê a la ciafè y insciö ti passâ inće le tëmp plü snel. L’ultimo mëis éra stada te let, mo Edith cun süa familia ti à fat n bun guern y ti é stada dlungia dé y nöt. Ti stè dlungia a na porsona vedla y püra y l’acompagné ia en l’ater monn costa sigü na gran bria, mo al é sigü inće n gran arichimënt spiritual y lascia endô na gran contentëza. Ai 06 de setëmber él mort do lungia maratia Siegfried Pezzedi de Merscia al’eté de 65 agn. Al n’à nia ma lascè na gran lerch te familia, mo inće te döta comunité, ćiodì ch’al se dê jö cun ligrëza pro les uniuns dl paîsc. Insciö àl fat pert

CORVARA

dla musiga y di destödafüch. Al é sté presidënt dla scola di schi y à fat ćina la fin dla saisonn le maester di schi. D’isté fajôl le moradù. Te so tëmp lëde jêl ala ciacia y propi te bosch y sö por les muntes se stêl le plü saurì. I ultimi agn àl patì dër tröp por gauja de na ria maratia. Al à combatü cun fede y coraje cuntra le mal, mo Chël Bel Dî à orü atramënter y nos messun azetè süa santa orentè. La grandiscima fola de jënt ch’à tut pert a süa sopoltüra é stada na desmostraziun de fede, d’amiraziun y de stima por Siegfried. Che so ejëmpl restes tl recort de düć chi che l’à conesciü. Al 01 d’otober nes à lascè improvisamënter Tino Dapunt da La Lega tl’eté de 76 agn. Bele dan da tröc agn ê Tino restè vëduo cun 3 mituns. Al â messè dè sö la ostaria „Piz da Lech“y fajô le tassista. Tino ê n amant dla musiga. Al fajô pert dl côr de dlijia y sonâ gian i orghi da man. N iade sonâl i orghi tla ćiasa de palsa, olach’al gnô festejé le compliagn, spo me dijôl: „Canch’ i sun vedl, spo vëgni te ćiasa de palsa, mo bëgn ćina ch’i sun ćiamò bun de sonè i orghi!“ Al ê gnü operé al

cör y dedô ne s’él nia plü stè cis bëgn. Ultimamënter n’àl nia plü dër la vöia da vire. Al 01 d’otober da sëra él jü a ćiasa y dailò l’àn ciafè mort. Che Tino pois sonè y se la gode por döta l’eternité! Ai 29 de dezëmber, denant che l’ann vais ala fin nes à ćiamò lascè Pio Mischi de 82 agn. Pio ê nasciü a Lungiarü, mo i ultimi 40 agn àl passè a Corvara pro so fre Pire tla ćiasa Monti Pallidi. Dailò àl dagnëra daidé fà scüf te ćiasa. Pio é stè te vera tla Ruscia y te Schlesien, olach’ al é gnü ferì ai fià blanć. Deach’al n’é nia gnü curé indertüra, àl messè patì döta süa vita. Al à passè plü agn te ospedel, olach’ i doturs à messè ti tó fora 7 costëis y n fié blanch. Sciöche iagher êl n amant dla natöra, dles muntes y di tiers. Chitamënter sciöch’al à vit él inće mort. Che Idî ti scinches la pêsc eterna! A düć chi che s’à maridé ia por l’ann ti audunse buna fortüna, benedisciun y sanité por jì deboriada le tru dla vita. Ales families ch’é gnüdes ralegrades dala nasciüda de na picera criatöra ti audunse tröpa ligrëza y sodesfaziun. Mo nosc pinsier y nosta solidarieté ti va inće a dötes les families ch’à pordü ia por l’ann na porsona cara. Che Idî ti scinches la forza da portè la crusc y da jì inant.

CORVARA

FORA DL’AMINISTRAZIUN DE COMUN Te Sas dla Crusc recordunse ma i laûrs de maiù interés che reverda nosc paîsc. Dötes les ativitês ëis düć podü lì fora dla „Plata d’informaziun de comun“, ch’é gnöda fora dües otes ia por l’ann 2006. Al 01 de jenà viôl tl comun da Corvara 1270 porsones: 277 a Corvara, 463 a Pescosta y 530 a Calfosch. N argomënt de gran atualité te nosc paîsc é chël dl trafich, dandadöt tl zënter y sö por i jus dles Dolomites. Le gran movimënt d’auti rovina l’aria y la cualité dla vita te paîsc. Inće i foresć che vëgn adarlerch a passè les vacanzes, se baudia, ch’ai ne ciafa nia plü chëra pêsc, ch’ai vëgn a chirì. A pert chësc mëss le comun inće tignì cunt dl prigo che crësc col gran trafich y la gran velozité y porvè de chirì na soluziun al problem. Manutenziun di marćiapîsc y dles plazes da parchè I laûrs publics vëgn coordinà dal assessur y vizeombolt Robert Rottonara. La dita Alfreider Richard à metü a post i marćiapîsc tla fraziun da Pescosta. Deache i cadrì de salajè dl marćiapîsc dal hotel Col Alt ćina sö dala pensionn Veneranda n’ê nia plü valîs ala cordonata, ési gnüs metüs jö da nü. Al é inće gnü dortoré i marćiapîsc dal hotel Royal ćina ite a Morin dala dita Mayr Stefan. Al é gnü spostè les condütes dales eghes blanćes y fosces ti cantiers da frabiché, sciöche pro le Snack Bar „Corf“ tl raiun Parüs dlungia le garnî Bracun y tl raiun de Ćiaulunch por gauja de smöies. 66

Al é gnü baratè fora les vedles löms publiches söla strada Col Alt. Söles plazes de comun, dl’assoziaziun turistica, dl ambulatore y sön les plazes di bus él gnü baratè fora i cadrì de salajè, che se desfajô sot le pëis di auti. Fabriché Dlungia la caserma di carabinieri él gnü fat na garage sot tera por mëte mascines de comun. Chëst ann él gnü fabriché dër tröp: en pert ćiases nöies cun de plü apartamënć, en pert él valgügn, ch’à modernisé y amplié süa ćiasa por miuré la cualité y por ti jì do ales esigënzes d’al dédaincö. Le residence „Lüch a sorëdl“ à stlüt jö i laûrs y prô de vëne i apartamënć. Dui jogn de Col à podü se fà sö la ćiasa nia dalunc da süa ćiasa nadè. Sperun che le comun sides bun d’arforè la venüda de apartamënć y de grunć da fabriché a foresć! I jogn desmostra gran interés por le laûr dl’aministraziun comunala. L’assessur ai por i jogn Othmar Costabiei s’à incuntè de lugio cun i jogn dl comun da Corvara. Te chëst ocajiun ài podü portè dant sü dejidêrs, fà propostes y dè consëis. Le fin de chësta indunada ê chël de mëte sö n grup de jogn che se dà jö y se tol sura de sües esigënzes y che ti dà n impuls por s’armöre y laurè por so dagnì. Claudia Clara ti à splighé en cürt la funziun y le funzionamënt dl „sorvisc ai jogn“ dla Val Badia, ch’à süa sënta a Piculin y se dà jö coi jogn, i ministranć y la schira jonila. En ultima él gnü partì fora n chestionar por cöie adüm propostes de laûr.

CORVARA

La stala soziala Tranrüs vënn i tiers I mëmbri dl cooperativa à tut la dezijiun de lascè de zidlé armënć. Ara fistidirà ma plü da sié ite i prà. L’ativité mostra sö defeć struturai, scebëgn ch’al é gnü miuré plü otes la situaziun. La stala soziala Tranrüs ê nasciüda por interessamënt de zacotan de paurs, ch’à podü menè l’ann 1985, dedô ch’al ê stlüt jö i laûrsde costruziun n numer d’armënć che corespognô ala grandëza dla campagna, ch’ai â. N ojoradù se fistidiâ di tierz y i paurs siâ ite i prà y por chësc laûr gnêi inće paià fora. Bel’atira à la cooperativa messè se confrontè cun problems de gestiun tan gragn,ch’ara n’é mai stada buna d’arjunje n ecuiliber finanziar y insciö é i cosć de gestiun tres romagnüs plü alć che i vadagns che gnê ite da vënn le lat y le bestiam. Inće sc’al vëgn smendrì l’ativité, saràl impò ćiamò debojëgn de investì por la majun y por adatè les strotöres aziendales, cun le fin d’arjunje, dlungia le vadagn da vëne le fëgn, inće valch por por afité ia chëstes strotöres.

FORA DLA VITA DL PAÎSC: avenimënć, festes y manifestaziuns, istruziun y ativitês dles uniuns y assoziaziuns Fora dla vita dla scolina y dla scola La scolina tol sö i mituns de döt le comun. Tartan l’ann de scolina 2005/2006 él stè 16 mitans y 17 mituns, ch’à frecuenté la scolina. Do les vacanzes da Nadè é i pici mituns indô jüs cun la buna löna ala scolina. Al ê tröpa nëi, porchël ti él gnü dediché tröp tëmp al inver cun dötes sües ligrëzes y cun düć i prighi. Le dé dla nëi é jüs i mituns cun sües maestres a Sumpunt a osservè i tiers che vir tl parch di cerf.. De ma él gnü acompagné i mituns y i geniturs a Calfosch söl tru „Borest“, olach’ ai à fat na griliada. Le plü bel ti àl salpü ai mituns da fà la bilëita cun patüc fora dla natüra, cun pites, scorzes, müstl y i.i.Al é propi bel da odëi, sciöche gragn y pici se devertî: i gragn deventan mituns tl jüch y i pici odón sü geniturs che sogâ para y se dê jö cun cosses scëmples, avisa sciöch’ëi. De jügn, do n ann de laûr, à la scolina stlüt les portes. Ai 11 de setëmber à metü man l’ann de scolina nü 2006/2007. Les maestres Videsott Pitscheider Christl y Deval Barbara da La Val, les colaboradësses Alfreider Anita, Pescoll Irma y Canins Martina insëgna y acompagnëia i 34 mituns (17mituns y 17 mitans) tres l’ann de scolina. Pitscheider Erna ti fej la marëna y Anna Di Genova romëna sö domisdé. 67

CORVARA

I mituns dla scolina en jita cun sües maestres.

Educaziun religiosa L’altonn é propi la sajun adatada por imparè a conësce i früc, a i aprijé y a rengrazié Chël Bel Dî, ch’i lascia crësce. Por la festa dla recoiöda à i mituns arji-

A Luca ti n’él pa dassënn.

gné ca n bel cëst de früc y i à portè te dlijia a benedì. En la festa de San Martin é i mituns jüs, acompagnà dales maestres y dai geniturs cun les linternes te dlijia, olach’ai à podü odëi les diapositives dl teater de San Martin fat te scolina. En la segra, ai 25 de novëmber,é jüs i mituns tla picera dlijia de Santa Tarina. Les maestres ti à cuntè la storia dla santa y ti à mostrè les statues. Le mëis de dezëmber é spo le mëis de preparaziun al Nadè. Un daidé preparè y spo ùnse assistì a Calfosch ala mëssa por les families. Cun ligrëza y val un inće cun n pü’ de pora él gnü tut sö San Micurà, che sa düt ći ch’i mituns fej ia por l’ann. Da Nadè à i mituns fat la cripele y stlüt jö la prüma pert dl ann dl scolina.

CORVARA

La scora elementara L’ann de scola 2006/2007 à metü man ai 11 de setëmber. 76 scolars ( de chisc n’él 7 che vëgn da Reba fora y dui dala Moldavia) frecuentëia chëst ann la scola elementara: 12 fecuentëia la I° tlassa, 19 la II° tlassa, 22 la III°tlassa, 7 la IV° tlassa y 16 la V° tlassa. Chisc é i ensegnanć che acompagnëia i scolars tres l’ann de scola, ch’é sigü plëgn de sodesfaziuns, mo inće de problems da portè a soluziun. Sylvia Willeit da La Pli, Annamaria Crazzolara de Badia, Elisabeth Oberbacher da Corvara, Heidi Flatscher da Corvara, Herta Mitterrutzner da Corvara, Ruth Frenes da Preroman, Martina Dejaco da Antermëia, Irene Clara da Lugiarü, Milio Terza da La Val y Michela Vittur da San Ciascian. Che l’amur por i mituns y la ligrëza por l’ensegnamënt ti dëides superé vigni dificulté, ch’ai incunta ia por l’ann y che i mituns ciafes da sü ensegnanć amur y comprenjiun, spo portarà l’ann de scola i früć ch’an s’aspeta. La scora à stlüt jö la pröma pert dl ann cun na festa da Nadè, olach’i geniturs à podü tó pert.

I mituns à fat teater.

Ćiarun zoruch al ann de scola 2005/2006 L’ann de scola 2005/2006 él stè 77 scolars ch’à frecuenté la scola elementara. 10 ensegnanć s’à tut a cör l’educaziun y l’ istruziun di scolars. Ai à porvè da descedè ti mituns l’amur por la letüra y le studié, cosses tan necessaries por rové ite plü tert tl monn dl laûr. Ai à somenè tl cör di mituns l’amur por la natüra y i tierz y ti à dagnëra dè na gran importan-

Le maester Milio tol la mil fora dles spalmes y i mituns ćiara pro cun na dërta gola.

CORVARA

za ala solidarieté cun i manco fortunà che ëi, al bun raport cun i compagns y ales bunes manieres. Le maester Milio Terza da La Val à portè sües ês a Corvara y insciö à podü i scolars dla cuinta tlassa osserè y studié la vita de chisc tiers tan de morvëia, che laora zënza mai palsè. Al fin dl ann à i mituns ciafè n gote de mîl da se portè a ćiasa. Erich Clara da Rina, ch’à laurè tl Ghana (Africa), é gnü n dé te scola a ti mostrè diapositives y a ti cuntè te ći situaziuns che la jënt vir te chël stato african. Ai mituns ti àl fat na gran impresciun da odëi y da aldì te ći gran meseria che la jënt vir dailò. Dan Nadè ài fat n marćé de beneficenza por daidé i mituns che vir tl Ghana. I verdaciacia é gnüs te scola a ti cuntè y a ti lascè odëi ai mituns i tierz che

vir te nüsc bosc y sö por nostes muntes. La vita di tierz é n argomënt che ti plej ai pici y ai gragn y descëda na gran curiosité. I scolars de cuinta à dè fora vigni trëi mëisc le foliet „News dala cuinta tlassa“, n laûr che ti à dër plajü y che i à impegné dassënn. Ai 21 de má él gnü festejé cun gran solenité la Prüma Comuniun. Chësta n’é nia ma na festa di mituns y dles families, mo de düta la comunité, che desmostra col tó pert l’unité dl popul de Dî. 9 mituns y 12 mitans à ciafè por le pröm iade Gejù te so cör. Insciö ài metü man n tru nü por s’incuntè cun Gejù eucaristich. I scolars, insignà jö dala maestra Irene Clara da Lungiarü, à abelì la santa mëssa cun musiga y ćianties. Ala fin de mà él stè le dé dla porta daverta. I geniturs y inće d’atra jënt

I mituns ti surandà a Erich Clara la bela soma de € 1.386, 15.

CORVARA

I mituns dla Prüma Comuniun te dlijia.

I neocomunicanć pro la musiga.

à podü odëi, ći ch’i mituns à imparè ia por l’ann. Al é stè n gran plajëi da podëi constatè cun ći entusiasm y cun ći bravüra ch’i mituns à portè dant ćianties, teatri y bai, adoran zënza problems düć trëi i lingac. N gran lalt ti va ai ensegnanć, ch’à dediché n grüm

de tëmp por preparè chësc dé tan garatè. Propi chëstes ativitês dëida crësce y madorì i mituns y descür datrai inće talënć ascugnüs. Ai 16 de jügn s’à rové la scola y i mituns à podü se gode les vacanzes tan miritades. 71

CORVARA

Le dé dla porta daverta.

Dala vita dla cöra Le consei de cöra s’à abiné sies otes y à porvè de studié y de se tó a cör la situaziun religiosa dles families. La maestra Heidi y Annamaria Kir-

I iubilars.

cher à frecuenté le curs por acompagné i crejimandi te süa preparaziun. Nos ùn ćiamò la fortüna d’ avëi le ploan che se crüzia dla preparaziun ala Confermaziun y ala Prüma Santa Comuniun. Insciö à impò le ploan, che ne va nia plü te scola, contat cun i mituns y les families. En chël dé che nüsc vijins da Calfosch é gnüs cun crusc a Corvara él gnü fat na liturgia dla parora, che ti à dër plajü ala jënt. Por en Vëindres y en Sabeda Santa él gnü preparè adüm cun la maestra de religiun n’ora d’adoraziun por i scolars. Le prüm dé él stè tröc mituns, ch’à tut pert cun sü geniturs, le secundo dé de manco. Al vëgn incariché Iudith Kostner da Urtijëi da presentè n proiet por fà n sepolcher nü, che paissenëia ite te nosta dlijia.

CORVARA

Ai 22 de setëmber à festejé 11 pêrs le iubileo de so matrimone. Al sonn dles ćiampanes y di orghi à siur ploan acompagné i iubilars te dlijia, olach’al al é gnü zelebré la santa mëssa de rengraziamënt abelida dal côr de dlijia. N müt à saludé i iubilars cun chëstes parores:

N mëmber dl consëi de cöra ti à portè le salüt dla comunité y ti à dit giulan de döt ći ch’ai à fat por la familia y la comunité. Le côr de dlijia à abelì la santa mëssa y dedô àl ćiantè por i iubilars te salf de calonia, olach’l ê gnü arjigné ca val’da mangé y val’da bëire.

Salüt ai iubilars

Chisc é i pêrs, ch’à azetè l’invit de gnÌ a festejé adüm le iubileo de matrimone: Kostner Carlo y Clara 50 agn de matrimone Delazer Othmar y Helma 45 agn de matrimone Zingerle Walter y Olga 40 agn de matrimone Costabiei Richard y Maria 35 agn de matrimone Agreiter Paolo y Agnes 35 agn de matrimone Taibon Lois y Felicita 30 agn de matrimone Costner Iaco y Edith 30 agn de matrimone Tasser Stefan y Maria 25 agn de matrimone Alfreider Günther y Elisabeth 20 agn de matrimone Crepaz Pepi y Silvana 15 agn de matrimone Kircher Peter y Anna Maria 15 agn de matrimone

Cun solenité podunse incö festejé naschira de iubilars de nosta comunité y adüm cun ëi de cör rengrazié de döt le bëgn che Idî ti à scinché. Cari iubilars,tröc agn ëis passè adöm, sce sëis incö chilò ôl dì ch’ara va bun. Ligrëzes y crusc tla vita ëis incuntè, cun coraje döt ëis azetè y soportè. Dla vita la scincunda ëis dè inant, por osta familia ëis dè ca döt cant y cun osc ejëmpl y osta ativité laprò al bëgn de döt le paîsc ëis portè prò. I mituns che cun amur ëis trat sö, ves dij de cör n bel giulan encö. Valgügn de os inće nenesc é deventà y vëgn ćiamò tres de plü adorà. Y śëgn da pert de döta la comunité ves audunse döt le bun y tröpa sanité y che podëis indô te cin’agn düć adüm festejé cun pici y gragn. Viéde inant tl amur y tla fedelté, sciöch’ëis fat por tröc agn vigni dé. Chël Bel Dî ne ves lascia sigü manćé nia y dlungia ves sta la uma dl cil Santa Maria.

La festa dla recoiüda, al prüm d’otober, é indô gnüda festejada cun gran solenité. Te chësta ocajiun él gnü premié dui ministranć: Greta Targhetta y Simon Delfauro, ch’ à sorvì a mëssa cun ligrë73

CORVARA

za y dligënza. Ai à fat so sovisc en onur de Dî y por la comunité. Le medemo dé ùnse podü saludé y tó sö set ministranć nüs, che s’à metü a disposiziun por sorvì a mëssa. La festa de Santa Tarina En la festa de Santa Tarina, patrona de nosta picera dlijia, ùnse festejé cun gran solenité la segra. A nes daidé fà festa él gnü siur Angel Complojer, ch’é stè por bëgn 40 agn nosc famëi spiritual. Adöm cun ël ùnse inće festejé so iubileo de 60 agn da prô y ti ùn surandé na statua dl Sacher Cör de Gejù. Ti fajun les mius audanzes y periun Idî ch’al ti scinches ćiamò tröpa sanité, ch’al pois ćiamò laurè dî tla vigna dl Signur cun chël entu-

Pro marëna tla ostaria Bel Sit.

Siur Angel y siur Fonjo zelebrëia la santa mëssa.

siasm y chëla ligrëza, ch’al l’à tres fat. Dô la santa mëssa él stè i destödafüch che ti à dè ai paejan y ai tröc foresć gnüs adarlerch la poscibilité de se mangé na buna jopa ajia o na liagna blanćia tl salf

CORVARA

dles manifestaziuns. Domisdé él stè le tradizional batadù a pesć y da sëra le bal, organisé dai destödafüch y dedô l’estraziun di pesć dla loteria. Grup dla Caritas Dan 11 agn à nosc grup stlüt jö n jomelasc cun la misciun de Banos tl Perù, olach’al laurâ le miscionar Giampietro Pellegrini da Fodom. Al ê na misciun tralasciada, ch’â dër de bojëgn d’aiüt sides spiritual che finanziar. Do agn de bries por incundé la parora de Dî é le miscionar gnü cherdè zoruch a Milland, mo al ti inchersciô do süa jënt peruana. L’ann passè, d’otober àl indô podü jì tl Perù, mo nia plü a Banos, mo a Cerro de Pasco, tla cité plü alta dl monn a 4350 m sura le livel dl mêr.Dailò se crüziel di minadûs, che laora tles mineures, olach’ai tira fora plom, zinch, ram y n pü’ d’arjënt y de zirca 30 comunitês de

Le côr da Banos tl Peru.

paurs, „i campasinos“ destenüs fora söles Andes. Al é de te’pici paurs, che se tira le vire cun chël püch che crësc a chëla altëza y famëis che zidla bisces. I mi-

Le miscionar don Giampietro a Cerro de Pasco.

CORVARA

nadûs ne vëgn paià nia mal, mo i paurs vir te na gran meseria. A Banos laora śëgn le miscionare Giuseppe Messetti da Verona. Nos tignun contat cun trami i miscionars y ti menun ia dües otes al ann i scioldi che vëgn ite dales ofertes por nosta misciun. Le grup dla Caritas s’à inće tut sura dla jënt atëmpada dl paîsc y à organisé ai 05 d’aurì les staziuns por i seniores y te chësta ocajiun ti él gnü dè a vignun na picera scincunda. Ai 05 de ma à siur ploan zelebré la santa mëssa cun l’aministraziun dl öre sant. A chësta funziun él dagnëra tröpa jënt che tol pert, ćiodì che düć vëiga ite l’importanza. N domisdé dër interessant à passè i seniores cun Albina Sottara, ch’à mostrè diapositives dla Cina, olach’ sant Ojöp da Oies à dè ca 30 agn de süa vita por incundé ai cineji la buna noela de Gejù

Tone y Trinele fej l’ejam de religiun.

Crist. An à podü se fà n cheder sciöche la jënt vir al dé daincö tla Cina y odëi n retrat dla ćiasa, olache pater Ojöp Freinademetz é mort. Ai 02 d’otober domisdé él jü n bel grup de seniores jö Pescol, olache tröc n’ê ćiamò mai rovà. Do na cürta funziun tla capela, é nüsc seniores jüs söl lüch de Vanc a Lungiarü a mangé la picera marëna. La ostira ti à fat cajincì arestis y jopa da ćer y düć à passè n domisdé plajor te n beliscimo post, dalunc dala vera di auti, olache la natöra é ćiamò intata. Ai 11 de novëmber él gnü dè jö sciöche vigni ann le guant por la Caritas. Al é gnü partì fora plü de mile sać, mo al nes desplej dër, ch’al é gnü dè jö sać plëgns d’imondizies. I periun bëgn y sperun che chësc ne sozedes mai plü. Al é da se dodè, che porsones ch’à de döt, tol propi chësta ocajun por se desfà dles imondizies che ti sta te tru!

CORVARA

Heinrich Costa, le ploan, Pia Costner, le novic y Edith Costner, la novicia.

Ai 05 de dezëmber él stè le rorate por la jënt de tëmp y dedô él stè na picera festa dl Advënt. Do na cürta meditaziun él gnü portè dant n pice teater da rì: „Tone y Trinele va te calonia“. La festa é gnüda stlüta jö cun la vijita de San Micurà y na picera marëna. Consëi d’aministraziun Al é gnü fistidié de lascè fà plomac da mëte tles proches, insciö se stan plü saurì injendlà. Al é gnü fat da nü la stiga che porta te dlijia. D’invern êra dër prigorosa, ćiodích’ara ê dagnëra plëna de dlacia. Sot i scalins él gnü lascé fà n implant eletrich che dlega la dlacia. Uniun dles ëres Inće le grup dles ëres s’à porvè de organisé val’ por cherié plü unité y comunité danter les ëres dl paîsc y les fo-

restes, ch’é gnödes a vire chilò da nos por motifs de familia. En Pasca àres venü do la gran mëssa röses y le vadagn é jü a chi che stüdia por combate le crebesc, la crüdia maratia dl secul, che fej vign’ann n grüm de vitimes inće te nüsc paîsc. En Domënia Blanćia él stè do mëssa la benedisciun di mituns. Te chësta ocajiun à ciafè vigni criatüra, ch’é gnüda batiada tratan l’ann 2005 n pice gote dal’ega santa. Dër tröc geniturs cun sü mituns à tut pert a chësta funziun, ponsan ales parores de Gejù: „Lascede ch’i pici vëgnes da mè, ćiodì che sò é le rëgn dl cil!“ Ai 17 de ma él gnü organisé por les ëres da Corvara y da Calfosch n pelegrinaje a Locherboden tl’Austria. Da gnì zoruch ares vijité le monn de cristal de Swarowski, olach’al vëgn laurè le cristal y fat de vigni sort de cosses dër prezioses.De novëmber él jü le consëi dla uniun tla Ćiasa de Palsa a festejé le compliagn y à inće invié les mëdes da Corvara a fà festa impara. Al é bel da odëi che che ares se tol delaurela da jì a ti fà na ligëza ai berbesc y ales mëdes, che s’inconforta da n ann al ater a chësta festa sciöche de te’pici mituns. Al basta gonot na buna parora, na grima da rì, n’aicia o ti mëte verda por ti fà na ligrëza a chëstes porsones che vir dalunc da ćiasa y se sint sores y arbandondes. Ai 11 de dezëmber él stè le rorate por les ëres y dedô s’àres abiné a cëna y a ste n pü’adüm. Sciöch’al é bele la tradiziun, êl gnü arjigné les edemes denant n cuiz söla bibla. A chësta moda vëgnel tut ca la bibla y iö arati che al fejes dër bun da lì y da medité söla parora de Dî. La bibla é tres 77

CORVARA

Les ëres, ch’à tut pert al pelegrinaje.

ćiamò le liber plü lit de döt le monn. Do cëna él gnü trat fora pesć danter chëres che â respognü dërt al cuiz. Uniun di ëi Chësta uniun à organisé por la popolaziun da Corvara y da Calfosch da d’aisciöda y da d’altonn le Via crucis da Pescosta a Calfosch. Al é stè dër tröpa jënt ch’à tut pert a chësc pice pelegrinaje, che vëgn dër aprijé y sintì da döta la popolaziun. Dan Nadè él stè le rorate por i ëi y dedô na picera festa tl salf de calonia. Na crusc nöia sön Piz da Lech L’idea é piada ia dal Uniun di omi da Corvara, ćiodì che la crusc vedla ê dër ademal. La crusc é gnüda realisada da 78

La crusc nöia.

CORVARA

Siur Fonjo zelebrëia la santa mëssa sön Piz da Lech.

Richard Costabiei y sponsorisada dales families Costabiei - Crazzolara, che s’à inće cruzié da la mëte sö. Ai 03 de setëmber, n dé de sorëdl y de bun ćialt él stè siur Fojo, ch’à zelebré sön Piz da Lech la santa mëssa y à benedì la crusc. Jënt dla comunité da Corvara y inće val’foresć, ch’ê söla piz dl crëp à tut pert ala funziun. A na te’altëza pon amiré la belëza dla creaziun. An po odëi la grandëza y la bontè de Chël Bel Dî y se sintì ćiamò plü daimprò a d’ël. I ćiantarins Cun la sentada generala dl 13. de dezëmber à l’cor de dlijia ciarè zeruch al ativité dl ann 2006. L’majer travert é stè chël de podëi lascè aldì da Gnissant la mëssa nöia imparada ite tratan l’ultimo tëmp. Plö avi-

sa se tratel dla “Missa Brevissima” de Eberblin, na mëssa cürta mo che và dër a orëdla, abelida dal sonn de strumënc. Deplö ćianties nöies é gnüdes laprò. Por l’rest an orü dediché les proes a perfezioné i toć che an cunësciô bele da denant. Tl portè dant l’ativité dl ann ne à la scrivana Laura Lezuo tralascè nianca en apuntamënt: sce an ciara zeruch al numer dles incuntades rüvun sön bëgn 76. 38 iadi, tles sëres ćialdines dl isté y te chëles frëides dl invern, é i Ćiantarins jüs fora de stüa por jí a proa. 25 iadi él gnü ćiantè mëssa, funziuns o rorati, 2 é l’numer dles prozesciuns, chëla dles Antles a Calfosch y chëla de Cör de Geju a Corvara, y 2 chël dl Ćiantè d’Advënt. Te 8 iadi él gnü dè l’ultim salüt tratan na sopoltüra. Indüt se à l’consëi abiné 3 iadi. 79

CORVARA

In ocajiun dla festa de Santa Zezilia él gnü partì fora deplö onoranzes. Chilò na foto de grup di ćiantartins che à podü les pié dô. Inće Vinzenz y Daniel, dües forzes jones di Ćiantarins da Corvara, s’là lasciada jí bona da Santa Zezilia.

L’cor de dlijia arcompëda 37 componënc. Festa de Santa Zezilia y surandada de onoranzes Gran festa él gnü fat ai 19. de novëmber in ocajiuns de Santa Zezilia, patrona de ćiantarins y musiconć. La santa mëssa é tleramënter gnüda ćiantada dal cor de dlijia da Corvara deboriada a chël da Calfosch. Dô la funziun él gnü partì fora deplö onoranzes, che l’presidënt Raimund Irsara à surandè dijanb de beles paroles de 80

CORVARA

rengraziamënt. L’cor de dlijia é na uniun de gran valüta por en paîsc mo sambëgn n’el nia saurí da abiné usc nöies. Porchël à l’surastant sotlinié che les portes é dagnëra davertes a düć chi che à ligrëza da ćiantè. Bëgn 10 é stà i diploms che é gnüs partîs fora por i 10 agn de ativité pro l’cor. Roland Adang, Paolo Agreiter, Urban Willeit, Daniel Rottonara, Patrizia Sorà, Caterina Costa, Sonia Crazzolara, Margareth Costamoling, Maria Costner y Adelina Bassot à podü i pié dô. Por i 40 agn de ativité, che é veramënter na gran prestaziun, à Alfred Rottonara y Franco Bassot ciafè l’cheder de reconoscënza. A chîsc ćiantarins dër en bel giulan por la lezitënza y la serieté che ai à desmostrè te düć chîsc agn. La festa de Santa Zezilia é jüda inant cun la marëna arjignada cà dala Müjiga Calfosch-Corvara tl salf dles manifestaziuns a Calfosch. Jita di Ćiantarins L’paimënt di ćiantarins ne é nia ma la sodesfaziun y la ligrëza che ai ciafa tl ćiantè, mo inće la jita dl ann. Chësc iade él gnü metü a jì na vijita al ćiastel Juval te Schnals. Ai 28. de otober à scialdi tröc mëmbri dl cor de dlijia tut sö l’invit, se sentan bel comot te coriera. Dô l’cafè dl aduman esun finalmënter ruvà a Altrateis te Schnals, olà che al paia ia l’Waalweg cuntra l’ćiastel de Messner. Sön l’tru, che condüsc fora por bosc da föia y prà, se à la natüra lascè odëi ti plö bì corusc dl altonn y acompagnà dal rausciamënt dl ega an podü odëi en vedl sistem de canalisaziun por condüj l’ega ai ćiamp y ales coltivaziuns. Cun interesse

En valgügn mëmbri dl cor de dlijia che à tut pert ala jita dl ann al ćiastel Juval. Ia dedô l’ćiastel de Reinhold Messner.

à spo i Ćiantarins ascutè sö les spligaziuns sura la costruziun dl ćiastel, che é gnüda realisada dl ann 1278 da Hugo von Montalban. Dal ann 1983 é l’ćiastel de proprieté de Reinhold Messner, l’arpizadù scritur plö cunesciü de Südtirol che à fat daite y defora gran operes de ressanamënt. Tla curt y ti gran salfs él da odëi figüres portades adarlerch tratan sües spediziuns dal India, dal Nepal y dal Tibet. Chëstes trasmët na atmosfera orientala dër interessanta. Dô na bona marëna tl Restaurant Schlosswirt, olà che al é gnü ćiantè, sonè y balè, é la jita jüda inant a Pursenù tl’ustaria Clara cun spëisa da paur y ćiastagnes. Indô en iade à Ćiantarins desmostrè de ester na bela uniuns che tëgn adüm y che sà inće da s’la lascè jì bona. 81

CORVARA

Pelegrinaje en Jeunn Ai 08, 09 y 10 de jügn é indô jüs 41 pelegrins de nosta ploania sura munt ia, fora por la val de Funes y söl santuar de Jeun. Ai fej vigni trëi agn le medemo tru a pé, ai ne scona degüna fadia por renovè la fede te Gejù Crist y por jì a rengrazié y a perié do grazies y l’aiüt de Dî por afrontè i problems che la vita porta dé por dé. Ai 10 de jügn é i pelegrins, stanć mo contënć, gnüs tuć ite dala musiga y da n grüm de jënt. La fede é na pert importanta de vigni personalité, insciö inće l’identité. Ćina śëgn él stè ri da ausé nosta jënt a perié por ladin, mo chëst ann él ma gnü perié tl lingaz dl uma, che va plü sot tl cör de chi che prëia y de chi che ti

I pelegrins do la funziun te dlijia.

ascuta sö. Do la cürta funziun te dlijia n’êl tröc che dijô: „Madër ch’i sunse ćiamò bun de jì te trëi agn, i me la conforti bele śëgn!“ Düta la fadia y le mè ai pîsc ê bele desmentià. Reconoscënza ai ex- presidënć dla fraziun da Pescosta Te na picera festa, en mercui, ai 04 d’otober, à le consëi d’aministraziun dla fraziun da Pescosta recordè le gran laûr y i mirić di dui ex - presidënć : Giuvani Dapunt da La Lega y de Pepi Pezzei dl carigà. Le presidënt atual, Günther Alfreider, ti à surandè na onorifićënza sciöche sëgn de reconoscënza por döt ći ch’ai à fat, por i fistidi ch’ai â suratut por le bëgn dla fraziun da Pescosta.

CORVARA

Pepi Pezzei, le presidënt nü Günther Alfrëider y Giuvani da La Lega.

L’assoziaziun di destödafüch Por fortüna à i destödafüch albü püć intervënć de gran entité, mo impò ési gnüs cherdà passa cënt otes a se mëte a desposiziun por le bëgn dla comunité y di foresć che sojornëia te nüsc paîsc. I destödafüch ne vëgn nia ma cherdà

Intervënt di destödafüch pro n inzidënt sön Costes dal’ Ega.

por le mè de füch, mo inće a daidé te inzidënć sön strada, a pumpà ega fora de ćianoes, a romenè sö strades y plü otes a fà löm col gran refletûr y por tan d’atres cosses. Ai n’à manćé da degüna sopoltöra y a tut pert ativamënter a vigni festa de dlijia. Ai à ćinamai daidé lavè la dlijia. Ai à daidé organisé la gara di schi dl paîsc y s’à metü a desposiziun pro dötes les gran manifestaziuns sportives: sciöche la copa dl monn, la Maratona dles Dolomites, la Sellaronda y i.i. Ai é stà de verda da San Salvester y da Nanü. N grandiscimo laûr él gnü fat adöm cun la musiga da Calfosch Corvara por fistidié dl past por i milesc de

N grup de jogn pro la gara di jogn.

CORVARA

ziclisć dl Maratona. Ia por l’ann ài fat 18 proes, che ne se limitâ nia ma por destudé n füch, mo inće a fà proes, olach’al vëgn simulé n inzidënt sön strada. N grup de jogn à tut pert a Sterzing, dai 23 - 25 de jügn ala gara di jogn y s’à fat onur portan a ćiasa n bun plazamënt. Da d’altonn à i stüdafüć cumprè n auto nü. Al se trata de na Mercedes Sprinter 316 CDI cun n motor 2686 ccm d 156 ćiavai. Chësc auto é adatè da jì tles muntes, n cossa indispensabla por i paîsc a chësta altëza. Laìte él 6 „Atemschutzgeräte“ cun bomboles de resserva, na „Wärmebildkamera“, cordes y injins por ti salvè la vita a porsones, dües bareles, n agregat, dües litres a d’atres massaries che vëgn adorades te n cajo de bujëgn. L’auto gnarà benedì n ater ann en la festa de San Florian. Sciöche podun constatè à le grup di destödafüch dediché dër tröp tëmp por la comunité. Impormò lion le foliet, gnü fora ala fin dl ann, sunse bugn da nes fà n cheder dl laûr, dla profescionalité y dl idealism che animëia chëstes porsones, ch’é arjignades da vigni ora y da vigni tëmp a daidé y a dè consëis. Le grup di destödafüch se mirita n gran giulan y mëss gnì sostegnü dales istituziuns publiches y da döta la popolaziun. Michil Costa à podü pié do n Oscar por le vin Sö la terassa dl Campidoglio a Roma, cité eterna, él gnü premié ai 05 de jügn chi che s’à fat onur tl monn dl vin tratan l’ann passè. Antonella Clerici y Franco Ricci à dè fora 115 Oscar, aldô dla minunga di letûrs dla guida „Duemilavini“. 84

Michil pëia do l’ Oscar di vins a Roma.

En domënia, ai 11 de jügn ân podü odëi la manifestaziun söl pröm canal dla televijiun. Danter chi ch’à ciafè n Oscar, ch’é n reconoscimënt de livel internazional, metü a desposiziun dal assoziaziun taliana sommeliers da Roma, êl inće Michil Costa, le presidënt dla Uniun generela di Ladins dles Dolomites (ostì dl Hotel „La Perla“), ch’à podü pié do l’Oscar por süa enoteca ćianô d’atraziun. Congratolaziuns a Michil y ai sü colauradûs! Ventejima ediziun dla Maratona dles Dolomites al 1m de lugio La edizun numer 20 dla Maratona dles Dolomites é gnüda metüda a jì sot le moto di corûsc. Sura döt le monn pon amiré corusc, mo i curusc dles muntes y di ciüf é i plü bi, i plü naturai y i plü sinziers, ćiodì ch’ai vëgn dales sajuns y dal tëmp. Michil Costa, le presidënt dla

CORVARA

Maratona, à orü ti dediché chësta ediziun al Tibet, a chëra pert dl monn, ch’é manaciada da n stat imperialist, la Cina, che ne lascia nia l’ocupaziun, sotmët y assimilëia inant i tibetans. A Lhasa, la capitala dl Tibet, él gnü daurì propi le dé dan la Maratona le debut dla linea dla ferata Pechin - Tibet, che portarà turisć, curiusc y imigranć sö por altëzes de 5000 metri dala Cina dl süd devers les muntes himalayanes. Pema, la só dl Dalai Lama é stada a Corvara por odëi cun sü ödli la gran roda ziclistica y a damanè aiüt ai tröc ziclisć y spetadûs. Tl Tibet sotmetü vìrel 6 miliuns de tibetans. A Lhasa é la popolaziun tibetana ma plü tan grana che la imigraziun cineja. Les spënures dla Maratona é rovades tles scoles, ti internać, che ti dà spëisa y alberch ai mituns tibetans sciampà da süa tera. Vigni ann rüvel tl’India 400 - 500 mituns tibetans, ćiodiche tla Cina n’ài degun dagnì lëde por podëi vire süa cultura, so lingaz y sües tradiziuns. Al é stè n momënt de gran emoziun, canche i 8.344 partezipanć é pià ia a La Ila por afrontè la Maratona. La televijiun à lascè odëi la gran bisca che se moiô a mesa nostes muntes, les plü beles de döt le monn. Le tëmp à daidé y döt parô bel y scëmpl, mo gran ê stè le laûr por arjigné döt cant. Emanuele Negrini à davagné por la cuarta ota cun n tëmp de cater ores, 23 menüc, 31 secunć y 7 centejims. Tröc ne tolô nia pert por arjunje n bun post tla tlassifica, mo por fà na roda tles muntes, por passè n iade na domënia atramënter, por se devertì y amiré la natüra y sü mirachi.

Val’ zifres dla Maratona A chësta ediziun iubilara dla Maratona ti él gnü dè löm vërda a 8.500 iscriziuns. 33 naziuns ê rapresentades. 7.710 ëi y 790 ëres ê scrites ite a chësta edizun.I ziclisć dles naziuns foradecà à fat fora le 50% dl numer total. Le partezipant plü vedl ê Valter Gazzetti da Sassuolo, nasciü ai 23 de dezëmber 1928 y le plü jonn ê Riccardo Poli de Lugagnago Di Sona, ch’â complì ai 08 de ma i 15 agn. Le percurs dla gara Le percurs plü lunch dla Maratona ê de 138 km cun n dislivel de 4.190 m, le percurs mesan de 106 km, cun n dislivel de 3.090 m y le percurs plü cürt de 55 km cun n dislivel de 1.780 m. 1000 volontars à daidé arjigné ca y realisé chësta Maratona. Ai à laurè en döt 14.500 ores, mo al à paié la mëia, ćiodì che ara é jüda bun y chësta é la plü bela sodesfaziun. I punć de restoraziun sön tru ê sies. Al é gnü adorè 2.200 kg de bananes, 400 kg de limuns, 12.000 pans da salam, ćiajó o jambun, 350 kg de jambun, 800 kg de pomaranc, 400 kg de ćiajó, 900 kg de turtes y duciaries, 7.500 l de Cola Cola, 13.000 l d’ega minerala, 6.500 l de süch de früć, 8.000 l de sè mineral, 1850 kg de pasta y 8.000 liagnes y bisteches.

CORVARA

I scagns de Col Alt é passà ala storia I scagns che portâ sön Col Alt ti à lascé lerch a n implant modern ad agaciamënt automatich, cun cabines da ot porsones y na portada de 2.800 porsones al’ora. Al é chësc le sessantejimo implant te 60 agn de laûr dl cav. Erich Kostner. La cariera da impresar de Erich Kostner à metü man atira do la secunda vera dl monn. Les plaies dla vera n’ê nia ćiamò varides prò, mo le svilup dl paîsc messâ jì inant. Corvara ê laôta ćiamò n pice paîsc da paur, mo püć d’atri paîsc ê tan rić de belëzes dla natöra: muntes altes y grijes s’arvërj sö cuntra le cil y ti fej da cornisc al paîsc. La nëi cür d’invern les muntes y te paîsc cun so mantel blanch y laôta regnâl la pêsc y la trancuilité. Val’foresc gnôl bele laôta a Corvara a

La pröma staziun a val dl lift de Col Alt.

passè les vacanzes. Erich â capì - sciöche bele so pere Franzl - che le bëgnester dl paîsc podô ma ester tl turism. La munt de Col Alt ê n raiun ideal por fà pistes da jì coi schi. La slitovia tirâ massa püćia jënt sö insom la munt. La idea de Erich da fa sö n lift cun scagns â inće entusiasmè l’injinier Karl Hölzl da Maran. Cun püć scioldi y cun lauranć da chilò él gnü fat sö la staziun a val, la staziun a munt i pilastri, che le vënt y le sorëdl storjô ia y ca, y i scagns de lëgn. En vöia de Nadè dl ann 1947 êra spo tan inant. Le minister dl trasport à podü registré l’implant de Col Alt col numer 1. Al portâ sö la munt 163 porsones al’ora, bëgn ćiamò dalunc dales portades d’al dédaincö, mo sc’an pënsa zoruch, mësson dì ch’al ê val’d’ezezional. Le pröm salt cualitatîf é gnü fat l’ann 1956, cun la realisaziun de n lift a scagns che portâ a munt 197 porsones al’ora. Tratan à fat la tecnica de gragn progresc y l’ann 1978 él indô gnü modernise le lift. Cun i scagns da dui, podôn bele condüje sön Col Alt 1.028 porsones al’ora. L’ann 1990 él gnü inaudè le lift cun scagns da cater posć, che portâ 2.400 porsones al’ora, che respognô de plëgn ales esigënzes da laôta. L’ann 2006 jê ala fin y Col Alt se presentâ te n iesta completamënter nöia: na ovovia realisada dala dita Leitner. L’implant porta sö insom la munt 2800 porsones al’ora. Les cabines é gnödes fates por garantì na majera segurëza, dandadöt por i mituns. Ai 2 de dezëmber 2006 él gnü inaudè y benedì l’implant nü al presënza dl presidënt dl Provinzia da Balsan, Luis Durnwalder y de tröc d’atri politics provinziai y comunai, rapresentanć internazionai dl

CORVARA

setur di implanć y rapresentanć dl turism de döt Südtirol. Te süa relaziun à Erich Kostner rengrazié düć, chi che ti é stà dlungia te chisc 60 agn de laûr, dandadöt la familia, mo inće i colaboradûs che l’à daidé y acompagné tles decijiuns y i lauranć. Dô 60 agn d’ativité imprenditoriala tl setur di implanć y 86 agn d’eté, ti àl surandè le“sceter“ y la responsabilité a so neo Andy Varallo y s’à trat zoruch dal laûr. Erich à laurè cun pasciun y entsiasm por sü lifć y por le svilup dl turism che ti à portè laûr y bëgnester ala jënt te so paîsc nadè. Dô tan d’agn de laûr, de fistidi y de bries, àl le dërt da jì a palsè. Cun consëis ti stal sigü ćiamò dlungia a Andy, a chël che ti audun furtüna y ligrëza da portè inant le proiet de vita de so nene. A Erich ti audunse, ch’al pois palsè y se gode ćiamò tröc agn en buna sanité. SPORT Al vëgn fat dër tröp sport te nosc paîsc. D’isté vëgnel organisé cursc por imparè a nodè, cursc de ginastica y de tenis. D’inver él n gran grup de mituns, scrić ite al

Sciclub che fej regolarmënter alenamënt y tol pert ales gares sura döta la Provinzia. De forà él passè la flama olimpica y i mituns dl Sci Club à podü la portè n toch. Ala fin dla saisonn da d’inver el stè la gara dl paîsc, a chëra che dër tröc à tut pert. Ice Club Alta Badia L’ann 2006 é stè por le Ice Club n ann dër intensîf. Al é gnü metü a jì sides d’invern che da d’altonn cursc da jadiné por mitans y mituns, che metô man y por chi ch’ê bele plü inant. Passa 50 mituns à tut pert cun ligrëza a chisc cursc. Cin’atletes ( Costamoling Anna, Targhetta Sofia, Fistill Julia, Crepaz Silvia y Alfreider Evelyn) à tut pert regolarmënter a gares tl Triveneto y a gares nazionales y à arjunt de bugn resultać. Ares vëgn alenades da Panic Milena da Belgrad. Tratan l’isté s’à le Ice Club Alta Badia, adüm cun i atleć de döta la Provinzia y en colauraziun cun le comitê de jadiné provinzial, preparè por la sajun da d’invern 2006/2007fajon balet y ginastica. Por stlüje jö l’ann él gnü presentè ala fin de dezëmber na sëra de balet cun la partezipaiun dles atletes dl Ice Club dl’Alta Badia y chël da Maran. Chësta manifestaziun fata cun gran bravüra à ciafé n gran lalt y n gran aplaus. Ti augurun a nostes atletes tröpa ligrëza y sodesfaziun te chësc sport elegant.

I mituns cun la flama olimpica.

CORVARA

N grup dles atletes te na desmostraziun.

Les mitans y i mituns dl Ice Club Alta Badia.

Hockey

L’assoziaziun turistica

Incër caranta mituns dai 6 - 12 agn fej śëgn pert dl Hockey Club. Ai é partîs sö te 4 grups y fej regolarmënter alenamënć y partides cuntra scuadres da foradecà. I mituns vëgn alenà da Vladimir dla Slovachia.

Scultöra tla nëi Inće chësc ann el gnü a sel dè na colauraziun danter l’Assoziaziun Turistica y la Scora d’Ert de Gherdëna che à realisé na scultöra tla nëi dan la telecabina dl Boé dal titul “Se incunté”. Al se trata

CORVARA

Scultöra tla nëi.

de formes astrates che raprejentëia le se incunté três na cogura t’amez incertlada da formes altes che se incrujëia sura la cogura. La scultöra è stada dër aprijada dai milesc de schiadus che passa três notes valades y che se architâ a fa dan la scultüra na foto de ricordanza. Le passaje dla “flama olimpica” a Corvara Le mercui, ai 25.01.2006 à fat la flama olimpica, três so jade da Roma a Torino, palsa a Corvara. I mituns dl ski club Ladina à aspetè la flama söl Ciaulunch y la à acompagnada spo cina a Corvara, ulà che na gran fola de jёnt se è indunada por ti dè le bёgnudü. Le gnüda a Corvara dan la furnadoia dl Boé ê preudüda dales 13.00. L’assoziaziun turistica, cun le aiüt di sozi à allestì diretamёnter sön pista, tla curnisc dla scultöra de nёi dal titul signi-

ficatif “Se incunté”, n bufet da gran festa. La “Traminer Böhmische” à fistidè pur l intratenimёnt musical tartan l tёmp de speta. 500 palons da curusc a ralegrè te so jore le cil sura Corvara. Le momёnt aspetè da düć se è spo realisè püch dan les 14.00 can che cun gran aplaus la flama olimpica è ruvada tl traverd. La gnüda dla flama dal Ciaolunch jö ê acumpagnada inće dal jore de 4 parapёndesc. Al è stè n avenimёnt unich y spetacular che restarà pur três tl record de düć chi che à aspeté cun paziёnza la gnüda dla flama. L’assoziaziun turistica da Corvara tol l’ocajun por rengraziè de cör i sozi che cun gran desponibilitè à daidé para por che la festa deventass n avenimёnt unich. Nöia publicaziun dër plajora dal titul “Camminare tra mondi incantati” Al se trata de na publicaziun che à le fin de fa conësce le monn incantè dles liëndes ladines ai foresc che vëgn te nostes valades. Le liber è gnü realisè giulan ala buna colauraziun cun le Istitut Ladin “Micurà de Rü” y è gnü publichè te trëi lingać: talian, todësc, inglesc. La basa de chësc liber é na publicaziun bele esi89

CORVARA

stënta de na racuiüda de stories-liëndes ladines de Lydia Zingerle. La colauradëssa dl Consorz Turistic Alta Badia, Christina Miribung, à rielaborè na cerna de 8 liëndes y les à arichides dala raprejentaziun de n truescursciun tl raiun te chël che la liënda è ambientada. Le liber “Camminare tra mondi incantati” se prejënta insciö sciöche racuiüda plajora de piceres stories y tle medemo tëmp inće sciöche invit a vire y esplorè les liëndes diretamënter tla contrada dolomitica. Realisaziun de 2 trus nüs da jì a spazier Ta r t a n le isté 2006 ele gnü tignì daverć inće i implanć portamunt “Plans Frara” a Colfosch. Pur pormëte de arjunje a pé la staziun a val dl impiant, ele gnü realisé 2 trus nüs da jì a spazier: -un n trù se destaca dal trù che porta da Corvara ales cascades dl Pisciadù, passa ia le rü y porta insciö diretamënter ala staziun a val dl Plans Frara - le ater trù porta dal Restaurant Mesoles, jö pert, três i prà ćina ala staziun a val. I trus é gnüs realisà dal laurant dl as90

soziuaziun turistica Günther Alfreider adüm cun i lauranć dla fraziun. I tröć ghesc dl Alta Badia y i apascionà dle jì a pè, insciö sciöche les families cun pici mituns y cun bagheli à dër aprijè chësta nöia oferta tla ligna di trus da jì a spazier. Pre seleziun regionala de Miss Italia Fortüna ti à portè le paîsc de Corvara a Claudia Andreatti che è deventada Miss Italia 2006. La pre seleziun provinziala che é gnüda fata ai 26 de messè tl salf dels manifestaziuns a Corvara à albü n gran suzess. N publich numerus è gnü adarlech a ćiarè ales partezipantes y à tut pert cun gran entusiasm. La iuria metüda adüm da personalitês dl post à capì y udü fora le qualitês dla partezipanta che spò è deventada Miss Italia 2006. “Chocolando” la festa dla ciuchelada

Le ann de ativité pur l’assoziaziun turistica se è ruvé cun na bela festa “ducia”. Ti dis dô Nadè ele gnü tignì a Corvara la festa dla ciuchelada. Plü de 30 artejagn è gnüs adarlech y pur 4 dis ai trasformè la plaza dl comun tl zënter de Corvara te na festa de dulciaria pur pici y gragn. La ciuchelada, te dütes sües formes y saus è gnüda prejentada dai specialisć te chësc setur al publich che à dër aprijé chësta manifestaziun.

LA ILA

LA ILA • Concetta Bonaldi

La dlijia da La Ila consacrada a Santa Maria “ad stellam”. La dlijia da La Ila é gnüda consacrada a Santa Maria tuta sö al Cil (“ad stellam”) le 29 de setëmber dl 1516, tl 1939 éra deventada curazia y tl 1952 ploania. Incër le secul XVII é le ćiampanì tomè adöm y al é stè n gran dann al presbiterium. Le ćiampanì, che mosöra 43 metri, é gnü indô fat sö tl 1697 y sön la pert nord, süd y est pon odëi bun na ora mecanica, che é stada baratada fora da n mecanism eletronich. Al se trata de n tòch de ert, realisé dal feur Rinna da La Ila; le cuadrant é toronn cun na cornisc chedra, che mostra vigni sort de emblems, motifs da ciüf y geometrics. Söla pert est dl ćiampanì él l’emblem dl vësco da Porsenù Franz Kuhn von Auer, che porta la data dl 1697. Le ćiampanì se röia te n spiz otogonal y söinsom él na crusc de fer cun le ial che fej da bandira. Da la pert est pon odëi l’emblem dl vësco da Porsenù Franz Kuhn von Auer (1637-1702), che porta la data dl 1697. Les cater ćiampanes dla dlijia é gnüdes benedides tl 1921, deperpo les vedles ćiampanes é stades dades jö al govern y en pert delegades adöm tratan la pröma vera mondiala. Madër la ćiampana dl 1515 é ćiamò da odëi.

LA ILA

MOVIMËNT DEMOGRAFICH Nasciüs Inće chësc ann, sciöche l’ann passè, él gnü al monn tröc mituns; al é nasciü 8 mitans y 11 mituns. Chisc é i inoms di pici: Christian Valentini de Rosa Maria Alfreider y Manfred Valentini Patrick Planatscher de Claudia Fabbro y Max Planatscher Emanuel Pescollderungg de Marion Campei y Oskar Pescollderungg Maximilian Mohr de Ruth Crazzolara y Gerhard Mohr Alexa Castlunger de Karin Crazzolara y Elmar Castlunger Jasmin Costa de Ines Castlunger y Arnold Costa Elena Zona de Patrizia Paiano y Enrico Zona Alec Bioc de Ania Prossliner y Haymo Bioc Thea Capraro de Gioia Corazzin y Fabio Capraro Ivan Anvidalfarei de Laura Fornasier y Peter Anvidalfarei Alessia Festini Capello de Martini Frenes y Nicola Festini Capello Valentina Pedevilla de Manuela Vanzi y Christian Pedevilla Jason Huber de Rita Ploner y Günther Huber Alex Valentini de Claudia Pitscheider y Ivo Valentini Ludovica Fornasier de Marzia Zorzetto y Fabio Fornasier Alexander Costa de Marlis Crazzolara y Werner Costa Isak Crazzolara de Ingrid Irsara y Arnaldo Crazzolara Filippo Naglerr de Ulrike Frenademez y Giuseppe Nagler Denise Erlacher de Sabine Pescoll y Serafin Erlacher

La picera Thea Capraro.

Le pice Filippo Nagler.

LA ILA

Maridà Cinch pêrs à dit de scê dan da Chël Bel Dî: Ivo Mahlknecht cun Susanna Valentin Richard Feichter cun Roberta Ploner Robert Pizzinini cun Renata Granruaz Gilbert Verginer cun Christine Ploner Giuseppe Comploj cun Maria Crazzolara

Y cater pêrs à dit de scê te comun: Andreas Frenademez cun Sonja Agreiter Hossein Jaghouri cun Sedigheh Kahrobaei Richard Crazzolara cun Marina Peria Fabio Polverini cun Karolina Kovarova

Morć Michaela Pedevilla - Le 2006 s’à stlüt jö cun na gran desgrazia. La segra da munt de Gardenacia ai 9 de setëmber à portè n gran dolur a döta la comunité da La Ila. Nosta Michaela é stada cherdada a miù vita cun ma vint agn. Düć ô recordè chësta jona sciöche na porsona ligherzina, a chëra che düć ti orô bun. Bele da n valgügn agn laurâra tla botëga “Sport Tony” da La Ila, olache ala laorâ ion y â n bun raport de laûr cun sües coleghes. Deache chëra sëra tragica degügn n’â plü odü Michaela él gnü dè dales 23 le alarm. Atira à le aiüt alpin deboriada cun i stödafüch metü man da la chirì. Incër

les döes él gnü ciafè le corp zënza vita de Michaela te n sfossè. Düć i compagns y suradöt süa familia tignarà tóch tl cör süa recordanza. Chësc ann sunse stà sparagnà dal dolur dla mort y porchël orunse se recordè dles porsones che à lascè chësc monn l’ann passè y che à lascè n gran öt tla vijinanza da Boscdaplan. Delfino Tirel é nasciü a Capriva dl Friul (Gorizia) tl 1913 y é stè verdabosch chilò da nos por 40 agn. Do avëi fat la scora forestala a L’Aquila ti Abruzzi él gnü menè fora en Puster, a Valdaora, olache al à fat le verdabosch por 4 agn y dedô él rové tl comun da Badia. Chilò él restè ćina ala ponsiun cun le gre da maresciallo. Canche al ê pro i soldas àl messü jì te vera tl’Africa, al é gnü fat prijonier y portè tl ćiamp de conzentramënt a Dachau. So laûr de verdabosch é stè dër important por podëi realisé les pistes y l’implant portamunt de Piz La Ila, ćiodiche al é stè bun da mëte a öna i paurs. Al à daidé i paurs inće a fà fora les strades forestales. Al é stè dër apascionè de sport, al à fat por tröc agn le cronometrist pro dötes les gares de schi organisades tl’Alta Badia.

LA ILA

Giuseppe Nicosia, che düć conesciô sciöche Pino, s’un é jü al’eté de 65 agn, do n cört tëmp de maratia, cuntra chësta àl combatü deplü mëisc. Al é nasciü a Roma y al é rové a La Ila incër i agn ’50: al à tut sö le comane dla staziun di Carabinieri, olache al à laurè por 20 agn alalungia y tl 1979 él jü en ponsiun. Mo por Pino n’orô chësc nia dì ne laurè nia plü, al à laurè inant sciöche assiguradù y al à manajè na botëga dai folieć deboriada cun süa fomena Lilly. Dër atif él

Pröma Santa Comuniun.

inće stè sciöche colaboradù tla Copa dl Monn de schi y sciöche mëmber dl consëi dl’Assoziaziun Turistica, al é stè un di creaturs dl museum alaleria dla Gran Vera sön Falzares y tla fortificaziun Tre Sassi. Denant che s’amarè àl passè tröc dis amesa les munts danter la Val Badia y Ampëz, al fajô inće da acompagnadù a grups de turisć y tignî referać sön la vera te nostes munts ti agn 1915/18. Pino é gnü adalerch da foradecà y s’à fat orëi bun dala jënt dl post; al é dagnora stè a öna da daidé y da stè en compagnia. Avisa porchël àl lascè n gran öt y incherscimun, nia ma te süa familia, mo inće te paîsc. Pino orô gni recordè por süa bona löna y serenité; avisa insciö restaràl ti pinsiers y ti cörs de chi che l’à conesciü y ti à orü bun.

LA ILA

PRÖMA SANTA COMUNIUN Chësc ann é la Pröma Santa Comuniun gnüda festejada ai 21 de mà da trëi mituns y sis mitans: Sara Burchia, Melanie Ploner, Alexa Schatzer, Maximilian Crazzolara, Francesco Lo Parco, Samuel Debon, David Pedratscher, Daniel Crazzolara, Mathias Crazzolara y Matthias Castlunger. Al é gnü fat na gran festa, i confaruns y la musiga à acompagné i mituns da scora ca ćina te dlijia. La Santa Mëssa é gnüda zelebrada da Siur Christian y abelida dal Cor di mituns, insignà ite da Elisabeth. SCORA MESANA “TITA ALTON” De gran interès é stada la vijita dl minister On.Giuseppe Fioroni tla scora mesana da La Ila ai 12 de setëmber. La incuntada à metü man dales 10.15 cun n salüt da pert di mituns dla mesana che à sonè n tòch musical. Atira dedô à la scora elementara da Corvara portè dant n tòch de teater cört y i pici dla scora elementara da La Ila à fat n bal. Da la mesa dles önesc à les autoritês saludé düć canć y al é stè arjigné ca n bel buffet. A chësta incuntada êl presënć l’intendënt scolastich ladin Roland Verra, l’assessur ala scora y ala cultura Florian Mussner, l’ispetur scolastich ladin Lois Ellecosta, le diretur Le minister On. de ripartiziun dl’inGiuseppe Fioroni tendënza Alexander tratan süa vijita. Prinoth, düć i dire-

Les personalitês dles scores ladines.

turs dles scores ladines y d’atres personalitês dla scora. UNIUN PËIAPËSC BADIA Ai 7 de otober él stè l’indunada generala dl’Uniun Pëiapësc Badia y al é gnü lité n presidënt nü tla porsona de Enrico Zona, le vice presidënt Gilbert Irsara y i aconsiadus Carlo Dapoz, Jaco Granruaz y Tone Tavella. Le consëi s’à reunì ai 14 de otober por partì sö les inćiaries por i proscimi trëi agn: Enrico Zona se fistidiarà de döta l’ativité dl diretif, rapresentarà l’assoziaziun pro i ënć publics y privać, se fistidiarà da curé i raporć cun la stampa, dla plata sön internet (www.pescabadia. www.pescabadia. it), dl zidlamënt dles foreles y dl’organisaziun di cursc deboriada cun Gilbert Irsara. Gilbert se cruziarà da fà le secretêr, le cassier y da curé les ativitês di jogn. Carlo Dapoz fajarà le verdapësc y sarà le responsabl dles massaries. Carlo

Silvester Vittur y Gilbert Irsara tratan ch’ai scrì fora les lizënzes.

LA ILA

deboriada cun Tone Tavella se fistidiarà inće dles manifestaziuns. Jaco Granruaz ćiararà do dl lech dlungia le ćiamp dl sport a La Ila. L’Uniun Pëiapësc Badia, che cumpada 56 componënć, à metü a jì le dé ecologich ai 13 de mà. En chësta ocajiun él gnü romenè sö les spones y la Gran Ega. Ai 9 de setëmber él gnü fat inće na gara soziala, davagnada da Tone Tavella. LE KVW Oramai él te vigni paîsc de nosta valada n grup, gran o pice, de scrić ite al KVW (l’Assoziaziun Catolica dla jënt che laora). Inće a la Ila é chësc grup bele da prësciapüch 50 agn incà y al à oramai 150 scrić ite. Al é n pice comitê che ćiara de organisé y coordiné les ativitês. Le KVW

Le KVW en jita.

ćiara de fà vigni ann val’ativité soziala por la jënt dl post, mo inće por la jënt dër püra fora por le monn. Al vëgn sostignì le Club dla jënt atempada; al vëgn pité val’ referat, n curs pratich o d’ater y n iade o dui al ann va le KVW por sanć. Al vëgn fat almanco vigni ann n’aziun de solidarieté por jënt dër püra tl terzo monn, dagnora cun le aiüt de miscionars che le KVW conësc. Tl ćiamp sozial, por ći che reverda les ponsiuns, les domandes de contribuć y de laûr ciafa la jënt dl KVW dër n gran aiüt da Iaco Clement tl Comun de Badia. Tl grup dl KVW vëgnel laurè cun impëgn, ligrëza y le pröm fin é chël de daurì i edli sön les meseries y i bojëgns dla jënt che é dalunc mo gonot inće daimprò y che adora l’aiüt dl KVW.

LA ILA

Le grup dl KVW a Oies dlungia la ćiasa de Sant Üjöp Freinademez.

DEFILADA DE SANTA MARIA DAL CIÜF La festa d’isté di 15 d’agost a La Ila è oramai na tradiziun, no ma por i turisć mo inće por la jënt dla valada. Al zënter de chësta gran manifestaziun stá dessigü la defilada te paîsc, organisada cun gran savëi da Paola Crazzolara y Loise Rottonara y che à vigni ann na tematica che reverda nosta jënt ladina y süa cultura. Avisa chësta tira adalerch n gran publich: i gesć vëgn confrontà cun n popul che ai ne conësc nia, por la jënt dl post él n püch sciöche recordé i tëmps passà. Le tema de chëst’ann ê “Les cater sajuns dandaìa”. Nosta jënt da paur viô y laorâ do i tëmps dla natöra, tignan alalt insciö usanzes y tradiziuns. Cun l’aisciöda vëgn i prà bì vërć, les milandores spizora cuntra sorëdl. Le paur metô man da lauré alalergia, al somenâ la blâ, sapâ y sentâ i früć t’urt. L’isté ê caraterisé da sotusc y tiradöms. Le sié y restelé implinî fora dis y edemes intieres, denant tl

Loise Rottonara cun la troht.

LA ILA

La defilada dles troht.

La musiga da La Ila.

LA ILA

Momënć dla defilada.

ćiampopré te paîsc y dedo sön munt. Nia le tractor y les gran mascinns odôn incërch, mo falć y restí, linzôs y le ćiaval che menâ le gratun da fëgn te majun o tablé. Dís plü cürć, ambries plö lunges y la natüra dai mile corusc chërda adalerch l’altonn: i tiers gnô de munt, le paur tosorâ les bisces, ćiavâ soni, mënâ tera y cultüra, messâ sojoré y forlè y jô a marćé. La vita da paur n’ê nia ma caraterisada dal gran laûr sfadius mo nüsc antenać â inće gran vöia de s’la lascè jì bona, de balé y ćiantè, de stè n compagnia, de jì a vila y festejé la segra de paîsc, olache al ne manćiâ nia de bi crafuns y n bun gote de vin. La jënt sè arjigna ca ala sajun plü frëida dl ann. Tratan l’invern stôn ion sentà do banch da furn, te stüa bona ćialda él la lâ che firâ deperpo che la patrona cunciâ guant, le paur gnô bele a scür da stala cà y se fajô indô n pü’ de tru amesa la nëi fora. Al ê le dër momënt de perié y tosc jì a la pone. Madër i mituns s’la enconfortâ al’dé do, de podëi jì cui pataroć y trá bales de nëi. Mo ći foss pa le invern zënza sciadus? Ai se portâ i schi de lëgn

La festa alaleria a La Ila.

sön la sciabla, jô a pé sön n col y fajô na bela raita cuntra paîsc. Döt chësc è gnü mostré tla defilada a La Ila: ćiavai infornis sö da festa tirâ i bi ćiars arjignà ca dales cordinadësses Loise y Paola, raiteri y jënt dala troht fajô süa bela parüda, de beles mitans mostrâ cun ligrëza sü ćësć de ćiüf. Nia mancé ne podô le Bal Popolar Val Badia che à plö tert söl domisdé portè dant n valgügn bai y les musighes, chëst’ann gnüdes da Tramin y da La Val che à intratignì la jënt cun de bela musiga de gran cualité ćina da sëra. La defilada è gnüda stlüta jö dala Musiga da La Ila che â bele soné

Momënć dla defilada.

LA ILA

danmisdé. I stödafüs y la Musiga rengrazia vigni ann düta la jënt dl paîsc da La Ila che se mët dagnora a desposiziun por la defilada mo inće da lauré por chëstes uniuns intratan la festa, n gran giulan a Paola Crazzolara y Loise Rottonara che bel mëisc denant stüdia y arjigna ca por che düt garetes bun, giulan a düć chi che à fat val’ sorvisc. Do le suzes de chëst’ann pon ma dí “A s’odëi a n ater ann”. ATIVITÈ DI STÖDAFÜCH I Stödafüch da La Ila ćiara indô zoruch a n ann rich de ativité. L’ann 2006 é stè n ann caraterisé da investimënć finanziars desvalis: al é gnü portè feter a contlujiun i laûrs pro la ćiasa di Stödafüch y spo él gnü cumprè dui auti y deplü atrezatüres. L’ativité intratan l’invern é sciöche vigni ann plü o manco anfat: fà sö lëgns da Nadè cun l’auto dala litra y deplü sorvisc en ocajiun de manifestaziuns metüdes a jì dala Assoziaziun Turistica y dales scores dai schi sciöche por ejëmpl fiacolades, gares dai ćiavai y i.i. “Bezirkstagung”: Ai 02. de aurí à na

I auti nüs di stödafüch.

100

rapresentanza di Stödafüch tut pert ala “Bezirkstagung” a Mühlwald. San Florian: Ai 07.de mà él stè por i Stödafüch na gran festa cun l’entrada solënna te dlijia deboriada cun la musiga, che à spo inće sonè la S.Mëssa. Siur Christian Moroder à dassënn laldè l’ativité di omi di Stödafüch y sotligné la valüta de chësta uniun por düta la comunité. Dô la funziun, sön plaza de dlijia, él gnü benedì auti, motors, rodes y mascinns. Da misdé à düć ciafè na marëna che nè gnarà nia desmentiada tan atira: sön la terassa dl Hotel La Majun, te na bela atmosfera y cun n bun tlima ćialdin da d’aisciöda él gnü fat aurela cürta düt l’domisdé. Sciöche bele da 10 agn incà é la marëna gnüda ofrida dal Comun de Badia. Concurs provinzial di Stödafüch: En vëndres ai 24 de jügn dales 7 da sëra él stè da jì a la gran zerimonia de daurida dl Concurs Provinzial di Stödafüch a Sterzing. Te chësta ocajiun à l’grup di Stödafüch da La Ila, sciöche ultimi organisadusc de chësta gran manifestaziun tl ann 2004, albü l’onur de portè y alzè sö la bandira dl Uniun di Stödafüch de Südtirol. Implü él inće gnü tut pert la sabeda al concurs instëss. Le resultat final, inće sce nia sciöche tlassifica, è stè dër bun. Trëi dis deboriada en compagnia de atres uniuns, olache an à podü s’la cuntè cun colegs y compagns, conësce jënt nöia y despartì minunghes, porta inće sò früc. Inće le grup jonil di Stödafüch à tut pert ales gares. Dër n bun tëmp él gnü arjunt pro la gara varënta por la medaia de brom. Dal momënt che al ne é gnü fat degun fal essel dessigü podü ester n plazamënt ti pröms posć, mo na picera

LA ILA

Loise Rottonara y Paola Crazzolara cun i stödafüch.

dejatenziun ala fin dla gara à costè tröc secunć y de conseguënza inće posć te tlassifica. Impo ti và ai jogn y ai acompagnadus Norbert, Armin y Simon n gran lalt por l’gran impëgn che ai se à tut sö düta aisciöda. Maratona dles Dolomites: Bëgn 42 omi di Stödafüch da La Ila se à metü a desposiziun por la gara dai milesc curusc en domënia ai 2 de messè. L’sorvisc à metü man dales 4.15 por daidé fa pié ia i passa 8.000 ziclisć che à tut pert ala gran manifestaziun. Eserzitaziun te Pöz: Bele d’invern, en ocajiun de na incuntada tla Pension Camoscio danter l’ostì Oskar Costa, le vizecomandant y le pilot dl Aiüt Alpin Marco Kostner, él gnü baié de orëi mëte a jì na eserzitaziun pormez ala ütia da munt de Pöz. Ai 15 de messè éra stada

tan inant: cun la colaboraziun dl joler dla firma Elikos él stè meso da organisé na proa dër particolara. Plü avisa él gnü simulé n salvamënt de porsones cun mascheres de respiraziun. L’ega àn tut en pert da la vasca sura la ütia y en pert sot

La ütia de Pöz olache al é gnüda fata l’eserzitaziun.

101

LA ILA

la furcela Nives, olache an l’à abinada sö y portada adalerch cun le joler. Ala eserzitaziun él gnü invié inće i mëmbri fora de sorvisc y i mëmbri d’onur dla uniun. Düt adüm él garatè n bel domisdé y na bela jita miritada da düć i omi di Stödafüch. De chësta proa él gnü baié inće sön les ones de Radio Gherdëna tratan la trasmisciun Prisma, te chëra che Egon Vinatzer à intervisté i comandanć, l’ustì dla ütia y le pilot Gabriel Kostner. Festes dl’isté: Te ći manira che ara é impò jüda ala fin da fà la festa de mezagost y la segra é rî da splighé! Düt l’mëis de agost unse albü bur tëmp y frëit, madër te chëres döes ocajiuns él gnü fora sorëdl. Por i omi di Stödafüch y por i musiconć âl indô comportè en gran laûr da ajigné cà y da fà sö les baraches, inće sce feter vignun à bele süa mansciun y sa oramai ći che al à da fà.

I stödafüch y i pici scolars.

102

Na gran fola de jënt é gnüda a ti ćiarè ala bela defilada organisada inće chëst ann indô da Paola Crazzolara y Loise Rottonara. Le tema de chësc iade ê les cater sajuns dandaìa: cultura, folclor, musiga y tradiziun da zacan. Partida de palê: Gran entusiasm en ocajiun dla partida de palè en domënia ai 15 de otober danter les scuadres de “chi sura” cuntra “chi sot a strada” (minada ê Strada Colz). La miù à albü chi “sura strada” che à davagné cun l’resultat de 5 a 3. Evacuaziun dla Scora: La proa d’evacuaziun dla scora elementara à inće chëst ann indô rapresentè n dé particolar por düć i mituns. N valgügn de chisc é gnüs portà fora dl’infrastrotöra dal grup cun les mascheres de respiraziun, tratan che atri è gnüs alzà jö tres l’auto dala litra. Düć à podü porvè da sprinzé, da

LA ILA

se lascè alzé sö dala litra y da ti ćiarè a na ambulanza da daìte. Chësta ultima demostraziun é stada portada dant dala Crusc Blanćia che à inće tut pert ala picera eserzitaziun. Gran batadù: Ai 28 de otober él gnü metü a jì tl Hotel Pension Rezia le tradizional batadù danter i mëmbri dla uniun. Le batadù 2006 di Stödafüch da La Ila é gnü davagné da Franzl Rottonara y da Renato Costamoling. Le pest dl pröm pozer é gnü pié dô da Hermann Sorarù y da Hubert Costa. Reuniun generala: Ai 01 de dezëmber él gnü tignì la reuniun generala di Stödafüch. Tres filmać sön DVD él gnü portè dant en cürt l’ativité dl ultim ann. Tratan la sentada él gnü premié Valentini Arnold cun la medaia de brom por i 15 agn de sorvisc pro la uniun di Stödafüch da La Ila. Gara de Copa dl Monn de Schi Alpin: En ocajiun de chëstes gares à i omi di

Werner Crazzolara y Arnold Valentini.

Stödafüch da La Ila albü da laûr daìte y defora dla gran tenda. Dai 16 ai 19 de dezëmber él gnü fistidié dassënn por ti organisé da bere y da mangé al gran publich gnü adalerch da vigni pert por ti ćiarè ala bela competiziun söi schi. Intervënć: Tl ann 2006 à i stödafüch fat 28 intervënć cuntra i 24 dl ann da denant. En cört n valgügn de chisc: - ai 11 de aurí, dô n gran alarmism inće da pert de uniuns por la sconanza di tiers, é i stödafüch jüs tla localité Funtanacia a tó jö n iat da n lëgn. Bonamënter ne ti à chësc al tier nia scusé massa, ćiodì che l’dé dô él indô jü zoruch söl lëgn; - ai 14 de jügn à i stödafüch daidé i stödafüch da San Ciascian a destodé na pastöra sot Piz Sorega che â pié füch; - ai 21 de messè ési gnüs cherdà a sarè jö la strada che porta da Altin a San Ćiascian a gauja de na roa che l’â en pert portada demez; - ai 16 de agost, püch do mesanöt ési gnüs cherdà a trà sö n auto che ê jü fora de strada y se â rosedè. Chësc è sozedü a Ciasarí, sön la strada che condüj da La Ila alta cuntra Susass; - ai 8 de setëmber à i stödafüch à tut pert ala chirida de Michaela Pedevilla. Incër les ot da sëra é la jona da Ila tomada jö dal secundo col de Gardenacia, fajan n jore de 80 metri. So corp zënza vita é gnü ciafè dales döes da duman. Mëmbri di Stödafüch: Intratan l’ann 2006 él gnü pormez dui mëmbri nüs: Fabian Agreiter da Boscdaplan y Theo Debon, ch’é bele stè dal 2001 al 2003 pro i Stödafüch da Urtijëi. Clement Renzo, Pescoll Andreas y Pitscheider Martin s’à trat zoruch dala uniun. Ala fin dl ann compëda i Stödafüch 103

LA ILA

da La Ila 60 mëmbri atifs, 9 mëmbri fora de sorvisc y 12 mëmbri che fej pert dl grup jonil. Indüt él 81 omi. Magazinn di Stödafüch y atri investimënć: I laûrs pro le magazinn di Stödafüch à metü man ai pröms de otober dl 2004. Ala fin de novëmber dl 2005 àn podü jì ite cun i auti y śëgn dürera ma plü püces edemes por che düt sides rové. I podun veramënter ester contënć dl gran laûr ch’é gnü fat. N gran giulan ti va dantadöt al ombolt Ugo Dorigo y al vizeombolt Paul Rudiferia. Intratan l’aisciöda él gnü cumprè dui auti nüs. Le pröm, n Sprinter Mercedes cun sistem de traziun Iglhaut, é gnü fat sö denant y adatè por l’grup trëi, cun mascheres de respiraziun y vigni sort de atrezatöres da salvamënt. Le secundo auto é n Nissan Navarra da cassun che dà la poscibilitè de ćiarié sö de vigni sort. N injin de gran importanza ch’é gnü

La proa cun le joler dla firma Elikos.

104

cumprè é la camera a rëis infracöci che pormët de odëi tl scür y tl füm. Cun chësta mascinn àn la poscibilitè de ciafè fora zones ćialdes o frëides, chël ó inće dì reconësce le füch inanter funć o parëisc. Döes d’atres novitês por i Stödafüch da La Ila é l’Tower Lux, n zylinder che fej na gran lüm, y n ciücia ega, che é porater bele gnü adorè te n intervënt. Por evité che al se desćiaries les patrîs é düć i auti, adöm ai aparać de radiofonn, pumpes y camera a rëis infracöci gnüs adatà por podëi gnì tacà tl strom. Al é gnü baratè fora i aparać y les mascheres de respiraziun y an é jüs sön l’sistem de «Überdruck ». Eserzitaziuns: Intratan le 2006 él gnü fat dër tröpes proes: bëgn 35 cuntra les 21 dl ann da denant. An à metü man cun na eserzitaziun por chi che và cun les mascheres de respiraziun, metüda a jì ai 21 de aurì a Corvara pro le lift portamunt de Col Alt.

LA ILA

Le pröm da savëi da chësta sort de proes é da laurè cun cordes y ester bogn da se trà sö y se lascé jö. Danter ater él gnü fat inće deplü eserzitaziuns cun vigni grup dl’uniun. Na bela sabeda da d’altonn él gnü organisé na proa de evacuaziun pro le implant portamunt de Gardenacia. Danfora s’à Christian, Martin y Igor mostrè le comportamënt te caji sciöche chësc y spo ara tochè ai Stödafüch instësc da jì a salvè n valgügn passajiers. Inće l’auto nü che i stödafüch à ciafè da d’aisciöda à comportè n pü d’insegnamënt denant. Chësc é gnü portè dant te trëi sëres a düć i grups da Valentini Manfred. Pro les eserzitaziuns tóchel sambëgn inće i cursc y l’istruziun, che vëgn tignis tla scora di Stödafüch a Vilpian. Intatan le 2006 él stè 19 omi di Stödafüch che se à tut la bria da jì a nen fà un o l’ater. Insciö é le curs de basa gnü frecuentè da Agreiter Fabian, Fistill Claus y Granruaz Denis; le curs de basa söla tecnica é gnü frecuentè da Agreiter Simon y da Fistill Stefan; le curs progredì por jì cun les mascheres de respiraziun é gnü frecuentè da Crazzolara Werner, Fistill Christian y da Pescollderungg Oskar; le curs da laurè cun la camera a rëis infracöci é gnü frecuentè da Agreiter Simon, Castlunger Devis, Castlunger Ivan, Costamoling Renato y Pizzinini Renato; le curs da comandant de scuadra da Ploner Freddy; le curs por laurè cun le grup jonil da Bernardi Armin y da Bernardi Roman. La Uniun di Stödafüch à debojëgn dantadöt dl sostëgn dla comunité. Sambëgn de n sostëgn finanziar canche ara se trata de arjigné mascin-

ns o atrezatöres nöies, mo dantadöt de n sostëgn moral canche al é na festa y i stödafüch é presënć, canche al é na manifestaziun y i stödafüch da so contribut, canche al é n intervënt y i stödafüch é i prüms da rovè söl post. Döt ći che é gnü realisé tratan l’ann é gnü fat por mirit de n gröm de porsones che crëie te chësta uniun. A chëstes ti va n gran rengraziamënt da pert di stödafüch. MUSIGA DA LA ILA La patrona dla musiga, Santa Zezilia, vëgn recordada da tröpes musighes y cors dla valada, cun de beles mësses y conzerć de vigni sort. Insciö à inće la Musiga da La Ila indô chëst’ann organisé n bel conzert tla Ćiasa dla Cultura a La Ila. Dal momënt che ál é deventè por la Musiga oramai n apuntamënt tradizional, s’àn ponsé de mëte da jì n conzert n pü’ particolar, adöm cun d’atri cors dl paîsc. Le presidënt dl Consëi Cultural dl Comun de Badia, Elmar Castlunger, à saludé döta la jënt che à implinì le salamënt, rengrazian dla desponibilité de chëstes uniuns a lauré adöm por chësta manifestaziun culturala. La pröma pert dl Conzert de Santa Zezilia ai 18 de novëmber é insciö gnüda daurida cun la ćiantia “Barbar “ ’ ’Ann ”, portada dant dal “Cor di mituns” adöm cun le “Cor Mission” da La Ila, sot ala direziun de Elisabeth Fistill. I cors à portè dant toć plü moderns sciöche “Only you”, “The Rose” de Amanda Mcbroom, “Weit weit weg” de Hubert von Goisern. Dër plajü à inće les ćianties pop “An angel” di Kelly Family, “We are “ the world” de USA from Africa o “Can you feel the love tonight” de Elton John; 105

LA ILA

Massimo Nicosia, Günther Fistill y Nadja Pallestrongg cun le diplom por i 15 agn de ativité.

chëstes ultimes é gnüdes portades dant te verjiuns todësces o ladines. Sambëgn ne n’al nia podü manćé la ćiantia tradizionala ladina; cun “ “Ben danter mile steres” à i cors stlüt jö süa pert. Dötes les ćianties é gnüdes acompagnades dai stromentalisć Renzo Huber al tlavier, Elmar Costner ala bateria, Sepl Clara y Bruno Pizzinini ala chitara, Fabian Nicosia ala oboa. A d’ëi ti va n gran giulan, soradüt por le tëmp lëde ofrì sö por les proes. N gran giulan inće a Benedikt Valentin che à dè só gran contribut sciöche tecnich dl sonn. La secunda pert dl conzert à odü sön paladina la Musiga da La Ila cun sü 50 musiconć y marcatenderes, sot ala direziun de Günther Fistill. La pert à scomencè cun le tòch da festa “ “Music for the fountain” scrit dal componist ceco Petr Hapka, n toch dediché ai “Marien106

bader Quellen” tl Westböhmen. Cun le secundo toch à la Musiga orü recordè le 250ejim aniversar dla nasciüda de Wolfgang Amadeus Mozart. Le tòch “An“ dante” é gnü scrit por fabló de travers; sciöche solista àn podü aldì Nadja Pallestrong. An à podü aldì tòć plü moderns sciöche la musiga da film “Gladiator” de Hans Zimmer, mo inće marces plü tradizionales, “ “Blaze Away – Feuert los!” de Abraham Holzmann. La tòch de contlujiun à odü sön paladina la Musiga cun i dui cors che se à esibì adöm tl tòch dër conesciü “The lion sleeps tonight / Wimowe”. Düć chisc tòć è gnüs presentà cun gran savëi y umorism da Roman Rottonara da La Ila. Sciöche da vigni conzert é stè le momënt dla sorandada dles onoranzes dër significatif, ćiodì che al reconësc al

LA ILA

La musiga da La Ila cun le Cor di mituns y le Cor Mission.

musiconter dötes les bries y le tëmp ofrì sö por la uniun. Insciö à Andrea Daverda y Nadja Pallestrong podü pié do dal presidënt dl Bezirk Pustertal Helmuth Pescollderungg y dal rapresentant dla UMVB le diplom por i 15 agn de ativité. “Sciöche vigni ann él musiconć che lascia da sonè pro la musiga, mo al é inće chi che vëgn dô ca!” Insciö à le presidënt dla Musiga Massimo Nicosia saludé i mëmbri nüs: Debora Agreiter ala oboa, Aileen Gasser al tlarinet, Fabian Nicosia ala oboa y Corinna Valentini sciöche marcatendera. N rengraziamënt particolar ti é jü ai musiconć Arnold Posch y Luca Pizzinini dla Musiga CalfoschCorvara, che é gnüs a daidé fora. Implü à la Musiga ciafé indô stromënć imprestá da d’atres musighes, che al à rengrazié. Por düć i musiconć y ćiantarins é stè chësc conzert na sëra de gran festa: podëi mostrè sö le früt de n laûr de tröć mëisc ala jënt de so paîsc, familiars y amisc, dà dagnora de gran emoziuns y sodesfa-

ziuns. L’aplaus dl publich é ste gran y chësc é le plü bel paiamënt. Na gara dl’UMVB a La Ila dër garatada Sciöche vigni ann se incunta les Musighes dla Val Badia a fà sport deboriada y a stè en compagnia. Chëst’ann ti à l’organisaziun toché ala Musiga da La Ila, che à invié ia na gara de schi d’alpinism.

I musiconć al start.

107

LA ILA

La musiga da Calfosch-Corvara.

Passa 120 porsones, danter musiconć/ es, dirighënć, portabandires y marcatenderes de döta la Val Badia à tut sö l’invit dla Musiga da La Ila en vëndres, ai 17 de merz, de tó pert ala gara de schi d’alpinism sön la Pista Gardenaccia. Dütes les Musighes dla valada à menè val’rapresentant; mo dessigü mëss gnì nominada chilò la Musiga da Calfosch-Corvara che à fat para cun passa 30 atleć. Cun gran entusiasm y na bona preparaziun atletica s’à i partezipanć presenté dales 20.00 al start por jì en direziun dla Ütia Sponata, olache al ti aspetâ a düć n bun tê, la cëna y la premiaziun. I musiconć s’à mosoré te cinch categories, trëi de schi d’alpinism y döes da jì a pé. Ala fin àn premié inće la miù musiga dla Val Badia, chëst’ann êl la Musi-

ga da Calfosch-Corvara cun só campiun Michael Moling, che à fat le miù tëmp dla sëra. Mo nia da manco n’é stà Walter Zingerle y Giovanni Ploner dla Musiga da San Martin de Tor, che é ruvá adöm y dlun saltan secundi tla tlassifica generala. Sciöche al’é usanza pro chëstes gares pon inće premié le atlet, che s’à avijiné le plü al tëmp ideal; chësc pest àn podü ti sorandè a Ingrid Willeit dla Musiga da La Pli. Le presidënt dla Uniun Musighes Val Badia à daurì la premaziun cun parores de lalt al’organisaziun: “Dessigü é na gara de schi d’alpinism n pü’ na novité, dal momënt che al’ é scialdi dagnora gnü organisé na gara de schi, mo an ti dà insciö dessigü inće la ocajiun a chi che ne va nia cui schi de mostrè sü talënć.” La premiaziun à preodü copes y medaies por i mius, sponsorisà dala Cassa Raiffeisen y na picera recordanza de lëgn por vigni Musiga. Dedô é la sëra jüda inant, dlun ćiantan y sonan, ston en compagnia y sla cuntan. An po veramënter dì che la manifestaziun é garatada y i partezipanć s’à dassënn devertì. Tlassifica

C1: Ëi schi d alpinism nasciüs tl ann 1973 y plü jogn 1. Moling Michael 19’14.02 (Musiga Calfosch-Corvara) 2. Willeit Markus 23’41.85 (Musiga Calfosch-Corvara) 3. Feichter Franz 24’23.01 (Musiga La Pli) C2: Ëi schi d’alpinism ’’alpinism alpinism nasciüs tl ann 1972 y plü vedli 1. Feichter Erwin 24’23.01 (Musiga La Ila) 2. Moling Norbert 26’01.74 (Musiga La Val) 3. Mohr Gerhard 26’08.36 (Musiga Calfosch-Corvara) C3: Ëres schi d’alpinism ’alpinism ’alpinism 1. Thaler Helene 27’02.45 (Musiga Badia) 108

LA ILA

2. Pedevilla Angelica 30’17.54 (Musiga La Pli) 3. Kostner Zuzi 32’19.52 (Musiga Calfosch-Corvara) C4: Ëi a pé 1. Ploner Giovanni 22’33.73 (Musiga San Martin de Tor) Zingerle Walter 22’33.73 (Musiga San Martin de Tor) 3. Rigo Martin 25’19.61 (Musiga La Pli) C5: Ëles a pé 1. Winkler Susanne 29’20.92 (Musiga La Pli) 2. Pescoll Helene 33’40.53 (Musiga La Ila) 3. Frenner Jule 33’40.84 (Musiga Badia) Musighes 1. Musiga Calfosch-Corvara 2. Musiga San Martin de Tor 3. Musiga La Pli LE COR DE DLIJIA Le Cor de Dlijia da La Ila à inće tratan l’ann 2006 abelì les festes de dlijia cun le ćiantè a plü usc. Mo inće les domënies s’abina i ćiantarins sön dessura y va danfora col ćiantè popolar y porta pro a imparè ćianties nöies cun la comunité. Bëgn ca 70 otes s’à le cor abinè ia por l’ann por proes, Santes Mësses y funziuns liturgiches. Tratan les proes él gnü imparè plü tòć nüs te deplü lingac. Inće le curs por l’educaziun dla usc cun la maestra Ruth Rungger é gnü tignì inant. Le Cor à podü onorè cun gran ligrëza plü mëmbri por plü agn de ativité. Insciö à Veneranda Pizzinini podü pié do l’onoranza dër rera de 60 agn de ćiantarina da soprann. L’onoranza de 15 agn da ćiantarina à ciafé: Tanja y Nadja Pallestrong, Bernardetta Agreiter, Barbara Gasser y Veneranda Frenademez. L’onoranza de 15 agn da dirighënt à piè do Ulrich Willeit. I trëi proi presënć ala festa, le presidënt dl Consëi de Cüra Lois Kastlunger y le presidënt dl Cor Richard

I mëmbri dl cor de dlijia cun les onoranzes y cun Siur Christian Moroder, le degan da Badia Franz Sottara, Siur Pire, Richard Frenademez y Lois Kastlunger.

109

LA ILA

Le cor de dlijia da La Ila cun Siur Christian Moroder.

Frenademez à ringrazié düć por so gran impëgn y à perié de fà inant insciö. Le Cor recordarà l’ann 2006 inće deache le Comun ti à metü a desposiziun n bel salf dles proes nü. NA SËRA POR STÈ ADÖM CUN I AMISC DL TELEMARK Ai 22 de forà se à incuntè düć i aposcionà dl sport dl telemark por passè adöm na sëra. Chësta manifestaziun é stada denominada “La Falda” y düć à podü tó pert cun i schi da telemark sön la pista Dôninz/Gardenaccia da La Ila. Por chësta ocajiun él gnü davert le implant portamunt dales 20 cina ales 22 y düć à podü gnì aconsià da chi che à bel na gran esperiënza te chësc sport, 110

Le grup dl telemark sön la pista Dôninz/ Gardenaccia.

sciöche i dui istruturs nazionai Thomas Kostner y Arthur Feichter. Al é stè n gran suzès y al à tut pert in-

LA ILA

zirca cënt porsones, che é gnüdes adalerch nia madër dales valades dlungia, mo inće da foradecà, sciöche da Bassano dl Grappa. A pé dla pista podôn inće se imprestè fora i schi y porvè chësc vedl sport che à sües raîsc tla Norvegia. Ala fin à düć podü se bëre n gote de vin cöt. UNIUN DLES ËRES L’Uniun dles Ëres à tut pert a döes scomenciadies dër importantes tratan chësc ann. Ai 28 de merz él stè le dé dla vita olache n gröm de pêrs maridà à tut pert ala mëssa zelebrada da Siur Christian Moroder. I pêrs à portè cun ëi inće i pici mituns che é stà batià ti ultimi dui agn a La Ila. Chësc dé é stè por le consëi na gran ligrëza y sodesfaziun. Le dé de Pasca, ai 16 de aurì, él gnü indô invié ia la scomenciadia “Na rösa por la vita”. Por döta la domënia él gnü venü röses por daidè l’assoziaziun cuntra

Les ëres y les mitans che dëida a arjigné ca les röses.

le crebesc Alto Adige, dla seziun da Bornech-Bassa Pusteria. L’Uniun dles Ëres é stada contënta da odëi che 500 röses é gnüdes venüdes. Al é stè n gran laûr da arjigné ca les röses, mo dër tröpes ëres dla Val Badia cun sües mitans se à abiné tl salf di jogn a La Ila y à arjigné ca i scarnüc dles röses.

Les families cun i mituns che é stà batià ti ultimi dui agn.

111

LA ILA

UNIUN SPORT AMATORIAL LA ILA Seziun Volley L’ann 2006 é stè por la seziun volley l’ann dl beachvolley. Tl ann 2006 à la seziun volley cumpedè 17 scrić ite, che se à abinè indöt 35 iadi ia por l’ann te palestra a La Ila. Śoghé él gnü n iade al’edema; le vëndres dales 20.00 ales 21.30. Tratan la sajun da d’iste se à l’ativité spusté a San Ćiascian, olache al é gnü realisè tl 2005 n ćiamp da beachvolley. Passa 30 jogn à śoghé y scombatü por vigni cogura söl saorun. Ai 3 de setëmber à l’Uniun Sport Amatorial La Ila organisé la sesta ediziun de so turnir tradizional. Por le secundo iade àn podü le tignì söl saorun a

La scuadra dl volley.

112

San Ćiascian. Por le pröm iade él stè na scuadra de beachvolley dl’Uniun Sport Amatorial La Ila che à tut pert de plëgn al „Puschtracup“, 4 turnirs de beachvolley che vëgn tignis tratan l’isté a Türesc, Valdaora, Sexten y Burnech. La scuadra se à plazé al terzo post ala fin dles 4 tapes. Le bun resultat é gnü arjunt zënzater inće por mirit dl ćiamp de beachvolley, che pita condiziuns ideales por i alenamënć. Le volley tl saorun pita na bela alternativa sportiva a jogn y jones che à vöia da se möie y stè en compagnia sot le bel sorëdl da d’isté. Chësc sport se destann bel plan fora por döt Südtirol, al vëgn bel tignì turnirs te scialdi vigni nodadoia cun n ćiamp da beachvolley.

LA ILA

UNIUN SPORT ALTA BADIA La sajun dl palê 2005/2006 é jüda ofizialmënter a piz. Ara se trata dla 28ejima sajun dla storia dla uniun sportiva badiota; ara à metü man d’agost dl 2005 y s’à ruvé incër mez jügn. INANT TL CAMPIONAT DE SECUNDA CATEGORIA La pröma scuadra, che śoga tl campionat de 2a categoria, à metü man la sajun cun gran entusiasm. La scuadra de 2a categoria é gnüda alenada da Karlheinz Pedevilla, cun le sostëgn de Christof Irsara y dl acompagnadù Oswald Stampfer. La scuadra é piada ia bun tla sajun y s’à mantignì ti pröms posć dl

tlassamënt te döta la pröma pert dl campionat. Ma n pü’ de desfortüna à impedì che la scuadra toless ite le pröm post dla tlassifica. Te bëgn cin’ partides s’à la scuadra dl’Alta Badia ciafè i goi do le tëmp regolamentar, ruvan insciö la pröma pert dl campionat al 5. post. Al n’é nia ma stè chësc fat che i é stè te tru ala scuadra; dezisives é inće stades deplü assënzes de śogadus tratan le campionat. Impëgns desvalis y trö’ massa inzidënć (cotanć inće scialdi gravi) i à tut ala scuadra śogadus y à condizionè la secunda pert dl campionat. Por mirit dla combativité y dl gran cör di śogadus y inće dl aiüt de valgügn śogadus dla scuadra di iuniors, à la pröma scuadra stlüt jö le campionat se plazan a n bun 4. post final. Al desplej dër che l’alenadù Kal-

La scuadra dla secunda categoria, alenada da Karlheinz Pedevilla y acompagnada da Oswald Stampfer.

113

LA ILA

le Pedevilla lasces la scuadra; do da tan d’agn de batalies àl tut la dezijiun da se tó na palsa zënz’ater miritada. BUN CAMPIONAT POR I IUNIORS I iuniors po ćiarè zoruch a na sajun otimala. L’alenadù Epe Miribung y l’acompagnadù Vito Miribung à portè ite, deboriada cun n bun organich, tröp entusiasm y vëia da s’alenè y da śoghé; chësc inće por mirit dla buna colaboraziun cun l’US La Val. Inće sce la scuadra à śogadus scialdi jogn, àra desmostrè de ester competitiva, śogan ala pêr cun les formaziuns aversares, se mioran intres deplü intratan le campionat. La pröma pert dl campionat àn stlüt jö al 5. post, perdon por un n punt su la poscibilité da tó pert ai play-off da d’aisciöda. Tla secunda pert dl campionat é i iuniors stà i

protagonisć dl rode play-out, stlujon jö al 2. post final. Al é da sotrissé che cotan de śogadus à inće daidé fora la scuadra de 2a categoria; laprò é trëi śogadus (Samuel Vittur, Matthias Stampfer y Matthias Frontull) gnüs chiris fora por śoghé tla scuadra provinziala che à davagné le titul regional; la scuadra à insciö podü tó pert al campionat talian dles rapresentatives provinziales, portè fora tl Friul. TITUL PROVINZIAL POR LA SCUADRA U15 La scuadra U15 metô man le campionat cun le titul provinzial tles mans y ê insciö cherdada da confermè la gran forma desmostrada l’ann denant tles finales provinziales de Solaneres (Schlanders). La scuadra n’à nia ma desmostrè atira da orëi arjunje indô le resultat dla sajun

La scuadra di iuniors cun i alenadus Sepl Miribung y Vito Miribung.

114

LA ILA

da denant, mo ara à inće lascè odëi de gran progrèsc tl stil de jüch, stlujon jö la pröma pert dl campionat al pröm post; tl bilanz set partides davagnades y öna parejada. Cun chësc resultat s’à la scuadra cualifichè por le rode di play-off. La scuadra, alenada da Nando Agreiter y acompagnada da Oswald Stampfer, à confermè sües cualitês positives inće tla secunda pert dl campionat, ruvan al 2. post di play-off. Chësc orô dì la cualificaziun ales semifinales provinziales. Dailò à l’Alta Badia batü la scuadra da Aldein/Petersberg por 4 a 2 y 2 a 0, secualifican insciö por la gran finala provinziala VSS, portada fora ai 11 de jügn a Raiscia. Le Burggrafenam, scuadra aversara se presentâ cun sö pröm post tl rode di play-off, mo i śogadus dl U15 badiot à desmostrè personalité, śogan ala pêr cun i aversars y davagnan insciö

por 3 a 2. Le titul provinzial ê insciö confermè. N TERZO PLAZAMËNT POR I U13 La scuadra plü “picera” é gnüda alenada da Alessandro Giandonato y Paolo Crepaz. I śogadus à desmostrè sciöche intres na gran vëia da soghé, se mioran intres deplü intratan le campionat. La pröma pert dl campionat s’é ruvada cun n 2.post. Tratan la secunda pert à la scuadra combatü inant, śogan cun le cör por mantignì la competitivité, restan insciö intres ti posć plü alć dla tlassifica. Ala fin él saltè fora n bun 3. post final. Al desplej por la scuadra dl “tëmp lëde”, che à messü se trà zoruch do la pröma pert dl campionat, por manćianza de śogadus. Valgügn de chisc â impë-

La scuadra U15 à defenü en chësc ann so titul provinzial.

115

LA ILA

La formaziun U13 y sü alenadus Alessandro Giandonato y Paolo Crepaz. La formaziun à stlüt jö le campionat cun le 3. post te classifica.

gns de laûr, d’atri â impëgns de stüde y ćiamò d’atri n’â scemplamënter degun interes. Sce al é da sotrissé de un n vers le gran entusiasm dles scuadres di jogn, él da dì che an vëiga n interes intres mënder pro i jogn adulć. Odüs i bugn resultać che an à arjunt ti ultimi agn, romagnel l’otimism por le dagnì, por mirit dl impëgn di alenadus, di acompagnadus y di dirigënć che sacrifichëia so tëmp lëde por i śogadus jogn. Ćina che al sarà chësc idealism, jarà l’ativité dl Us Alta Badia inant cun entusiasm. BARANTLI ALTA BADIA La scuadra di Barantli dl’Alta Badia à ruvé le campionat 2005/2006 cun le cuarto post. Tratan la reuniun generala ai set de messè él stè inće les lites. Sciöch’pre116

sidënt él gnü confermè Franz Dapoz, che le fej da canch’la uniun à metü man süa ativité tl ann 1995, secreter y cassier é gnü confermè Guido Granruaz. Vizepresidënt é Willy Costamoling y aconsiadus Walter Stampfer y Giordano Clement. L’uniun di Barantli, che cumpëda feter 30 śogadus, se finanziëia da sora y cun le aiüt de sponsors y sta impé da oramai dodesc agn. Ći che é la basa de chësc grup é le fa sport y le stè en compagnia, deach’ fà sport é sann, inće canche an ne é nia plü di plü jogn. I śogadus nüs gnüs pormez é Elmar Castlunger, Richard Feichter y Andy Erlacher. N gran lalt ti va a Guido Granruaz che é le śogadù plü presënt ai alenamënć y ales partides y é le śogadù manco jonn cun sü 54 agn. Por le campionat 2006/2007 sarà Walter Stampfer y Giordano Clement i

LA ILA

La scuadra di Barantli Alta Badia.

alenadus che purvarà da purtè la scuadra ćina ales finales de jügn dl 2007 a Gries. Le rode d’altonn i à dè rajun deache i Barantli é al pröm post tl campionat de “Altherren”, rode Val de Puster dessot. Inće tl rode de copa de Provinzia se à i Barantli cualifiché ales semifinales. Da recordè é inće le iade che i Barantli à fat de setëmber a Udin. Al é n iade oramai tradizional che liëia nosta uniun cun la jënt furlana a Blessano. I prüms contać cun chësta scuadra é nasciüs bele dan da 17 agn, canche la scuadra dl’Alta Badia ê jüda le pröm iade a Blessano (por ladin Blessàn) dlungia Udin a śoghé. Chilò él nasciü na gran amizizia cun la jënt dl post che düra dütaurela. La jënt da Blessano desmostra vigni iade na ospitalité y na desponibilité dër grana, na cossa che an ne vëiga nia gonot incërch. Chësc ann ne éra nia jüda fora da fà

na partida amicala deache i ne se abinân nia assà da jì a Udin, mo sciöch’an dij, i ên püć mo bogn. La sabeda sëra esi stà i Barantli söla gran festa dl Friuli Doc tl zënter storich de Udin, conesciüda lunc y lerch y la domënia a ćiarè la partida de palon de serie A Udinese - Torino. Da sëra é i Barantli Alta Badia ruvá de revers a ćiasa sagn intun cun le autist Giorgio. I Barantli rengraziëia düć i sponsors che dëida te na maniera o l’atra a sostegnì chësta uniun. N giulan de cör a Eletricher Ulli, ütia da munt Piz Surega, restaurant Capanna Alpina, Pizzeria Caterina’s, Bar Piz da Lech, Raimund Alfreider, botëga Break Out Sports, Durni’s Pub, Speckkeller Veneranda, fraziun da Pescosta, Cassa Raiffeisen y botëga Sport Kostner. N giulan particolar ala Giuliana dla 117

LA ILA

Capanna Alpina che laa debann da plü agn incà les malies dla scuadra. BADIAMUSICA Badiamusica à organisé chësc ann tröć conzerć tla ćiasa dla cultura a La Ila. Al é gnü fat conzerć nazionai, mo inće internazionai cun musizisć dër conesciüs sciöche le cornist Radovan Vlatcovic che sona conzerć de Mozart cun le corn y cun orchestra. Al à sonè le requiem de Mozart. Le conzert plü important dl ann

Le requiem de Mozart.

Le conzert cun Radovan Vlatcovic.

118

é stè chël de Alexander Lonquich cun l’orchestra da ćiamena da Mantova. Al é gnü inće fat cursc de n livel dër alt por tröc stromënć. SCORES DE SCHI La scora de schi La Ila Tla scora de schi y snowboard da La Ila âl insigné chësc ann 8 maestres y 34 maestri, Eduard Agreiter é le plü espert y Omar Moling le plü jonn. Inće i maestri de d’atri paîsc dla Val Badia à podü laurè tla scora de schi da La Ila. Insigné vëgnel schi alpin, da jì cun la brëia y por chi che s’l’damana, la tecnica dl telemark. Al vëgn sambëgn inće pité le sorvisc da imprestè fora schi y l’atrezatöra aposta. “La scora de schi laora tres deplü cun i mituns”, dij Klaus Planinschek, instëss maester de schi, da 20 agn incà diretur dla scora de schi y injunta: “I sciori se damana leziuns y assistënza a tëmp plëgn por i mituns”. De chësc vers é la scora de schi da La Ila öna dles mius atrezades

LA ILA

cun la scolina dla nëi, olache al vëgn pité leziuns de schi y le guern por i mituns da 0 a 11 agn da pert de assistëntes spezialisades; ala fin dl curs de n’edema, vëgnel spo organisè la gara finala.

En colaboraziun cun l’intendënza ladina y les scores elementares, mët la scora de schi da La Ila a jì cursc aposta a bones condiziuns por i scolars dl post, 30 ores de leziun tratan l’invern cun 5

I mituns dla scora elementara che fej le curs cun la scora de schi de La Ila.

I maestri dla scora de schi y snowboard da La Ila.

119

LA ILA

che é stè chësc ann Giovanni Agreiter y le plü jonn, en chësta ota êl Samantha De Lazzer. Le miù tëmp dl dé é stè dla Stefanie Costa y tla categoria families ti l’à sticada la familia Giuseppe Rottonara.

N maester de schi tratan la manifestaziun dl skijöring.

La tlassifica generala dla gara dl paîsc: Diejimo Pest Emilio Pescollderungg

maestri de schi. Cun i atri maestri de schi dl’Alta Badia (indöt incër 200) vëgnel daidé arjingné ca les gares de Copa dl Monn de schi sön la Gran Risa, vigni ann de dezëmber. Spetacolares é les manifestaziuns de schi-jöring cun i ćiavai, olache i maestri de schi dl’Alta Badia fej a gara lascianse trà dai ćiavai. Por ći che reverda les leziuns, é l’oferta la plü desvalia y personalisada y aldedaincö pon apustè düt inće por internet. Le jì cun i schi, l’atrezatöra, le contest, la tecnica, la moda, les esigënzes müda da ann en ann, vigni invern vara por la scora de schi da se reorganisè, tignì adöm y laurè cun ligrëza y profescionalitè por l’ativitè che tëgn impé le turism da d’invern te nosc raiun.

Maestres de schi 1 Costa Stefanie, 00.47.99 2 Gögele Inge, 00.52.34 3 Nagler Cristina, 00.53.62

GARA DL PAÎSC

Mitans 1995/96 1 Frenademetz Nicole, 00.56.02 2 Manica Martina, 00.56.12 3 Gögele Yvonne, 01.00.03 4 Frenademetz Sara, 01.00.63 5 Pizzinini Elisa, 01.10.29

Sön la pista Gardenaccia, vëgnel organisé vigni ann la gara de schi di scolars dla Val Badia y sambëgn inće la gara de schi dl paîsc da La Ila cun deplü categories. Chësc ann ai 2 de aurì à apresciapüch cënt porsones tut pert ala gara, vigni ann vëgnel premié le concorënt plü atempé, 120

Superbaby 2001/02 1 Irsara Martin, 01.28.15 2 Bernardi Marie, 01.41.06 3 Dorigo Valentina, 01.59.22 4 Ciola Giulia, 02.18.03 Mitans 1999/00 1 Frenademetz Maria Sofia, 01.17.67 2 Tavella Giulia, 01.31.55 Mitans 1998 1 Ploner Melanie, 01.12.31 2 Schatzer Alexa, 01.30.61 Mituns 1997/98 1 Bernardi Luca, 01.01.54 2 Peccei Matthias, 01.05.69 3 Ciola Elias, 01.08.85 4 Castlunger Matthias, 01.18.03

Mituns 1995/96 1 Zingerle Hannes, 00.52.67 2 Rottonara Ossi, 00.54.29 3 Bernardi Jan Paul, 00.58.74

LA ILA Mituns 1993/94 1 Rottonara Robert, 00.48.25 2 Castlunger Jan Marc, 00.51.36 3 Stanzl Steven, 00.54.52 4 Gögele Philip, 00.57.54

2 Valentini Daniela, 00.59.81 3 Rossini Lucia, 01.00.52

Ëres 1951/58 1 Zingerle Irene, 01.00.54 2 Valentini Elisabeth, 01.06.04 3 Rottonara Cristine, 01.29.06

Maestri de schi 1943/49 1 Frenademetz Walter, 00.56.77 2 Rottonara Jaco, 00.57.97 3 Valentini Hermann, 01.01.69

Ëres 1961/68 1 Rottonara Annemarie, 01.00.83 2 Agreiter Leni, 01.01.27 3 Ciola Cristine, 01.06.39 4 Ploner Susi, 01.06.96 5 Costisella Emma, 01.33.53 Ëi 1927/1936 1 Fornasier Adolfo, 01.04.41 2 Ploner Nazio, 01.07.27 3 Agreiter Giovanni, 01.08.00 Ëi 1943/46 1 Planatscher Pire, 00.58.84 2 Crazzolara Albert, 01.01.98 Mitans 1990/93 1 Crazzolara Elisa, 00.51.07 2 Rottonara Bellen, 00.51.75 3 Bassetto Jasmine, 00.53.28 4 Rottonara Nadine, 01.04.21 Mituns 1990/92 1 Zingerle Alex, 00.48.14 2 Pizzinini Julian, 00.48.30 3 Sorarú Florin, 00.48.40 4 Zingerle Patrick, 00.49.74 Brëia 1 Posch Alex, 01.18.79 Telemark 1 Frenademetz Andy, 01.00.66 2 Feichter Arthur, 01.01.71 3 Clement Renzo, 01.03.57 4 De Grandi Giorgio, 01.04.40 5 Clement Werner, 01.05.78 6 Irsara Alex, 01.08.41 Jones 1976/79 1 Pallestrong Nadia, 00.58.92

Jones 1985/87 1 Rottonara Giusy, 00.49.32 2 Rottonara Jacqueline, 00.54.37

Ëi 1951/1956 1 Zingerle Sepl, 00.57.70 2 Frenademetz Pietro, 00.58.53 3 Tavella Albert, 00.58.80 4 Gambuti Stefano, 01.02.50 Ëi 1958/1962 1 Pizzinini Gusto, 00.50.94 2 Bernardi Edi, 00.54.61 3 Rottonara Sepl, 00.55.64 4 Gögele Walter, 00.57.09 5 Pizzinini Bruno, 00.58.59 6 Agreiter Carlo, 01.00.73 Maestri 1954/65 1 Sorarù Raimund, 00.53.03 Ëi 1967/76 1 Burchia Werner, 00.52.93 2 Ploner Werner, 00.56.79 3 Mellauner Patrick, 00.57.09 4 Pizzinini Luca, 00.58.95 Jogn 1984/88 1 Agreiter Fabian, 00.52.58 2 Bernardi Armin, 00.53.03 3 Frenademetz Florian, 02.06.27 Maestri de schi 1980/82 1 Pizzinini Stefan, 00.48.32 2 Pitscheider René, 00.48.87 3 Valentini Thomas, 00.49.71 4 De Lazzer Marco, 00.50.51 Tlassifica familia 1 Rottonara Sepl 02.45.79: Rottonara Giusy, Rottonara Sepl y Rottonara Annemarie 2 Zingerle Sepl 02.46.38: Zingerle Alex, Zingerle Sepl y Zingerle Irene 121

LA ILA

Bernardi Luca, Peccei Matthias, Ciola Elias, Matthias Castlunger y Siur Christian.

3 Crazzolara Albert 02.46.67: Crazzolara Elisa, Nagler Cristina y Crazzolara Albert 4 Gögele Walter 02.46.97: Gögele Inge, Gögele Walter y Gögele Philip 5 Valentini Hermann 02.57.44: Valentini Thomas, Valentini Hermann y Valentini Elisabeth 6 Rottonara Jaco 03.15.28: Rottonara Robert, Rottonara Jaco y Rottonara Cristine 7 Ploner Werner 03.16.06: Ploner Werner, Ploner Susi y Ploner Melanie 8 Tavella Albert 04.03.88: Tavella Albert, Tavella Giulia y Costisella Emma

Adolfo Fornasier, Nazio Ploner, Giovanni Agreiter y Günther Fistill.

Giovanni Agreiter.

La scora de schi y snowboard “Dolomites”

Stefanie Costa cun Carla y Christian Pescollderungg.

122

La scora de schi “Dolomites” é n grup de jogn maestri de schi che ne ô nia madër insignè a jì cun i schi, la brëia y le telemark, mo ô inće ti mostrè ai sciori

LA ILA

Le placat dla scora de schi & snowboard “Dolomites”.

che tl’Alta Badia él n gröm de belëzes. Chësc ann ti à chësta scora podü insigné a jì cun i schi a porsones dër conesciüdes, sciöche le ziclist Mario Cipollini, le presidënt dl Kazakistan, Alena Seredova, Alberto Angela, Giancarlo Fisichella y le fre de Valter Veltroni, Valerio Veltroni. La scora à inće n parch jüć sön Piz La Ila, olache inće i mituns dla scolina da La Ila é stà datrai a śoghé. Ai 7 de forà à la scora organisé le “Crazy Snow Show” sön la pista Dôninz/Gardenaccia, na manifestaziun che à cherdè adalerch tröpa jënt y inće le canal nazional de Rai 3. I maestri à mostrè sö les manires desvalies da jì cun i schi. Adalerch él inće gnü le grup acrobatich da Bornech, i Vitamin-F y i Top Italian Freestylers cun i Crazy Snowbladers. La festa s’à stlüt jö

cun i maestri de schi che à portè dant les disciplines presëntes ales Olimpiades de Torino. UNIUN DI OSTIS Inće chësc ann à l’Uniun di Ostis metü a jì tröpes scomenciadies y zënzater danter les festes plü particolares él stè la sëra ai 17 de dezëmber sön Piz La Ila. Al é rovè adalerch zirca 140 porsones. Le bëgnodü é gnü dè da n grup de sciadus vistì sö cun guanć ala vedla che cun les flacoles à saludè la jënt dan dala ütia dl Moritzino. La cëna se à stlüt jö cun füć artifiziai. L’Uniun di Ostis se à inće cruziè dl sorvisc catering tratan i dis dles gares de Copa dl Monn de schi, che é stè organisé tla ćiasa dla cultura da La Ila. 123

LA ILA

Les porsones che se à vistì sö ala vedla.

COPA DL MONN DE SCHI Tl 2006 é döes gares de Copa dl Monn gnüdes organisades sön la pista dla Gran Risa a La Ila; en domënia ai 17 de dezëmber él gnü organisé sciöche vigni ann le slalom gigant y chësc ann, por le pröm iade, êl inće n slalom spezial en lönesc ai 18 de dezëmber. La sabeda ai 16 de dezëmber dales 18 àn podü ti ćiarè pro ala estraziun di petorai dla gara söl marćé da Nadè a La Ila; al é stè na gran festa cun chinesc atleć dl slalom gigant y füć artifiziai. La festa é jüda inant tla tënda, tla zona travert, cun le “World Cup Party”, olache an à podü ascutè sö la musiga dl grup “Infernoband” y dedô é düć jüs al Durni’s Pub y à podü stè en compagnia cun le “Durni’s Unknown Champions Party”. Dessigü él da rengrazié Marcello Varallo por se avëi dè tan da fà por la gara de slalom spezial. Trames les gares à 124

I pröms trëi sön le podium dl slalom gigant dla domënia ai 17 de dezëmber: 1. post Kalle Pallander, 2. post Bode Miller y 3. post Didier Defago.

LA ILA

I pröms trëi sön le podium dl slalom spezial dl lönesc ai 18 de dezëmber: 1. post Markus Larsson, 2. post Ted Ligety y 3. post Ivica Kostelic.

albü n gran suzès, cun les tëndes, le grup dles “Frecce Tricolori” y cun n ghest dër conesciü, Alberto Tomba. Al é gnü fat de gragn laûrs sön la pista dla Gran Risa; le comitê à tut la dezijiun da istalè cabli da sö insomm cina ala fin dla pista, chësc implant sparagnarà n gröm de laûr. Le proiet é gnü fat dal injinier Sergio Tiezza, che é inće le diretur de gara. Le vice diretur de gara é Andy Varallo, le diretur dla pista é Hermann Sorarù, assistì chësc ann dal maester de schi René Pitscheider. Por ći che reverda le slalom spezial, à le comitê messü fà val’mudaziuns söla pista por la miorè y al é gnü realisè na secunda goba dl iat. Chësc ann él gnü mudè inće l’ofize gara y le salf dla stampa, che ne é nia plü tla scora mesana, mo tla ćiasa dla cultura a La Ila. Deperpo la nöia ćiasa dlungia la pista Gran Risa é gnüda adorada dai sponsor. Chësc ann él stè na gran colaboraziun

cun la “Dolomiti Supertrophy”, al se trata de na gara combinada dles valades ladines, olache al vëgn dè n pest al schiadù che fej i mius plazamënć tles gares de Copa dl Monn dla Val Badia y dla Val Gherdëna. Bode Miller à davagné chësc pest che ti é gnü surandè en lönesc domisdè do la gara. Sciöche vigni ann àn podü odëi i jori dla P.A.N. Frecce Tricolori y dla patulia acrobatica “The Red Bulls”, an à fat festa tla tënda cun la musiga svizera “Guggamusig Romplbötz” y cun la “Fanfara” di alpini; dedô à düć podü fa festa tla tënda dla Red Bull. 40 AGN DLA ÜTIA MORITZINO Y DLA PISTA GRAN RISA Tröc aturs y porsones conesciüdes dla televijiun à tut pert ala gran festa dla ütia Moritzino che chësc ann à festejé sü 40 agn de ativité ai 1 y 2 de dezëmber. Al 125

LA ILA

Moritz Craffonara cun l’aturia Manuela Arcuri y cun la ex miss Italia Denny Mendez.

é gnü adalerch l’aturia Manuela Arcuri, l’ex miss Italia Denny Mendez, Cris & Cris, aturs todësc sciöche Rufus Beck, Bernhard Bettermann, Roman Kniska, Hannes Jaennecke, Tina Bordin, Florian Simbeck, Max Tidof y Till Demtröder. La festa à metü man ai 1 de dezëmber cun na cëna de gala y le dé do él stè na gara de schi sön la pista nöia Bamby 2. Al ê inće dër tröpa jënt dl post a festejé chisc 40 agn y ai se à devertì cun la musiga dl dj Leo Lippolis. En sabeda domisdé êl inće da odëi i paratomades dla scuadra nazionala Paraski y le domisdé se à stlüt jö cun füć artifiziai. La ütia Moritzino é gnüda daurida tl 1966 y le suzès de chësc post à metü man cun la gara de Copa dl Monn de schi sön la Gran Risa. La simpatia de Moritz Craffonara y la devoziun por so laûr à dessigü fat de chësta ütia n post dër aprijé.

vit da pert di presidënć dles assoziaziuns Enrico Nagler y Reinhold Fistill y insciö s’à incër 30 ćiavai incuntè söl ćiamp dl sport a La Ila. Ala gara ti é jü danfora la “slitada da paur”: ćiavai infurnis sö da festa, slites vedles, patruns y patrones cun le guant

GARES DI ĆIAVAI Y SLIUSADA DA PAUR En domënia ai 26 de forà él gnü metü da jì la secunda ediziun dla gara soziala di ćiavai haflinger y norics de döta la Val Badia. I paurs y i zidladus à tut sö l’in126

Na liösa sön le tru por rové al ćiamp sportif.

LA ILA

Na bela liösa de lëgn y fata a man.

da zacan é pia ia incër les 11.00 dala Ütia Paraciora por rové tl zënter a La Ila. Tröć sciori mo inće jënt dl post y amanć di ćiavai à aprijé la defilada. L’espert Dr. Hugo Valentin à comentè döt l’andamënt dla manifestaziun cun gran savëi y pasciun. Importanta é stada inće la presënza de plö personalitês, suradöt dl presidënt dl’assoziaziun haflinger de südtirol Josef Mahlknecht. Canche düć é ruvà tl ćiamp dl sport à la gara podü mëte man: un a un s’à vigni ćiaval portè al start, porvan de fà tl plü cört tëmp poscibl döes rodes, zënza galopè, ći che ess portè a secunć de penalité. Daurì la gara à i pony cun üna na roda, olache Christian Pescollderungg dl fumer da La Val cun la “Foscia” à fat le miú tëmp de süa categoria. Pro i ćiavai haflinger à i favorić dla “scuderia Sompunt” plazé sü ćiavai pro i prüms posć aladô dles aspetatives; le miù tëmp dl dé

ê dla ćiavala “Ulite” de Simon Dapoz. Pro i ćiavai norics à Osvaldo De Giovanni podü portè a ćiasa i plü bi pesć, dal momënt che al à davagné cun la “Orli” la categoria di norics singul y adöm cun la ćiavala “Lischka” inće le dopl. Ala fin él sté de bi pesć por düć i partezipanć, giulan a na bona spanora da pert dla Cassa Raiffeisen Val Badia y ala bela scincunda de Franz Declara. N rengraziamënt particolar ti va te chësta ocajiun dessigü a Manfred Canins che cun sü colaboradus dl’Assoziaziun Turistica à albü compić importanć suradöt tl’organisaziun. Giulan al’assoziaziun di pëiapësc che à punsé ala marëna y a düć chi che à dè na man por la bona garatada dla festa. Chësta manifestaziun chërda adalerch tres plü jënt y por la jënt dl post él na bela ocajiun de stè adöm y se baratè fora idees por le zidlamënt di ćiavai. 127

LA ILA Tlassifica Pony 4.“Foscia” de Christian Pescollderungg (00:50,37) 5. “Blancia” de Klaus Pescollderungg (00:57,18) 6. “Kitty” de Alex Bocconcello (00:57,61) Haflinger singul 4. “Ulite” de Simon Dapoz (01:18,05) 5. “Pubi” de Klaus Castlunger (01:22,08) 6. “Vreni” de Roberta Comploj (01:22,49) Norics singul 4. “Orli” de Osvaldo De Giovanni (01:34,70) 5. “Laura” de Andrea Comploi (01:35,93) 6. “Belinda” de Andrea Comploi (01:43,99) Haflinger dopl 2. “Ulite y Pobi” de Simon Dapoz y Klaus Castlunger (01:32,81) 3. “Conni y Corina” de Simon Dapoz y Klaus Castlunger (01:34,88) 4. “Carina y Cleopatra” de Simon Dapoz (01:40,48) Norics dopl 4. “Orli y Lischka” de Osvaldo De Giovanni (01:36,23) 5. “Laura y Belinda” de Andrea Comploi (01:42,15) 6. “Lara y Leila” de Enrico Nagler (02:06,09)

Les liöses tratan la sliusada da paur.

128

LA ILA

UNIUN HAFLINGER Ćiavai sön Armentara La Uniun Haflinger Val Badia à organisé adöm cun i “Amisc di ćiavai” le trekking tradizional d’altonn. An s’à abiné la domënia ai 22 de otober a La Ila / Alting por jì deboriada cuntra Rainé de Badia y raité da Piz fora en Armentara. Pici y gragn, jogn y manco jogn, à arjigné ca sü ćiavai de razes desvalies, les seles y adöm s’ài metü sön tru. Le tëmp ê sciöche trat fora da n liber ilustrè: l’aria n’ê nia ćiamò massa frëida, le sorëdl slominâ amesa n cil bel sarëgn y ilominâ la natüra dai mile corusc; vigni raiter à insciö podü se gode amesa bosch y pra chëstes belëzes. Rovà a destinaziun s’à André y süa familia cujiné na bona marëna. Chësta ê na bona ocajiun por i ćiavai da palsè n pü’, por i reiteri da s’la cuntè, da baratè fora idees sura les razes desvalies y fà bel val’ propostes por d’atres manifestaziuns di ćiavai, da podëi organisé danter les assoziaziuns. Cun chësc vëgnel inće rengrazié düć chi che s’à fistidié da mëte da jì chësta manifestaziun.

travert: i pulurins nasc danter forá y mà te nostes stales y do avëi passè de bi mëisc d’isté sön munts desvalies, él important conscidré le svilup de chisc tiers ćiamò dër jogn. La comisciun de tecnics y esperć de raza, cun a će te chësta ocajiun dr. Gerhard Rainer, à valuté sce i pulurins à dütes les carateristiches nezesciares por rapresenté al miù la raza, sciöche l’armonia dles formes, so jì y so impuls. N edl particolar vëgn scinché ala descendënza: la comisciun conësc bun suradöt i taurs desvalis y les bones cualitês che ai à da gnì zidlà, por che al garetes de bi ćiavai ti proscims agn. Les mius cualitês à mostré sö i pulurins dla Val Badia che s’à düć plazé danter i prüms diesc. N gran lalt va a Simon Dapoz da La Ila, deventé cun süa pulurina “Mara” dl taur “Sterntänzer” “Reservesieger”. Inće la uma “Corina” à bele davagné deplü mostres tla valada y foradecà. Por i patruns di pulurins, che se dà jö tröp cun sü ćiavai y ne scona nia bries por i arjigné ca al miù, él dessigü chësc n gran suzès. Inće a düta la Uniun haflinger dla Val Badia porta chësc re-

Campionat di pulurins a Maran En sabeda, ai 21 de otober, s’à abiné adöm a Maran i plü bi pulurins haflinger de düt Südtirol. Gnüs chiris fora é chisc ejemplars dala comisciun de esperć, en ocajiun dla vijita di pulurins, gnüda tignida tratan l’altonn te deplü paîsc tla Val Badia ai 4 de otober. Nia dl düt 40 pulurins, nasciüs te chëst’ann, à podü rapresenté la elite dla rassa haflinger, danter chisc inće trëi dla Val Badia. Por vigni zidladù é chësc n prüm gran

Simon Dapoz cun so pulurin.

129

LA ILA

sultat de gran sodesfaziun; insciö à inće le presidënt dla uniun Reinhold Fistill, presënt a Maran, albü atira parores de lalt por i zidladus. LES PERSONALITÊS EN VACANZA A LA ILA Danter les porsones conesciüdes che vëgn a La Ila en vacanza, él inće nosc premier Romano Prodi, che à n cuartier sön Ciaulunch, mo che é gnü odü al bar dl hotel Gran Risa, olache al à orü mangé cioce y ćiajó dô avëi fat la pista dla Gran Risa. Tla ütia Moritzino ân odü gonot le pilot de Formula 1 Giancarlo Fisichella, la ex miss Italia Roberta Capua y le joblere Massimo Lopez. Sön les pistes da La Ila él gnü odüs tröpes d’atres personalitês sciöche le ziclist Mario Cipollini, la showgirl Alena Seredova y le comich Fabio De Luigi. FESTA TL ĆIASTEL COLZ Le dé dla festa dla ëra, ai 8 de merz, él gnü organisé na cëna tl Ćiastel Colz por festejé la daurida dla strada nöia dla Val Badia. Al è gnü presentè na mostra de retrać, che à ilustré döta la storia dla strada dla val Badia. Dër tröc retrać à revardè le 1966, l’ann dla rogossia, che à desdrüt la strada te deplü tòć y insciö ne n’êl plü degun azès al’Alta Badia. Por fortüna à dër tröpa jënt fat para y daidé dortoré la strada. Erich Kostner y so fre Franz à inlaôta dè a düć che co à daidé n taì de bales y en chësta sëra él gnü ofrì ai ghesć les bales tla medema fana che é stada adorada tl 1966. Do les bales àn podü ćiarćé 130

Giancarlo Fisichella cun i schi sön Piz La Ila.

Roberta Capua, Massimo Lopez y Moritz Craffonara tla ütia Moritzino.

Le Premier Romano Prodi cun la familia Valentini dl hotel Gran Risa. L’hotel à cumplí chësc ann sü 40 agn.

LA ILA

I trëi “Dolomitics”.

les spezialitês cujinades dai cater coghi “Dolomtics”. Ala cëna fôl presënt gran pert dla junta provinziala. ASSOZIAZIUN TURISTICA Döes é stades les incuntades dl’Assoziaziun Turistica da Badia tla ćiasa dla cultura a La Ila, la pröma dl ann é gnüda organisada da d’aisciöda ai 5 de aurì y la secunda da d’altonn, ai 22 de novëmber. Danter les gran novitês de chësc ann él le sorvisc “Dolomites Transfer”, che porta i sciori dai aeroporć de Brescia y Bergamo tl Alta Badia. Chisc dui aeroporć é dër adorà da la “Rainair” y l’Assoziaziun à orü insciö se daurì ćiamò deplü al marćé inglesc. N’atra novité presentada en ocajiun dla secunda incuntada dl Assoziaziun Turistica Badia é la nöia pista sön Piz La Ila, la Bamby 2, che vëgn inće adorada dal Sciclub Ladinia por se alenè. La Assoziaziun Turistica à organisé bindebò tröpes manifestaziuns tratan l’ann.

Le simbol dl Dolomites Transfer.

La pista Bamby 2.

131

LA ILA

CHEF’S CUP Ai 9 de jenà él gnü organisé dala Assoziaziun Turistica Badia la “Chef’s Cup”, na manifestaziun che à cherdè adalerch tröc coghi talians y inće foresć. De gragn coghi, porsones conesciüdes dla televijiun y dl monn dl sport à tut pert a na gara de schi sön le ultimo tòch dla pista Gran Risa y dedô à düć podü cenè tla ütia dl Moritzino sön Piz La Ila, olache al é gnü cujiné da coghi jogn de Südtirol. Danter i coghi che à tut pert ala manifestaziun êl Carlo Cracco, Enrique Da Costa, Alois Vanlangenacker, Dieter Koshina, André Jäger, Holger Stromberg y sambëgn inće i coghi “Dolomitics”, che é Arturo Spicocchi dl restorant La Stüa de Michil a Corvara, Claudio Melis dl restorant La Siriola a San Ćiascian, Günther Piccolruaz dl restorant Ćiastel Colz a La Ila y Norbert Niederkofler dl restorant St.Hubertus a San Ćiascian. Vignun de chisc coghi à arjigné ca n taì desfarënt de pasta do la gara de schi.

Till Demtröder, Anjia Kruse y Michael Mendel, aturs todësc che à tut pert ala „Chef’s Cup“.

132

Tratan la “Chef’s Cup” él gnü metü a jì na scomenciadia che à trat ite 10.000 Euro por la fondaziun de Clay Ragazzoni “Aiutiamo la paraplegia- Clay Onlus”. Na recordanza va propi a Clay Ragazzoni, mort ai 15 de dezëmber te n bur inzidënt cun l’auto. Clay à albü dër tröc compagns a La Ila, olache al gnô gonot en vacanza y ê tres presënt ala manifestaziun dla “Chef’s Cup”. LE PEST POR L’INFANZIA “IL GRILLO” En ocajiun dl pest por l’infanzia “Il Grillo” él gnü adalerch sciöche ambasciadù dl’Unicef Roberto Bolle, le pröm balarin dla Scala da Milan,. Ai 14 de messè él gnü tut sö la trasmisciuns “È domenica papà” tla ćiasa dla cultura, mostrada ai 23 de messè sön le canal Rai 3. Tröc mituns é jüs a ti ćiarè; al é stè n bel domisdé, al é gnü premié sis categories y le Consorzio Turistico Alta Badia à dè inće n pest spezial por l’infanzia al jüch didatich “Boscele”, cherié da Daria

Roberto Bolle, le pröm balarin dla Scala de Milano adöm cun i presidënć dles Assoziaziuns Turistiches da Badia y da Corvara.

LA ILA

Le “Piccolo coro dell’Antoniano” de Bologna.

Valentin, Karin Pizzinini y Nadia Chiocchetti. Le moderadù dl program, Armando Traverso, à devertì i mituns cun les figöres de “Lallo il cavallo”, “Orazio il tigrotto dello spazio” y “Gigetto il coniglietto Rock”. Ala trasmisciun àl tut pert le pice cor “Mariele Ventre” dl Antoniano de Bologna y implü él stè tröć intervënć video cun le pilot Giancarlo Fisichella, Margherita Hack, Bruno Bozzetto e Lele Luzzati.

guanć da zacan y é gnüdes adalerch cun ćioures, agnì, ćiavai y pony. An à ćiantè ćianties da Nadè y le scenar ê dessigü dër imponënt incër la cripele vivënta ia: na gran fana sön le füch cun le vin cöt, biscoti da Nadè y n gröm de cripeles fates a man.

L’ALTA BADIA TLA TRASMISCIUN “LINEA VERDE” Chësc ann él gnü realisé tl’Alta Badia n program sön Rai 1 por la trasmisciun de “Linea Verde”. A La Ila él gnü fat por chësta ocajiun la cripele vivënta tla majun da Piccenin a La Ila alta. Tröpes porsones à fat para y à daidé, se à vistì

La cripele vivënta cun S.Maria, S.Ujöp y le pice bambin.

133

LA ILA

LES INCUNTADES CUN I AUTURS

Les ëres da La Ila alta che à fat para.

Tröpes porsones à fat para y à inće condüt tröc tiers.

Inće chësc isté él gnü organisé les incuntades cun de gragn auturs dla leteratöra, organisades dal Consorzio Turistico Alta Badia adöm cun la psicologa Gianna Schelotto. Tla ćiasa dla cultura a La Ila àn podü ascuté sö le scritur Moni Ovadia, che à presentè so liber “Oylem Goylem”, Gian Antonio Stella cun so liber “Avanti popolo”, Magdi Allam cun so liber “Io amo l’Italia” y Andrea Biavardi cun so liber “Fuori dal coro”.

Le liber de Gian Antonio Stella “Avanti popolo”.

La presentaziun dl liber de Gian Antonio Stella. Da man ciampa a man dërta: Isabella Bossi Fedrigotti dl “Corriere della Sera”, Gian Antonio Stella, Gianna Schelotto y Daniele Protti, diretur dl “Europeo”.

134

LA ILA

LA MARATONA DLES DOLOMITES La 20ejima ediziun dla Maratona dles Dolomites é piada ia da La Ila dales 6.15 dadoman. Al start êl 8.500 zicilsć de 37 paîsc desvalis. La ediziun da iniann ê dedicada ai corusc dl Tibet. An ti à podü surandè bëgn 10.000 Euro ala Assoziaziun Italia-Tibet por sostignì les scores dl Tibet, fondades da la só dl Dalai Lama, Jetsun Pema. Pema é stada inće la tota dla gara y ëra à inće baié tratan na conferënza stampa tla ćiasa dla cultura a La Ila. I mituns de 64 scores ladines y 1.100 scolars à dessigné dër tröc y de bi placać cun le tema “I depenjun les strades dla maratona”. Le start dla Maratona dles Dolomites.

I 8.500 ziclisć che à tut pert.

135

LA ILA

LE PELEGRINAJE A JEUNN Ai 9 de jügn é les dodesc ploanies piades ia por le iade al santuar de Jeunn; n iade che i omi dla val Badia fej vigni trëi agn.

I omi da La Ila che pëia ia por le pelegrinaje.

I omi söl tru por jì a Jeunn.

136

Chësc ann al indô tut pert dër tröc ëi da La Ila, 102 omi, che cun le rucsoch sön le spiné se à metü sön tru, pian ia dala dlijia da La Ila dales sis dadoman, dô avëi assistì ala Santa Mëssa. NA SOLUZIUN POR LA DESĆIARIA La jënt che vir dlungia la desćiaria de “Col maladët” a La Ila, à damanè al Comun de fà val’ por le gran tof che vëgn fora da chësta. I abitanć da La Ila mëss da tröc agn duré le tof de “Col maladët”, mo chësc ann é le tof maiù co i agn passà. Les porsones che vir tles vijinanzes da Verda y Funtanacia mëss soportè vigni dé chësta realté. Dan da dui agn él gnü realisé na desćiaria nöia por impedì ales lavadöres de podëi jì sot le funz ite. Mo les lavadores che ne po nia jí tla tera, prodüj n gas che röia tl’aria. Al é cater

LA ILA

La desćiaria de Côl Maladët a La Ila.

comuns dla valada che porta le ciomënt a “Côl maladët”: le Comun da Corvara, Badia, San Martin y La Val. Le tof é stè dër sterch da dezëmber dl ann passè ćina ala fin de forà y da jügn ćina otober. Al è dessigü le pröm ann che i abitanć da La Ila y i turisć da d’istè mëss durè tan n gran tof. La jënt che vir a Funtanacia y a Verda oress che le Comun fejes val’, ćiodiche ai ne po gnanca plü daurí le vider te ćiasa zënza che al ne vëgnes nia ite n ri tof. I ostis y i afitaleć se crüzia de messëi saré tratan la sajun da d’isté ćiodiche i sciori se baudia dl tof che la desćiaria prodüj. Le tru da spazier da La Ila ćina a Corvara ne vëgn gnanca plü tan adorè, ćinamai cun le auto y i vidri stlüć pon sintì i tofs. Le assessur dl Comun da Badia Giacomo Frenademetz pënsa che les lavadöres é la gauja dl tof, porchël él gnü tut la dezijiun da fà gragn controi dl ciomënt y sce an ciafará lavadöres adöm cun le ciomënt gnarâl fat multes stersces. Les lavadöres é gnüdes curides tla speranza che la situaziun pois gnì almanco n püch damì. Por lege podess les lavadöres ester madër le 15% dl ciomënt, mo an à con-

statè che le Comun da Corvara à dè jö le 48% de lavadöres adöm cun le ciomënt, le Comun da Badia le 40% y i Comuns da San Martin y La Val le 33%. I abitanć che patësc deplü de chësc problem à inće coiü adöm tröpes firmes tla speranza che al vëgnes fat val’ da pert dl Comun da Badia. Le Comun da Badia à ćiafè na soluziun: fà plü gonot controi dl ciomënt y fà inće val’ straufunga sce an abina che les lavadöres ne é nia gnüdes despartides. Implü pënsa le Comun da portè demez les lavadöres plü inant. LA LIA DA MUNT LADINIA L’ativité dla Lia da Munt Ladinia, che cumpëda 642 mëmbri, é scomenciada ai 16 de jenà cun n slalom gigant sön la pista Gardenaccia a La Ila. La premiaziun cun la lotaria é stada tl hotel Dolasilla. Al é stè na bela gara cun 84 partezipanć; la miù dles ëres é stada Stefanie Costa da La Ila, di ëi Tomas Deiaco da Corvara, le plü jonn ê Martin Irsara y le manco jonn don Angelo Complojer. Por ći che reverda l’ativité schi-alpinistica él gnü organisé n curs por podëi adorè bun l’ARVA y i mëmbri à tut pert a sis escursciuns cun i schi de alpinism a Para dal Alt, Dürrenstein, Col Becchei, Hochflachkofel, Eisbruggspitze y Schneespitze. Ai 10 de forà él stè la secunda ediziun dl memorial “Costa Pire y Sigismondi Anderle”, na gara de nöt sön Piz Sorega. Al é gnü jënt da dötes les cater valades y inće da foradecà, 196 ê i partezipanć y le percurs dla gara ê de 4,15 km cun n deslivel de 477 metri. Do la gara à düć podü se mangè n taì de pasta tla ütia, an à spo fat la premiaziun 137

LA ILA

cun lotaria. Ala fin dl invern él stè le tradizional “Frühschoppen” ai 1 de mà tla ütia Pisciadú. La Lia da Munt Ladinia à organisé nü gites da mà ćina a setëmber, a Madonna della Corona, Barbina, Villanderer Alm, Santa Fosca, Col Raiser, Lenkjochhütte, Rittnerhorn, Jaufenpass, Weissenstein y n valgügn dis tla Sardegna, dal 21 al 25 de mà, olache al à tut pert 50 porsones. Ai 25 de jügn se à incuntè les assoziaziuns dles munts ladines tla ütia Calmieri, le dé ê organisé dal CAI de Cortina. Ai 1 de otober él gnü organisé na ultima manifestaziun tla ütia Puez por düć i mëmbri; an à mangè na pasta ofrida dal presidënt dl CAI y dedô él gnü zelebrè la Santa Mëssa. Le Cai à inće metü apost y renovè chësc istè les tofles di trus dl’Alta Badia y ai 26 de novëmber él stè fat le Batadú por düć i mëmbri tla Pensiun Camoscio a La Ila y por stlü jö l’ann, se à i mëmbri dla Lia da munt Ladinia incuntè por l’indunada generala tl hotel Lech da Sompunt a Pedraces. La Lia da munt Ladinia y l’ativité jonila An ti à insigné ai jogn de aprijé les munts, la natöra, la geologia, la flora y la fauna, da se orientè cun le compas y da imparè a se conësc. Ai 22 de jenà é i jogn dla Lia da Munt Ladinia jüs cun i schi y ai 19 de agost ési jüs a crëp cun i mënacrëp. Ai 2 y ai 3 de setëmber ài fat trekking sön la munt da Sennes cun le grup jonil dl CAI da Bornech. Tl jügn él stè inće na incuntada regionala cun i grups jonili desvalis; ai 8 de otober él gnü organisé le dé dl ambiënt y te novëmber na ćiastagnada cun dias söl’ativité dl ultimo ann. 138

CONSËI DE CÖRA Les lîtes di Consëis de Cöra dl novëmber 2005 à portè a La Ila a chësta composiziun : Lois Kastlunger (presidënt), Rosmarie Castlunger (vizepresidënta), Luca Pizzinini (scrivan), Aldo Bernardi, Claudia Canins, Elisabeth Fistill, Klaus Fistill, Patrik Frenademez, Pire Frenademez, Lilli Nicosia, Andrea Peccei, Angel Tavella, Giovanin Valentini y Renate Valentini. Düć i componënć à surantut val’ ćiamp d’ativité concreta tla pluania o é porsona de contat por les uniuns desvalies dl paîsc. Al scomenciamënt dl ann à le consëi fat te mez n dé de ritiro na analisa dla situaziun dla Cöra da La Ila, por i ćiarè a ći che é bel’gnü fat, ći che é presënt y positif, mo inće por ćiarè inant. Insciö se àl cristalisé fora poscibilitês, ativitês y pinsiers concreć por raforzè i cater ćiamps fondamentai dl laûr te na cöra : Liturgia: zelebrè y festejé la fede, Kerygma: incundè y dè inant la fede, Diakonia: vire la fede, sorvisc al proscim, Communio: formè comunité. Cun sodesfaziun él gnü constatè che al é na gran richëza de porsones volontares, de grups y uniuns che contribuësc a fà garatè les festes de dlijia (y de oraziun) y a dè spunć por na reflesciun spirituala y religiosa dla comunité. Al é tröpes porsones impegnades ti grups de carater sozial, cultural y de tëmp lëde, che prô de trasmëte valurs umans y cristians cun ativitês plü desvalies. Le Consëi de Cöra à odü fora la nezescité de coordiné damì les tröpes ativitês y de porvè de animè deplü porsones a laurè para ativamënter por l’bëgn dla

LA ILA

comunité. Insciö se lascel acompagné ti proscims 5 agn de laûr da chësc pinsier: “ADÖM:: Nia püć dess ffà döt, mo poscibilmënter düć dess ffà valch!! por se rënde cunt che Dlijia n’ô nia ma dì jënt consacrada, mo che düć chi che fej pert dla comunité cristiana forma y é Dlijia. Chël Bel Dî ne chërda nia ma proi, monies y i. i., mo vigni porsona y Al se dà tres l’Sacramënt dl Bato carismi/ talënć por laurè ativamënter – vignun y vignöna a süa manira – ala costruziun dla comunité dla Dlijia. Ma insciö po la Dlijia resté via y ester n sëgn de speranza por les porsones de döt l’monn. Insciö porta deboriada - proi y laics - la responsabilité por mantignì y dè inant la vita cristiana y la fede te nüsc paîsc”. Por i singui ćiamps él gnü formulé deplü propostes da podëi (mo nia messëi!) realisé te de pici vari y aladô dla fatibilité: Liturgia: Arjigné ca les mësses dles festes y dles domënies cun les uniuns y i grups che ćianta y sona - Formè n grup che dëida arjigné ca y che coordinëia les funziuns de dlijia - Festa dl bato la secunda domënia dl mëis – Formaziun por porsones che daidess tla preparaziun di Crejimanć y dla Pröma Santa Comuniun, dantadöt les umes cun le sostëgn dla maestra de religiun - Festa di iubilars n iade al ann Kerygma: Daidé l’ grup di jogn a mëte sö n program d’ativitês desvalies - Mëte sö n grup che se dà jö cun la letöra dla Bibla - Grup che arjigna ca l’ placat meditatif dan dlijia - Chirì colaboradus y colaboradësses che dëida aprofondì l’importanza di sacramënć

Diaconia: Ti stè plü dlungia a porsones sóres, cun handicap y debojëgns particolars cun n grup de volontars che se spezialisëia sön chësc ćiamp - Portè la Comuniun ai amarà plü gonot sc’ai s’l damana inće tres i laics che partësc fora la comuniun Communio: Chirì porsones che dëida arjigné la Plata dla cöra - Coordiné l’ativité de düć i colaboradus volontars te dlijia y cortina - Sensibilisé porsones al diaconat y a tó pert a cursc de teologia. Al de fora de chisc contignüs vëgnel ponsè - adöm cun le Comun - por l’ampliamënt dla cortina, olache la lerch ne bastarà tosc nia plü ales esigënzes dl paîsc. L’impëgn dl Consëi de cöra sarà dantadöt chël de cherié formes y poscibilitês por crësce tla fede cristiana te dötes sües formes, de contribuì che la religiun devëntes fontana prezioja por l’ significat ultim de nosta vita, de sensibilisé deplü ai contignüs che ales formes esteriores por vire ći ch’an crëi, pian ia tla picera comunité dla familia ćina a chëres plü granes de nosc paîsc y inće a livel dl decanat. L’UNIUN DL TEATER L’Uniun dl Teater da La Ila à festejé l’ultimo altonn 40 agn de ativité. Por 40 agn alalungia él gnü portè dant almanco un n teater vigni ann. Ti pröms agn de ativité dl’uniun gnôl fat teater tl port dla scora elementara, spo söl pice scenar dla scora mesana y i ultimi agn tl salf dla Ćiasa de Cultura. Ester bogn da mantignì na uniun tan dî alalungia ne é dessigü nia 139

LA ILA

Jobleri y joblers dl teater 2006.

saurì, al ô ester l’orentè da tignì adöm y da jì inant inće tles dificoltês. Tröpes porsones se à dediché cun pasciun al’ativité teatrala te düć chisc agn, no ma i jobleri y les jobleres, mo inće chi che se à cruzié dla rejia, dl scenar, dles mascheres, dles löms, dl’organisaziun y dles prenotaziuns. N valgönes porsones che se à dediché cun ligrëza al mantignimënt dl’uniun ne é nia plü pro nos, mo vëgn recordades cun gran incherscimun y reconescënza por döt çi che ares à fat. N gran öt tl’uniun é gnü provochè ultimamënter Alex Valentini. dala mort de 140

Alex Valentini, che nes à lascè ai 2 de otober dl 2005. Alex ê n gran apascionè de teater, y al à dediché cun dediziun y ligrëza tröp tëmp al teater da La Ila. Ala fin de otober y ai pröms de novëmber él stè da odëi söl palch dla ćiasa dla cultura le tòch da rì “Trivial Pursuit”, n adatamënt dl test teatral “The odd couple” de Neil Simon. Le tòch é gnü joblenè da Giorgio De Grandi, Serena Foppa, Natalie Mellauner, Daniel Pescollderungg, Sabine Rudiferia, Elena Sorarù y Cristina Stampfer. Dla rejia se à cruzié Erika Castlunger, dla scenografia y dla grafica Ursula Tavella, dl scenar Patrick Declara y dles löms Luca Pizzinini. Mo sciöche vigni iade él stè inće n gröm de porsones liades al’organisaziun che à contribuì ala realisaziun dles rapresentaziuns. En ocajiun dla festa di 40 agn de ativité ân inće orü recordè de

LA ILA

cör döt le publich che daida mantignì l’uniun, y vigni sëra él gnü trat fora do les rapresentaziuns 3 de bi pesć. UNIUN DI JOGN Le comitê di jogn é metü adöm da sis jogn y jones: le president Claus Fistill, Armin Bernardi, Omar Moling, Alexia y Stefanie Niederkofler, Manuel Pizzinini y Susi Vittur. Chësta uniun ćiara da formè n grup de jogn y jones y organisëia incuntades desvalies por passè n pü de tëmp adöm. La Jöbia Santa à le grup daidé da organisé la verda a Oies sciöche bel da tröc agn incà. De novëmber é i jogn jüs a ’törggelen’ a Falzes y de setëmber él gnü fat na griliada sö Plaön, olache al ê invià düć i jogn di atri paîsc. Ćiamò de setëmber à i jogn messü desdì la jita sön Pöz por gauja dl burt tëmp. De otober él gnü organisé n batadù te local. Ai 25 de novëmber él gnü tut ite i jogn che à cumplì i catordesc agn y por l’ocajiun à i jogn fat na picera festa te local. De dezëmber él gnü organisé San Micurá sciöche vigni ann y ia por döt l’ann à i jogn fat deplü sëres de film.

Le grup di jogn da La Ila.

LA SCHIRA JONILA DA LA ILA Tla Schira Jonila él les mitans che impara a formè süa picera comunité, olache an se respeta, an se vijina y an impara da azetè i atri inće cun sü defeć. Chësc é ći che les animadësses prô da ti purtè dant. Al momënt él a La Ila dui grups: chël dla scora mesana cun les animadësses Maria Angela, Renate y Wilma y chël dla scora elementara cun les animadësses Cinzia y Irma. La Schira Jonila da La Ila à albü inće chëst ann n’ativité plëna de bones idees. Da evidenzié él zënzater les iniziatives de solidarieté: chësc altonn unse daidè Pia Pedevilla a pastelné por le marcè fat por daidè la monia Monica. Na bona iniziativa che é stada dër sintida dala jënt é dessigü stada chëla dla Löm da Betlehem. N valgügn dis dan les Madovines é nostes mitans jüdes a Falzes a tó la flama che é gnüda impiada a Betlehem y che vëgn portada fora por döt le monn sciöche sëgn de pêsc. A Falzes àres aspeté ala lüm che rovâ dal Brenner ite y en Vöia de Nadè dala funziun tignida domisdé àres condüt la löm te dlijia. Do la funziun podô düć chi che orô, sön na spënora a fins de bëgn, se to n lumin a ćiasa. La preparaziun y l’organisaziun de chësta iniziativa à costè tröpes bries da pert dles mitans y inće dles animadësses, mo a odëi la ligrëza che la löm à portè te nostes ćiases àl paié la möia! Tla Schira Jonila él inće momënć de gran devertimënt: da d’aisciöda él stè la ćiacia al tesur tla pineta da Corvara adöm cun i Minis da La Ila y dedô à düć podü sgolosè de vigni sort de bun patüc arjigné ca dai animadus y dales animadësses. 141

LA ILA

Dër aspetada dales mitans é la gita da d’altonn che va sot al inom “Hüttenlager”: dai 4 ai 6 de setëmber à les mitans podü jì a Maran, adöm cun le grup di Minis da La Ila y dla Schira Jonila da San Ćiascian. N giulan a chi che é jüs para y che à azeté de laurè adöm danter i paîsc. L’edema dedô él stè na incuntada de dütes les partezipantes te pizeria olach’al é ćiamò n iade gnü recordè i bi momënć passà deboriada. Pastelnè cun de vigni sort de tecniches y materiai toca inće pro les ativitês dla Schira Jonila : chëst ann él gnü arjigné ca de beles scincundes por le dé dla Uma y por Nadè da mëte sot al lëgn por döta la familia. La Schira Jonila é dantadöt n grup catolich. Plü gonot él gnü fat placać da mëte te bacheca dan dlijia: “La vita de Gejù” y “Gott, danke für unsere Heimat”. Na picera gita a Oies a perié nosc

Sant Ujöp ne podô sambëgn nia manćé tl program. Adöm cun i Minis éson jüs a pé a Oies olache Siur Pire à daidé medité y ponsè do ala storia de chësc Sant. Tl mëis d’otober à inće la Schira Jonila, sciöche tröpes uniuns de nosc paîsc, arjigné ca na corona a Santa Maria. Dedô eson jüs a Badia tl Grillland, olache n sponsor misterius à ofrì na bona cëna. Plü gonot él gnü fat de piceres festes te calonia bas ite, sciöche chëla de jügn cun na bona piza y tröc jüć sön la tematica dl ann LIVE DABEI. Cun le rorate dan Nadè y na picera festa por se fà les mius aodanzes s’à l’ativité dl ann 2006 stlüt jö. Arjigné ca n ann de Schira Jonila tol ca laûr y les animadësses dà ca tröp de so tëmp lëde : porchël rengraziunse dütes chëles porsones y istituziuns che te na manira o l’atra dëida para y ti dà importanza a chisc grups. N giulan sintì a nosc

La schira jonila tl salf de calonia bas ite cun les animadësses y Siur Christian.

142

LA ILA

curat Siur Christian por la grandiscima desponibilité che al desmostra tres por le laûr cun i mituns y les mitans. GRUP MINIS LA ILA L’ativité di ministranć da La Ila é scomenciada cun na gara dla liösa ai 21 de jené sön l’ultimo tòch dla pista dla Gran Risa; al é gnü metü sö impedimënć por fà plü interessanta la gara. Ai 28 de forà à i ministranć fat na festa da Carlascé tl local di jogn, olache an à porté de vigni sort de patüc da mangé, da bëre y an à fat tröc jüć. Ai 17 de merz él gnü organisé la pröma ora de meditaziun y adoraziun y ai 2 de aurì él gnü organisé na festa por i ministranć che à lascè; 24 ministranć è gnüs rengraziá cun n diplom. Da d’aisciöda ài organisé n dé por stè deboriada, i ministranć se à devertì cun jüć, ai à pastelnè y ćiarè le film sura Fatima, por

festejé l’aniversar. Ai 18 de mà, é i minis jüs a pé adöm cun la schira jonila, sö Oies olache Siur Pire ti à cuntè la storia de San Ujöp Freinademez. Ai 19 de mà él stè na partida al palê y ai 26 na ćiacia al tesur. Ai 25 de jügn por la festa dl Cör Jesú à i ministranć organisé n pic-nic sön la pista Dôninz; les umes di mituns à arjigné ca le patüc da mangé y à daidé. Tratan la nöt an fat n gran füch y i ministranć à dormì tla tënda y le dé do ési jüs ala Santa Mëssa. Al é gnü fat tröpes proes da sorvì a Mëssa por les gran festes tratan l’ann liturgich, da spavënt bel ti âl salpü ai ministranć da jì a Maran en tenda a setëmber y la incuntada cun le Grup Jonil dla Crusc Blanćia. Insciö à i ministranć podü vijité la sënta a Corvara y al é stè na bona ocajiun da conësce les ćiamenes, i auti, la staziun de alarm y da imparè n gröm de cosses. Al é gnü mostrè sciöche

La festa da carlascè di mituns.

143

LA ILA

la Crusc Blanćia s’astila te n caje de emergënza y co che al röia l’alarm da Balsan. La cossa plü interessanta é sta i auti, i ministranć à podü odëi tröpes atrezatöres, porvè fora les bareles y à inće fat n pice iade cun l’ambulanza. Ai 10 de otober él gnü organisé le mini olimpiades di ministranć a La Val y ai 2 de novëmber él stè na incuntada cun Alma Frenademetz che à baiè de süa esperiënza de volontara tl’Africa. Da d’altonn s’an abiné n iade al’edema n dé por pastelnè, fà jüć y por arjigné ca le patüc por le marcé da Nadè da vëne por benefiziënza. Tröpes porsones à daidè, animadus deboriada cun i familiars y volontars, che cun bona orentè à daidè arjigné ca de beles decoraziuns y à portè de vigni sort de produć da podëi vëne. Ai 30 de novëmber à i pici imparè da fa biscoti jö dal pech Bruno. Al é gnü pité veramënter n gröm de ores olache i mituns à podü se devertì, conësce compagns nüs, mo dandadöt passè val’ora te na manira dl döt atramënter. Le interès da pert di mituns y geniturs n’à nia manćè. Ai à dagnora desmostrè na gran vëia y à tut pert cun ligrëza y lezitënza a ći che ti è gnü presentè. L’ann por le “Grup Minis La Ila” s’à stlüt jö cun la festa da Nadè metüda a jì ai 15 de dezëmber. En chësta ocajiun él gnü invié ia na picera festa deboriada cun i geniturs. Al é gnü tut sö sis minis nüs, al é gnü mostrè cun de bi retrać ći che al é gnü fat tratan l’ann 2006 y implü él gnü presentè na bela novité. Le bel album metü adöm cun gran energia é n bel record dles ores passades adöm, che ne se lasciarà dessigü nia desmentié ći che é stè. Da d’aisciöda y da d’altonn à René y 144

Patrick insigné jö i ministsranć nüs; n giulan por se avëi fistidié tres di ministranć va propi a René Pescoll y a Patrick Frenademetz, mo inće a siur Christian che à tres daidé. Por la pert finanziara él da rengrazié i geniturs, i mituns y chi che à dè n contribut por sostignì le “Grup Minis la Ila”. NA BANDIRA NÖIA POR I MINISTRANĆ Ai 28 de mà él gnü benedì la bandira nöia di ministranć da Siur Christian che à demostrè indô n iade na gran desponibilité. Döta la jënt ê inviada dan dal paiun dla musiga por n pice renfrësch, organisé da Loretta Bernardi y da Christina Stampfer; al é gnü arjigné ca dër tröp patüć da mangè dales umes di mituns y da tröc d’atri. Al ne à gnanca falè de bona musiga, chëla de Lois y Bruno. Dan da 8 agn â i ministranć arjigné ca na bandira en ocajiun dles mini olimpiades di sorvidusc che vëgn organisades vigni dui agn dal Sorvisc ai Jogn. Al ê na bandira dër scëmpla y ti ultimi agn fôra inće dër rovinada y porchël à i ministranć ponsè da nen fà na nöia. Le laûr de coordinaziun é gnü sorantut da Christina Stampfer, che à inće paié le material. Al é gnü chirì fora n bel dessëgn y la bandira é gnüda cujida fora a man y debann da Loise Rottonara; dles stanges se à fistidiè Paolo Bernardi y te dër püch tëmp ê la bandira rovada. La bandira é gnüda benedida y insciö po inće i ministranć avëi na bandira, che rapresentëia l’ideal de grup di ministranć de stè deboriada, de fà val’de bun y dërt por le Signur y por döta la comunitè. Dër tröpes porsones à portè pro ala realisa-

LA ILA

ativitè tl 1870. Ti pröms agn ê la botëga a La Ila alta, tla ćiasa vedla numer 16, ara ê sides ostaria co botëga. Al ti gnô dit sö dal cramer, olache al laûra mëda Mena dl Kramer (Filomena Kostner); tratan chi agn jô la jënt a cumprè sè y zücher a Hall tl Tirol y ti agn dedô a Bornech dala dita Mahl y Webhofer. Tl 1902 à i soldas rusci Le dé dla benedisciun dla bandira nöia di ministranć, fat sö la strada dla Val Badia cun Siur Christian, Loise Rottonara, Renè Pescoll y Pa- y le zënter dl paîsc da La Ila trick Frenademez. se à formè a La Ila basa, olaziun dla bandira, sciöche Patrick Frena- che al è gnü costruì le hotel Ladinia. Tl demez y René Pescoll y tröpes é stades hotel êl daìte inće la botëga che é gnüda les porsones ch’à daidé. Inće le cor de surandada ala möta Celestina Fistill y dlijia y i musiconć à fat para y à daidé tl 1938 do süa mort é la lizënza gnüda fà de chësc dé na gran festa por döta la surandada ala só Agata Fistill te Frenacomunité. demez. Agata à spostè la botëga tla ćiasa dlungia le hotel Ladinia. Do na generaLA DAURIDA DLA ziun é la botëga passada tles mans dl müt BOTËGA NÖIA “SPORT TONY” Antonio Frenademez. Tl 1972 é la botëga burjada jö y porchël éra gnüda fata sö Ai 16 de dezëmber él gnü ianuguré la da nü y plü grana te n post cun plü lerbotëga nöia “Sport Tony”, do na restro- ch. Tl 1984 é Antonio Frenademez gnü turaziun. Al se trata de na botëga che à premiè da la Provinzia da Balsan cun na na lungia storia y che à metü man süa medaia d’ôr por avëi manajè n’ativitè de

La botëga dandaìa.

145

LA ILA

114 agn. Tl 1996 é la botëga gnüda dada en afit ala dita Nopicoo de Frenademez Norbert & Co. SCI CLUB LADINIA Da chësc ann él gnü spostè la sënta dl Sci Club Ladinia da Corvara a La Ila tla nöia ćiasa dlungia la pista dla Gran Risa, olache al é inće la sënta dl comitê de Copa dl Monn dl’Alta Badia. Le grup di 40 mituns che fej pert dl grup “baby-cuccioli” é gnü alenè da Roberto Grigis, Heidi Schrott y Claudio Clara. Chësc grup à odü Hannes Zingerle al secundo post tl campionat regional, tres Hannes Zingerle y Claudia Bonacci s’à cualifichè por le pest “Pinocchio” nazional y por le pest “Fila Sprint” é Hannes Zingerle rovè al pröm post. Le grup “ragazzi-allievi”, 28 chësc

I alenadus Siegfried Costamoling y Arnold Ploner cun i atleć al pest “Topolino.

146

ann, é gnü alenè da Siegfried Costamoling y Arnold Ploner. Chisc atleć à podü tó pert al Gran Prix Raiffeisen, tl campionat regional à Alex Zingerle arjunt le pröm post y Florin Sorarú à arjunt le terzo post. Al pest “Pinocchio” nazional tla categoria allievi, é Alex Zingerle rovè sesto y Florin Sorarú dodejesim; tla categoria “ragazzi” é Robert Rottonara rovè sesto. Le pest “Fila Sprint” é gnü davagné da Greta Targhetta y Elisa Crazzolara, al terzo post Jasmine Bassetto, al setimo post Florin Sorarú y al secundo post Alex Zingerle. Tröc de chisc mituns à partezipé al “Trofeo Topolino” y Alex Zingerle é rovè cuarto. Tl campionat talian di allievi él rovè sesto Florin Sorarù. Le grup “aspiranti-juniores” (14 agn) é gnü alenè da Massimo Longhi y da Max Toniut y le responsabl é Stefan Thaler. I alenadus é Giuseppe Zingerle, Thomas Valentini, Caterina Agreiter y Wilma Pezzedi. Le paslunch (11 mituns) é gnü alenè da Maria Canins y da Bruno Bonaldi; le responsabl é Carlo Mellauner y i cordinadus é Ferdinando Agreiter y Luigi Dapunt. Tla gara provinziala che é gnüda organisada a San Ćiascian à Debora Agreiter davagnè tla categoria “alieve” y Daniel Agreiter tla categoria mituns. La mini Casies é gnüda davagnada da Debora Agreiter che à podü tó pert ai campionać taliagn, olache ara é rovada sesta. Düć i atleć dl paslunch se à dër porvè cun gran determinaziun tratan döt l’ann y à dè na gran sodesfaziun ai alenadus Maria y Bruno. Pro la brëia él dui mituns, le responsabl é Ivo Rudiferia y le alenadù é Klaus Rubatscher. Le campionat regional é

LA ILA

I mituns dl sci club cun la flama olimpica.

gnü davagné da Sharon Holzer y Manuel Holzer é rovè secondo. Ai 15 de jenà él stè na gara de super G “Trofeo Eveline Rudiferia” a Corvara che fej pert dles gares Grand Prix Raiffeisen. Ai 29 de jenà él gnü organisè tl zënter paslunch da San Ćiascian le campionat regional Volksbank. I mituns dl sci club à podü inće portè la flama olimpica de Torino 2006 dal Jù de Ciaulunch ćina al Jù de Frara. Ai 5 de forà él gnü organisé na gara mix de schi a Calfosch, che fej pert dles gares VSS Raiffeisen “Kindermeisterschaft”, campionat regional 2005/2006, olache al à partezipé atleć dles categories Baby y Cuccioli dl’Alta Pusteria y dla Val Badia. Ai 17 de aurì él gnü organisé la gara soziala sön Ciaulunch y ai 13 de mà se à düć i mëmbri dl sci club

incuntè a Oies, olache al é gnü zelebrè la santa mëssa de rengraziamënt y dedô àn fat la reuniun generala tla ćiasa dla cultura a La Ila. Ai 5 de messè à düć i atleć cun i alenadus y geniturs podü sla gode a Gardaland. Ai 20 de agost à i mëmbri dl sci club daidè pro la festa alaleria a Corvara. Ai 25 de setëmber ćina ala fin de otober él gnü venü por le pröm iade y baratè fora material y atrezatöra da schi por i atleć dl sci club tla botëga Alexis dla familia Bassetto a la Ila. Por stlü jö le ann, à le sci club daidè le comitê de Copa dl Monn tla organisaziun dles gares. Ti dis dles gares, ai 17 y 18 de dezëmber, â le sci club n stand, olache al é gnü venü patüć da bere, da mangè y malietes. 147

LA ILA

Le grup di atleÄ&#x2021; dl sci club Ladinia.

148

SAN ĆIASCIAN

SAN ĆIASCIAN • Cindi y Ulrike Vittur

L’ora de ćiampanì y chëra da sorëdl.

149

SAN ĆIASCIAN

MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN Inće tratan le 2006 é la popolaziun da San Ćiascian indô chersciüda: ai 31 de dezëmber 2006 cumpedâ nosc paîsc 837 porsones, 11 plü co en l’ann passè. An po dì che le paîsc crësc cun na certa costanza, él pö bele trëi agn ch’al aumënta de 11 porsones al ann. Do la rata resta le numer dles nasciüdes te nosc pice paîsc plütosc alt. Tratan l’ann 2006 él gnü al monn te nosc paîsc 4 mitans y 11 mituns: Erik Tasser Stefano Sintoni Chiara Glira David Agethle Alexander Marcon Sara Canins Bruno Ligato Denise Canins Matteo Glira Mike Pedratscher Simon Clara Miriam Declara Nicola Canins Matthias Rubatscher Nicola Costa

de Martina Laayse Escobar y Michele Tasser de Marlene Canins y Paolo Sintoni de Mara De Vettori y Klaus Glira de Ulrike Vittur y Andreas Agethle de Maria Mangutsch y Eugenio Marcon de Manuela Moling y Ivan Canins de Ivonne Glira y Domenico Ligato de Traudi Prousch y Gerhard Canins de Karin Burchia y Andreas Glira de Michaela Pescollderung y Ivan Pedratscher de Claudia Tasser y Claudio Clara de Angelika Schuen y Raffaele Declara de Sabrina Deval y Erwin Canins de Ida Agreiter y Federico Rubatscher de Heidi Ploner y Daniele Costa

Cin pêrs s’à unì tl sacramënt dl matrimone: ai 29 d’aurì ai 7 de mà ai 20 de mà ai 30 de setëmber ai 30 de setëmber

150

Manuela Moling y Ivan Canins Anna Maria Ploner y Hubert Costabiei Roberta Canins y Hubert Bernardi Katharina Kastlunger y Roland Ploner Sabine Miribung y Moritz Canins

SAN ĆIASCIAN

Cater porsones de nosta comunité é gnüdes cherdades a miù vita: Giovanna Mangutsch nasc. Rudiferia (*06.11.1941 - † 07.06.2006) Mëda Giuvana de Plan é nasciüda sön le lüch da paur de Sepl y Sofia de Plan. Ara ê la secunda de sis mituns, la plü vedla dles cater mitans. Bele da picera insö àra messü daidé laurè te ćiasa, te stala y sön campagna. Al ti savô bel da daidé fora y da fà de vigni sort de scüfs. Dl 1966, cun 25 agn, s’àra maridé cun Rico de Rü y é jüda a vire cun ël tl garnì „Jasmine“ ch’ai s’â fat sö chël medemo ann. Da manajè le garnì ti savôl dër bel a mëda Giuvana; ara savô da fà cun i sciori y laurâ ion impara. Fora de saisonn tolôra sovënz l’ocajiun por jì a se fà val’ bel iade deboriada cun so om Rico. Al ti savô bel da rodè le monn por aprijé ćiamò deplü so daćiasa. Ara ê na porsona de compagnia, dër bëgnorüda, de bun cör y tres contënta. Ara â dër n bun raport cun sü parënć, dantadöt cun sües trëi sorus cun chëres ch’ara passâ ion le tëmp. Gonot se tolôra dlaurela da jì a mëssa y te dlijia a perié. Por 30 agn alalungia àra daidé abelì les Santes Mësses ćiantan alt pro le cor de dlijia. Süa gran fede y crëta te Chël Bel Dî ti à dè la forza da soportè cun paziënza y umilté le crebesc ala pel ćina che le Signur l’à cherdada a miù vita. Por so om Rico éra stada na scincunda preziosa de Chël Bel Dî. Ch’ara pois palsè tla pêsc de so amur.

Giovanni Pezzedi (*12.05.1928 - † 31.08.2006) Berba Giuvani, o damì Giovanone sciöche düć le conesciô, é nasciü y chersciü sö sön le lüch de Casciano sö Suraćianins. Do ester jü a scora ćina 13 agn ê Giovanone rové fora Raiscia a patrun. Da d’aisciöda dl 1945, cun 17 agn, ti tocâra al jonn Giovanone da jì sot por n valgügn mëisc; al messâ vardè i punć dla ferata de Puster. Do la vera ê Giovanone indô rové fant pro le medemo patrun fora Raiscia y spo êl jü n valgügn mëisc alalungia a laurè a Milan. Dl 1950 â Giovanone messü jì a fà le soldà pro l’artilaria alpina a Verona; i soldas ciafâ püch da mangé y Giovanone n’ê nia cîs bun da afrontè ći ch’al ti capitâ döt tl forest. Insciö metôl man da pié sö de bur vic; chësc odôl bëgn ite mo al n’ê nia bun da fà atramënter. Porchël metôl man da borvè te ël la orentè de mudé vita; dl 1956 fajô Giovanone le poch y jô tl Ruhrgebiet a laurè te na mineora. Ël instës dijô ch’al orô se castié por sü vic. La mineora ê 7 km lungia. A 1.000 metri sot tera ite laurâl 3.000 ëi tles vëtes da ćiarbun sön i jonëdli cun le picl y le badì. Al ê dër töme, frëit y l’aria ê plëna de stöp. Cun n tòch de pücia messâ i lauranć la tignì fora ot ores. Chësc ê n laûr tan malsann dantadöt por i fià che do da n ann y mez ne la tignî Giovanone nia plü fora y mudâ porchël laûr. Dl 1960 lasciâ Giovanone i Paîsc Todësc y s’un gnô a 151

SAN ĆIASCIAN

ćiasa deach’ara ti scecâ cun la sanité. Te ël metôl man da coè n ri mal. Cun l’aiüt de chi de familia y de val’ bun compagn descurîl na pert nöia y spirituala de so ester y al mudâ completamënter vita. Al imparâ a conësce le Movimënt di Focolars y se convertî s’arbandonan completamënter a Dî. Chësta süa fede sterscia l’à daidé soportè süa maratia ćina ala fin de süa vita. Giovanone de Casciano ê na porsona umila y contënta. Al ti savô bel da stè amesa la natöra a se gode le chît, da amiré les plantes y osservè i tiers. Al ê inće n apascionè dla pëscia y dla ćiacia. Canche süa maratia ne ti lasciâ nia plü pro da jì sö por munt a pé se fajôl de gran rodes cun so pice auto sö por i jus da munt. Tröp tëmp de süa vita àl ofrì sö por le bëgn dla comunité: por tröc agn alalungia àl sonè pro la musiga de paîsc sonan feter vigni stromënt, al à ćiantè por bëgn 51 agn bas pro le cor de dlijia y é stè por n valgügn agn inće pro i stödafüch. Ai 31 d’agost él gnü delibré da süa gran soferënza. Che le Signur ti dais la pêsc eterna. Stefania Glira nasciüda Crazzolara (*30.06.1910 - † 14.09.2006) Nasciüda é mëda Fania ite en Pic Plan te na familia de ot mituns. Cun diesc agn àra bele messü jì a patrun, naôta sön Larjëi, spo sö Pecëi y ala fin sön Surega. 152

Cun l’eté de 18 agn se àra maridé cun Pire da Pecëi cun chël ch’ara à albü 17 mituns y mitans; un de chisc é mort cun ma püć mëisc. Süa vita n’é nia dagnora stada saurida; ara à messü imparè a vire tla meseria lauran y stracian por ester bona da trà sö y mantignì süa gran familia. Bele adora éra restada vëdua; le mënder möt â pormò n ann. Mo la gran crëta te Chël Bel Dî l’à daidada portè chësta gran crusc y trà sö sü mituns. Les mitans y i mituns plü vedli à dagnora laurè y daidé süa uma y i fredesc plü pici. Mëda Fania ne se baudiâ mai; ara ê na porsona positiva cun na gran fede te Chël Bel Dî. Tröc é stà i benefaturs che l’à daidada trà sö la familia y ti à fat dl bëgn. Por chëstes porsones periâ mëda Fania; l’oraziun l’à acompagnada por döta la vita. Mëda Fania é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ala bela eté de 96 agn; so om y bëgn sis de sü mituns ti é jüs danfora. Ch’ara palses tla pêsc de Dî. Werner Canins (*21.10.1976 - † 12.11.2006) La notizia dla mort dl jonn Werner de Elia y Rico dla Tila à descedè tröp incherscimun y tristëza tla comunité da S. Ćiascian y da foradecà. Do avëi imparè le mistier da eletrizist y do avëi laurè sciöche laurant àl defata cun gran entusiasm metü sö instës na dita cun chëra

SAN ĆIASCIAN

ch’al â na gran ligrëza. Werner ê n jonn plëgn de vita, de bona orentè, dër bëgnorü y cun na vijiun positiva dla vita. Al ê tres desponibl por la familia y i compagns. Gran pert de so tëmp lëde passâ Werner deboriada cun sü amisc se godon la natöra; d’invern jôl ion cun les pels y d’isté ti savôl bel da jì cun val’ cumpagn sö por munt. Gonot tolôl ca la roda o le motor y jô a se fà de beles rodes. L’ultimo iade che Werner â programè da tó ca le motor da d’altonn denant che le mëte ia por la sajun frëida dôl ester por passè n bel fin dl’edema amesa ai crëp dl Apenin. Mo chësc ti é stè fatal. Werner à pordü le control sön so motor y à porchël messü lascè la vita ala bela eté de 30 agn. Che Dî ti dais la pêsc eterna. Les porsones plü de tëmp de nosc paîsc ai 31 de dezëmber 2006: berba Iaco Canins mëda Berbura Rudiferia mëda Sefl Crazzolara mëda Frida Frenademez mëda Epifania Dapunt mëda Trinele Dalpiano berba Fortunato Dalpiano mëda Ida Pezzedi berba Nando Glira mëda Anna Glira berba Franz Crazzolara (Iergl) mëda Maria Rudiferia berba Adriano Pertot mëda Irma Campidelli berba Sciandro Agreiter mëda Emma Glira mëda Fefa Agreiter berba Paul Mangutsch berba Giuvani Declara

96 agn 90 agn 90 agn 90 agn 88 agn 86 agn 86 agn 85 agn 84 agn 84 agn 84 agn 84 agn 84 agn 83 agn 82 agn 81 agn 80 agn 80 agn 80 agn

TRASFORMAZIUNS URBANISTICHES Inće tratan le 2006 él gnü arvërt sö n valgönes grus ite por San Ćiascian. La plü grana é stada da odëi tl zënter de paîsc olach’al é gnü fat sö la ćiasa de calonia. An mëss dì che i laûrs de costruziun dla ćiasa de calonia é gnüs portà inant cun gran slöm dantadöt inće por mirit de Mangutsch Rico che ti é stè do ai laûrs. Cun lezitënza, esperiënza y ligrëza àl salpü da controlè les dites che à ciafè la inćiaria da realisé i laûrs y insciö é la ćiasa ćiamò gnüda rovada tl 2006. Le frabicat cumpëda trëi alzades: al valì de tera él le local di jogn, n local a desposiziun dla schira jonila y dles atres uniuns dl paîsc che po gnì adorè por de plü fins y n gran salf por la comunité por incuntades y referać. Implü él inće na ćiasadafüch por i grups che l’adora. Tres te chësta alzada bas ite él da ciafè le local por le scialdamënt y n valgügn de pici locai da lascè jö patüc. Tla pröma alzada ciàfon na picia stüa por tó ite les porsones che va te calonia y la ćiasadafüch dl curat, n pice ofize dla ploania y na ćiamena. Implü él ćiamò n ater local che é por le momënt stè dè en afit ala scora de schi da S. Ćiascian. Tla secunda alzada él l’ofize dl prou y süa ćiamena. Le local di ćiantarins é inće da ciafè sön chësta alzada. An po propi se tó a dì che la ćiasa de calonia é dër garatada. Al é n bel frabicat che passenëia bun pro le paîsc. A Suraćianins, sön le lüch de Nando y Otto de Casciano, él gnü fat val’ comedöres: le pre da ćiasa é gnü avalié, al é gnü fat sö na si incëria y inultima él gnü trat jö la majun vedla y al n’é gnü fat sö na nöia. A chësta manira él inće i paurs 153

SAN ĆIASCIAN

jogn che à indô ligrëza da portè inant l’arpejun de sü peri. Inće tla vijinanza da Costadedoi à Da Sacco Giuseppe fat sö na picia stala y majun por i ćiavai che é la pasciun de süa familia. Tla vijinanza da Rüdeferia él gnü trat jö le vedl tiac dlungia morin; chilò à Irsara Carlo da d’altonn fat sö n garage da paur. Te de plü ćiases privates y hotì él gnü fat laûrs de restrotoraziun y de ampliamënt cualitatif y cuantitatif por ti tignì bòt al svilup tl ćiamp dl turism y tó en conscidraziun les ghiranzes dl turist che se damana tres deplü.

Le tiac dlungia morin da Rüdeferia.

La ćiasa de calonia nöia.

154

Majun vedla de Casciano.

Majun nöia sön le lüch de Casciano

SAN ĆIASCIAN

Fora dl’ativité dla Fraziun da San Ćiascian Tratan le 2006 é le consëi rové adöm 6 iadi por tratè punć desvalis revardënć l’aministraziun di bëgns dla fraziun. Da menzionè él che fora por l’ann él gnü scrit fora n concurs d’idees por la proietaziun dla ćiasa de fraziun nöia. Al concurs àl tut pert architeć dl post, da Bornech y dal Vorarlberg. I resultać dl concurs é gnüs portà dant te na reuniun zivica tignida ai 5 de novëmber tla Ćiasa Jan Batista Rinna. Te chësta ocajiun ti él inće gnü surandè na onoranza al capofraziun da denant Giuvani da Glira por sü 20 agn d’ativité. N bel ciüf s’à inće mirité süa fomena che l’à sostegnì te düć chisc agn. Ala fin dl ann él gnü metü a post deboriada cun le Comun de Badia, la Ploania da San Ćiascian y la cooperativa Parkcenter i terac olach’al é gnü realisé i garages. Insciö ti él gnü intestè tl liber fondiar nr. 5 i posć da parchè te garage al’aministraziun dla fraziun aladô dles

sciacarades da denant. Sura i garages ia réstel ćiamò da realisé la ćiasa de fraziun nöia. Laìte déssel avëi lerch le museum, sorvisc terziars y n apartamënt por jënt atempada. La fraziun à arjigné ca adöm a porsones espertes dl setur sciöche le prof. Avanzini, la prof. Ulrike Kindl y le dr. Rabeder n conzet de mascima de sciöch’al podess gnì rapresentè les tematiches tl museum

Na bela scincunda a Giuvani da Glira por so impëgn a bëgn dla fraziun.

Le consëi dla fraziun.

155

SAN ĆIASCIAN

a San Ćiascian. Les tematiches che dess gnì rapresentades foss i corëć – geologia, les liëndes ladines y l’ursus ladinicus. Tl 2007 ćiararà l’aministraziun de ciafè na resposta plü concreta da pert dles aministraziuns publiches sön le portè inant chësc proiet, che podess gnì a s’al dè sciöche seziun dl museum da San Martin de Tor. L’aministraziun é dla minunga che na seziun de n museum provinzial foss n gran arichimënt cultural por nosc paîsc y inće por düć i paîsc incër ia. Jì en Jeo En chësc ann él indô stè da jì en Jeo. Dai 8 ai 10 de jügn é 110 omi, jogn y mituns de nosc paîsc indô jüs cun crusc.

Bel grup di omi dl paîsc en Jeo!

156

I pelegrins da San Ćiascian é pià ia da doman adora por se mëte sön tru cuntra Jeo. Conrad Glira y Erwin Canins é jüs danfora cun le crist. Al é gnü perié y ćiantè por la maiù pert tl lingaz dla uma. Chësta é na bela manifestaziun de fede. Le panostrè en grup alisirëia dessigü n pü le vare al pelegrin stanch che ciafa forza da jì inant ćina ch’al arjunj so travert. Le tëmp é stè dër da sciafié chi trëi dis; no massa ćialt y gnanca massa frëit. La prozesciun ne s’à nia ciafè la plöia. La sabeda sëra é i pelegrins de Jeo indô rovà derevers a ćiasa cun les rames vërdes che é le simbol de Jeo y che porta benedisciun tles families. An po bëgn dì che chë gran prozesciun de jënt che se intorj fora por les

SAN ĆIASCIAN

valades y sö por chi coi y jus da munt fej impresciun y descëda tl pelegrin instës mo inće tla porsona che incunta la prozesciun de Jeo na gran emoziun y inće comoziun. Nia ma la jënt de nosc paîsc mo bëgn de döta la valada mostra ćiamò cun coraje süa fede. Nosta é la segra!

La prozesciun va indô cuntra ćiasa.

Chëst ann à San Ćiascian albü la poscibilté da festejé la segra en la secunda domënia de jügn (sc’ara toma ite te na festa de dlijia, spo tira chësta dant). Tröpa jënt de paîsc, mituns y mitans deboriada cun sües families, jogn y manco jogn ne se à nia lascè sciampè chësta ocajiun por passè na domënia n pü’ atramënter. Inće le bel tëmp inviâ la jënt da jì cuntra Sas

Les porsones che à arjigné ca la segra.

157

SAN ĆIASCIAN

Pro na bela segra tóchel inće n bel cëst de crafuns!

Inće por mituns y mitans él stè na bela segra!

Dlacia; i plü sportifs n’à aprofité por lascè l’auto a ćiasa y se mëte sön tru o cun la roda o inće a pé. Ite dala capela de Sas Dlacia él gnü tignì na S. Mëssa alaleria y dedô àn podü se senté pro mësa y se gode na bona marëna. Tröpes é les porsones dla Uniun dles ëres y di ëi che se à dè da fà por che chësta festa garetes. De vigni sort de derzades é gnüdes arjignades ca por fà contënć tröc golusc. Por vignun val’ de bun! Y dedô él ćiamò gnü portè sön mësa de bones turtes pro n bun cafè. Sambëgn ne podôl gnanca manćé i crafuns da segra! I mituns y les mitans à podü se devertì tiran salć sön le ćiastel soflè sö tratan che i gragn cartâ y ciacolâ. Musiga n’àl gnanca manćé. Gisella y Walter Pizzinini n’à nia bazilé da tó ca i orghi da man ti fajon gnì vëia da balè a n zacotanć. La bela natöra y la bona compagnia à portè pro a fà stè la jënt ilò ćina al florì dl sorëdl. Por chësta bela segra ti val n gran giulan a düć chi che s’à cruzié dl’organisaziun.

L’ativité dl Consëi de cöra

158

Les porsones che vëgn nominades tl Consëi de cöra à la inćiaria da ti stè do ai problems y ai bojëgns dla comunité. Insciö él gnü formè de plü grups sciöche n grup dla caritas, n grup dla liturgia, n grup dla familia y dl matrimone. En pert é chisc grups pormò gnüs metüs sö tratan le 2006; ai ćiara da colaurè zënza se fà concorënza por le bëgn dla comunité. Pia Pedevilla da San Martin à daidé finanzié le proiet dla monia Paola che à metü sö dl 2004 na scora por mitans orfanes tl Zambia. Cun l’aiüt dles ëres che à bele plü iadi fat cursc cun ëra, àra fat patüc da vëne. La Comisciun pastorala por le turism dla diozeja, en colaboraziun cun les cöres dl’Alta Badia y l’Assoziaziun Turistica à metü adöm na picia brosciüra sura la storia dles dlijies dl’Alta Badia, i santuars da La Crusc y da Oies y le tru de meditaziun de S. Klaus von der Flüe.

SAN ĆIASCIAN

Chësta ti vëgn pitada ai sciori che vëgn chilò da nos en vacanza. En chësc ann s’à le Consëi de cöra dè jö cun de plü propostes sön co ch’al podess gnì festejé le Nadè ti hotì, ti garnis y tles ponsiuns. Sön proposta dla Comisciun pastorala por le turism à insciö i consëis de cöra dl’Alta Badia menè fora a düć chi che afita n pice pinsier de meditaziun. A chësta moda ti déssel inće gnì recordè ai turisć che passa chilò te nüsc paîsc i dis da Nadè la nasciüda de Gejù y fat sintì plü daimprò le miraco dl Nadè. Vigni ann mët le Consëi de cöra a jì velies tles cater capeles da San Ćiascian por les vijinanzes desvalies: tla capela de Sas Dlacia, de Pice Plan, de Rü, da Costadedoi y sambëgn inće te dlijia. Insciö vëgnel reanimé la vita dles capeles che é por na comunité n post important de incuntada tl inom de Dî. Por arjigné ca les families ala prozesciun de Jeo él gnü tignì n’ora d’adoraziun sciöche preparaziun. Ai 11 de jügn él indô gnü organisé la segra de paîsc ite a Sas Dlacia. Dales 11 danmisdé él gnü tignì na S. Mëssa y dedô à la Uniun di ëi y dles ëres partì fora da mangé y da bëre por düć. Inće por i mëndri dl paîsc él stè na bela ocajiun por se devertì. La sabeda, ai 7 d’otober él gnü tignì na prozesciun cun ćiandëres sön le tru de meditaziun ite a Sciarè en gaujiun dla festa de S. Klaus von der Flüe. Chësta é gnüda organisada dal grup dla jonëza. Le Consëi de cöra à nominé n consëi por la cortina nü che à la inćiaria da ćiarè ch’al vëgnes tignì ordinn te cortina.

Iade a Flüeli Dl 2003 él gnü realisé tla localité Sciarè n tru de meditaziun dediché a S. Klaus von der Flüe y a süa fomena Dorothea. Dla vita de chësc sant él gnü baié cotan tla comunité de paîsc y porchël él inće gnü sö n gran interès da orëi fà n pelegrinaje ti posć olache S. Klaus von der Flüe à vit. Bele da d’altonn dl 2005 êl gnü fat la proposta da jì a Flüeli y le iade ê bele gnü organisé; mo por via dles gran rogossies che â tochè la Svizra, y propi inće Flüeli y i paîsc incëria, â le iade messü gnì desdit y spostè a da d’aisciöda. Mo finalmënter dai 23 ai 25 d’aurì éra stada tan inant. N grup de 40 porsones fora dl Consëi de cöra, dl Consëi d’aministraziun dla dlijia, dl grup che à colaurè pro le tru de meditaziun y dl Cor de dlijia é pié ia cuntra Flüeli tla Svizra zentrala en domënia ai 23 d’aurì incër les 7 da doman. Do da sis ores de iade é le grup rové a Maria Einsiedeln olach’al à marnè y vijité la bela gran dlijia che va zoruch al 11ejim secul. Einsiedeln é le post de pelegrinaje plü vedl y conesciü dla Svizra. Le iade é spo jü inant a Kerns olache le pice Klaus é gnü batié. Te dlijia sot n spidl él conservè n tòch dla pera dl bato. Incër les 18.00 spo é le grup rové a destinaziun: Flüeli – Ranft, n bel paîsc de 1700 abitanć, sentè ite amesa le vërt dla natöra, le post olache San Klaus à vit. Nikolaus von der Flüe é nasciü tl 1417 da na familia da paur benestanta. Cun 29 agn àl maridé Dorothea da chëra ch’al à albü 5 mitans y 5 mituns. Te süa vita da vigni dé ê Klaus n om de politica mo al sintî n gran bojëgn da deventè na cossa 159

SAN ĆIASCIAN

Porsones che à tut pert al iade a Flüeli.

sóra cun Dî. Dan da complì i 50 agn rovâ Klaus te na gran crisa; al sintî tres plü sterscia la cherdada de Chël Bel Dî che l’inviâ da lascè döt y da ti jì do a d’Ël. Al tolô insciö comié dala familia y da so laûr por se dediché deplëgn a Dî tla surité dla natöra. Süa fomena Dorothea â sostignì daldöt chësta süa dezijiun. Por 20 agn alalungia viô Bruder Klaus da eremit tl Ranft, zënza bëre y mangé, ma tolon ite la comuniun. N gromun de jënt jô da d’ël a le perié do süa interzesciun. Cun 70 agn, ai 21 de merz 1487 morî Klaus.

Ćiasa tl Ranft olache San Klaus à fat l’eremit!

160

L’ann 1649 él gnü detlarè beat y ai 16 de mà 1947 l’à Papa Pio XII detlarè sant. Al dedaincö pon ćiamò odëi a Flüeli trames les ćiases olache Bruder Klaus à vit: la ćiasa olach’al é nasciü y chëra olach’al à vit cun süa fomena Dorothea. Te chësta à le grup podü jì ite y la vijité; al é ćiamò mantignì le 10 porcënt dl original. Scenò é trames les ćiases bele gnüdes restaurades plü iadi. Ćiamò la domënia sëra é le grup jü tl Ranft: chësc é n valun strënt y ërt jödapé de chël ch’al rogor la Melchaa. Chilò él döes capeles da vijité: pro chëra dessura tàchel pormez la zela de Bruder Klaus. Chëra dessot é gnüda fata sö plü tert por tó ite le gran numer de pelegrins che gnô adalerch. Canche Bruder Klaus é jü a vire tl Ranft s’àl ma fat sö na sort de assosta de lëgn, rames y fëies. L’ann do ti à spo vijins y amisc fat sö na zela cun na capela. La zela â dui cucri; un ćiarâ jö sön l’altè dla capela y l’ater fora sön le monn. Chësc respidlëia süa personalité: al ê na porsona liada al monn mo che â tres i edli sön Chël Bel Dî. Le lönesc da doman à i 40 pelegrins de nosc paîsc podü zelebrè la S. Mëssa tla capela tl Ranft. Chësc é stè por düć le momënt plü sintì, plëgn de emoziun. Les parores de siur Heinrich y les usc dl cor é jüdes dër sot tl cör de düć. Do mëssa à le bus condüt i pelegrins ite insom le Melchtal olach’al é al dedaincö n raiun da jì cun i schi. Ilò vëigun sö la capela de Chlisterli olache Klaus s’â lascè jö

SAN ĆIASCIAN

provisoriamënter denant che jì tl Ranft. Domisdé à le grup ćiamò vijité la dlijia da Sachseln olach’an po odëi la fossa de S. Klaus, so cheder de meditaziun y süa joca. Te chësta cité él inće n museum dediché a S. Klaus. Le mertesc dadoman é le grup indô pié cuntra ćiasa passan por Luzern, Vaduz che é la capitala dl prinzipat dl Liechtenstein, y Stams. Chisc trëi dis passà sön les pedies de S. Klaus é sta por düć dër na bela esperiënza y chi che à podü tó pert à cuntè de chësc iade cun gran entusiasm. Dessigü é chësta stada na manira por ti rové ćiamò plü dlungia al sant y por descedè vigni iade ch’an va sön le tru de meditaziun na gran pêsc, emoziuns y sentimënć nüs. Grup Volontariat Le Grup Volontariat à metü a jì tratan le 2006 döes incuntades por nüsc berbesc y nostes mëdes. Ai 12 de jügn é le grup jü cun la jënt de tëmp jö te Ćiasa de palsa a S. Martin por stè n pü’ adöm ala jënt che vir ilò. Cun na Santa Mëssa tla picia capela y n pü’ de aurela cörta à le grup fat contënta tröpa jënt atempada. Ana da Sciarè à arjigné ca na bona turta por 100 porsones y les mitans dla schira jonila à ralegrè la jënt ćiantan y balan. D’isté é les comëmbres dl Grup Volontariat stades jö Pidrô por ti fà na picia ligrëza ai jogn dl Salf protezionè. Le grup ti à portè n bel cëst de ordöra y n ćiapel por se parè dal sorëdl. Por portè te ćiasa n pü’ de bona vëia cun chësta vijita él gnü ponsè da invié adalerch le jonn Alexander da S. Martin che à sonè i orghi da man; ara ne à nia duré dî ch’al é gnü metü man da balè y ćiantè.

Ai 7 de novëmber él gnü organisé na Santa Mëssa y dedô na picia marëna por la jënt atempada de paîsc; grana é stada la partezipaziun. Al ti é gnü arjigné ca val’ de bun da mangé y te chësta ocajiun se l’à la jënt cuntada dî alalungia. Por Nadè ti él gnü fat les aodanzes ales porsones plü de tëmp de nosc paîsc cun na bela cherta che rafigurëia la dlijia da San Ćiascian. Laûrs de mantegnimënt y d’abelimënt dla contrada Por conservè la bela contrada alpina incër nos ia y por ti alisiré le vare al viandant amant dla munt fej i lauranć dl Parch Natural, coordinà dala staziun forestala da La Ila cotan. Vigni ann él intan de laûrs de sistemaziun da fà sön trus y sëmenes, dantadöt olache le tëmp à lascè so sëgn. Insciö ti tóchera vigni ann ai lauranć da derzè n pü’ sö chi punć che condüj fora La Crusc sön Pre de Medesc deache chilò él le grunt che mëna bindebò dassënn. Implü él inće gnü dortoré la sëmena che porta sön la Forcela dl Lêch. Pordërt é chësta bele gnüda realisada dl 2004 mo tratan le 2006 él ćiamò gnü ro-

Sëmena sö por le giarun dla Val de Medesc.

161

SAN ĆIASCIAN

Bel tòch de sëmena nöia pro le Tru di lersc.

menè jö l’ultimo tòch, chël sura le Lêch, fajon presciapüch 300 metri de sëmena nöia cun n mür a sëch dala pert dessura por tignì sö le material. Insciö vëgn la jënt che va sö por munt rovenüda fora por öna na sëmena. Implü él inće gnü fat na bela sëmena da Gran Plan cuntra Forcela dl Lêch olache le tëmp à menè jö cotan de giarun. Sön le Tru di lersc él jü debojëgn da d’altonn da realisé n tru olache la sëmena se despartësc y pëia ite cuntra Rü. Chilò êl denant en pert ma na te’ ria sëmena che ê dagnora da paltan y por schivé de se fà sö n dër scich jô la jënt fora por pastöra. Porchël êl chilò la cortesc bindebò danejada, nia ma dala jënt che va a pé.... Śëgn él gnü fat n bel tòch de tru, al é gnü ingiarè y metü ite sales por rovëne l’ega. 162

Implü él ćiamò gnü fat laûrs de manutenziun desvalis che mëss feter gnì fać vigni ann, sciöche por ejëmpl derzè val’ si. Inće tl tòch danter Rü y Glira él jü debojëgn da sistemé n tòch de sëmena. Fora por l’isté à i lauranć di parcs naturai metü man da taié fora barantli por fà n tru da jì sö por Val de Medesc. I barantli cun sües rames doblioses ascognô la sëmena strënta y sovënz messâ l’alpinist nia espert de nüsc raiuns da munt s’archité y chirì la marcaziun. Sö por le pröm tòch dla roa él gnü sentè ite na bela sëmena che s’intorj sö por la val. Por tignì sö le giarun dala pert dessura él gnü fat sö mürs a sëch. Chësc laûr messarà ćiamò gnì portè a fin tratan le 2007. N tru é öna dles maius nezescitês por la gestiun di bosć. Insciö à i lauranć dla

SAN ĆIASCIAN

Realisaziun de na strada por ti podëi pormez al bosch.

forestala taié fora na strada tl bosch de comun daite ala Curva Viola por ti podëi pormez al bosch. Implü él inće gnü tignì n curs de siëia a motor te chësc raiun. An po dì che inće chëst ann él indô gnü fat döt le poscibl por mantignì y valorisé nosta bela contrada da munt y ti garantì plü segurëza al viandant. An spera che la jënt sais inće da aprijé chisc laûrs y da se comportè cun n pü’ de respet. LES SCORES Scolina

Tl ann de scolina 2005/2006 êl indöt 38 mituns y mitans che à frecuentè la scolina. Les educadësses che se à dè jö cun i mëndri de nosc paîsc é stades Sorarù Daniela, Valentini Renate, Ellecosta Anneliese, Ellecosta Teresa, Canins Martina, Verginer Anita y la cöga Granruaz Cristina. Da d’aisciöda ti à i mituns y les mitans dla scolina presentè ai geniturs y ai parënć les gran abilitês y capazitês acuisides tl ćiamp dl movi-

mënt, meton a jì le proiet „Circo Dracunci“. L’idea é piada ia dai mituns y dales mitans che à podü se chirì y se studié fora na pert por ejëmpl da balarina, liun, paiazo y i.i. da jobelnè en gaujiun dla presentaziun y se pastelnè inće n guant aladô. Manćé ne podô sambëgn nia les chertes d’entrada por se garantì bele danperfora n post; chëstes se à i mituns y les mitans arjigné ca instësc y les à venü cun gran impëgn y entusiasm. Indöt él gnü fat döes presentaziuns dl zircus: öna por i scolars dla scora elementara y öna por i geniturs. Trames à dër plajü y i mituns y les mitans é stà laldà cun tröc de gran aplausc. Le DVD tut sö te chësta ocajiun ti dëida recordè a pici y gragn les gran emoziuns viüdes tratan chësta festa. Por le dé dl pere y dla uma é i geniturs gnüs invià te scolina do ch’ai ê bele gnüs festejà adora da doman pro gostè da sü mituns y sües mitans. I pici y les piceres ti à portè dant val’ rima y ćiantia y chësc adoran düć trëi i lingac. Ala fin dla festa à i geniturs ćiamò podü stè n pü’ te scolina a śoghé cun sü mituns y sües mitans. Chësta é n’ocajiun implü por i geniturs por imparè a conësce damì l’andamënt, i locai, i jüć dla scolina y les tröpes poscibilitês de imparè che chësta istituziun pîta. Bele por le secundo iade à podü stè i mituns y les mitans che va da d’altonn a scora a dormì te scolina. Rovada la scolina é i pici y sües maestres jüs a ćiasa a se tó le poch. Incër 163

SAN ĆIASCIAN

Festa dl pere.

Festa dla uma.

Ći bel ch’al é da dormì te scolina!

Sambëgn é inće le gostè miù te scolina!

les 17.00 s’à spo düć indô incuntè te scolina. Chilò él stè da arjigné ca deboriada i leć, na bona cëna y dedô é le bel grup jü a se mangé n dlacin. Do ester rovà indô zoruch te scolina él stè da se vistì le pigiama y se lavè i dënz da jì a dormì.” Por stlüje jö la sëra ti à les educadësses cuntè a sü pici na storia dla bona nöt. Impò àra duré dër dî ćina che düć é stà bogn da scutè y finalmënter da se indormedì. Le dé do à düć podü gostè deboriada cun i atri mituns dla scolina y sam164

bëgn inće cun düć i geniturs che se à tut dlaurela. Tl ann de scolina 2006/2007 s’àl indöt scrit ite 28 mituns y mitans ala scolina. Le personal é metü adöm dales maestres dr. Valentini Renate, Sorarù Daniela sciöche dirijënta, dala colaboradëssa pedagogica Valentini Martina y dala secudiënta Pezzedi Elisabeth. Granruaz Cristina se crüzia indô da arjigné ca tres val’ de bun da mangé y Rubatscher Claudia se fistidiëia che la scolina vëgnes vigni

SAN ĆIASCIAN

dé romenada sö y ch’ara sides bela nëta por le dé do. En San Martin à n “dër petler” (n genitur) y n San Martin a ćiaval daidé abelì la festa. Dër plajü à les parores sintides de siur curat che à inće benedì le pan che i mituns y les mitans â cujiné y ch’ai à spo dedô podü se tó para a ćiasa por le partì te familia. En gaujiun dla festa da Nadè s’à i mituns y les mitans desmostrè de gran artisć; sciöche scincunda da Nadè por sü geniturs ài depënt n beliscimo cuader sön peza adoran corusc acrilics. Chësta opera d’ert à podü gnì piada do dai geniturs en ocajiun dla picia festa da Nadè, olache i mituns y les mitans à danter l’ater inće podü portè dant les ćianties da Nadè imparades ite tratan le tëmp d’Advënt, le teater di famëis y se mangé i bogn biscoti fać dai pici instësc. Scora elementara Tratan l’ann de scora 2005/2006 êl a S. Ćiascian 37 mituns y 23 mitans partis sö te chëstes tlasses: 17 te pröma 5 te secunda 16 te terza 8 te cuarta 14 te cuinta. Les insegnantes che s’à dè jö cun l’istruziun di 60 scolars y scolares é stades: Ploner Willeit Erna, Castlunger Verena, Campidelli Maria Gabriella, Canins Frenademez Erna, Pitscheider Evelyn, Castlunger Irsara Monica, Clara Cristina y l’insegnant de religiun siur

Heinrich Ellecosta. Inće te chësc ann de scora él gnü metü a jì ativitês didatiches interessantes y importantes che ti à dër plajü a düć i scolars y a dötes les scolares. Dai 16 ai 20 de jenà él jü te scora Daria Cerchi da Milan a mëte a jì cun i scolars de cuarta y cuinta tlassa n proiet dal titul „I fumetti“. I scolars à podü inventè y ilustré te grups stories, tignon cunt di consëis dl’esperta che à laurè inće tl team de Geronimo Stilton. Al é spo gnü coiü adöm les stories te n liber che vigni möt à podü se mëte ia sciöche recort. Ai 25 de jenà él gnü adalerch dui esperć dla provinzia a fà cun i scolars de cuarta y cuinta „Jüć dl’Europa“. Te palestra ài destenü fora ia por funz na cherta dl’Europa y i mituns podô jì da n stat al ater sc’ai savô da dè les dërtes respostes. Insciö à nüsc pici zitadins europeics podü se fà n’idea dl’Europa y de sües particolaritês. Por scolars, geniturs y insegnanć él gnü invié ia ai 14 de forà n domisdè de informaziun cun Alpidio Balbo dl grup miscionar da Maran che à cuntè di gran debojëgns dl continënt african. Balbo che sciöche miscionar laich à odü de porsona, nia ma i problems mo inće i valurs dla jënt dl Benin, à salpü da ti jì a cör a düć cun sües parores y sü filmać. Sciöche aziun de solidarieté él gnü coiü adöm spënores por ti dè significat ala carsëma y sotrissé le valur dl partì cun chi che é manco fortunà co nos. Le dé dla nëi y la defilada da Carlascè é sambëgn avenimënć che ne po nia falè te n ann de scora. Le proiet „Hallo Auto“, metü a jì dala provinzia y coordiné dal Sorvisc por l’educaziun ala sanité, é gnü tignì ai 2 165

SAN ĆIASCIAN

Trëi scolars mostra i “fumetti” ch’ai à cherié.

de mà 2006 por les tlasses terza y cuarta. Do na spligaziun ampla sura les regoles dla strada à vigni möt podü se sentè ite te n Fiat Panda dai comandi dopli y porvè fora situaziuns de prigo desvalies (strada süta, strada mola y i.i.). Interessant êl da odëi sciöche i mituns valutâ le prigo sön strada, sciöch’ai scezâ por ejëmpl le tëmp de reaziun o de arferada. La sabeda, ai 13 de mà, à i scolars y les scolares de cuarta y cuinta messü porvè da se concuisté la picia patent da jì cun la roda a Corvara. Vignun à porvè da s’arjigné ca bindebò bun, al è pö tan important da ester sigüsc sön strada. Vigni segnal stradal po ester de aiüt, sc’an é bogn da capì so messaje. Tröc à bele atira ciafè la picia patent y sa che la segurté é al pröm post. 166

La jita de mà é en chësc ann stada ai 16 de mà. Scolars y scolares adöm al personal insegnënt é jüs ćina a Longiarü cun la coriera por passè le danmisdé tl Sitting Bull Ranch amesa la natöra. Raimund y sü colaboradus à salpü da ti cuntè y insigné tröpes cosses sura le ćiaval por passè spo ala pratica y se fà na bela roda a ćiaval te vilin. Söl misdé ti à spo i coghi Andrea y Salvester arjigné ca na bona griliada tla localité Pares, olache düć à podü stè deboriada en alegra compagnia. Por stlüje jö él gnü organisé na vijita al morin a Seres y dedô à düć ciafè n bun dlacin sön le lüch de Vanć. Ai 28 de mà à les 2 mitans y i 3 mituns de secunda podü festejé la Pröma Santa Comuniun, cun le tema: „Gnide düć da me, os che sëis stanć y desconsolà, che

SAN ĆIASCIAN

I scolars y les scolares tratan le proiet “Hallo Auto”.

Gran interès por les ês!

iö se lasciarà palsè!” Ai 29 de mà 2006 é la cuinta tlassa gnüda acompagnada a La Ila tla scora mesana al dé dla porta daverta. Insciö à i scolars y les scolares che podarà l’ann do jì tla scora mesana la poscibilitè da odëi n pü’ sciöche l’insegnamënt funzionëia tla mesana. Chësc n’é por ëi dessigü nia n mudamënt de pücia importanza. N referat interessant y istrutif sura la vita dles ês é stè tignì ai 6 de jügn cun entusiasm, pasciun y competënza da Michl Mangutsch. I mituns à desmostrè gran

Jita de mà a Longiarü.

interès y curiosité por chësc tier tan afascinant. Le reladù à salpü da respogn cun savëi ales tröpes domandes. Do avëi ćiarè jö les massaries dl zidlaês, se à le domisdé stlüt jö cun na degustaziun de sorts de mil desvalies. Da d’altonn àl metü man l’ann de scora 2006/2007 y bëgn 18 mituns y mitans é pià ia le pröm ann a scora. Le personal insegnënt é restè plü o manco anfat al ann da denant inće sc’al messü gnì tut sö döes maestres nöies: Mitterrutzner Agreiter Rita da La Ila y Moling Veronica da La Val por via dl gran numer de scolars. Ai 19 de setëmber 2006 él gnü tignì la jita da d’altonn. Destinaziun en chësc ann é stada la localité Sas Dlacia, olache i mituns à podü fà n picnich alaleria y śoghé tla natöra. Sciöche vigni ann él inće chësc ann indô gnü metü a jì la proa d’evacuaziun adöm ai stödafüch. Do le sonn dl alarm à i scolars lascè les tlasses y se à incuntè dan l’hotel Vajolet. Al é gnü fat l’apel y le comandant Andy Pertot à salpü da cuntè cun savëi sura i prighi dl füch. Spo à düć 167

SAN ĆIASCIAN

Pröma Santa Comuniun.

podü porvè fora la sbrisciadoia dala cuarta alzada dl hotel. Por stlüje jö ti él ćiamò gnü mostrè ai scolars y ales scolares le film “Educaziun ala segurëza te scora”. Ai 6 de dezëmber 2006 él rové te scora, sciöche bele da tradiziun, San Micorà cun na picia scincunda por vigni möt y möta. 168

Por la festa da Nadè de chësc ann él gnü laurè fora, tratan les ativitês facoltatives dla jöbia domisdé, n proiet pluridisciplinar y intercultural de bai y rezitaziun: “Co festejëia pa i mituns de döt le monn le Nadè?” La pert rezitada é gnüda insignada ite dales maestres y i bai dala coordinadëssa dl proiet Franca Ziun y dal responsabl dl’educaziun ala sanité Lois Kastlunger. Por l’ocajiun à i mituns adöm ales maestres arjigné ca dër de bi guanć y le scenar. La manifestaziun à dër plajü a düć y se à stlüt jö cun val’ de bun da mangé y da bëre arjigné ca dai geniturs.

SAN ĆIASCIAN

FORA DL’ATIVITÉ DLES UNIUNS Schira jonila

Inće tratan le 2006 s’à i dui grups dla Schira jonila, un por les mitans dla scora elementara y l’ater por chëres dla scora mesana, incuntè un n iade al’edema sides da d’aisciöda (da mez aurì a mez jügn) che da d’altonn (da mez setëmber a mez dezëmber). Les animadësses Alma (por la mesana), Zilly y Clara (por l’elementara) s’à dè da fà por trasformè chëstes ores d’incuntada te val’ de spezial. Al é gnü pastelnè, śoghé, ćiantè y fat n gröm d’atres ativitês interessantes por les mitans de chësta eté. Al n’é nia ma gnü ponsè al devertimënt mo sambëgn inće al aspet religius, él pö chësta na uniun che s’incunta te n spirit religius. Porchël él gnü organisé n’ora d’adoraziun, na prozesciun en onur de S. Klaus von der Flüe deboriada cun i jogn y les jones de nosc paîsc y na vijita ala jënt dla Ćiasa de palsa. Te chësta ocajiun à les mitans porvè da ti tignì n pü’ de aurela cörta ales mëdes y ai berbesc ilò presënć portan dant de beles ćianties y mostran val’ bal arjigné ca por chësta ocajiun. Sce la 20e 20ejima Maratona dles Dolomites é indô tan garatada spo él inće por mirit dles mitans dla Schira jonila da San Ćiascian. Cun lezitënza y bona orentè à les mitans y les animadësses daidé i dis denant da tó jö i filmać dl concurs de dessëgns danter

Les mitans en aziun tratan la Maratona.

les scores ladines. Al ê da tignì sö i gran placać cun i dessëgn por ti pormëte al personal tecnich la registraziun; chisc filmać é spo gnüs mostrà tratan la direta televijiva. Le dé dla manifestaziun da doman él stè da lovè dër adora por jì sön Jù de Frara a partì fora palons da corusc ai ziclisć y ales ziclistes che passâ por ti daidé recordè che chësta ediziun dla maratona ê dedicada ai corusc. De lugio él spo stè da jì en tënda sön Saraghes. Do avëi passè n bel domisdé deboriada saltan y fajon damat amesa chi bi pra él gnü metü impé y tachè jö indortöra la tënda por s’arjigné a passè la nöt alaleria. Chësta é stada dër na bela esperiënza por les mitans y sambëgn inće por les animadësses. Fora por l’isté él gnü metü a jì plü iadi n marćé olache les mitans à venü patüc da fà belaìta bele adorè; ći che é gnü trat ite é gnü dè en benefiziënza al miscionar da Maran Alpidio Balbo che se dà da fà por fà sö fistis dal’ega da bëre tl’Africa, y plü avisa tl Benin. 169

SAN ĆIASCIAN

En jita a Maran cun la Schira jonila da La Ila.

Sambëgn ne podô gnanca en chëst ann manćé l’oramai tradizional „Hüttenlager“ che é gnü metü a jì deboriada cun la Schira jonila da La Ila. En chësc iade éra jüda da jì sö Maran olache les mitans y sües animadësses à dormì tl alberch dla jonëza. Le program de chisc dis é stè dër rich: na vijita a Dorf Tirol olache le bel grup ti à ćiarè a na presentaziun de falcuns, na incuntada cun le miscionar Alpidio Balbo che ti à cuntè ales mitans de süa esperiënza tl’Africa, n roda tla cité de Maran y na bela nodada tla Meranarena. 170

Uniun di jogn Cadrel do cadrel à le grup di jogn tratan le 2006 podü ćiarè pro sciöche so local gnô a s’al dè. Da canche la calonia é gnüda trata jö da d’aisciöda dl 2004 ne â i jogn dl paîsc plü degun local y les sentades é insciö gnüdes fates te posć desvalis. Te chësta spana de tëmp à i jogn odü ite l’importanza de avëi n local a desposiziun te paîsc, n punt de referimënt por podëi s’abiné y stè n valgönes ores en compagnia. Le comitê, cun l’aiüt prezius de Alma Frenademez, s’à dè jö cotan cun i laûrs por le local di jogn nü y s’à dè da fà por l’arjigné ite tla manira plü ideala.

SAN ĆIASCIAN

Grup de jogn che à fat San Micurà!

Cuntra la fin de dezëmber àn finalmënter podü amiré le local di jogn nü rové deplëgn. Por le pröm iade s’à la jonëza de paîsc abiné tl local nü en gaujiun dla picia festa da Nadè do le rorate di jogn abelì chëst ann dal cor “Kyrios”. De plü é stades les situaziuns olache le grup di jogn à ćiarè da trà ite scioldi por curì les spëises dl local, sciöche por ejëmpl venon patüc duc do mëssa grana o dal conzert de S. Zezilia. L’ativitè dl grup di jogn da San Ćiascian é chëst ann gnüda organisada da n comitê de ot porsones che se à abiné n iade al mëis por tó dezijiuns desvalies sura le program y l’ativitè dla jonëza de paîsc. Da Pasca à i jogn daidé organisé la Velia dla Jöbia Santa che vëgn tignida

vigni ann a Oies. Implü vigni pröm vëndres dl mëis ài metü a jì l’ora d’adoraziun a Oies chirin fora n tema che passenass cun la festivité dl mëis. Tratan l’edema di jogn che â sciöche tema „Na man deverta vel deplü co na man öta“ él sambëgn inće stè i jogn da San Ćiascian che à dè so contribut por fà garatè chëst’ edema. Da d’altonn él gnü organisé na jita a Gardaland; por i jogn y les jones che à tut pert é chësc bel dé en compagnia stè dessigü dër da rì. Ai 7 d’otober à i jogn deboriada cun la Schira jonila metü a jì na prozesciun sön le tru de meditaziun en onur de S. Klaus von der Flüe. Inće sce en chë sëra piziâl n pü’ i dëić dal frëit él impò stè tröc jogn y manco jogn che à tut pert cun 171

SAN ĆIASCIAN

gn angeli. Da mëte a jì chësta festa desmostra i jogn dagnora n gran interès. Fora por l’ann él inće gnü fora n pêr de iadi le „becker“, la plata che informëia sura l’ativité di jogn. Grup di ministranć

Festa da Nadè tl local di jogn nü!

ligrëza. Sciöch’al é bele da agn tradiziun à la Uniun di jogn inće en chësc ann organisé la festa de San Micorà che é rodè trëi dis fora por les ćiases y ti hotì cun zacotan de chi da corgn y sambëgn inće n valgü-

Inće tratan le 2006 à i ministranć albü n bel da fà por ademplì so sorvisc pro dötes les funziuns liturgiches. Al é oramai diesc agn che le jonn Mirko Rudiferia organisëia cun lezitënza le sorvì a mëssa tres les „zetoles di ministranć“ che ti vëgn partides fora a düć i mituns söporjö vigni sis edemes. Ala fin dl 2006 cumpedâ le grup 32 mituns. De chisc n’él 13 de „gragn“ che va bele ala scora mesana y 19 de „pici“ che fej la scora elementara. Trëi é stà i mituns che à fat la Pröma Santa Comu-

I ministranć che à stlüt jö so sorvisc (al manćia Arthur Pedratscher).

172

SAN ĆIASCIAN

niun de mà y che à metü man so sorvisc fora por l’isté. Ara se trata de De Marchi Matteo, Canins Matteo y Pescollderungg Franz. Inće por chisc él gnü metü a jì de lugio, sciöche bele l’ann passè, na picia incuntada de preparaziun al sorvì a mëssa olache i mituns à podü avëi n pröm contat cun chësc sorvisc, cun le guant y i injins di ministranć. En la festa dl Cör de Gejú do Öspi él gnü lascè jì „en ponsiun“ n valgügn mituns che à rové la scora mesana. Ara se trata de Crazzolara Fabio, Mangutsch Stefan, Mangutsch Alex, Canins Philipp y Pedratscher Arthur, che à podü pié do n diplom sciöche sëgn de reconescënza por le sorvisc fat sis agn alalungia. Le numer di ministranć é porchël jü zoruch de dui respet al 2005 (5 à lascè le sorvisc y 3 à metü man). Da d’aisciöda y da d’altonn à les umes

Pro le jüch dla corda él da trà fora döta la forza.

Crazzolara Monica y Obojes Valentina indô metü a jì n iade al mëis na incuntada domisdé por ti dè la poscibilité ai mituns da stè adöm, fà val’ jüć, ćiarè val’ film, fà sport y i.i..

Grup di ministranć che à tut pert ala mini-olimpiada.

173

SAN ĆIASCIAN

Implü à i ministranć indô podü tó pert ala mini-olimpiada a La Val, olach’ai à podü se devertì y imparè a conësce ministranć y ministrantes di atri paîsc dla valada. Al é bel da odëi cun ći checia che i mituns fej so sorvisc a Gejù y ala comunité; an s’aoda che chësta ligrëza vëgnes dada inant inće ti agn che vëgn. La Musiga Le 2006 é stè n ann scialdi positif por la Musiga da San Ćiascian. Tröpes é stades les ativitês y i apuntamënć sön le program tratan l’ann passè. Le jonn dirighënt dla musiga Klaus Kaneider ti à insigné ite cun paziënza y savëi ai musiconć de bi toć che à dër plajü ala jënt dl post y ai turisć. Insciö à la Musiga podü portè dant te tröpes ocajiuns i bi toć imparà ite che ti à fat plajëi ala jënt

che ascutâ pro. Inće chëst ann él indô gnü pormez val’ comëmber nü: ara se trata de Obwegs Anna al fabló traversal y Gravino Sofia al tlarinet. Insciö se porta le numer di componënć dla Musiga da San Ćiascian ala fin dl 2006 a 41, cumpedan inće les marcadëntres y i portabandira. Por ći che reverda les marcadëntres él gnü tut sö Moling Isabell che à tut le post de Mittermair Iris. Te de plü ocajiuns à la Musiga de nosc paîsc portè pro a abelì nia ma festes de dlijia mo à inće lascè aldì sü stromënć pro d’atres ocajiuns sciöche le Dé dl sport. Pro i cater conzerć serai tl salf dles manifestaziuns J.B. Rinna tignis fora por l’isté à la Musiga podü se gode l’aplaus dl publich forest che à dër aprijé i toć portà dant. N apuntamënt n pü’ particolar, a chël che tröc se confortâ bele dadî, é bëgn stè

Sfilada fora por le zënter de Cortina d’Ampëz.

174

SAN ĆIASCIAN

I cin musiconć che à podü pié do na onoranza en Santa Zezilia.

la partezipaziun ala „Festa de Ra Bandes“ a Cortina d’Ampëz en domënia, ai 27 de agost. Te chësta ocajiun à la Musiga tut pert ala gran sfilada fora por les strades de Cortina, ara à sonè n valgügn toć deboriada cun les tröpes musighes rovades adalerch a chësta festa sön la plaza dles postes y à tla finada ćiamò podü tignì n so conzert sön plaza Kraler. Chësc é dessigü stè un di apuntamënć plü interessanć de döt l’ann. Por compensè n pü’ les tröpes proes a chëres che i musiconć tol regolarmënter pert ôl bëgn inće ester val’ momënć por stè en compagnia a se gode n bun taì de valch. Porchël à la junta dla musiga organisé ai 23 de setëmber na sëra plajora tla ütia „Saraghes“ olache la familia de Agreiter Vito y Manuela ti à arjigné ca dër na bona cëna. Gnanca en chësc ann ne s’à la Musiga da San Ćiascian lascè sciampè l’ocajiun

da tó pert ala gran sfilada en gaujiun dla “Festa dla üa” ai 15 otober a Maran. Chësta é na manifestaziun valgamia interessanta a chëra ch’al tol pert n gröm de musighes nia ma de Südtirol mo inće da foradecà. Sciöche musiga ladina é la musiga da San Ćiascian sambëgn capazia de podëi tó pert. Un di ultimi apuntamënć dl ann é le conzert de Santa Zezilia, a chël che la Musiga à tut pert deboriada cun le Cor de dlijia, la Uniun Bal Popolar Val Badia y n valgügn jogn musiconć dl paîsc. Tratan chësta manifestaziun él gnü tut l’ocajiun por ti surandè a n valgügn comëmbri dla uniun na onoranza. Insciö à Pescollderungg Christian y Canins Moritz podü pié do na onoranza por i 25 agn de ativité pro la Musiga. Implü ti él gnü surandè ofizialmënter les medaies de brom y de arjënt a n valgügn musiconć che à fat le curs tratan l’ann y à sambëgn 175

SAN ĆIASCIAN

spo inće passè l’ejam. Glira Emanuel cun la trombëta à podü pié do la medaia de brom y Crepaz Maximilian, inće cun la trombëta, y Crazzolara Valentina cun le fabló traversal à podü pié do la medaia d’arjënt. Do le conzert é la festa jüda inant en compagnia y bona löna pro mësa cun na bona cëna tl Hotel Störes. Inće sce datrai ti gnaràl n pü ert sura ai musiconć da tó pert a dötes les proes pon impò se tó a dì ch’al paia la mëia y che i aplausc ciafà pro i tröc conzerć ti dà dessigü indô forza y vëia da sonè inant. Porchël n gran giulpai y ma inant insciö! Cor de dlijia Le Cor de dlijia à inće tratan l’ann 2006 abelì les festes de dlijia cun le ćiantè a plü usc. Mo inće les domënies s’abina i ćiantarins sön dessura y va danfora cun l’intonè y ćiantè ćianties popolares y ti dëida imparè ite vigni tan ala comunité na ćiantia nöia. Bëgn 87 otes s’à le cor abiné ia por

Le cor pro n conzert da d’isté.

176

l’ann por proes, Santes Mësses ćiantades y funziuns liturgiches. Plü iadi é le cor gnü acompagné da Judith Glira y Iris Agreiter sön le fabló y da Angelika Schuen y Elisa Obwegs sön la vidora. Do da bëgn 43 agn de sorvisc à l’orghelist Corrado Granruaz dè jö ofizialmënter le laûr da orghelist che ti é spo gnü surandè a so fì Ivan; al s’à metü a desposiziun da sonè i orghi de dlijia dales mësses ćiantades. En S. Zezilia à le Cor de dlijia adöm cun la Musiga da S. Ćiascian y la Uniun bal popolar dla Val Badia festejé la patrona dla musiga y dl ćiantè cun n conzert de musiga popolara. Siur curat y le presidënt dl Consëi de cöra, Salvester Vittur, à rengrazié le cor por süa grana y importanta ativité y à perié de ćiantè y sonè inant inće sc’al costa n gran impëgn y datrai inće sacrifizi. Ai à inće alzè fora che le cor à dagnora ćiantè cun armonia y ligrëza. Tratan l’ann 2006 à le cor inće albü n’ativité rica de aurela cörta. D’aurì àl tut pert sön invit dl Consëi de cöra al iade

SAN ĆIASCIAN

Oh, tan bel ch’al é da ćiantè sön munt!

a Flüeli tla Svizra. La domënia, ai 23 de lugio s’à i ćiantarins y les ćiantarines abiné deboriada cun sües families sön i pra de Pütia. Le tëmp ê di plü bi. Insciö él garatè na bela griliada pro na ütia, al é gnü ćiantè y cartè y i plü pici à podü se sfoghè saltan sön chi bi pra. Düć à insciö podü passè n bel dé en compagnia. Sön invit dl’Assoziaziun turistica à le cor tignì tratan l’isté trëi conzerć cun ćianties ladines; gran é stè le publich dantadöt de turisć mo inće de jënt dl post che à ascutè pro y tlacenè dassënn. Tratan le 2006 ti àra inće tochè al cor da ćiantè la S. Mëssa de sopoltöra a döes porsones che por tröc agn alalungia à daidé ćiantè pro le Cor de dlijia; ara se

Na bela cartada sön i pra de Pütia.

trata de Giovanna de Plan che à ćiantè 30 agn alt y al mëmber d’onur Giovanone Pezzedi de Casciano che à ćiantè por bëgn 51 agn bas. Tramidui à ofrì sö tröp tëmp por le bëgn dla comunité y dl cor da San Ćiascian y se mirita porchël n gran giulan. N gran giulpai da pert de döta la comunité da San Ćiascian se mirita sambëgn inće düć i comëmbri dl cor che cun so bel ćiantè fej deventè les Santes Mësses plü vies. Uniun di stödafüch Por fortüna é inće tratan le 2006 nosc paîsc gnü stravardè da de gran medefüć y da de gran desgrazies. Fora por döt l’ann tëgn i discepui de San Florian sot a control la situaziun te paîsc y é dagnora arjignà a antergnì debota te situaziuns de prigo gaujades da forzes dla natöra o da inzidënć. La Uniun di stödafüch de nosc paîsc cumpedâ ala fin dl 2006 indöt 42 comëmbri atifs y 2 comëmbri sostegnidus. Por ester bogn da fà le dovëi da stödafüch tles situaziuns de medefüch y de prigo plü desvalies y por savëi da adorè indortöra i stromënć y i injins a 177

SAN ĆIASCIAN

Spersa de pre da munt vardüda jö.

Situaziun prigorosa dlungia i fis dl’eletrizité!

desposiziun val debojëgn da tignì tröpes proes nia ma internes mo inće cun i stödafüch de d’atri paîsc. Implü por garantì n aiüt le plü ch’ara va profescional à n valgügn comëmbri di stödafüch indô tut l’ocajiun por s’istruì partezipan ai cursc a Vilpian; tratan le 2006 à Moling Armin, Irsara Ugo y Pedratscher Alex tut pert al curs por mascheres de respiraziun, Rudiferia Alex al curs por le software nü de gestiun dles ativitês y al curs da scrivan, Agreiter Ivan al curs de basa por intervënć da destodé y Rudiferia Mirko al curs por comandant de grups. 178

Tratan l’ann se à i stödafüch incuntè indöt por bëgn 57 iadi, de chisc 12 iadi por intervënć de vigni sort y le romagnënt di iadi por proes, sorvisc desvalis, prozesciuns, sopoltöres o sentades. Un di majeri intervënć tratan l’ann passè é stè chël di 14 de jügn; i stödafüch da San Ćiascian, da La Ila y de Badia é gnüs cherdà dal 115 por destodé n füch sön n pre da munt püch sura “La Ütia”. Chi dis ê dër bogn ćialć y i pra â bindebò la süta. Le majer problem pro chësc intervënt é stè chël dl’ega; naôta él gnü tut ca i 10.000 litri de ega che ê ti 3 tancs y spo él jü debojëgn de tó l’ega fora dla gran vasca por l’inevamënt sön Piz Sorega. Sön le post él inće rové i Carabinieri y la Forestala da La Ila che à mosoré fora la spersa de pre vardüda jö. Por destodé chësc medefüch él rové sön le post 12 auti di 3 paîsc y 70 omi di stödafüch, che à laurè por feter 3 ores adoran 30.000 litri d’ega. Te chësc caje spezifich él stè d’importanza fondamentala le resservar por l’inevamënt sön Piz Sorega plëgn de ega y la desponibilité dla sozieté di implanć portamunt. En la festa dl Cör de Gejù é i stödafüch gnüs cherdà a destodé n füch tla vijinanza da Suraćianins. En ocajiun de chësta festa él pö la usanza chilò te Südtirol da fà iluminaziun; canch’al é gnü impié sö le gran füch ch’an ess odü lunć y lerch él gnü sotvaluté le vënt che soflâ bindebò dassënn en chë sëra. Al ê porchël prigo che les flames dl gran müdl de lëgna che vardô sot ala majun de Sorarù Franz ess podü impié les ćiases y les majuns incëria. Mo cun l’intervënt di stödafüch é le füch atira stè destodé. Ai 19 d’agost domisdé ti àra tochè a sis porsons di stödafüch da assuié sö cun

SAN ĆIASCIAN

le saorun aposta na strisciora de öre de 200 metri sön la strada provinziala tla zona dl Camping Sass Dlacia. Le dé do da sëra é nü stödafüch gnüs cherdà adöm por tó demez n lëgn che fumâ tomè avisa sön i cabli dl ENEL sot a Ćiampidel. Deache la situaziun ê massa prigorosa ne jôra da fà nia y gnanca da ti jì pormez ćina che i lauranć dl ENEL ne foss gnüs adalerch. Mo ćiamò denant che chisc rovass sön le post él saltè le cabl dl’eletrizité lascian tomè le lëgn ia por tera. Ai 24 d’agost da misdé é i stödafüch gnüs cherdà dal 115 tres i pipsri por jì sö Glira, olach’al dô ester fëgn che borvâ te na majun. Atira él inće gnü cherdè i stödafüch da San Laurënz cun les sondes y na mascinn aposta por desfridé y destodé le fëgn. Mo por fortüna ê la temperatöra dl fëgn a post y al ne é sozedü nia ater. Ater co por chisc intervënć é i stödafüch gnüs cherdà plü iadi por d’atri pici intervënć tecnics, sciöche daurì portes, pumpè fora cianôs o despifé condütes dal’ega. Implü vëgn al dedaincö i stödafüch adorà te n gröm d’atres ocajiuns olach’ara se trata da daidé coordiné, controlè y tignì ordinn. Sambëgn é i stödafüch inće dagnora presënć sc’ara se trata de fà valch por le bëgn dla comunité sciöche por ejëmpl daidé romenè sö le paîsc en gaujiun dl dé ecologich tignì da d’aisciöda. Da setëmber incà à la Uniun di stödafüch da San Ćiascian inće ciafè lerch te internet sön la plata dla Cassa Raiffeisen www.ValBadiaonline.it pro les atres uniuns dla valada. Chilò pon ciafè les croniches di ultimi agn y n articul sön la storia y la vita de San Florian.

Ai omi y jogn gaierć che dà süa desponibilité y fej chësc sorvisc por le bëgn dla comunité ti val porchël n bel giulan. Uniun di iagri Les uniuns di iagri te Südtirol é organisades en basa al teritore comunal; le confin de ćiacia dl revier corespogn avisa al confin de comun. Chësc ô dì che n iagher che à la cherta da jì a ćiacia tl revier de Badia po jì a ćiacia sön döt le teritore dl comun de Badia. Sovënz sozédel che i iagri da S. Ćiascian ne vëiga nia ion iagri de Badia o da La Ila che vëgn ite a S. Ćiascian a copè le cerf; le medemo vel sambëgn inće por chi de Badia ti confrunć de chi da S. Ćiascian y da La Ila. Mo indere un che é comëmber dl revier de Badia à le dërt da jì a ćiacia sura döt le teritore dl comun de Badia. Chël é bëgn da capì che i salvarjins ne sta nia despartis fora sura döt le teritore anfat. Ai va olach’ai ô y porchël él inće le iagher che doss podëi jì sura döt le raiun liberamënter zënza ester malodü. Tl revier de Badia él atualmënter

I iagri mostra braui sü trofês de ćiacia.

179

SAN ĆIASCIAN

Paul, Franzl y Walter pro le porcel salvare copè tl’Ungaria.

65 comëmbri (60 iagri y 5 iagres): 30 dl paîsc de Badia 19 dl paîsc da S. Ćiascian 13 dl paîsc da La Ila 3 dl paîsc da Corvara Tl ann 2006 él gnü copè tl revier de Badia: 19 cerfs: de chisc 3 vidì, 6 mandli de un n ann, 7 vaćes y 3 manc da corgn; 84 rehli: de chisc 20 bëć de un n ann, 20 bëć da corgn y 44 ćioures y asos; 69 ćiamurc, 2 giai da galeder, 2 giarines blanćes, n valgönes olps y val’ lou. Val’ iagher da S. Ćiascian y inće d’atri va feter vigni ann tl’ Ungaria a ćiacia de cerfs y de porcì salvari. Di cerfs se toli a ćiasa ma i corgn. Le prisc da copè le cerf va aladô dl pëis di corgn. La rogna di ćiamurc va tres ćiamò inant; vignitant nen sàltel fora un inće ćiamò tla zona dl Sas dla Crusc, de La Varella, Lagació y Störes olach’al n’é ma plü dër püć. Tl raiun de Gardenacia él gnü copè le pröm ćiamurc dala rogna 180

y dedô éra jüda dassënn inant. Tratan l’ann 2006 àn cumpedè 34 ćiamurc dala rogna danter chi copà y chi ciafà morć te nosc revier, 27 tl raiun de Gardenacia y 7 tl rest dla zona. Inće i stambëć à messü morì feter düć ti raiuns incër nos ia. Vigni ann dan Nadè vëgnel tignì n rorate por i iagri tla dlijia da S. Linert a Badia, che vëgn abelì dala musiga di iagri; dedô vegnël tignì la cëna di iagri,

SAN ĆIASCIAN

poscibilmënter vigni ann te n ater paîsc dl comun de Badia. En chësta ocajiun ti él gnü surandè a Wieser Paul por sü 50 agn da iagher y a Clement Luigi y Adang Lodovico por i 40 agn da iagher n cuader sciöche reconescënza por ester sta tröc agn iagri y comëmbri dl revier de Badia. Da recordè cun incherscimun él che tl 2006 à le revier de Badia pordü fora de n sarëgn le comëmber Valentin Rudi (Rudi d’Val); che le Signur ti dais la pêsc eterna. Uniun dles ëres Cun le pinsier de S. Francësch „Fà fora de mè n stromënt de tüa pêsc” él gnü tignì en lönesc de Pasca de mà, ai 17 d’aurì, le Dé dla vita, olach’al é gnü invié i 13 pici che é nasciüs tl 2005 cun sü geniturs y familiars. La jöbia ai 8 de jügn domisdé à les ëres arjigné na S. Mëssa, por acompagné i omi che ê rodunt en chël dé pià ia en Jeo. Y la domënia ai 11 de jügn, le dé do ch’ai é rovà zoruch da Jeo, êl segra dl paîsc. Na buna ocajiun por stè n pü’ adöm, s’la cuntè y palsè dal iade sfadius. La Uniun dles ëres, adöm ala Uniun di ëi y sambëgn inće a d’atres uniuns dl paîsc, à indô ponsè a organisé la segra che é gnüda tignida tla localité de Sas Dlacia. La festa à metü man dales 11.00 cun na S. Mëssa, dedô él stè na griliada por düć y aurela cörta por pici y gragn. La bona colaboraziun de düć y le bel tëmp à lascè che la segra garetes y düć à podü se gode le bel dé en compagnia. Tröc à tut pert y chësta é na cossa che vëgn dagnora aprijada dales uniuns che organisëia y

che se tol la bria da arjigné ca. Ai 8 d’otober, do la palsa da d’isté él gnü invié ia adöm ala Uniun di ëi na S. Mëssa por i pêrs che festejâ l’aniversar de matrimone. Por l’ocajiun él gnü chirì fora n pinsier de S. Ojöp da Oies“Oresse bun cun amur sinzier. Aspirede a vire un por l’ater”. Ala festa él gnü invié i pêrs da 10 agn ćina a 50 agn de matrimone, 37 indöt. Glira Pasqual y Maria Alfarei à podü festejè 50 agn de matrimone. Püć pêrs à la fortüna da podëi passè adöm tan d’agn de vita. La S. Mëssa é chëst ann gnüda abelida dales beles ćianties dl grup Kyrios, che düć à dër aprijé. Do mëssa é la picia festa jüda inant sön plaza de dlijia, olach’al é gnü dè fora val’ da bëre, tratan che Walter, Gisella y Monica à fat aurela cörta por la jënt che s’à ćiamò tignì sö sön plaza. Chisc é stà i iubilars che à podü festejé so aniversar de matrimone: 50 agn Glira Pasqual y Maria 40 agn Ploner Berto y Trinele Pescollderungg Vijo y Berta Agreiter Gotardo y Tarejia Tasser Paul y Silvia Sorarù Franz y Lucia 35 agn Wieser Franz y Waltraud Declara Sepl y Zilia Pedratscher Pepe y Giorgia Glira Nando y Rita Crazzolara Nando y Rita Crazzolara Carlo y Anna 181

SAN ĆIASCIAN

30 agn Vittur Sepl y Angela Ploner Milio y Pia Dorigo Vito y Rita 25 agn Agreiter Tone y Heidi Frenademez Willy y Klara Declara Gabriel y Gertrud Sopplà Ricky y Sandra Alton Tone y Waltraud Rudiferia Vizenz y Francesca Irsara Hermann y Cherubina 20 agn Crazzolara Cleto y Herta Moling Erich y Elisabeth Obwegs Roman y Gusta 15 agn Glira Marco y Edith Declara Martino y Paola Craffonara Franz y Zilly 10 agn Ploner Gusto y Susi Pescollderungg Hubert y Carla Ploner Otto y Ulrike Holzmann Edi y Raffaella Pescollderungg Egon y Mara De Marchi Massimo y Valentina Tasser Andrea y Brigitte Pescollderungg Christian y Francesca Dalpiano Carlo y Lucia Por ći che reverda le program de formaziun, él stè da d’aisciöda y da d’altonn le curs de bai latin-americans cun Franca Zuin. Le curs da fà sarneri é tomè fora. Ignaz Pörnbacher à tignì n referat sura i soms y co ch’an po i interpretè. Angelo 182

Noza d’or de Pasqual y Maria.

Laera à insigné da cujiné pröms y siur Tone Fiung à splighé te n referat sciöche les generaziuns po vire en armonia te familia. La S. Mëssa por la festa dla racolta â sciöche tema “Sce le granel de formënt ne toma nia te tera y mör, romàgnel su ;mo sc’al mör pôrtel tröp früt (Jan 12, 24). Le pelegrinaje à portè chësc altonn, ai 25 d’otober, les ëres de paîsc a Col de S. Lizia olach’al é gnü realisé n tru de meditaziun nü y particolar sura la via crucis. Don Riccardo, le ploan dl post, à acompagné n bel grup de ëres sön tru, te

Ana y Marlis s’à dè da fà por tröc agn tla Uniun dles ëres.

SAN ĆIASCIAN

I trëi musiconć Gisella, Monica y Walter en ocajiun dla festa di aniversars.

Pelegrinaje a Col de Santa Lizia.

183

SAN ĆIASCIAN

n beliscimo dé da sorëdl. Da d’altonn él stè la lita dla Uniun, de chëra che al ne fej nia plü pert Anna Mellauner Pezzedi, che à metü a desposiziun so savëi, süa gran energia y so entusiasm - la maiù pert di agn sciöche surastanta - por bëgn 16 agn y Marlis Frenademez Crazzolara, che à fat pert dla Uniun por 8 agn. A so post él rové Romana Cervesato Ploner y Carla Thaler Pescollderungg. Al romagn inant tla Uniun, Francesca Colcuc Rudiferia sciöche surastanta, Maria Niederkofler Glira y Rosa Clara Pedratscher. A dötes ti aodunse tröpa ligrëza y vëia da laurè inant por le bëgn dla comunité. Uniun Sport Amatoriala San Ćiascian La promoziun de de plü ativitês sportives à portè pro che la Uniun Sport Amatoriala podess pité inće fora por l’ann 2006 tröpes ocajiuns por pratiché sport, ativitês desvalies dl tëmp lëde y momënć por rové adöm nia ma por jogn y manco jogn mo inće por jënt atempada. Cun decret dl Presidënt dla Provinzia de Balsan nr. 104/1.1 di 3 de mà 2006 é la Uniun Sport Amatoriala gnüda reconosciüda sciöche uniun cun personalité iuridica de dërt privat. Fora por l’invern à la Uniun Sport albü da se cruzié di laûrs de manutenziun pro la pista dla liösa “Tru liösa Foram”. La pista è gnüda frecuentada da tröpa jënt dl post, apascionà dla liösa da d’atri paîsc de nosta valada, mo inće da tröc ghesć che aprijëia tres deplü chësta infrastrotöra sportiva. An arata che tratan l’invern 2006 él raité jö por la pista 184

dla liösa presciapüch 35.000 porsones. Ai 2 d’aurì 2006 él gnü tignì la tradizionala gara dl paîsc jö por la pista Ciampëi. Plü co cënt concorënć s’à scrit ite ala manifestaziun. Le maester de schi Gustav Rudiferia é jü le plü debota pro la gara de slalom. Pro les ëres é Lisa Prast stada la plü asvelta. Le trofê de familia é gnü davagné dala familia de Edi Clement. Da sëra à i atleć podü se portè a ćiasa de bi pesć trać fora dla ola dla fortüna. I mius sambëgn à inće podü pié do val’ copa y medaia. Sön l’aisciöda fora à la Uniun metü a jì n curs da nodè por mituns y mitans dla scolina y scora elementara tla nodadoia dl Hotel Fanes. Implü él inće gnü organisé cursc de ginastica, nordic-walking, cursc de ginastica de condiziun y por le spiné, aerobica y step. Cun le pröm de lugio àl metü man la gestiun tla zona sportiva, olache dantadöt mituns y jogn ciafa n bel post por ativitês dl tëmp lëde. I jüć dla scolina salterina é sambëgn la gran pasciun di plü pici, tratan che les umes po se baratè fora idees y consëis pro n bun dlacin. Passa 20 volontars dla uniun à, en gaujiun dla Maratona dles Dolomites tignida ai 2 de lugio, fat sorvisc tla zona de travert a Corvara. Fora por l’isté él inće jü inant le program “Śoghé fej crësce” organisé tla gran palestra a La Ila cun tröpes poscibilitês de ativitês sportives por mituns y mitans dla scolina y dla scora elementara. Ai 17 de setëmber él indô gnü invié ia la VI. ediziun dl Trofê Auto Alta Badia, la gara de roda da munt y saltè sön munt. La gran novité da en chësc ann ê che i passa 70 concorënć messâ pié ia da Pedraces por rové spo tla finada sön Pre

SAN ĆIASCIAN

N gröm de pices schiadësses po se gode na bona cassëta de pom!

Le trofê de familia ti è jü ala familia de Edi Clement.

185

SAN ĆIASCIAN

I atleć gragn s’arjigna da pié ia.

da curt sot a Pralongià fajon insciö n percurs de 10,70 km. Le plü asvelt söl percurs de roda da munt é stè Dario Steinacher cun n tëmp de 36’24. Tla categoria dles ëres cun la roda da munt à Claudia Plazza metü sö le miù tëmp. Tla disciplina dl saltè sön munt à Andrea Tasser dla U.S. San Ćiascian fat le miù tëmp. I partezipanć plü jogn à podü tó pert ala gara fajon n percurs scortè y plü avisa de 2 km. Pro les gares de roda da munt él inće gnü metü sö na tlassifica dles scuadres. Le bel trofê dla ediziun 2006 é romagnü tles mans di atleć dl Rodes Gherdëina. Tröp movimënt à portè l’ultima manifestaziun sportiva metüda a jì en ocajiun dla XIII. ediziun dl Dé dl sport 2006 olache sön le ćiamp dl sport él rové adöm tröc mituns cun sües families a fà le zircuit de jüć de orientamënt davert a 186

düć. Por l’ocajiun él gnü pité aurela cörta cun la musiga da San Ćiascian y na bona marëna por düć sön le post. Chësc é stè n bel dé alaleria plëgn de movimënt y rich de compagnia. Ai 10 de novëmber él gnü sotescrit na convenziun por la gestiun dla pista dla liösa cun la Grandi Funivie Alta Badia. La sozieté di lifć se surantol por l’invern 2006-2007 la gestiun dla pista. Inće aladô dl gran numer de apascionà che fej la pista dla liösa vàra debojëgn de na preparaziun profescionala dla pista y dessigü inće dl inevamënt artifizial. La conzesciun resta inant tles mans dla U.S. San Ćiascian. Pro la reuniun generala tignida ai 12 de novëmber él gnü recordè l’ativité di ultimi trëi agn, dantadöt i laûrs de realisaziun dla pista dla liösa, dl beachvolley y le ressanamënt dles condütes dal’ega

SAN ĆIASCIAN

Inće i pici atleć aspeta le sciüre de via!

Dé dl sport.

187

SAN ĆIASCIAN

pro la zona sportiva. En chësta ocajiun él inće gnü renovè le diretif che portarà inant la Uniun por i proscimi trëi agn. I se aodun che la Uniun Sport Amatoriala restes inće tl dagnì na uniun rica de scomenciadies portan insciö pro a mantignì vi te pici y gragn n spirit sportif sann. Inaudaziun dl zënter de paslunch Ai 26 de jenà él gnü invié ia l’inaudaziun ofiziala dl „Zënter de paslunch Alta Badia – Enervit“ olache bele tratan le 2005 êl gnü portè ite n valgönes variantes sön le percurs dla pista, realisé n implant da fà nëi y na gran plaza da lascè jö i auti. Dlungia les autoritês locales, l’Assoziaziun Turistica y dötes les porsones

La bela pista de paslunch de jenà 2006!

188

che ti é stades do ai laûrs pro la realisaziun dl proiet àl inće tut pert ala manifestaziun l’assessur provinzial por le turism Thomas Widmann. Al à sambëgn sport sü complimënć por chësc zënter y à alzè fora che i contribuć dla Provinzia por finanzié chësc proiet é spenüs indortöra ajache la jënt à dër na bona orentè y laora ion. I cosć complessifs por le mioramënt dl zënter de paslunch amunta a 200.000,00 euro; la Provinzia à dè ca n contribut de 63.000,00 euro. Por ti garantì ai sportifs amanć de chësc sport na pista de paslunch batüda indortöra él gnü cumprè tratan l’ann che é stè n iat dala nëi nü dla marca Kässbohrer. Śëgn pon veramënter se tó a dì che la cualité de döta chësta infrastrotöra é miorada de cotan.

SAN ĆIASCIAN

Inauguraziun dl zënter de paslunch.

Le beachvolley Sön proposta dla seziun volley dla Uniun Sport Amatorial La Ila y cun l’aiüt indespensabl dla Uniun Sport Amatoriala San Ćiascian él gnü realisé tla zona dal sport a San Ćiascian tl 2005 n ćiamp da beachvolley. Da n pez incà bele â jogn y jones dl post desmostrè interès por chësc sport che apascionëia tröpa jënt sura döt le monn. Le beachvolley é na variënta dl jüch dl volley-ball. Les regoles dl jüch se somiëia dër, mo cun val’ desfarënzies. An śüga alaleria sön n ćiamp de saorun; le ćiamp da jüch é plü pice (8m x 16m impede 9m x 18m); les scuadres n’é nia da 6 porsones mo é metüdes adöm da 2 śogadus por pert.

Chësta disciplina sportiva nasciüda a Santa Monica tla California damana agilité, prontëza, resistënza fisica y conzentraziun. Le saorun alisirëia les splunfades mo i movimënć y i spostamënć cumporta trö plü fadia. An po dì ch’al é n sport che va bun por düć inće sc’al ô ester n pü de condiziun fisica. Tratan l’isté 2006 s’à tröc śogadus joè de chësc ćiamp por se devertì, stè en compagnia y svilupé n spirit agonistich sann. En domënia, ai 3 de setëmber 2006 sön le ćiamp da S. Ćiascian él gnü metü a jì dala Uniun Sport Amatorial La Ila le tradizional tornê de beachvolley “Vijo Cup” che é rové ala sesta ediziun. Le bel tëmp cun temperatöres da d’isté à trat adalerch ot scuadres da 2, por la maiù 189

SAN ĆIASCIAN

Śogadus en aziun tratan le tornê!

Inće i pici se god le ćiamp da beachvolley.

190

pert metüdes adöm da dui ëi. Cun plajëi à inće na scuadra de döes ëres de Gherdëna albü la snait da tó pert y döes scuadres ê formades da n ël y da n’ëra. Por döt le danmisdé s’à mosoré les scuadres tles partides de cualificaziun śogades te un n set ćina 21 punć. Dötes les scuadres à mostrè n bun livel de jüch y les partides é stades dër combatüdes. Chëst ann s’à cater scuadres badiotes śoghé fora i pröms cater posć. La scuadra moscedada de Pescosta Alessandra y Pedratscher Christian à messü ti lascé le 3° post ala scuadra di ëi Pescollderungg Manuel y Pizzinini Stefan. Tla finala se l’à śogada fora la scuadra de Crazzolara René y Pizzinini Manuel che à tut pert por le pröm iade al tornê, cuntra i davagnadus dl 2005 De Lazzer Marco y De Grandi Giorgio da La Ila, che à fat so le pröm post davagnan por 2 a 0. La scuadra

SAN ĆIASCIAN

metüda adöm dales döes jones de Gherdëna Comploj Romina y Perathoner Silvia s’à plazè al 5° post ti la stican ala scuadra moscedada de Kostner Elisa y Feichter Arthur. Dorigo Christian y Pallestrong Damian s’à plazè al 7° post davagnan por 21 a 18 cuntra Agreiter Philipp y Röck Alexander. Da un n jüch al ater: Verena Canins nes cunta de sües esperiënzes a Torino y a Doha Tratan l’invern dl 2006 é la Talia stada tl zënter dl’atenziun mondiala por ći che reverda i sporć invernai sön la nëi y dlacia. Dai 10 ai 26 de forà s’àl tignì a Torino tl Piemonte la XXa ediziun dles Olimpiades da d’invern. Bele de jenà 2005 à Verena Canins fat i cufri por mëte man süa esperiënza olimpica a Torino che à arjunt le colm feter n ann do canche i Jüć olimpics da d’invern é gnüs portà fora. Püch do ch’al ê gnü rové ia le laûr por i Jüć de Torino ne àra duré dî che Verena é stada arjignada por la proscima esperiënza de laûr; chësc iade êl da mëte te cufer patüc plütosc lisier por arjunje le Qatar olach’al é gnü tignì de dezëmber i Jüć da d’isté asiatics (“Asian Games”) a Doha, tla capitala. Verena, ćiüna é pa st stada tüa funziun a Torino? I à albü la poscibilité da ester pert ativa pro l’organisaziun tla seziun sport. Por mè é chësta stada n’esperiënza dër positiva sides a livel profescional co a livel personal. Tla seziun sport êi responsabla dla coordinaziun de de plü proieć che â da nen fà cun dötes les disciplines

sportives y sambëgn inće di contać cun les federaziuns internazionales. Fajon chësta mia ativité ài albü la poscibilité da colaurè cun porsones da döt le monn. Cun chëstes ài inće podü passè de bi momënć do le laûr imparan insciö a conësce d’atres cultures. I à dër aprijé l’internazionalité de chësc evënt important. Co ê pa l’atmosfera a Torino tratan i Jüć? Tratan i Jüć a Torino podôi sintì incër me ia n’atmosfera particolara, de festa, amizizia y competiziun. Chësta é stada na sensaziun ch’i ne me desmentiarà mai. I n’à mai odü tan de porsones, presciapüch 3000 da vigni pert dl monn, che laurâ por le medemo fin: fà döt le poscibl por organisé i mius Jüć. La cité ê infornida da festa. Ara ê plëna de spetaturs, atleć y lauranć. Düć â dër na bona löna y se godô chisc momënć unics. Bëgn döt atramënter saràl stè tl Qatar! Ći poste pa nes cunt cuntè de chësta tüa esperiënza? Le Qatar é n pice paîsc sön le golf persich che confinëia cun l’Arabia Saudida y i Emirać Arabs Unis. Chësta esperiënza m’à costè n gran spirit sportif y d’adataziun. Te n paîsc arabich cun na cultura dër dalunc dala nosta, de religiun musulmana, ài laurè por i Jüć da d’isté asiatics. Por le numer de partezipanć é chisc Jüć le secundo maiù evënt sportif dl monn. Al po ma tó pert atleć di paîsc asiatics y danter les disciplines ciàfon por ejëmpl badmington, sciah, bowling, biliard, “Wushu”, n’ert marziala de combatimënt cun bastuns. Te chisc mëisc m’ài podü arichì profescionalmënter y sam191

SAN ĆIASCIAN

bëgn ài inće podü me tó cun me a ćiasa tröpes impresciuns da n paîsc musulman olache nia vigni situaziun n’é saurida da capì y azetè por na porsona de cultura europeica. Ći te à pa fat particolarmënter impresciun te chësc paîsc? I à albü le pröm contat de mia vita cun le desert. An mëss propi dì che le desert à na fascinaziun particolara cun sües dunes de saorun, sü floris dl sorëdl, sües arees infinides y so chît. N’atra particolarité dla vita tl Qatar é la gran calma cun chëra che döt sozed y la trancuilité che la jënt à; tres döt bel plan, mai messëi se spazè a desfarënzia de nosc monn frenetich. Chësc n’ê bëgn por mè atira nia dër da capì mo spo ài imparè da l’aprijé. Da jì tla banca por na transaziun pon inće adorè döes ores o por se lascè lavè l’auto inće prësc trëi ores. Mo döt va impò y düć pordüj. I arabi dij pö: I fajun pa bëgn “en shallah”, che ô dì “canche y sce Dî ô”. Na imaja che me vëgn sovënz imënt

Verena Canins tratan na jita tl desert.

192

é le florì dl sorëdl che lascia odëi sü plü bi corusc sön i tëć dles moschees y sura döta la cité àldon rondenin la cherdada dl moezin ala oraziun dla sëra. N post che me plajô dër laìa ê le “souq”, na sort de marćé olach’al gnô venü pezes da mile corusc, öre dal bun tof y spezies de vigni sort. Tl’aria se moscedâl le tof sterch dles spezies cun chël dl narghilè (pipa a ega) che an pudô se fumé sön la terassa de n te’ pice bar da sëra, buion n süch de limone y mënta y ascutan sö n grup de ëi che portâ dant cun tambürli süa musiga y balâ. Al ne sarà nia dagnora stè saurì por te laìa. Poste nes cuntè dles dificoltês che t’as incuntè? Bele pornanch’an röia tl aeroport a Doha se sprìgoron n püch da odëi dötes chës ëres vistides de fosch. A tröpes ti odôn ma i edli y düć i ëi ê cun la joca blanćia y le će curí. Al fajô prësc tëma odëi indlunch chës ëres tres ma vistides de fosch, mo do da n valgönes edemes ê inće chësc deventè val’ de normal por nos. Por mè n’él nia stè saurì da me ausé al ćialdun de lugio, agost y setëmber. Canch’an lovâ dales sis da duman êl mefo bele na temperatöra de 40 degrà y an savô che le termometer foss ćiamò jü sö de 15 degrà ia por le dé. Ara ne jô propi nia da stè alaleria, ater co sc’an foss saltà te na nodadoia cun ega bela frëida. Sc’an orô se fà n spazier dlungia le mer êl belatira le soius che metô man da te rogore jö por döt le corp y te n sofl êson bagnà sciöche de te’ ponjins. Al ne joâ pa döt cant nia. La sóra poscibilité ch’i ân ê chëra de stè te locai cun l’aria condizionada.

SAN ĆIASCIAN

I mëssi propi dì che caìa tl Qatar ài n grumaciun de regoles che é por la jënt dl ozidënt nöies y en pert nia da capì. Chëstes é por la maiù pert restriziuns a chëres ch’an mëss se tignì. Tl pröm unse bëgn inće porvè da se lascè sö. Mo spo unse pa defata capì ch’ares é da azetè y basta deache chësta é la cultura y la manira de vire da laìa. Na restriziun reverda por ejëmpl la proibiziun da mostrè de vigni sort de afeziun danter ëi y ëres sön strada. Al é proibì da s’abracè y al bajè n’àn gnanca bria da ponsè. Les infrastrotöres publiches sciöche scores, nodadoies, palestres é despartides danter ëi y ëres. N’atra limitaziun é ch’an ne ciafâ nia ćern de porcel. A nos ne se savôl gnanca cîs da crëie che laìa él ćiamò al dedaincö la uma che ti chir fora a so möt chëra che doss ester süa fomena. N ël po indere avëi ćina a cater fomenes. Mo sambëgn vigni paîsc dl monn à d’atres cultures y tradiziuns. Y chësc é pö ala fin ći che fej vigni pert dla tera tan interessanta. Dër bel giulan por l’intervista! Alma y so iade tl Benin Le Benin, n pic’ stat tl nord-vest dl’Africa, é n paîsc a chël che Alpidio Balbo, n miscionar laich da Maran, se dedichëia bele da oramai 35 agn cun anima y corp, mo dantadöt cun döt le cör. Balbo é inće conesciü tla Val Badia; de plü é stades les aziuns organisades da assoziaziuns dla valada por trà ite scioldi destinà ai proieć de Balbo che reverda dantadöt la costruziun de fistis por l’ega da bëre tl’Africa.

Fistì fat sö dai jogn dla Val Badia.

Bele dër tröc iadi é Balbo stè tl paîsc fosch por controlè tan inant che la realisaziun de sü proieć ê. En chësc ann d’aurì à Alma Frenademez y Martina Clara da Antermëia albü l’ocajiun da acompagné Balbo te un de sü iadi tl Benin. Tolon pert a chësc iade àres sambëgn podü odëi, aldì, sintì y imparè tröp. Cun sü edli àres podü amiré le früt dl’oferta trata ite dala mëssa dl’Edema di jogn dl 2005. Grana é stada l’emoziun canche Alma y Martina à odü le fistì cun la scrita “Jogn Val Badia”. Na cossa che ti à particolarmënter fat impresciun a Alma é stada la gran sëćia de chësc stat. Ara à podü odëi dal vëi ći ch’al ô dì patì la sëi. Mai ne se desmen193

SAN ĆIASCIAN

tiaràra la scena de n möt che ne savô gnanca ći che na boza de platica cun ega tlera ê; al ne savô pa gnanca ći corù che l’ega nëta à! Chësc n’é pö pordërt gnanca da se fà demorvëia sc’an sa ch’ai é tres ma ausà da bëre ega turgra fora de na poza paza. Insciö à inće Alma y Martina imparè da aprijé le valur dl’ega frësca te n post tan ćialt y süt.

De plü é stades les vijites a ospedai y lebrars de chësc paîsc olach’an po ciafè de vigni sort de situaziuns precares. Tröpa jënt che à debojëgn de n’operaziun n’à nia i scioldi da se la paié y mëss porchël stè t’ospedal ćina che valgügn de familia é bogn a val’ manira da rové pro val’ scioldo, magari venon n tier. Por Alma y Martina saràl ri da se desmentié i müsc di tröc mituns denudris y püri. Tratan so iade àres podü ester presëntes ala picia festa de inauguraziun dla “tach” che Balbo à ciafè dal ospedal de Schlanders y ch’al à portè te n ospedal dl Benin che n’â tan debojëgn. Alma cunta d’avëi odü tröpes porsones püres; la lebra, l’aids, la malaria y le mè sëch é maraties dër destenüdes fora. Alma é restada imprescionada dala vijita ala porjun de Parakou olache 400 prijoniers mëss vire te locai dër pici, ćialć, cun de te’ pici cucri y zënza sorvisc igienics de val’ sort. Dormì mëssi sentà. Benefaturs dla Val Badia ti à śëgn finanzié l’instalaziun dl’aria condizionada y Balbo se à cruzié da ti lascè fà sö na duscia y tloseć. Inće sce chësta jënt africana vir te na gran meseria àra na gran fede te Dî y tol sö cun ligrëza le forest partin cun ël döt ći ch’ara à.

N giulan de cör a dötes chës porsones che à portè pro cun informaziuns a usc, material fotografich y scrit ala realisaziun de chëstes plates. Alma ti para la sëi a n te’ pice moro.

194

BADIA

BADIA • Werner Pescosta

La dlijia de Badia vëgn nominada le pröm iade dl 1296. Ai 10 d’aurì dl 1347 â dodesc vëschi conzedü na indulgënza da podëi davagné en ocajiun dles maiûs festes dl ann a sis dlijies dla Val Badia y danter chëstes inće a chëra de Badia. L’ann 1379 â le vësco Franciscus Lucucensis consacrè danü la dlijia y la cortina. Bunamënter êra bele inlaóta

195

BADIA gnüda arlungiada. Plü iadi ê la vedla dlijia de San Iaco y San Linert gnüda ingrandida. Te öna de chëstes ocajiuns, dl 1478, êl gnü consacrè trëi altà en onur de San Iaco, San Linert y San Berto. Al pê che la dlijia sides gnüda arlungiada ćiamò n iade dl 1540 por orentè dl vësco Christoph von Fuchs che ê gnü en chël ann te Badia a consacrè l’edifize nü y a confermè i mituns. Düć chisc ingrandimënć documentà da deplü scrić se dij che la dlijia messâ bele inlaôta ester scialdi grana. An po inće le capì da odëi le gran ćiampanì che é le su restè dla vedla dlijia gotica. Le rest dla costruziun d’al dédaincö, realisé tl stil rococò, va zoruch ai agn 1776 – 1778. Te chi tëmps ê la vedla dlijia indô n iade massa picera por la comunité y plütosc en malester. Laprò manaćiâ le Stat de Maria Teresia d’Austria da ti tó i scioldi che ara y le santuar da La Crusc â abiné adöm tres les ofertes dla jënt. I ómi de Comun â porchël tut la dezijiun de trà jö le vedl frabicat y dl fà sö danü cun i scioldi metüs da na pert. Atira n’êl stè de chi che s’â detlarè decuntra: ai ess ćiamò orü aspetè por valuté damì d’atres soluziuns. Inlaóta êl l’usanza che chi de Badia jô en la festa de Sant’Antone, ai 13 de jügn, a Piculin cun crusc. Dl 1776, l’ann che al ê gnü metü man i laûrs de costruziun dla dlijia, â chi ch’ê por fà sö la dlijia nöia lascè che i atri jiss en prozesciun. Ëi ê indere sta te paîsc y â defata metü man de trà jö la dlijia vedla. Da gnì zoruch en prozesciun â i oposidus messü gnì por Lungiarü y Juvel, deache la strada dla valada ê en chël ann scialdi burta y prigorosa. Por les gran eghes de chi dis êl n gran prigo da roes. Canche ai ê rovà ia en Pescol odôi spo ca la vedla dlijia en pert bele trata jö da chi che n’ê nia jüs en prozesciun. Dedô â spo inće chi ch’ê cuntra la dlijia nöia odü ite le debojëgn de na dlijia nöia y plü grana: ai â daidé inant i atri cun sacrifizi y buna orentè. L’ora de ćiampanì che é dötaorela ćiamò n referimënt important por la jënt, é gnüda metüda sö cotan plü tert. Ara é n sëgn di tëmps che s’à mudé: dandaìa jô i paurs do le sorëdl y do les sajuns. Al dédaincö ne jissera nia plü zënza avëi ores, menüć y secunć.

Introduziun Al é bele indô passè n ann da canche l’ultima cronica dla Val Badia é gnüda publicada. Sciöche ti ultimi agn dessera inće chësc ann ti pité ala jënt de nosta valada la poscibilité da ćiarè n momënt derevers y da se recordè plü saurì ći ch’al é döt sozedü te nüsc paîsc. La gran pert é dessigü avenimënć de ligrëza, da recordè cun plajëi, mo al n’é inće de chi n pü’ manco plajors. Se recordè oresson spo inće de nüsc compaejans che nes a lascè tratan l’ultimo ann. La cronica de Badia é en chësc ann partida ite te cater perts. Impröma él da ciafè les dates porsura le movimënt dla popolaziun, dedô i avënimënć y les manifestaziuns dl ann passè, les ativitês dles uniuns y dles assoziaziuns che laóra te nosc paîsc y ala fin ćiamò val’ informaziun sura l’ativité dl’aministraziun comunala. I oress rengrazié dër bel düć chi che m’à dè informaziuns y fotografies che contribuësc da abelì y fà plü interessanta la cronica de nosc paîsc. A Os düć Ves aódi na buna letöra!

196

BADIA

Le paîsc de Badia d’isté dl 2006.

Movimënt dla popolaziun Dl 2006 é la popolaziun dl paîsc de Badia indô chersciüda, inće sce ma de püch: al é gnü pormez 19 porsones y 11 se n’é jüdes demez. Ala fin dl ann compedâ la popolaziun dl paîsc 1.323 abitanć y 449 families!

31.12.2005 Nasciüs Morć

1.305 16 6

Jüs demez

Gnüs pormez

31.12.2006

1.323

197

BADIA

Tratan l’ann 2006 à ciafè le Sacramënt dl Bato: Alessio

de Hubert Tavella y Michela La Torre nasciü ai 04.01.2006

Alexander Hermann

de Johannes Granig y Anita Nagler nasciü ai 13.02.2006

Rita

de Paolo Valentin y Ida Irsara nasciüda ai 01.03.2006

Tommy

de Andrea Irsara y Eveline Complojer nasciü ai 10.03.2006

Katrin

de Giuseppe Piccolruaz y Heidi Campei nasciüda ai 14.03.2006

Benedikt

de Aldo Irsara y Rosmarie Irsara nasciü ai 18.03.2006

Jasmin

de Arnold Costa y Ines Castlunger nasciüda ai 19.03.2006

Sabrina Aparecida

de Roman Irsara y Michela Fistill (La Ila) nasciüda ai 18.07.1998

Vitor Pablo Gabriel

nasciü ai 05.09.2000

Lucas

nasciü ai 24.03.2002

Silvia

de Paolo Valentini y Maria Ploner nasciüda ai 23.03.2006

Francesco

de Leonardo Catalano y Elsa Pescoller nasciü ai 28.03.2006

Tobias

de Roberto Tasser y Sandra Schuen nasciü ai 13.05.2006

Ivan

de Peter Anvidalfarei y Laura Fornasier nasciü ai 21.05.2006

Elena

de Albin Rubatscher y Roberta Irsara nasciüda ai 24.05.2006

Rita

de Iaco Granruaz y Helga Ferdigg nasciüda ai 25.06.2006

Sina

de Michael Adang y Romy Canins nasciüda ai 24.07.2006

David

de Christian Thaler y Verena Vanzi nasciü ai 05.08.2006

198

BADIA

Emilie Gerda

de Roland Adang y Annette Irsara nasciüda ai 15.09.2006

Maria Sofia

de Manfred Irsara y Ingrid Craffonara nasciüda ai 24.10.2006

Giacomo Gioele

de Martin Irsara y Erna Prousch nasciü ai 27.10.2006

Hanna

de Daniele Irsara y Verena Ebner Nasciüda ai 05.11.2006

Isak

de Arnold Crazzolara y Ingrid Irsara (La Ila) nasciü ai 15.11.2006

La picia Katrin de Giuseppe Piccolruaz y Heidi Campei.

Al s’à unì tl Sacramënt dl Matrimone: Hubert Bernardi (da Craciurara)

cun Roberta Canins (da San Ćiascian)

ai 20.05.2006

Renato Piccolruaz (de Albert Zelter)

cun Iris Rubatscher (da La Val)

ai 27.05.2006

Albert Pedratscher (de Milio da Oies)

cun Katja Costa (de Bepo de Costa)

ai 03.06.2006

Ivo Mahlknecht (da Urtijëi)

cun Susanna Valentin (de Badia)

ai 10.06.2006

Max Trebo (de Badia)

cun M. Magdalena Moling (da La Val)

ai 17.06.2006

Robert Pizzinini (da La Ila)

cun Renate Granruaz (da Paracia)

ai 23.09.2006

Patrick Frenes (da La Val)

cun Manuela Clement (de Badia)

ai 30.09.2006

Roland Adang (da Corvara)

cun Anette Irsara (dl Miramonti, Pedraces)

ai 28.10.2006

199

BADIA

I novic Albert Pedratscher y Katja Costa.

Morć Tratan le 2006 é indöt nü porsones de Badia (trëi de chëstes viô fora dl paîsc) gnüdes cherdades a miù vita da Chël Bel Dî. Clara Pitscheider – Pedratscher da Oies, é nasciüda sö Rainé ai 16.01.1930 sciöche pröma de set mituns de Iojafat Pitscheider y Teresa Pizzinini de Runch. Dl 1955 s’àra maridé cun Paul Pedratscher da Oies cun chël ch’ara à albü döes mitans. Tröp àra laurè debo200

riada cun so om sön le lüch da paur y plü tert ài spo daurì deboriada la picia ostaria da Oies. Dailò àra laurè sciöche cöga y ustira ćina canche ara à metü man de ti scechè cun la sanité. Bel ti savôl canche al rovâ sö jënt dl paîsc che ara conesciô inanter düć i sciori che storjô pro sides d’isté che d’invern. Ai mituns ti scincâra val’ iade n dlacin, savon de ti fà insciö na ligrëza. Clara da Oies é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ai 20.02.2006. Pasquale Piccolruaz d’Alfarëi, é nasciü ai 31.03.1923 sciöche otavo de nü mituns de Sepl Piccolruaz y Filomena Anvidalfarei. Dl 1958 àl maridé Nane Pitscheider da Rainé cun chëra ch’al à albü dui mituns y na möta. De mistier êl tistler y al ti savô dër bel da fà so laûr. Berba Pasquale ê na porsona dër de buna vöia y da tröp humor. Te chisc ultimi

BADIA

agn é inće i mituns dla scolina jüs plü iadi a le ciafè y a damanè sc’al ti mostrâ sciöche an laóra da tistler y ël le fajô ion. Al ê na porsona che se stô saurì sides cun chi de so tëmp che cun i plü jogn. Berba Pasquale é passè a miù vita ai 02.04.2006. Rudl Valentini de Val, é nasciü a Desproch ai 10.01.1918 sciöche pröm de 15 mituns de Felix Valentini y Maria Ferdigg da San Martin. Dl 1951 s’àl maridé cun Carolina Canins cun chëra ch’al à albü dui mituns y trëi mitans. Tröc agn àl laurè pro la Verda Forestala. Te so tëmp lëde ti savôl le plü bel da jì a ćiaćia fora tla natöra y chësc àl fat ćina i ultimi dis de süa vita. Vigni tant àl inće ligrëza da fà val’ pice laûr da tistler. Rudl ê na porsona che se viô saurì, en pêsc y en armonia cun sè instës, cun süa familia y cun le monn ch’al â incëria. Te sü ultimi agn de vita stôl dër ion pro sü nus cun chi ch’al ti savô bel da fà damat. Rudl de Val é gnü cherdè da Chël Bel Dî ai 25.04.2006.

Hermann Nagler da Pedraces, é nasciü ai 05.10.1935 sciöche dodejim y ultimo möt de Sepl Nagler y Maria Obwegs d’Al Plan. Dl 1966 s’àl maridé cun Antonia Mutschlechner cun chëra ch’al à albü trëi mitans. Tröc agn àl laurè te süa berstot da mehanicher a Pedraces y plü tert àl spo surantut da manajè la staziun dal penzinn. Hermann à vit na vita scëmpla. Al ê inće na porsona plütosc resservada, baiâ cun düć, mo ti dô ma confidënza a sü familiars y a sü compagns plü strënć. Ti ultimi agn de süa vita àra metü man de ti scechè cun la sanité y porchël àl messü jì a stè plü al bas, a Costermano söl lech de Garda, olache süa möta à surantut da ti fà le guern. Hermann é gnü cherdè da Chël Bel Dî ai 18.05.2006. Maria Rubatscher – Anvidalfarei de Piz, é nasciüda ai 10.06.1911 a Rumestluns, jö La Val. Dl 1945 s’àra maridé cun Mariangel Anvidalfarei de Piz cun chël ch’ara à albü döes mitans y cater mituns. Mëda Maria à vit na vita scëmpla pro so óm y süa familia. Deboriada cun so óm àra dagnora laurè sön le pice lüch da paur ch’ai â sön Piz. I ultimi agn àra pas201

BADIA

sè pro so möt Tone y süa fómena Clara che ti fajô le guern. Maria é passada a miù vita ai 05.11.2006. Angela

Pitscheider – Craffonara da Ruac, é nasciüda ai 06.09.1912 sciöche chinejima y ultima möta de Antonio Pitscheider y Genofefa Pescollderung d’Anvì. Maridé s’àra cun Milio Craffonara dl Ustì cun chël ch’ara à albü n möt y na möta. Mëda Angela ê sarturëssa de mistier y le plü bel ti savôl da cujì de bi diendli y guanć da festa por les mitans. Al ê na mëda che se viô saurì y â dagnora la buna löna. Ćina te sü vedli dis éra stada buna de se fà le guern da sora tl pice apartamënt ch’ara â a S. Linert. I ultimi mëisc àra spo passè pro süa möta, Nina y so óm Eduard. Mëda Angela é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ai 15.11.2006. Trëi porsones de Badia é mortes foradecà: Crescenzia Valentini de Val, é nasciüda ai 21.06.1929 sciöche nona de catordesc mituns de Felix Valentini y Maria Ferdigg da San Martin. Bele da jona éra rovada tla Svizera a patrun y é spo restada laìa. Ara ne s’à mai maridé. Crescenzia é morta tla Svizera, a Olten, ai 03.12.2006, püć mëisc do so frè Rudl. Sopolida éra gnüda tla cortina de Badia.

202

Lois Canins de Lista, é nasciü ai 10.04.1934 sciöche cuarto de set mituns de Vijo Canins y Zisca Pedevilla. Tröc agn àl vit demez da Badia, impröma a Longega y spo a Bornech. Tl ultimo él rové a Corvara pro süa möta che é maridada dailò y che ti à spo fat le guern ćina inultima. Paola Pizzinini da Grones, é nasciüda ai 10.01.1948 sciöche cuinta y ultima möta de Luigi Pizzinini y Angela Costa. Maridé s’àra cun Sisto Rossi da La Pli de Fodom olache ara é spo jüda a vire. Paola é passada a miù vita ai 5 de messè dl 2006. Sopolida éra gnüda a La Pli de Fodom. CRONICA 2006 Stödafüch ladins a Roma Bele dl 2004 â n valgügn ómi di stödafüch da Chiens metü man de chirì danter düć i stödafüch de Puster y dla Val Badia, mëmbri che savess inće da sonè n stromënt a flé. Deache al n’ê stè cotanć che â desmostrè interès da sonè eventualmënter pro na musiga di stödafüch, êl defata do gnü metü sö la „Musiga di stödafüch de Unterpustertal“. Oskar Hildgartner da Chiens, un di promoturs dl’iniziativa, à sön chëra inće azetè l’inćiaria da dirighënt. Dla Val Badia êl stè 20 ómi di stödafüch che s’â anunzié por fà pert dl grup: 10 de Badia, 2 da La Val, 3 da San Martin y 5 d’Al Plan. La musiga di stödafüch che compëda al dédaincö 66 mëmbri tëgn sües proes a Chiens y sona do regola mâ en ocajiun de festes che vëgn metüdes a jì

BADIA

da y por i stödafüch. N’ocajiun particolara é stada chëra da jì a Roma a sonè dan dal papa Benedët XVI ala fin de jenà dl 2006. Scemia che le bus s’à rot defata dô che i musiconć ê pià ia, era impò ćiamò jüda da rové a Roma por tëmp y ora. Le mercui, ai 25 de jenà, à la musiga ćiamò fat na proa da sonè denant co jì tla gran „Sala Nervi”, tlamada inće „Sala Paolo VI”, al’udiënza dl papa. Dan da oramai 15.000 porsones rovades adalerch da vigni pert dl monn, à spo la musiga podü sonè n gröm de bi toć por le papa y por düć chi ch’ê dailò. Le iade y le conzert é sta n’esperiënza scialdi positiva che ti à dessigü dè tröpa forza y vöia de fà inant ala musiga di stödafüch da püch metüda sö!

Devertimënt y acrobazies söla nëi Scemia che le turism à arjunt n livel de svilup scialdi alt te düć i paîsc dl’Alta Badia, alda Pedraces y San Linert dagnora ćiamò pro la „periferia“. Al é manco sciori co ti atri paîsc. I hotì, i restauranć y les botëghes laóra demanco. De bun él che la vita dla comunité mantëgn inant n cer’ pëis y che le paîsc ne pê nia mort fora ti mëisc che ne tóma nia ite pro la sajun alta. Impò se prô inće i operadus turistics de Badia da mëte a jì manifestaziuns por intrategnì sü sciori te paîsc. Insciö à la Scora de Schi de Badia, sciöche bele da plü agn incà, indô metü a jì n bel spetacul sön i schi. Le mertesc

I ómi dla Val Badia che é pro la musiga di stödafüch sön la plaza de San Pire a Roma. Amez le presidënt dla musiga Hubert Obermair. Sön la fotografia manćel Elmar Irsara, Alfred Tasser y Davide Valentin.

203

BADIA

L’idea de mëte a jì spetacui sön la nëi da sëra canche al é bele scür é piada ia dan da passa 10 agn. Impò àra tres ćiamò suzès.

ai 17 de jenà à le grup de acrobać conesciü sciöche „Vitamin F“ y d’atri lascè odëi acrobazies spetacolares de vigni sort. Pro la manifestaziun n’êl nia mâ profescionisć: inće n valgügn jogn de Badia, apascionà dla brëia, à mostrè döt so coraje y so talënt sön le gran salt ch’é gnü arjigné ca aposta. I maestri dla scora de schi à anuzé l’ocajiun por se fà n pü’ de retlam mostran deplü tecniches y poscibilitês da jì cui schi. A düć chi ch’é gnüs adalerch ti él gnü pité debann n bun vin cöt por se scialdè y por stè en compagnia a se gode le spetacul. Badia Fadia ala roda dl Sela de nöt cun les pels La „Sellaronda Ski Marathon“, obëgn la roda dl Sela cun les pels, é oramai deventada un di apuntamënć tradizionai 204

por i jogn de Badia apascionà de schi d’alpinism. Dl 2006 é la manifestaziun – intratan bele rovada ala 12ejima ediziun – gnüda organisada ai 3 de merz cun le start a Ćianacëi. Sciöche dagnora mëssâ i partezipanć jì dui y dui aladô dl regolamënt. Döes ê les scuadres de Badia Fadia scrites ite: la pröma metüda adöm da Lois Craffonara dl Ustì y Werner Pescosta de Ioja, la secunda da Paolo Pitscheider de Puntac y Matthias Declara da Fistì. Dan la gara parô les condiziuns dl tëmp plütosc bunes y al ê porchël inće la poscibilité da fà n bun tëmp, mo al ê inće da savëi che la concurënza ê scialdi grana. Indöt êl 340 scuadres che tolô pert y laprò êl deplü grups sportifs profescionisć dla Forestale, dl Esercito y dla Polizia. Sciöche an à aldì le bot dl start é le grup de 680 atleć pié ia cun n dër sbunf. Valgügn ch’é pià ia massa

BADIA

Cun la medaia incër le col i 8 de Badia Fadia che à concuisté le trofeo pro la „Roda de Col Toronn“: (dmc.) Roland Pitscheider, Lois Craffonara, Werner Pescosta, Matthias Declara, Cristof Pitscheider, Roman Pescosta, René Irsara y Igor Tavella.

dassënn é defata stlopà. D’atri, i mius, n’àn tosc nia plü odü: le scür y la miù condiziun fisica i à portà inant, dalunc da düć i atri. N püch al iade é le tëmp gnü da peso. Söi jus sborâl y da Pordù soflâl n vënt frëit jö cuntra Reba. I concorënć jô mâ plü inant cun le pinsier de messëi y orëi rové al travert. N valgügn l’à inće dada sö, desfać dala fadia. Chi de Badia s’l’à indere cavada valgamia bun. Do da cater jus, 42,5 km de percurs y 2700 m de deslivel s’à Lois y Werner tlassifiché al 21ejim post cun n tëmp de püch sot les 4 ores (3.59,47). Paolo y Matthias é rovà n pü’ plü zoruch al 52ejim post cun 4.21,17. La gara dl paîsc Ala fin dla sajun da d’invern, denant che i lifć seres y canche le gran stress

ê oramai passè, él indô gnü metü a jì la gara tradizionala de chi de Badia (ai 26 de merz dl 2006). Al é stè n bel dé, olache pici y gragn à naóta podü se confrontè söi schi y cun la liösa por passè spo n bel dé deboriada se gudon l’ultima nëi. La Scora de Schi s’à surantut la bria de la mëte a jì y la manifestaziun é garatada indortöra. Dales 7.30, denant che le lift dauriss él naóta gnü metü a jì la gara da jì sö pert: insciö à i concorënć che fajô la gara cun les pels podü rové sö denant che al gniss valgügn jö por pista. I mius de Badia sön le percurs che jô dala staziun jö da pé dl lift ćina sö dala pröma staziun a munt é sta Paolo Pitscheider de Puntac y Lois Craffonara dl’Ustì. Trami dui é jüs sö te n tëmp de 24 menüć. Terzo é rové Pitscheider Roland da Rainé. La plü sterscia dles ëres é stada Carla 205

BADIA

I 6 che à fat para dötes les disciplines: schi d’alpinism, liösa y slalom lerch. (dmc.) Jones Adang, Peter Alfreider, Lois Craffonara, Oskar Irsara, Ernst Dapunt y Giuseppe Piccolruaz.

I plü asvelć dl dé danter les portes: (dmc.) Christian y Stefan Thaler y Christian Tavella.

Valentini de Puntac, rovada al travert 10 menüć do le pröm di ëi. Defata do che l’ultimo concorënt de chësta gara à rové süa fadia àn podü mët man cun la gara de slalom lerch y dles liöses. Le plü asvelt dl dé danter les portes é indô n iade stè Stefan Thaler che à batü so frè Christian de n valgügn diejimi de secunt. Le terzo miù tëmp é stè chël de Christian Tavella. La jona Karin Alfarei é stada la miù danter les ëres. Pro chi dales liöses à davagné l’esperiënza de Hermann Rubatscher che à batü de oramai 10 secunć David Valentin de Piz y Oskar Irsara. Cotan plü zoruch düć i atri. Na bela idea é stada chëra dl „Trofeo Sas dla Crusc“ che premiâ chi che fajô para pro dötes trëi les disciplines. Le miù dl dé te chësta categoria y le davagnadù dl pröm „Trofeo“ é stè Oskar Irsara Damez che s’à defenü bun sides söi schi che cun la liösa. 206

Marćé de mà Scemia che i marćià perd ann por ann tres deplü l’importanza ch’ai â dandaìa, feji dagnora ćiamò pert dla vita dla comunité dl paîsc y de döta la valada. Insciö é inće le lönesc ai 1 de mà stè n dé por jì a ćiarè stonć cun de vigni sort de mercanzies, mo dantadöt por s’incuntè cun compagns y conoscënć ch’an n’â magari bele dî nia plü odü. Defat ê la gran pert dla jënt incër les ambreles y i barachins metüs sö dai stödafüch o pro i stonć dales liagnes a se mangé val’ y a stè en buna compagnia. Por val’ uniun o assoziaziun sciöche chëra de Badia Rocks él inće stè na buna ocajiun por dè fora da mangé y da bëre por se tra ite val’ lira a na manira da podëi organisé damì i trëi dis de conzert rock incër mez messè. Le grup de Badia Fadia y i jogn dl paîsc à ćiamò n iade orü portè inant le chidlé tradizional sö dal’ostaria dl Trebo. Na bela compëda de chidladus é stada ora-

BADIA

I mius da chidlé palsa sön banch. Amez, le davagnadù dl pröm pest Carlo Valentin de Val. Le secundo miù é stè Christian Pedratscher. Dales perts, dui di organisadus: Giuseppe Piccolruaz y Roland Pitscheider.

mai döt le dé a sciuré jö chidli por porvè de davagné la biescia, le pröm pest. Por da sëra à Carlo Valentin de Val davagné le pest che tröc ess orü. Ala fin él stè n bel dé por la jënt, forsc n pü’ manco por i crameri che n’à bunamënter nia venü ći che ai ê ausà da vëne dandaìa... Festa de San Flurian, protetur di stödafüch La domënia ai 5 de mà él inće te Badia gnü tignì la festa en onur de San Flurian, le sant protetur di stödafüch. Do la mëssa solena ćiantada dal Cor de dlijia, él ćiamò gnü tignì na funziun defora sön plaza. Denant che passè fora por paîsc cun l’ega santa a benedì auti y motors, sciöche al é oramai tradiziun, à siur degan Franz Sottara benedì la pumpa nöia

di Stödafüch de Badia. Dilan a chësta pumpa dassënn sterscia che é gnüda adatada da podëi ćiarié sön le Mitsubishi L200 (MTF), saràl plü saurì da rové dales perts fora y ti bosć tl cajo ch’al foss debojëgn. La mascînn che é gnüda finanziada cun n contribut dla Verda Forestala ti é gnüda surandada ofizialmënter ai Stödafüch de Badia – rapresentà da so comandant Egon Ploner y dal vize Manfred Irsara – dal surastant Flurian Sottara. Dedô ti él ćiamò gnü surandè les onoranzes a Carlo d’Adang, a Bepo de Costa y a Tone Anvidalfarei de Piz por sü tröc agn de sorvisc pro i Stödafüch de Badia. Tone à inće podü pié dô na picia scincunda de reconoscënza por dötes sües bries y por so laûr te düć i agn ch’al à romenè sö y tignì al ordinn le magazinn y les mascinns di Stödafüch. Ala fin 207

BADIA

I Stödafüch de Badia cun les totes Waltraud Pizzinini y Oliva Crazzolara. Flurian Sottara, rapresentant dla Verda Forestala, Egon Ploner y Manfred Irsara, surastanć di Stödafüch de Badia, pro la pumpa nöia. Carlo Adang y Bepo Costa mostra cuntënć l’onoranza ch’ai à podü pié do por sü tröc agn de sorvisc. Le comandant di Stödafüch Egon Ploner y le vizecomandant Manfred Irsara ti à surandè na picia reconoscënza a Tone Anvidalfarei.

208

BADIA

él stè na festa scialdi garatada inće dilan ales beles melodies sonades dala Müjiga de Badia. Canche la pert ofiziala é stada rovada, é düć i stödafüch jüs deboriada a marëna por stè ćiamò n pü’ en buna compagnia. La scora elementara La scora elementara da San Linert é la plü grana dla Direziun Didatica de Badia. Tl ann de scora 2005/06 cumpedâ l’istituziun bëgn 110 scolars y 14 maéstri. Sciöche vigni ann à la scora metü a jì cotan de ativitês diretamënter te scora y en pert inće fora de scora, por mantignì dagnora vì le contat cun la sozieté y le monn incëria. A chësta manira vara

inće plü saurì da motivé tres danü i scolari. Por n valgügn de ëi él por ejëmpl stè na bela esperiёnza da podëi arjigné cà i dessёgns por le calёnder di Stödafüch de Badia. Chësc laûr dô inće ester n pice rengraziamënt por la disponibilité che i Stödafüch à dagnora desmostrè se meton a disposiziun vigni ann por la proa d’evacuaziun dla scora. Tröp suzès à inće albü l’edema dedicada al zircus. I mituns à laurè bindebo intensivamënter deboriada cun i reladus Monika y Martin che à ćiarè de stimolé l’abilité fisica di mituns, mo inće chëra ch’al ó ester da concuisté le publich. I mituns à tut pert al proiet cun gran entusiasm. I mituns à albü l’ocajiun de mostrè so savёi y sües capazitês. Tratan

I mituns che à realisé i dessëgns por le calënder di Stödafüch à podü pié do le liber che cunta la storia dla uniun.

209

BADIA

L’edema dl zircus é stada na bela esperiënza por i mituns.

döta l’édema s’à la competiziun danter ëi lascè sintì cotan deplü co pro d’atres leziuns de scora. Por mantignì la varieté dles leziuns, é i mituns de cuinta jüs dui dis sön munt y é sta lassö a dormì. Por ëi é chisc dis

de scora n pü’ particolars sta na bela esperiёnza che i à lià ćiamò plü adöm: la leziun à daidé pro da renforzè le grup. Sciöche bele ti ultimi agn él indô gnü invié ia le proiet “aziun solidarieté”: vigni scolar à contribuì cun 1 n Euro al

La cuinta tlassa dl ann de scora 2005/06 che à fat dui dis de leziun sö La Crusc cun la maestra Rita Lerchegger.

210

BADIA

La domënia ai 14 de mà él gnü tignì la festa dla pröma Comuniun arjignada cà cun l’aiüt di insegnanć y de siur degan Franz Sottara.

mёis por fà sö strotöres igeniches tles scores dl Ghana, le stat african olache le maéster de religiun Erich Clara â dan da n valgügn agn daidé les misciuns. Cun la roda da Pedraces a Santiago de Compostela La cité de Santiago de Compostela é dessigü un di posć plü conesciüs dl’Europa por süa storia y por l’importanza ch’ara à albü di cënć d’agn por la cristianité. Al é un di posć olache tröc fedêi jô bele tl medioev en pelegrinaje por veneré San Iaco le Majer che â combatü cun i soldas cristians che messâ defëne la Spagna dal’invajiun di musulmans. Tröć gnô inće menà sön le iade cuntra

Santiago por paié jö i pićià ch’ai â fat: le tru ê prigorus! Lêri y assassins aspetâ gonot i pelegrins por ti arobè ći che ai â do, savon ch’ai ne foss nia sta bugn da se defëne. Canche ara gnô ales döres messâ i pelegrins plü gonot lascè süa vita, sëgn che Chël Bel Dî ne i â nia pordenà. Por cënć d’agn él ćiamò stè pelegrins che ti é jüs do ales pedies de chi da inlaóta. Dan da zirca 20 agn é spo le percurs da Saint Jean Pied de Port, tla Francia, decà dai Pirenei, ćina a Santiago gnü detlarè „Itinerar internazional“. Da dailò inant él stè tres plü porsones de vigni eté che l’à fat a pé, sciöche dandaìa, por interès cultural y por fede. Le iade a pé é passa 800 km lunch y do regola adorun n pice mëis da le fà döt. Scemia ch’al foss 211

BADIA

Andreas, Lois y Werner é arjignà da pié ia cun la roda cuntra Santiago. Eduard, Otto, Traudi, Silvia y Christian é rovà adalerch por ti dè para coraje y motivaziun.

stè interessant da jì do les tapes y le tru tradizional, s’à Werner Pescosta, Lois Craffonara y Andreas Irsara ponsè dla tó n pü’ atramënter. Deache al ti sa bel da jì cun la roda, ài orü pié da ćiasa demez y pedalè ćina a Santiago zënza se lascè condizioné plü co intan dai percursc che d’atri à bele fat y descrit te zacotan de libri. „Do avëi ćiarié sön roda döt ći ch’al orô ester por le iade sunse pià ia ai 22 de mà sö por le Jù de Frara y spo jö cuntra Balsan y le lech de Garda. Scechè ara bele atira cun le material: al s’à rot na tascia da mëte le patüc y deplü füs pro les rodes che à messü gnì cuncià. Laprò êl n gran vënt decuntra che soflâ dassënn y s’arforâ cotan. Impò sunse rovà por da 212

sëra a Gargnano söl Garda do 215 km de strada. Le tëmp ê bun y porchël éra jüda da dormì sot na barca rosedada dlungia la spona dl lech. Le dé do era spo jüda inant ćina a Valenza, a püć chilometri da Alessandria. Les strades metô man da gnì dassënn traficades y al ê da mët averda. Ara à ćiamo n iade scechè cun i füs che se rumpî tres danü: le pëis dles tasces ćiariades sön roda ê massa gran. Porchël unse messü jì te na botëga da rodes y porvè de baratè les rodes lisieres da gara sön d’atres plü posoces, mo che ê bunes de portè plü chili. Na sbujada àl inće ćiamò orü ester, mo ala fin dl dé segnâ le cumpëdachilometri impò 231 km fać te püch manco co 9 ores de pedalada. Do la planüra àl spo indô metü man

BADIA

de gnì les munts: i sun passà por Alba y jüs inant ćina a Pinerolo. Da dailò metôl man le gran ërt ćina sö al Sestrière. La sajun da d’invern ê oramai passada da n pez y le post tan tröp conesciü ê desert y desolè: les gran ćiases, altes sciöche n crazacîl, ötes, arbandonades. Degügn por incërch. Imposcibl da ciafè da dormì. Da stè defora êl massa frëit. La temperatöra da sëra ê oramai jüda jö a

cia unse abiné na bela strada che â da na pert na corsia bela leria resservada aposta a chi dala roda. Al n’ê tan co degun trafich y la medéma strada jô inant por desënes y desënes de chilometri. N sonn por vignun che pedalëia ion! Impò à le gran vënt che soflâ decuntra arforè cotan: do avëi menè les iames por passa 8 ores y mesa ânse impormò fat 205 km, rovan ćina a Sahune, dlungia Nyons. Oramai gnôl scür y al ê massa prigorus da jì ćiamò inant. Porchël êl damì da se bëre na buna bira y sparagné forzes por

Cun tröpa fadìa röia Lois y Andreas sö al Sestrière. Al ê le terzo dé c’en söl iade...

0 degrés. Nia ater co jì inant, jö cuntra Cesana Torinese. Inće dailò êl oramai döt sarè sö. Les 9 da sëra y gnanca plü n bar davert, i hotì sarà sö, les ćiases zënza n’anima via. Demorvëia, sce an pënsa che gnanca n ann denant êl döt plëgn, canche al ê les olimpiades a Torino! Ala fin éra impò ćiamò jüda bun: te na ostaria êl ćiamò na löm impiada y chëres che romenâ sö s’à lascè ite y s’à dè da dormì. Insciö unse spo podü se palsè fora dai 206 km y 2151 m de deslivel ch’ân fat en chël dé. La cuarta tapa s’à spo portè sura le confin dla Talia fora. Do avëi passè le jù che cundejô ia tla Fran-

Por rové a destinaziun ti posć ch’i s’ân tut dant tocâra oramai vigni dé da pedalè ćina che le sorëdl jô do jö ...

les tapes che gnô ćiamò. Le dé do sunse porchël lovà adora por jì inant amesa la Francia ia. Por da sëra, do da 212 km, sunse rovà a Alzon, n pice paîsc olach’i un dormì te nosc sach sot a n cîl plëgn de stëres. Dadoman da pié ia êl mâ püć degres sura 0 y la vegetaziun rica lasciâ fora n gran töme. La strada é atira piada söpert y cundejô sön n altiplann dassënn salvare. Al n’ê degönes ćiases, mâ val’’ baraca di famëis. Por tröc chilometri ne parôl da n’ester gnanca plü tl’Europa, ’’Europa, continënt rich de paîsc 213

BADIA

y citês. Ala fin dl altiplann cundejô la strada fora por n raiun rich de côi cuntra Toulouse. La temperatöra é aumentada cotan: söl pröm domisdé êl oramai 38 degres de ćialt. Le jì sö y jö costâ tröpa fadìa. Do plü de 9 ores de pedalada ê i chilometri fać 225. Le dé dô é la majera dificolté stada chëra da se trà fora dl zënter de Toulouse. Les tofles sön strada se menâ tres indô sön les gran strades olach’’ al é proibì da jì cun la roda: gnanca i taxisć o la jënt dl post ne sciafiâ da se daidé inant, ési pö düć ausà da jì mâ cun l’auto. Les pices strades secundares o chëres da jì cun la roda él mâ i ziclisć che conësc. Por fortüna unse incuntè dui berbesc che jô cun la roda a se fà le spazier dla domënia: ëi s’à pité da se acompagné fora dla cité y da se mostrè la strada da podëi tó devers de Pau. Impò sunse rovà te na superstrada olache n auto dla polizia s’à tignì sö y s’à scortè ćina la pröma sortida. Do da oramai 10 ores de pedalada sunse spo rovà da scür a Pau, püch dalunc dai Pirenei. La strada che

Por stè dalunc dal gran trafich àn messü tó na strada n pü plü ërta amez le ciarü ...

214

cundejô inant cuntra Biarritz, zité franzeja sön le confin cun la Spagna, ê dassënn traficada. Da passè ia le confin êra ćiamò peso: al ploiô dassënn y de gragn camions sprinzâ sö ega ch’an odô apëna ćiamò fora. Porchël unse tut la dezijiun de jì bel dô la costa, scemia che la strada jô dassënn sö y jö. Por da sëra sunse rovà a Zumaia, picia localité sön la bela costa di Paîsc Bascs. La tapa dl nono dé s’à condüt inant do la costa sö cuntra Bilbao. Le trafich gnô tres plü intensif, prigorus oramai. N bel mumënt s’él passè dant na jeep che s’archita sön la pröma picia plaza. Le ciafêr é gnü fora y s’à tignì sö. Al â inom Guascon. Al â odü les scrites Val Badia sön la malia y deache al conesciô bun nosta valada – dal momënt ch’al â vit por tröc agn a Balsan – orôl sc’i gnôn veramënter da tan dalunc adalerch. Ël instës é da Bilbao, conësc bun les strades y s’à cuntè ch’al va inće tröp cun la roda. Canch’ i ti ân cuntè olach’i orôn rové s’âl aconsié de tó n’atra strada y da ne jì nia do la costa: al foss stè trö’’ massa trafich y sön la gran pert dles strades proibì da jì cun la roda. Sön chëra unse azetè so consëi y mudé nosc program. Porchël sunse jüs jö cuntra Victoria y spo inant ćina a Miranda de Ebro. Por da sëra, do 9 ores y mesa, ânse pormò fat 204 km. La strada ê stada plütosc sfadiosa: pendënzes ćina al 14%, passè 2.100 m de deslivel, da vënt y plütosc frëit. Do na bela dormida y n gustè abondant sunse spo pià ia cuntra Burgos. La strada ê ma öna sora: na superstrada, mo tla Spagna n’é la polizia nia tan zitia. La patruna dl hotel olach’i ân dormì minâ ćinamai che la corsia d’emergënza foss pordërt resservada a chi da la roda.

BADIA

Les strades amez la Spagna ia é oramai desertes: al passa mâ dër püć auti y por i ziclisć ne pòra nia jì damì. La cherta cun le percurs cuntra Santiago é crazada ite sön „tofles“ de pera.

Tla Spagna s’à la polizia mâ archité deache ai minâ che ne s’esson nia ciafè le dër tru por Santiago ...

La fadìa metô man da se lascè sintì. Oramai ânse bele fat plü co 2.000 km da canch’’ i ên pià ia. N pü’ scintinan sunse rovà a Burgos, cité medievala plütosc conesciüda sön le tru de Santiago. I ên cuntënć d’ester impò ćiamò rovà sön le dër tru, sön chël che düć i pelegrins va. Do marëna sunse spo jüs do la strada

paralela al tru de pelegrinaje, sön chël che an podess apëna jì cun na roda da munt. Al é tröp da peres y rî da jì. Da sëra scialdi adora sunse rovà a Sahagun, do 212 km de iade. Le dé do unse passè ia n valgügn posć olache i pelegrins s’archita a mangé y a palsè: Valencia de Don Juan, Astorga y Villafranca del Bierzo. De bi paîsc olache la jënt é dër da orëi bun: i ostis é sigüsc che sce ai dëida i pelegrins, arài fortüna tla vita. Söla sëra à la strada indo metü man de jì sö por cotan de chilometri ćina a Cerbeiro, n paîsc particolar che pê tut fora dal dessëgn animé de Asterix. 221 é sta i km dla penultima tapa. Le dodejim y ultimo dé, ai 2 de jügn, unse spo ćiamò fat i ultimi 174 km che manćiâ da rové al travert final, a Santiago de Compostela.” 215

BADIA

La prozesciun de Jeunn

Werner, Lois y Andreas dan la basilica dedicada a San Iaco a Santiago de Compostela.

L’ann 2006 é por i ómi dla Val Badia inće stè l’ann da jì en Jeunn. Dai 8 ai 10 de jügn à bëgn 1044 ëi de nosta valada tut pert ala prozesciun de trëi dis, lascian por n momënt sön na pert le laûr y i crüzi da vigni dé por se dediché al’oraziun y ala meditaziun. De Badia n’un n’êl indöt 161 ch’é jüs para. Laprò êl inće dër tröc jogn, cotanć deplü co ch’al n’ê dandaìa. Dessigü impormët deplü posć de laûr da stè demez envers plüdadî, mo al é inće n sëgn che al é tres ćiamò na gran fede te nosta valada. I trëi dis de prozesciun é inće val’ de particolar deache düć chi che tol pert é anfat: al n’é plü degönes desfarënzies danter rić, püri, gragn o pici. Sciöche bele i ultimi iadi él indô gnü perié ora-

Chi de Badia ch’é jüs in Jeunn. Dant amez, siur degan Franz Sottara y siur Markus Moling.

216

BADIA

mai döt por ladin. Le vësco Wilhelm Egger à acompagné döta la prozesciun dala dlijia de S. Magdalena ćina a S. Pire de Funes. N toch êl bele jü denant cun chi dla Bassa. Pro chi de Badia êl le pröm iade do da tröc agn che al manćiâ Paul Frenademetz a portè le pice confarun, ch’é gnü portè da Werner Valentin de Curcela y Angel Pezzei. Do tröpes ores de fadia, inće por le gran ćialt de chi dis, é i passa mile ómi indô rovà zoruch te so paîsc. I pelegrins de Badia é gnüs tuć ite dala Müjiga, dai confaruns y da sü familiars ch’ê restà a ćiasa. La secunda ediziun dla Pedraces - Aunejia - Pedraces La sabeda ai 17 de jügn é la spediziun da Pedraces a Aunejia y zoruch rovada ala secunda ediziun. Do che Igor Tavella y n valgügn compagns l’â porvada fora l’ann da denant, à le Club Rodes Val Badia orü la mëte a jì por düć chi ch’â vöia da mëte ala proa sües energies. Endöt 14 ziclisć scrić ite al Club s’à presentè al start a Pedraces. I pröms é pià ia püch do les 3 dadoman. N secundo grup cun chi che pedalëia ion n pü’ plü dassënn é pié ia n’ora plü tert. Le percurs de 394 km indöt jô naóta sura Ćiaulunch y spo jö cuntra Reba, Egort, Montebelluna, Istrana, Scorzè, Mestre y spo Venezia ćina sön le Piazzale Roma. Te cin’ ores y mesa ê düć söl post. Do ch’ai s’à mudé i ćialzà ési spo jüs inant a pé ćina sön la plaza de San Merch a tó la óta. Bel snel val’ da bëre y da mangé y spo éra indô gnüda da pié söpert cuntra ćiasa. Le percurs derevers ê sambëgn plü dür y sfadius:

Le percurs da Pedraces a Aunejia y zoruch é de 394 km indöt.

impò n’orô degügn la dè sö. Do avëi marnè indortöra püch sot Treviso, é düć ćiamò jüs inant ćina a Vittorio Veneto. Mec é dailò sentà te bus. La fadia metô oramai man de se lascè sintì y por fortüna êl inće gnü ponsè al’eventualité che valgügn messass la dè sö. Porchël s’â Ernst Dapunt pité de gnì dô cun le pice bus dl Club, por ti dè assistënza a chi che se stentâ, mo inće por portè do da mangé y da bëre. Defata do s’à chi ch’é jüs inant ciafè na dërta jotada, mo gnanca le temporal n’é stè bun dai archité. Sö por Longarone y le Ćiadura ploiôl tan dassënn che i ziclisć odô apëna olach’ai jô. Impormò a Cortina é Eduard Tavella sentè te bus: por gauja dla plöia s’al trat ados n gran frëit y al n’ê nia plü bun da se scialdè, gnanca da pedalè. Mòi ćina ite pro é i ultimi set ch’ê ćiamò restà sön roda jüs inant sö por Falzares. Al ê oramai anfat sce un o l’ater rovâ sö n pü’ dant o n pü’ do. Oramai êl ma plü important da rové al travert. Chi ch’ê sentà te bus architâ vignitan a incorajè chi che pedalâ inant y ti passâ val’ da mangé y da bëre. Ala fin é Igor Tavella, Günther Frena, Edmund De Vettori, Lois Craffonara, Oskar Irsara, Michael Moling y Igor Valentin rovà zoruch a Pedraces dales 21.40, do ester sta sön roda por 12 ores y 50 menüć. 217

BADIA

I atleć dl Club Rodes Val Badia ch’é rovà a Aunejia cun la roda: (iadedô dmc.) Igor Valentin, Edmund De Vettori, Walter Ferdigg, Eduard Tavella, Lois Craffonara, Oskar Irsara, Giovanni Mischì, Igor Tavella; (dant dmc.) Günther Frena, Werner Pescosta, Michael Moling, Susann Tavella y Traudi Irsara. Sön la fotografia manćel Otto Vittur.

I 7 ch’à tignì dür ćina ala fin rovan da scür a ćiasa: (dmc.) Lois Craffonara, Oskar Irsara, Günther Frena, Edmund De Vettori, Igor Tavella, Michael Moling y Igor Valentin.

218

BADIA

Mëssa novela de siur Markus Moling La domënia ai 2 de messè él gnü tignì a S. Scimun la festa de mëssa novela de Siur Markus Moling che é stè diaconn de Badia por zirca n ann. Sciöche al gnô fat plüdadî, é n bel grup de 30 porsones de Badia pié ia dales döes dadoman da Oies demez por jì a pé ćina a S. Scimun a tó pert ala mëssa novela: al é stè na bela iniziativa y dantadöt na testimonianza de fede via, a desmostraziun ch’al paia al dédaincö plü co mai la möia da consumé na sora di ćialzà por tó pert a na mëssa novela.

Silvia Alfreider, co-organisadëssa dl Badia Rocks Festival, y sües compagnes gnüdes aposta dala Norvegia por la manifestaziun.

Badia Rocks, n suzès y tröpa sodesfaziun por i organisadus La fin dl’édema de musiga rock te Badia é dl 2006 stè n pü’ plü lunch co zënza: bele la jöbia ai 6 de messè él stè deplü grups de Südtirol ch’à sonè te na picia tënda metüda sö sön la plaza dan la scora elementara. Al ê massa bur temp por stè sön le gran palch: döt le dé y döta la sëra àl apëna lascè do de joté. Mo chël n’ê naóta degun problem: la pröma sëra ê dedicada dantadöt al publich dl post che â inće lerch te tënda y por i grups de jogn che à sonè él impò stè na buna ocajiun da se fà n pü’ d’esperiënza denant che se presentè dan da n majer publich. Scemia che la musiga ch’ai à presentè ê dassënn „batüda“, ài impò desmostrè ch’al ne ti manćia nia le talënt. Le vëndres y la sabeda à spo sonè i grups plü conesciüs che gnô adalerch – sciöche bele ti agn passà – n pü’ da döta l’Europa, avisa sciöche le publich che é rové te Badia ai ascutè sö. I dui dis

Trëi de beles jones vënn les malietes y i gadgets de Badia Rocks.

de conzert arjignà ca cun tröp impëgn y fadia da n bel grup de jogn che fej pert dl comité d’organisaziun é jüs valgamia bun. Ai à inće ćiarè de evité chës valgönes pices cosses y chi dijordinns che ti à desturbé ala jënt dl paîsc te chisc ultimi agn y porchël n’él gnanca plü stè degügn che à albü val’ da dì cuntra la manifestaziun. Ara vëgn oramai azetada da düć, 219

BADIA

I grups rock à salpü da entusiasmè le publich cun süa musiga y süa manira da se presentè, te n scenar plëgn de löms y corusc.

inće sce ara ne alda nia pro la tradiziun locala, y dal momënt che la musiga é dagnora plütosc da d’alt, n’él inće de chi che n’à aprofité por s’ascutè le conzert a ćiasa cun i vidri daverć. N jonn de Badia pro i mius dl monn Al é oramai düć che sa che Badia é le paîsc dla valada cun le majer grup de sportifs a chi ch’al ti plej i sporc de fadia. Nia dagnora indere n’ési bugn de arjunje resultać tan de prestige sciöche chël dl jonn Michael Irsara che s’à tlassifiché al terzo post pro i campionać dl monn de roda da munt por ströms metüs a jì a San Francisco, ti Stać Unis d’America. Dilan a süa costanza pro i alenamënć, d’invern cun i schi d’alpinism, y d’isté cun 220

Michael Irsara en aziun tratan i campionać dl monn de roda da munt.

BADIA

Deboriada cun Renate Telser é Michael stè le miù di atleć talians che à tut pert ala gara mondiala.

la roda, él stè bun da rové tan inant. Dal pröm tlassifiché s’à Michael apëna ciafè dui menüć y chi s’àl tut dant de recuperé en ocajiun di proscimi campionać dl monn che gnarà tignis dl 2008.

convenziun cun Rai Tre y Rai Sat Ragazzi y cun le patrozine dl Departimënt de Sciënzes dl’Educaziun dl’Université de Bologna, dl Unicef y dl Antoniano de Bologna.

N bel pest por n’idea originala Le vëndres ai 14 de messè à Daria Valentin de Badia, deboriada cun Nadia Chiocchetti de Fascia y Karin Pizzinini da Calfosch podü pié do le pest „Alta Qualità per l’infanzia Il Grillo“. Chësc pest particolar ti é gnü dè a ëres por le „bOscele“, n jüch original por pici y gragn che dess daidé da imparè i lingac dl’Europa y i idioms ladins fajon la belaìta. La manifestaziun de premiaziun tignida a La Ila é gnüda metüda a jì adöm cun le Consorz Turistich Alta Badia en

Nadia Chiocchetti, Daria Valentin y Karin Pizzinini, les ideadësses dl „bOscele“, n jüch por imparè le ladin y d’atri lingac.

221

BADIA

La secunda mëssa novela de siur Markus Moling La sabeda ai 22 de messè él gnü tignì a Oies na picia funziun y dedô la prozesciun cun les ćiandëres ćina te dlijia a Badia: la funziun é gnüda tignida por siur Markus Moling da San Scimun che à tignì süa secunda mëssa novela le dé dô, la domënia ai 23 de messè. Siur Markus, che à le pere da La Val, é stè diaconn te Badia por zirca n ann y porchël ê chësta ocajiun inće dër sintida da döta la jënt. Dadoman, dan mëssa é siur Markus gnü saludé ofizialmënter dala presidënta dl Cunsëi de Cüra Rita Lerchegger. I mituns da scora ti à spo dit sö val’ rima y ćiantè val’ ćiantia por ti dì giulan dl

tëmp y dles atenziuns ch’al ti à dediché tl tëmp ch’al é stè te Badia. La Müjiga, le Cor de dlijia, l’Uniun di confaruns y döta la popolaziun à spo acompagné siur Markus te dlijia olach’al à zelebrè la mëssa. Tla pordica àl orü rengrazié döta la jënt de Badia che l’à tut sö tan bun, recordan n valgügn momënć che ti é jüs particolarmënter a cör: insciö por ejëmpl la prozesciun de Jeunn a chëra ch’al à tut pert. Al à dit che la ćiantia ch’al ćianta le plü ion é „Evviva la Croce“, spligan che les crusc y döt le mal de chësc monn n’à nia l’ultima parora, deache dedô vëgnel la Salvëza che Dî à orü se dè! Cun chësc pinsier y tröp incherscimun à siur Markus tut comié dal paîsc y dala jënt de Badia, injuntan ch’al gnarà tres indô

Le dé dla secunda mëssa novela de siur Markus Moling ti é pici y gragn jüs adincuntra dan calonia, por le saludé y por ti dì ch’ai l’à albü dër ion, inće sce le tëmp ch’al é stè te Badia n’é nia stè scialdi lunch.

222

BADIA

N momënt intratan mëssa: siur Markus amesa i atri proi conzelebranć.

zoruch ion, inće mâ a saludé dötes chës porsones che l’à tut sö tan bun. Ala fin ti à Elmar Irsara surandè a inom dl Cunsëi de Cüra y dla comunité de Badia n cheder depënt da Lois Irsara sciöche recort dl paîsc olache al é stè diaconn. Do mëssa é spo siur Markus gnü acompagné dala Müjiga y da döta la comunité ćina jö dan le paiun dla ćiasa dles Uniuns, olache al é ćiamò gnü sonè y fat festa en so onur. Tröc à inće tut l’ocajiun por ti fà les mius aodanzes por so laûr y so dagnì da prou. Kyrios: na pasciun partida cun la jënt Le grup di Kyrios che é gnü metü sö dan da plü co 30 agn (1973) é ti ultimi agn indô chersciü nia mâ sciöche numer de ćiantadus y sonadus, mo inće sciöche

livel d’esecuziun pro conzerć y manifestaziuns. Stefan Piccolruaz à zënz’ater salpü da dè inant so gran entusiasm por la musiga, mo inće por le grup instës che vir te chësc momënt süa secunda aisciöda. Dl 2006 é le conzert di 11 d’agost tla ćiasa dla Cultura a La Ila stè le punt plü alt, olache i Kyrios à salpü da portè dant ćianties ti stils musicai plü desvalis: dai toć tradizionai ladins ési passà al sacral, al rock ćina ai gospels y al blues cun na scenografia inventada dai mëmbri dl grup. A chësta manira ài porvè de ti jì adincuntra ales aspetatives de düć chi ch’é jüs ai ascutè sö. Por l’ocajiun particolara él gnü trat ite tröc jogn che ne fej nia diretamënter pert di Kyrios, mo a chi ch’al ti plej avisa tan la musiga y le ćiantè. Insciö éra inće jüda da mëte sön le program toć plütosc complicà che ghira stromënć particolars. Chësc conzert, 223

BADIA

Le grup Kyrios cun sü ghesć speziai tratan y do le conzert di 11 d’agost 2006.

mo inće le suzès che le grup à albü pro d’atres manifestaziuns é le paiamënt por le gran impëgn te zacotan de mëisc de proes. Le laûr y i sforć de chi che tira inant é dessigü gnü alisiré dal idealism y dala pasciun por la musiga: chisc dui elemënć dess inće sostignì inant le grup y daidé pro ch’al crësces tres deplü!

La Crusc. Scemia ch’al n’é gnü fat tan co degun retlam por la manifestaziun, s’àl presentè plü co 30 concorënć al start. Tla pröma pert de gara é Matthias Declara da Fistì sciampè danfora, mo tla finada àl

Na gara da saltè da San Linert ćina sö La Crusc Por la domënia ai 1 d’otober à Roman Pescosta y Giuseppe Piccolruaz metü a jì por cunt dl grup de Badia Fadia na gara I organisadus dla manifestaziun y plü asvelć da saltè da saltè sö por munt che söpert: Roland Pitscheider da Rainé (amez), Helmut Burjô da San Linert ćina sö chia (amc.) y Igor Tavella. 224

BADIA

Debora Agreiter da La Ila (amez) y Helene Thaler da Calfosch (amc.) é stades les mius danter les ëres.

messü ti la zéde a chi ch’à salpü da mosoré damì sües forzes. Roland Pitscheider da Rainé é rové pröm sö La Crusc cun n tëmp de 36 menüć, dan da Helmut Burchia de Bepo y Igor Tavella dl Posta. Danter les mitans à la jona Debora Agreiter da La Ila rové la gara cun n buniscimo tëmp de 39 menüć. Dedô él ćiamò gnü metü a jì na spaghetada te ütia por stè inant en buna compagnia y spo la premiaziun. Festa de rengraziamënt y 8a ediziun dl rait de San Linert La domënia ai 5 de novëmber él gnü tignì te Badia la festa tradizionala de rengraziamënt y de San Linert. Tröpa jënt é rovada da dlunch adalerch por tó pert ala mëssa solena ćiantada dal Cor de dlijia y por se ćiarè spo le bel rait de San Linert che é rové a süa 8a ediziun. Amesa na beliscima contrada da d’altonn él gnü tignì do mëssa la sfilada a chëra ch’al à tut pert

damprò da 100 grups cun ćiars y ćiavai. Na bela idea é dessigü stada chëra de slarié fora l’invit a tó pert ala manifestaziun a dötes les cin’ valades ladines, inće sce mâ chi de Gherdëna l’à tut sö y é gnüs ala festa cun süa bela troht. Plü numerus co zënza é inće stè le publich, bunamënter dilan al retlam che é gnü fat dal’Assoziaziun Turistica. Do la sfilada à düć ćiamò podü ti ćiarè damì ai bi ćiavai infornis y pozenà sö aposta por l’ocajiun tan particolara. La Müjiga de Badia à tignì n bel conzert sön paiun y insciö à la jënt podü se gode deplü le bel dé, en compagnia, pro n bun gote y n bun mangé ch’é gnü arjigné ca dai Stödafüch, dai Paurs Jogn y da zacotan d’atres uniuns dl paîsc che s’à metü a disposiziun. Tratan le domisdé él spo ćiamò gnü metü a jì na ćiastagnada y n conzert cun „Zenzo y Ciapo“ tla ćiasa dles Uniuns. Por la comunité de Badia y sü ghesć él indô stè n bel dé da passè deboriada. 225

BADIA

N valgügn momënć tratan la manifestaziun.

226

BADIA

La scolina nöia de Badia: le proiet dessigné dai mituns! Al é bele plü agn ch’al vëgn baié de fà sö na scolina nöia, inće deache le frabicat da śëgn ne n’é daldöt nia plü adatè ales esigënzes di tröc mituns scrić ite. Tratan l’ann 2005/2006 él stè 50 danter mituns y mitans ch’à frecuentè la scolina. De chisc n’êl cinch de extracomunitars. Deplü n’à nia plü podü se scrì ite ala scolina deache al n’ê nia lerch y à porchël messü se lascè mëte sön la lista de aspetanza. Inće le personal, les döes maestres Teresa Moling y Gertrud Pitscheider, les colaboradësses Rosa Nagler, Angelika Perathoner, Evelyn Burchia, Roberta Tasser y la cöga Maria Pescoller ne sciafia nia plü da laurè indortöra tl’infrastrotöra atuala. Porchël à l’aministraziun comunala inće bele in-

Un di tröc proieć dla scolina nöia fać dai mituns dla scolina de Badia.

vié ia les pratiches por podëi mëte man le plü tosc ch’ara va cun la costruziun de na scolina nöia. Inće i mituns à porvè da s’imaginé la scolina nöia, sciöche ai ess ion ch’ara foss. Vignun de ëi à porchël fat so proiet da ti lascè odëi al ombolt Ugo Dorigo che s’à tut dlaurela de jì n dé ai ciafè.

L’ombolt Ugo Dorigo pro i mituns dla scolina: (dmc.) Thomas, Alan, Alexander, Matthias, Daniel, Martin D., Angelo, Martin I., Luigi y Antonio.

227

BADIA

I mituns dla scolina à albü la fortüna da imparè da dessigné y depënje da n artist conesciü sciöche Lois de Jan.

Tratan l’ann de scolina é le plurilinguism dagnora stè na pert importanta de vigni proiet. Ia por l’ann é tröpes porsones jüdes a ciafè i mituns y a ti cuntè de so laûr, da mët man dai geniturs di mituns. Inće l’artist Lois Irsara a azetè l’invit da jì indô n iade te scolina a ti insigné da dessigné y depënje ai mituns: al à albü n gran suzès, deache al savô da ti cuntè cosses interessantes, mo inće deache al ascutâ sö ion ći che i mituns ti dijô. Le diaconn Markus Moling à inće azetè l’invit dles maestres y ti à cuntè ai mituns la storia de Gejù che é jü a chirì sü apostui. Ia por l’ann à i mituns dla scolina imparè ćianties, val’ pice toch de teater por la festa de San Martin, chëra da Nadè, por le Carlascè y por la festa de rengraziamënt ala fin dl ann scolastich. 228

En la festa de San Martin à vigni müt albü na gran ligrëza da arjigné ca na picia linterna y dala portè te na sfilada fora por le paîsc da San Linert.

BADIA

„Ladinia pur l’ Cile“: na bela iniziativa por daidé chi che à debojëgn La sabeda ai 2 de dezëmber él gnü tignì tla Ćiasa dles Uniuns J.B. Runcher n bel conzert de musiga rock metü a jì dal’assoziaziun „Badia Events“, la medéma che mët a jì vigni an le Badia Rocks Festival. Al é stè na manifestaziun de benefizënza por i püri dl Cile, porchël inće le titul „Ladinia pur l’ Cile“. Por l’ocajiun él stè le miscionar siur Pire Irsara ch’é stè por tröc agn tl Cile che à tignì n pice referat porsura l’ativité miscionara te chël stat. Le Cile n’é dessigü nia chël che à la plü gran stënta danter i stać dl’America dl sud, mo al é tres ćiamò dër de gran desfarënzies danter i rić y i plü püri. Do l’intervënt de siur Pire i „Fusilli x 100“, i „Phaith“, i „Deadly Clash“ y i „Acustic Project“ sonè por oramai döes ores alalungia por devertì le publich y por che les ofertes a fin de bëgn podess ester sostanzioses. La sëra é jüda valgamia bun: le publich ê numerus inće dilan ales zacotan de porsones ch’é rovades da Cortina a ti fà le tifo a so grup musical. Presentaziun dl CD nü de Benedikt Valentin La sabeda ai 9 de dezëmber à le ćiantautur Benedikt Valentin de Piz presentè süa CD nöia dal titul „Integrity“. Te

David Lukas y Mirko te na performance en ocajiun dla manifestaziun „Ladinia pur l’ Cile“.

süa secunda produziun musicala é Benedikt restè fedel al stil dla pröma CD, mo al à ćiarè d’arjunje na miù cualité dl sonn y de mius arangiamënć dles ćianties. En chësc iade àl spo inće sonè stromënć originai, zënza l’aiüt de stromënć eletronics. Le titul „Integrity“, che oress dì onesté o inće sinzirité, à Benedikt tut fora dal salm 25/26 ch’é inće le test dla pröma ćiantia sön la CD nöia. La sinzirité y l’onestè é dui elemënć de gran importanza tla musiga dl autur de Badia. Ël é dla miLe ćiantautur de nunga ch’ara vais Badia Benedikt Valentin à dè fora süa mâ da trasmët les emoziuns dla usc, secunda CD. 229

BADIA

Le cuertl dla CD nöia de Benedikt Valentin.

di stromënć y dla melodia sce n autur é sinzier cun se instës. Chësta é la gran desfarënzia danter la musiga che vëgn fata aladô dles regoles dl marćé y la musiga che va do ales emoziuns de so autur. Porchël é Benedikt inće dla minunga che les ćianties da „Hitparade“ dais bëgn püces emoziuns. Al é damì da jì sinziers do so tru – „I will walk in mine integrity“ – sciöch’al dij inće tla ćiantia tuta fora dl salm, y ciarè a chë manira de ti trasmët emoziuns a chi che ascuta sö. Chësc é ći che Benedikt s’aoda le plü. Dessigü àl arjunt almanco en pert so travert, bele mâ da odëi tan de jënt ch’é rovada adalerch ala presentaziun, sëgn che süa musiga plesc cotan!

zert a chël che düć i sis cors de Badia y n grup de strumënć a flé tolô pert. Bele d’isté â le Consëi Cultural tl Comun de Badia contatè i grups cun la proposta de tignì n conzert düć deboriada. I grups à respognü cun entusiasm y à arjigné ca n bel program de passa n’ora de ćianties y musiga. Danter les ćianties y i toć musicai à Roberta Dapunt portè dant tesć de riflesciun d’Advënt, ti don insciö n carater meditatif al conzert. Le cuintet de tlarineć dla Müjiga de Badia sot ala direziun de Raimund Pizzinini à daurì le conzert cun notes de Franz Schubert y Joseph Haydn. Le Cor de dlijia cun süa dirighënta Cristina Pitscheider à portè dant toć tlassics dl tëmp da Nadè sciöche „Tochter Zion“ de Georg Friedrich Händel y „Engel singen Jubellieder“, ćiantia tradizionala dala Francia. Dl componist austriach Lorenz Mairhofer ê dötes trëi les ćianties dl Terzet Soreghina, döes de chëstes ê reportades tl ladin da Tone Gasser. Do na riflesciun de Roberta éra spo jüda inant cun n repertoire de musiga plü moderna. Le grup Kyrios à danter l’ater lascè aldì, sot ala direziun de Andrea Tasser, „We are the World“ de M. Jackson y L. Richie y „Salve Regina“ de Gen Verde.

Cunsëi Cultural tl Comun de Badia: notes d’Advënt tla dlijia da San Linert En la secunda domënia d’Advënt, ai 10 de dezëmber, à siur degan Franz Sottara podü saludé na dlijia plëna de jënt ch’é gnüda adalerch por ascutè le con230

Le Terzet Soreghina cun Silvia Irsara, Michaela Vittur y Tarejia Moling.

BADIA

Le Cor de Dlijia de Badia cun la dirighĂŤnta Cristina Pitscheider.

Le grup Kyrios sot ala direziun de Andrea Tasser.

231

BADIA

Le cuintet de tlarineć dla Müjiga de Badia cun Roman y Raimund Pizzinini, Michaela Irsara, Fridl Pescoller y Jule Frenner.

Le Cor di Ëi de Badia cun le dirighënt Raimund Pitscheider.

I sis cors de Badia à ćiantè deboriada l’inn da Nadè de Felix Mendelson Bartholdy sot ala bachëta de Andrea Tasser.

Dl Gen Verde y Gen Rosso ê inće dötes les ćianties dl Cor Philìa. Le Cor di Ëi de Badia à spo ćiantè n toch gregorian y döes ćianties todësces de K. Heizmann cun acompagnamënt söl tlavier dl dirighënt Raimund Pitscheider. Le cor dles 232

ëres Kèrygma à spo inće lascè aldì trëi toć insignà ite dala dirighënta Agnes Irsara. La ćiantia „Te vigni cör“ cun la müjiga de Kirby Show y Billy Joel â n test ladin dla ćiantarina Sonja Schmid. Ala fin dl conzert, canche düć i

BADIA

ćiantarins y les ćiantarines é gnüs fora deboriada dan altè, se n’à le publich intenü tan de jënt che à daidé por che la sëra musicala tla dlijia de Badia podess garatè. Passè 100, danter ćiantarins y ćiantarines à spo stlüt jö deboriada le program cun l’inn da Nadè de Felix Mendelson Bartholdy sot ala bachëta de Andrea Tasser y cun l’acompagnamënt dl orghelist dl Cor de dlijia Paul Dapunt. Ala fin ćiamò l’aplaus mirité dla jënt ch’à podü ascutè sö. Do le conzert à le Cunsëi Cultural invié düć i protagonisć dla serada a n buffet tla ćiasa Jan Batista Runcher, olache ai à ćiamò podü stè n pü’ en compagnia a s’la cuntè.

UNIUNS Y ASSOZIAZIUNS I Stödafüch de Badia L’ann 2006 é stè por i Stödafüch de Badia n ann plütosc impegnatif. Indöt ési gnüs cherdà 20 iadi: 18 iadi por intervënć tecnics y dui iadi deache al é rot fora n mèdefüch. Bele ai pröms de jenà, canch’al â da püch metü man l’ann nü, ési gnüs cherdà por n inzidënt tla ota dl Zelter a San Linert. Mâ dui dis plü tert ài messü saltè a destodé le mèdefüch rot fora te ćiasa sö Frëinademez. Tratan i pröms mëisc dl ann é i stödafüch gnüs cherdà plü iadi por inzidënć sozedüs sön strada y ai 5 de merz, deache al

La scuadra che é arjignada tl cajo de n’emergënza sön i lifć portamunt.

233

BADIA

I stödafüch de Badia é gnüs cherdà zacotan de iadi por inzidënć sozedüs sön strada.

nevô cotan, ài messü jì sot Punt de Fer a daidé mët sö morones a na linia d’auti y de camper che n’ê nia plü bugn de se trà inant. Ai 14 de jügn é i stödafüch de Badia jüs a daidé destudé le bosch ch’â pié füch tla localité Piz Sorega a San Ćiascian. Inće d’isté, sciöche la sajun turistica à metü man, é i stödafüch gnüs 234

cherdà pro deplü inzidënć sön strada. De novëmber ài messü pumpè fora dla ćiasa dl pech a Pedraces plü o manco 150 litri de gasöre ch’ê jüs porsura. Por fortüna âi te chësta ocajiun la dërta atrezatöra: le laûr ê plütosc zîte por i gasc prigorusc gaujà dal gasöre ia por tera. Dai 15 ai 17 de novëmber à düć i stödafüch albü

BADIA

Le grup di stödafüch jogn à inće tut pert a deplü concursc provinziai.

n gran laûr: dé y nöt s’ài baratè jö por daidé la polizia y i carabinieri da pié i leri albaneji che rumpî ite vigni sëra te d’atres ćiases ti paîsc dl’Alta. La jënt â na gran tëma y n’odô nia l’ora che i leri gniss metüs al sigü te porjun. Plü iadi à i stödafüch spié i leri, mo ai ne podô nia intervenì da susc, aladô dles indicaziuns di organns de polizia. Inće dilan ala colaboraziun di stödafüch é i leri gnüs metüs dassënn sot a presciun y à messü s’un sciampè dala Val Badia. Ala fin é i malviënć gnüs pià a San Laurënz, tl apartamënt olache ai ê adinfit. Tratan les sajuns turistiches é na scuadra de 15 stödafüch dagnora stada arjignada sce al foss sozedü val’ söi lifć. L’atrezatöra aposta che vëgn adorada pro de te’ intervënć é gnüda cumprada y metüda a disposiziun da Andrea Irsara dl Gran Ander.

Tratan l’ann 2006 à i stödafüch de Badia fat indöt 5.537 ores de laûr danter sorvisc, proes y intervënć: chësc fej fora na mesarìa de 111 ores por vigni mëmber, zënza compedè chëres ch’è gnüdes fates dal comandant, dal vizecomandant, dal cassier y dal scrivan. Döt l’ann él gnü fat na proa vigni pröma jöbia dl mëis. Da d’aisciöda y da d’altonn él gnü fat proa vigni jöbia y val’ iade inće la sabeda. Pro les gran festes de dlijia à i stödafüch dagnora daidé da tignì l’ordinn publich y vigni domënia y festa é n grup stè a disposiziun por ester atira söl post tl cajo de bojëgn. En ocajiun dla sentada generala é Stefan Valentin gnü onorè por sü 15 agn d’ativité. I jogn Roman Verginer, Samuel Valentin y Christian Irsara é gnüs tuć sö definitivamënter tl grup. Chisc à spo inće dè jö so juramënt tratan la sen235

BADIA

tada. Giuvani Pitscheider de Sotćiastel à de sö süa ativité por gaujes de sanité. Roman Pescosta y Manfred Schmid à portè inant l’ativité di 12 jogn che à fat 20 eserzitaziuns indöt, desmostran dagnora tröpa ligrëza y interès. La Müjiga de Badia La Müjiga de Badia à tignì süa sentada generala ai 3 de merz dl 2006. Por le Consëi y i musiconć é chëra stada l’ocajiun por fà le punt dla situaziun y por aprovè düć deboriada le program por l’ann da püch metü man. Ti mëisc suandënć s’à spo i 66 musiconć dla Müjiga abiné bëgn 79 iadi, danter proes düć adöm (48), de register (7), lëdies (1), de marsc (5), conzerć, prozesciuns y mësses (26). Inće l’impëgn di 4 por-

tabandiera y dles 6 marcatenterins é stè costant tratan döt l’ann. Le pice grup che sona dô regola tl tëmp d’Advënt y dales festes da Nadè o val’ iade inće les mësses ia por l’ann à sonè te cin’ ocajiuns desvalies. Inće la „Böhmische“ s’à abiné 14 iadi por les proes y à sonè sis iadi. La Müjiga à tignì deplü conzerć te Badia y val’ un inće foradecà: a La Val, a S. Iöre, a Bornech y a Al Plan. A Toblach – tl contest dles „Mahlerwochen“ – à la Müjiga tigní n conzert deboriada cun la musiga da Niederolang. Al é gnü sonè le „Tirol 1809“, acompagné da na proieziun de fotografies che recordâ la vera por la liberaziun dl Tirol. Le punt culminant dl’ativité dl 2006 é dessigü stè le conzert dla Musiga OBK Zeist, öna dles mius musighes amatoriales de Holland, metü a jì ai 27 de mà a S. Linert. La mu-

I musiconć che à podü pié do les onoranzes por süa ativité pro la Müjiga de Badia: (dmc.) Ulrich Pizzinini, Helene Thaler, Paul Irsara, Magdalena Lerchegger, Roberto Pallestrong, Jule Frenner y Renate Canins. Dales perts le dirighënt Fridl Pescoller y Heinz Canins.

236

BADIA

siga da Zeist é gnüda en vijita te Badia, do che la Müjiga de Badia é stada l’ann denant te Holland. Chësta sort de barat cultural é stè por düć canć, olandeji y badioć, na bela esperiënza por imparè da conësce d’atri posć, d’atra jënt y d’atres realtês musicales. En ocajiun dl conzert tignì dala Müjiga tl salf dla ćiasa dles Uniuns ti él gnü surandè les onoranzes a Paul Irsara por sü 40 agn, a Roberto Pallestrong por i 25 agn, a Jule Frenner, Helene Thaler, Magdalena Lerchegger, Ulrich Pizzinini y Renate Canins por i 15 agn d’ativité pro la Müjiga de Badia. Ivan Valentin à podü pié do le „Jungmusikerleistungsabzeichen“ (Bronzene). Na novité dl ultimo ann che la Müjiga à ciafè dui „mënabachëta” nüs: Adalbert Frenner y Werner Valentin à tut sö l’impëgn de jì ai cursc por imparé da jì danfora cun la bachëta. Insciö ài spo te n secundo momënt podü ti splighé inće ai atri musiconć les regoles ch’an alda da tignì ite por marcè indortöra. Trami dui à tut sö l’inćiaria cun impëgn, dediziun y paziënza y i resultać àn defata podü odëi. La Müjiga à imparè da marcè cotan damì y cun ligrëza. Denant aratâ la maiù pert che le marcè foss na cossa resservada plü co ater mâ ai soldas. Sciöch’al é preodü dal statut, tëgn la Müjiga de Badia vigni trëi agn les lîtes dl Consëi nü, lité l’ultimo iade dl 2003. Le 2006 ê porchël inće por la Müjiga l’ann dles lîtes dl Consei nü. Ai 31 d’otober s’à i 66 mëmbri abiné aposta por lité le Consëi che restarà en ćiaria dal 2007 al 2009. Sön proposta dl consëi vedl, é i mëmbri dl Consëi gnüs portà da 9 a 11 deache le numer di mëmbri dla Müjiga – inanter musiconć, portabandira y marcatenterins – è scialdi gran (73). Do

Adalbert Frenner y Werner Valentin é i dui „mënabachëta” nüs dla Müjiga de Badia.

che la proposta é gnüda azetada da düć ésun passà ales lîtes cun chësc restultat: Heinz Canins é gnü confermè sciöche presidënt; Max Trebo é gnü lité vizepresidënt y cassier. Le dirighënt resta inant Fridl Pescoller y l’inćiaria da scrivan ti é gnüda surandada a Ester Campei y a Philipp Lerchegger. A Florian Valentin de Piz ti él gnü surandè le grup di jogn. Te Consëi él ćiamò gnü lité Adalbert Frenner, Andrea Piccolruaz, Ulrich Pizzinini, Werner Valentin y Robert Anvidalfarei. Jule Frenner y Raimund Pizzinini che à fat pert dl Consëi da denant à orü dè jö, altamo por le momënt, süa inćiaria. Jule é stada por sis agn te Consëi. Ti ultimi trëi s’àra cruzié dl guant dla Müjiga y de tignì i papiers sciöche scrivana. Raimund é stè nü agn alalungia responsabl 237

BADIA

La Müjiga de Badia en ocajiun dl conzert da Nadè.

di jogn y a ël ti val le mirit d’avëi motivé dui d’ëi a tó pert al curs por „verdajogn”, metü a jì dala Uniun dles Musighes de Südtirol (VSM). A Jule y Raimund ti val por intant n rengraziamënt sintì da pert de döta la Müjiga y de döta la comunité, por so impëgn y süa dediziun. Al Consëi nü les mius aodanzes che le laûr ch’al s’à tut sö ti portes ligrëza y chëres sodesfaziuns ch’al se mirita. La Müjiga de Badia à stlüt jö süa ativité cun le conzert da Nadè ai 29 de dezëmber olache Susy Rottonara da La Ila à ćiantè sciöche solista. Dër tröpa jënt é gnüda a ascutè le conzert y la spënora trata ite ti é gnüda dada ala fam. Brunner da Deutschnofen, che à pordü l’om y pere (trëi de pici mituns che à danter n ann y mez y cin’ agn). 238

Le Cunsëi de Cüra Le Cunsëi de Cüra, lité danü da d’altonn dl 2005, po ciarè zoruch cun sodesfaziun al’ativité metüda a jì tratan l’ann 2006. La presidënta dl Cunsëi Rita Lerchegger y le vizepresidënt Elmar Irsara à salpü da coordiné indortöra i laûrs ch’é gnüs portà inant tla cöra de Badia. Le Cunsëi de Cüra é inće rapresentè da un o deplü mëmbri te d’atri grups sciöche chël liturgich o tl consëi d’aministraziun dla dlijia. N valgügn mëmbri s’à spo inće surantut de tignì le contat cun deplü grups de nosta cöra. Por renforzè le dialogh danter le Cunsëi de Cüra y i grups dla comunité sciöche i omi, les fomenes o i jogn, él gnü invié deplü rapresentanć de chisc grups a to

BADIA

Le Cunsëi de Cüra lité ala fin dl 2005 é n grup dinamich y impegné por le bëgn dla comunité.

pert a na sentada dl Cunsëi. Te chësta ocajiun él gnü definì plü avisa i compić che chisc grups à tratan les festes de dlijia o pro les atres ativitês dla cöra. Le Cunsëi de Cüra s’à abiné n iade vigni dui mëisc por tratè deplü tematiches che reverda la comunité cristiana de Badia. Dlungia i punć de aministraziun ordinara êl dagnora inće ativitês y manifestaziuns particolares sön le program. Le Cunsëi à dè jö so bunarat por la cumpra di orghi nüs por la dlijia de Badia, orghi che dess gnì realisà te n valgügn agn da na dita di paîsc todësc. Deplü mëmbri à spo inće coordiné l’organisaziun dla 2a mëssa novela de siur Markus Moling o inće la pröma festa dla comunité sön Armentara. Trames döes les manifestaziuns é scialdi garatades,

dandadöt inće dilan al gran impëgn de deplü assoziaziuns de nosc paîsc. I mëmbri dl Cunsëi s’à spo inće dè jö cun süa fede: insciö mët vigni sentada man cun n pinsier religius arjigné ca da un dl Cunsëi. Ai 29 d’otober él gnü adalerch siur Tone Fiung a tignì n dé de ritiro metü a jì por le Cunsëi de Cöra y le Cunsëi de liturgia. Chësc é stè n dé de gran spiritualité mo inće na bona ocajiun por se conësce damì y por raforzè la colaboraziun y le spirit de grup. Mancé n’à gnanca n pü’ d’aorela cörta. Te deplü ocajiuns, sciöche por ejëmpl le compliann de siur Degan o la festa por siur Markus Moling, à le Cunsëi inće n pü’ podü stè adöm a s’la rì y ćiantè val’ ćiantia. 239

BADIA

Le Cor de dlijia L’ann 2006 é stè por le Cor de Dlijia n ann musical - liturgich dër intensif, plëgn de sodesfaziuns y olache an pò ponsè zoruch positivamënter. Le cor à tres ćiarè ch’al gniss mantignì le fin prinzipal dl’uniun da coltivé y promöie le ćiantè y la müjiga de dlijia aladô dl spirit y dles prescriziuns dla dlijia, se tratera pö de n sorvisc de natöra liturgica. Le cor instës s’à dè dër da fà por ester tres presënt cun sò ćiantè y sonè tratan les festes liturgiches, les funziuns y les sopoltöres fora por döt l’ann. An pò dì che vigni mëmber dl cor é stè dër diligënt, dantadöt por ći che reverda la partezipaziun ales tröpes proes. Tl tëmp dan Nadè y dan Pasca s’à le Cor abiné feter dagnora dui iadi al’edema. Vignun à inće desmostrè na gran flessibilité y vöia de imparè ite toć y musiga liturgica nöia. N gran lalt

ti va dessigü inće a nosc bun orghelist Paul Dapunt, che se mët tres a desposiziun cun so savëi y süa preparaziun ezelënta por acompagné le cor cun i orghi de dlijia te vigni ocajiun zënza se trà mai sot fora. Le medémo lalt ti va inće ala dirighënta Cristina Pitscheider, che mostra tres danü de ester competënta te so laûr, savon dagnora inće co dè inant so gran entusiasm. Ara prô tres indô da ti fà capì a sü ćiantarins che le ćiantè n’é nia mâ notes, mo inće n’espresciun che dëida da jì cuntra na sort plü alta de comunicaziun y da avëi n raport plü strënt cun Chël Bel Dî. Tratan le 2006 ê le Cor de dlijia de Badia metü adöm da 25 porsones: i mëmbri ch’ê bele plü dî laprò à albü gran plajëi ch’al é ćiamò gnü pormez Walter Craffonara da La Ila y Tarejia Moling. Raimund Pitscheider à daidè fora le Cor te n valgönes ocajiuns.

Le Cor de dlijia tratan la prozesciun por acompagné siur Markus Moling.

240

BADIA

En S. Iaco ala fin de messè, en ocajiun dla secunda mëssa novela de siur Markus Moling, s’à le Cor de dlijia tut sö l’impëgn de abelì la mëssa grana cun so ćiantè. En ocajiun dla festa de S. Ana y en S. Berto s’à le Cor metü a disposiziun da jì a ćiantè la mëssa sö La Crusc. Tratan la prozesciun àl spo ćiantè deboriada cun la jënt i salms, acompagnà dales notes de n grup de stromentalisć. Les döes festes ti à insciö salpüdes plü beles no ma ala jënt dl post, mo inće ai foresć che vëgn tres indô pro da odëi tan che i badioć tëgn dötaorela sön süa fede y sön sües usanzes. De novëmber, en S. Zezilia, à le Cor de dlijia indô festejé süa patrona. Te chësta ocajiun à siur degan Franz Sottara invié i ćiantarins a na bona marëna ia dal Ustì, olache le patrun ti l’à spo ofrida. Siur degan à tut l’ocajiun por rengrazié le Cor y por le perié inant de so sorvisc. Dedô ti él gnü surandè na onoranza a Maria Tasser por sü 25 agn d’ativité pro le Cor de dlijia. Ala iubila-

ra ti val n rengraziamënt sintì y n gran complimënt. De dezëmber é spo le conzert „ćiantè d’Advënt” tignì tla dlijia de Badia stè na bela ocajiun da podëi ćiantè. Val’ toch ch’é gnü portè dant dal Cor de dlijia é gnü acompagné da n grup de musiconć dla Müjiga. L’ativité portada inant dal Cor de dlijia de Badia é stada scialdi grana y al é da capì ch’al n’é dessigü nia dagnora saurì da se mëte a öna por tignì sö indortöra so sorvisc, da messëi le conzilié cun le laûr y la vita privata. Impò à la buna orentè di ćiantarins y dles ćiantarines portè pro ch’ai é sta bugn de s’abiné düć i iadi ch’al é stè debojëgn por arjigné ca le miù ch’ara jô les funziuns y les festes religioses. Ai à desmostrè ch’ai tëgn dër tröp sön le ćiantè te dlijia, mo inće sön le tlima de amizizia anter düć i componënć. Por so sorvisc y por döt so impëgn ti val a vigni ćiantarin y a vigni ćiantarina n gran lalt y n giulan sintì da pert de döta la Cüra de Badia.

Tratan le conzert „ćiantè d’Advënt”.

241

BADIA

Le Cor de dlijia sö La Crusc.

Le Cor Kèrygma Al é bele cotan d’agn che Badia à inće n cor dles ëres che abelësc val’ iade la mëssa cun so ćiantè y tëgn conzerć te paîsc y inće foradeca. Nia atramënter n’éra stada l’ann passè: les 30 ćiantarines y dantadöt la dirighënta Agnes Irsara che vëgn aposta da Urtijëi cà a ti tignì les proes à surantut l’impëgn cun ligrëza y motivaziun. Por se organisé damì, ciafa les ćiantarines vigni dui mëisc na lista cun les dates dles proes y dles funziuns a chëres che le Cor é gnü damanè da tó pert. Y por che les ćiantarines ais la poscibilité de se mioré inće fora dles proes ordinares, vëgnel vigni ann metü a jì val curs de formaziun dla usc cun porsones espertes: dl 2006 é le curs gnü tignì a mez novëmber dal prof. Karl Oblasser da Salzburg. 242

Ia por l’ann à le Cor indô ćiantè pro deplü mësses y manifestaziuns: insciö àl abelì la mëssa da noza de Iris y Renato Piccolruaz che s’à maridé ai 27 de mà tla dlijia de Badia. De messè, la sëra dan la secunda mëssa novela de siur Markus, à le Cor Kèrygma ćiantè la funziun ch’é gnüda tignida sö Oies. Ai 25 d’agost à le Cor tignì te dlijia n bel conzert de musiga sacra dal titul „Laudate omnes gentes”, acompagné da vidures, oboa, cuntrabas y orghe. Te chë ocajiun él inće stè deplü solistes y le terzet Soreghina ch’à ćiantè para. Le program portè dant dal Cor Kèrygma ê valgamia ampl cun ćianties te deplü lingac. Inće Mozart n’é nia gnü a trà la cörta cun trëi de bi toć por orghe, cor y orchestra. La domënia ai 27 de agost à le Cor ćiantè la mëssa cun orchestra te dlijia. Le dé dô é spo les ćiantarines jüdes ite dala Ütia Paraciora

BADIA

a Sompunt a na bona griliada. Ai 15 de otober él gnü tignì a Porsenù le “Diözesantag der Kirchenchöre” olache le Cor Kèrygma à inće tut pert. Tl dom à le vësco Wilhelm Egger dit la mëssa che è gnüda ćiantada da düć i cors che à tut pert a chësc gran dé de festa, acompagnà da na orchestra. La direziun dl gran cor ê de P. Urban Stillhard y l’orghe é gnü sonè dal prof. Franz Comploj, orghelist dl dom. Da misdé é düć i cors gnüs invià a marëna tla Academia Cusanus, denant che ćiantè deboriada i öspi tl dom. Ai 24 de novëmber é le Cor Kèrygma gnü invié a ćiantè en ocajiun dla sentada generala dl Consëi de Formaziun y dl Cunsëi Cultural tl Cumun de Badia a La Ila tla ćiasa dla cultura. Ai 10 de dezëmber à le Cor tut pert, adöm a düć i cors de Badia, al conzert d’advënt metü a jì dal Consëi Cultural dl Cumun de Badia. De dezëmber àl ćiamò ćiantè

dui rorate. Indöt àl ćiantè 7 mësses danter Oies y S. Linert y à tignì 28 proes. Scemia ch’al n’é nia dagnora saurì da ti stè do al impëgn tut sö, à les ćiantarines indô portè inant süa ativité cun ligrëza y pasciun mo inće cun tröpa convinziun por ti fà ligrëza a düć chi che à ascutè pro. Le Cor Philìa Le Cor Philìa é n cor d’ëres ch’é gnü metü sö de setëmber 2002 da Verena Valentin de Piz cun le fin de ćiantè por abelì mësses, nozes y tignì val’ conzert, mo inće de stè en bona compagnia. L’inom „Philìa“ vëgn dal grech y ó dì amizizia. Chësc é inće l’elemënt plü important che tëgn adöm le grup. Tl pröm ê les ćiantarines mâ 10 y Verena acompagnâ les ćianties cun la chitara. Dl 2006 ê les ćiantarines bele de 20 y da dui agn incà

Le Cor Kèrygma en ocajiun dl conzert d’Advënt.

243

BADIA

Le Cor Philìa ćianta tla dlijia de Badia.

él Esther Moling da La Val che fej da dirighënta. Le repertore ch’ares à é metü adöm da ćianties ritmiches acompagnades dala chitara sonada da Verena Valentin y da Sonia Schmid. Le Club Rodes Val Badia Tl 2006 à le Club Rodes Val Badia batü vigni record de adejiuns y de partezipaziuns: 146 é stà indöt i atleć tesserà por podëi fà gares, 276 é stà i mëmbri sostegnidus. I numeri da susc ne dij nia fora cis tröp y porchël él bun da savëi che i tesseramënć é chersciüs dantatöt pro i plü pici, i mituns dai 6 ai 12 agn, ch’é passà da 30 ch’ai ê dl 2005 a 47 dl 2006. Por chësc aumënt che degügn ne s’ess aspetè à le Club atira inće messü s’organisé aladô por che düć podess tó pert ai alenamënć che Igor Tavella, Ro244

man Valentini, Andreas y Daniele Irsara ti tëgn bele da plü agn incà. Al é bel da odëi tan de jogn che vëgn do ca y che à pasciun da jì cun la roda. Pro les gares nazionales y internazionales é les presënzes di atleć dl Club Rodes rovades a 394, n ater numer che se lascia mostrè. Che le Club Rodes ne pîta indere nia mâ cuantité, mo inće cualité él i bugn resultać arjunć da n valgügn alteć che desmostra. Nikolas Seppi à davagné le campionat provinzial de ziclocross y à davagné la proa finala de „Coppa Italia Giovanissimi MTB“. Debora Agreiter a davagné le campionat provinzial de roda da munt danter les alieves y Susann Tavella chël de ziclocross. Inće Igor Tavella s’à inant defenü bun davagnan le campionat provinzial de roda da munt y chël de ziclocross tla categoria „Elite“. Michael Irsara é rové 7. tla proa cörta di

BADIA

campionać dl monn de roda da munt por i ströms y 3. tla proa plü lungia. Daniele Irsara y Eduard Tavella à trami davagné le campionat provinzial de ziclocross. Jonëza da Paur de Badia Por la Jonëza da Paur de Badia é le 2006 stè l’ann dles lîtes. Ai 24 de novëmber él gnü lité le comité nü che à l’inćiaria de menè inant la uniun por i proscimi dui agn. I surastanć Walter y Veronika Valentin da Fussè é gnüs confermà, sciöche inće i mëmbri dl comité Philipp Lerchegger, Moritz Irsara, Samuel Valentin, Hildegard Pitscheider, Caterina Dapunt y Helene Irsara. Zita Valentin y Christian Irsara é gnüs lità por le pröm iade tl comité dô che Rosmarie Dapunt y Gottfried Nagler â de jö süa inćiaria. L’ann passè é inće stè n ann rich de manifestaziuns por l’uniun

di paurs jogn. La maiù iniziativa é stada le bal metü a jì ai 28 d’otober tla ćiasa dles Uniuns Jan Batista Runcher. Rové adalerch él n gröm de jënt nia ma dla Val Badia mo inće da Puster ite y da Porsenù ca. I organisadus à presentè döes de gran novitês por intrategnì le publich: por le pröm iade él gnü metü na „Miss“ danter les bacanes jones y por le pröm iade à les „Plattleres Sas dla Crusc“ balè sön paladina por la ligrëza de tröc jogn ch’ê gnüs a se devertì. Le bal é stè n suzès y é gnü aprijé nia ma dai jogn. La Jonëza da Paur de Badia à indô daidé pro manifestaziuns sciöche la Festa de S. Linêrt y la Maratona dles Dolomites y à metü da jì n curs de Qi Gong (ginastica curativa cineja). Deplü jogn da paur à inće tut pert a manifestaziuns te döta la provinzia, tignon sö n bun contat cun i atri grups de Südtirol. Inće i grups dla Jonëza da Paur di 245

BADIA

Düć i paziënć, mo dantadöt i doturs y les infermieres che messâ laurè te na gran strentöra n’odô nia l’ora che i laûrs pro l’ambulatore nü rovess a piz. Defat àra doré n pü’ plü dî ch’al n’ê preodü por rové la costruziun: val’ dificolté tecnica da adatè i locai ales esigënzes efetives y i cosć nia calcolà à arlungé i tëmps. Ti pröms mëisc dl 2006 à le dotur y les infermieres spo podü lascè Le comité nü dla Jonëza da Paur de Badia. definitivamënter le vedl raiuns ladins à laurè deboriada te val’ ambulatore – daldöt nia plü adatè ales ocajiun. D’agost s’à incuntè i grups dla esigënzes atuales – y se trasferì tla ćiasa Val Badia y de Gherdëna te Pöz por stè nöia, olache la lerch é cotan majera y i n pü’ en compagnia y se conësce. I cater locai organisà a na manira da podëi laurè grups dla Val Badia a metü a jì danter plü saurì. Insciö pòl śëgn indô gnì pité l’ater n bel rait cun la liösa a tëmp de sorvisc che ne podô nia plü gnì pità tl vedl ambulatore por la manćianza de lerlöna do na bona cëna sön Piz Sorega. ch. Le sorvisc dl dotur y dles infermieres é restè chël da denant, mo al à indô INIZIATIVES DL’AMINISTRAZIUN podü gnì pité la poscibilité da tó jö sanch COMUNALA TL PAÎSC DE BADIA trëi dis al’edema, le sorvisc de prevenziun sanitara por uma y möt, le sorvisc L’ambulatore nü d’assistënza a ćiasa (por jënt atëmpada y finalmënter en funziun!

Le frabicat nü olache l’ambulatore nü a ciafè süa dërta lerch é bel tl zënter da Pedraces, olache al ê n iade le ćiamp da tennis.

246

BADIA

consulënza por les families), l’assistënza por i caji de tumors (sön prenotaziun). Tl frabicat nü él gnü metü ite atrezatöres aposta pro l’agopuntura, dal momënt che la Val Badia à la fortüna d’avëi n dotur sciöche Giuseppe Di Marino che é un di mius dla Talia pro chësta sort de terapia. Sö sot le tët, olache al é n bel gran salf, él preodü ch’al röies la biblioteca „Sas dla Crusc“. Tl medémo salamënt dessel inće gnì pité la poscibilité da tignì conferënzes y riuniuns. Tl garage sot ite gnaràl lascè i auti y les mascînns dl Comun. La palestra dla scora elementara Tröpes é stades les discusciuns incër la palestra nöia dla scora elementara de Badia, da canche an é pià ia cun l’idea dla realisé. Dan da plü o manco 10 agn ê düć a öna, maestri y aministraziun comunala, ch’al ê gran ora da fà sö na palestra olache i mituns ess podü se möie indortöra tratan les leziuns de ginastica. Al ê inće dè la poscibilité de ciafè n contribut dala Provinzia y chësc ê indispensabl. Zënza n’ess le Comun nia podü se surantó la spëisa che foss stada grana y ess pesè demassa sön so bilanz. Sön domanda dla Junta da inlaóta êl gnü i esperć da Balsan. Ai â valuté la situaziun y deboriada cun l’architet y la Junta ài stabilì le post plü adatè olache la palestra dô gnì fata sö. Aladô dl proiet ch’ê spo gnü fat, n’êl nia saurì da capì che le frabicat ess desturbé cotan insciö sciöche al ê posizionè, mo inće por so aspet tröp modern. Sciöche al pê, ne jôra nia da fà la palestra sot scora, deache da ćiavè éssel podü tomè ite la scora instëssa, y gnanca dô scora, deache an foss rovà massa dlungia le rü. Porchël êl inće

La palestra é gnüda tacada pormez ala scora elementara da San Linert. Scemia che ara é gnüda contestada por so aspet, vëgnera sëgn adorada cotan. Insegnanć y mituns é contënć da l’avëi y ... da dalunc ne ciarera nia fora tan mal!

gnü aratè che le post y le proiet podess jì bun. Impormò canche la costruziun ê bele tan co rovada se n’à la jënt intenü de sciöche ara foss garatada. Tröc s’à lascè sö en ocajiun dles incuntades danter i rapresentanć de Comun y la popolaziun, mo oramai êl inće massa tert. Ara ne jô da fà nia ater co abelì le frabicat le plü che ara jô por che al ne destorbass nia tan la vidlada de San Linert. Intratan po la palestra inće bele gnì adorada dai mituns da scora y dai grups sportifs che à interès. Almanco l’ütl dl frabicat ne po nia gnì metü en discusciun. Le ćiamp dal sport de Badia à ciafè n aspet nü! Da d’aisciöda dl 2006 él gnü metü man cun i laûrs por ressanè y renovè le ćiamp dl sport de Badia che ê ti ultims agn gnü ruviné cotan – inće deache al é gnü tut ca por de vigni sort d’esigënzes de lerch che le paîsc de Badia à albü. Al 247

BADIA

é porchël inće gnü portè tres le proiet de partì sö le ćiamp te trëi pertes a na manira ch’al podess gnì adorè da deplü porsones y por deplü sortes de sport y de jüć, a na manira da ti jì adincuntra ai interèsc de jogn y de manco jogn! Dal momënt ch’i laûrs che messâ gnì fać ê dër desvalis él gnü inćiarié deplü dites: ares à asfaltè le tòch destiné a deventè „skateparc“, metü jö toć de „prè artifizial“ sön le tòch resservè al jüch dl palon y a d’atri jüć de vigni sort (tennis, basket, volley, palla mano, calcetto) y ala fin àres ćiamò instalè dötes les atrezatöres ch’ê gnüdes comanades. Ai 21 de messè é i laûrs gnüs stlüć jö y bele en chël dé à mituns y mitans podü porvè fora le ćiamp nü. Le ćiamp dess pité na poscibilité por vignun de stè adöm y de se devertì. Da canche le ćiamp é gnü rové vëgnel indô adorè cotan, sce an pënsa che denant êl oramai tres öt. Al é dessigü inće positif ch’al sides inće i sciori che po śughé y passè val’

ora tl paîsc, canch’ai n’à nia vöia da jì sö por munt. Deache le ćiamp é dlungia la scora, podaràl da chësc altonn inće gnì adorè tratan les ores de leziun o inće do scora. La Junta à deleghé l’Uniun Sport Alta Badia da ti stè do ai laûrs por la sistemaziun dl ćiamp dal sport. L’assessur por le sport Elmar Castlunger à surantut la coordinaziun de döt le proiet y le presidënt dl’Uniun Sport, Ubi Valentini, ti é stè do personalmënter ai laûrs. La gestiun y la manutenziun dl ćiamp ti é gnüda delegada al’Uniun Sport Alta Badia. Scemia che les spëises totales por chësc proiet é rovades damprò dai 200.000,00 Euro, é le renovamënt dessigü stè un di mius investimënć di ultimi agn. Ti püć mëisc che le ćiamp nü à podü gnì adorè l’ann passè él dessigü stè di cënć, por ne di nia dì milesc de mituns che à indô metü man da l’adorè. Denant êl oramai arbandonè a sè instës.

I lauranć röia de mët jö le tapet vërt olach’al dess gnì le ćiamp da śoghé al palon y le ćiamp polifunzional.

248

LA VAL

LA VAL • Sepl Comploi

Le ćiampaní dla dlijia da La Val cuntra Pütia (foto Zeno Tolpeit).

249

LA VAL

Indroduziun Al é gnü le momënt da ćiarè zoruch al ann 2006 y ai avenimënć plü importanć ch’é sozedüs te nosc paîsc ia por l’ann. Por ći che reavardëia le tëmp é chësc ann sté caraterisé da n inver frëit y lunch, ch’à duré fina ala fin de merz. Impurmò dedô él gnü plü ćialt y la nëi à metü man da s’un jí. N’atra carateristica dl tëmp de chësc ann é stè le mëis d’agost cun tröp bur’ tëmp y plöia. Da setëmber inant fina novëmber él deperpo stè dër bel tëmp, bun ćialt y süt. Por gauja dla püćia plöia da d’altonn él inće stè tröpes funtanes ch’é jüdes zoruch, fajon tomëi la meseria d’ega. Porfortüna pon ćiare zoruch a tröc de bí avenimënć sciöche la mëssa novela de n jonn descendënt de nosc paîsc, le jubilê de 60 agn prou de siur Angel Complojer, l’inauguraziun dl Tru de meditaziun, la festa dla comunité organisada dal comun y dala cüra por onorè porsones che s’à fat mirić particolars, la festa por i 25 agn de ativité por i mituns cun handicap y sambëgn sciöche vigni ann la rica ativité dles uniuns che laora te nosc paîsc. Baldi mëssun inće ćiarè zoruch cun incherscimun ales porsones che nes à lascè te chësc ann. N fat particolarmënter tragich é stada la burta desgrazia söl laûr che ti à costé la vita a Vinzenz Miribung da Cians. Sciöche ti ultimi agn é inće chësc ann la cronica partida ite te cater perts, cun danfora les dates porsura le movimënt dla popolaziun cun n valgünes statistiches. La prüma pert revardëia spo i avenimënć fora dla vita dla comunité de cüra, la secunda pert l’ativité dl’aministraziun de comun, la terza pert l’ativité dles scores 250

y la cuarta pert vá ite tla vita culturala y dles uniuns che laôra te nosc paîsc. I oress indô dër bel ringrazié düć chi che m’à dè informaziuns y fotografies che arichësc chësta cronica. I à porvè da scrí adüm i avenimënć plü importanć y i speri de ne avëi desmentié degügn. Movimënt dla popolaziun La popolaziun dl Comun da La Val é por le cuinto ann indolater chersciüda, plü avisa de cater unitês, rovan ala fin dl ann a 1.263 abitanć. Danter düta la popolaziun dl paîsc él deplü ëi, plü avisa 71 plü co ëres, che corespogn al 53% dla popolaziun. Le numer de 16 nascites è indô jü söpert dô che l’ann passè él gnü registré n piće regres. Tratan l’ann él mort 8 porsones de nosc paîsc. L’eté mesana dla popolaziun aćiasada tl Comun da La Val ai 31.12.2006 é indô aumentada en confrunt al ann passè, rovan a 37,1 agn. L’eté mesana dles ëres é restada anfat sciöche l’ann passè (39,4 agn) y é plü alta de chëra di ëi (35,1 agn). Ti ultimi 20 agn é l’eté mesana dla popolaziun aumentada de plü de 6 agn, da 30,9 a 37,1 agn. Le numer dles families é en chësc ann indô chersciü, plü avisa da 390 a 396. La porsona plü vedla de düt le paîsc é mëda mëda Sabina Deiaco vëdua Costabiei da Aiarëi ch’à cumplí ai 30 de agost i 96 agn. Mëda Vittoria Dejaco da Pastrogn che ê ti ultimi agn stada la porsona plü vedla da La Val nes à lascé ai 28 de jügn de chësc ann tl’eté de 101 agn. Dô da mëda Sabina vëgnel berba Sepl Aiarei da Pidrô cun 94 agn, mëda Angela Moling de Rü cun 93 agn y berba Giuvani Complojer da Morió cun la bela eté de 91 agn.

LA VAL Popolaziun dô les fasces d’eté ai 31.12.2006

La fascia d’eté danter i 30 y i 35 agn é numericamënter la plü sterscia dla popolaziun da La Val.

Proporziun danter ëi y ëres dô l’eté (31.12.2006)

Fina l’eté de 45 agn él deplü ëi co ëres, dai 45 ai 70 agn è la proporziun plü o manco anfat y tles tlasses d’eté plü altes él deplü ëres.

Movimënt dla popolaziun dal 1965 al 2006

La popolaziun dl comun à arjunt chësc ann cun 1.263 abitanć le numer plü alt da canche La Val é comun sú (1965)

251

LA VAL Movimënt natural dla popolaziun 1965 - 2006

Le numer dles nascites é indô pié söpert

Proporziun danter ëi y ëres

Fina al 1990 êl plü ëres, dedô él stè i ëi che ti é sciampá dant Ëi

Ëres

Indüt

31.12.2005

666

593

1.259

Nasciüs

Morc

Jüs demez

Gnüs pormez

31.12.2006

667

596

1.263

252

Nasciüs Sciöche bele dit é le numer dles nascites indô jü söpert. Al é gnü al monn 8 de pići mituns y 9 mitans. Tla statistica resultëiel ma 16 nascites deache n piće pope nasciü ala fin dl ann é gnü scrit ite tl register dla popolaziun impormò l’ann

LA VAL

dô. Chisc é i inoms di 17 neonasciüs tl ann 2006: Matthias Chiusura de Erich y Roberta Laura Concia de Lorenzo y Edith Denise Costabiei de Josefine Sara Dejaco de Eduard y Elisabeth Raffael Frenademez de Gustav y Kathrin Elisa Frenes de Marco y Bernardetta Oliver Frenes de Albrecht y Marlies Max Kusstatscher de Werner y Cäcilia Elena Miribung de Martin y Margit Matthias Nagler de Klaus y Monica Roman Pescollderung de Carlo y Edeltraud Annalisa Pitscheider de Christof y Helga Kristin Ploner de Robert y Marta Celine Rives de Lucia Jan Ties de Roman y Ulrike Sandra Tolpeit de Ulrich y Steffi Lucas Tschaffert de Elmar y Elisabeth

Morć En chësc ann él mort 8 porsones aćiasades te nosc paîsc. Che düć i defunć pois palsé tla pesc de Chël Bel Dî. Angela Alton, morta ai 17.06.2006 a Bornech. Angela ê nasciüda dan da 76 agn söl lüch de Martin a Ciampló. Por tröc agn ara laurè te hotel te deplü posć, danter l’ater a Al Plan, olache al abitâ inće so müt Hubert, ch’é bele gnü cherdè da Chëlbeldî dan da 2 agn. Vittoria Dejaco, morta ai 28.06.2006 a La Val. Mëda Vittoria da Pastrogn ê cun 101 agn la porsona plü vedla de nosc paîsc. Ara

passè i 100 agn.

à passé gran pert de süa vita cun le laûr da paur pro la familia de so fré Tone a Pastrogn. Te süa lungia vita ara très albü na sanité sterscia y inće ćiamò canche ara à albü

Frida Miribung, morta a Bornech ai 27.07.2006 tl’eté de 83 agn. Mëda Frida ê nasciüda dan da 83 agn a Pastrogn, adüm cun süa só jomelina Milia, che ê les sores mitans de Pire de Col y Tareja da Pastrogn. Dopo ési jüs a vire ite in Pramperch fina che les mitans é jüdes a scora y dopo spo a Murin. Cun 9 agn éra jüda fora en Puster a scora y dô la scora é düta la familia jüda a Roma a laurè te n ospedal, le pere laorâ sciöche portier y les mitans sciöche fanćeles. Dô da cin’ agn é Frida gnüda sö zoruch a La Val deache al ti inchersciô tan. Dô la vera à spo düta la familia indô gnüda a La Val. Tl ann 1945 ara maridé Nazio Rubatscher da Rumestluns, olache ara à spo passè düta la vita cun le laûr da paur y te ćiasa. Ai à albü trëi mitans y cin’ mituns. Vijo Miribung, mort a Bornech ai 05.08.2006 tl’eté de 79 agn. Vijo ê na253

LA VAL

sciü dan da 79 agn a Picedac . Al à surantut le lüch da so pere y à passè düta la vita cun le laûr da paur, tröp al inće laurè te bosch. Tl ann 1963 al maridé Anna Moling dl Furchëta, cun chëra ch’al à albü cater mituns. Vinzenz Miribung, mort a Balsan ai 17.09.2006. Gran comoziun à descedè la mort de Vinzenz da Cians, en conseguënza de n inzidënt söl laûr da paur. Al é tomè jö te majun y dô da püch tëmp âl messü morí tl uspedal da Balsan. Vinzenz ê nasciü a Spëscia dan da 69 agn y tl ann 1962 al maridé Hilda Pezzei da Cians, che ti à scinché cin’ mituns y na müta. Al à passè la vita cun le laûr söl lüch da paur, al à inće laurè da zumpradú y d’inver pro i lifć. Pire Miribung, mort a Bornech ai 02.10.2006. Pire ê nasciü dan da 79 agn 254

a Ciampëi. Tl ann 1959 al maridé Paula Fontanella da Fontanela, olache ai à spo inće metü sö familia. Al lascia zoruch la fomena, cater mituns y cater mitans, un n müt é bele mort da piće. Al à laurè tröc agn pro chi dai rüs. Giuvani Alton, mort ai 06.11.2006 a La Val tl’eté de 73 agn. Giuvani de Martin à passè la vita cun le laûr da tistler, ch’al à imparè a Bornech y Maran. Dopo al fat sö na bercstot a Ciampló, por n valgügn agn al laurè adüm cun Giuvani de Maria dl André, dopo s’al spo metü dasú. Tl ann 1967 al maridé Maria Videsott dl Cir da Jú da S. Martin y ai a metü sö familia tla ćiasa fata sö a Ciampló. Al lascia zoruch la fomena, dui mituns y na müta. Giuvani é inće sté por 10 agn te consëi de comun y te junta. Anna Moling, morta a S. Martin de Tor ai 14.12.2006 tl’eté de 80 agn. Anna da Somaéla à laurè düta la vita sciöche fanćela söl lüch da paur de so frè a Cians. Ti utlimi agn jêra dartan i mëisc da d’inver te ćiasa de palsa a S. Martin.

LA VAL

Maridá Intratan l’ann 2006 s’al maridé 13 pêrs cun almanco üna na porsona aćiasada a La Val. De chisc n’él ma un n pêr cun trami i nöc da La Val. 6 pêrs abitëia a La Val y i atri é jüs a abité foradecá. Iwan Canins (S. Ćiascian) y Manuela Moling Egon Alton y Marlene Rubatscher Klaus Lechner (Natz) y Monika Dejaco Max Trebo (Badia) y Maria Magdalena Moling Stefan Konzett (Salzburg) y Elisabeth Schuen Moritz Canins (S. Ćiascian) y Sabine Miribung Martin Mribung y Margit Devall (S. Martin) Bruno Miribung y Doris Moling (Al Plan) Renato Piccolruaz (Badia) y Iris Rubatscher Hubert Costabiei y Anna Maria Ploner (S. Ćiascian) Florian Miribung y Anita Pedevilla (La Pli) Patrick Frenes y Manuela Clement (Badia) Te Comun s’à maridé: Michael Nagler y Cristina Bogasiu Noza d’arjënt Sciöche i agn passá él inće en chësc ann gnü tigní na pićera festa de ringraziamënt y iubilê por i pêrs che s’à maridé a La Val dan da 25 agn. Tl ann 1981 él stè 11 pêrs che s’â maridé, de chisc n’él stè 5 ch’à tut pert ala festa ai 12 de novëmber. La mëssa da festa é gnüda zelebrada da Siur Iaco y ćiantada dal cor Raiëta.

I pêrs ch’à tut pert ala festa por i 25 agn de matrimone.

255

LA VAL

VITA DLA COMUNITÉ DE CÜRA Por la cüra da La Val é l’ann 2006 sté n ann important, cun n valgügn avenimënć plajors. Al à podü gní portè inant deplü laûrs importanć, al é gnü festejé dui iubilês de proi da La Val y al à podü gní festejé le primiziant Markus Moling ch’à sües raisc de familia te nosc paîsc. Consëi de cüra L’ann passè da d’altonn él gnü lité danü le consëi de cüra y ala fin de merz de chësc ann é i mëmbri di consëis nüs da La Val y Rina stà deboriada cun le ploan dles döes cüres, siur Iaco Ploner, a Neustift por n fin dl’edema de riflesciun. Por düć él stè na bela esperiënza personala, de fede y de comunité, na motivaziun por laurè inant cun ligrëza tl Consëi por i proscimi 5 agn.

I consëis de cüra da La Val y Rina a Neustift.

256

Pićia mëssa novela y iubilê de 60 agn prou En la zelebraziun dl patronn de nosta cüra S. Senese, ai 27 de agost, él sté n dé de gran festa. Al é gnü tigní la pićia mëssa novela dl primiziant Markus Moling y festejè le iubilê de 60 agn pro de siur Angel Complojer. Le primiziant Markus Moling à sües raisc de familia te nosc paîsc, é pö so pere Matî nasciü y chersciü sö tla familia dl Lao a Furnacia. Insciö él gnü, dô ch’al à dit süa prüma mëssa novela ai 2 de messè te so paîsc da San Scimun y a chëra ch’al à sambëgn inće tut pert dër tröpa jënt da La Val, te nosta cüra a zelebré la pićia mëssa novela. Adüm cun le primiziant nü él gnü festejé siur Angel Complojer da Morió,

LA VAL

La cüra à festejé le primiziant y le iubilar.

ch’à dit süa mëssa novela dan da 60 agn. Te düć chisc agn é don Angelo, sciöche al vëgn nominé, sté famëi dles animes te deplü cüres, la maiú pert (por bëgn 42 agn) él stè a Corvara. Dal 1996 incá él en ponsiun y abitëia a La Val, olache al dëida fora le ploan siur Iaco pro les funziuns de dlijia. Chësc so aiüt é de gran valüta por nosta cüra, dantadüt da canche siur Iaco à inće surantut la cüra da Rina. La festa à metü man dan mëssa cun l’ingrès da plaza de comun fina te dlijia cun le primiziant y le iubilar. Por chësta ocajiun é la dlijia gnüda infornida sö cun na bela gherlanda de dascia inćër le gran üsc. Dô la funziun te dlijia él sambëgn gnü tigní la prozesciun de S. Senese. Dedô é la festa jüda inant sön plaza cun n conzert dla musiga pro de bun patüć da mangé porté dales ëres dl paîsc.

Na scincunda por siur Robert Sottara En chësc ann à siur Robert Sottara de Furnacia festejé le iubilê de 25 agn prou. Sciöche scincunda dla cüra da La Val por chësta ocajiun él gnü fat fora da ti dè na statua de S. Ojöp Frëinademetz. La scincunda ti é gnüda surandada da Annamaria Fiung, presidënta dl consëi de cüra, ch’é jüda de má a ćiafè siur Robert tl Brasil olache al laora dütaurela sciöche miscionar. Ara s’à tut sö da fá chësc iade adüm cun n grup de porsones, y à acumpagné siur Robert por cin dis alalungia te so laûr. Insciö ara podü odëi daimprò na pićera pert de so laûr tles misicuns. La statua de S. Ojöp, che dess inće ester n sëgn de liam danter nosc monn y so monn, ti ara spo surandè en ocajiun de na S. Mëssa. 257

LA VAL

Siur Robert é tla Rondonia, na regiun tl nord-vest dl Brasil dlungia le confin cun la Bolivia. Le post olache al é à inom „Ouro Preto“ y dan da püch tëmp êl chilò ćiamò la jungla. Siur Robert é

famëi de bëgn 76 cüres y insciö röiel ma püć iadi al ann te vigni cüra. Porchël él te chisc posć i laics che se dá dër da fá por la vita dla cüra, le compit di proi é chël da ti dé la formaziun ai laics. Tru de meditaziun

Annamaria ti surandà la scincunda a siur Robert.

Le laûr plü important portè inant chësc ann é stada l’ultimaziun dl tru de meditaziun, ch’à podü gní inauguré ai 22 de otober. Por le tru realisé danter le zënter dl paîsc y la dlijia de S. Berbura él gnü chirí fora l’inom „Memento vivere“, che ó dí recordete da vire. Le tru cun sües cin’ staziuns rapresentëia l’andamënt de nosta vita: imprüma la nascita, spo l’eté di mituns, la jonëza, l’eté di adulć y ala fin l’anzianité. Les staziuns dess daidé recordè a düć chi che passa por chësc tru la gran scincunda dla vita y la ligrëza da

Insciö vëgnel festejé la festa dla racolta tla jungla.

258

LA VAL

Le grup de laûr por la realisaziun dl tru de meditaziun.

podëi vire la vita da cristiagn. Pro vigni staziun pon lí tesć che paissenëia laprò, tuć fora dla bibla o tesć de auturs ladins (siur Iaco Ploner, siur Agustin Moling y Felix Dapoz). La prüma staziun y le scomenćiamënt dl tru é atira sura le zënter dl paîsc, söla strada da Cians, tla prüma ota. Le tru vá spo inant dô strada fina tla ota dl Crist da Cians y da dailò pëiel iasö por prè rovan defata sön Bosch da Crosta y spo inant sö cuntra la bela y sugestiva dlijia de S. Berbora, la cüna spirituala de nüsc antenać. Al é inće gnü fat n toch de tru por jí pormez ala dlijia vedla, dô le rü da Dlijia Vedla sö. Le tru de meditaziun s’inserësc inće valgamia bun tla contrada inće sce tl prüm toch al messü gní fat

mürs cun pedruns por tigní sö le trú tla campagna ërta, mo i laûrs é gnüs fać cun gran lezitënza, limitan insciö l’impat söla contrada. L’idea por la realisaziun de n tru de meditaziun é nasciüda tl consëi de cüra bele dan da trëi agn. Al é spo gnü portè ite deplü idees y propostes olâ fá le tru. Le grup de laûr cun la presidënta Magdalena Miribung s’à spo dè jö cun la realisaziun concreta, cun l’artist Alfred Tavella ch’à laurè fora le conzet artistich por le tru de meditaziun. I cosć por la realisaziun de chësta opera amunta indüt a passa 70.000 euro, finanziá cun contribuć dla provinzia, dla regiun y dl comun y cun ofertes dla jënt. La tröpa jënt rovada adalerch en 259

LA VAL

260

LA VAL

ocajiun dla festa de inauguraziun, nia ma da nosc paîsc mo inće dai atri paîsc dla valada, testimoniëia l’interès por chësc proiet religius nia tradizional. Dal’atra pert n’al gnanca mancé val’ critiches por ći che revardëia l’amunta dla spëisa por la realisaziun dl tru. Iö arati che le tru de meditaziun sides dessigü n arichimënt por nosc paîsc, al nes dá na bela ocajiun da passè val’ momënt de reflesciun religiosa, da ciafé val’ resposta, da ponsè sura söl mistêr de nosta vita, te n monn ch’é très deplü caraterisé dala büsia y dal stress. Laûrs portá inant Dlungia la realisaziun dl tru de meditaziun él gnü portè inant inće d’atri laûrs dartan l’ann. Al é gnü ressanè le mür de sostëgn inćër la dlijia de Santa Berbura, che ê te stletes condiziuns. I laûrs é gnüs fać dala Firma Bläserer Snc da Villanders y à costé passa 35.000 euro, finanziá en pert dala provinzia, dal comun y cun mesi dla cüra. N ater laûr pro la dlijia de Santa Berbura revardëia le renovamënt dl implant che iluminëia de nöt la dlijia deforaía. L’implant é gnü fat dala firma Moritz

La iluminaziun deforaía é inće gnüda fata danü.

Deiaco. Implü él indô gnü metü a post y cunćè le jaz dles ćiampanes a na manira ch’ara va indô da sunè les ćiampanes. Cun i laûrs fać chësc ann y i agn passá (dan da dui agn él gnü fat danü le tët) é la dlijia de Santa Berbura, ch’é un di motîfs de nosc paîsc plü bel y cunesciü, indô te bunes condiziuns.

Al é gnü ressané i mürs inćër la dlijia de Santa Berbura.

261

LA VAL

5 262

LA VAL

La prozesciun de Jeo

Prüma S. Comuniun

Dai 8 ai 10 de jügn él indô stè da jí in Jeo. Dl paîsc da La Val él sté 170 pelegrins (cin’ plü dl ultimo iade) che s’à metü söl iade cuntra le santuar sura Tlüses. Dartan i trëi dis dl iade por sanć é le tëmp sté dër ideal, nia massa cialt y impò tres bel tëmp sënza ch’an s’ess ciafè la plöia. I pelegrins é piá ia dala dlijia dl paîsc la jöbia da mesa les 7 dadoman y é rová zoruch la sabeda dales 6 da sëra stanć mo cuntënć, tuć ite dai cunfaruns, dal ploan siur Iaco y da tröpa jënt dl paîsc.

Ai 21 de má él gnü tigní la bela festa dla Prüma Santa Comuniun a chëra ch’al à podü tó pert 8 mitans y 7 mituns. I pići mituns é gnüs acumpagná te dlijia dala musiga, olache Siur Iaco à zelebé la mëssa da festa, abelida dales ćianties di mituns dla scora.

1. La prüma palsa vëgn fata sö dal Crist de Risa 2. Sön Chi Jus vëgnel ćiamò palsè l’ultimo iade 3. An vëiga indô le paîsc da olache an ê piá ia 4. I pelegrins vëgn tuć ite te paîsc 5. Vijita ala capela da Pidrô y ćiantè a Santa Maria

Ai 10 de agost él gnü metü a jí söla plaza dl sport Plans a La Val da pert dl Sorvisc ai Jogn dla Val Badia por le cuinto iade la miniolimpiada di ministranć de düta la valada. Bëgn 22 scuadres che rapresentâ vigni paîsc dla valada s’à mosoré dales 9 dadoman fina dô les cater

Miniolimpiada di ministranć dla Val Badia

La bela festa dla Prüma Santa Comuniun.

263

LA VAL

264

LA VAL

domisdé tles desvalies gares metüdes a jí. La pert plü ampla dl program à tut fora le torneo dl palè che gnê soghé contemporaneamënter sön söes plazes paraleles. Pro les atres gares à i ministranć y les ministranes albü da se musuré tla gara da saltè, tla stafeta, jüć d’abilité y inultima, por lascè ćiamò fora les ultimes forzes, tla gara da trá la corda. Por vigni gara à les singoles scuadres ćiafè punć aladô dl plazamënt y söla basa de chisc punć él gnü fat la classifica generala. Les mius scuadres dl dé é insciö stades chëra da La Pli tla categoria dla elementara y chëra da S. Martin pro la mesana. Dô la premiaziun se n’é düć cun plü o manco copes indô jüs a ćiasa, stanć mo dessigü inće cuntënć de chësc bel dé passè deboriada. TLASSIFICHES FINALES: Scora elementara Plazamënt final Plazamënt ti singui jüć/tornei Paîsc Punć Calcetto Stafëta Saltè Trá la corda Jüć de abilité 1. La Pli 43 1. 1. 3. 1. 11. 2. La Val 38 3. 4. 9. 2. 4. 3. Antermëia 38 5. 2. 2. 4. 7. 4. S. Martin 35 2. 11. 1. 5. 1. 5. Al Plan 33 4. 7. 11. 3. 2. 6. Corvara/Calfosch 31 6. 3. 7. 5. 3. 7. Rina 28 8. 9. 4. 4. 5. 8. Lungiarü 20 7. 10. 5. 5. 8. 9. La Ila 19 10. 5. 10. 5. 6. 10. S. Ćiascian 19 11. 6. 8. 4. 10. 11. Badia 18 9. 8. 6. 5. 9.

Scora mesana Plazamënt final Plazamënt ti singui jüć/tornei Paîsc Punć Calcetto Stafëta Saltè Trá la corda Jüć de abilité 1. S. Martin 36 5. 2. 2. 5. 3. 2. Al Plan 33 4. 6. 4. 3. 6. 3. Corvara/Calfosch 32 2. 7. 1. 4. 9. 4. Badia 32 8. 1. 3. 5. 4. 5. Rina 30 1. 4. 9. 1. 11. 6. La Pli 30 3. 5. 5. 5. 5. 7. Antermëia 29 7. 3. 7. 2. 8. 8. S. Ćiascian 22 9. 11. 8. 4. 1. 9. Lungiarü 21 6. 8. 6. 5. 7. 10. La Val 14 9. 11. 2. 11. La Ila 6 10. 10. 10.

265

LA VAL

AMINISTRAZIUN DE COMUN Onoranzes y reconescënzes Ai 26 de novëmber à le comun y la cüra da La Val metü a jí na bela festa, olache al é gnü onorè deplü porsones che s’à fat mirić particolars a bëgn dla comunité, sides tl ćiamp dl’aministraziun comunala, tl ćiamp dl laûr, dla cultura y dla dlijia. Te chësta ocajiun à le comun surandè süa prüma zitadinanza d’onur, plü avisa al ombolt da denant Carlo Miribung, ch’é stè a će dl’aministraziun comunala por bëgn 31 agn. A süa fomena Loise ti él gnü surandè n bel smaz de ciüf. L’ombolt da sëgn Franz Complojer à tigní la “laudatio” y à danter l’ater recordè le svilup che le comun à albü te chisc agn, i tröc laûrs publics ch’é gnüs realisá y l’impëgn dl ombolt da denant por miorè la cualité de vita te nosc paîsc. Inće le presidënt dla junta provinziala Luis Durnwalder é en chësc dé rové a La Val, él pö n bun cumpagn de Carlo dai tëmps di stüdi deboriada a Viena. Te so discurs al recordè i tëmps passá deboriada cun Carlo ti agn di stüdi y inće les incuntades tla vita politica paralela de trami dui, un a livel provinzial y l’ater te comun. La secunda majera onoranza dl comun, plü avisa la medaia al mirit, ti é gnüda surandada a Sepl Nagler dl Cêre. Inće ala fomena de Sepl, Tarejia de Biei, ti él gnü scinché ciüf sciöche sëgn de reconescënza. L’onoranza a Sepl Nagler é gnüda motivada cun so gran impëgn tl ćiamp zivil, cultural y dla dlijia. Sepl é stè por passa 60 agn pro le cor de dlijia, de chisc inće cotan d’agn sciöche dirighënt. Inće pro la musiga él stè 17 agn 266

dirighënt. Al é spo sté tl Consëi de cüra y tl Consëi d’aministraziun, por indüt 18 agn. Inće te consëi de comun él stè por bëgn 29 agn, de chisc inće 24 agn te junta y deplü agn sciöche vizeombolt. Implü él da recordè so laûr volontar fat por tröc agn pro le consorz dal’ega “Rü dla Gana”. Le comun à spo inće orü onorè trëi aministradus ch’é stá te junta de comun por almanco trëi legislatüres, plü avisa Guido Tavella (3), Gottfrid Tavella (3) y Angel Miribung (4). Na reconoscënza ti él inće gnü surandè a deplü dependënć dl comun ch’é jüs en ponsiun ti ultimi agn: le secretêr de comun Giuvani Pescoller, le scrivan Richard Alton, le laurante Iaco Sottara, la cöga y bidela de scora Gemma Costabiei y la cöga dla scolina Emma Miribung. Da pert dla cüra él gnü onorè cin’ porsones por sò impëgn tl Consëi de cüra. Al é gnü onorè i mëmbri dl consëi d’aministraziun ch’à fat pert dl medemo por almanco trëi legislatüres. Chëstes posones é stades Maria Moling y Iaco Schuen, ch’é inće stá presidënć, y Milio Terza, Maria Irsara y Gottfried Miribung. La festa é gnüda abelida dala musiga sonada dala “Böhmische” y dales ćianties dl Cor de dlijia, sciöche inće da n sketch metü jö y imparè ite aposta por chësta ocajiun da pert dla Uniun dl teater. Da deplü perts él gnü laldè la scomenciadia tuta dal comun da onorè y ti dí insciö giulan a porsones che s’à fat mirić por le bëgn dla comunité. Al vá debojëgn da sensibilisé la jënt de chësc vers, dantadüt i jogn, deache aldedaincö él tres plü rî da ciafè porsones che se mët a disposiziun y suratôl resposabilitês cun le laûr volontar te nostes uniuns.

LA VAL

267

LA VAL

Personal de comun Val cambiamënć él inće chësc ann sté pro i dependënć dl comun. Tl mëis de messé él gnü tut sö provisoriamënter Silke Irsara de Badia, sciöche suplënta por Rita Pedevilla da Lungiarü ch’é stada demez por maternité. Ala fin de agost é la cöga dla scolina Emma Miribung jüda en ponsiun, dô ch’ara é stada ales dependënzes dl comun dal 1985 incá. Le laûr da cöga é gnü surantut provisoriamënter da Carmen Campei. Laûrs publics y investimënć Le laûr plü important ch’é gnü portè inant tratan l’ann 2006 é stè le ressanamënt dla condüta dal’ega “Rü dla Gana”. Chësta condüta dal’ega garantësc l’afornimënt d’ega da bëre y da destudé por düt le zënter dl paîsc, les viles da Ciampló, Morin, Gnates, Lunz, Plans, Taéla, Rü, Miribun, Frëines, Morió, Rumestluns y Jú. La condüta “Rü dla Gana” é gnüda realisada dan da plü de 30 agn, canche i ros ê ćiamò en pert gnüs ćiavá ite a man, cun düć i mëmbri dla interessënza ch’â messü en daidé ćiavè n toch. Dô da tan de tëmp jêl sambëgn dër debojëgn da fá laûrs de ressanamënt. Bele da deplü agn êl gnü constatè de gran pordüdes d’ega tles condütes y ti momënć plü critics restâ perts dl paîsc zënza ega. I laûrs de ressanamënt é bele gnüs metüs man ti ultimi agn cun le ressanamënt dles funtanes y dla condüta che vëgn dales funtanes fina jö Al Bagn. Por fá danü le rest dla condüta él gnü lascé fá n proiet che prevëiga na spëisa de passa 900.000,00 euro. Dartan l’ann 2006 él gnü fat chisc laûrs: al é gnü metü danü la condüta dala localité 268

Rumestluns fina sö dala vasca nöia daite da Fontanela. Chilò él gnü fat na bela gran vasca cun na capazité de bëgn 900.000 litri (la vasca vedla ê da 150.000 litri). Dala vasca nöia demez él gnü metü danü la condüta de distribuziun fina jö n Frëines y spo inant fina ia Miribun, olache ara é spo gnüda tacada adüm cun la condüta esistënta. Da chilò inant gnará i laûrs de ressanamënt portá inant le proscimo ann cun le secundo lot. I laûrs é gnüs metüs man d’agost é à podü gní stlüć jö d’altonn, ai 7 de novëmber él gnü daurí l’ega fora dla vasca nöia. Chisc laûrs é gnüs fać dala firma Huber & Feichter da S. Laurënz por na soma de za. 440.000 euro. N toch nü dla condüta é gnü metü dala localité Gnates fina jö sura Morin/Ciampló, da olache al é spo preodü da coleghè la zona Pares y inće da fá n colegamënt por caji de nezescité cun les funtanes da Nagá, che afornësc la zona da Pidrô. Al é spo ćiamò gnü fat pormez n ater toch nü: la condüta vedla jê ma fina jö Ciampló, sëgn éra gnüda fata inant fina tla localité Lè y le proscimo ann gnarara ćiamò portada inant fina jödapé dla strada Lé. Chisc laûrs é gnüs fać dala firma Miribung Guerrino da La Val por na soma de za. 105.000 euro.

La vasca nöia da Funtanela.

LA VAL

N’atra gran opera publica portada inant é stada la realisaziun dl zënter por porsones andicapades “La Spona” a Pidrô, olache al é gnü condüt inant i laûrs bele metüs man dan da trëi agn, dantadüt cun la realisaziun dl aredamënt. La previjun da podëi jí íte tla strutüra nöia à ćiamò messü gní sburlada de n ann, deache al à messü gní eliminé infiltraziuns d’ega tl’alzada te tera. Al à messü gní ćiavè demez le material implí incër düta la ćiasa ia por chirí les gaujes dl’infiltraziun. Por la fin dl ann él gnü ultimé gran pert dl aredamënt, fat dales firmes MAMP Snc y Alton Snc sciöche inće dala firma Complojer Davide da La Val. La soma dada fora dal comun tl ann 2006 por chësta opera é de passa 700.000 euro, che vëgn deplëgn finanziá dala Provinzia. Deplü laûrs él gnü fat söles strades de comun. Al é gnü asfaltè danü toć dles strades La Munt, Ciampëi, Coz, Pramperch y tla zona artejanala da Pidrô, por na spëisa de za. 70.000 euro. Pro la strada de Costa él gnü fat laûrs de ressanamënt, plü avisa él gnü sistemè n toch de strada che ê raité jö, por na soma de indüt 24.000 euro. Implü à le Comun inće daidé finanzié i laûrs por la costruziun dla strada nöia che porta da Spëscia dessot a Spëscia dessura, ch’é gnüs fać dala Forestale y olache le Comun à paié 10.000 euro. Cun le finanziamënt da pert dl comun él inće gnü portè inant i laûrs de ressanamënt dla strada Plans-Spëscia. I laûrs é gnüs fać da pert dla Interessënza Strada Spëscia. Al é gnü fat danü i trëi punć (bele l’ann passè) y ressané düta la strada, cun na spëisa totala de 350.000 euro. Gran pert dla spëisa é gnüda finanziada dala Provinzia y na pert dal Co-

mun. Pro le salf dles manifestaziuns él inće gnü fat n valgügn laûrs, dantadüt por ći che revardëia la securëza. Le maiú intervënt prevëiga la realisaziun de na secunda sortida d’emergënza y baratè fora les finestres y les portes. Chisc laûrs é gnüs metüs man da d’altonn mo ne é nia ćiamò gnüs rová por la fin dl ann. Implü él ćiamò gnü fat n valgügn laûrs interns, sciöche baraté fora üsc y fat laûrs pro i locai da mëte ia i scagns y les mëses. Por l’esecuziun de chisc laûrs él gnü metü a disposiziun 60.000 euro. Baratè fora i vidri él inće gnü pro la ćiasa dla scolina, olache al è inće gnü fat d’atri laûrs. I vidri nüs è güs fać dala firma Nagá Snc y à costé za. 30.000 euro. Por arbassè les spëises da scialdè i frabicać de comun él gnü taché íte döes strutüres ala condüta dal gas metann, plü avisa le frabicat dla zona dl sport y le complès dla scora elementara, palestra y magazin di Stüdafüć. I laûrs é gnüs fać dala firma Adang Carlo de Badia por na soma de indüt za. 20.000 euro. N laûr bele fat dartan l’ann passè mo impormò paié fora chësc ann é stè le ressanamënt dl anteriöl sön Tolpëi. Le laûr é gnü fat dala firma Artess da Percha y à costé za. 14.000 euro. I laûrs por l’urbanisaziun dla zona Plaiać 1 é gnüs portá inant. En chësc ann él gnü fat laûrs por 370.000 euro da pert dla firma Impianti Colfosco. En referimënt al’opera de restruturaziun dla ćiasa de comun él gnü portè inant la proietaziun dl frabicat multifunzional che gnará realisé söla pert ost dla ćiasa. Al é gnü lascè tomè l’idea da realisé garages bas ite, che dô gní afitades a privać mo ala fin n’é stè degügn interes269

LA VAL

sá a tó pert. Insciö gnarâl ma plü realisé döes alzades. Tla prüma alzada ciafarâl lerch locai tecnics y strutüres por la racoiüda dl refodam y tl’alzada dessura n piće local por reuniuns. Söl frabicat lassura, al livel dla plaza dan le salf des manifestaziuns, gnaral sistemé le paiun dla musiga. Pro i laûrs publics mëssel inće gní nominé i laûrs fać dal’Autorité Forestala. En chësc ann él gnü fat bëgn trëi de gran laûrs. Da d’ansciüda él gnü realisé la strada che porta da Spëscia dessot a Spëscia dessura. La strada vedla ê dër ërta y dantadüt d’inver dër prigorosa. Três da d’ansciüda él gnü metü man i laûrs por la costruziun dla strada da Tramesc, che porta dai prá d’Armentara sö cuntra La Crusc. Le prüm toch é gnü

La strada nöia che vá sö Spëscia dessura.

270

fat dartan i mëisc de má-jügn y l’ultimo toch é gnü realisé da d’altonn. Le proiet por chësta strada é gnü portè inant por tröc agn dala interessënza metüda adüm dai proprietars di prá y al é sté dër rî da ciafè na soluziun che ti jê bun ai ofizi da

Al é gnü fat la strada da Armentara sö Tramesc.

LA VAL

Balsan, deache gran pert di prá é al intern dl parch natural “Fanes-Senes-Braies”. Inultima él gnü aprovè ma na pert di laûrs preodüs y nia düć i proprietars n’à insciö podü gní acuntentá. Le terzo laûr fat dal’Autorité Forestala revardëia n proiet por na strada forestala de 1,6 km sön “Bosch Alt”. I laûrs él gnü metüs man da d’altonn y gnará rová le proscimo ann. Le bilanz de previjiun Le bilanz por l’ann 2006 se avaliëia tla pert de competënza tla soma de 3.881.450 euro. Le bilanz de previjiun é metü adüm insciö: ENTRADES Avanz d’aministraziun preodü por l’ann 2005 Tit. I Entrades da cutes Tit. II Entrades da contribuć y trasferimënć Tit. III Entrades fora dles cutes Tit. IV Entrades por venüda de bëgns, por trasferimënć de capital y introiziun de credesc Tit. V Entrades da imprësć Tit. VI Sorvisc por cunt de terzi INDÜT

Tit. I Tit. II Tit. III Tit. IV

SPËISES Spëises ordinares Spëises por investimënć Spëises por la retüda de imprësć’ Sorvisc por cunt de terzi INDÜT

Frabiché Tl ann 2006 él gnü dè fora dal comun indüt 73 lizënzes da frabiché (8 demanco dl ann passè). La maiú pert dles lizënzes revardëia restruturaziuns y ampliamënć de frabicać (20 lizënzes) y variantes a lizënzes bele relasciades denant o le renovamënt de lizënzes tomades (16 lizënzes). Bëgn 8 lizënzes él gnü relascé por la costruziun de ćiases nöies y 5 por la costruziun de garages. Por la costruziun de ćiasotes y tablá da munt él gnü dè fora 6 lizënzes, por la realisaziun de

230.000,00 186.700,00 680.060,00 300.070,00 988.120,00 1.105.000,00 391.500,00 3.881.450,00

1.035.200,00 2.112.000,00 342.750,00 391.500,00 3.881.450,00

infrastrutüres atres 10 lizënzes. Inultima él ćiamò gnü relascé respetivamënter 2 lizënzes por mëte bots dal gas, por mëte sö coleturs dal sorëdl y por l’esecuziun de laûrs de livelamënt de prá y 1 por la realisaziun de n tiac y la costruziun de na sí. Cun la costruziun de frabicać nüs y de maiûs ampliamënć él tl ann 2006 danter l’ater gnü metü man tl zënter dl paîsc (ampliamënt dl Hotel Plan Murin y ampliamënt dla ćiasa de Albrecht Frenes), a Mirió (ampliamënt dla ćiasa de Siegfried Comploi), a Pidrô (ćiasa nöia 271

LA VAL

de Christof Campei), a Ciampëi (zedin y garage de Cëch Comploi), sön Col (garage de Giuvani Mirbung), sön Biei (ćiasa nöia de Franz Costabiei), a Plans (garage y tiać de Otto Dapoz), a Ciampló (ćiasa nöia de Lukas Alton), tla zona artejanala a Pidrô (tët söla plaza iadô le frabicat dla firma Decor, ampliamënt dl frabicat dla firma Erhard Tolpeit), Miribun (magazinn de Paul Miribung), a Coz (ćiasa nöia de Maria Luise Campei), a Furnacia (garage de Hermann Sottara), a Pidrô (garage de Maria Aiarei), a Lè (ampliamënt dla ćiasa/saloon de Edelberta Dapoz) y fora n Costa (ćiasa nöia de Frida Ploner). Al é inće gnü metü man deplü laûrs che revardëia infrastrutüres. Chilò él dantadüt da nominé i laûrs por le ressanamënt dla condüta dal’ega Rü dla Gana, la costruziun dla strada Spëscia dessot – Spëscia dessura, la strada da Tramesc, le ressanamënt dla condüta dal’ega por la localité Rumestluns (privata) y le spostamënt de n toch de strada tla zona artejanala da Pidrô (dô l’ega ite). Protesta cuntra implant idroeletrich Da d’ansciüda él gnü metü a jí na aziun de protesta cun placać y firmes cuntra le sfrutamënt dla Gran Ega tla localité da Pidrô por la realisaziun de n implant idroeletrich. Deplü assoziaziuns à portè dant oposiziuns cuntra le proiet, al é gnü abiné adüm firmes por desmostrè che la jënt ê decuntra. Aladô dl proiet presentè dala Gader Energy Srl êl preodü da cöie sö l’ega ite a Zija, söl cunfin dl comun, y dala oje cun na condüta forzada fina fora en Chi Plans dl Galber. Le consëi de comun à sciuré zoruch la do272

manda d’inserimënt tl plann urbanistich, cun deplü motivaziuns. Da üna na pert él gnü araté che la soluziun portada dant por la realisaziun dl implant idroletrich n’é nia compatibla cun la sconanza dl ambiënt. Tla localité da Pidrô é le let dla Gran Ega scialdi lerch y la cuantité d’ega che restass zoruch jiss insciö a se perde y al foss insciö gran prigo da desdrüje la fauna y flora. Implü él inće gnü metü l’atenziun söl aspet sozial, conscidran che dlungia la Gran Ega él les uniches zones de recreaziun por chësta localité, cun de bí trus da jí a spazíer y n piće lech ch’é gnü realisé da püch. La cualité de chëstes zones y insciö inće la cualité de vita gniss danejada cun la realisaziun dl implant idroeletrich. Al dess gní chirí na soluziun cun n mëinder impat söl ambiënt, meton averda ala sconanza dla Gran Ega. LES SCORES La scora elementara Tratan l’ann de scora 2005/2006 él stè 84 mituns y mitans ch’à frecuentè la scora, cin’ demanco dl ann passè. Les maestres y i maestri é stá Annamaria Fiung, Bernardetta Nagler, Gertrud Rubatscher, Paola Agreiter, Rudi Moling, Monica Comploi (Ciampëi), Monica Comploi (Zënter), Veronica Rubatscher, Verena Dapoz y siur Iaco Ploner. Danter i proieć straordinars metüs a jí dartan chësc ann de scora él da nominé la partezipaziun ala realisaziun dla secunda staziun pro le tru de meditaziun. Chësta staziun é dedicada al tema di mituns. I mituns dla 5. tlassa à contribuí ala realisaziun.

LA VAL

273

LA VAL

La 2. y 3. tlassa à tut pert al proiet por imparè a conësce damí nosta natüra cun i tiers y les plantes ch’é chilò da nos. Le proiet é gnü realisé cun le verdaćiacia Hubert Tschaffert de Ciablun, ch’é gnü te scora y é deplü iadi jü cun i mituns tles desvalies sajuns fora tla natüra a osservè tiers, plantes y fostüs tla nëi. N ater proiet é gnü metü a jí cun Werner Pescosta de Badia, ch’à fat la traduziun tl ladin dl liber por mituns „La Gabbianella“ de Luis Sepulveda. Al é gnü te scora a splighé le liber ai mituns dla 4. y 5. tlassa. En ocajiun dl dé dla nëi é düta la scora jüda a S. Ćiascian a raité söl tru dla lüsa „Foram“. Chësc ti à dër plajü ai mituns, al é stè n iade val’ d’ater, da podëi jí sö cun le lift impede jí a pé. Te düt le dé é i mituns jüs sö y jö por bëgn set iadi. Sciöche vigni ann él gnü fat en jöbia grassa la festa da carnescé. An é jüs tl salf dles manifestaziuns olache al é gnü festejé cun cun musiga y bai. Al é gnü metü a jí deplü proieć cun musiga, danter l’ater él gnü invié adalerch Max Castlunger, Lois Castlunger y Eveline Vinatzer. I mituns à albü l’ocajiun da se fá instësc strumënć de percusciun. La scolina Tl ann de scora 2005/2006 él stè 30 mitans y mituns (un manco dl ann passè) ch’à frecuentè la scolina, partis sö te döes seziuns. Les maestres é stades Marlene Rubatscher y Isabel Rubatscher, assistides dales colaboradësses pedagogiches Consolata Nagler y Marta Vittur (da má inant Verena Pescollderung). La cöga dla scolina é stada Emma Miribung, 274

ch’é jüda en pensiun ala fin dl ann. Ia por l’ann él gnü fat vigni sort de ativitês y proieć. Vigni mëis él gnü fat la festa de compliann por i mituns nasciüs te chël mëis. Te chëstes ocajiuns él gnü i clowns Ciccio y Ciaccio y fá val matades por i mituns. Un n iade al mëis s’à i mituns dla scolina incuntè cun i scolars dla prüma tlassa elementara por fá ativitês deboriada. Dala festa de S. Micurá à i pići dla scolina portè dant ai geniturs n piće teater sura la storia de S. Micura. Por carnescé s’à i mituns chirí fora da pastelnè na mascura da giat. En la jöbia grassa él spo gnü fat la festa en mascura, a chëra che inće tröc geniturs à tut pert mascurá. Al é inće gnü fat döes gites: d’inver eson jüs sön Biei a slisuré cun le taî y d’ansciüda sön i prá d’Armentara. VITA CULTURALA Y UNIUNS Festival “jonëza y musiga” La prüma ediziun dl festival tignida l’ann passè à albü n gran suzès, cun tröc jogn artisć y jones artistes de nosc paîsc ch’à podü se fá conësce. Mo deache te chësta prüma pert dl festival n’à deplü musizisć y musizistes nia podü sonè, à le comité d’organisaziun cun le diretur artistich Franz Comploi y le presidënt dl consëi dles uniuns Iaco Schuen fat fora, de completè le program cun na secunda pert dl festival tl ann 2006. La motivaziun dl festival é restada anfat sciöche l’ann passè: an à orü ti pité a jogn artisć de nosc paîsc o ch’é descendënć da La Val, la poscibilité da se presentè y da se fá conësce te so paîsc nadè o olache sü geniturs é nasciüs. Insciö él gnü programè, dô i set conzerć dal ann passè, la

LA VAL

275

LA VAL

prosecuziun dl festival cun atri ot conzerć. Le prüm é gnü tigní ai 3 de jügn, plü avisa le conzert “Cantus iuvenis”, che ó dí “ciantè jonn”, cun le “Wiener Studentenchor” sot ala direziun de Andrè Comploi, ch’é inće stè fondadú de chësc cor, metü adüm dantadüt da studënć dles desvalies universitês

“I fablos” cun Judith y Ester Moling.

Le grup ch’à tigní le conzert “Jazz and more”.

276

de Viena. tröc vëgn da nosta provinzia, al é inće cin’ ladins laprò. Andrè Comploi é chersciü sö a La Val y Al Plan. I stüdi de musiga al stlüt jö a Viena cun la nota plü alta. Le secundo apuntamënt é stè ai 7 de messè cun n conzert dl cuartet “I fablôs”, adüm cun les sorus Judith y Ester Moling de Cestun. Judith laora aldedaincö sciöche maestra de fabló y ciantè tla scora de musiga a Lienz, dô avëi studié a Desproch, Salzburg y Klagenfurt. Ester laora sciöche maestra de scora elementara y se dá jö tl tëmp lëde cun la musiga. Sciöche terza manifestaziun dl festival él stè söl program ai 29 de messe n conzert portè dant dai trëi jogn Florian Colz (baritonn), Manuel Schuen (orghe) y Martina Ilmer (vidura). Florian Colz é da La Val y à studié al conservatorium da Balsan, Manuel Schuen é da S. Martin, so pere é da La Val, y al à studié musiga a Porsenú y Viena. N conzert jazz dal titul “Jazz and more” é stè söl program ai 19 de agost, cun i atisć Hubert Dorigatti, Nora Dejaco, David Punz y Paul Hoffmann. Chësc piće grup vëgn manajè da Hu-

LA VAL

I protagonisć dl cuinto conzert.

bert Dorigatti ch’à süa descendënza da La Val, olache al gnê da piće a daidé fá ite le fëgn söl lüch de so berba. Ai 26 de agost é le festival spo jü inant cun n conzert, combiné cun na pert leterara. I trëi jogn musizisć Theresia Geier ala vidora, Julia Stürzer al tlavier y Philipp Comploi al violoncello s’à alternè cun les poesies de Manuel Schuen y Daria Valentin. Philipp, ch’é le müt de Franz Comploi, diretur artistich dl festival, é nasciü a Salzburg olache al à metü man sü stüdi de musiga, ch’al à spo portè inant a Graz. La sesta pert dl festival é stè n workshop cun mituns, ch’é bele inće gnü metü a jí l’ann passè y che ê gnü dër aprijé. Le workshop é indô gnü condüt da Mara Miribung y da süa jormana Maria Moling de Cestun y à indô albü n bun suzès, cun 20 mitans y mituns ch’à tut pert ai cin’ dis de laûr deboriada y al conzert final ai 9 de setëmber. Sciöche titul él gnü chirí fora “Na nöt magica”,

cun vigni partezipant ch’à podü se chirí fora n personaje ch’al orô rapresentè. Insciö an podü odëi vigni sort de stries, zbergli y spirić, cun le divertimënt assiguré por düć i partezipanć. En colauraziun cun l’assoziaziun Badiamusica él gnü organisé ai 19 de novëmber n conzert sacral cun le cor “Alla breve” sot ala direziun de Franz Comploi. Chësc cor é gnü metü sö tl ann 1997 da studënć de musiga dl Vorarlberg, de Nord- y Südtirol, cun le bojëgn da fá musiga deboriada a n livel impegnatîf. Franz Comploi é nasciü a La Val y atualmënter virel Porsenú y laora sciöche professur dl’Université de Balsan y implü fejel inće l’orghelist dl dom da Porsenú. Al à studié a Salzburg olache al é inće stè dal 1988 al 2005 dozënt dl Mozarteum. Sües ativitês musicales é dër riches: sciöche solist al tut pert a deplü festivals, sciöche composidú al scrit musiga da cor, sciöche mëmber de iuria al tut pert a deplü concursc por orghe y 277

LA VAL

sciöche dirighënt dl cor al laurè a Salzburg y a Porsenú. Al à dè fora tesć sön la musiga y la retorica, ćianties d’amur y sön deplü argomënć ch’à da fá cun la pedagogia dla musiga. L’ultim apuntamënt dl festival é stè le conzert dl ensemble “Opera Prima”, cun les döes jones Priska Comploi ai fablos y Ewa Miribung ala vidora. De chësc ensemble, metü sö tla “Schola Cantorum Basilensis” fejel ćiamò pert Matteo Fusi (cello), Daniele Caminiti (tiorba) y Franco Saverio Pedrini (orghe). La jona Priska Comploi à studié a Balsan y a Basel y atualmënter tl’academia de Amsterdam. Ewa Miribung à studié al conservatore da Balsan y a Basel, olache ara vir aldedaincö. Inće chësc ann à le festival albü n bun suzès, ch’à premié les bries di organisadus. Al ti à podü gní pité ai apascioná n valgügn conzerć de livel alt, cun n gran arichimënt por la vita culturala te nosc paîsc. I Stüdafüć La Uniun di Stüdafüć à indô albü n ann cun tröpes ativitês, inće sce’al n’è porfortüna nia sozedü de gran desgrazies. Indüt él stè ia por l’ann 34 intervënć olache i omi di Stüdafüć è gnüs cherdá en aiüt. Dui iadi é i Stüdafüć gnü alarmá cun la sirene, le prüm iade por jí a rumenè sö lëgns che ê tomá te strada defora da Pidrô y le secundo iade por trá sö n auto che ê rové te ega, inće defora da Pidrô. L’intervënt plü spetacolar é stè de novëmber, canche i Stüdafüć é gnüs cherdá a tó pert ala „ciacia ai leri“. I leri che ti dis denant â rot ite te deplü abitaziuns a 278

La Ila y Badia ê gnüs inseguîs dai Carabinieri cun l’aiüt di Stüdafüć de Badia. Dui de chisc leri é spo gnüs odüs a Pidrô da olache ai é spo sciampá ia dla dal’ega sö, daite da Pramperch sö cuntra Aiarëi. A chësc punt él inće gnü damanè, tres la zentrala da Balsan, l’aiüt di Stüdafüć da La Val por jí a daidé i Carabinieri da chirí te bosch. An n’é nia stá bugn dai abiné, bunamënter esi stá plü asvelć da s’un sciampè co ch’an ne minâ. An i à dopo afustié ch’ai à passè la nöt te na baraca daite da Aiarëi. I dui leri, ara se trata de imigrá albanesc, é spo gnüs abiná n valgügn dis plü tert a S. Laurënz. Dô da chësc intervënt él inće gnü fora la discusciun, tan inant che de te’ intervënć toma ite tl compit di Stüdafüć. Pordërt à i Stüdafüć ma le compit da portè aiüt tecnich te de te’ caji y dessigü nia da daidé inseguí leri, ći ch’é inće prigorus assá. Dlungia i intervënć olache i Stüdafüć vëgn cherdá a daidé él ćiamò gnü fat vigni sort de sorvisc por la comunité, por bëgn 30 iadi (mëte ia auti dales festes de dlijia, sorvisc pro gares, y i.i.). Laprò vëgnel ćiamò les eserzitaziuns che vëgn fates ia por l’ann düć deboriada o inće ma ti singui grups, datrai inće adüm cun i Stüdafüć di paîsc vijins. Indüt él gnü fat 37 proes ia por l’ann. Danter intervënć, sorvisc, esezitaziuns, cursc, reuniuns y laûrs pro les manifestaziuns organisades dala Uniun él gnü fat da pert di mëmbri di Stüdafüć passa 4.800 ores de laûr volontar. N avenimënt important de chësc ann é stè la cumpra de n auto nü. Ara se trata de n pulmin VW Kombi 4x4 cun n gratun, ponsè dantadüt por condüje jënt y che vëgn inće adorè por le grup di jogn. L’auto é gnü cumprè al post dl vedl pul-

LA VAL

279

LA VAL

min ch’â oramai passa 30 agn y ne funzionâ nia plü sciöch’al alda. L’auto nü à costè 37.000 euro y é gnü finanzié en pert cun contribuć dla provinzia, dl comun y cun mesi di Stüdafüć instësc sciöche la lotteria ch’é gnüda organisada aposta. La benedisciun dl auto nü é gnüda fata en la segra dl paîsc. Tota dl auto nü é Helga Mischi Complojer ch’à inće fat na bela spënora por daidé finanzié l’auto. En la festa dla Segra él inće gnü tut l’ocajiun da pert di Stüdafüć por onorè n mëmber de onur, plü avisa l’ombolt da denant Carlo Miribung. Te sü 31 agn sciöche ombolt al sostegní daimprüma insö le grup di Stüdafüć, a na manira ch’ai à ciafè n bel magazinn nü y ch’ai pò aldedaincö laurè cun atrezatüres modernes. Al ti é insciö gnü dit giulan, ti surandan n bel cheder de onoranza. Ia por l’ann él gnü pormez bëgn 6 mëmbri atîfs, 5 fora dl grup di jogn y 1 che ê inće bele stè denant pro le grup di jogn: Raimund Rubatscher, Martin Colz, Elmar Valentin, Alexander Ellecosta, Lukas Moling y Elmar Rubatscher. Dui mëmbri se n’é deperpo jüs demez dal grup di Stüdafüć y insciö cumpëda la Uniun ala fin dl ann indüt 45 mëmbri atîfs, plü 11 mëmbri fora de sorvisc y n mëmber de onur, y n grup de 9 Stüdafüć jogn. Trëi mëmbri é gnüs onorá cun les medaies de mirit, plü avisa Michael Nagler cun la medaia d’arjënt por 25 agn de sorvisc y Albrecht Frenes y Franz Miribung cun la medaia de brom por i 15 agn de sorvisc. Ia por l’ann él stè bëgn 6 mëmbri ch’à tut pert a cursc de n’edema tla scora di Stüdafüć a Vilpian: Stefan Colz, Denis Moling, Werner Ploner, Martin Colz, Raimund Rubatscher y Elmar Valentin. 280

N grup insigné jö da Ludwig Sottara à tut pert de jügn al „Landesfeuerwehrleistungsbewerb“ a Sterzing. Le grup di jogn é de gran importanza por le dagní dla Uniun, deache al ti garantësc sciöche an vëiga très danü forzes nöies che vëgn dô ca. Le grup vëgn assistí da Diego Tschaffert y Stefan Colz y desfirëia ia por l’ann vigni sort de ativitês, tolon pert a gares, campionać, proes de savëi y daidan inće pro les festes che i Stüdafüć organisëia. Dartan düt l’ann ai fat daimprò da 1200 ores de laûr. Le punt plü important dl ann é stada la partezipaziun al campionat provinzial, ch’é gnü tigní de jügn a Sterzing. La Musiga La Musiga à indô da mostrè sö na ativité rica desfirada dartan chësc ann. Dlungia i conzerć tignîs te paîsc dales festes de dlijia, d’isté por i sciori y dales festes dl paîsc, è i musiconć da La Val inće rová foradecá a sonè: sön Badia da en conzert da sëra, en la sfilada da Santa Maria dal Ciüf a La Ila y en la segra d’Al Plan. La jita dla Uniun é en chësc ann gnüda fata da d’altonn sön Fodara Vedla. La sabeda eson jüs sön Sas dla Porta, dedô jö en Sennes a mangé da domisdé y spo da sëra jö en Fodara Vedla a cëna y a stè suranöt. Le dé dô dadoman adora, è valgügn jüs sön Sass dla Para a ciarè le lovè dl sorëdl. Da misdè él gnü fat por düć na griliada. Düt le dé eson stá en compagnia ciantan y sonan deboriada. En chësc ann à 4 musiconć/marcatenteres lascè la Uniun (Fonjo Miribung, Bernardetta Pescollderung, Monica Frenner y Lucia Pescollderung) y 8 é

LA VAL

I musiconć onorà dal conzert d’aisciüda.

La “Böhmische” cun les trohtes nöies.

281

LA VAL

gnüs pormèz: Jessica Alton, Stefanie Comploj, Matthias Frenner, Maria Rubatscher, Barbara Tolpeit, Julia Valentin, Valentina Fontanella y Veronica Miribung. La Musiga compëda insciö ala fin dl ann 66 mëmbri atîfs (41 musiconć, 18 musicontres, 3 portabandira y 4 marcatenteres). En ocajiun dl conzert d’ansciüda él gnü tut l’ocajiun por onorè musiconć che s’à fat mirit pro la Musiga. La onoranza de 15 agn ti é gnüda surandada a Stefan Campei, chëra de 25 agn a Erhard Tolpeit, Ulrich Tolpeit, Zeno Tolpeit, Carlo Nagler y Pio Lunz. Na onoranza de valüta particolara, pur 50 agn de comëmbranza pro la Uniun a ciafè Sepl Rubatscher de Tolpëi. Dla Musiga fejel inće pert le grup dla “Böhmische”, cun le presidënt Matteo Pescollderung. Le grup de 12 musiconć y na musicontra pò mostré sö n’ativité rica dartan l’ann, cun na ligna de conzerć tignis dantadüt ti paîsc de nosta valada. L’avenimënt plü important de chësc ann é stada la cumpra de na troht nöia por le grup. Uniun dl Sport Inće tl ann 2006 à l’Uniun Sport desfiré na ativité dër rica, ti pitan ai mëmbri (170 ala fin dl ann) y inće a düta la jënt dl paîsc y da defora la poscibilité da se dè jö cun desvalies ativitês sportives. Le pëis prinzipal dl’ativité toma söla seziun dl palè, ch’à passa 90 scrić ite. Al campionat 2005/2006 él stè 4 scuadres da La Val ch’à tut pert, plü ćiamò la partezipaziun de sogadus da La Val tles scuadres joniles dl’Alta Badia y da S. Martin. 282

L’avenimënt plü important de chësc ann é dessigü stada la promoziun dla scuadra di gragn tl campionat de 2. categoria, avisa dô da 10 agn dala prüma partezipaziun al campionat de 3. categoria. Dô che la scuadra s’â bele l’ann passè jumé ia por püch la devënta dl campionat é en chësc ann la promoziun te secunda categoria finalmënter gnüda a s’aldè, inće sce te na manira n pü’ demorvöia. Le rode „D“ de terza categoria é gnü dominé dales döes scuadres da Braies y La Val cun la scuadra pustra ch’à davagné le campionat cun gran mirit. Mo chësc ann savonse che inće les scuadres tlassificades al secundo post â ćiamò na poscibilité de promoziun, por gauja de deplü faturs che depënn dales scuadres davagnëntes dla copa provinzia y dales promoziuns y retrozesciuns tles categories plü altes. An se aspetâ insciö de messëi ćiamò soghé üna o deplü partides dezisives cuntra les scuadres tlassificades al secundo post ti atri rodi. Mo i resultać dles finales de copa é tomá fora a na manira che dütes les cater scuadres tlassificades al secundo post arjunj automaticamënter la promoziun. An é ausá che na promoziun vëgn arjunta dô la devënta de n campionat o de na partida dezisiva, a chësta maniera ne s’aspetâ degügn da rové te secunda categoria, al ne ê atira nia saurí da crëie. Mo porchël é la promoziun impò plü co miritada, en conscidraziun dl bun campionat soghé dala scuadra alanada da Paul Chizzali. Dla scuadra fejel pert tröc sogadus jogn ch’é gnüs fora dles scuadres joniles y chësc suzès é le früt dl laûr fat te passa diesc agn dai funzionars, alenadus y acompagnadus. La notizia dla promoziun é sambëgn gnüda tuta sö

LA VAL

La scuadra ch’à arjunt la promoziun cun l’alenadú Paul Chizzali.

La scuadra di mituns fina 10 agn.

cun gran ligrëza dai sogadus y funzionars dl’Uniun Sport La Val. La scuadra di “B-Jogn”, alenada da Ivan Tschaffert y Daniel Frenes, é rovada cuinta y la scuadra di “U-10”, alenada da Sepl Comploi y Rinaldo Ploner, à arjunt le 4. post. La scuadra di “Alther-

ren” ch’à tut pert por le terzo iade al campionat, alenada da Claudio Moling, à arjunt le 6. post. Da nominé se mirita dessigü inće le fat plajor, che les döes jones sorus Veronica y Monica Moling d’Alcialć, ch’à trames döes imparè da soghé al palè tles 283

LA VAL

284

LA VAL

scuadres joniles da La Val, à tut pert al campionat dles ëres de serie B 2006/2007 cun la scuadra dl Porsenú. Al é inće gnü organisé le torneo de nöt, olache al à indô tut pert 20 scuadres cun la scuadra “AS Falmec Vittsangiacomo” da Vittorio Veneto ch’à davagné, dan dala formaziun “FC Pension La Palsa” da La Val/Balsan. La seziun dla lüsa à inće albü n’ativité ampla, cun l’organisaziun de deplü gares. Al é indô gnü tigní söla pista Aoi-Ramëi, sciöche i agn passá, na gara varënta por le campionat “Ladinia-Cup”. La gara dles Uniuns cun 98 partezipanć é gnüda davagnada por le terzo iade indolater dai Pëiapësc. Pro les ativitês desvalies desfirades ia por l’ann él da nominé ćiamò la gara di schi dl paîsc ch’é indô gnüda tignida söla pista iluminada “Gardenacia” a La Ila, cun la novité, che inanter les döes manches di schi él inće gnü fat na gara dla lüsa dô les portes, ći che ti à salpü dër interessanta ai partezipanć. Implü él sté na combinada a copies inanter schi y lüsa, olache i concorënć messâ bele damperfora se chirí n cumpagn. Le numer di partezipanć è a chësta manira sté maiú co i ultimi agn, plü avisa él sté 52 concorënć ch’à tut pert ala gara di schi, 33 a chëra dla lüsa y 30 copies ala combinada. La gara di schi é gnüda davagnada da Pio Miribung pro i ëi y Daniela Erlacher pro les ëres, chëra dla lüsa da Epe Miribung y Ursula Tavella. Tla classifica por la combinada él al prüm post la copia Pio y Epe Miribung. Pro i cursc organisá ia por l’ann dal’U. S. La Val (schi, nudè, volley y ginastica) él stè indüt 186 partezipanć.

Monika Moling tla nazionala de atletica lisiera Bele da deplü agn é Monika Moling da Ciampló tla nazionala taliana de atletica lisiera, olache ara tol pert ales gares da saltè de 24 ores. La jona da La Val é stada dî demez da nosc paîsc, porchël ne sá chilò tröc gnanca de chësta süa pasciun por le sport. Inće la disciplina sportiva dl saltè por 24 ores é chilò da nos ćiamò püch cunesciüda. Ara se trata de n sport estrem, che se damana tröp dal corp y inće dal spirit, dessigü nia val’ por vignun. En chësc ann à Monika tut pert a so cuarto campionat dl monn, de forá, a Taipei tl Taiwan. Te chësta ocajiun ara arjunt so record personal, superan la distanza de 200 km tl tëmp de 24 ores, na cossa gnanca da crëie! Chësc resultat ti à consintí da se portè al 13. post dl monn tl 2006. Cun manco km éra de dezëmber deventada campiuna taliana a Trapani tla Sicilia. A Monika ti val l’augüré de podëi ćiamò arjunje tröpes sodesfaziuns te chësc sport ch’é süa ligrëza.

Monika Moling ćiafa la malieta de campiuna taliana da saltè por 24 ores.

285

LA VAL

Le Cor de dlijia a Füssen.

Cor de dlijia Dartan l’ann é le Cor rové adüm 85 iadi: 43 iadi por les proes, 32 iadi en ocajiun de festes de dlijia, supultüres y d’atres manifestaziuns. Pro les ativitês straordinares él da alzè fora le iade ch’é gnü fat de merz tla Wachau (Austria),

Le Cor Raiëta cun la troht nöia.

286

olache al é gnü tigní n conzert a Krems en ocajiun dles „Südtiroler Kulturwochen“ y ciantè na mëssa tl cunvënt Göttweig. Dartan l’advënt é le Cor jü a Füssen (Germania) a ćiantè. En chësc ann él indô gnü lité danü le presidënt y le comité. Sciöche presidënt él gnü lité Gottlieb Moling che tol ite le post de Agustin Moling, stè presidënt por bëgn 16 agn y a chël ch’al ti vá n gran giulan. Dl comité nü fejel ćiamò pert Elio Clara (dirighënt), Gottlieb Nagler (orghelist), Sepl Miribung (vizepresident) Augustin Moling (cassier), Esther Moling (scrivana) y Annamaria Vallazza. Ala fin dl ann arcumpëda le Cor de dlijia indüt 52 mëmbri (le dirighënt Elio Clara, 15 sopran, 17 alt, 10 tenor y 9 bass).

LA VAL

Cor Raiëta Danter les manifestaziuns y rapresentaziuns portades dant tl ann 2006 dal Cor dles ëres “Raiëta” él da alzè fora le conzert por festejé i 15 agn de ativité, tigní ai 14 de má. En chësta ocajiun à les ćiantarines podü se mostrè cun la bela troht nöia. Al é inće gnü onorè 8 Les ćiantarines onorades por i 15 agn de ativité. ćiantarines por i 15 agn de ativité pro la uniun. Na gran bria à albü le cor por preparè le conzert d’advënt portè dant a Viena ai prüms de dezëmber. Adüm al Cor “Armentara”, n grup de strumënć a flè, na vidura y n’erpa él garaté na bela manifestaziun, ch’é inće gnüda repetüda dla dlijia da La Val. Cor Armentara Tl ann 2006 é le Cor Armentara jü inant cun süa ativité ćiantan pro deplü conzerć, dantadüt tla Val Badia. Da alzè fora é le conzert fat d’isté a La Val cun n cuartet de tlarineć y le conzert d’Advёnt fat a Viena y a La Val cun le cor dles ëres „Raiëta“, le cuartet de tlarineć, n grup de strumënć a flè, na erpa y na vidora. Bëgn 8 mëmbri dl cor à tut pert al teater ćiantè “Dantersom” metü a jí dala Uniun dl teater. Dër d’ütl por le cor é dessigü stada le curs de formaziun dla usc fat cun Rudi Chizzali dai 25 de furà ćina ai 15

Le Cor Armentara a Kalkstein (Valgrata).

de merz. Le cor, sot ala direziun de Elio Clara, é metü adüm da n bel grup motivé, che impara y ćianta cun gran ligrëza. Uniun di Iagri

287

LA VAL

Por la Uniun di Iagri cun le surastant Michael Nagler é l’ann 2006 stè n ann rich de ativitês. Al é gnü fat danü dui „Hochsitze“, un ite n Ciamplorët y l’ater sön l’Arcenëi. Implü él gnü fat na scalira nöia sön Plan de Pires (iadelá da Ciampló). N bel suzès à i Iagri da La Val podü festejé en ocajiun dla gara dla lüsa dla Val Badia sön Antermëia, olache ai à davagné le trofê. Da d’altonn él indô gnü tigní la festa de S. Hubertus sön Chi Jus, adüm cun i iagri da Lungiarü y S. Martin. En chësta ocajiun él gnü onorè n mëmber ch’é bele plü dî pro la uniun: Sepl Tschaffert da Aiarëi à ciafè na bela scëiba d’onur por i 50 agn de ativité pro la Uniun. Na modaziun él stè tl comité dla Uniun, olache al gnü lité Pire Rubatscher al post de Oscar Moling. Baldi él inće stè n avenimënt da incrësce: i iagri da La Val à messü tó comié dal cumpagn Giuvani Alton che nes à lascé dartan chësc ann.

Na scëiba d’onur por 50 agn pro la Uniun.

288

Giuvani de Martin â na gran pasciun por la ćiacia.

Por ći che revardëia i salvarjins stlupetá, ćiara la statistica de chësc ann fora insciö: al é gnü stlupetè 38 rehli (13 bëć, 12 ćiores, 8 bëć de n ann y 5 asôs), 21 ćiamurc (6 bëć, 8 ćiores, 5 ćiamurc de n ann y 2 asós) y 27 cerf (5 manc, 6 manc de n ann, 16 vaćes y 7 vidí). Implü él ćiamò gnü stlupetè 29 olps y 14 lei. Inće chësc ann él da segnalè n gran numer de ćiamurc dala coia dla rogna ch’é gnüs ciafá morć o ch’à messü gní stlupetá, indüt bëgn 51 tiers! An pò dí che dl numer de ćiamurc che ê tl revier tan da trëi agn, denanco al se slariass fora la coia, n’él resté ma plü le 10%. Te chisc 3 agn él gnü stlupetè y ciafè indüt 130 tiers püri, mo an calcolëia che le numer di tiers ch’é stá ia por gauja dla coia é 2-3 iadi tan alta.

LA VAL

Uniun di Pëiapësc Fora dl’ativité dla Uniun él indô da alzè fora la scomenciadia da jí a rumenè sö le paîsc y dô les eghes adüm cun la scora elementara, l’assoziaziun turistica y le comun. Le gran laûr dartan chësc ann é ste chël da portè inant la realisaziun dl lech daite da Pidrô dlungia la Gran Ega. I laûrs à podü gní stlüć jö por la fin dl ann. Le numer di mëmbri ch’à tut la cherta anuala é sté de 52. Uniun dl Teater Por l’ansciüda 2006 s’à la Uniun Teater La Val tut dant de mët a jì n proiet de teater musical, ch’à dè la poscibilité de mëte adüm tl ambit dl teater amatorial de nosc paîsc la vöia de fá musiga y tea-

Le lech daite da Pidrô é dër garaté.

Le teater „Dantersom“ – le gran laûr é gnü premié cun le bun suzès.

289

LA VAL

La Uniun dl Teater a Krummau.

ter: al é gnü portè sön palch n toch, che se orientëia al musical “Brigadoon” de Alan Jay Lerner y Frederick Loewe. Chësc proiet spezial é gnü realisé cun na regista de profesciun, Valentina Kastlunger afiancada da Erika Castlunger. La dramaturga Barbara Valli à fat l’adatamënt dl test ala realté de nosc paîsc, al é gnü laurè cun Alessandro Trebo por ći che reverda la pert musicala. Le titul „Brigadoon” é gnü batié te „Dantersom“, ara se trata de n toch musical che é ambientè te na contrada rurala y é adatè por se lascè trasferì tla realité de nüsc paîsc. La storia contëgn elemënć fantastics, che va zoruch tl tëmp y tëgn impò le fì cun le presënt. Al è ste na colaboraziun danter la Uniun dl Teater, le Cor Armentara y la Musiga da La Val. I jobleri é por la maiú pert partezipanć di cursc de formaziun por aturs y aturies tignis ti agn passà. Al è stè n laûr de gran sodesfaziun, le suzes 290

de publich à premié le gran laûr, mo dandadöt la colaboraziun, la profescionalité dla regia ti à dè ai aturs sicurëza y ligrëza da jì sön palch y la vöia da jì inant sön chësc trù. N’atra scomenćiadía é stada chëra da invié adalerch de messè le „Teatro Cortile/Theater im Hof“ da Balsan a rapresentè la produziun “Traumberuf Mutter”, n toch che cunta dles ligrëzes, dolurs, frustraziuns y sodesfaziuns dla profesciun dla uma. De otober él gnü organisé la jita dla Uniun, olache al é gnü vijité la cité de Krummau tla Boemia dl sud, na cité medievala ch’à conservè inćër le palaz di Rosenberger y Eggenberger n comples de architetöra medievala unica y porchël inće sot a sconanza di bëgns culturai dl Unesco. Sciöche apascioná de teater él gnü tut l’ocajiun da vijité le teater baroch dl ćiastel, un di püć, sce nia le plü bun conservè de chësta sort.

LA VAL

Lia da munt L’ann 2006 é stè pur chi che vá gion sö por munt n ann sciöche al toca, cun n inver cun tröpa nëi y la temperatüra aladô che ti à impormetü ai apascioná da fá de beles escursciuns cun i schi, chilò tles Dolomites y inće fora por les Alpes. Al é sté cotanć ch’à tut pert, dantadüt jogn. Plajëi fejel da podëi osservè ch’al n’en vëgn vigni ann de nüs laprò che ciafa ligrëza da jí sö por munt. Porchël vëgnel vigni ann inće organisé, adüm cun l’Aiüt Alpin da La Val, n curs da fá tours cun i schi, che tol ite imprüma na sëra de teoria sura le material da adorè y sura les luvines, y spo na secunda sëra de pratica, olache al vëgn insigné sciöche an adora le pieps, la sonda da lovina y d’ater material. Chësc é dër important, é pö les lovines le maiú prigo por chi che va d’inver sö pur munt, sides por chi che mët man mo inće por chi ch’a bele plü esperiënza. N’atra ativité da d’inver che plej tres deplü é le jí cun la lüsa. Al é gnü metü a ji n valgügn iadi, te nosta valada y inće defora, a chi che tröc a tut pert. Tres deplü é les families che tol pert, inće magari deache chësta ativité costa demanco y al é manco prigorus co le jí cun i schi. Tröpes y desvalies é spo stades les escursciuns d’ansciüda y d’isté, dales jites y spazirades cun families a iadi plü impegnatîfs tles munts, ti crëp y sö pur i dlacias, él stè por düć val laprò. Tröc é i jogn ch’arpizëia y vá a crëp, y tres plü impegnatives y ries é les vies ch’ai afrontëia te nüsc crëp. Inće sce chëstes escursciuns vëgn plütosc metüdes a jí privatamënter, che organisëia, motivëia y dëida chi ch’à interès é i jogn ch’é

La via ferata cun mituns à dër plajü.

tl comitê dla Lia da Munt. Le curs de teoria pur le jí a crëp y la escursciun pratica por na via ferata por scolars y jogn, metüs indô a jí en colaoraziun cun l’Aiüt Alpin, à inće en chësc ann albü suzès y à dër plajü. Gran partezipaziun él inće stè por le iade a Praga ch’é gnü metü a ji dai 3 ai 5 de jügn. Cun na bela escursciun da d’altonn tla val d’Isarch y na buna ćiastagnada a Gufidaun, él gnü stlüt jö la sajun. La reuniun generala, tignida en S. Stefo de Nadè tl salf dles uniuns, à albü na gran partezipaziun. En chësta ocajiun él gnü lascè odëi de beles diapositives de Matî Moling de Furnacia y de Martin Schuen. Le numer di scrić ite ala Lia da Munt da La Val é rové ala fin dl ann a 230. 291

LA VAL

Assoziaziun turistica

Consëi de formaziun

Dô le record de presënzes arjunt tl ann 2005 él tl ann 2006 gnü registré n piće regrès, mo ma por ći che revardëia les presënzes deperpo che le numer de porsones rovades adalerch é inće chësc ann indô jü söpert. Le numer dles presënzes registrades tl ann 2006 é de 68.274 (3,2%) y le numer dles porsones rovades a La Val é rové a 11.233 (+ 1%). La durada mesana dles sojurnanzes é jüda n püch zoruch en confrunt al ann passè, plü avisa da 6,3 dis a 6,1. Dô la naziun de proveniënza é la perzentuala di ghesć taliagn en confrunt a chi proveniënć da d’atri stać jüda n pü’ zoruch en confrunt al ann passè, plü avisa dal 55% al 53%. Le numer di leć tl comun da La Val é tl ann 2006 rové a 774, partis sö te indüt 53 eserzizi: 2 hoti, 4 ustaries, 3 ponsiuns, 5 garnis, 5 afitaćiamenes y 34 apartamënć.

Le Consëi de formaziun pò mostrè sö daimprò da 200 ores de ativitês culturales metüdes a jì tl ann 2006. Sciöche ti agn passà, à le Consëi porvè da curì vigni ćiamp dla formaziun culturala dla popolaziun, ti jon adincuntra ales ghiranzes de dütes les uniuns rapresentades tl Consëi. Feter dütes les propostes ruvades adalerch é gnüdes tignides en conscidraziun, ciaràn da arjunje le miù compromiss danter i bujëgns dla popolaziun, la disponibilité di referënć y les poscibilitês de cassa. De gran valüta formativa y n gran impëgn da pert di partezipanć s’à damanè la „scora por geniturs“, ch’à tut ite bëgn 15 sëres de referać cun esperć dl’educaziun di mituns. Jogn y adulć, mituns y jënt atempada à podü chirì fora danter desvalies propostes de formaziun pitades ia por l’ann: cursc da cujiné, cursc de computer o da fà massaja, cursc da pastelnè cun perles, arjila y fëgn, cursc da decorè y da fà pan, mo inće referać sura la sanité, le fabriché, la religiun, la sessualité, le compost de ciomënt biologich y le depënje cun corusc acrilics. Al n’à gnanca mancé les propostes de formaziun musicala, cun laborators por mituns y conzerc desvalîs. Cun plajëi an podü pié dô la reconescënza dl Ufize provinzial por la

I partezipanć ala „scora por geniturs“.

292

LA VAL

formaziun ch’à orü premié la buna cualité dla formaziun pitada dal Consëi da La Val cun la conzesciun de n contribut straordinar. Jonëza da paur La jonëza da paur arcumpëda ala fin dl ann 45 mëmbri. Ai 15 de dezëmber él gnü lité le comité nü che portará inant la uniun por i proscimi dui agn. Tl comité ne s’à nia cambié dër tröp: Daniel Vallazza è resté presidënt y Lara Pezzei é gnüda litada presidënta. I atri mëmbri dl comité nü é Lucia Prescollderung, Helga Rubatscher, Maria Pezzei, Manfred Vallazza, Paul Pezzei y Elmar Rubatscher. La jonëza da paur è na organisaziun che tira adalerch tröc jogn, tröpes é les manifestaziuns che vëgn organisades

Dala Segra da paur él inće gnü firé.

In la vöia dla segra él gnü arvërt le “Kirchtagsmichl”.

293

LA VAL

inće foradecá cun uniuns d’atri paîsc, ch’é ocajiuns da incunté y imparé a cunëscë d’atres porsones. Danter l’ater él gnü tut pert ala “Beachparty” a Neumarkt, a n torneo dl palè sön jafa y ala “Wintergaudi”. La Jonëza da paur da La Val à inće indô tut pert ala Segra da paur, olache ara à surantut de organisé aurela cürta y intrateniment tla vila de Tolpëi! Al é gnü de fora da bëre y da mangé vigni sort de spezialitês da paur y inće pité intratenimënt mucical cun Lara y Veronica. Al è gnü mostre laûrs da paur da plüdadî, sciöche tosorè les bisces, firé y menè jö la blâ. Sciöche i agn passá él indô gnü fistidié da trá sö le lëgn dla segra (Kirchtagsmichl) en la vöia dla segra dl paîsc. Adüm cun la Crusc Blanca él gnü metü a jí l’iniziativa da surandè n cufer de prüm aiüt a n valgügn paurs de nosc paîsc en conscidraziun de deplü critêrs, scöche p.ej. la distanza dala proscima staziun dla Crusc Blancia, le numer di mituns dla familia, les condiziuns dles strades y i.i. In combinaziun cun na sëra de curs de prüm aiüt à 6 paurs da La Val podü pié do le cufer de prüm aiüt. Salf laûr protezionè a Pidrô Le trasferimënt tla strutüra nöia „La Spona“ che ê preodü dartan chësc ann à indô messü gní sburlé, deache al à messü gní eliminé problems d’infiltraziun d’ega. Mo porchël à i assistënć y assistis dl salf laûr protezionè impò albü na gran ativité cun avenimënć d’importanza particolara dartan l’ann. Le numer di assistis é chersciü a 10, plü avisa nü jogn y na jona, ch’é gnüs as294

sistis da trëi assistënć. Valgünes ativitês pò ma gní fates cun l’aiüt de porsones volontares deache le numer di assistënć ne basta nia, por ejëmpl da jí te piscina o da fá iadi plü lunć o pro manifestaziuns dartan le findledema. Porfortüna él porsones che se mët a disposiziun y tol inće sënza pert ales ativitês straordinares dl salf. Le plü rî él tres da ciafè volontars dartan le findledema. En chësc ann de setëmber él gnü festejè le iubilê de 20 agn da canche al é gnü metü sö le salf laûr protezionè a Pidrô. Te chësta ocajiun él gnü fat na pićera festa cun na S. Mëssa zelebrada da siur Iaco Ploner. Ala festa al tut pert i familiars y cumpagns di assistis sciöche inće rapresentanć dla comunité comprensoriala. Tl mëis de messè él stè na vijita importanta tl salf a Pidrô: la só dl Dalai Lama, la signura Jetsun Pema é gnüda a ciafè i assistis, che ti à mostrè cun bravüra sü laûrs y ti à fat cun gran interès domandes sura le Tibet. Al é gnü mostrè l’interés da restè inant en contat y da se baratè fora esperiënzes, dal momënt che la signura Jetsun Pema porta inant te süa tera deplü istituziuns por mituns y jogn ch’à debojëgn de aiüt. Por le terzo iade él gnü metü a jí n proiet da depënje y dessegné adüm cun l’artista Barbara Tavella. Ti diesc iadi che l’artista é gnüda a lauré adüm cun i assistis él gnü realisé deplü pitüres, che gnará esponüdes tla strutüra nöia. Tl mëis de merz à i assistis podü passè na sëra speziala tla ütia Piz Sorega a S. Ćiascian, olache ai é gnüs inviá dal ostí a partezipé a na sëra cun musiga y prò na buna cëna. Sön invit di maestri y scolars dla sco-

LA VAL

La vijita de Jetsun Pema, la só dl Dalai Lama.

Al é gnü festejé i 20 agn dl salf protezionè.

La boza dal vin cun les spënores é gnüda surandada dal ustí dl Hotel La Perla.

295

LA VAL

ra elementara à i assistis tut pert cun gran plajëi da d’ansciüda ala festa di lëgns. Tl ann 2003 â i assistis dl salf da Pidro, sön invit dl ustí dl Hotel La Perla, Michil Costa, podü depënje cun deplü motîfs n parëi dla cianô dal vin. Sciöche sëgn de ringraziamënt ti à l’ustí surandè ai artisć dl salf na gran boza cun les spënores ch’é gnüdes ofrides te chisc agn dai vijitadus dla cianô, al é salté fora na bela soma de scioldi! 25 agn de ativité por i mituns cun handicap Dan da 25 agn al metü man te nosta valada les incuntades di geniturs cun mituns ch’à n handicap. La scomenćiadia é gnüda tuta inlaota da Maria Irsara, che s’à fina aldedaincö tres dè da fá por daidé y acunsié i geniturs, por organisé vigni ann les incuntades y por portè pro a miorè l’integraziun di mituns tla sozieté. Por recordè i 25 agn dala prüma incuntada él gnü tigní na festa a La Val, ai 8 de otober de chësc ann. En chësta ocajiun él gnü zelebrè la gran mëssa adüm cun la popolaziun y dedô él gnü fat na pićera festa cun marëna por i mituns y geniturs tl salf dles manifestaziuns. Da pert de Maria Irsara él gnü recordè che inlaota, canche ai â metü man da s’incuntè cun i geniturs, êl düt n’atra mentalité danter la popolaziun por ći che ravardëia les porsones cun handicap. I mituns gnê gonôt tignis te ćiasa, oramai adascusc. Porfortüna s’à chësta situaziun aldedaincö cambié dassënn, cun na buna inegraziun tla sozieté. Chësc é dessigü en gran pert mirit dl’ativité portada inant dartan chisc 25 agn y inće dl laûr fat dal salf laûr protezionè a Pidrô. Al é gnü fat de gran vari 296

inant nia ma por l’integraziun dles porsones cun handicap mo inće por ći che ravardëia la sensibilisaziun dla popolaziun. Jënt atëmpada Inće dartan l’ann 2006 él gnü metü a jí deplü ativitês por la jënt atëmpada. En la festa de S. Ojöp él gnü zelebrè le sacramënt dl Öre Sant da pert de siur ploan y siur degan. Tl mëis de jügn él gnü organisé n pelegrinaje al santuar de Santa Maria Luggau tl’Austria. Tla dlijia dedicada a S. Maria dai dolurs él stè siur ploan Iaco Ploner ch’à zelebré la S. Mëssa. En la terza domënia d’advënt él gnü fat na festa por la jënt atëmpada, olache don Angelo à zelebré le rorate y dedô é düć stá inviá tl salf dles manifestaziuns por na buna pićia marëna y n pü’ d’aurela cürta. KVW Le KVW à organsié ia por l’ann vigni sort de manifestaziuns, danter l’ater n referat sura i microorganims y dui cursc da cujiné por ëi (ch’é gnüs dër bun frecuentá). A düć i zitadins da La Val che vir fora dla Talia ti él gnü menè la cronica „Sas dla Crusc“. De dezëmber él gnü organisé na mostra de cripeles, olache al é gnü metü fora vigni sort de cripeles particolares fates a man. De gran importanza é le sorvisc che vëgn pité düt l’ann n iade al’edema, olache al é Marlene Ferdigg ch’é a disposiziun dla jënt por daidé fá vigni sort de domandes, pratiches de ponsiun y d’atres chestiuns burocratiches. Ala fin dl ann à le KVW 174 scrić ite.

LA VAL

Le grup ch’à tut pert al pelegrinaje a Luggau.

I Bruadri à indô organisé le bal da carnescè.

297

LA VAL

Bal da carnescè Dan da sies agn à le grup dl tëmp lëde “Bruadri Wengen” metü man da organisé le bal da carnescè en la sabeda grassa. La manifestaziun à vigni ann albü n bun suzès; tröpa jënt jê a se divertí y a balé en mascura cun la musiga de “Zenzo y Ciapo”. En chësc ann à i Bruadri organisé le bal por l’ultimo iade. Uniun di jogn D’otober él’stè les lites dl consëi di jogn. Al é stè 60 jogn ch`à dè jö la üsc. Le consëi é formè da 10 mëmbri, 5 jones y 5 jogn: Raimund Frenner (surastant), Claudia Moling (vizesurastanta), Fabian Sottara (cassier), Sofia Schuen (scrivana), Thomas Comploi, Ruth Dejaco, Andreas Frenes, Matthias Moling, Katia Moling y Elis Sottara.

Liber de stories dl maester Pire Comploi Danter les publicaziuns dl’Epl (Ert por i Ladins) fates en chësc ann él inće le liber nü de stories dl maester Pire Comploi da Ciampëi, dal titul “Mies Stories”. Ara se trata de na racoiüda de stories, cernüdes fora dales tröpes scrites dal maester Pire te süa vita, coiüdes adüm te n liber de prësc 200 plates che vëgn arichí dales ilustraziuns dl artist Hubert Prousch da S. Martin. Les stories é gnüdes laurades fora da Giuvani Pescollderung ch’à inće fat l’introduziun al liber. Fora dles stories dl maester Pire pon odëi la maniera de vita dla jënt de nüsc paîsc ti agn dô l’ultima vera, al é stories dër originales y scëmples che porta ligrëza a mituns y inće a gragn.

Le maester Pire Comploi cun i colaboradus dl liber “Mies stories”.

298