SAS DLA CRUSC 2007 1/2 by UNIUN LADINS VAL BADIA

2007 1

SAS DLA CRUSC LA VAL BADIA TRATAN L’ANN 2007

UNIUN LADINS VAL BADIA

Impressum

Impressum Sas dla Crusc La Val Badia tratan l’ann 2007 nr. 31 Reg.Tribunal BZ nr. 3/72 Coordinaziun: Tone Gasser y Giovanni Mischì Impaginaziun: Mario Clara - www.madem.it Uniun Ladins Val Badia San Linert 44 39036 Badia Tel.0471/839800 - fax 0471/839960 www.ulvb.ladinia.net Stamparia: Ingraf / Auer Cronica dla Val Badia 2007 Tiradöra: 1.500 ejemplars Stampè cun n contribut ﬁnanziar de: Provinzia Autonoma da Balsan - Assessorat por la scora y cultura ladina Regiun Trentin-Südtirol

Chësta cronica vëgn inće sostegnida dai Comuns de Corvara, Badia, San Martin, La Val y Mareo, a chi che al ti va n bel dilan. © Uniun Ladins Val Badia 2008

Introduziun

Stimà leturies y leturs, chilò ëise indô tles mans la Cronica dla Val Badia dl ann passè, le Sas dla Crusc 2007: dodesc cronisć cunta ći ch’al é insciö n pü’ sozedü ia por l’ann ti dodesc paîsc de nosta valada. Iadedô savunse ch’al é inće le laûr de chi che à daidé pro te val’ manira cun informa- Giovanni Mischì, Werner Pescosta y Tone Gasser. ziuns, articui y fotograﬁes. Meton man da platernè, s’intenunse che cotan de avenimënć se vëgn pormò imënt da i odëi indô scrić sö o fać jö. Y al po sozede inće ti agn che vëgn ch’i ne se recordun nia plü avisa de n fat o l’ater y ch’i tolun chësc liber indô jö de scafa. La Cronica Sas dla Crusc, che cunta de porsones, fać y avenimënć de n ann intier sozedüs te döta la valada, é na liadöra dër de valüta che tëgn adöm i paîsc. An impara da se conësce: ah ćiara chësc y chël ... pu chësc ne savôi gnanca y i.i. Al é deplü vals te Südtirol che se fej demorvëia ch’i sun bugn da ti pité ales families na te’ cronica. Che la Val Badia à chësta fortüna é n mirit de chës porsones che se tol ann por ann la bria da scrì sö y da documentè ći che sozed daimprò ia. Sambëgn cunta n cronist o l’ater deplü de certes cosses, tralascian forsc d’atres nia manco importantes. Porchël tolunse sö ion vigni critica y i ćiararun inće instësc de miorè y de tó ite n pü’ düć i ćiamps dla vita, ćiaran impò che le liber ne devëntes nia massa gros. Tl’injunta ala cronica di paîsc ciafëise te chësta ediziun n articul de Carlo Suani sura le referendum di comuns de Cortina, Fodom y Santa Lizia, che ô rové pro Südtirol, y le Diare dl dotur Vijo Vittur de Pescol (1882 - 1942) ch’al à scrit laôta por todësch y che vëgn publiché chilò por le pröm iade. Al se trata de anotaziuns privates de süa vita che é por nos dër interessantes. Sciöche motif danfora unse tut “vidri y ﬁnestres” che incoriosëia y che fej passè itifora odlades y pinsiers. Cun n bel dilan a düć chi che à daidé, sperunse insciö de mantignì via la conferta, la vita y la storia de nüsc paîsc. Werner Pescosta (Presidënt U.L.V.B)

Tone Gasser y Giovanni Mischì (Coordinadus)

Uniun di Ladins dla Val Badia

Uniun di Ladins dla Val Badia: n ann dediché ales publicaziuns!

Sciöche bele ti ultimi agn, arati de podëi dì cun sodesfaziun che l’ativité dla Uniun di Ladins dla Val Badia à inće l’ann passè indô albü n cer’ pëis por le svilup dl lingaz y dla cultura ladina. Indöt él gnü dè fora 9 publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é bele gnüdes arjignades ca da podëi gnì stampades tl 2008. Scemia che le laûr di mëmbri dl Consëi s’à conzentrè dantadöt sön i libri che é gnüs stampà, él impò gnü metü a jì val’ manifestaziun interessanta. Tl’organisaziun de so program à la Uniun ćiarè sciöche dagnora de tignì tler dan dai edli les ﬁnalitês preodüdes da so statut: la cultura y le lingaz é gnüs portà inant a düć i livì, tignin cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn. Al é gnü publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè da na pert ći che ti plej inće a jënt n pü’ plü de tëmp. Tröp pëis ti él inće gnü dè ai libri de dlijia curin na gran loćia tla liturgia ladina. Le contribut ﬁnanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat por la Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma Trentin-Südtirol, dla Cassa Raiffeisen Val Badia y da pert di comuns é indô stè dër de aiüt por podëi realisé le program plütosc ampl, inće sc’an ne podarà mai alzè fora assà le gran laûr che i aconsiadus à indô fat debann y les bries ch’ai s’à tut da realisé idees y proieć nüs.

Uniun di Ladins dla Val Badia I punć indicà chilò dessot dess ilustré plü tl menü le program realisé.

Liber sura le zidlamënt di larjëis tla Val Badia

PUBLICAZIUNS DESVALIES

Le liber metü adöm da Giovanni Mischi cun i dessëgns y l’aiüt de Roswitha Asche – en colauaziun cun l’Institut Max Plank – rapresentëia na inrescida daldöt nöia sura i bosć de lersc che gnô bele zidlà ti pröms tëmps dla Le cuertl dl liber „Larjëi colonisaziun – 1000 Jahre Bewirtschaftung der Lärche im dla Val Badia por süa forza Campilltal, Südtirol.“

Cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc” por l’ann 2006 La cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc” por le 2006 é indô n iade chersciüda sides tla cuantité co tla cualité: cun bëgn 600 plates de articui y de fotograﬁes n’un n’él gnü stampè endöt 1550 copies. L’ediziun 2007 é stada plü rica co mai d’inforLe cuertl dla cronica maziuns da lì dla Val Badia „Sas dla y de retrać da Crusc“. podëi ciarè: i avenimënć sozedüs tratan le 2006 ti paîsc dla Val Badia é gnüs scrić sö y documentà dër avisa, dilan al impëgn di cronisć che à laurè cotan por l’arjigné ca indortöra. Buna é inće stada la colauraziun di presidënć y di scrivans dles uniuns dla valada che à metü a desposiziun les informaziuns de chëres ch’al va debojëgn por che le liber podess garatè sciöch’al alda. Le liber de cronica, che é gnü fora ala ﬁn de mà, é spo gnü partì fora ćiasa por ćiasa da Albert Daverda da Lungiarü. So sorvisc de gran valüta garantësc vigni ann la destribuziun capilara dl liber che à ciafè pro tröpes families n valur da coleziun.

Dui dessëgns fora dla seria de oramai 400 dessëgns realisada da Roswitha Asche por le liber „Larjëis“.

Uniun di Ladins dla Val Badia de medejina. I larjëis ê dër na buna combinaziun danter bosch y pastöra, insciö sciaﬁâ la jënt da inlaôta da sfruté damì le terac. Do i bosć da lersc ia él na cultura dër ampla che é liada ala medejina de ćiasa: tröpes é defat les rezëtes da arjigné ca unghënć, tês, mîl y d’atri preparać da medié de vigni sort de maraties sides di tiers co dles porsones. Na bela compëda de chëstes rezëtes che gnô tutes ca tla Val Badia y che val’ porsona de tëmp tignî ćiamò sö te ćiasa, é gnüdes coiüdes adöm dal autur y reportades tl liber. Nia inultima vëgnel baié dles massaries che gnô dandaia tutes da fà de vigni sort de laûrs te bosch y incër ćiasa y ch’an ciafa apëna plü al dédaincö. Inće de chësc vers se tràtera de mantignì altamo le recort de ći che ê y de ći che gnô fat plü dadî ti paîsc dla Val Badia che viô da ći ch’al garatâ söl post. Siur Sepl Dapoz Portrait dl ultimo dinosaur Le pice liber é na traduziun tl ladin dl test original „Dapoz. Portrait of the Last Dinosaur“, publiché tla Malaysia l’ann 2002. Le liber é gnü scrit sön le ćiamp de laûr de Siur Sepl Dapoz, tla tera de chë jënt, a chëra ch’al ti à dediché süa vita y che é deLe cuertl dl liber „Siur Sepl Dapoz. Portrait dl ventada insciö süa secunda ultim dinosaur“. 6

patria. Le liber sura siur Sepl, scrit por ladin, é gnü a s’al dè por mirit de sü amisc, a chi ch’al ti à cuntè de süa vita y che à scrit impara. Tl liber nü él rové ite val’ informaziun y fotograﬁa implü en confrunt al original, inće sc’al foss dessigü ćiamò stè tröp da dì y da cuntè sura la vita dl miscionar da La Val. PUBLICAZIUNS CHE À DA NEN FÀ CUN LA DLIJIA Lezionar dles domënies y di santus por l’ann C (ediziun nöia) Le „Lezionar C“ contëgn sciöche i Lezionars por i agn „A“ y „B“ les oraziuns, les letöres, i salms y les antifones dles mësses dles domënies y dles gran festes dl ann de dlijia „C“. Por le desfarenzié dai atri lezionars àl le corù cöce. Le lezioLe cuertl dl Lezionar nar ne n’öga dles domënies y di sannia mâ por la tus por l’ann C. zelebraziun dla mëssa y dla liturgia dla parora, mo al é inće n liber dër d’ütl te familia por s’arjigné ca ales domënies y ales festes. Tl ann de dlijia „C“ vëgnel portè dant le vagnele do San Lüca. Lüca vëiga la vita y l’opra de Gejù sciöche na pert dla storia De Chël Bel Dî cun la jënt. Le Spirit de Dî oprëia tres i profeć. Dal bato de Gejù inant ćina süa ascensiun a cil operëia le

Uniun di Ladins dla Val Badia Spirit de Dî te Gejù Crist. Da Pasca de Mà inant operëia le Spirit tres i cristians tl monn. Lüca, che à inće scrit la Storia di Apostui, à inće imënt le tëmp dla Dlijia; mâ te chëstes dimenjiuns sciafia Gejù da gnì capì y testimonié deplëgn. I tesć dl lezionar é gnüs traslatà da Tone Gasser y ćiarà jö da siur Iaco Ploner. Al é inće laìte le „Nihil obstat“ da pert dl Vicar General dla Diozeja Balsan-Porsenù, che conzed de adorè le lezionar ofizialmënter tles funziuns de dlijia sciöche „stromënt de proa“. Lezionar di Sanć y Santus Le Lezionar di Sanć y Santus contëgn les oraziuns, les letöres, i salms y les antifones por bëgn 130 mësses de sanć y de santus che ne n’é nia ti lezionars di agn A, B y C. Implü él laìte inće i tesć por les mësses votives dla Santa Crusc, dl Cör Le cuertl dl Lezionar di de Gejù y de Sanć y Santus. Santa Maria y por zelebraziuns desvalies sciöche por na noza o na sopoltöra. I tesć dl Lezionar di Sanć y Santus é gnüs traslatà da Tone Gasser y ćiarà jö da siur Iaco Ploner. Al é inće laìte le „Nihil obstat“ da pert dl Vicar General dla Diozeja Balsan-Porsenù, che conzed de adorè le lezionar ofizialmënter tles funziuns de dlijia sciöche „stromënt de proa“.

La Zelebraziun dl’Eucaristia Le liber „La Zelebraziun dl’Eucaristia“ contëgn i tesć ordinars por la zelebraziun dla Mëssa, sciöche: l’at penitenzial, l’ofertore, les prefaziuns, 10 oraziuns eucaristiches, la comuniun y deplü formules por la benedisciun, le festejamënt Le cuertl dl liber „La Zelebraziun dl’Eurcari- dla Mëssa di mituns y inulstia“. tima le ritus nü por la zelebraziun dl sacramënt dl matrimone. Tl’introduziun dl liber él da lì: por le tëmp ch’i aspetun do l’aprovaziun da pert dla Dlijia, vëgnel chilò metü a desposiziun i tesć ladins dles perts ordinares por la zelebraziun dla Mëssa te nosc lingaz dla uma, do che deplü proi i à ćiarè jö y do che chisc tesć ti é spo gnüs presentà al Vësco por l’aprovaziun. Sföi de oraziuns por les families Le pice sföi „Oraziuns por les families“ é n aiüt por les families cristianes da perié deboriada. Al é gnü lascè stampè por sostignì le tema dl’aziun pastorala dla Diozeja a bëgn dles families. Les oraziuns é gnüdes traslatades da Tone Gasser dal „Sussidio Pastorale per il tema diocesano 2006-2008“ y ćiarades jö da siur Iaco Ploner.

Uniun di Ladins dla Val Badia Liber d’acompagnamënt por la pröma comuniun

Le cuertl dl pice sföi de oraziuns ponsè por les families dla Val Badia.

PUBLICAZIUNS POR LA SCORA Ajënda de scora por i mituns dles elementares. Ann de scora 2007/2008 Inće por l’ann de scora 2007/2008 à l’Uniun di Ladins dla Val Badia – cun l’aiüt de scolars y maestri – metü adöm l’ajënda che ti é gnüda partida fora a düć i mituns dles elementares. L’ajënda che â le tema „matades“ é gnüda abelida cun dessëgns fać da mituns y mitans dla scora elementara d’Antermëia. Pro les ilustraziuns él gnü reportè cotan de matades che i mituns po lì y cuntè inant. N valgügn dessëgns metüs a desposiziun da Pia Pedevilla ti à dè ćiamò plü corù ala publicaziun che é indô gnüda tuta sö bun siLe cuertl dl’ajënda de des dai maestri scora 2007/08. co dai mituns. 8

Le sföi por les incuntades danter geniturs, insegnanć y mituns che va ala pröma comuniun laurè fora provisoriamënter tl 2004 da Magdalena y Tone Gasser, cun i dessëgns de Manuela Dasser, é ćiamò n iade gnü integré y adatè aladô dles indicaziuns di proi y di insegnanć de religiun. Le sföi é partì sö te döes pertes: öna por i mituns y öna por i geniturs y acompagnadus che arjigna ca i mituns al sacramënt dla Döes plates fora dl sföi comuniun. Les de preparaziun ala pröplates stampama comuniun. des te ćiasa é gnüdes metüdes te mapes da aneles por podëi injuntè te n secundo momënt plates de laûr o val’ dessëgn. Les 140 mapes arjignades ca dai mëmbri dla Uniun ti é gnüdes partides fora ai acompagnadus y ai mituns.

Uniun di Ladins dla Val Badia LIBRI ARJIGNÀ CA POR LA PUBLICAZIUN Traduziun dl romann „Liënda dl san sboaciun“. Do le suzès dles traduziuns de romanns tlassics tl ladin publicades ti agn passà, à la Uniun di Ladins lascè fà la traduziun dl romann „Liënda dl san sboaciun“ (test original dl scritur Joseph Roth) da Michael Moling da San Martin. I dessëgns che Le cuertl provisor dl ro- passenëia lamann „La liënda dl san prò é intratan sboaciun“. gnüs fać da Hannes Pasqualini da Porsenù. Le liber bele impaginé gnarà publiché ti pröms mëisc dl 2008. CD y sföi da ćianties por mituns dal titul „Tichetitach, le milepîsc“ Tratan l’ann passè à n valgügn colauradus dla Uniun di Ladins fat les traduziuns dal todësch de 18 ćianties por mituns, por chëres che le maéster Bruno

Rives da Picolin à scrit les notes. Le sföi da ćianties cun dessëgns de Martha Videsott dess acompagné le CD che é intratan bele gnü registré cun n pice grup de mituns Le cuertl dl sföi da y mitans inće ćianties y l’etichëta dl CD „Tichetitach, le mi- ëi insignà jö da Bruno Rives. lepîsc“. Pro le CD saral da ciafè inće i tesć cun les notes de dötes les ćianties a na mainira che i mituns ais val’ tla man da podëi ćiantè impara.

Liber de poesies de Luciano Costner cun dessëgns de Gabi Mutschlechner Tratan l’ann passè él gnü abiné adöm n bel numer de poesies de Luciano Costner de Badia che vir bele da plü agn incà alaleria, en sintonia cun la natöra. Dormì dôrmel scialdi te tablà da munt, te val’ ütia o te tënda, aladô dl tëmp o dl post olach’al é canche sorëdl va jö. Sües poesies baia de sües esperiënzes, de porsones ch’al incunta sön tru o dla natöra che é tres süa miù compagna. Les poesies gnarà publicades te n pice liber, cun dessëgns de Gabi Mutschlechner d’Al Plan.

Uniun di Ladins dla Val Badia MANIFESTAZIUNS 12 y 13 d’aurì 2007 Presentaziun dl liber „Larjëi“ En vëndres, ai 13 d’aurì, à la Uniun di Ladins albü le plajëi de presentè a n publich dër numerus le liber „Larjëi 1000 Jahre Bewirtschaftung der Lärche im Campilltal, Südtirol“ metü adöm da Giovanni Mischì (test) y Roswitha Asche (dessëgns) cun l’aiüt de Günther Asche, l’om de Roswitha, y de Ernst Detlef Schulze, diretur dl Max-Planck-Institut (BGC) da Jena. Pro la presentaziun che à doré oramai döes ores n’él nia mâ gnü splighé le laûr che é gnü fat da mëte adöm le liber, mo al é inće gnü presentè i dessëgns de Roswitha Asche te so format original y splighé avisa l’importanza che i larjëis à albü tla storia de nosta valada,

sciöche resserva de lignan da frabiché, mo inće sciöche pastöra por la ćiaussa y funtana de sostanzes de medejina che ogâ da medié tröpes maraties dles porsones y di tiers. I bosć de lersc mëss gnì zidlà y porchël taca süa esistënza inće adöm cun la colonisaziun di paîsc dla Val Badia. Ai à tres indô debojëgn de gnì taià fora ch’ai ne crësces nia ite y le professur Schulze à splighé te na ma-

Les tröpes porsones che é rovades adalerch ala presentaziun dl liber nü à ascutè sö cun interès les relaziuns di auturs Giovanni Mischì, Günther Asche y Ernst Detlef Schulze.

Uniun di Ladins dla Val Badia

Tratan l’escursciun te n larjëi da Lungiarü à Giovanni Mischì y Ernst Detlef Schulze salpü da indiché i svilups dl bosch y à splighé avisa so ziclus.

Uniun di Ladins dla Val Badia nira scëmpla y tlera sciöch’ai alda da gnì mantignis che süa esistënza döres inant. Bele le dé dan la presentaziun, ai 12 d’aurì, é n pice grup de mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins y dl Oﬁze Parcs Naturai jü deboriada cui i verdabosc y le professur Schulze a fà n’escursciun te un di larjëis da Lungiarü olache ai à podü odëi söl post ći che é gnü splighé tl liber. 29 de mà 2007 Incuntada di cronisć dla Val Badia Le mertesc ai 29 de mà, n’édema do ch’al é gnü fora la cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“, él gnü tignì la riuniun anuala di cronisć badioć y maroi.

L’ocajiun é indô gnüda anuzada por baié dla publicaziun, al é gnü fat de vigni sort de conscidraziuns y valuté sciöch’an podess fà da mioré inant la cualité dla publicaziun. Al é gnü fat la proposta de portè ite na miù sistematica tl liber a na mainira che les croniches de vigni paîsc sides partides sö do i medémi critêrs. Important fóssel inće ch’al rovess ite chës informaziuns de basa che podess n dé gnì tutes ca da zacai che fej n’inrescida sura na uniun o la storia de n paîsc. Ala ﬁn dl’incuntada é spo i cronisć jüs deboriada a cëna y à passè deboriada na sëra plajora che à daidé da portè inant le spirit de grup de chël ch’ara va debojëgn fa garatè na publicaziun sciöche le „Sas dla Crusc“.

I cronisć dla Val Badia auturs dla cronica por l’ann 2007: (iadedô dmc.) Mario Clara, Sepl Comploj, Carlo Plazza, Tone Gasser, Giovanni Mischì, Renato Paratscha; (dant dmc.) Giuvani Pescollderung, Lydia Zingerle, Cristina Zingerle, Werner Pescosta. Al manćia sön le retrat Ulrike Vittur, Cindy Vittur, Concetta Bonaldi, Walter Castlunger, Lois Ferdigg y Iaco Rigo.

Uniun di Ladins dla Val Badia 10 – 12 d’agost 2007 Jita dl Consëi dla Uniun Incër mez agost é i mëmbri dl Consëi dla Uniun jüs n valgügn dis ti Grijuns. Ai à vijité daimprò sö i paîsc dl’Engiadina ćina a St. Moritz. Dedô ési jüs inant ćina a Coira olache ai à tut l’ocajiun da vijité la bela catedrala che ê tl laûr de gnì restaurada. Ala ﬁn dl iade cultural di mëmbri dla Uniun êl ćiamò l’opera „Tosca“ sön le program. Por odëi da sëra le spetacul sön le palch alaleria dl lêch de Costanza s’à i mëmbri arcuncè ite danter i milesc de spetadus gnüs da indlunch adalerch.

Na scena fora dla „Tosca“ presentada sön le palch dl lêch de Costanza a Bregenz.

N valgügn di mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins a St. Moritz.

Uniun di Ladins dla Val Badia Desvalies Tratan le 2007 él gnü ajornè inant le sit internet www.ulvb.ladinia.net olache düć i interessà po ciafè informaziuns sura le statut y les ativitês dla Uniun, le catalogh dles publicaziuns y les mainires por deventè mëmbri.

Les iscriziuns ala Uniun é chersciüdes dilan inće al retlam che é gnü fat y ala poscibilité de se lascè scrì ite tres la plata internet. Por la Uniun él inće na conferma dl interès da pert dla jënt por süa ativité che po zënz’ater se lascè odëi.

UNIUN LADINS VAL BADIA

cherta por l’ann 2007

Werner Pescosta

Badia

La pröma plata dl sit internet dla Uniun.

La cherta di mëmbri scrić ite por l’ann 2007.

De dezëmber él gnü stlüt jö l’ativité cun na reuniun tignida i ultimi dis dl ann olach’al é gnü fat le bilanz de döt ći che é gnü realisé i mëisc denant. I mëmbri dla Uniun s’à incuntè regolarmënter por mëte a jì manifestaziuns y por valuté man man i tesć y les publicaziuns che é gnüdes metüdes adöm y dades fora. Le Presidënt Werner Pescosta

Indesc

Indesc Calfosch .................................................... 17 Corvara ...................................................... 63 La Ila .......................................................... 107 San Ćiascian ............................................. 165 Badia .......................................................... 209 La Val ......................................................... 271 Lungiarü .................................................... 321 Antermëia .................................................. 363 San Martin ................................................. 399 Rina ........................................................... 459 Al Plan ....................................................... 485 La Pli .......................................................... 523 Vijo Vittur (1882 – 1942) ........................... 583 Referendum ............................................... 627

Calfosch

Calfosch â&#x20AC;˘ Cristina Zingerle

Calfosch INTRODUZIUN Al é indô gnü l’ora da baratè le calënder y tó ca ajëndes nöies da scrì sö i avënimënć dl ann nü che à metü man. Al vëgn dit l’ann é ruvé y n ann nü mët man. Sc’i n’ésson degun calënder, spo ne foss döt chësc nia. An dess ester contënć ch’al é indô passè ia n ann, an dess rengrazié di bi momënć passà y an dess se confortè a n ann nü, a vigni dé y vigni momënt dl ann y nia ma a San Salvester y Nanü. Momënć, avenimënć, fać che à caraterisé nosc paîsc tratan l’ann 2007 sarà n pice ressümê de chësta cronica. N giulan a chës porsones che é tres desponibles da me dè informaziuns y retrać por mi laûr, y bele danfora oressi perié pordenanza dles loćes. MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN La popolaziun da Calfosch, che é ai 31.12.2007 de 522 abitanć, é chersciüda dal ann passè de 2 unitês. Al é nasciü 4 viadus, 3 pêrs s’à unì tl matrimone y 1 na porsona é passada a miù vita. Nasciüs: A portè ligrëza tles families en chësc ann él stè 4 viadus: 01.02.2007 12.03.2007 15.06.2007 28.08.2007

TROI SOFIA de Oskar y Alfreider Brigitte COSTNER LOIS de Georg y Agreiter Mary FRENES ALEX de Daniel y Pescollderungg Valentina BERNARDI MATTIA de Jacopo y Declara Sara

Ai geniturs les mius audanzes de fortüna, sanité y felizité y che i pici ti dais tröpa ligrëza. Maridà: Tl sacramënt dl matrimone s’à unì te dlijia o te comun 3 pêrs: 07.07.2007 29.09.2007 20.10.2007

Posch Heidi cun Mayr Stefan Pizzinini Karl Josef cun Demetz Marion Agreiter Mirjam cun Irsara Oskar

Döt le bun y che Chël Bel Dî lasces garatè düć sü dejiders!

Calfosch Morć: Döes é stades les porsones che à en chësc ann tut comié da chësta tera y plü avisa dui proi. Val’ dainré, oressi dì, messëi portè a sopoltöra bëgn dui famëis te n ann: siur Fonjo Clara, residënt a Corvara, y don Vincenzo Frena, residënt chilò a Calfosch. 08.07.2007 24.12.2007

Siur Fonjo Clara de 66 agn Don Vincenzo Frena de 87 agn

Nüsc famëis é gnüs sopolis un dlungia l’ater.

Recordanzes:

I recordun inće mëda Maria Kostner Kröll, morta ai 03 d’otober a (Hall) te Tirol tl’eté de 83 agn.

Siur Fonjo Clara * ai 27.09.1940 † ai 08.07.2007 Siur Fonjo Clara é nasciü a Lungiarü ai 27 de setëmber dl 1940. Al à studié a Porsenù y ai 29 de jügn dl 1964 él gnü consacrè prou tl dom da Porsenù dal 19

Calfosch

Siur Fonjo sön piza de Sassongher l’ann passè dala benedisciun dla crusc nöia.

vësco Josef Gargitter. Ai 05 de messè àl dit mëssa noela te so paîsc nadè. Al é stè caplan a La Pli, Sëlva, Branzoll y Naturns y ploan a Al Plan, Sant Andrè y Eores. Dal 1. de setëmber dl 1995 àl surantut les ploanies da Calfosch y Corvara y atira àl metü man, cun so gran carisma y vöia de laurè, da mëte sö grups devalis che, sc’an ćiara indô, à na gran ativité da mostrè sö. Da mëte man dai ministranć, ai consëis dles 20

ëres, jogn, ëi, caritas, grup dl turism, leturs y i.i.; de düć chisc grups, pon dì, ê siur Fonjo le motor, al portâ tres idees nöies, impulsc nüs y, inće sc’al manćiâ datrai la colauraziun, ne s’la odôl nia y jô inant. L’ann passè àl podü realisé na idea che ê bele da n pez incà te so cör, la realisaziun de na crusc nöia sön Sassongher cun na mëssa y la benedisciun, y insciö éra stada. En chësc ann àl metü söl program le recort de chël bel dé. En domënia, ai 08 de messè, do avëi dit la gran mëssa a Calfosch, él pié ia cun so rucsoch por ester da misdé sön la piza a dì mëssa. Sön la piza n’él nia rové, mo al é rové plü alalt, olache le Signur l’aspetâ da le tó ite te so rëgn. Ćiamò püć menüć denanche se lascè, àl rengrazié le Signur dl bel dé ch’al s’à scinché y rengrazié àl inće de podëi ester te chëstes beles munts y amesa chësta bela natöra. Püch dedô, al ê feter misdé, püć vari dala piza, él gnü cherdè dal Signur. Ći incherscimun da odëi che nosc famëi gnô ćiarié sön le jolier adöm cun so rucsoch y so ćiapel y messëi s’un gnì jö zënza ël, zënza aldì süa usc, sües parores y aldin les gran ćiampanes de trames les dlijies che sonâ adöm nia da festa, mo por incundé la mort dl famëi dles döes comunitês. Trëi dis dedô s’à abiné n gromun de jënt, parënć, comunitês, paejans, amisc da dlunch adalerch a tó comié da nosc bun famëi, siur Fonjo; al me resta mâ plü da dì che dala gran partezipaziun ala sopoltöra àn podü odëi tan bun che düć ti orô: al é stè n prou por düć, pici y gragn, jogn y manco jogn, al â parores por düć y por vigni momënt.

Calfosch Do süa orentè él gnü sopolì tla cortina da Calfosch. Al à lascè n gran öt y incherscimun nia ma tles döes comunitês, mo indlunch olach’al ê conesciü. A nos se réstel ma da jì inant do sües pedies. Siur Fonjo, giulan de döt: palsede tla pêsc dl Signur, y che le Signur ves dais le dër paiamënt. Don Vincenzo Frena * ai 05.04.1920 † ai 22.12.2007 Don Vincenzo Frena é nasciü a Col de Santa Lizia ai 05 d’aurì dl 1920. Al à studié tl Vi n z e n t i n u m y tl seminar a Porsenù. Ai 29 de jügn dl 1944

él gnü consacrè prou tl dom da Porsenù y ai 04 de messè àl dit mëssa noela a Col de Santa Lizia. I pröms agn él stè a Redant, Mauls, Sanćiana y a La Val y dal 17 de otober dl 1954 inant curat y ploan a Calfosch por plü de 50 agn olach’al à vit le gran svilup dl turism. Tl 1995 él jü en ponsiun, mo al é tres stè chilò a Calfosch y dijô regolarmënter mëssa ia por l’edema. Ai 18 de merz, tratan ch’al s’arjignâ da dì mëssa adora ti àl dè le bot y al é gnü condüt atira a Bornech t’ospedal olach’al é stè ćina ala ﬁn de mà y dedô te ćiasa de palsa a Cles. Ai 22 de dezëmber, tl’eté de 87 agn, él gnü cherdè dal Signur a tó pert ala gloria de so rëgn. Ai 27 de dezëmber s’à abiné la popolaziun, amisc, parënć, uniuns a tó comié da nosc curat. La mëssa de sopoltöra é gnüda zelebrada dal vësco Wilhelm Egger cun le vicar general Josef Mazneller, le degan siur Franzl Sottara y nosc ploan

L’ultimo salüt a nosc curat don Vincenzo Frena.

Calfosch siur Andreas Perathoner. Do mëssa denanche l’acompagnè te cortina ti él gnü fat n gran aplaus y sport n bel giulan da pert dles assoziaziuns, uniuns y dal comun por döt le bëgn ch’al ti à fat a nosta comunité. Don Vincenzo, giulan de cör y palsede tla pêsc dl Signur. AMINISTRAZIUN COMUNALA LAÛRS PUBLICS Le majer laûr fat chilò tratan l’ann da pert dl’aministraziun comunala é stè le ressanamënt y la sistemaziun dla strada Col Pradat. I laûrs à metü man d’aisciöda y s’à trat fora ćina a mez messè, mo deﬁnitivamënter s’à i laûrs pormò stlüt jö da d’altonn. Chësc laûr é gnü realisé dala ﬁrma Falserbau.

Sön la plaza de dlijia él gnü metü na bela bachëca de spidel olach’al vëgn tachè sö les informaziuns che reverda les deliberes de comun y de fraziun y informaziuns de carater general. Aldefora dl’ativité ordinara de comun él gnü tratè deplü mudaziuns dl plann urbanistich che reverda le paîsc da Calfosch. Por la scora dai schi, che aspeta bel n pez do na sënta nöia, saràl chësc inće n pröm vare por la realisaziun. Inauguraziun dla Ćiasa dles Uniuns dla plaza de dlijia y dla strada Col Pradat Ai 13 d’otober, na bela sabeda domisdé, él gnü inauguré oﬁzialmënter la Ćiasa dles Uniuns, la plaza de dlijia y la

Al vëgn ressanè y sistemé la Strada Col Pradat.

Calfosch

Al vëgn deﬁlé ćina sö da plaza de dlijia por l’inauguraziun oﬁziala.

strada Col Pradat, strotöres surandades ofizialmënter dala aministraziun de comun ala comunité da Calfosch. Cherdè adalerch tres invit ofizial él gnü döta la popolaziun y n gromun de personalitês, danter chëstes nosc ombolt Franz Pedratscher, le vizeombolt Robert Rottonara, le presidënt dla junta provinziala Luis Durnwalder, la vizepresidënta dla SVP Paola Gasser y le presidënt di stödafüch dl raiun de Puster Anton Schraffl. La comunité s’à abiné jö dala botëga Pescosta por defilé adöm cun la müjiga Calfosch–Corvara, cun i ćiantarins y stödafüch sö tl zënter a benedì les infrastrotöres. Descursc él gnü fat da pert de nosc ombolt Franz Pedratscher che à rengrazié di laûrs dër garatà y da Robert Rottonara, vizeombolt y assesur por i laûrs, che à albü tröp da saltè por la realisaziun di laûrs, dal presidënt dla junta

provinziala Luis Durnwalder, brau de ne avëi nia stanzié scioldi por nia, y da pert dl comandant di stüdafüch da Calfosch Werner Costa. Siur Degan Franz Sottara à perié jö la benedisciun y n recort particolar é jü a siur Fonjo Clara che s’à inće dè jö tröp por la realisaziun y che s’ess dessigü dër confortè a chësta festa. Insciö i cosć di laûrs: Ćiasa dles Uniuns € 1.000.000,00 Ampliamënt dl magazinn di Stüdafüch € 750.000,00 Ressanamënt dla strada Col Pradat € 300.000,00 Areal dan dlijia € 300.000,00 Total di investimënć € 2.350,000,00 23

Calfosch

La Ćiasa dles Uniuns.

La plaza de dlijia.

Descurs da pert dl presidënt dla junta provinziala.

Al vëgn taié la vëta.

Tratan la marëna da festa.

Nosc ombolt Franz Pedratscher y le presidënt dla junta provinziala cun jogn da Calfosch.

Por stlüje jö la festa él gnü invié i presënć a na bona marëna. Les infrastrotöres é dër garatades y an à bel odü ch’ares vëgn anuzades inće dër tröp.

Calfosch MUDAZIUNS URBANISTICHES En chësc ann él gnü fabriché cotan demanco co ti agn denant. La ostaria Mezdì à rové por la ﬁn de novëmber le gran ampliamënt.

La Ćiasa Barantl.

La ostaria Mezdì à fat n gran ampliamënt.

Laûrs de ampliamënt é gnüs fać pro la ćiasa Barantl, Diamant y le Residence Alpin.

Le Residence Alpin.

Fabricać nüs él gnü fat da Mersa Stefan che à fat sö na ćiasa d’abitaziun cun na majun tla zona Paltinares.

Le Residence Diamant.

La ćiasa y la majun de Stefan Mersa gnarà rovades l’ann che vëgn.

Calfosch Fora dla majun dl mone él gnü fat sö na ćiasa d’abitaziun.

Insciö ćiarâ fora la ćiasa dl Mone.

Tröc d’atri de pici laûrs él gnü fat pro d’atres ćiases. Fraziun L’aministraziun ordinara che ô dì: tó dezijiuns sura i terac de fraziun, sura le mantegnimënt dles sëmenes y di trus da spazier, é stà argomënć tles reuniuns dla junta de fraziun. N laûr straordinar é stè chël da laûrè sö passa 1.000 metri de lignan che le vënt à rosedè de merz tl bosch dl Borest. La ﬁrma Forer à surantut chësc laûr che n’é daldöt nia stè saurì, al é inće stè debojëgn dl intervënt de n jolier. Uniun di paurs Le comitê dla uniun s’à incuntè ia por l’ann a tó dezijiuns sön argomënć che reverda le laûr da paur aldedaincö. Sciöche pro vigni setur, vëgnel inće pro chësc tres plü zite y ghiré tres deplü papiers. 26

En chësc ann él gnü organisé na jita a Bad Tölz a ti ćiarè al rait de San Linert, ai 6 de novëmber; te chësc post s’abìnel vigni ann passa 1.000 porsones da vigni pert a odëi la gran defilada de 400 ćiavai y 80 ćiars infornis sö da festa che va sö por le Kalvarienberg y röia fina dan la capela de San Linert olach’al vëgn tignì la benedisciun. Al é na gran festa de folclor olach’an po odëi n gromun de trohts de vigni corù. TURISM Cincant’agn ostis Te Südtirol él indöt 190 ostis y ostires che laora bele da passa cincant’ agn tl ćiamp dl turism. Ai 11 d’aurì, tratan la sentada generala dl’assoziaziun turistica, à podü le presidënt dla Lia di Ostis de Südtirol, Rudi Christof, ti surandè personalmënter na onoranza y la medaia a Anni y Ernesto Costa, Herta Piccolruaz, Maria Costner Mersa, Eleonora Pinter, Emil Pider, Rudi Granruaz, Barbara Pfattner, Rosi Dalponte, Maria y Pire Costner y Pepi Posch. Te chisc cincant’agn y passa de laûr ài portè pro cun competënza y savëi da fà fora de nosta contrada n raiun por le turism. La ostaria Cappella devënta na ćiasa romantica Ai 27 de merz él gnü tut sö ofizialmënter tla morona d’alberch y restoraziun „Romantik Hotels & Restaurants International” la ostaria Cappella ma-

Calfosch

Por l’ocajiun él gnü arjigné na bela torta.

najada da Renate y Peppele Pizzinini deboriada cun le ﬁ Carlo y la nëza Nives. Ala festa àn podü saludé ghesć d’onur da vigni pert, da mëte man dal presidënt y dala direturia dl grup di hotì romantics Roland Zadra y Inge Struckmeier, da nosc ombolt Franz Pedratscher y diretur

La familia Pizzinini cun Reinhold Messner, Roland Zadra y Inge Struckmeier.

dl’assoziaziun turistica Damiano Dapunt, al diretur dla lia di ostis de Südtirol Hansjörg Dariz y chël dla lia di ostis de Puster – Val Badia Thomas Walch, al diretur dl’Uniun Generela Michil Costa, al arpizadù Reinhold Messner y tröpes d’atres personalitês. Al é stè n gran onur por la familia Pizzinini da podëi pié do chësc reconescimënt y chësta inćiaria: I savun ch’al é na familia che se dà jö dër tröp cun le scior, che garantësc le contat diret impara y che ti dà le sentimënt sciöch’al foss a ćiasa te familia. La festa é jüda inant cun musiga desvalia y na cëna romantica. Assoziaziun Turistica Le bilanz dles sojornanzes de chësc ann ćiara fora dër bun. Cun n aumënt dl 4% ia por döt l’ann, éson rovà insciö a indöt 358.943. La media di dis de sojornanza é romagnüda la medema en confrunt a l’ann passè, ći che ô dì ch’al é rové adalerch 4% deplü ghesć. Al é interesant da savëi che nosc comun é al pröm post por intensité turistica cun 248,9 sojornanzes por vigni 100 abitanć. L’invern va scialdi tres bun, da alzè fora él che de jenà olach’an ciafâ le plü saurì na ćiamena él gnü laûrè dër bun, chësc dessigü inće por gauja che altró manćiâl la nëi. Por ći che reverda la sajun da d’isté àn podü fà n bilanz dër positif cun n aumënt dl 7,5%. La compëda di turisć rovà adalerch te nosc paîsc à arjunt dër n bun livel en confrunt ai agn passà. N gran suzès à albü la cherta „mountain pass” olache le ghest po adorè i implanć porta27

Calfosch munt y le trasport publich zënza messëi adorè l’auto. Inće sce la concorënza d’isté é scialdi maiù co chëra d’invern y tröc d’atri posć pîta n gromun de alternatives y inće magari de mius prisc, ne se tol degügn la belëza de nostes munts y de nosta natöra y tres deplü n’él che chir le lian cun la natöra. “Adventure park Ciaslat” L’assoziaziun turistica Corvara – Calfosch à podü realisé en chësc ann n proiet nasciü bel dan da n pêr de agn : „le parch de aventöra” amesa le larjëi tla localité Ciaslat a Calfosch olach’an po se möie da n lëgn al ater sön cordes, brëies y punć da cordes. Chësc parch, che n’é nia le pröm te Südtirol, se desfarënziëia dai atri por sües particolaritês; al é gnü pon-

sè al devertimënt di mituns y di adulć y al é gnü fat cin percursc desvalis. I percursc da na lunghëza de indöt 600 metri à 71 plataformes che röia ćina a 19 metri d’altëza.

Te chësc parch se möion da n lëgn al ater sön cordes, brëies y punć da cordes.

Calfosch rà daidé dala vizedireturia Kostner Susanne, dai aconsiadus Alton Raimund y Posch Marion y dal revisur di cunć Costa Werner. Le parch à albü ia por l’isté n gran suzès cun la jënt da chilò y cun i foresć.

Le parch é gnü manajè dala lia di mënacrëp dl’Alta Val Badia che ti pîta a vignun n pice curs de istruziun tecnica simulan dant situaziuns che capitëia tl percurs. Scora dai schi Fora por döt l’invern él gnü insigné tecniches desvalies da jì cun i schi y cun la brëia. Al n’é nia ma gnü tignì cursc por i foresć, mo inće cursc por i mituns da chilò dla scora elementara y dla scolina. Adöm cun le grup di stödafüch à la scora dai schi organisé en Lönesc de Pasca, ai 09 d’aurì, la gara tradizionala dai schi che é rovada a süa 23. ediziun. Iscrić n’él stè indöt 289, mo spo pié ia n’él ma 68. Le plü asvelt é stè en chësc ann Manuel Pescollderungg. Chësc dé dla nëi é jü inant y s’à rové da sëra ia tla Ćiasa dles Uniuns. De mà él gnü cherdè ite i sozi ala sentada generala che â sön l’ordinn dl dé la lîta dl diretur y dla junta. Costa Oswald che é stè por tröc agn a će dl’assoziaziun à dè jö la inćiaria y te so post él gnü lité Mersa André che gna-

Mersa André, le diretur nü dla scora.

Comitê de promoziun turistica Deboriada cun la scora dai schi organisëia chësc grup, formè dai rapresentanć dles categories dl paîsc, les manifestaziuns da d’invern. Inće en chësc invern él gnü metü a jì les chentlades por i sciori, les gares dales liöses da fëgn, la jöbia grassa y la gran manifestaziun da d’invern cun demostraziuns sön i schi aldedaincö y inlaôta y la cornîsc pro les gares che vëgn fates por i mituns di sciori la jöbia domisdé ti ofrin ai mituns torta y süć. Consëi de cöra Le consëi de cöra, de chël ch’al fej pert siur Andreas Perathoner (dal 17.11.2007 incà), Albert Rudiferia, Frida Oberbacher, Rudi Pitscheider, Ilse Moling, Rita Pitscheider, Johanna Dapoz, Gaby Dapoz, Alma Pizzinini y Katja Pescollderung, s’à abiné ia por l’ann 12 iadi por organisé i laûrs ordinars y le gran laûr straordinar ch’ai à albü da canche siur Fonjo s’à lascè ćina al dé che siur Pera29

Calfosch

Grup che s’à tut dlaurela da gnì a lavè la dlijia.

Grup che à tut pert al peregrinaje sö La Crusc.

Calfosch thoner à surantut la cöra. Por chisc cater mëisc à le consëi de cöra albü le majer laûr, bele da ponsè ch’al n’é gnanca tomè fora öna na funziun; porchël ti val n gran giulan y Dî ti al paies. Fora dl’ativité de organisaziun dla Via Crucis tl tëmp de Carsëma, dles funziuns da Pasca y dles festes da d’aisciöda, s’à le consëi abiné cun le consëi de cöra da Corvara jö Oies cun siur Pire olach’al é gnü tratè, do na introduziun religiosa, problems che reverda trames les cöres, por ejëmpl, la mëssa adora, le ladin te dlijia, les festes deboriada. Ai 10 de mà él gnü lavè la dlijia y chilò adóron inće na bona organisaziun ch’al sides te mez n dé döt romenè sö. Les prozesciuns di Dis dles Crusc, le peregrinaje jö La Crusc ai 02 de jügn y la prozesciun dles Antlês é gnüdes tignides regolarmënter. La segra da Calfosch, festa sön chëra che siur Fonjo tignî dër tröp, é gnüda

tignida ai 30 de setëmber cun la mëssa ćiantada dal cor di jogn y cun na festa tla Ćiasa dles Uniuns organisada dal grup di jogn adöm cun le grup di ëi por paié jö les spëises di confaruns nüs. Ai 21 d’otober él gnü metü a jì la festa di iubilars de matrimone a chëra che tröpes copies à tut pert. Adöm cun le consëi de formaziun culturala à inće le consëi de cöra metü a jì n curs da portè confaruns cun Franzl Mersa y n referat dal titul „Eserzizi spirituai da vigni dé” cun Rita Pitscheider de Badia. Deboriada cun le consëi por le turism él gnü fat fora da lascè stampè y da contribuì ai cosć di prospeć dles dlijies dl’Alta Badia, ponsà dandadöt por i ghesć che vëgn te nosc paîsc. L’organisaziun dles sopoltöres de siur Fonjo deboriada cun le consëi da Corvara y de don Vincenzo é inće stades tles mans dl consëi che à organisé döt ala perfeziun.

I iubilars fej festa.

Calfosch Festa de begngnü a siur Andreas Perathoner Püch plü de trëi mëisc unse aspetè do la bela noela de podëi avëi inće nos indô n famëi che n’é al dedaincö nia na cossa tan saurida. I pröms d’otober, tratan la gran mëssa él gnü incundé oﬁzialmënter l’inom dl ploan nü, siur Andreas Perathoner da S. Cristina, che é stè ultimamënter por 11 agn ploan da Eppan, tröc agn a Sëlva y inće a Buchholz. Al é n prou cun na gran esperiënza te ploanies da tröp turism. Ai 17 de novëmber dales 4 domisdé s’à abiné la popolaziun, autoritês, uniuns, amisc y parënć jö dala butëga Pescosta a tó ite le ploan nü. Cun na gücia él gnü acompagné ﬁna sön plaza de dlijia olach’al é gnü tut ite cun chësta rima dita sö da mitans da scora: Begnodü, siur Andreas! Cun ligrëza y coriosité sunse düć chilò a Ves saludé. Ligri de podëi indô avëi n prô te nosc paîsc che incündes la parora de Dî y renforzes dla fede les raîsc. Do che siur Fonjo nes à lascè te na gran plüra parôl ch’al foss dër ri da ciafè valgügn che surantuless nosta cüra. Ch’I ëis azetè da gnì da nos, sunse śëgn bëgn dër cuntënć y i se porvarun da ester cun Os dër valënć. Purchël cun nüsc pici brac daverć fajunse nüsc cörs bi lerć y Ves dun chilò a Calfosch le bëgnodü, paîsc nia dalunc dal post, olach’I sëis nasciü. Ministré, lì, ćiantè y datrai inće n pü’ s’la rì chël sarà ći che nos fajarun adöm cun Os tl dagnì. Da vire na vita cristiana y da tignì adöm y se respetè chël periunse Os da nes daidé. Al n’é pa nia dagnora saurì te n paîsc de turism, olache düć à pa prescia da jì, mo impò orunse mostrè nosta bona orentè y da fà beles les funziuns de dlijia orunse Ves daidé. Al Ves aspeta dessigü tröp laûr, mo da s’la odëi ne ëise nia bria i pudëis se lascè sön n cunsëi de cöra dër atif y tröpes uniuns incëria, chësc é gnü desmostrè chisc ultimi mëisc da canche siur Fonjo nes à lascè. Ite a Eppan sëise stè, unse aldì, cun taliagn y todësc fajôse saurì da se gnì, chilò da nos indô por ladin podëise pordiché le badiot fajëis dessegü tosc da imparè. 32

Calfosch Al s’à dër manćé siur Fonjo cun sües matades y so bel rì mo i savun che inće Os, siur Andreas, cun i mituns se fajëis saurì, chësc se fej a nos dër plajëi y i Ves periun de n pü’ de paziënza sc’i falun datrai, sënza orëi. I sperun che ti agn che à da gnì chilò a Calfosch se stëise saurì, de cör bele danfora Ves rengraziun y da Ves daidé impormetun. Te nosc paîsc dal Sela incoronè olache le Signur Ves à menè, dessigü dlungia oraral Ves stè por che Osc laûr pois garatè. Dedô ti él gnü sport le salüt oﬁzial da pert de nosc ombolt Franz Pedratscher y dl capofraziun Andrea Oberbacher. Siur Degan Franz Sottara ti à spo surandè les tles dla dlijia de San Vigile. Te dlijia él gnü saludé dal presidënt dl consëi de cöra Albert Rudiferia che l’à rengrazié de avëi dit de scê a chësta inćiaria y adöm cun siur Degan y i prôi che à daidé fora te chisc mëisc, él gnü zelebrè na mëssa da festa ćiantada dal cor di jogn. Tratan mëssa ti à siur Degan surandè a siur Andreas le lezionar. Siur Andreas à inće messü dè juramënt, che é gnü sotescrit da d’ël instës, da siur Degan y da dui testemoni dan da Chël Bel Dî y döta la comunité, de ﬁstidié por chësta cöra. Do mëssa à siur Andreas podü passè n pü’ d’aurela cörta pro n bel bufet portè adalerch dala popolaziun. I ti audun a siur Andreas tröpa ligrëza y contentëza te so laûr, tröpa fortüna y dantadöt tröpa sanité.

Siur Andreas röia adalerch cun la gücia.

Calfosch

Siur Andreas vëgn saludè dai mituns da scora.

Surandada dles tlês dla dlijia de San Vigile.

I gragn avëis de n ploan.

Surandada dl lezionar.

Adöm él gnü fat n pü’ de festa.

Calfosch Confaruns nüs En la festa dles Antlês él gnü benedì dui confaruns: chël di omi che é gnü fat danü y chël di jogn che é gnü dortorè sö. Le confarun di omi é ghelarance y rapresentëia da üna na pert la dlijia da Calfosch y San Vigile y dal’atra pert Sant Ujöp da Oies. La santa che ê söl confarun vedl é gnüda tacada sö jö apé de dlijia. N gran giulan a chi che s’à interessè da fà chësc laûr y sambëgn a düć chi che à contribuì cun spënores de bona man por le ﬁnanziamënt.

Le confarun di omi.

Le confarun di jogn é gnü dortorè sö: öna pert rapresëntëia San Michil Arcangel y öna na pert le Sacher Cör de Gejù.

Festa dla Crejima La domënia, ai 13 de mà él gnü tignì a Corvara la festa dla Crejima de 29 mituns y mitans dla pröma y secunda mesana di paîsc da Calfosch y Corvara. A aministré le sacramënt él gnü adalerch le degan siur Franz Sottara, sacramënt cun chël che i mituns confermëia les impormetüdes dl bato fates dai geniturs y toć al momënt dl bato. I mituns devënta insciö soldas de Gejù Crist y le Spirit Sant dess i daidé afrontè y superé cun gran forza les proes dla vita da vigni dé. Al vëgn deﬁlé ﬁna te Dlijia por ciafè le Sacramënt.

Calfosch

I crejimanć cun sü toć y sües totes.

Festa dla pröma Comuniun Do mëisc de preparaziun da pert de grups de geniturs y siur Ploan Fonjo Clara, à ai 3 de jügn, na domënia da n cîl bel tlêr, 19 mituns y mitans da Calfosch, Corvara, Reba y Badia dla secunda tlassa, ciafè le sacramënt dl’Eucaristia tla dlijia da Corvara. Acompagnà da sü geniturs, dal ploan, dai maestri y dai familiars, dala comunité y dal sonn dla Müjiga ési jüs te dlijia olach’ai à podü incër altè tó por le pröm iade tles mans le corp de Gejù.

I neocomunicanć.

Calfosch

Le bel grup di neocomunicanć cun les maestres y siur Fonjo.

Grup di jogn La surastanta dl consëi di jogn, Katja Pescollderungg, à cherdè ite ia por l’ann le consëi indöt 8 iadi por organisé l’ativité di jogn. Bele ai 19 de jenà, adöm cun le Grup Decanal, él gnü fat la prozesciun cun i chentli dala dlijia da Calfosch ia da chëra da Corvara. Ai 3 de merz él stè söl program la gara dles pels da Calfosch ćina sö dala Edelweisshütte. Indöt él stè 150 porsones che à tut Le consëi di jogn é dër atif. pert.

Tratan le tëmp de Carsëma, ai 15 de merz, à le grup di jogn organisé na Via Crucis y en Jöbia Santa la „Velia” jö Oies sciöch’inće l’aziun Bonsai en Domënia de Pasca. Da d’aisciöda él gnü fat fora de dortorè sö le confarun di jogn che é spo gnü benedì en la Festa dles Antlês. Por la Festa dl Cör de Gejù él gnü ponsè de fà füć sö dlungia la Negerhütte. Ai 28 de messè s’à n bel grup abiné da jì a ćiarè le lovè de sorëdl sön Cir. Al ne podô nia manćé n domsidé sön Adventure a mez setëmber. En la segra da Calfosch à i jogn daidé organisé adöm cun i omi l’aurela cürta dla segra; y ći che é gnü trat ite é gnü tut da curì les spëises di confaruns nüs. Adöm cun le consëi de formaziun él gnü metü a jì n curs da balè cun Lois 37

Calfosch

Iogn en la festa dl Cör de Gejù.

Ćiastagnada di jogn.

Calfosch

Jogn te Fanes.

Castlunger, n curs da imparè da fà teater cun Erika Castlunger, na jita geologica te Pöz cun Michael Pescollderungg y n referat sura l’auto y sües morvëies cun Manfred Valentini. Da d’altonn inant él inće le grup di jogn che à na plata internet impostada da Daniel Alfreider. Ai 13 y 14 d’otober él gnü metü a jì na jita te Fanes y por stlüje jö l’ativité n Rorate a Corvara.

l’ann él gnü organisé proieć da ćiantè, y plü avisa él gnü ćiantè la mëssa dla Crejima a Corvara, na ćiantia en ocajiun dla sopoltöra de siur Fonjo, la mëssa dla segra a Calfosch, la mëssa di iubilars de matrimone a Calfosch y dla festa de bëgngnü de siur Andreas Perathoner y dal conzert de benﬁzënza cun i Kyrios a Oies ala ﬁn de dezëmber.

Cor di jogn

Sot ala direziun y l’insegnamënt de Alfreider Evelyn à dui grups de mituns y mitans metü en chësc ann impé l’aziun di Trëi Resc. Cun sü bi guanć da corusc esi jüs cun la stëra da ćiasa a ćiasa a incundé la noela dl Nadè de nosc Signur;

Le cor di jogn, metü sö l’ann passè, à lité le consëi formè da Johanna Dapoz, Helene Thaler, Laura Lezuo, Romina Granruaz y Katja Pescollderungg. Ia por

Aziun di Trëi Resc

Calfosch

Le grup di Trëi Resc.

te vigni familia y tles ostaries ési gnüs tuć sö cun gran ligrëza y plajëi. La gran soma trata ite dala bona man dla jënt é jüda en chësta ota ales misciuns. Grup di ministranć Regolarmënter s’à abiné le bel grup di sorvidus, condüt da siur Fonjo, a tignì proes y ester lezitënć, a tó pert y a sorvì a mëssa. Da carnescè s’à abiné i ministranć ia dal stadio dla dlacia a Corvara por n domisdé söi jadins. Cun gran desplajëi él gnü a manćé siur Fonjo y Alma Alfreider dl consëi de cöra s’un à tut sura de portè inant l’ativité. Sciöche pice sëgn de reconescimënt y rengraziamënt por chësc sorvisc n’él nia 40

gnü organisé la gita al Gardaland, mo n bel dé tl’Adventure Park cun na griliada tla pineta da Calfosch. Da d’altonn é le grup gnü maiù: al é gnü laprò Alton Romina, Anna Zingerle, Christian Pizzinini, Patrick Ferdigg, Caterina Castlunger, Celine Franc y Ermes Costa y al ti é gnü dè na onoranza sciöche sëgn de rengraziamënt ales sorvidësses Marlies Alfreider y Maddalena Rudiferia y al sorvidù Armin Pizzinini che röia fora dla scora. Consëi d’ aministraziun Le consëi de aministraziun, che ćiarâ dles ﬁnanzes de nosta dlijia, à inće en chësc ann albü so bel gran laûr da cöie

Calfosch adöm y compedè les ofertes dles domënies y festes y dles ofertes dles ćiandëres y dles cassëtes metüdes sö te dlijia. Por le secundo ann él gnü ponsè da perié vigni compaejan do n contribut volontar por curì les spëises de mantegnimënt dla dlijia y dla calonia. Uniun di omi L’ativité dla uniun é gnüda tignida ia por l’ann regolarmënter. Inće sce siur Fonjo, le motor de chësta uniun, la porsona che â tres idees, che gnô tres cun iniziatives y sburlâ do che les robes che n’â nia tröp suzès gniss fates vigni ann danü, é gnü a manćé, à impò le grup ćiarè de portè inant l’ativité jon do tles pedies dl famëi che nes à lascè. L’ativité à metü man cun na mëssa por i omi en Sant Ujöp. Defata do él stè da mëte sö la Fossa Santa por l’edema santa. Da d’aisciöda à i omi dl paîsc tut pert ala chentlada di omi a Oies. Al é gnü fat danü le confarun di omi y la uniun s’à inće cruzié de paié les spëises. La Via Crucis tradizionala da Pescosta a Calfosch é gnüda tignida la secunda domënia d’otober. Denanche stlüje jö l’ativité dl’ann s’à la junta incuntè por le pröm iade cun le ploan nü siur Andreas Perathoner y deboriada él gnü organisé le Rorate cun na ćiastagnada. Uniun dles ëres Les iniziatives, che toma ite vigni ann feter les medemes, é stades arjigné ca le dé dla vita la pröma domënia de

Tratan la ćiastagnada.

forà, les ćiandëres che vëgn benedides tratan mëssa y röia te vigni familia, les festes de compliann jö tla Ćiasa de Palsa a San Martin de Tor de merz, vëne röses en Domënia de Pasca contribuin insciö al’aziun a livel de Stüdtirol «na rösa por la vita» y mëte adöm les coes por i sorvidus en Pasca. Vigni aisciöda vëgnel organisé n iade y en chësc ann éres jüdes en peregrinaje a Heiligenblut deboriada cun le grup da Corvara. Sot ala plöia dales 7.00 da duman é pié ia n bel grup de ëres por Heiligenblut olache siur Fonjo à dit mëssa tla dlijia dal gran ćiampanì dan le Großglockner. 41

Calfosch

Grup de ëres che à tut pert al peregrinaje cun siur Fonjo.

Le chef de ćiasadafüch Erich spliga avisa sciöch’al é da cujiné.

Calfosch

Grup de ëres che à dit de scê al invit ala ćiastagnada.

A Mörtschach él gnü marnè y domisdé él gnü archité n momënt a Lienz. An s’à devertì mo sce al n’éss nia plovü propri döt le dé fóssel stè ćiamò plü bel. Por d’altonn él gnü organisé n referat sura la menopausa y un sura „Introduziun tla pedagogia dla Montessori”. Na bona ressonanza à albü le curs da cujiné che é gnü tignì ala ﬁn de novëmber tl restorant Stria. La ćiastagnada cun le grup da Corvara é gnüda organisada a Calfosch tla Pension Vittoria olach’ara ti é garatada a chësc grup da fà gnì la nëi. Le Rorate dla uniun ćiantè dales jones Johanna, Jlenia, Sarah y Silvia y la bona cëna tla ostaria Gran Ćiasa en compagnia de nosc ploan nü siur Andreas Perathoner à stlüt l’ativité de chësc ann.

Grup dla caritas Le grup dla Caritas ﬁstidiëia da mëte a jì incuntades y funziuns de dlijia por nosta jënt de tëmp. Ai 16 de merz, tl tëmp de Carsëma él gnü organisé na Via Crucis y püć dis dan Pasca, él stè söl program na zelebraziun penitenziala. La funziun d’aministraziun dl Öre Sant é gnüda tignida ai 30 d’aurì cun na picera marëna dedô tla Ćiasa dles uniuns. Ai 03 de mà él gnü adalerch le dr. Konrad Kohl che à tignì n referat sura „La speranza te na vita zënza ﬁn”. Ai 31 de mà, à n bel grup tut pert, deboriada cun la jënt de tëmp da Corvara, al peregrinaje al Santuar dl Nevegal dlungia Belun. Do la palsa da d’isté él gnü organisé la jita da d’altonn ai 08 d’otober jö S. Ber43

Calfosch

Grup che à tut pert ala jita.

Franz Vittur prejënta sü libri.

Calfosch

Tratan la picera marëna sö Ćians.

bora a La Val cun na funziun sacra y na picera marëna cun aurela cörta. Ai 24 d’otober él gnü organisé l’ora dal tê cun n bun tê y turta adöm cun le scritur Franz Vittur che à presentè sü libri: Le rorate ai 11 de dezëmber domisdé cun na picera festa d’Advënt à stlüt jö l’ativité dl’ann. Aldefora de dötes chëstes iniziatives à le grup dè n aiüt pro l’organisaziun dla festa di minstranć da Calfosch y Corvara ala ﬁn d’agost tl Adventure park cun grilida, sciöch’inće pro la racoiüda dl guant da pert dla Caritas Diozejana ai 10 de novëmber. Formaziun culturala Le consëi de formaziun culturala, che vëgn sostignì dales uniuns devalies dl comun, à inće en chësc ann albü so bel gran laûr da coordiné les ativitês formatives y culturales metüdes a jì dales uniuns di paîsc. Al é gnü metü a jì tröc referać por jogn y manco jogn y chisc scialdi tl tëmp fora de sajun olach’an à plü dlaurela da tó pert. Deboriada cun le consëi de formaziun de Badia él gnü ortié te vigni familia dui programs, un por

Le grup de laûr nü. (d.m.c. : Martina Irsara, Ingrid Castlunger, Marlene Costa, Sonia Piccolruaz, Erika Castlunger y Roland Adang).

l’aisciöda y un por l’altonn. Da d’altonn él gnü lité le grup de laûr nü de chël ch’al fej pert: Martina Irsara, Ingrid Castlunger, Marlene Costa, Sonia Piccolruaz, Erika Castlunger y Roland Adang. Biblioteca Sc’an conscidra la statistica di libri imprestà fora spo ćiarera fora zirca sciöche l’ann passè. Indöt él gnü imprestè fora 985 libri. I leturs é inće restà plü o manco i medemi, indöt n’él stè 98. Do la minunga de Resi Trebo, che fej regolarmënter chësc sorvisc por 6 ores al’edema chilò Calfosch, é chësc trö’ massa püch. Aldefora dl’imprëst de libri mët Resi a jì, adöm cun le consëi de formaziun, inće d’atres iniziatives, por ejëmpl él gnü metü a jì por i mituns dla scora elementara na incuntada cun Margaret Berman che à lit dant fabules da döt le monn. Ai 21 de novëmber él gnü organisé cun Resi n domisdé da pastelnè por Nadè. 45

Calfosch UNIUNS Les uniuns porta inant cun sües ativitês tradiziuns importantes, tëgn vies les usanzes y ti dà danter l’ater ﬂe ala vita de dlijia y inće ala vita da cristian. Porchël oressi inće n iade bele danfora, ti sporje n gran lalt y n rengraziamënt particolar ales assoziaziuns por sö tröp tëmp ch’ares ofrësc sö por la comunité y por la bona colauraziun danter les uniuns. Cor de dlijia Le Cor de dlijia à metü man l’ativité cun les proes a mez forà. Al é stè da ćiantè en Pasca y en ocajiun dles festes de dlijia d’aiscöda. Por gauja de problems de sanité dl dirighënt n’à les proes nia podü gnì tignides ia por l’isté. De setëmber, do avëi ciafè na dirighënta nöia, la jona Lezuo Laura da Corvara, à les proes metü man regolarmënter. Le vizepresidënt Valentin Erbin à tut sö l’inćiaria de presidënt, che Conrater Martin à dè jö por gauja de sanité. Al é gnü ćiantè da Gnissant y dales festes da Nadè. Por l’acompagnamënt sön so ultimo iade à le cor ćiantè pro les sopoltöres di dui proi, siur Fonjo Clara y don Vincenzo.

Indöt s’à i musicontri ia por l’ann abiné 98 iadi danter chisc a 67 proes, festes de dlijia, sopoltöres, conzerć, festes alaleria, competiziuns da sonè y inće 5 proes da deﬁlé. D’invern s’à i musicontri incuntè ai 27 de forà por tó pert ala gara dales liöses dla valada y ai 25 de merz por le dé dla nëi, y cun la festa de S. Florian a Corvara ai 6 de mà à metü man les prestaziuns dan dala jënt. Conzert de mà Ai 19 de mà, te n salf plëgn de jënt, él gnü portè dant le conzert d’aisciöda che é l’avenimënt prinzipal por i musicontri. Nosc dirighënt Gerhard à metü adöm n

Müjiga L’ativité dla Müjiga à metü man cun la pröma proa ai 3 de forà. Fora por döt l’invern él gnü tignì regolarmënter proes cun düć adöm y partides sö do register. 46

Harri (pere) é contënt che a Philipp (möt) ti éra jüda bun da so pröm conzert de mà.

Calfosch

D.m.c.: Rottonara Alex (presidënt dla Müjiga,) Mohr Gerhard (dirighënt dla Müjiga), Castlunger Carlo (presidënt dl’Uniun Müjighes Val Badia) y Johann Hilber (surastant dles Müjighes dl raiun da Bornech).

program dër desvalì y al é stè bun cun savëi y paziënza da fà garatè le conzert. Chësta ocajiun vëgn tuta inće por surandè onoranzes y en chësc iade n’él gnü surandè öna sora y plü avisa a nosc dirighënt Gerhard Mohr che à podü pié do la onoranza y la medaia de brom por 10 agn da dirighënt. Do le conzert à i musicontri podü stè adöm pro na bona cëna y aurela cörta. Püć dis dedô s’à la Müjiga vistì la troht da jì a Eppan a tó comié dal pere de Gerhard, Heinrich Mohr mort do na maratia cörta. Normalmënter vëgnel fat na picera palsa do le conzert de mà, mo en chësc ann éra jüda inant cun le sonè por s’arjigné ca ala competiziun da sonè a Valdaura ai 02 de jügn olach’an à stlüt jö cun n bun resultat.

Manćé n’à gnanca en chësc ann la cornîsc musicala ia por l’aisciöda pro les festes de dlijia, da mëte man dala pröma Comuniun, ala Crejima, ales prozesciuns dles Antlês y dla Festa dl Cör de Gejù. Amesa ite él mâ stè na picera palsa musicala, deache al ê da organisé y mëte impé la gran manifestaziun dla maratona dles Dolomites y ćiamò la maiù festa dla 20ejima indunada dles müjighes dl raiun de Puster. Püć dis dan la gran festa ti unse ćiamò portè l’ultimo salüt musical a nosc ploan siur Fonjo Clara. I conzerć serai y les festes alaleria é gnüs tignis regolarmënter ia por l’isté. Ai 21 ai 23 de setëmber, sciöche sëgn de paiamënt él gnü organisé la jita a Maria Zell tolon pert ala indunada europea dles Müjighes cun stromënć a ﬂé. Sön le program dl altonn él ćiamò stè 47

Calfosch da sonè pro l’inauguraziun dla Ćiasa dles Uniuns a Calfosch y pro les festes da tó ite le prou nü a Calfosch y a Corvara. Cun la sentada generala y na cëna ai 30 de novëmber, olach’al é gnü portè dant les relaziuns che reverda l’ativité y i cunć, s’à stlüt jö l’ativité dl 2007. Ćiamò denanche rové l’ann y plü avisa ai 27 de dezëmber ti à la müjiga sport so ultimo salüt musical a nosc prou en ponsiun don Vincenzo Frena, che é stè danter l’ater dirighënt dla müjiga dal 1955 al 1958. Müjiga di jogn Nosc verdajogn Daniel Mussner y n valgügn musicontri s’à inće en chësc ann dè jö dër tröp cun i jogn. Deboriada

Grup di jogn cun sü maestri.

Tratan le conzert.

cun la Müjiga da La Ila y da S. Ćiascian él gnü metü a jì n proiet ia por l’isté. Al é gnü metü sö na müjiga di jogn, pro chëra che mituns y mitans che sonâ da almanco n ann n stromënt, podô to pert. Döt l’isté él gnü tignì proes da sonè y inće da

Calfosch deﬁlé y ai 15 de setëmber s’ài presentè cun na deﬁlada y dedô tl salf dla cultura cun n conzert. Chësc é stè val’ dër de particolar che ti à plajü sides ai pici co a sü geniturs y magari deplü ćiamò ai maestri che i à insigné jö. La „Böhmische” dla Müjiga Dui é stà i apuntamënć dl grup olach’ai à lascè aldì melodies de folclor a nüsc foresć en ocajiun dles serades folcloristiches metüdes a jì dal’assoziaziun turistica tratan la sajun da d’isté. Implü él da arcumpedè laprò les proes por i apuntamënć. Por paiamënt él gnü fat en chësc ann la jita al „Oktoberfest” ai 7 d’otober a Minca.

20ejima indunada dles Müjighes dl Raiun da Bornech Dai 13 ai 15 de messè él gnü tignì, por le pröm iade tla Ladinia, la 20ejima indunada dles Müjighes dl Raiun da Bornech che compëda indöt 54 Müjighes cun 2.500 musicontri y musicontres. Le tëmp ne podô nia ester miù y chësc à incoronè trëi agn de laûr di organisadus. Bëgn 44 Müjighes, danter chëstes 37 dl raiun, les atres dal’Austria, dai paîsc todësc y Ampëz, à tut sö l’invit al apuntamënt dla sabeda y domënia. Chësta manifestaziun tl sëgn dl folclor y di mile corusc, é stada n gran suzès y restarà dessigü ti cörs de tröpes porsones y an po bëgn la nominé la festa dles festes. La festa à bele metü man le vëindres

La deﬁlada deura la festa.

Calfosch sëra cun n conzert tla hala dal tennis a Corvara cun le grup conesciü de livel alt Gomalan Brass. La sabeda domisdé él gnü daurì ofizialmënter la festa sö Calfosch cun la defilada fora por le paîsc da pert de set Müjighes ćina sön plaza de dlijia olache ghesc d’onur à tignì sü descursc. Dedô él stè conzerć dles Müjighes tl salf tla Ćiasa dles Uniuns. Sot ala bachëta de Karl Geroldinger éra jüda inant da sëra tla hala dal tennis cun le conzert dla orchestra jonila de strumënć a fle dla provinzia da Balsan, pro chëra ch’al é 3 jogn dla Val Badia, de chisc dui dla müjiga da Calfosch-Corvara, Laura Lezuo y Alex Moling. La domënia s’à abiné les Müjighes dla Val Badia y i ghesć d’onur cun les bandires por defilé tla hala dal tennis olach’al é gnü zelebrè na mëssa sonada

La deﬁlada röia sön plaza de dlijia olache ghesć d’onur y raprejentanzes dla Müjiga da Calfosch – Corvara aspeta.

Calfosch

Le presidënt dla Müjiga Alex Rottonara tratan le descurs d’onur.

Le dirighënt dles Müjighes dla Val Badia Florian Tavella.

da dötes les Müjighes dla valada sot ala bachëta de Florian Tavella. La mëssa é gnüda zelebrada da siur Pire Irsara che à, te süa pordica, sotligné l’importanza dla Müjiga tles comunitês y che le lingaz dla musiga é le lingaz che

Autoritês tratan mëssa.

Calfosch

döt le monn capësc. Al é jü inće n pinsier a siur Fonjo Clara che ess pordërt messü zelebrè chë mëssa, mo che é gnü cherdè da Chëlbeldi n’edema denant, sön tru da jì sön Sassongher. Siur Fonjo s’â dër confortè a chësta festa y al tignî dër sön la Müjiga. Do mëssa él gnü sonè da düć adöm nosc „Inn Ladin” amesa i descursc de onur.

La festa s’à stlüt jö te na bona armonia.

La festa é spo jüda inant sön plaza de comun tl zënter da Corvara cun i conzerć dles Müjighes. Al é stè dër bel da ćiarè pro al concurs da deﬁlé olache 15 Müjighes, de chëstes 5 dla val Badia, à tut pert. Na gran parüda à inće fat la demostraziun dla Müjiga da St. Johann. Le punt culminant dla festa e sté la deﬁlada domisdé fora por le paîsc che à doré püch plü co n’ora. Müjighes, corusc,

Calfosch sonns che ringhinî, ćiars cun trohts fajô de Corvara n avenimënt straordinar. Tl ćiamp dal palè él rové adöm dötes les müjighes che à sonè „l’Inn Ladin” y „l’Inn Sudtirolej” y cun i descursc da pert de Florian Mussner y Helga Thaler Ausserhofer s’à stlüt jö la pert oﬁziala dla festa. La festa é jüda inant cun conzerć, la surandada di diploms por le concurs da deﬁlé olache les Müjighes dla valada à stlüt jö cun de bugn plazamënć. Chësta 20ejima indunada s’à stlüt jö en armonia sön la duman do le conzert dla Hopfenmusik.

Por düć chisc intervënć vëgnel ghirè da düć i omi na gran profescionalité y por chësc vëgnel metü a jì ia por l’ann cotan de proes: proes ulach’al vëgn organisé scenars de intervënć y porvè fora vigni situaziun.

N gran rengraziamënt a düć chi che à portè pro a fà garatè la festa. Grup di Stüdafüch

Al vëgn organisé scenars de inzidënć.

Le Grup di Stödafüch é gnü cherdè ia por l’ann ma n iade por mè de füch a San Ćiascian tla ostaria Salares olache la sauna â pié füch, dui iadi esi gnüs cherdà a tó demez n ospà, dui iadi a daurì portes, un n iade a despifé, un n iade a ilominé le bosch sön Forceles olach’al gnô chirì leri y set iadi por inzidënć sön strada.

Inće tl Adventure park él gnü tignì na proa da se lascè jö cun cordes.

Tratan n intervënt sön strada.

Por ći che reverda la formaziun vëgnel metü a jì tla scora a Vilpian cursc desvalis. Ia por l’ann él stè 6 jogn che à tut pert. Fora di intervënć fej le grup sorvisc de segurëza tratan dötes le manifestaziuns sciöche inće pro vigni sopoltöra. 55

Calfosch

D.m.c: Harald Alfreider (vizecomandant) , Werner Costa (comandant), Franz Pedratscher (ombolt), Anton Schrafﬂ (presidënt di Stüdafüch dl raiun de Puster), Luis Durnwalder (presidënt dla Junta provinziala) y Robert Rottonara (vize-ombolt y assesur por i laûrs publics).

Le presidënt dla Junta provinziala Luis Durnwalder va a ćiarè l’ampliamënt realisé.

Da d’altonn à le grup podü pié do oﬁzialmënter da pert dl’aministraziun comunala le magazin nü gnü amplié. La sentada generala olach’an à podü saludé inće le ploan nü é gnüda tignida d’otober y ailò él gnü porte dant l’ativité dl grup, la situaziun dla cassa y cun aprovaziun. D’otober él gnü tignì la sentada generala ulach’al é gnü portè dant i cunć, l’ativité, propostes y cunsëis. Chësta é inće stada na ocajiun da surandè onoranzes: Posch Ugo à podü pié do la medaia de arjënt cun diplom por i 25 agn de ativité y Alfreider Thomas do chëra de brom por i 15 agn de ativité. N rengraziamënt va a chësc grup por so impëgn y por les tröpes ores ofrides sö por la segurtè de düć nos.

Calfosch Uniun di pëiapësc Cun la sentada de tesseramënt ai 18 de aurì él gnü tut sö 2 sozi nüs, Mersa Oliver y Bassot Giorgio. Portè dant él gnü le program por l’ann 2007 y l’ativité a spo metü man al 01 de mà y s’à stlüt jö ai 30 de setëmber. Ai 23 de jügn él gnü organisé la gara tradizionala da pié pësc sö dal Lech de Boà cun na griliada jö Planﬁstì da Rudi d’Arlara. Por chësta ocajiun à le grup podü se presentè cun so sbeter nü sponsorisé dala Cassa Raiffeisen Val Badia. Por le secundo iade él gnü metü a jì la gara a livel de valada y en chësc ann sö dal Lêch dl Planac ai 22 de setëmber. Ai 19 de otober él gnü cherdè ite la sentada generala olach’al é gnü portè dant l’ativité dl’ann y la situaziun di cunć,

Tratan marëna àn tröp da se cuntè.

propostes y minunghes. Al é inće gnü lité le consëi nü por i proscimi trëi agn. Presidënt é gnü confermè Agreiter Paolo che gnarà daidé dai aconsiadus Pezzedi Herbert, Costa Christof, Oberbacher Lothar y Mersa Oliver. Zingerle Cristina se cruziarà di papiers y de tignì i cunć.

Grup che à tut pert ala gara.

Calfosch Grup A.N.A. Alta Badia Trëi é stà i apuntamënć dl grup A.N.A. Alta Badia tratan l’ann 2007. Le pröm é stè le iade a Valdobbiadene. 28 sozi scrić ite pro la uniun s’à presentè da doman adora al iade por Valdobbiadene olach’al é gnü tut n pice aperitif tla ostaria „Bar dell’Alpino”. Dedô marëna a Valdobbiadene y domisdé vijita ala ćianoa Bortolotti che fej le prosecco conesciü indlunch. Dedô derevers a ćiasa. L’apuntamënt plü important dl’ann é stè sambëgn le secundo, la festa de 40 agn de vita dl grup, metü a jì en domënia, ai 07 de otober, olache ca. 70 porsones à tut pert ala mëssa tla dlijia da Calfosch, zelebrada da siur Degan Franz Sottara. Danter i partezipanć àn podü saludé le presidënt dla Seziun dl Adesc Alt Ferdi-

nando Scafariello, i aconsiadus sezionai Flavio Dossi, Colaone y Tomazzoni y le secretêr Ruggero Galler, le maresciallo Bocconcello Andrea cun na delegaziun de alpini dl villaggio da Corvara, le maresciallo maggiore aiutante en ponsiun Gianfranco Tempesti, le vizeombolt de nosc comun Robert Rottonara, la tota dla bandira nöia Eleonora Zingerle y les delegaziuns cun sües bandires de Terlan, Magré, Bornech, Fodom, Sëlva y Sanćiana. Tratan mëssa él gnü benedì la bandira nöia dl grup iubilar. Do mëssa él gnü tenü sö n aperitif tla Ćiasa dles uniuns y chilò à bele i partezipanć podü s’la cuntè y fà conferta. Denanche passè ala marëna, à le capogrup Hubert Zingerle tignì so descurs d’onur rengrazian düć por la presënza y fajon na relaziun sön l’ativité de chisc

Tratan l’aperitif.

Le grup a Valdobbiadene.

D.m.c. Iadedô le vizecapogrup René Sorà y le capogrup Hubert Zingerle dancà: Martin Conrater cun l’onoranza por ester stè a će dl grup.

Calfosch

Partezipanć cun delegaziuns.

40 agn y les idees por le dagnì. Inće le vizeombolt Robert Rottonara à rapresentè l’aministraziun de comun cun so descurs. En chësta ocajiun dl iubileum él gnü ponsè da ti surandè na recordanza particolara ai fondadus y ai presidënć dl grup. Implü à inće podü pié do na onoranza i mëmbri che é stà por 35 y deplü agn fedei al grup. Da cornîsc musicala tratan marëna y ćina tert da sëra à fat Colleselli Diego cun i orghi da man y val’ partezipant

à tut ca la chitara. Fina tert da sëra él stè da ćiantè de beles ćianties che gnô ćiantades inlaôta pro i soldas. La festa s’à stlüt jö cun les beles paroles „W i veci”. Le terzo y ultimo apuntamënt é stè la gara tradizionala dai schi ai 09 de dezëmber en memoria de Siegfried Pezzedi, mëmber fondadù dla uniun. Da vigni pert, Fascia, Gherdëna, Maran, Cortina, Gries, Ćiadura, Pergine, Mori, Predazzo y Val Zoldana y sambëgn inće dala Val Badia él gnü adalerch bëgn 47 amanć di schi che s’à mosorè te n slalom lerch sön la pista Col Alt. Tl travert él gnü organisé n bun gote de tê ćialt. Do la gara él gnü tenü sö tla taverna dl hotel Posta Zirm na bona marëna olach’al é inće gnü tignì la premiaziun. Le plü asvelt de düć é stè Thomas Deiaco da Corvara, le partezipant plu vedl Agreiter Giovanni da La Ila nasciü l’ann 1927 y le plü jonn Felix Pescoller nasciü l’ann 2001.

Tratan la premiaziun.

Calfosch SPORT Schialpinism Do i suzesc sensazionai dla sajun passada à l’atlet badiot de schi alpinism Michael Moling reconfermè süa condiziun inće a livel mondial. Da alzè fora é i resultać dl ann 2007 olach’al à podü jì sön le scalin plü alt te na gara de Copa dla Talia, categoria Juniores a Madonna di Campiglio. Tres te na gara de Copa dla Talia él ruvé de jenà al secundo post tla categoria Juniores. Te Copa Europa àl arjunt tla Spagna y tl’Austria dui secundi plazamënć, sciöche inće tla Copa Europa generala. Pro i campionać europei àl arjunt n cuarto y n setimo post. Nia da püch n’é stè le setimo post tla cat. Seniores ai 22 d’aurì pro le Trofeo

Michel tratan la gara.

Canin te Copa Dolomiti orientali. I ti audun a Michael ćiamò tröpa ligrëza y de bugn resultać. Na onoranza da pert dl comun a Angela Castlunger Le consëi de comun à bele d’isté fora deliberé te na sentada de ti surandè a personalitês che à mirić tl ćiamp sozial, politich, economich y cultural dl paîsc na onoranza. Ai 16 de novëmber, en chël dè ch’an à tut ite le ploan nü, él gnü tut l’ocajiun da ti surandè tles mans da pert dl ombolt Franz Pedratscher propri na te onoranza a maestra Angela Castlunger por so sorvisc d’istruziun y mantegnimënt dl lingaz ladin.

Calfosch

Maestra Angela pëia do la onoranza.

I recordun che maestra Angela à fat la maestra por bëgn 33 agn: de chisc un a Al Plan, dui a La Val y 30 a Calfosch. Ara à scrit tröpes rimes y raimli por tröpes ocajiuns da festa y manco. Ara à scrit la cronica dla Val Badia da canch’ara à metü man da gnì scrita ćina l’ann 1992. Ti agn 1957 y 1958 àra scrit le liber por todësch „Kolfuschg und seine Leute” che contëgn la storia dl paîsc, les raîsc dl paîsc, i lüsc, le comun, ombolć, dërć de pastöra y da vardè, usanzes y personalitês, inoms de viles. Por bëgn 26 agn àra fat la secreteria dla cassa de maratia metüda sö tl 1955 y secreteria por 13 agn pro la stala soziala. L’ann 1965 s’àra cruzié da cumprè le drap da fà cater guanć da portè dales prozesciuns la statua de S. Notburga. Atualmënter se dà jö mëda Angela tröp cun i ciüf y suradöt cun chi da da medejina.

Le tëmp Cun temperatöres ćialdines à metü man l’ann y fora por döt l’invern él stè scialdi ćialt. Da alzè fora él bëgn chël 19 de jenà ulach’al à plovü sciöche amez isté. Floć de nëi àn podü udëi ala ﬁn de jenà, nëi che à salvé la sajun turistica. Dui dis dan dal scomenciamënt dla sajun d’aisciöda do le calënder, à l’invern tlocorè a porta: 30 cm de nëi y n dër ferdun. Chilò da nos n’é chësc nia stè determinant sciöche da Balsan ite por les ﬂus di früć y por la ordöra. L’aisciöda é stada valgamia bona y insciö inće l’isté, l’altonn nia tan bel co l’ann passè y incër mez novëmber él gnü plü frëit y al à inće novü. L’ann s’à rové ia cun bel tëmp, frëit dl vers y püćia nëi.

Calfosch CORIOSITÊS Morin da vënt da fà eletrizité N pic’ aiüt por davagné forza eletrica sfrutan la forza dl vënt: ara se trata de n morin da vënt fat döt de lëgn, ater co i magneć, fertrat de ram, saurun y dui poresc d’acià. Cun n diameter de 1,6 metri y cun n vënt che va 36 km al’ora él meso da prodüje zirca 160 W. Le vantaje de chësta sort de morin é chël ch’al prodüj 14,8 Wh bele da fà na roda al secunt.

Chësc morin é tachè ite pro la condöta eletrica de ćiasa, deboriada cun le fotovoltaich dëidel afruntè le bojëgn d’energia smendrin le cunt dl’eletrizité. L’autur y le pionier de chësc proiet é l’eletrotecnich Norbert Dapunt che pënsa bele al proscimo morin da 5 kW, tres fat instës.

Chësc proiet de sfrutamënt d’energia renovabla é le pröm tla valada.

Corvara

Corvara • Elisabeth Penazzi

Retrat de na ﬁnestra tla vedla Ćiasa dl Mone a Pedecorvara. Inće la cronica de paîsc tl liber Sas dla Crusc é te so pice na ﬁnestra sön nosc monn.

Corvara Introduziun Indô n iade ćiarunse derevers a n ann che é jü a piz. Cî él pa sozedü tratan l’ann 2007? Chê s’un é pa jü da chësc monn y chê à pa odü la löm dla vita? Ći à pa fat le Comun, la Scolina, la Scora, la Cüra? Tres les relaziuns dl ann dles assoziaziuns, di grups y dles uniuns de paîsc porvunse da dè na odlada n pü’ plü sota, cun la speranza che chësc Sas dla Crusc pois ester d’ütl inće tl dagnì canch’al é da ćiarè do valch o da se tó val’ dübe. Sce valch é gnü desmentié, spo dessigü nia cun intenziun. MOVIMËNT DLA POPOLAZIUN Ai 31.12.2007 arcompëda nosc Comun na popolaziun residënta de 1.295 porsones. Chësta é na variaziun perzentuala dl 1,97 % implü en confrunt al ann da denant. Indöt él 657 ëi y 638 ëres. 13 viadus é nasciüs da jënt dl post, deperpo che 10 porsones é „passades a miù vita”. Bëgn 36 é les porsones che é gnüdes a stè te nosc Comun y 14 chëres che é jüdes demez. Nasciüs Tratan l’ann 2007 él nasciü te paîsc 10 de pici viadus: - ai 06.02 David Comploi de Carlo y Siglinde Kostner - ai 21.03 Loren Seppi de Silvano y Viktoria Vallazza - ai 27.05 Malin Filippin de Artur y Myriam Willeit - ai 01.06 Elena Costa de Mathias y Petra Vitroler - ai 16.07 Adele Clementi de Patrick y Martina Kovacikova - ai 21.07 Emily Kostner de Manuel y Evelyn Mutschlechner - ai 22.08 Alessandro Peruz de Albino y Silvia Bassot - ai 11.10 Thomas Erlacher de Walter y Katia Cassiadoro - ai 16.10 Greta Untergassmair de Othmar y Evi Zingerle - ai 10.11 Alessia Piccolruaz de Erich y Francesca Compostella Maridà Tratan l’ann 2007 s’à 8 pêrs unì tl sacramënt dl matrimone te dlijia o te Comun: - ai 20.01 Patrick Clementi cun Martina Kovacikova - ai 31.03 Silvia Bassot cun Albino Peruz - ai 02.06 Wilma Leonardi cun Vito Magri - ai 09.06 Ramon Leonardi cun Ellen Irsara - ai 09.06 Michela Iori cun Giulio Vidorni - ai 06.10 Andreas Agreiter cun Daniela Pecotic - ai 06.10 Heinz Pezzedi cun Verena Campei - ai 07.10 Maurizio Iori cun Mariarosa De Michelis 64

Corvara Morć Tratan l’ann 2007 à la comunité da Corvara messü tó comié da 7 porsones, nanter ater inće da so prou siur Fonjo Clara. Zënza orëi smëndrì le dolur di familiars por la pordüda de sü defunć, à la mort de siur Fonjo dessigü rapresentè la majera crusc por döta la comunité de paîsc, êl pö da 12 agn incà le famëi de nosta cöra. - ai 18.05 - ai 08.07 - ai 03.09 - ai 01.10 - ai 09.10 - ai 28.10 - ai 21.12

Augusta Pescolderung maridada Pezzei Siur Fonjo Clara Angelo Seppi Cherubina Pescollderungg vëdua Kostner Maria Glira vëdua Pezzei Edi Zingerle Mario Gamba

Recordanzes Tratan l’ann 2007 s’à por feter mez ann la mort chilò Corvara lascè en pêsc, ﬁna ch’al è mort ai 18 de mà tl ospedal da Bornech Augusta Pescolderung maridada Pezzei. Gusta ê da La Ila, olach’ara é nasciüda ai 29 d’aurì dl 1936. Por n pez ara vit a Pescosta cun so om, mo é spo tosc indô jüda a La Ila te ćiasa de süa uma, olache ëra instëssa orô stè tla surité, se stlujon Tl’eté de 71 agn se n’é insciö inće fora jüda Augusta Pescoldala sozietè. derung. Gusta é stada l’ultima porsona che é gnüda sopolida te nosta cortina da siur Fonjo. Ara lascia indô le möt Christian, che ti é dagnora stè dlungia y jô dër gonot a la ciafè.

Periun ch’ara ciafes śëgn la pêsc tla Ćiasa dl Pere sö al Cîl. Na gran spordüda é stada la mort de nosc bun prou siur Fonjo Clara, la domënia ai 08 de messè. Le Signur l’à cherdè fora de nia tl’eté de 67 agn söl tru da jì sön piza de Sassungher a dì mëssa. L’öt y l’incherscimun ch’al à lascè La comunité intiera à indô ne pon fepluré do Siur Fonjo. ter gnanca se imaginé. Al se desﬁra inant ćiamò śëgn ti cörs dla jënt da Corvara y da Calfosch. Siur Fonjo à lascè indô te nostes cöres n gran ejëmpl de fede, de umanité y de coerënza. 65

Corvara Dessigü ciafaral sö al cil da Chël Bel Dî le paiamënt ch’al s’à mirité: ”tan val’ de bel che degun ödl n’à mai odü y che n’é mai ćiamò passè fora por le cör dla porsona” (Sant Agostin). Deplü informaziuns sura siur Fonjo é da ciafè tl toch „Fora dla Cüra”. Nosc pech, Angelo Seppi, ê nasciü a Ruffrè (TN) ai 12 de dezëmber dl 1921 sciöche pröm de 5 mituns. Al à bele dër da jonn messü pié ia a se davagné le vire. Angelo â imparè le mistier da pech y â laurè pro deplü patruns fina ch’al é rové dl ann 1956 a Corvara. Chilò âl tut a d’infit la picera furnaria dl Kostner. Ai 03 de setëmber é AnTl ann 1957 gelo Seppi gnü cherdè s’âl spo maridé dal Signur. y adöm cun süa fomena âl laurè zënza sparagné fadies, fina che le möt Silvano à spo manajè inant la furnaria nöia, realisada tl raiun artejanal. Te sü ultimi agn de vita à süa sanité lascè do fina ch’al é mort te süa ćiasa ai 03 de setëmber. Angelo lascia indô la fomena, 5 mituns y na bela schira de nus che le recordarà sciöche bun om, pere y nene. Al 01 d’otober, zënza che degügn se l’ess aspetada, él mort tl’eté de 90 agn mëda Cherubina dl Ost, ustira dl Hotel Posta Zirm. Ara ê nasciüda jö dal Soz da La Ila te 66

na gran familia de 17 mituns al 01 de jügn dl ann 1917. Mëda Cherubina ê na porsona dër daverta al mudamënt dl tëmp. Süa vita é stada plëna de laûr y de ﬁstidi por le bëgn de süa familia y dl’ostaria, se davagnan insciö la crëta y le respet de döt le paîsc. Ara savô da tratè bun le personal y da insigné jö chi che metô impormò man y ara ćiarâ de daidé düć chi che â debojëgn de aiüt. Nia ma da sü 4 mituns, mo bëgn da düć chi che l’à conesciüda gnarara recordada cun reconescënza por so bun cör. Tl Calënder Ladin dl 2008 él da ciafè na intervista che ti é gnüda fata a mëda Cherubina püch denant ch’ara messess Cherubina dl Ost à da- tó comié da gnora albü tröp dessu- chësc monn. rora por i atri. Sciode che ëra instëssa n’à mai podü la lì. Che Chël Bel Dî ti paies bun döt le bëgn ch’ara à fat. Ai 09 d’otober te Ćiasa de Palsa da San Martin de Tor s’à destudé ia mëda Maria dl Carigà. Mëda Maria ê la porsona plü vedla dl paîsc da Corvara. Ara ess prësc arjunt i 100 agn d’eté, êra pö nasciüda ai 14 de forà dl 1908 a San Ćiascian. Sciöche feter düć chi che é nasciüs tl scomanciamënt de chësc secul, é inće mëda Maria chersciüda sö te na gran meseria. Süa vita ê caraterisada da straciaries y crusc. Ara â maridé Franzl dl

Corvara Carigà da Pescosta mo bele adora éra restada vëdua y à messü trà sö da sora zënza tröp aiüt sü dui mituns Pepi y Maria. Impò âra salpü da tignì fora döt cun paziënAi 09 de otober s’à deza y gran fede. stodé, sciöche la ﬂama Öna de sües de na ćiandëra vardüda jö, la vita de Mëda Ma- püces ligrëzes é ria dl Carigà. dessigü stada le ćiantè: agn alalungia éra stada pro le cor de dlijia. Che mëda Maria palses śëgn saurì tla Ćiasa dl Signur y ch’ara pois lascè aldì süa bela usc tla schira di agnui.

En Vöia de Nadè, tla picera dlijia da Corvara, él gnü zelebrè la mëssa de ressoreziun por Mario Gamba, mort tla Ćiasa de Palsa da San Martin de Tor. Por tröć agn al vit chilò Corvara, olache tröć le conesciô y le stimâ. Süa ultima orentè é stada chëra de gnì sopolì tla cortina de chël paîsc a chël che so cör ti ê plü dlungia.

Gran incherscimun y öt à lascè indô Edi de Mariangel, nosc bocà da la bona löna. Dô na maratia lungia y ria l’à le Signur delibré da sües soferënzes, soportades zënza baudié, cun gran fede y rassegnaziun ai 28 d’otober, tl’eté de 59 agn. Inće tratan süa maratia, ch’al ne ascognô no a sè instës no a chi che le damanâ, âl dagnora laurè inant te süa botëga cun umor y bela mainira. Ti agn da denant é Edi inće stè tröp presënt tles uniuns, dandadöt te chëres sportives. Edi à lascè indô te n gran dolur la fomena Elfriede y la möta Evi y à avisa ćiamò pordejü da tignì ti brać süa picera neza Greta, nasciüda püć dis denant. Düć le recordarà dî por l’ejëmpl de vita ch’al s’à dè. Periun ch’al pois vire inant tl lominus de Chël Bel Dî.

Orun chilò recordè inće döes d’atres porsones da Corvara che à messü tó comié da chësc monn. Intrames viô demez cun les families y é porchël inće gnüdes sopolides tles cortines de sò paîsc. Al se trata de Edi Costamoling dl Panorama, mort tragicamënter ai 18 de setëmber, y de Konrad Pescosta dl Planac. Edi viô cun la familia a Taisten mo gnô dër gonot y ion indô te so paîsc olach’al ê nasciü. Chilò ne n’ âl nia ma sü fredesc, mo inće tröc amisc y compagns. Por tröc agn âl laurè d’invern pro le lift de Pralongià. Inće Konrad de Col à le cör a Corvara, do ch’al â venü dan nia tröc agn l’Hotel Planac, dessigü fat sö cun de gran bries y sacriﬁzi, y s’à trasferì a Balsan cun la familia. Konrad é gnü cherdè fora de nia da la orentè de Chël Bel Dî tratan na vacanza al mer.

Insciö orunse recordè Edi dl Bocà: na porsona cun tröpa vöia de vire, cun n gran amur por süa familia y cun na gran dediziun a so laûr da bocà. Chël Bel Dî l’à coiü sö te Sües mans, che al palses śëgn dailò saurì.

Corvara

Ćiamò na fotograﬁa denanche trà jö daldot le garage vedl dl Ost… y inće cun la bela pitöra de San Cristofe.

é chëra de „ti fà capì a nosta jënt ći sort de ćiases ch’an dess fabriché”. Le paîsc é dessigü te na fasa olach’al vëgn proietè y laurè fora tres deplü le zënter, por realisé n dé n raiun pedonal. Él pö dal’atra pert inće bele gnü fat proieć de na zirconvalaziun, por ćiafè soluziuns ala viabilité. Por le forest y sambëgn inće por la jënt da chilò é chësc dër val’ de bel y comot. La pert rodosa dla medaia é ch’al é tres manco lerch y tres manco vërt da odëi. N gran laûr che é gnü fat é stè chël de trà jö le garage vedl dl Ost, por realisé la Ćiasa Tota Hilda. Tla costruziun él apartamënć y sot ai ôć gnaral fat botëghes. Tres cun tröp lignan, mo te döt n ater stil, él gnü rové la costruziun sura le Lüch a Sorëdl. Por le scomenciamënt dla sajun da d’invern à chilò ciafè lerch döes botëghes. Por Nadè àn podü jì ite tla ćiasa nöia Olimpia, che é gnüda trata jö da d’aisciöda. Mo denant él ćiamò gnü metü a jì na gran proa di stödafüch, che à tut ite inće les uniuns di paîsc vijins. Cun föm y ega n’àn nia messü massa sconè, n’êl

Le frabicat nü dla Ćiasa Tota Hilda.

Le zënter de Corvara s’implësc vigni ann n pü’ deplü.

TRASFORMAZIUNS URBANISTICHES Corvara ćiara fora vigni ann n pü’ atramënter… por fortüna o por desplajëi. Sura l’architetöra y la manira de frabiché vëgnel strité tröp y nia ma chilò da nos. Le conzet de bel é pö inće val’ dër de personal. Finamai nosc ombolt, te na süa intervista tla Plata de Comun, dij che „al spera che Corvara restes paîsc da munt sön munt” y che öna de sües misciuns

Corvara pö degun prigo da fà dann. Tla Ćiasa Olimpia à ciafè lerch le pech y na butëga dai ćialzà. Tl plan dla Ćialćiara àn metü man i laûrs por realisé abitaziuns por la jënt dl post. La majera critica ch’an à aldì da deplü, é che avisa ala jënt da Corvara ti vëgnel conzedü da fabriché ti posć plü burć, ascognüs o a d’ambria. Y chësc sarà dessigü ćiamò n argomënt dl dagnì. Dlungia la caserma di Carabinieri él gnü realisé dui garasc sot tera ite. L’oﬁze dl Skipass é gnü portè tla infrastrotöra dl implant portamunt de Boà. Sö Arlara él gnü fat sö na ütia da munt nöia, che porta le vedl inom da inlaôta: Boconara.

La Ćiasa Olympia sciöche ara ê ﬁna d’aisciöda.

L’oﬁze Skipass é śëgn da ciafè pro le lift de Boà.

La Ćiasa Olympia te süa iesta nöia.

Corvara FORA DL’AMINISTRAZIUN DE COMUN L’aministraziun de n comun sciöche Corvara à vigni ann dër tröpes novitês. Por ti lascè al savëi ala jënt döt ći che vëgn fat, mëna fora le Comun 2 iadi al ann diretamënter a ćiasa la Plata de Comun, n foliet rich de informaziuns y de dać. Dessigü él da dì che nosc Comun vëiga de bun edl les uniuns y les assoziaziuns che se dà jö cun ativitês culturales, soziales y sportives. Tratan l’ann él gnü partì fora 160.000 € sot forma de contribuć. Na gran novité dl 2007 é che le Comun é deventè proprietar dl zënter dal tennis curì. N’atra novité, manco plajora por i automobilisć che drüca ion sön le pedal dal gas, é che les verdes comunales à ciafè n telelaser da mosoré la velozité sön strada. Le local dles verdes comunales é gnü renovè.

Fraziun da Corvara Ti ultimi dui agn à la fraziun da Corvara, che à a cé sciöche surastant Walter Zingerle, realisé tröć proieć. Nanter chisc inće la realisaziun de deplü strades te bosch da jì sön Ćiaulunch y sön Crëp por Munt y la dortoraziun dl Tru dl Iagher tl raiun de Cherz. Pro la stala de Plan Fistì él gnü fat laûrs da le strom y condütes dal’ega. La Ćiasa Mili, dlungia cortina, é gnüda restrotorada. Por che i prà y la pastöra vëgnes sià y rencurà inant, śëgn che la Stala Soziala n’à nia plü armënć, ti él gnü impormetü al vedl famëi de vardè sües vaćes sön pastöra de fraziun. Tratan l’ann 2007 él gnü tut sö n laurant implü. Fraziun da Pescosta Inće la Fraziun da Pescosta, che à a će sciöche surastant Günther Alfreider, à ia por l’ann so bel gran laûr da dortorè sëmenes y trus, da sié pastöres, da romenè sö le refodam, da mët jö banć y i.i. I lauranć y les mascinns é sambëgn da despaié jö y porchël s’à la fraziun lascè tomè ite de realisé sot al implant portamunt de Boà ﬁna jö da la plaza dl marćé, na plaza da parchè i auti a paiamënt. Le proiet é gnü aproè dal comun y la plaza metüda ite tl plann regoladù. Onoranzes por l’impëgn a bëgn de nos düć

Les uniuns tëgn vì n paîsc. Chësc sa inće nosta aministraziun comunala che les dëida porchël dagnora ion.

Sön iniziativa dla Junta y cun aproaziun dl Consëi de Comun an orü partì fora cinch onoranzes, sciöche sëgn de ren-

Corvara graziamënt, a chëres porsones che s’à metü a desposiziun por le bëgn dl paîsc. En domënia, ai 18 de novëmber, en gaujun dla festa de bëgnodü a siur Andreas Perathoner, éra stada tan inant. Sön paiun dl Salf de Comun à Erich Kostner, Giuvani Dapunt, Agnes Clara, Lejio Lezuo y siur Angel Complojer podü pié do dales mans dl ombolt Franz Pedratscher l’atestat y le prosc de reconescënza, adöm cun n bel cheder de Raimund Mussner. Chilò en cört i mirić di onorà: - Erich Kostner, che é nasciü dl ann 1921, à dè vita dl 1947 ala sozieté Sciovie Ladinia y à fat sö le pröm implant portamunt dla Talia. Tl medemo ann âl

inće metü sö le Sci Club Ladinia, olach’al é stè a će sciöche presidënt por 10 agn. Ti agn dedô al ćiamò metü sö d’atres sozietês dai lifć tl’Alta Badia se fajon gran mirit tl svilup turistich dl raiun. Erich Kostner é inće mëmber fondadù dl Superski Dolomites; - Giuvani Dapunt é tres stè dër atif te comun y tla fraziun da Pescosta. Por trëi legislaziuns, dal 1979 al 1995, él stè vizeombolt. Por bëgn 12 agn âl tut sö l’inćiaria de diretur dla Scola dai Schi. Tl medemo momënt à Giuvani inće albü tëmp dessurora por les uniuns de paîsc, sciöche i Stödafüch y le Cor de Dlijia, pro chël ch’al ćianta tres ćiamò. Giuvani Dapunt é nasciü dl ann 1919;

Foto de grup di onorà: da m.c. l’assessur Othmar Costabiei, Giuvani Dapunt, siur Angel Complojer, Agnes Clara, Lejio Lezuo, Erich Kostner y l’ombolt Franz Pedratscher.

Corvara - Agnes Clara é nasciüda dl ann 1928 a Lungiarü. Ara à tignì scora por 27 agn alalungia, ﬁna ch’ara é jüda en ponsiun dl 1978. Tres inant se dara da fà por la comunité da Corvara, tambëgn tl daidé fora i grups dla cöra co tl scrì raimli por ocajiuns desvalies; - Lejio Lezuo é nasciü a Col de Santa Lizia dl ann 1924 y à studié tl Vinzentinum a Porsenù. Dl 1953 él rové a Corvara sciöche maester dla scora elementara. Lejio Lezuo à dagnora albü na bona man y é stè dër atif por ći che reverda laûrs tl ćiamp sozial y te dlijia. Al é inće scrivan pro le grup di „Heimkehrer”. Por 12 agn alalungia âl fat le mone;

- Siur Angel Complojer é nasciü a La Val dl ann 1920. Dal 1954 al 1995 él stè prou te nosta cöra da Corvara. Te chi agn âl inće insigné religiun tan bëgn tla scora elementara co tla scora mesana. Siur Angel à daidé realisé la gran dlijia y la calonia.

Consëi de Formaziun dl Comun da Corvara Oramai messess feter vignun savëi che le Consëi de Formaziun, metü sö dl ann 2001, surantol la coordinaziun dles ativitês de formaziun metüdes a jì da

Le grup de laûr nü dl Consëi de Formaziun: da m.c. Martina Irsara, Ingrid Castlunger, Marlene Costa, Sonia Piccolruaz, Erika Castlunger y Roland Adang.

Corvara passa 30 inanter uniuns y assoziaziuns dl comun. N grup de laûr ﬁstidiëia por la coordinaziun, le retlam y i contribuć, partis fora da Comun y Provinzia. Regolarmënter, n iade al ann, en gaujiun dla sentada generala, vëgn l’ativité portada dant. En chësta ota é la incuntada gnüda tignida ai 22 de novëmber y à odü danfora inće la nomina dl grup de laûr nü, che à tut sö l’inćiaria por i proscimi 3 agn. Sce an ćiara indô al ann 2007, spo él gnü presentè n program de 48 iniziatives. Ma un sù de chisc é tomè demez. Le cheder di argomënć tratà, por indöt de 381 ores de dorada, é stè rich y desvalì: dala medejina ala fede, dala belëza al sport, dal curs da cujiné al’educaziun di mituns. Le numer di partezipanć é stè de 770. Da dì él inće che gonot é cursc y referać nia ma na ocajiun da imparè val’ da nü, mo inće na ocajiun da jì fora de ćiasa te sajuns plütosc ötes y da incuntè d’atra jënt. Tratan la sentada generala, te na manira dër lisiera, él gnü lité le grup de laûr nü, metü adöm da Martina Irsara, Ingrid Castlunger, Marlene Costa, Sonia Piccolruaz, Erika Castlunger y Roland Adang.

de scolina metü man ai 10 de setëmber. L’ann 2007 é gnü rapresentè da n gran mudamënt tl setur organich: tan bëgn la maestra Christine Videsott Pitscheider co la cöga Erna Pitscheider é jüdes en ponsiun miritada. En gaujun de chisc dui dis tan importanć, él gnü metü a jì na festa. Tl paîsc da Corvara é la scolina gnüda daurida dl ann 1968. Tl’eté de 20 agn é inće rovada adalerch la maestra Christl, che ti é romagnüda fedela ﬁna en chësc ann. Por la rengrazié de ći ch’ara à fat te düć chisc agn, da süa colauraziun y da süa paziënza, à da d’aisciöda le team dla scolina con l’aiüt di geniturs metü a jì na bela festa cun griliada te bosch. Cun amur él gnü pastelnè y arjigné ca raimli y ćianties. Inće la direturia y i familiars é gnüs adalerch. Baldi é chësta stada inće l’ultima incuntada cun siur Fonjo. Por l’ocajiun àn festejé na mëssa che recordâ dassënn les funziuns da inlaôta, avisa sciöch’al gnô metü man y stlüt ia l’ann de scolina canche la maestra Christl â scomencè. La festejada y düć i mituns s’à vistì na bela gherlanda de dascia y ciüf y à ćiantè pro le sonn dla chitara. Da d’altonn él inće gnü le dé de comié da Erna Pitscheider, la cöga dla sco-

FORA DLES SCOLES Scolina La maestra Christl y la cöga Erna po śëgn palsè dal laur Por 32 scolarins da Corvara y Calfosch, despartis sö te döes seziuns, à l’ann

En gaujun dla festa ala maestra Christine Videsott Pitscheider.

Corvara

I mituns y les mitans dla Scolina s’abina por l’ultim iade incër „süa” cöga Erna.

lina. Dal 1971 se cruziâra dla gran fan de mituns y maestres. Nia dainré cujinâra inće de bona spëisa da paur. Inće por ëra, che é jüda śëgn en ponsiun do 36 agn de sorvisc, él gnü metü a jì na festa particolara. Le bel buffet é gnü arjigné cà la sëra da denant dai geniturs di scolarins. So post é gnü surantut da Traudl Irsara da Badia. I locai dla Scolina é gnüs renovà L’infrastrotöra dla scolina de nosc paîsc, realisada dl ann 1960, é öna dles plü vedles dla valada. Laûrs de renovamënt ê porchël plü che bëgnodüs. Le cost dl investimënt é stè de indöt 90.000,00 Eur. 74

Fora por i mëisc da d’isté él gnü fat danü i sorvisc sanitars y, por la ligrëza di mituns, él gnü realisé n local da fà la belaìta cun l’ega. Mudaziuns é inće gnüdes fates por ći che reverda la segurëza, insciö por ejëmpl él gnü cumprè cutres en caje de medefüch y an à fat curì jö i vidri dles ﬁnestres cun na folia speziala ch’ai ne vais nia en mile tòć sce ai ess da se rumpe. Al é inće gnü fat laûrs sön la bela terassa defora. Scola Le pröm dé dl ann de scora 2007/2008 è dessigü stè n dé plëgn de emoziuns por chisc 16 scolars da Corvara, Calfosch y Reba che é rovà tla 1. tlassa, insignada jö dala maestra Ruth Frenes:

Corvara

AtivitĂŞs dla scora elementara ia por lâ&#x20AC;&#x2122;ann 2007.

Corvara - Costa Anna da Corvara - Costabiei Armin da Corvara - Costamoling Lisa da Corvara - Daziale Sara da Corvara - Della Giorgia Gabriele da Corvara - Delmonego Gabriele da Reba - Denicolò Elia da Reba - Ganibegovic Rocco da Corvara - Grones Elisa Laura da Reba - Mersa Sara da Calfosch - Pedevilla Ellen da Corvara - Pezzei Alexandra da Corvara - Sandri Martina da Reba - Schrott Felix da Corvara - Seppi Gabriel da Corvara - Sommadossi Alissa da Corvara Tla scora elementara da Corvara él indöt 75 scolars. De chisc é 9 da Reba, 19 da Calfosch, 45 da Corvara, 1 da La Ila y 1 da Pedraces. Dlungia le program de insegnamënt é chël dles ativitês inće stè tl ann 2007 indô dër desvalì y interessant: - d’invern él gnü metü a jì le dé dla nëi sön Störes; - da Carnescè àn fat festa te scora; - musiconć dla Müjiga Calfosch-Corvara é gnüs te scora a lascè odëi sü stromënć; - i scolars dla 5. tlassa à podü jì a vijité le Comun; - cun sües morvöies à le Mago Rico lascè düć cun la boćia daverta; - la jita de mà à condüt i scolars dla 3, dla 4 y dla 5. tlassa söl Renun a ti ćiarè ales belëzes naturales dles piramides y dedô al museum dles ês; - i scolars dles prömes döes tlasses é jüs a ti ćiarè ai morins it’a Longiarü; - de jügn él gnü metü a jì la nöt dla letöra. Ći bel, i mituns à podü dormì te scora! 76

- al é gnü metü a jì la festa di lëgns cun les verdes dl bosch; - la jita dl altonn à condüt da Col Alt fina ia sön la munt de Pralongià y indô derevers fina jö Costes dal’Ega; - i scolars dla 4. y dla 5. tlassa à podü jì a vijité na urticoltöra a Schabs y plü tert la mostra „Sphinx und Katzen” a Bornech; - le paur da Pliscia ti à mostrè ai scolars dla 5. tlassa le tru dl granel. I scolars à finamai podü fà pan! - Autorenlesung cun Miriam Pressler; - i mituns à tut pert al proiet de solidarieté, sparagnan 1 n Euro al mëis por daidé fà sö na scora tl Afghanistan, de chël che Margret Bergmann é gnüda personalmënter a cuntè; - da d’altonn é i scolars jüs sön fossa de siur Fonjo a Calfosch; - la 4. y la 5. tlassa à podü jì a ti ćiarè al musical „Traum vom Fliegen” a La Ila; - te scora él gnü San Micurà.

RECORËNZES Y FESTES DE DLIJIA Edema Santa Al é dërt lascè inće n iade odëi sciöche nostes dlijies se mostra te momënć particolars fora por l’ann liturgich. Dal momënt che a Corvara él döes dlijies, öna de stil gotich y l’atra de stil modern, é chësc contrast ćiamò plü interessant. Tratan l’Edema Santa vëgn les ares dl altè dla picera dlijia stlütes pro, mostran n scenar dër cröde dl martire de Santa Katharina. Dales perts vëgnel metü sö döes toﬂes che rapresënta n iade la ﬂa-

Corvara

Rapresentaziuns fora dla pasciun de Gejù Crist tla gran dlijia.

gelaziun de Gejù Crist y n iade l’oraziun tl urt dal orì dl Getsemani, tratan che i discepui dorm. Le Vëndres Sanć vëgnel metü fora tla gran dlijia la Fossa Santa. En chësc ann n’él gnü lascè fà na nöia, che passenëia ite dër bun te nosta dlijia scëmpla y lineara.

L’altè dla picera dlijia tratan l’Edema Santa.

Domënia dal Orì Siur Fonjo Clara ê dessigü n prou de mentalité dër daverta. Mo impò n’éssel mai lascè tomè t’ega de vedles tradiziuns y usanzes de dlijia. Al contrar: al se dê da fà ch’ares ne jiss nia a perde. Giulan a d’ël à nosta cöra da Corvara metü man de zelebrè indô plü ativamënter les festes. La Domënia dal Orì, por

La Fossa Santa nöia realisada da Felix Kostner da Urtijëi

ejëmpl, él tres deplü mituns cun granares de minai y orì, y da Pasca tres plü cësć de signé che vëgn portà a benedì. 77

Corvara

Mituns y mitans da scora cun sües beles granares de minai y orì.

La Crejima

La pröma Comuniun

La festa dla Crejima é gnüda tignida ai 13 de mà. En prozesciun cun melodies dla Müjiga Calfosch-Corvara é bëgn 29 crejimanć da Corvara y Calfosch deboriada cun i tòć y les totes gnüs acompagnà te dlijia, olache siur Fonjo y siur Degan Franz Sottara à conzelebrè la mëssa. La funziun é gnüda abelida te n’atmosfera ligra y plajora dales usc dl Cor di jogn da Calfosch y Corvara, sot ala bachëta de Helene Thaler. Che le Spirit Sant ti dais forza y reﬂesciun a düć chisc jogn da tó les dërtes dezijiuns y da odëi fora so tru dla vita.

La pröma Comuniun de 19 mituns da Corvara, Calfosch, Reba y Badia é gnüda metüda a jì ai 03 de jügn. do ester gnüs acompagnà ﬁna sön plaza dal sonn dla Müjiga Calfosch-Corvara y do l’ingrès solënn te na dlijia de bì ciüf él gnü scomencè öna dles festes plü importantes tla vita de vigni porsona cristiana. Les maestres à insigné jö n pice cor che cun so bel ćiantè à dè vita y ligrëza ala festa. Podëi ciafè chësc sacramënt é na scincunda de valüta por nösc mituns, porchël ciaﬁ pö inće bele danfora na bona preparaziun che mët man mëisc denant cun la colauraziun dles umes.

Corvara

Foto de grup di crejimanć cun i tòć y les totes.

Le Cor di Jogn da Calfosch y Corvara che à ćiantè en ocajiun dla festa dla Crejima.

Corvara

I mituns y les mitans che à ciafè le sacramënt dla pröma Comuniun ćianta sot ala direziun dla maestra Irene Clara.

Jì cun crusc L’aisciöda é inće le tëmp dl ann olache les comunitês cristianes va cun crusc. Deperpo ch’an và, vëgnel perié deboriada mo impo él vignun che po ofrì sö sües intenziuns personales plü sotes y ascognüdes. Ai 09 de jügn é les comunitês da Corvara y Calfosch jüdes cun crusc ﬁna jö al santuar dla Crusc. Inće sce al n’é dessigü nia ma na spazirada, à scialdi püć tut pert.

Chi da Corvara jö dal santuar dla Crusc.

Corvara Festa di Iubilars

FORA DLA CÜRA

Inće en chësc ann él gnü metü a jì la Festa di Iubilars, che dess sotlinié dantadöt te chësc tëmp de crisa de valurs, l’importanza dl sacramënt dl matrimone. Ma 5 pers te döta Corvara à tut sö l’invit dl Consëi de Cüra de tó pert ala festa di 21 d’otober:

La comunité mëss tó comié da siur Fonjo

- Delazzer Marcello y Agnese Lina 45 agn maridà - Dapunt Eusebio y Erna 45 agn maridà - Pescosta Sepl y Julia 40 agn maridà - Costamoling Albert y Waltraud 35 agn maridà - Schrott Pepi y Gertrud 15 agn maridà

Inće en chësc ann, ai 08 de messè, êl preodü de zelebrè na mëssa sön piza de Sassungher, dlungia la bela crusc metüda sö sön iniziativa di omi da Calfosch y benedida da siur Fonjo l’ann denant. Mo avisa chë domënia s’à mudé te na desgrazia che degügn ne s’ess mai imaginé. Sön tru à siur Fonjo Clara, famëi spiritual dles cöres da Corvara y Calfosch dal ann 1995, pordü la vita tl’eté de 67 agn. Döt ći che é atira gnü fat por le salvè ne n’à plü jovè a nia. I dis dedô ﬁna al dè dla sopoltöra é siur Fonjo gnü infornì sö tla gran dlijia da Corvara, olach’an à ćiamò podü ti

I Iubilars cun siur Degan Franz Sottara.

Corvara ćiarè por l’ultim iade. I mëmbri di dui consëis de cöra é insciö gnüs confrontà cun le problem dl’organisaziun de na gran sopoltöra, dessigü la maiù sopoltöra che sarà stada a Covara. Mo cun l’aiüt di stödafüch, dles uniuns, dl’aministraziun comunala y inće de tröc privać s’à döt desfiré te na forma dër dëgna. La fola de jënt, gnüda adalerch da vigni pert, é stada grana. Por la tó sö döta ess la gran dlijia da Corvara podü ester ćiamò n iade tan grana! Bele ma por ći che reverda i proi, n’êl passa 80 sö da altè. La mëssa de ressoreziun, ćiantada dal cor de dlijia cun la partezipaziun dl cor di jogn y dl grup musical Mosaic da Al Plan, é gnüda arichida da raimli y oraziuns. Do süa orentè é siur Fonjo gnü sopolì tla cortina da Calfosch. Porchël é la jënt gnüda menada do mëssa fina sön plaza de dlijia da Calfosch cun corieres y taxi. Cun na ćiantia dl cor de dlijia da Longiarü, le Magnificat y le sonn dla Müjiga Calfosch-Corvara él gnü stlüt ia inće l’ultima funziun, denanche sopolì siur Fonjo olach’al palsa śëgn. Dedô é i parënć, i proi, les uniuns y düć i amisc gnüs invià al gostè tl Hotel Gran Ćiasa arjigné ca en colauraziun di ostis da Calfosch,. Siur Fonjo ê nasciü a Lungiarü ai 27 de setëmber dl ann 1940 sön le lüch de Broćia. Al â studié a Porsenù y é gnü consacrè prou ai 29 de jügn dl 1964 dal Vësco Ujöp Gargitter. Al é stè caplan a La Pli de Marô, a Sëlva, a Branzoll y a Naturns y ploan a Al Plan, a Sant 82

Andrè cun Eores y San Linert. Püć mëisc do süa mort s’un é indô jüda a Lungiarü inće süa so Mena, che te düć chisc agn l’à acompagné fora por les cöres y ti é stada dlungia te calonia. Le recort de Siur Fonjo dess ester la sbürla da jì inant Les cöres da Corvara y Calfosch à conesciü siur Fonjo dl altonnn dl 1995. Atira s’âl dè jö cun la pastorala y à metü man n gran laûr deboriada cun i consëis de cöra. Sön so impuls él gnü metü a jì la festa di Iubilars maridà, la festa dla Comunité, la prozesciun de mà cun les ćiandëres, les piceres festes d’Advënt, la festa por chi che vir foradecà y i dis dles Misciuns. Sön süa idea él nasciü deplü opres sciöche por ejëmpl la Via Crucis dal Gran Col ia, le pice salf de calonia cun la ćiasadafüch, la vidrada y la copa dal bato sö da altè. Te sües tröpes iniziatives ê siur Fonjo bun da motivé y da dè forza cun parores scëmples y tleres. Al tignî tröp sön les uniuns de paîsc, sön les families, sön i mituns, sön la jonëza y sön la jënt de tëmp. Al stê ion en compagnia a cartè y a fà matades. Mo te so ejëmpl de fede savôl da ester sterch y coerënt y â inće le coraje da tó posiziun canch’al ê debojëgn. Siur Fonjo à lascè indô ti cörs dla comunité n öt che ne và nia da descrì. Mo al à inće lascè indô les pedies sön chëres che nostes cöres mëss śëgn jì inant.

Corvara

Corvara Emoziuns (de Pia Kostner)

Cater mëisc zënza prou

Na domënia bela tlera da d’isté sön Sassungher a dì mëssa fôs invié. I fô söla piza de chël sâs y ćiarâ sce Os prësc spizorâs.

Do la mort tan te n iade de siur Fonjo, él gnü n tëmp dër ri por nosta cöra. En pro nü n’é nia ma tan saurì da tó ca, mo impó ne punsân nia de messëi aspetè bëgn cater mëisc. Intratan à siur Degan Franzl Sottara y siur Pire Irsara ćiarè de fà döt le poscibil. Por fortüna él chilò da nos d’isté inće tröc proi foresć che vëgn a palsè o a fà eserzizi spirituai. Inće ëi à daidé fora tröp da dì mëssa. Mo le majer laûr da organisé y da porvè da tignì vi l’operat de siur Fonjo sciöche chirì i sostituć, menè inant les ofertes, mëte a jì les confesciuns y garantì inant la presënza di ministranć, à sambëgn albü le consëi de cöra.

Mì cör ne ê nia cuntënt, magari fôl n prejentimënt. Tan stanch fôs en chël dé, degügn n’à podü S’daidé. “Jid’ ma inant, al é pö ćiamò adora”, mo por Os fôl chëla l’ora, ruvé fôs prësc sö insom canch’ valgügn cherdè S’à pur inom. Osc cör che düć à tan amè, de bat’ te n iade à lascè, I sês tomè sot rucsoch ite cun Osc plü gran avëi laìte: l’ caresc, l’ pan y l’ vin na iesta blanćia de lin sö dala crusc ne sês nia ruvé aulà che debann ài aspetè. Tosc sonan la grana ài aldì, sön Sassungher àl rondenì, al ne fô nia n sonn da festa, n gran dulur al resta. Ti ödli na legherma nia rogorüda tl cör l’incherscimun mai ne müda, spo ài udü ch’I stês tan saurì, magari savaiâs ma da durmì. Ćiamò na picera aicia sön Osc müs sciöch’ dlacia. Ćiudî pa la grima da rì? Ês udü Chël Bel Dî?

Festa de Bëgnodü a Siur Andreas Perathoner Cun n sentimënt de speranza y forza nöia à la domënia ai 18 de novëmber la comunité da Corvara fat gran festa por tó ite siur Andreas Perathoner. Dessigü n’é mai stè n prou tan aspetè co chilò da nos. Do la deﬁlada, cun les uniuns de paîsc te so plü bel guant, se an abiné sön plaza de dlijia. Cun le sonn dles ćiampanes, cun confaruns y bandires an aspetè che siur Andreas gniss fora de calonia cun i ministranć, siur Degan Franzl Sottara, siur Angel Complojer, siur Christian Moroder y siur Heinrich Ellecosta. A l’aspetè êl gnü tröpa jënt, i scolars, les autoritês de Comun, i mëmbri dl Consëi de Cüra y sambëgn inće la parentela, gnüda da Gherdëna ca. Do le salüt dl ombolt y dla surastanta dl Consëi de

Corvara

Salüt dla surastanta dl Consëi de Cüra Edith Kostner a siur Andreas Perathoner.

Cüra, à siur Andreas pié do oﬁzialmënter la tlé dla dlijia de chëra ch’al portarà da śëgn inant la responsabilité. Zënza jì massa sot ti particolars pon dì ch’al é stè na festa alaingrana y impò zacó lisiera, cun raimli, audanzes y ćianties solënes, caraterisada dantadöt da na gran ligrëza de avëi indô ciafè n famëi. Canche siur Andreas à lit le Vangele, denant co dè le juramënt preodü dal ritual, à i presënć spizoré ćiamò deplü les orëdles por aldì le sonn de süa usc. Do avëi stlüt jö la funziun te dlijia, é düć i presënć gnüs invià te salf de comun, olach’al ê bele gnü tenü sö n buffet rich y desvalì. Dessigü é chësc dè stè n bel mëteman por siur Andreas y por la cöra da Cor-

Siur Andreas Perathoner vëgn acompagné sön tru da jì te süa dlijia nöia.

vara, mo baldi ne saràra nia dagnora insciö. Al gnarà inće momënć de diﬁcolté, mo ara jarà da i despassè ia sce düć tëgn adöm y dëida para. Ti cater mëisc zënza prou à la cöra da 85

Corvara

Siur Andreas Perathoner, dal 18 de novëmber nosc prou nü.

Corvara desmostrè de avëi n gran potenzial de forzes y de porsones da carisma. Laurè inant cun la medema orentè, deboriada śëgn cun siur Andreas, ô dì mantignì via nosta comunité. Siur Andreas Perathoner Siur Andreas é nasciü a Santa Cristina ai 20 d’otober dl ann 1937. Fora por deplü cöres de Südtirol s’àl fat cotan de esperiënza: dal 1963 al 1966 él stè a Sëlva, dal 1966 al 1968 a Margreid, dal 1968 al 1971 a Oberau, dal 1971 al 1973 a Bornech, dal 1973 al 1982 a Buchholz, dal 1982 al 1996 indô a Sëlva y dal 1996 ﬁna śëgn a Eppan, olach’al â da ﬁstidié por bëgn 6.000 animes.

Tratan süa inćiaria da mone à Lejio Lezuo realisé inće le bel Cör de Gejù che vëgn metü fora sön ćiampanì en gaujun dl dé da festa.

N mone nü Cun l’altonn dl 2007 à Lejio Lezuo dè jö süa inćiaria da mone, ch’al â scomencè dl ann 1995 deboriada cun siur Fonjo. Lejio à fat dër tröp por la cöra y por la comunité da Corvara. Nia ma incër altè mo inće defora s’âl tres dè da fà, é pö na dlijia n pü’ sciöche na ćiasa: da laûr él dagnora! Cun süa bona man savô Lejio da cuncè y da realisé de vigni sort. Por döt ći ch’al à fat te chisc agn ti él gnü dit giulan y surandè na scincunda. Al n’é nia tröć che se scherza por tó sö l’inćiaria da mone. Mo por fortüna él

Corvara gnü ciafè n sostitut tl inom de Heinrich Costa. Heinrich Tondl sarà zënzater n bun mone por tröć agn alalungia. FORA DI GRUPS DLA CÜRA Grup di ministranć Cun le grup di ministranć à siur Fonjo dagnora albü na gran ligrëza, él pö stè ël che à salpü da le mëte impé. Feter mai n’él sozedü ch’al foss stè su sö da d’altè. D’atra pert ti dedicâl inće dër tröp tëmp fora de dlijia: deboriada jôi a jadiné, sön munt, a mangé na pizza o a Gardaland. Inće do la mort de siur Fonjo àn porvè da tignì inant le program y la regolarité dles incuntades. Cun suzès. D’isté fora él ﬁnamai gnü metü a jì na griliada tl parch aventöra a Calfosch. I ministranć, y sambëgn i geniturs che é do ia, é dër da laldè por la serieté y la lezitënza ch’ai desmostra te süa misciun tan de valüta por la comunité. Cun süa scemplité y bona vöia n’à siur Andreas Perathoner nia fat fadia da se davagné la crëta y le respet di pici sorvidus. Uniun dles Ëles Rich y desvalì é indô stè le program d’ativité dl’Uniun dles Ëles: - ai 02 de forà, festa de Santa Maria dales ćiandëres, él gnü arjigné le cëst cun les ćiandëres da lascè benedì y spo partides fora; - en Domënia dal Orì él gnü organisé de

pici scarnüć de orì benedì; - en Pasca él gnü venü röses a bëgn dla inrescida söl crebesc. Al é gnü trat ite la soma de Eur 595,00; - ai 15 d’aurì, Domënia Blanćia y benedisciun de düć i mituns, ti él gnü scinché a düć i batià tratan l’ann 2007 na picera copa dal’ega santa; - ai 05 de mà él gnü organisé en referat sura les erbes; - ai 18 de setëmber él indô gnü ﬁstidié por la festa de compliann tla Ćiasa de Palsa a San Martin de Tor. La mëssa é gnüda zelebrada da siur Angel y dedô an fat na picera festa cun na bona picia marëna; - ai 04 d’otober él gnü invié siur Tone Fiung a tignì n referat dal titul „Deplü generaziuns: cô pores pa vire bun adöm?”; - por la festa de Gnissant él gnü pastelnè les ćiandëres da mëte sön altè en recort di defunć dal ultimo Gnissant incà; - ai 06 de novëmber él gnü metü a jì n curs da pastelnè cun glizri, perles y contur color, tignì da Pia Pedevilla; - ai 10 de novëmber él gnü organisé na ćiastagnada cun musiga por dötes les ëres tla Ostaria Vittoria a Calfosch; - ai 20 de dezëmber s’à l’ativité dl uniun stlüt jö cun n rorate y na picera festa d’Advënt te salf de calonia. Uniun di Omi Sciöche vigni ann à inće l’Uniun di Omi portè inant so program regolarmënter. Baldi é da d’altonn gnü a manćé le surastant Edi Zingerle, che à fat tröp por l’uniun y à dagnora portè ite bona vöia y orentè. Edi à lascè n gran öt tl grup di ëi. 87

Corvara Caritas Dër lezitënt é dagnora inće le grup dla Caritas de nosta cöra. Particolarmënter a cör ti stà les porsones de tëmp, che vir gonot dër tröp tla surité, inće sce da jones ales portè pro ativamënter al svilup y al bëgnester de nosc paîsc. Ai 03 de merz él gnü metü a jì na zelebraziun dla penitënza por döta la jënt de tëmp. Tröc à fat para y à albü ligrëza cun la picera scincunda da Pasca. Sciöche vigni ann él inće chësc iade gnü dit de mà na mëssa cun la funziun dl Öre Sant. Tl medemo mëis él gnü cherdè adalerch la surastanta dl raiun sozial dla Val Badia, Dr. Michela Taibon, a informè la jënt atempada sura ći che le raiun nes pîta. Ai 31 de mà él gnü organisé la jita de-

Sciöche chilò da nos, vëgnel metü a jì inće tla misciun de Cerro del Pasco do mëssa dla segra na picia agape por düć.

boriada cun i seniors da Calfosch. Travert é chësc iade stè Nevegal, olach’an à vijité le santuar de S. Maria Imacolada. Sön tru da gnì cuntra ćiasa, éson stà chić

Padre Giampietro Pellegrini tratan la zelebraziun dl’Eucaristia le dé dla segra a Cerro del Pasco.

Corvara a Canale d’Agordo, paîsc nadè de Papa Jan Paul I, plü conesciü sciöche Papa Luciani. Le grup dla Caritas n’à sciöche compit nia ma chël de ćiarè dla jënt de tëmp, meton a jì jites, incuntades y festes d’Advënt mo inće chël de daidé chi che é tla stënta. Chilò toma ite dantadöt les Misciuns de Cerro del Pasco y de Banos. Chësta é na iniziativa, portada inant bele por deplü agn, y che é piada ia sön l’impuls de siur Fonjo. Cun ligrëza l’à la Comunité da Corvara coiüda sö y la porta inant śëgn ćiamò deplü. Te so testamënt spiritual àl pö instës orü che les ofertes de süa sopoltöra gniss destinades ai miscionars che porta inant la bona noela. Tratan l’ann 2007 àn podü menè demez danter trëi iadi la bela soma de Eur 18.000,00. Sciöche dagnora à inće chësc iade Padre Giampietro Pellegrini rengrazié por scrit lascian al savëi ći ch’al gnarà fat cun l’oferta. Cun ël y cun Padre Giuseppe Messetti tëgn la maestra Agnes regolarmënter contat. FORA DLES UNIUNS DE PAÎSC Cor de Dlijia Ativité dla uniun Sciöche vigni uniun à inće le cor de dlijia stlüt jö süa ativité cun la sentada generala. Ai 06 de dezëmber ti él gnü dè na odlada al 2007 y trat na rissa sot ai cunć dl ann. Cun ligrëza pon dì che inće chësc ann é indô stè n bun ann: al é gnü lau-

rè deboriada cun lezitënza y serietè, inće sce söl program n’él nia stè de gran apuntamënć. Sambëgn mësson dì che la mort de siur Fonjo à lascè indô inće ti cörs di Ćiantarins da Corvara n gran öt, é pö, sciöche da statut, le prou inće mëmber dla junta dla uniun. Le ćiantè süa sopoltöra ai 11 de messè é porchël stada na gran emoziun por düć. Tan gran che l’incherscimun é inće stè te chël momënt, àn impò spo festejè solenemënter cater mëisc dedô, ai 18 de novëmber, le bëgngnü de siur Andreas Perathoner. Le rest dl’ativité é plü co ater gnü conzentrè söl perfezionamënt de ćianties y mësses ch’an savô bele. Indöt s’à i Ćiantarins da Corvara incuntè bëgn 74 iadi, de chisc 37 iadi por proes. Vintedui é le numer de mësses y rorati y 7 chëres dles sopoltöres. Nanter l’ater él da alzè fora inće la rapresentanza dl cor jö La Pli en gaujiun dla sopoltöra dla uma de na ćiantarina y l’ultim salüt a mëda Maria Glira, che é stada pro le cor de dlijia por tröć agn alalungia. Tratan l’ann s’à le consëi incuntè 3 iadi. Por implì la cassa dla uniun, à inće en chësc ann indô i ćiantarins metü a jì la festa te pineta, deboriada cun la Müjiga Calfosch-Corvara. Le tëmp à daidé para y döt é indô jü bun. Por l’orëdla di ghesć, ai 29 d’agost, é i Ćiantarins da Corvara jüs a Calfosch a ćiantè n Tirolerabend. Chësc à albü n bun suzès. Y por paiamënt dles tröpes fadies s’à d’altonn le cor de dlijia vaghè na bela jita. 89

Corvara

Al vëgn puzenè le local da proa di ćiantarins, do ch’al é gnü laorè fora danü.

Le numer di ćiantarins é atualmënter de 38, do ch’al é gnü pormez Erwin Valentin da Calfosch. Na onoranza à podü pié do Hilde Insam maridada Mussner por i diesc agn de ativité tl cor.

N local da proa ćiamò plü bel Sce an ti ćiara a tröć d’atri locai da proa di cors de dlijia de nosta valada, spo ne po i Ćiantarins da Corvara dessigü nia se baudié. L’aministraziun comunala é dagnora gnüda adincuntra ai bojëgns de chësta uniun. Le local tla infrastrotöra dla scolina é zënzater le plü adatè, inće sc’al n’é nia gnü arjigné ite danü: él pö stè denant salf da proa dla müjiga. Porchël à le consëi dla uniun tut la bela dezijiun de le laurè fora y de ti surandè i laûrs a na dita che s’à cruzié de baratè le funz, le plafonn y les löms. Les spëises gnarà curides cun le contribut dl Comun y dla Provinzia. Le laûr é garatè deplëgn y ćiantè é śëgn ćiamò plü bel.

Dan l’agriturism de Valdobbiadene, tratan la jita dla uniun.

Corvara Jita dla uniun La jita dla uniun à condüt i ćiantarins te döes citês nia dalunć da nos: Asolo y Bassano del Grappa. Sö por 20 vint porsones à tut pert a chësc apuntamënt, che vëgn n pü’ odü inće sciöche paiamënt mirité por le gran impëgn che vëgn ghiré da na uniun. Ai 27 d’otober s’à n bel pić grup incuntè por pié jö cun le bus cuntra Agordo, olach’an é stà chić a tó le cafè. A Valdobbiadene él gnü fat na pröma vijita te n agriturism, olach’an à podü ćiarcé sopressa y prosecco, les spezialitês dl post. Do na odlada cörta a la vila veneta de Maser éson finalmënter rovà tla cité vedla de Asolo, rica de storia y de particolars. Do la marëna, che s’à trat scialdi en lunch, éson ćiamò storć pro a Bassano del Grappa. Chilò él gnü vijité le punt di alpini sura le rü Brenta. Tröc iadi à ćiantarins ćiantè la ćiantia „Sul ponte di Bassano”, śëgn finalmënter sai inće sciöche le punt ćiara fora tla realté. Uniun di Stödafüch La jënt da Corvara s’à oramai feter bele ausé da ciafè por posta le foliet di Stödafüch da Corvara, na bela racoiüda de informaziuns sura l’ativité de chësta uniun tan importanta. Dlungia na ligna de fotografies vëgnel informé dles novitês y reportè intervënć y proes che è gnüdes fates intratan l’ann. Intervënć dl ann Inće tratan l’ann 2007 é la popolaziun da Corvara por fortüna gnüda sconada

Foto de grup a Bassano del Grappa.

dal medefüch. Impò s’âl por i omi di Stödafüch abiné adöm passa 20 intervënć desvalis. Danter l’ater él stè da jì a daurì sö portes, trà jö ospà da sotletët, despifé rôs, mosoré pordüdes de ćialt dales abitaziuns, dè suport en gaujiun de chirides y da inzidënć sön strada. En cört i intervënć plü interessanć: - ai 27 de dezëmber 2006, s’à dlungia l’Hotel Salvan por gauja dla strada lizia rosedè n auto cun trëi porsones laìte. La comunicaziun, rovada tres i „piepseri” dala zentrala da Balsan, baiâ de n gran inzidënt cun feris. Mo la situaziun ê ala ﬁn trö’ manco stleta. Caji sciöche chësc desmostra tan important ch’al é da dè informaziuns tan menüdes ch’ara va; - ai 09 de jenè él rot fora füch tla sau91

Corvara na dl Hotel Ćiasa Salares a San Ćiascian. I omi di Stödafüch da Corvara adöm a chi di atri paîsc dl alta valada à albü bel assà da laûr da desfantè ia les ﬂames, che à fat n gran dann te n hotel da chë sajun plëgn de sciori;

do ch’ara â odü la jeep dl famëi dales vaćes sön Ćiaulunch jon a d’abródores. Chësta é piada ia da sora mo por fortüna n’êl te chël momënt degügn laite. Al é stè na gran spordüda y l’auto é stè da sciuré.

- ai 28 d’aurì êl da jì a chirì sö por Forceles da Calfosch na porsona che â porvè da rumpì ite tla Ütia Edelweiss te Val. La chirida deboriada cun Carabiniers cun n ćian y cun le suport tecnich dla camera a rais infracöci y dla gran löm s’à portè inant por trëi ores, mo zënza resultat;

Proes, cursc, grupa jonila y mëmbri d’onur L’ativité di Stödafüch n’é nia ma fata de intervënć mo inće de cursc y de proes. Tl ann 2007 s’à i omi abiné 19 iadi a porvè fora situaziuns de emergënza, de chisc bëgn 9 iadi cun les uniuns di atri paîsc dl raiun dl alta valada. Danter l’ater vëgnel vigni ann inće porvè fora l’evacuaziun dla scora y dla scolina, deboriada cun i mituns y les maestres. Por ći che reverda i cursc tla Scora Provinziala di Stödafüch a Vilpian, à Armin Alfreider frecuentè le curs de basa da deventè Stödafüch y Stefan Alfreider

Por mioré l’alenamënt ﬁsich y l’ecuiliber s’à i omi di Stödafüch eserzité ﬁnamai tl parch Adventure da Calfosch.

- ai 14 de jügn àn cherdè aiüt por trà jö n gran ospà tla Ćiasa Murin a Pescosta. Cun n guant aposta y cun tröpa paziënza éson stà bugn da le mëte te n sach. L’ospà ê daspavënt gran: feter mez meter alt y trënta zentimetri lerch; - ai 17 d’agost à na porsona dè alarm, 92

Na gran spordüda sön Plan Fistì: la jeep dl famëi é jüda a d’obródores.

Corvara

I Stödafüch en gaujiun dl’evacuaziun dla scora elementara.

Foto de grup cun i scolarins, do avëi porvè fora l’evacuaziun.

Corvara

Le grup di mëmbri atifs che à tut pert ala competiziun a Racins.

chël da imparè da adorè les mascinns. Inće la grupa jonila à podü mostrè sö n’ativité dër plëna, tolon pert ala gara dai schi y snowboard metüda a jì it’en Rein a Türesc, al „Leistungswettbewerb” a Falzes, al tornê dal pice palè a Raiscia y al „Wissenstest” a Braies. La grupa jonila é sambëgn inće ponsada por garantì le dagnì dla uniun. Tratan l’ann 2007 é gnüs pormez cater jogn: Luca Crepaz, Nikolas Dagai, Marco Hafner y Christian Rottonara. Philipp Pescosta é passè dala grupa di jogn a chëra di omi. Bel fóssel sce düć chisc jogn toless d’ejëmpl la lezitënza y le savëi di omi plü vedli, sciöche Erich Dejaco dl Schlosser, che é gnü pro i Stödafüch dl ann 1971 y che é śëgn, do 35 de sorvisc, deventè mëmber d’onur. I sacriﬁzi y les

San Florian: les totes di stödafüch dan l’auto nü. Dan ca Roman Crazzolara, vizecomandant de grup, y Egon Costa, comandant de grup.

Corvara ores de laûr ofrides sö a bëgn dla uniun y dla comunité ne và nia da arcompedè, mo n bel giulan da pert de döt le paîsc da Corvara é zënzater plü co mirité. Dlungia i intervënć, i cursc y les proes ne po nia gnì desmentié le gran aiüt che i Stödafüch dà tl mëte a jì manifestaziuns sciöche la gara dai schi dl paîsc, la gara dai schi de Copa dl Monn sön la pista dla Gran Risa a La Ila, la Maratona dles Dolomites, la Sellaronda Skimarathon y Stars on Ice. Chësc ann él inće ćiamò gnü lapro la gran festa dles Müjighes dl raiun da Bornech ai 15 de messè. I Stödafüch dà so contribut inće canch’al é da lavè la dlijia y da vigni sopoltöra. Öt y incherscimun à lascè indô döes porsones che à rapresentè dër tröp por la uniun: Cherubina dl Ost, la tota dl magazinn fat sö ti agn 1983-1984, y sambëgn siur Fonjo che à dagnora tignì dër tröp sön i omi di Stödafüch. Intrami à gonot renforzè süa motivaziun y süa orentè cun parores scëmples y sinzîres. Festa de San Florian y benedisciun dl auto nü En gaujun dla festa de San Florian, patron di Stödafüch, él gnü benedì l’auto nü dla uniun: al se trata de n Mercedes Sprinter 316 CDI cun n motor 2.686 ccm da 156 ćiavai, gnü adatè dala dita Iglhaut, aposta por jì tles munts. Chël ô dì ch’al ti é gnü metü pormez de mëindres marces y ch’al é gnü fat plü alt por arvëne fora por terac desvalis. Te chësta mascinn él da ciafè 6 atrezatöres por la respiraziun, la camera a rais infracöci, cordes y injins, litres y massaries, bareles y n agregat da 5.000 W.

Les döes totes, Sylvia Niederkoﬂer y Elisabeth Penazzi, che à azetè l’inćiaria d’onur cun ligrëza, é sambëgn gnüdes menades a fà na roda. Crusc Blanćia Alta Badia Inće le 2007 é indô stè n ann rapresentè da n gran laûr por la seziun Alta Badia dla Crusc Blanćia. Sce an mosöra te zifres l’ativité che é gnüda portada inant ia por l’ann, spo röion sön bëgn 35.500 ores! 23.000 de chëstes é gnüdes fates dai volontars y 12.200 dal personal a tëmp plëgn. Te 1.841 intervënć él gnü menè 2.048 paziënć y al é gnü fat sön strada 147.625 km. Sce an mosöra deperpo l’ativité cun la lezitënza, la orentè, la paziënza y la profescionalité tan bëgn di volontars co dl personal, spo ne và döt chësc nia da cuantiﬁché. La Crusc Blanćia Alta Badia arcompëda atualmënter 67 volontars, 5 dependënć fora por döt l’ann y 5 dependënć implü por la sajun da d’invern. Tl ann 2007 à 861 mëmbri paié ite l’iscriziun ala Crusc Blanćia. Por mioré la colauraziun inće cun les

Le dotur Caretta ti surandà le deﬁbriladù al presidënt dla Crusc Blanćia Dr. Rammlmair.

Corvara

L’uniun fej la forza: foto de grup dla Crusc Blanćia Alta Badia.

atres assoziaziuns de socurs y por ester arjignà te vigni momënt a vigni sort de desgrazia y situaziun, él gnü metü a jì deplü proes. Por ester miù arjignà al pröm aiüt sön les pistes dai schi, à 3 volontars tut pert an curs sön Plan de Corones, organisé da la Crusc Blanćia da Balsan. Giulan a chëstes figöres profescionales vëgnel porvè de garantì tres plü efiziënza y competënza. Te deplü intervënć y cun suzès él bele gnü adorè l’AED, n defibriladù mez automatisé, che le dotur Guido Caretta da Corvara à orü ti scinché ala seziun. Al é chësc n injin che vëgn tut cà te caji dl bot al cör. Dër a cör ti stà ala Crusc Blanćia Alta Badia i jogn che vëgn do cà. Chësc grup de 23 mëmbri, inanter i 12 y i 18 agn, se incunta regolarmënter n iade al mëis por stè deboriada y por 96

porvè bele te chësta eté deplü tecniches de salvamënt. Laprò vëgnel spo dagnora inće momënć plü lisiers, de bona vöia y de devertimënt. Döt chësc va sambëgn a bëgn dl liam inanter i partezipanć, che vëgn insciö tres plü sterch y de bona crëta por le dagnì. Aiüt Alpinisć Alta Badia

Heinrich, Bastl y Erwin tratan l’ajornamënt di tecnics dl elisocurs a Sulden.

Corvara L’ann 2007 s’à stlüt ia por i omi dl Aiüt Alpinisć Alta Badia cun n bilanz nia tröp atramënter dai agn passà. Indöt él gnü fat 39 intervënć y portè aiüt a 45 malcapità. De dötes chëstes porsones che à albü debojëgn, n’él stè 18 che n’à reportè degun dann, 24 ê ferides y 3 à pordü la vita. Por realisé chisc socursc s’à i volontars dl Aiüt Alpinisć Alta Badia metü a desposiziun por 85,85 ores. 19 iade iadi él stè debojëgn de cherdè le jolier. Düć i intervënć se damana inće na bona preparaziun tan bëgn ﬁsica co tecnica. La pröma é dantadöt früt de na vita sana fora por döt l’ann, la secunda dles eserzitaziuns che vëgn metüdes a jì. Tratan l’ann 2007 él gnü fat bëgn 16 eserzitaziuns, 11 de chëstes cun i ćians da lovina.

Uniun di Iagri da Corvara y Calfosch Dessigü n’él nia falè da dì che le mistier da iagher é nasciü con la porsona instëssa, ê pö chësta dlungia l’agricoltöra l’ativité prinzipala che ti pormetô da se

Andrea Sigismondi lascia odëi plü avisa i sëgns dla maratia sön n tier.

Le verdaćiacia provinzial Hubert Tschaffert y l’verdaćiacia dl revier Andrea Sigismondi à copè n ater tier dala rogna.

Corvara trà le vire. Al dédaincö éra zënzater atramënter: la ćiacia dess dantadöt mantignì la salverjina te nüsc bosc y te nostes muntes. Ch’al sides spo ia de do inće n spirit particolar y sterch de apartenënza ala uniun alda sambëgn laprò. Inće l’Uniun di Iagri da Corvara y Calfosch po ćiarè indô al ann 2007 valgamia cun sodesfaziun. Tl revier da Corvara él gnü copè 1 n manz de cerf, 3 vaćes de cerf, 32 ćiamurc, 10 bëć de rehl y 13 ćiores de rehl. Mo ći che dà plü da punsè ai iagri de nosc raiun y de chi vijins, y che se tira bele inant da plü agn, é la maratia dla rogna, gnüda da Belun sö y ca. Chësta cô śëgn inanter i ćiamurc y i stambëć, gaujan gran soferënzes che i porta ala ﬁn ala mort. Sce ti agn 2000 y 2001 n’êl ćiamò gnü registrè degun caje de rogna, spo

é chisc ti agn dedô chersciüs cotan: tl ann 2002 n’êl 18, tl ann 2004 n’êl 8 (6 ćiamurc y 2 stambëć), tl ann 2005 n’êl 30 (16 ćiamurc y 14 stambëć), tl ann 2006 n’êl 25 (15 ćiamurc y 10 stambëć), tl ann 2007 n’êl 20 (19 ćiamurc y 1 n stambëch). Endöt él gnü arcumpedè 101 caji de maratia dla rogna. Tan bela che la natöra é, tan pora inće ester zitia y datrai inće crödia. Mo al é ma da sperè che döt fejes indô la roda y che ćiamurc y stambëć ne möres nia fora daldöt. Scola dai Schi La Scola dai Schi da Corvara à stlüt jö bun l’ann 2007. Chësc pon inće odëi dal numer tres maiù di maestri che vëgn pormez. Dantadöt tles edemes da Nadè y de vacanza dles scores ne bàstel nia ma

Le monn mët man da rodè inzescü, canche i mori insëgna da jì cui schi… Les maestres dai schi en gaujun dla festa da Carlascè.

Corvara plü i sozi da curì la domanda di foresć che vëgn te nosc paîsc a orëi imparè da jì cun i schi. Atualmënter arcompëda la Scola dai Schi 55 sozi. Tl organich è gnüda pormez Barbara Vollmann. Emmi Pezzedi, Luca Tiezza y Michael Moling fej śëgn pert di maestri dai schi; Stefan Oberbacher de chi da snowboard. Mo feter fora por döt l’invern arjunj le numer di maestri y dles maestres bëgn i 85. Tres deplü de chisc vëgn pormez da foradecà. Les esigënzes é dades inće dal turism dl’Europa dl Est, dantadöt dala Ruscia, che ti ultimi agn mët dassënn pé te nostes Dolomites. Avisa por se fà plü saurì tl insegnamënt, organisëia la Scola dai Schi de novëmber, denanche scomencè la sajun da d’invern, n curs de inglesc. Sciöche intratenimënt y por ti fà inće n pü’ de gola a chi che n’à mai ćiamò porvè fora i schi, vëgnel regolarmënter metü a jì de beles demostraziun tres l’Interski cun schi, snowboard, telemark y salć acrobatics. Chësc apuntamënt chërda adalerch vigni iade tröpa jënt. Da Carnescè devënta l’Interski na festa daldöt particolara: i maestri y les maestres va en maschera, tratan che füć artiﬁzial de vigni corù iluminëia les munts. Por stlüje jö la sajun dai schi y sambëgn inće por renforzè le raport inanter i maestri él chësc ann gnü organisé na bona cëna tl Hotel Panorama, deperpo che la jita vëgn metüda a jì vigni secundo ann.

Assoziaziun Turistica Corvara Abelimënt dl paîsc

L’ann à metü man cun na iniziativa dër plajora de abelimënt dl paîsc da Corvara. Al è gnü iluminé i punć prinzipai dla contrada y realisé sculScoltüra de nëi dan la töres de nëi picera dlijia. tl’entrada de paîsc. Chësta iniziativa é stada dër aprijada dai abitanć dl post y dai turisć y à portè pro a cherié n’atmosfera curada y bun tignida. Premiaziun por 50 agn de ativité En ocajiun dla sentada generala da d’aisciöda dl’Assoziaziun Turistica él gnü premié da pert dl presidënt dl HGV da Corvara Calfosch - Hans Peter Pitscheider, dal surastant dla Lia di Ustis de Südtirol - Richard Pescosta y dal vize presidënt dla Lia di Ustis de Südtirol, Rudi Christof, i ustis de Corvara y Calfosch che da bëgn 50 agn s’à fat mirit tl ćiamp dla hotelaria y à portè prò al svilup dl turism te nüsc paîsc. I premià è stà: Anni y Ernesto Costa dl Hotel La Perla, Herta Piccolruaz dl Albergo Veneranda, Emil Pider dl Chalet Madrisa, Rudi Granruaz dl Hotel Arlara, Barbara Pfattner dl’Albergo Ladinia, Rosi Dalponte dl Hotel La Tambra, Maria y Pire Costner dl Residence Peter, Pepi Posch dl Hotel Sport, Maria Costner Mersa dl Hotel Mezdì y Eleonora Pinter dl Hotel Vittoria. 99

Corvara

Foto de grup di premià por 50 agn de ativité tl ćiamp dla hotelaria.

L’ofize nü y l’Info Point De mà à metü man i laûrs por le renovamënt di locai dl ofize dl’Assoziaziun Turistica da Corvara. Chësta se presënta śëgn cun n aredamënt nü, funzional y modern. Al é gnü amplié le local olache le scior po se tó o ciafa les informaziuns tres döes postaziuns internet a paiamënt. Por la responsabla de internet él gnü cherié n local a pert. L’ofize dl diretur è gnü spostè ti ex-locai dl Sci Club. Defora dal ofize, te na costruziun de spidl, à ciafè post le model en relief

L’oﬁze dl Assoziaziun Turistica se presënta te n aredamënt nü.

100

Le relief de nosc raiun tla piramìda de spidl nöia. Chilò po le scior se ćiarè jö paîsc, crëps y valades.

Corvara dl’Alta Val Badia, che vëgn tres indô dër aprijé dai turisć che vëgn te nosc paîsc. La gran novité por mioré le sorvîsc de informaziun é stada la istalaziun de n Info Point dan l’ofize. Chilò ciafa vignun 24 ores sön 24 les informaziuns prinzipales di 2 paîsc da Corvara y Calosch. Le scior po se stampè fora les listes dles ćiamenes o di apartamënć lëdi o cherdè sö diretamënter dal telefonn dl Info Point l’eserzize por la prenotaziun. L’Info Point contëgn inće informaziuns desvalies sura ustaries, restauranć, pizzeries, botëghes, scores dai schi, Skipass, ofertes speziales, orars dles corieres, numeri de telefonn importanć, meteo y tröp d’ater y d’ütl. Corvara y Calfosch é nanter i ofizi d’informaziun dl’Alta Badia i susc che pîta chësc sorvîsc de importanza fondamentala. Le sit web nü www.altabadia.org Dô 10 agn, da canche le Consorz Turistich Alta Badia à metü pé tl monn dl World Wide Web, à ćiafè chësc altonn le sito web dl’Alta Badia na grafica nöia, studiada sön la basa de stüdi fać sön le setur, sön le comportamënt y les esigënzes di utënć dl sito web. Insciö se presënta śëgn la home page dl’Alta Badia cun na manira de navigaziun plü tlera y scëmpla, cun deplü informaziuns particolarisades sura le raiun turistich Alta Badia, cun tröpes fotografies de presentaziun de nüsc paîsc y cun na seziun video, olache le scior vëiga diretamënter odüdes dles belëzes de nostes Dolomites y ciafa na vijiun dla cultura, dl lingaz y dla vita de nüsc paîsc.

Insciö se presënta al scior che va te internet le sit web nü dl Consorz Turistich Alta Badia.

FORA DL SPORT Hockey Club Alta Badia Por le Hockey Club Alta Badia s’à la sajun sportiva ann 2006/2007 stlüt jö cun valgamia de bogn resultać. Sot al bun insegnamënt tecnich y disciplinar dl alenadù slovach Vladimir Mrukvia àn metü man cun la fasa da aviamënt por les scuadres Under 8 y Under 10. Le HC Alta Badia à partezipé al campionat a livel de comitê dla Provinzia da Balsan. Al ne se trata nia dagnora ma de arjunje le miù plazamënt, mo de tó pert cun pasciun y convinziun al jüch de scuadra. Chësc é da odëi vigni ann deplü: i pici śogadus crësc y madorësc y va ion ai alenamënć. La majera speranza di organisadus é sambëgn chëra de avëi indô, te n dagnì nia dër dalunć, na scuadra di gragn. Ai 18 de merz él gnü organisé le 2. Memorial Albert Pezzei dla categoria Under 10. Chësc tornê vëgn metü a jì n recort de chë porsona che à sentè les 101

Corvara

La scuadra dl Hockey Club Alta Badia che à partezipé al 2. Memorial Albert Pezzei. A man ciampa l’alenadù Vladimir Mrukvia y a man dërta Kurt Castlunger che fej pert dl’organisaziun.

prömes raîsc dl Hockey Club Alta Badia y che s’à dè da fà por la realisaziun dl ćiamp dala dlacia. Les scuadres che à śoghé en ocajiun dl tornê è stades le HC Alta Badia, le HC Siebeneich, le Juniorteam Auer/Neumarkt, l’AHC Vinschgau, le SV Kaltern y le HC Gherdëina, che s’à inće iudiché la devënta. Ice Club Alta Badia L’ann 2007 é stè rich de sodesfaziuns por l’Ice Club Alta Badia. Giu102

lan ala capazité y ala profescionalité dl’alenadëssa da Belgrad Milena Panic y ala colauraziun de Emiliano, é le numer di scrić ite a chësta assoziaziun sportiva chersciü bindebò, jon sö a feter 80. Por imparè la basa de chësta beliscima ativité, él gnü metü a jì tratan l’ann deplü cursc, tan bëgn por prizipianć co por progredis. Nia stà fora n’é por l’Ice Club Alta Badia gnanca i resultać. Deplü atletes à tut pert a competiziuns dl Triveneto y nazionales, se

Corvara tlassiﬁcan insciö por la Copa Europa Uisp. Chësta è gnüda tignida a Ćianacëi d’aurì. Dl medemo mëis d’aurì à Soﬁa Targhetta davagnè a Milan la Copa Talia te süa categoria. N’atra novité plajora dl Ice Club Alta Badia é chëra ch’al é gnü metü sö n grup de 8 piceres jones, che forma na scuadra de jadiné sincronisé. La scuadra se alenëia da chësc ultim altonn por partezipé ti proscimi agn inće a val’ gara. Le gran impëgn di alenadus, la lezitënza y la ligrëza de dötes chëstes mitans da bona crëta por le dagnì.

Foto de grup dles atletes dl Ice Club Alta Badia cun la tuta nöia.

RC CLUB LADIN Cun la natöra che se descëda indô fora da d’aisciöda, và inant indô cun plü regolarité inće l’ativité dl Rc Club

I apascionà de modelism sön i prà de Störes che lascia jorè sü alianć.

103

Corvara

Ladin, le club di ﬂigri de modelism. I 60 mëmbri, che vëgn plü o manco düć dai paîsc dla valada alta, à deboriada la gran pasciun por i ﬂigri y por i jolîrs en miniatöra, ch’ai lascia jorè y rodè tl aier dantadöt tles beles sëres tleres da d’isté. Tl local tl stabilimënt dl stadion dala dlacia, lascè ia dal Comun da Corvara, cunci y arjigna ca al jore chëstes piceres morvöies. Al é chësc n hobby che ghira dantadöt tröpa paziënza y conzentraziun. Tratan l’ann à le RC Club Ladin metü a jì deplü incuntades, insciö inće ai 08 de setëmber sön i prà de Störes. Cun n bel sorëdl s’à n valgügn apascionà abiné deboriada por lascè jorè 104

i alianć. Chësc é gnü a s’al dè dantadöt en recort dl jonn Werner Canins da San Ćiascian, mort tragicamënter dl ann 2006. Döes edemes dedô él gnü organisé na incuntada cun i fligri a motor it’en Chi Agà che à cherdè adalerch dër tröpa jënt, dantadöt mituns che desmostra dagnora n gran interès por chësta ativité. Dô la incuntada él gnü metü a jì na griliada. Sciöche bele da deplü agn él inće indô gnü fistidié por la jita dl club. Le travert é fina śëgn dagnora stè Friedrichshafen sön le Bodensee, olach’al é da odëi de vigni sort de de pici fligri,

Corvara

joliers, barches y ferates. Sambëgn pon inće amiré les ultimes novitês de chësc bel hobby. Le presidënt dl RC Club Ladin Leo Dapunt à dit: „La pasciun por le modelism se mantëgn bun inant!” Maratona dles Dolomites N gran apuntamënt dl isté é dagnora la Maratona dles Dolomites, che é gnüda metüda a jì al 01 de messè y à odü la partezipaziun de 8.848 ziclisć da bëgn 35 naziuns da döt le monn. La 21. ediziun de chësta festa dl sport dla roda à albü sciöche tema les gotes,

ponsades sciöche les gotes preziojes d’ega por i paîsc dl Africa che patësc la sëćia. Giulan ala Maratona dles Dolomites, ai partezipanć y ai passa 1.100 volontars che à daidé, à le comité d’organisaziun cun a će le presidënt Michil Costa podü dè en beneﬁzënza n bel contribut por realisé deplü póc dal’ega. Y por stlü jö: ći à pa fat le tëmp? Tema dl ann por ći che reverda le tëmp é zënzater le mudamënt dles condiziuns atmosferiches, le „Klimawandel” sciöch’an dij. I folieć reporta dać che fej tëma: i 105

Corvara dlacias se desfej, le spidl dl mer aumënta, les temperatöres dl’aria y dl’ega s’alza, gaujan sëćia y rogosseies. É chisc evënć veramënter le mëteman de na morona che condejarà tres deplü a catastrofes naturales? A mez jenà dl 2007 âl ploiü sön la püćia nëi che ê tomada de dezëmber y che â pormetü ﬁna dailò valgamia na bona sajun. Les pistes é strisciores blanćes jö por i prà rosc, che condüj te paîsc. Mo ﬁnalmënter, ai 23 de jenà, tómel na cutra de salvëza de nëi plomia. Le frëit laôra bun, mantignin beles les pistes, mo le vënt y les temperatöres da d’aisciöda laôra de cuntra. Ai 13 de forà se unse indô descedè cun la nëi, che é gnüda jö dal cil inće tla pröma edema de merz . Ai 19 de merz, Sant Ujöp, àl novü dër dassënn. Corvara é gnüda corida da 50 cm de nëi nöia. Spo é le termometer carè, mo por na dorada

cörta. La ﬁn de merz y aurì é stà fora de mosöra mëisc ćialć. Ai 15 de mà, marćé da Corvara, àl metü man de plovëi, tan che i crameri à bele da misdé metü man de pochenè ia so patüc. Da sëra àl fat jö la nëi. L’isté dl 2007 é stè valgamia bel y i apascionà dla munt à podü se fà de beles pizes, zënza tëma de rové tl prigo por gauja dl tëmp. Baudié ne podunse gnanca dl altonn che é stè süt y da tröp sorëdl, mo sambëgn s’à la nëi indô fat aspetè codî. La previjun de daurì i implanć por Santa Tarina é tomada t’ega! Almanco por San Micurà fóssel bëgn stè bel da podëi tó ca la liösa, mo ara n’é gnanca jüda por Nadè. Ći fortüna ch’al é stè tan frëit da fà jì i canuns dala nëi. Impormò Santaguania dl 2008 à curì nosta contrada a blanch.

Le nibl dla doman se desfanta bel plan ia sura Crëp da Ćiampac. Söl lüch de Merscia él ćiamò ambria, mo tosc gnaral sorëdl.

106

La Ila

La Ila • Concetta Bonaldi

La finestra Iö ćiari da finestra ite y vëighi te tü edli na finestra do chëra che döes porsones sön spona dl mêr s’ô bun. Iö vëighi ite te mè na ćiasa, olache tö ćiares da finestra fora por odëi olache iö sun. Tö vëighes te me na porsona che da finestra ite vëiga te tè – tla ćiasa na porsona da orëi bun. Christian Ferdigg poet ladin 107

La Ila MOVIMËNT DEMOGRAFICH Tratan l’ann 2007 à ciafè le Sacramënt dl Bato: Denise de Sabine Pescoll y Seraﬁn Erlacher Filippo de Ulrike Frenademez y Giuseppe Nagler Tobias de Lara y Günther Fistill Irene de Roberta y Richard Feichter Felix de Elisabeth y Richard Miribung David de Roberta y Elmar Castlunger Denise de Roswitha y Erwin Feichter Simone de Laura y Antonio Liseo Gaetani Sandra de Verena y Martin Miribung Samuel de Renata y Robert Pizzinini Alec de Anja Prossliner y Haymo Bioc Elisa de Daniela Sorarù y Vincenzo Aricò Gaia de Sara Planatscher y Maurizio Copetti Anna de Evelyn Frenademez y Stephan Alfreider Marika de Sandra y Mirko Frenademez Mark de Marella y Manfred Planinschek Nora de Lucia y Simon Kostner Lara de Gudrun Durnwalder y Egon Costa Francesca de Daniela y Hubert Irsara Maja de Julia y Arnold Valentini Alice de Beatrice y Arnold Ploner Matias de Christina Pezzei y Karl Ploner Barbara de Waltraud y Silvius Miribung Gaia de Marzia y Stefano Gasser

Le pice Tobias de Lara y Günther.

108

La picia Nora de Lucia y Simon.

La Ila Chisc é i pêrs che s’à unì tl Sacramënt dl matrimone: Bernardette Crazzolara y Rainer Castlunger Ulrike Crazzolara y Paul Hörtnagl Elisabetta Vonmetz y Andrea Bedin Maria Moling y Christian Pescolderungg Emanuela Erlacher y Franz Schanung Roswithe Crazzolara y Günther Pizzinini

Morć Cater é stades les porsones che é gnüdes chërdades da Chël Bel Dî a miù vita: Luigi Mersa „Vijo dl Pech” (* 03/07/1929- † 21/03/2007) Vijo é nasciü a La Ila sön le lüch d’Arvac, so pere ê da Calfosch, mo al fajô le pech a La Ila y süa uma ê da Arvac. Te familia êsi sis mituns, de chisc êl cater mitans che é ćiamò dötes en vita, n möt che é mort da pice cun tredesc mëisc y Vijo. Vijo â surantut le lüch de familia ch’al laurâ ite. Al ê conesciü da düć sciöche Vijo dl Pech y al ti savô da spavënt bel da jì sö por munt. Vijo n’ê nia maridé, al ê na porsona scëmpla y dër dala bona löna; ti ultimi agn àl albü da patì cun la sanité, mo sües sorus ti é stades dagnora dlungia cun dediziun y afet.

Hermann Pescollderungg „dl Soz” (* 02/05/1921- † 12/04/2007) Hermann Pescollderungg (dl Soz) é nasciü a La Ila ai 2 de mà dl 1921, sciöche chinejimo möt de na gran familia da 17 mituns. Al é jü a scora a La Ila y spo a Porsenù. Dl 1939 él emigré deach’al â optè por le „Reich”. Por n pez àl sciaﬁé da studié inant a Rufach y spo a Offenburg, te Baden Würtenberg. Da dailò él gnü cherdè ite pro i soldas todësc y dl 1944 de messè él rové pro i „Gebirgsjäger” a Sandofen tl Allgäu y da dailò defata söla front tl’Ucraina. Da dailò él rové sura i Carpać naôta tla Romania y spo tl’Ungheria. Cin’ mëisc alalungia àl combatü a Budapest, y ala ﬁn dl 1944 él gnü trasferì dlungia le lêch de Bellington (Ungheria), olach’al é gnü ferì de jenà dl 109

La Ila

Hermann dala daurida dla scolina da La Ila.

1945. Sön chëra él gnü condüt te n ospedal a Gjör tl’Ungheria y spo a Viena, da Viena tl lazarët tl Vinzentinum a Porsenù y l’ultimo mëis dla vera tl lazarët che ê gnü arjigné ite sö Ćiaulunch. Hermann à surantut la ostaria vedla dl Soz y do la vera àl restrotorè döt le frabicat deboriada cun sües sorus y n valgügn fredesc. Bele dl 1946 àl ciafè la pröma lizënza da ostaria a La Ila. A chësta manira à Hermann metü man süa vita da ostì y da pionier dl turism, meton sö cun d’atri interessà la pröma Pro Loco tl comun de Badia. Tl 1956 él rové ite tla junta dl comun de Badia por döes legislatöres indolater. Hermann n’â nia saurì fà, deach’al rapresentâ, te n consëi plëgn de paurs, chi 110

püć che laurâ inlaôta tl ćiamp dl turism. Dales lîtes dl 1964 él deventè ombolt y chë inćiaria àl mantignì por döes legislatöres, ćina de dezëmber dl 1975. Danterite él stè Otto Pizzinini che à surantut chësta inćiaria y dales lîtes dl 1980 é indô Hermann deventè ombolt y l’é restè por döes legislatöres ćina dl 1995. Tl 1956, canche Hermann â metü man süa cariera te comun, ê praticamënter l’aministraziun comunala tl mëte man; ti 40 agn da aministradù de comun, de chisc 26 agn da ombolt y 14 agn da assessur, s’à Hermann dè da fà y portè inant le gran svilup dl comun che é stè tla secunda pert dl ultimo secul a bëgn de döta la popolaziun. Hermann ê inće surastant dl „Fron-

La Ila tkämpfer- und Heimkehrerverein” dl alta Val Badia y se cruziâ dl renovamënt y dl mantignimënt dla cortina y dla capela sö Ćiaulunch tignin via la memoria di soldas tomà söl frunt dla pröma vera. Ćiamò ai 19 de novëmber dl 2006 é Hermann gnü onorè cun le conferimënt dl’onoranza de pröm zitadin d’onur dl comun de Badia; al é spo mort ai 12 d’aurì dl 2007 zënza ch’an s’al ess aspetè. A d’ël n gran giulan y che al palses tla pêsc. Paul Pizzinini „de Severino” (* 09/07/1931- † 26/06/2007) Paul „de Severino” é nasciü a La Ila ai 9 de messè dl 1931 te na familia de 13 mituns. Al à laurè por tröc agn sciöche muradù y al â na gran pasciun por so laûr. Paul â inće na gran pasciun por le sport, al jô ion cun i schi, inće cun chi da paslunch, y à tut pert a tröpes gares, sciöche al’Engadina y a tröpes Marcialonghes. Da saltè ti savôl inće bel, gonot àl tut pert a maratones. Inće ala picia maratona d’agost, che gnô organisada a La Ila dan da n valgügn agn, àl vigni iade tut pert. Al jô ion sö por munt y rodâ gonot fora por la natöra, olach’al fajô tröpes jites. Paul â n bun cör, al daidâ dër ion düć chi che â debojëgn y jô gonot a daidé sü compagns da fà val’ laûr. L’amur por la familia ê por Paul dër gran y al se tolô na gran bria por chësta.

Oswald Agreiter „d’Altin” (*07/08/1929 - † 13/09/2007) Oswald „d’Altin” é nasciü a Badia ai 7 d’agost dl 1929 sciöche cuarto de nü mituns. So pere ê Gustin d’Altin y süa uma Maddalena Rottonara dl Ost da La Ila. Al s’à maridé l’ann 1958 cun Regina Pizzinini dl Tescere da La Ila, cun chëra ch’al à albü trëi mituns y trëi mitans, de chisc é dui mituns y na möta bele morć da pici. Oswald à fat le soldà a Bracciano (RM), olach’al ê „caporale maggiore“ pro l’artilaria pesoćia. Dedô él jü a laurè por ot agn a Lecco sciöche camionist pro na tistlaria de proprieté de Baldassare Dell’Oro. Tl 1961 de novëmber à Oswald spo tut sö le sorvisc pro le comun da Corvara, por n pez a condüje demez le refodam y spo a romenè sö i trus pro l’assoziaziun turistica. Tl 1991 de novëmber él jü en ponsiun, chisc agn s’àl godü de plëgn adöm cun la familia y i cin’ nus da Pidrô, ch’al jô gonot a ćiafè y a menè incërch. Tla tistlaria dl jocer a Pidrô passâl gonot ia le tëmp fajon de vigni sort de te’ pici scüfs.

111

La Ila Trasformaziuns urbanistiches La costruziun dl frabicat tla zona Boscdaplan a La Ila é jüda inant, do che i laûrs à albü val’ problem da pié ia. Le proiet dla „Findolomit Srl” prevëiga na pert por le setur terziar, olach’al gnarà fat sö botëghes y oﬁzi, y na pert por la sënta nöia dla Crusc Blanćia y la seziun di verdabosć; sot tera gnaràl fat na plaza da parchè. La pert destinada ala sënta di verdabosć é gnüda cumprada dala Provinzia.

implant nia pro les belëzes dl paîsc. La „Pustertalbeton” é gnüda adalerch d’aurì y à rové da laurè ala ﬁn de novëmber; le petun che gnô fat à inće albü na certa utilité, ćiodich’ al gnô condüt jö dal Punt de Fer por armè fora le tunel.

Le frabicat mobil dl „Pustertalbeton” che é gnü metü sö.

La costruziun tla zona Boscdaplan.

Tla zona de Boscdaplan dan le paîsc de La Ila dlungia él gnü metü sö da d’aisciöda n implant mobil dl „Pustertalbeton” da fà petun. L’implant n’é mai gnü tolerè dal comun de Badia y la „Pustertalbeton” n’à mai damanè do n’autorisaziun da istalè l’implant. Al pê ch’al ne sides nia debojëgn da damanè do n’autorisaziun por n implant mobil te na zona artejanala, deach’al n’é nia n frabicat cun fondamëntes. Inće sc’al ne foss degöna proibiziun da mëte sö n implant mobil zënza autorisaziun, ne n’alda n te’ 112

La ponsiun da trëi stëres „Ćiasa Lara“ é gnüda trata jö da d’aisciöda y al é gnü fat sö n hotel da cater stëres, dal inom „Alpine Hotel Ćiasa Lara” de proprieté dla familia de Walter Craffonara.

La ponsiun Ćiasa Lara vëgn trata jö.

La Ila

Le hotel nü „Alpine Hotel Ćiasa Lara“.

Al é gnü spostè n toch dla strada prinzipala, sön scomenciadia dl proprietar dl hotel Cristallo, Franz Schanung. La gauja dl spostamënt dla strada ê dantadöt le prigo. Tla ota dan le hotel Cristallo sozedôl dër tröc inzidënć, por fortüna n’él mai gnü menè sot degügn, mo gonot él roﬂè auti sön i auti parcà. N’atra gauja de chësta dezijiun ê le crabal dla strada. L’investimënt da pert dl privat é stè bindebò gran, mo le laûr é zënzater garaté dër bun. Por la segurëza de chi che va a pé àl messü gnì fat na ijola pedonala danter les döes striares dla strada.

La strada, dlungia le hotel Cristallo, sciöch’ara ćiara fora śëgn.

113

La Ila L’implant de telescialdamënt Le sotsecretêr por les infrastrotöres dl govern statal, Luigi Meduri, é gnü a vijité ai 22 d’agost l’implant de telescialdamënt a La Ila; al é stè na vijita nia aspetada, mo dër aprijada; al é gnü a odëi personalmënter l’implant che ê gnü premié tl 1998 en gaujiun dl „Dé nazional dl’energia”, promoiü dal’ENEA. Iaco y Luigi Frenademetz ti à mostrè al rapresentant dl govern da Roma le

funzionamënt dla strotöra y i gragn vantaji por l’ambiënt. Indöt vëgnel sparagné apresciapüch 1,5 miliuns de litri de gasöre y tl’aria röiel incër 3000 tonelades demanco de anidrida de carbonium. L’implant de telescialdamënt da La Ila, un di pröms te Südtirol, é en funziun dal 1995; al dedaincö vëgnel scialdè incër l’80% dles abitaziuns a La Ila. La sozieté „Ligna Calor Frenademetz” à en chësc ann realisé l’implant fotovoltaich plü gran de döt le paîsc.

La vijita dl onorevole Meduri al telescialdamënt.

L’implant fotovoltaich che é gnü metü sö.

114

La Ila La vita dla Ploania Do che le consëi de cöra à cherié l’ann 2006 les fundamëntes por l’ativité dla legislatöra nöia, é stè l’ann 2007 l’ann da mëte en pratica ći che le consëi s’â tut dant. Dales sis sentades tignides dal consëi tl 2007 él pié ia deplü iniziatives, sciöche i referać söla crejima, söla confesciun y sura la familia. Mo le consëi de cöra ne s’à nia ma acontentè da mëte a jì referać, mo al à inće invié ia d’atres manifestaziuns, sciöche la festa di iubilars che à cumplì 10 agn de matrimone y deplü; chësta festa à albü n gran suzès y dess gnì tignida tres indô. La mëssa é gnüda zelebrada dal degan siur Franz Sottara adöm cun siur Christian Moroder y é gnüda ćiantada dal cor de dlijia; les supliches y les oraziuns é gnüdes portades dant dai parënć di iubilars. Siur degan à baié dl’importanza dla familia y al à sotligné che la cossa plü importanta é dessigü la fede. Do mëssa él gnü orga-

nisé n pice renfrësch sön plaza de dlijia, olach’al é inće gnü sonè musiga d’aurela cörta. I pêrs che à festejé 50 agn é stà Loise y Cleto Dorigo, Giuvana y Paul Dapoz, 45 agn: Emma y Albino Frenademetz, Rita y Edi Crazzolara, 40 agn: Maria y Sepl Valentini, Maria y Giuvani Gasser, Zilia y Renato Ploner, Tarejia y Paul Costamoling, 35 agn: Maria y Cleto Dapoz, 30 agn: Elisabeth y Hermann Valentini, Marta y Giuvani Frenademetz, 20: agn Renate y Raimund Sorarú, Rita y Nando Agreiter, Wilma y Andrea Bocconcello, Fefa y Sergio Dorigo, 15 agn: Agnes y Ricki Frenademetz, Pia y Andrea Peccei y 10 agn: Ingrid y Arnold Crazzolara. L’aperitif é gnü ofrì dala fraziun da La Ila; Loise Rottonara à ﬁstidié por i ciüfs te dlijia y Andrea Peccei à romenè sö la plaza dan dlijia, olach’al é gnü fat le renfrësch. N bel numer de 26 porsones s’à anunzié al curs cun Michaela de Beyer söl „Renovamënt dla fede”, che é gnü metü

Le consëi de cöra; en chël dé manćial Aldo Bernardi.

115

La Ila a jì a livel decanal n iade al’edema por trënta incuntades, da otober 2007 ćina de jügn dl 2008. Al é gnü fat n gran laûr por incorajè grups y porsones dl paîsc a tó pert ativamënter ala vita religiosa dla cöra. Chësc àn podü odëi tratan la carsëma y pro i rorati olache deplü grups s’à baratè jö da mëte adöm y abelì les funziuns, mo sambëgn inće pro ocajiuns particolares sciöche le iubileum de 50 agn da prou de siur Pio Crazzolara o la festa dles families a livel decanal sö La Crusc ai 2 de setëmber. I leturs y chi che

dëida partì fora la comuniun s’à inće incuntè por aprofondì le signiﬁcat de chisc dui sorvisc tan preziusc tla liturgia. Ai 17 de novëmber él stè l’incuntada cun la popolaziun, olach’al é gnü fat le bilanz dl’ativité y na previjiun de ći che le consëi de cöra oress ćiamò fà tl dagnì. Por stlüje jö l’ann y por rengrazié düć chi volontars che à colaurè ia por l’ann, él gnü tignì n rorate y dedô na picia festa ti locai de calonia. Le presidënt dl consëi de cöra, Lois Kastlunger, ti à sport n gran giulan a düć

I mituns y les mitans dla pröma comuniun cun les maestres.

116

La Ila i colauradus y n reconescimënt particolar a siur Christian (tlassa ’24), che ne scona degönes bries da ester te vigni momënt a sorvisc de Chël Bel Dî y dla jënt. Al à por vigni porsona na parora de stima, de reconescënza y sües pordiches dà n messaje sinzier y tler de ći ch’al ô dì ester cristians te na manira plü sota, plü madüda y cun deplü convinziun”. Ai 20 de mà é set mitans y dui mituns jüs ala pröma comuniun. La musiga à acompagné i mituns te dlijia y la mëssa é spo gnüda abelida dal cor di mituns cun süa dirighënta Elisabeth Fistill. Chisc é i inoms di mituns che é jüs ala pröma comuniun: Johannes Delmonego, Jacob y Franziska Pescollderung, Maria Pizzinini, Giulia Tavella, Anna Frenademez,

Giuvana y Paul Dapoz che à festejé 50 agn de matrimone.

Maria Soﬁa Frenademez, Elisa Irsara y Sabrina Irsara. En la festa dl Cör de Gejù à la comunité da La Ila tut ite siur Pio Crazzolara da Ćianins cun na ćiantia de salüt da pert

Le grup di iubilars adöm cun i rapresentanc dl consëi de cöra.

117

La Ila dl cor de dlijia. Do le salüt dl presidënt dl consëi de cöra, Lois Kastlunger, à la musiga da La Ila acompagné döta la comunité te dlijia, olache dui mituns à saludé cun na rima le iubilar. La mëssa é gnüda zelebrada dal iubilar cun siur Christian Moroder, siur Gustl Frenademez y siur Hans Stampfer, miscionars de Sant Ujöp da Mill Hill. Tla pordica à siur Gustl alzè fora le valur dla cherdada de Chël Bel Dî stlujon jö cun n gran rengraziamënt a siur Pio, por döt le bëgn ch’al à fat te chisc 50 agn, y l’à perié do süa oraziun te chësc tëmp de vita che ti é conzedü da palsè fora do tan de laûr. Le Cor de Dlijia En vëndres ai 6 d’otober, à le cor de dlijia podü jì tl salf da proa nü tla ćiasa dles uniuns de La Ila alta. Ćina śëgn ti-

gnî le cor sües proes da ćiantè te calonia basite, olache i ćiantarins ê scialdi strënć ite y implü messâi parti le salf cun d’atri grups. Le salf nü, che é gnü metü a desposiziun dal comun, é gran y lominus, cun na bona acustica. La festa de inaudaziun dl salf à metü man cun n salüt da pert dl presidënt dl cor de dlijia, Richi Frenademez, rengrazian i ćiantarins che à daidé arjigné ca le salf y la ćiantarina Paolina che s’à cruzié dles domandes por le ﬁnanziamënt dl aredamënt. Danter les personalitês él le presidënt dl consëi de cöra, Lois Kastlunger, l’assessur de comun, Elmar Castlunger, y Aldo Bernardi dla fraziun da La Ila. Deache döta la ćiasa ê bele gnüda benedida da d’aisciöda pro l’inaudaziun dla ćiasa dles uniuns à siur Christian benedì i mëmbri dl cor che à por reconescënza portè dant n valgönes de beles ćianties.

Le cor de dlijia tratan l’inaudaziun dla ćiasa dles uniuns.

118

La Ila Ala ﬁn di descursc de salüt à le dirighënt, Ulrich Willeit, portè dant en cört la gran ativité dl cor che s’à abiné ia por l’ann 80 iadi danter proes, mësses ćiantades y funziuns sacres, mo che sostëgn inće pro la gran mëssa dles domënies le ćiantè dla comunité. Atualmënter à le cor 28 componënć; l’ultimo gnü pormez é Manuel Costa. L’aredamënt dl salf é gnü despaié jö cun n contribut dl comun de Badia, dla Consulta Ladina, dla fraziun da La Ila, dla Cassa dl Sparagn da La Ila, dla Banca Popolara da La Ila y dala ploania da La Ila. Le Grup di „minis“ da La Ila Al é oramai dui agn cà ch’al é inće gnü metü sö a La Ila n grup de sorvidus che s’abina inće defora dal sorvisc

te dlijia. Al ê i 19 de dezëmber dl 2005 canche bëgn 17 mituns é rovà adöm por le pröm iade te calonia basìte. Da chësc dé inant ne s’à i animadus mai stanćé y à porvè da organisé de vigni sort de ativitês por le grup di minis. Ia por l’ann é le grup rové sön 24 mëmbri. Dles ativitês plü interessantes dl grup él da recordè la gara dla liösa apé dla pista Gran Risa, de forà n bel domisdé tla palestra a La Ila cun de vigni sort de jüć y inće val’ caniﬂ. Da d’aisciöda s’à i sorvidus abiné por diesc iadi n iade al’edema, ti lascian na gran lerch al jüch. D’isté ài ćinamai tut pert a n curs metü a jì en colauraziun cun i animadus dl Grup Jonil dla Crusc Blanćia. Le grup di minis à tut pert ala jita tradizionala en tënda dai 2 ai 4 de setëmber, organisada a livel decanal por düć i grups di ministranć y les Schires Joniles dla Val Badia (tl parch d’aven-

Vijita ala sënta di stödafüch a La Ila.

119

La Ila töres a Terlan y sön le Ritten a ti ćiarè ales piramides). Danter döt l’ater ne n’àl nia manćé n’aziun de solitarité ortian le davagn de na lotaria ales families atocades dal tremoroz tl Perù. Tl’ativité dl grup àn tres indô ćiarè de tignì vi le spirit religius cun oraziuns, meditaziuns y funziuns de dlijia. Sciöche vigni ann él gnü organisé la festa di ministranć, olach’al vëgn tut sö i ministranć nüs y rengrazié i ministranć che à lascè do tröc agn so sorvisc. Do na ćiastagnada da d’altonn s’à l’ativité dl grup stlüt jö cun na festa da Nadè adöm cun i geniturs. La Schira Jonila La Ila

I Minis tl parch aventöra a Terlan.

Bele da tröc agn él a La Ila dui grups de mitans dla schira jonila acompagnà dales animadësses Wilma, Renate, Cinzia, Irma y Maria Angela. Tles döes ores al’edema, che vëgn tignides da setëmber ćina Nadè y da Pasca ćina ala ﬁn dla scora, ćiàron de portè ite les ﬁnalitês dla schira jonila, che va dal perié, al ćiantè, al śoghé deboriada y al pastelnè, ćina a val’ picera discusciun sön n tema. Tröpes é stades les ativitês che ti à dër 120

plajü ales mitans. L’importanza da daidé i atri é gnüda sotlignada invian Anna, na möta cun na maratia ala pel (Schmetterlingskind) a na sëra d’informaziun. La storia de süa vita à imprescionè tambëgn pici co gragn. Por daidé i stüdi scientiﬁcs de chësta maratia à les mitans pastelnè denant cun Pia Pedevilla chertes y de bi paoms da tröc corusc che é gnüs venüs en chë sëra. Ala ﬁn à la schira jonila podü ti surandè n scech cun na bela soma ala uma Isolde, presidënta dl’assoziaziun „debra“ te Südtirol. Les mitans à inće tut pert ala lotaria di minis por daidé i mituns dl Perù tres le miscionar Paul Pezzei. Na sëra particolara é stada chëra olache la schira jonila é jüda a dormì te sach te calonia bas ite, tl’atmosfera de na „nöt di sënsc“ che ê le tema dl ann dla Schira jonila diozejana. Do na bona pizza é les mitans jüdes te calonia scomencian cun na meditaziun y jon inant por deplü ores cun jüć sön la „nöt di sënsc“. Do na bona dormida, à la schira jonila stlüt jö chësta bela esperiënza cun n bun gostè. Na cossa a chëra che tröpes mitans se conforta é da jì trëi dis en tënda en compagnia cun d’atri grups dla valada. En chësc ann éres jüdes a Balsan olache n program rich y desvalì aspetâ y spo söl Ritten a jì a crëp cun les cordes y ia por i punć tl’aria, a spazier y a nodè; na jita che à descedè entusiasm da tignì adöm y se devertì deboriada. Dër lizitëntes s’à les mitans desmostrè pro i spëisc y la lana bela grossa fajon dinfora na tascia dër personala, ideada cun i corusc che ti plajô a vignöna. Por le secundo iade é les mitans, adöm cun les animadësses, jüdes a Falzes a tó la löm da Betlehem che vëgn partida fora en

La Ila la vëia de Nadè do na funziun te dlijia, sciöche sëgn de pêsc, de tignì adöm tles families y tles comunitês intieres. La scolina En chësc ann n’él stè 43 danter mituns y mitans che s’à scrit ite ala scolina che à albü sciöche educadësses: Katja Costa, Judith Comploj, Carolin Mahlknecht, Pia Crazzolara y Annelies Crazzolara. Por la ligrëza di pici él gnü tignì la festa de San Micurà, la festa da Nadè y la deﬁlada da Carlascè cun i geniturs, la festa dl nene y dla lâ y la festa por i mituns y les mitans che é spo pià ia a scora de setëmber. La scolina à ćiarè de condüje i mituns en contat inće cun les atres istituziuns dl paîsc, sciöche cun i stödafüch, la scora elementara, la biblioteca y la dlijia.

N proiet gnü tut sö dër bun dai mituns é stè chël cun Max Castlunger da San Martin che à laurè cun i mituns por n’edema alalungia sön ritmi musicai; i pici à imparè da conësce le sonn di stromënć y à podü porvè fora stromënć y percusciuns desvalies. Le proiet s’à spo stlüt jo cun n conzert por i geniturs.

I mituns dla scolina te biblioteca: Rosi ti lì na storia.

I pici dla scolina adöm cun Max Castlunger.

121

La Ila La scora elementara Tratan l’invern à la scora elementara da La Ila invié ia tröpes scomenciadies cun i scolars: al é gnü organisé indô la festa de San Micurà, ai à podü ćiarè pro

I mituns tratan la festa da Nadè tles tlasses.

I scolars dessëgna düć adöm.

122

ala gara de copa dl monn y al é gnü tignì na festa da Nadè tles tlasses, ai à tut pert te dlijia ales madovines di mituns y sön Störes ési jüs al dé dla nëi. La scora à pité val’ materia facoltativa, che é gnüda insignada la jöbia domisdé por düć i scolars che orô. La cuarta y la cuinta tlassa à inće podü jì cun i schi da carlascè y se mascherè por l’ocajiun. N dé d’invern él stè le verdabosc Hubert Tschaffert che à condüt i mituns te bosch a ti mostrè y splighé les pedies di tiers tla nëi. Inće le program d’intratenimënt n’à nia manćé, sciöche le „Schul-Kinder-Kino” y na letöra animada cun Simon Kostner. Da d’aisciöda él gnü organisé mësses te scora, al é gnü tignì na letöra animada cun Erika Castlunger, n proiet cun Ingeborg Ullrich dal titul „Movimënt, balanza, abilité y portamënt dërt

La Ila

La pröma tlassa dla scora elementara da La Ila.

dl corp”, bai cun Lois Kastlunger, na jita al museo de Dietenheim, olach’ai à podü porvè da fà pan. Al é inće gnü tignì la festa di lëgns y na jita de mà ite dal ćiastel da Türesc y a Porsenù. Da d’altonn él gnü organisé na jita sön Ju de Frara y tla Val dles Stëres da Munt a Calfosch. Por ci che reverda la segurté, él gnü fat na proa d’evacuaziun y por la sanité n proiet sura l’alimentaziun sana cun Silvia Pitscheider. Por i chinesc scolars che é jüs da d’altonn le pröm iade a scora à le dé metü man cun na mëssa dita da Siur Christian y ćiantada dai mituns. Do mëssa à i scolars imparè da conësce la maestra Lara y düć ê dër contënć da ester por le pröm iade ti banć de scora.

La scora mesana „Tita Alton” La scora mesana à tut pert ala mostra dla formaziun „Futurum“ a Balsan, cun n proiet sön i „Nibelungen”, l’epos che afascinëia atualmënter i adolescënć ti agn de scora. Les scolares Elena Frenademetz y Elisa Della Giorgia à presentè n proiet pluridisciplinar, che é gnü realisé y coordiné dales insegnantes Gabriella Vittur, Sieglinde Clara y Claudia Pellegrinon. De mà él gnü organisé n’edema, olache i scolars à podü porvè fora i injins che vëgn adorà tl zircus y ai à podü fà acrobazies. I scolars s’à dër devertì cun chësc proiet. I carabiniers da La Ila à tignì tla sco123

La Ila svalies, sciöche dla segurté ambientala y stradala, maladoranzes y alcol. I scolars à desmostrè interes y motivaziun por chestiuns che i daidarà da svilupé le spirit de lealté y de responsabilité. Les scores altes

I scolars te palestra: ai à podü porvè fora i injins dl zircus.

ra mesana n referat y al é gnü baié dla legalité, dla lege dla costituziun taliana y dles regoles fondamentales de convivënza. I carabiniers da La Ila, cun a će le marescial Marco Ghilardi, à portè dant les gaujes y les conseguënzes de comportamënć risćiusc, ćiaran de dè spligaziuns normatives, educatives y morales. Al é gnü baié de chestiuns de-

Albino Pedevilla jü en ponsiun do 30 agn de laur da bidel dla scora.

124

En chësc ann él tl Istitut Tecnich Comerzial 77 studënć y tl Lizeum Linguistich 32 studënć. La direziun dles scores altes a La Ila é passada cun le pröm de setëmber a Albert Videsott che surantol le post de Josef Irsara. Ai 16 de jügn à i insegnanć, i studënć y le personal nia insegnant dles döes scores altes arjigné ca na bela y gran festa por saludé le diretur Josef Irsara, che é jü en ponsiun cun le pröm de setëmber, do da 18 agn de laûr sciöche insegnant y 18 agn sciöche diretur. Cun l’ann de scora 1971/72 à Josef Irsara metü man da insigné storia, geograﬁa y todësch tla scora mesana „Tita Alton” da La Ila. Tl 1972, ann olach’al é gnü metü sö le I.P.C. a La Ila ( la pröma scora alta tla Val Badia), à Irsara surantut l’insegnamënt de todësch, storia y geograﬁa tl I.P.C.. Do 18 agn é Josef Irsara deventè diretur dl I.P.C. Al à invié ia

Josef Irsara te so oﬁze te scora.

La Ila

I studënć dl ann scolastich 2006/2007 cun i insegnanć y le diretur Irsara.

la trasformaziun dl I.P.C. (Istitut Profescional por le Comerz) tla scora de śëgn, l’I.T.C. (Istitut Tecnich Comerzial). Dal 1991 al 1993 él inće stè le pröm diretur dl Lizeum Scientiﬁch, che é spo deventè Lizeum Linguistich. „I mituns dess stè bëgn a scora y ai dess gnì insignà te na maniera eﬁziënta y arjignà ca bun por afrontè le dagnì. Le tlima tla scora é dër important, porchël dessel ester na bona colauraziun danter studënć, insegnanć y diretur por garantì la cualité dla scora”, chësc é le prinzip che le diretur Irsara à tres portè dant te chisc agn de gran laûr. Irsara é śëgn en ponsiun, al se dedichëia ala pitöra, por chëra ch’al à na gran pasciun. Albert Videsott, le diretur nü dles scores altes, à metü man süa cariera cun l’insegnamënt tla scora mesana da San Martin, olach’al à insigné todësch y sto-

ria por trëi agn. Dedô él jü tles scores altes da La Ila, olach’al à insigné por tröc agn storia y todësch. Al à frecuentè le lizeum tlassich tl Vinzentinum y spo l’universitè a Desproch, olach’al à studiè storia y germanistica. Da mëte man süa inćiaria da diretur s’aoda Albert Videsott che les scores altes da La Ila vë-

Le diretur Josef Irsara surandà al diretur Albert Videsott la tlè dla direziun dles scores altes.

125

La Ila gnes sintides sciöche pert de n sistem eﬁziënt. „I ùn l’insegnamënt paritetich, che é val’dër d’ütl por podëi spo laurè chilò da nos. Al me plajess che la jënt dla Val Badia foss brauia de chëstes scores, ćiodiche, sc’ares va bun, él inće nosta economia che po avëi proﬁt danciarà, y i oress invié adalerch deplü scolars dala valada bassa“.

I scolars dles prömes tlasses dles scores altes a Lignano, che prô fora le windsurf.

Albert Videsott, surantol l’inćiaria de diretur cun le pröm de setëmber.

Al é gnü metü a jì tröpes scomenciadies y proieć tratan l’ann de scora; danter chisc él gnü organisé n proiet de musiga cun Paolo Vinati; al é stè diesc studënć che à tut pert cun stromënć, sciöche trombëtes y tambürli, cherian ritmi desvalis. De jügn à les prömes tlasses passè n’edema a Lignano, olache i studënć à podü fà de vigni sort de sport, sciöche le windsurf, śoghé al palê, basket y nodè. De novëmber à la IV tlassa dl I.T.C. tut pert ala ﬁera dles aziëndes formatives simulades a Balsan. Por dui dis alalungia à la IV tlassa albü l’ocajiun da presentè le hotel „Congress Center Hotel Dolomites”. Implü é la IV tlassa 126

stada pro banch a promöie süa ativité turistica, a vëne les ofertes studiades fora por l’ocajiun s’informan inće sön les ativitês dles atres 90 aziëndes simulades. Vigni studënt à ciafè na cherta dal valur simbolich de 3.000 Euro, cun chëra ch’ai à podü cumprè de vigni sort de produć, sciöche por ejëmpl telefonns, computers, iadi, boandes y produć alimentars tipics dles regiuns dla Talia. Ala ﬁn dl’esposiziun él gnü chirì fora la bancarela plü bela y le pröm pest é jü ala IV tlassa dl ITC da La Ila. N gran laûr à albü les insegnantes Karin Oberbacher y Elisabeth Frenner che à acompagné la IV tlassa a Balsan y che à daidé tratan i dui dis. Sciöche vigni ann él gnü organisé de novëmber le dé dla porta daverta por les scores mesanes da San Martin, Al Plan y La Ila che é gnüdes a vijité l’Istitut Tecnich Comerzial y le Lizeum Linguistich. I scolars dles cater tlasses dles scores mesanes da San Martin, Al Plan y les döes tlasses da La Ila à podü odëi le laboratore de chimica, olach’al é gnü fat

La Ila

La cuarta tlassa dl ITC, rovada pröma pro la ﬁera dla simulimpresa.

val’esperimënt, le salf multimedial, olach’al é gnü mostrè i proieć fać dai studënc, i salfs dl computer y dla televijiun, la palestra, olach’ai à podü fà ginastica cun injins deboriada cun i studënć dles scores altes, le salf dla simulaziun de n’aziënda, olache i studënć dla cuarta I.T.C. à desmostrè dötes les funziuns de n’aziënda, sciöche le secretariat laora, le responsabl marketing o l’aministraziun; sambëgn él gnü fat inće na presentaziun sura les döes scores cun power point. Tla cuarta tlassa dl lizeum él gnü fat adöm cun i scolars val’ jüch, tla cuinta él gnü organisé le laboratore d’ert y la terza I.T.C. à portè dant n pice tòch de teater che â por tema na chestiun iuridica che é gnüda stlüta jö cun na sentënza. Le dé s’à stlüt jö cun n referat de Klaus Pescolderung, vize comandant dla polizia stradala da Balsan, che à baié di prighi sön strada

y sciöch’an se dess comportè por evité le risch da fà o da gaujé inzidënć. Inće les personalitês dl ćiamp dla scora ladina é gnüdes adalerch, sciöche le Intendënt dles Scores Ladines, Roland Verra y la direturia dla direziun raionala dles scores ladines da Badia, Claudia Canins Egger.

La direturia dla direziun raionala dles scores ladines da Badia Claudia Canins Egger y le diretur dles scores altes da La Ila Albert Videsott tratan le dé dla porta daverta.

127

La Ila Merch Paratscha é jü en ponsiun – Do 23 agn de laûr a sorvisc dla scora va Merch Paratscha en ponsiun.

Merch Paratscha é jü en chësc ann en ponsiun.

Momënć tratan la sliosada da paur.

128

MANIFESTAZIUNS Y SCOMENCIADIES Sliosada da paur y la gara soziala di ćiavai Ai 18 de forà él gnü metü a jì la terza ediziun dla gara soziala di ćiavai haﬂings y norics de döta la Val Badia. Sön invit di presidënć dles assoziaziuns Enrico Nagler y Reinhold Fistill s’à incuntè i zidladus dla valada condejon adalerch söl ćiamp dl sport a La Ila incër 30 ćiavai. Incër les 11.00 él pié ia la sliosada da paur dala ütia Paraciora cuntra le zënter de La Ila cun i ćiavai infurnis sö bi aﬁćià dan les slites vedles cun i patruns y les patrones dal guant da zacan. Tröc sciori, mo inće jënt dl post y apascionà di ćiavai ê sön ur de strada che ćiarâ pro. Ora che düć s’à spo abiné tl ćiamp dal sport, à la gara podü mëte man: un a un s’à vigni

La Ila ćiaval metü söl post da pié ia. Ai messâ fà plü debota ch’ara jô döes rodes, zënza galopè. L’espert Hugo Valentin à salpü da comentè döt l’andamënt dla manifestaziun cun maestria y pasciun. Daurì la gara à i pony cun öna na roda, pro chëra che Alex Bocconcello da La Ila à fat cun la „Kitty”le miù tëmp de süa categoria. Pro i ćiavai haflings s’à Simon Dapoz tlassifiché inće en chësc ann cun süa ćiavala „Ulite” al pröm post y davagnan spo inće le dopl. Tla categoria di ćiavai norics à „Fani” de Josef Rottonara fat le miù tëmp y spo adöm cun süa fia „Fara” àra inće davagné le dopl.

Inaudaziun dla Ćiasa dles Uniuns Al é gnü tignì na bela festa en domënia ai 29 d’aurì por l’inaudaziun dla ćiasa nöia dles uniuns, che à metü man cun na mëssa zelebrada te dlijia. Döta la jënt ê sambëgn inviada da tó pert a chësc avenimënt. Pro les autoritês êl le Presidënt dla Junta Provinziala Luis Durnwalder, che à laldè düć chi che fej pert dles uniuns y che rapresentëia insciö na gran richëza por la tradiziun locala. L’ombolt de Badia, Ugo Dorigo, à rengrazié düć chi che à daidé realisé la ćiasa dles uniuns, danfora Luis Durnwalder, mo spo inće Florian Mussner, le comandant di stödafüch da La Ila Werner Crazzolara y le vize Renato Pizzinini, l’amini-

Le tai dla vëta da pert dl Presidënt dla Provinzia Durnwalder; dlungia l’ombolt dl comun de Badia, Ugo Dorigo y le comandant dla uniun di stödafüch, Werner Crazzolara.

129

La Ila Le dé ecologich

Siur Christian Moroder benedësc i auti di stödafüch.

straziun dl comun de Badia y la fraziun da La Ila. Siur Christian Moroder à perié jö la benedisciun de Dî sön le frabicat y te chësta gaujiun àl inće benedì dui auti nüs, n Mercedes Sprinter Iglhaut y n Nissan Navarra, che i stödafüch à cumprè l’ann passè. I laûrs de costruziun dla ćiasa dles uniuns à metü man tl 2004 da d’altonn y é gnüs rovà de novëmber dl 2006. Laìte él tröc locai por i stödafüch da La Ila, locai por la musiga da La Ila, le cor di Mituns, le cor Mission, le cor de dlijia y por d’atres uniuns sciöche le club Boé y la lia da munt ladinia y implü dui cuartiers por porsones de tëmp. La uniun di stödafüch à ciafè n local por l’adestramënt, na picia ćiasadafüch, n oﬁze, n magazinn, n garage, n local da mëte le material ch’an adora por les festes tratan l’isté, n local por les mascheres d’aspiraziun, n local por indunades y proieziuns y n archif. Werner Crazzolara, comandant di stödafüch da La Ila dal’1995 s’à desmostrè dër contënt cun la ćiasa nöia. 130

En sabeda ai 5 de mà él gnü metü a jì le dé ecologich sciöche vigni ann da d’aisciöda. A chësta scomenciadia à tut pert feter dötes les uniuns dl comun. Por les 8.30 s’àl abiné incër 80 porsones che é piades ia a romenè sö le paîsc é la contrada incëria. Por düć chi che à daidé él stè l’assoziaziun turistica y le consëi de formaziun che à arjigné n pice picnic cun na griliada. Sön l’argomënt dl ambiënt él gnü tignì na sëra de dias, intitolada „Dolomiten, vom Zauber einer Landschaft”, tla ćiasa dla cultura da La Ila ai 3 de mà. La sëra é gnüda presentada dal fotograf Josef Hackhofer. Na mostra ecologica à inće fat i scolars dla scora mesana da La Ila en vëndres ai 4 de mà tla ćiasa dla cultura. Da d’altonn dl ann passè él gnü baié tröp tla Val Badia dla desćiaria sön Col Maladët por le ri tof incëria. Porchël ti él gnü scrit dant a düć chi che condüj le ciomënt sön Col Maladët de desparti le ciomënt biologich dal rest dl ciomënt. Le paîsc de La Ila condüj les lavadöres a San Ćiascian tl implant de biogas. Sön Col Maladët él inće gnü metü sö n implant de microorganisms che tol demez n pü’ le tof. „Cun chësc implant y ne desćiarian nia plü refodam biologich é carè le tof dl 80%, dij l’assessur Frenademetz. La Maratona dles Dolomites En domënia al 1 de messè à 8.848 ziclisć tut pert ala Maratona dles Dolomites, che é indô n iade piada ia da La

La Ila

La jënt che à tut pert al dé ecologich.

Le start dla Maratona dles Dolomites.

131

La Ila Ila dales 6.45 da doman. Le tema dla 21ejima ediziun dla competiziun é stè „les gotes por ti portè ega al’Africa“. Trëi ê i percursc: le lunch de 138 km cun 4190 m de deslivel, le mesan de 106 km cun 3090 m de deslivel y la Roda incër le Sela de 55 km cun 1780 m de deslivel. Sön tru êl 7881 ëi y 967 ëres che pedalâ. I dis dan la gara él gnü organisé, coche vigni ann, inće trëi jites cun la roda deboriada cun Maria Canins, che é piades ia da La Ila. L’edema y le pest dl’infanzia dl’Alta Badia En vëndres ai 13 de messè él gnü tut sö la trasmisciun „Speciale È domenica papà” a La Ila tla ćiasa dla cultura por la terza ediziun dl pest „Alta Qualità per

l’infanzia Il Grillo”. La trasmisciun é gnüda mostrada tla televijiun sön le canal Rai 3 ai 29 de messè. Al é na manifestaziun che premiëia i produć y i sorvisc dl monn di mituns y che vëgn organisada dal’Assoziaziun Culturala „Il Grillo” adöm cun le Consorz Turistich dl’Alta Badia. La trasmisciun é gnüda presentada da Armando Traverso, incornijada dal „Piccolo Coro dell’Antoniano – Mariele Ventre” da Bologna y dal ciantadù Luca Barbarossa y le sportif de volley-ball Andrea Lucchetta. Chësta trasmisciun à invié ia döta n’edema dedicada ai mituns che à metü man en lönesc ai 9 de messè, cun n laboratore te chël che i mituns podô imparè cun le personal de Rai 3 da lì les notizies dla televijiun y en jöbia ai 12 de messè à i mituns podü aldì liëndes ladines cuntades da Armando Traverso

Momënć tla trasmisciun „Speciale È domenica papà”.

132

La Ila te na spazirada a Calfosch. L’edema s’à rové cun i conzerć dl „Piccolo Coro dell’Antoniano – Mariele Ventre” da Bologna en sabeda tla ćiasa dla cultura a La Ila y en domënia tla ciasa dles manifestaziuns a La Val. Les incuntades cun i scriturs Tratan le mëis d’agost él gnü presentè trëdesc libri ti paîsc dl’Alta Badia pro la cuarta ediziun dla manifestaziun culturala „Un libro, un rifugio“, curada dala psicoterapeuta, jornalista y scrituria Gianna Schelotto, en colauraziun cun le Consorz Turistich Alta Badia y cun le sostëgn dla Fondaziun Cassa dl Sparagn da Balsan. Al é stè indöt trëdesc scriturs che à presentè so liber adöm cun tröpes personalitês dl monn dl jornalism, dla politica y professurs dl’université. Le ﬁlosof y ombolt Deplü auda Aunejia Massimo turs à presenCacciari. tè so liber a La Ila tla ćiasa dla cultura, danter chisc s’à presentè ai 3 d’agost Luciano Canfora cun le liber „Esportare la libertà”, ai 7 d’agost le colauradù dl „Corriere della Sera” Gian Antonio Stella cun le liber „La casta”, ai 17 d’agost Massimo Nava cun le liber „Il francese di ferro” y ai 18 d’agost Concita De Gregorio cun le liber

„Una madre lo sa”. Ai 5 d’agost, tres tla ćiasa dla cultura, él gnü organisé na serada por recordè la jornalista y scrituria Oriana Fallaci, morta l’ann passè. La manifestaziun culturala s’à stlüt jö a La Ila ai 24 d’agost cun la presentaziun dl liber „Leggere Antigone” de Massimo Cacciari, ombolt d’Aunejia, filosof y professur dl’université. Dötes les incuntades é gnüdes acompagnades dales melodies dl musizist da San Martin Alessandro Trebo. La defilada de Santa Maria dal Ciüf La festa ai 15 d’agost é deventada n post de incuntada por tröpa jënt dl paîsc, dla valada, mo inće por i turisć che n’ô nia s’injomé ia chësc apuntamënt. Da doman s’incunta la jënt te dlijia ala mëssa solëna de Santa Maria dal Ciüf ćiantada dal cor de dlijia. En chësc santù vëgnel inće benedì „le ciüf“ che les patrones porta te cësć bi infornis dan altè. Do mëssa vëgnel tignì la prozesciun cun la statua de Santa Maria portada dales jones y cun i confaruns. Do le conzert dla musiga sura misdé pëia spo ia domisdé la defilada de paîsc, organisada bele da tröc agn da Paola Crazzolara y Loise Rottonara. Vigni ann chir fora Loise y Paola na tematica aladô de chëra ch’al vëgn spo fat sö i ćiars, trać da ćiavai. Les döes cordinadësses à porvè da presentè la vita dl bosch te döta süa desvalianza, ne se desmentian nia da abelì ćiamò le döt cun raiteri y jënt dala troht, cun n grup de beles mitans che mostrâ cun ligrëza sü cësć de ciüfs. La defilada é gnüda acompagnada dales musighes da 133

La Ila

Ëres deﬁlëia cun la troht.

N ćiar cun les ganes dl bosch.

134

Loise Rottonara che fej tröp por organisé la deﬁlada.

La Ila

La musiga da La Ila deﬁlëia.

La Ila, da Corvara/Calfosch y da La Val. Denanche mëte man le conzert à les musighes sonè trëi toć deboriada, ći che à dër plajü. Cuarta indunada di mesi militars storics

Paola Crazzolara che fej tröp por organisé la deﬁlada.

Dal 7 al 9 de setëmber él gnü organisé por le cuarto iade l’indunada internazionala di mesi militars storics. 250 porsones é gnüdes adalerch a tó pert ala manifestaziun cun guanć vedli da soldà, düć dër desvalis l’un dal’ater, y cun indöt 110 mesi militars storics. En sabeda s’à i partezipanć abiné dales 9, tres sön plaza a La Ila y é pià ia cuntra Falzares, olach’ai à vijité la cortina di tomà te vera y le front dla pröma vera; ai é jüs inant a Reba y por Ciaulun135

La Ila ch a Corvara tla ütia „Col Alt” olach’ai à marnè. Dassëra s’ài abiné ala cëna de gala tl hotel Störes a San Ćiascian. L’ultimo dé é i mesi militars pià ia da La Ila y à fat na deﬁlada por i paîsc dl’Alta Badia, s’architan por na vijita al parch di cerfs a Pedraces y é jüs inant sön Ju de Frara, olache i partezipanć à lascè l’auto y é jüs a pé sö tla ütia „Jimmy” a marëna y ala premiaziun. Werner Crazzolara y Andy Pertot, organisadusc de chësta indunada, bëgn öna dles plü beles indunades di mesi militars storics tla Talia, é stà dër contënć cun i partezipanć gnüs dala Talia, dai Paîsc Todësc, dal’Austria, Albania, Slovenia, Francia y Svizera.

Mostra d’ert de Adalbert Tolpeit Ala ﬁn d’otober à l’artist Adalbert Tolpeit da Pidrô/La Val mostrè sües creaziuns de lëgn realisades ti ultimi agn tl salf dles manifestaziuns dla Cassa Raiffeisen a La Ila. Al ê da odëi scagns modelà cun fer y lëgn, dlungia totems y scultöres y inće d’atri injins realisà cun laurè y borjé y limé aladô ch’al vëgnes a löm döt so elemënt natural.

I scagns y les fraidücies de Adalbert Tolpeit tratan la mostra.

Simon Kostner y i büsc tl ciajó

Sepl Rottonara à tut pert al’indunada.

136

D’otober à Simon Kostner portè dant tla ćiasa dla cultura so monologh teatral „Musiga, parores… y büsc tl ćiajó“, tla pröma pert tesć originai sön musiga de Georg Friedrich Händel, tla secunda pert na scena tragicomica, pian ia dala domanda de n pice möt fata tratan cëna: „Mama, da olâ vëgni pa i büsc tl ćiajó?”. Simon à dè na demostraziun de sües capazitês mimiches y de süa abilité da saltè te cört tëmp da n personaje al ater.

La Ila

Simon Kostner tratan so monologh.

Festa cun tröpes personalitês Ai 30 de novëmber él gnü organisé na cëna tla ütia „Moritzino“ sön Piz La Ila a chëra ch’al é gnü aturs todësc, sciöche Max Tidof y Lisa Seitz, personalitês dla televijiun taliana, sciöche Luca Calvani, i aturs Giorgio Pasotti y Enrico Mutti, les ex-Miss Italia Tania Zamparo y Denny Mendez, i campiuns Giancarlo Fisichella y Christian Ghedina. Le proprietar dla ütia „Moritzino”, Moritz Craffonara, à invié ia chësta festa de süa iniziativa aratan le scomenciamënt dla sajun da d’invern le momënt plü ideal da la tignì”. Le dé do s’à les personalitês abiné por na gara de schi sön Piz La Ila, che é gnüda davagnada dal pilot de Formula 1 Giancarlo Fisichella. Domisdé à i paracadutisc dla „Folgore” da Pisa fat na desmostraziun

L’aturia Brooke de „Beautiful” Katherin Kelly Lang storta pro a marnè tla ütia de Moritz Craffonara.

y ince le jolier cun i aturs Tom Cruise y Kathy Holmes à surajorè le Piz La Ila. La Copa dl Monn En domënia ai 16 y en lönesc ai 17 de dezëmber él gnü organisé sön la Gran Risa les döes gares dai schi de copa dl monn, le slalom lerch y le slalom strënt. Por la temperatöra frëida éra jüda da curì la pista d’alenamënt Bambi II, che à ospité dai 15 ai 23 de novëmber i alenamënć de n valgönes scuadres nazionales. Al é rové adalerch la scuadra dla Talia, Slovenia, Finlandia, Norvegia, Inghiltera, Svizera, Norvegia, Francia y l’atlet american Bode Miller. Ai 22 de novëmber él gnü presentè a Roma sön la 137

La Ila

I pröms tlassiﬁcà dl slalom lerch.

I pröms tlassiﬁcà dl slalom strënt.

138

Terrazza degli Aranci dl hotel Hilton les döes gares de copa dl monn y spo ai 5 de dezëmber, adöm cun Gherdëna, a Desproch. Marcello Varallo, a će dl Comitê d’Organisaziun, à splighé i laûrs de mioramënt pro la pista. Pro l’apuntamënt a Roma él stè tröc amisc dl’Alta Badia che s’à lascè odëi, rapresentanć di mass media y cotan de personalitês dl monn dl sport. Le diretur marketing dla Federaziun Internazionala di Sporć da d’invern Christian Knauth à saludé i presënć, laldan la buna organisaziun dl’Alta Badia. Le comitê d’organisaziun, cun a će Marcello Varallo, à indô pité n program dër rich de manifestaziuns, che é gnü realisé cun l’aiüt de tröc volontars. Le program dles gares à metü man en sabeda ai 15 de dezëmber tl parch comunal a La Ila, olach’al é gnü organisé n spetacul

La Ila lerch é gnü davagné dal finlandesc Kalle Pallander, secundo l’austriach Benjamin Raich y terzo le svizer Marc Berthod. Le campiun marou, Manfred Mölgg é rové al sesto post dla tlassifica. En lönesc él stè spo le dé dl slalom strënt y düć se confortâ da odëi Manfred Mölgg d’Al Plan de Mareo, mo ara ne ti é nia jüda sciöch’al sperâ. Manfred à dè döt ći ch’al sciafiâ tla secunda proa, manacian bele tles prömes portes da tomè fora y ala fin s’àl tlassifiché al 20ejim post. La gara é gnüda davagnada da J.B. Grange, al secundo post da Felix Neureuther da Garmisch y al terzo post dal american Ted Ligety.

Manfred Mölgg vëgn intervisté do le slalom.

de füć pirotecnics por saludé i atleć, les delegaziuns internazionles y düć i fans che é gnüs adalerch. Dales 19.00 à metü man l’estraziun di numeri de start deboriada cun i 15 mius atleć dl momënt pro les melodies de na musiga svizera. Dedô à düć podü tó pert ala party cun dj tl zënter dl paîsc. Da sëra à organisé i stödafüch le World Cup Party tl tendun scialdè tla zona sportiva a La Ila. Le dé dla pröma gara, él stè da odëi n’esibiziun di atleć dl Schiclub Ladinia, jori de parapënć y deltaplans, danter la pröma y la secunda manche na desmostraziun de n grup de paracadutisć, le jore dles „Frecce Tricolori” y musiga dal vì cun la fanfara di soldas. La domënia él gnü n gran publich a ćiarè pro ala gara, sö por 7000 fans cun laprò inće le Fanclub Mölgg, y danter i apripista êl Karen Putzer, i ladins Mathias Thaler y Luca Tiezza. Le slalom

UNIUNS Y ASSOZIAZIUNS La Uniun di Ostis Tratan la sentada generala dla uniun di ostis Badia à la presidënta dl’uniun, Roberta Rinna, portè dant l’ativité, baian inće dla sponsorisaziun dla „Tuttatrie-

Maratona dles Dolomites: Roberta Rinna cun süa möta Natalie y l’assessur Thomas Widmann.

139

La Ila ste”, na barca de 16 metri de lunghëza che à tut pert d’otober ala regata „Barcolana” de Trieste. Rinna à desmostrè süa sodesfaziun por ci che reverda i laûrs che é gnüs fac, dantadöt le tunel y le Punt de Fer. Rinna à perié i colegs de daurì i hoti bele por i 24 de novëmber. La uniun di patruns de ćiavai haflings y norics En chësc ann, da d’altonn, él gnü lité Simon Dapoz, sciöche presidënt dla uniun di Haflinger, che à tut sö süa inćiaria cun gran ligrëza. Ai 27 de setëmber domisdé s’à incuntè düć i zidladus de ćiavai haflings y norics tl ćiamp dl sport da La Ila por la vijita di polerins. La comisciun aposta à valuté sce i polerins presentà â dötes les carateristiches da podëi gnì tuć sö tl liber genealogich di ćiavai haflings y norics. Amisc di ćiavai - Trekking da d’altonn

Simon Dapoz, presidënt dla uniun di Haﬂinger.

140

ite dal Sass Dlacia - I „amisc di ćiavai“ adöm cun i ćiavaliers sön haﬂings y norics s’à dè, sciöche vigni ann da d’altonn, apuntamënt ai 21 de otober a La Ila / Altin, por jì deboriada ite en Sass Dlacia. Deache le tru do l’ega ite ê stlüt por gauja de laûrs, é i ćiavaliers raità da Suracianins sö por Ćiampidel y Arferia y ite por le tru di lersc. Ite en Sass Dlacia esi storć pro a marëna. La Lia da Munt Ladina En chësta ota â la lia da munt Ladinia 616 sozi (355 sozi ordinars, 202 families y 59 jogn). L’ativité dla lia à metü man cun la gara de slalom lerch, che é gnüda organisada ai 14 de jenà a La Ila sön la pista Gardenacia cun la premiaziun cun lotaria tl hotel Dolasilla. Ala gara à tut pert 74 concorënć, la miù dles ëres é stada Maddalena Planatscher da La Ila y le miù di ëi Ivo Pezzedi da Corvara; al é gnü premié le plü jonn, che é stè Martin Irsara y chël manco jonn, che é stè Paul Clara. Por le schialpinism él gnü tignì n curs da adorè l’arva y indöt él gnü fat set jites de schialpinism. Ai 2 de forà él gnü organisé l’otava ediziun dla gara nia competitiva de schialpinism „Memorial Costa Pire y Sigismondi Anderle de nöt sön Piz Sorega. Al start s’àl presentè 276 concorënć da dötes les cater valades ladines. L’ativité de schialpinism s’à stlüt jö cun le „Frühschoppen” tradizional a 1 de mà tla ütia „Pisciadú”. Indöt à la lia organisé ot jites y escursciuns da mà ćina setëmber y laprò na jita de plü dis a Budapest tl’Ungheria dal 28 de aurì al 1 de mà, a chëra ch’al à tut pert 50 partezipanć.

La Ila Ai 1 de dezëmber à la Lia da Munt tignì süa indunada generala tl hotel Savoy a La Ila, litan danü le consëi por i proscimi trëi agn. La Lia da Munt Jonila Le grup jonil dla lia da munt Ladinia à inće en chësc isté fat tröpes escursciuns sö por munt ti insignan ai mituns le respet por la munt, la ﬂora, la fauna y inće por les porsones. Chilò les escursciuns plü interessantes: le iade cun Babi sö dal Ander dles Laûrs, l’arpizada cun i mënacrëp Andrea y Isidoro sön le Pice Cir sön Ju de Frara, la jita da Frara por le Ju de Crespëina, la Val Lungia ćina a Sëlva y le iade ia dales Cinque Torri. Pro na ćiastagnada de novëmber él gnü pre-

sentè cun dias l’ativité dla lia dla sajun passada. Tröc é i acompagnadus che se tol dlaurela da jì cun i mituns da munt sö: Babi, Oskar, Theo y Valeria. Manutenziun di trus da munt Sciöche vigni ann s’à i mëmbri dla Lia da Munt cruzié de mantignì i trus y la segnaletica di trus dl’Alta Badia. Atualmënter vëgnel fat la revijiun di trus y dles tofles di trus por plü de 300 km de sëmenes, segnalades cun plü de 1300 tofles metüdes sö dala lia. La Provinzia da Balsan, dla seziun parcs naturai, à ala fin dl 2007 inćiariè Giuseppe Dapoz de portè a fin le proiet de relevaziun geografica di trus dl’Alta Badia cun GPS y chësc proiet sarà tosc da avëi sön dvd.

La Lia da Munt jonila va a crëp sön le pice Cîr.

141

La Ila La Uniun dl Teater Do avëi festejé tl 2006 i 40 agn de ativité teatrala, à la uniun dl teater da La Ila portè indô sön paladina tla ćiasa dla cultura n teater da rì „Sotissura te calonia“. La tematica prinzipala dla rapresentaziun ê le raport danter les porsones liades ala calonia. Tl zënter dla storia ê dantadöt le raport nia saurì che la jënt dl paîsc â cun le presidënt dl consëi de cöra che orô reformè döt cant. Dla rejia s’à cruzié Erika Castlunger, dla scenograﬁa y dla graﬁca Ursula Tavella y dl scenar Patrick Declara. La comedia che à dër plajü é spo inće ćiamò gnüda presentada a Réba sön invit dl grup de volontariat. La Lia da Munt jonila tl ander dles laurs cun le mënacrëp Babi.

Le grup di jobleri da La Ila.

142

La Ila Le KVW à metü a jì n referat tignì dal dotur Giuseppe Di Marino sura l’alimentaziun y le sistem imunitar. Al é gnü dit che les porsones che à problems cun le sistem imunitar, dess mangé spëises che n’é nia cötes sura 110°C, evité farines de formënt y arichì la dieta cun omega 3 y 6. La Musiga da La Ila En sabeda sëra ai 17 de novëmber él gnü tignì por le sesto ann indolater tla ćiasa dla cultura le conzert dla musiga da La Ila adöm cun la musiga di Jogn en

onur de Santa Zezilia. La pröma pert dl conzert à albü sciöche protagonisć la musiga di Jogn di paîsc da Corvara, Calfosch, San Ciascian y La Ila, che à soné sot ala direziun de Konrad Tavella, Katia Pescollderungg y Tanja Pallestrong. Le grup dla musiga jonila é nasciü en chësc istè y s’à presentè por le pröm iade pro n pice conzert de setëmber; chësta musiga à incër 40 musiconć danter i 9 y i 13 agn che va ala scora de musiga dla Val Badia. Tla secunda pert dl conzert àn podü aldì la musiga da La Ila sot ala direziun de Günther Fistill cun melodies tlassiches, modernes, rock y sambëgn inće tradizionales

Le diretur dla musiga Günther Fistill adöm cun le Presidënt dla Provinzia Luis Durwalder, l’ombolt de Badia Ugo Dorigo y le mënamaza Lukas Frenademez.

143

La Ila

La musiga da La Ila cun la musiga di jogn tratan le conzert de Santa Zezilia.

Christian Pescollderungg pĂŤia do lâ&#x20AC;&#x2122;onoranza por le sorvisc de 15 agn da cassier.

144

La Ila La musiga da La Ila cun sü 50 musicontri à festejé en chësc ann i 22 agn de ativité. Por Günther Fistill, dirighënt dla musiga da La Ila, é chësc apuntamënt sciöche le plü important de döt l’ann. Al vëgn recordè che da d’aisciöda incà à i musiconć n bel salf da proa nü tla ćiasa dles uniuns. Le jonn Fabian Nicosia à arjunt le pröm post pro le concurs musical „Prima La Musica” a Sterzing y à insciö podü jì inant a tó pert al concurs de St. Pölten, olach’al é rové secundo. Al sona oboe tla scora de musiga pro la insegnanta Helene Thaler da Calfosch y é pro la musiga da La Ila. Le jonn da La Ila à inće na gran pasciun por le paslunch y en chësc ann àl inće podü tó pert ai campionać talians.

Le jonn Fabian Nicosia.

Cineforum De mà él stè tla ćiasa dla cultura da odëi le film de n regist argentin, Ramiro Calvo, che é gnü a La Ila aposta a presentè le film y cuntè val’ sön la spediziun particolara y devertënta. N grup de sis musizisć argentins fej na tournê sonan ti posc plü conesciüs dl’Argentina. Chësc film à davagné le pest dl publich al filmfestival dla munt de Trënt y n pest a Desproch. Le Cineforum à, inće en chësc ann, mostré films de gran cualitè da d’aisciöda y da d’altonn, dantadöt por la jënt dl post. Al é inće indô gnü mostrè dessëgns animà che à albü n gran suzès danter i plü pici. L’Assoziaziun Turistica Badia I mëmbri dl’assoziaziun turistica Badia s’à incuntè d’aurì al’indunada generala tla ćiasa dla cultura a La Ila. Le presidënt Andy Pertot à baié dla sajun da d’invern y dla plata internet dl’Alta Badia che gnarà mudada por la fin dl’isté. Al é gnü baié dles manifestaziuns dl ultimo invern. Al é spo gnü tratè le „Dolomites Transfer” che jarà inant inće d’isté, na scomenciadia che gnarà forsc renforzada cun n coliamënt nü cun l’aeroport da Desproch. Spo éson passà ales manifestaziuns da d’isté. Roberta Mellauner, presidënta dl’uniun ostis Badia, à recordè tratan l’indunada, i hoteliers Gianina y Ludwig Prossliner dl hotel Cristiania, Eduard Crazzolara dl hotel Des Alpes, Pia Granruaz dl hotel Aurora y Iaco Granruaz dl hotel Savoy che é gnüs premià a Maran dala uniun di ostis por avëi arjunt 50 agn de ativité. Ai 21 de novëmber s’à i assozià dl’as145

La Ila soziaziun turistica Badia incuntè tla ćiasa dla cultura a La Ila. chilò él gnü sotligné le bun andamënt dla sajun da d’isté cun aumënć dl 9,2% di ghesć gnüs adalerch y dl 7,3% di ghesć stà suranöt. Ativité di Stödafüch

Le „Hillclimbing”, la manifestaziun che é gnüda organisada de merz.

Öna dles fermades dles corieres che é gnüda arjignada ca dal’assoziaziun turistica.

146

La uniun di stödafüch da La Ila po indô ćiarè derevers sön n ann plëgn de ativité inće sce le paîsc é gnü stravardè da de gran desgrazies. Indöt él stè 36 intervënć; indöt à i stödafüch laurè por 405 ores. Ai é gnüs cherdà ite a 24 eserzitaziuns pro chëres ch’ai à fat indöt 923 ores. Inće en chësta ota él gnü organisé na proa d’evacuaziun pro l’implant portamunt de Gardenacia. Dër interessanta é stada la proa simulan n medefüch tla scora mesana. Laprò él inće antergnü la Crusc Blanćia che à assistì i feris. Tratan le 2007 él stè ot omi di stödafüch che à tut pert a n curs d’istruziun pro la scora di stödafüch da Vilpian. Dër d’ütl s’à desmostrè le salf nü d’istruziun, olach’al é gnü fat na proa de teoria ala ﬁn d’otober. L’ativité primara dla uniun di stödafüch é de salvè y stravardè dal prigo la popolaziun, i tiers y les cosses. I stödafüch é inće dagnora presënć en gaujiun dles manifestaziuns y festes dl paîsc. Al vëgn recordè l’inaudaziun dl magazinn nü di stödafüch y la benedisciun di dui auti nüs ai 29 d’aurì. De mà à le grup jonil tut pert al concurs de preparaziun a Ratschings: por la medaia de brom él rové al cuarto post y por la medaia d’arjënt al 14ejimo post.

La Ila

I auti nüs di stödafüch cun le comandant Werner Crazzolara y le vizecomandant Renato Pizzinini.

Le grup jonil di stödafüch.

147

La Ila

La premiaziun por i 25 agn de sorvisc; i premià: Andrea Crazzolara, Tone Crazzolara, Edi Pizzinini y Renato Pizzinini.

De jügn à le grup jonil tut pert al concurs provinzial a Falzes. Le grup, insigné jö da Norbert, Armin y Roman, s’à tlassiﬁché al 34ejimo post por la medaia de brom y al 42ejimo post por la medaia d’arjënt. Le batadù di stödafüch, che é gnü tignì de novëmber tla pensiun Rezia, é gnü davagnè da Franzl Rottonara y Renato Costamoling. Ai 30 de növëmber él gnü tignì la reuniun generala dla uniun. Cun ﬁlmać sön dvd él gnü portè dant en cört l’ativité dl ultimo ann. Tratan la sentada él gnü premiè cater omi cun la medaia d’arjënt por i 25 agn de sorvisc pro la uniun di stödafüch da La Ila: Andrea Crazzolara, Tone Crazzolara, Edi Pizzinini y Renato Pizzinini. Tratan l’ann 2007 él gnü laprò trëi mëmbri atifs nüs: Alan Bernardi, Ales148

sandro Bonfanti y Aaron Frenademetz. La uniun di stödafüch da La Ila cumpëda 60 mëmbri atifs, 12 mëmbri fora de sorvisc y 9 mëmbri che fej pert dl grup jonil; indöt él 81 porsones. Intratan l’ann él gnü surandè ai stödafüch i elms nüs ﬁnanzià dal comun de Badia. Badiamusica En chësc isté à l’assoziaziun „Badiamusica” presentè le festival „Mountains and Symphonies”, che é gnü daurì ai 30 de jügn cun le conzert dl cor „Schola San Rocco” da Vicenza tl ćiastel da La Ila. Tla ćiasa dla cultura a La Ila él stè chisc conzerć: le conzert cun l’Academia da archëć da Balsan, le conzert cun l’Orchestra Sinfonietta Montfort, le conzert cun l’orchestra d’archëć Haydn y

La Ila le conzert cun l’orchestra „Mannheimer Ensemble“ En pü sura döta la valada à „Badiamusica” portè dant conzerć cun musizisć dl post, mo inće cun musizisć conesciüs a livel nazional y internazional. Club Boè Ai 30 de setëmber él gnü festejé tla ćiasa dla cultura 20 agn dl „Club Boè”, le grup de sostëgn da La Ila che dëida porsones che à problems cun l’alcol. Le domisdé à metü man cun n salüt da pert dl presidënt dl Apcat (Assoziaziun provinziala di clubs di alcolisc en tratamënt) de Südtirol, Johannes Hofmann y dl referënt dl club, Marcello De Lazzer. Tröpes ê ince les personalitês che é gnüdes adalerch, sciöche l’assessur da Bornech, Karl Campei, i assessurs dl

comun da Badia Silvester Vittur y Iaco Frenademetz, l’ombolt da San Martin Pepi Dejaco e la direturia dles scores mesanes da La Ila, Claudia Canins Egger. Te n salf plëgn de jënt él gnü ilustré la storia dl club, che à metü man so laûr dan da 20 agn. Por chësta manifestaziun él gnü fat inće n proiet adöm cun les terzes tlasses dla scora mesana, che s’à dè jö cun la creaziun de placać sura l’alcolism y i problems ch’al po gaujé, di prighi, dles dependënzes y dles soluziuns. Tratan la festa por i 20 agn de ativité dl club, à Marcello De Lazzer, sorvidù y insegnant dl club Boè, portè dant na cronica dl’uniun che à metü man tl isté dl 1987. L’impuls é gnü dal’uniun di ëi da La Ila, che orô fà val’ por les families che n’â debojëgn. Siur Franz Sottara, inlaôta ploan a La Ila, à tut sö contat cun le ploan da La Plì de Fodom, don Bru-

Tratan la festadi 20 agn dl club Boé: l’assessur de comun Silvester Vittur, le degan de Badia siur Franz Sottara, Rosmarie y Lois Castlunger.

149

La Ila no, che manajâ le club de so paîsc. Siur Franz, Lois Castlunger y Costante Valentini à insciö metü man da tó pert ales reuniuns dl club d’La Plì da Fodom, por conësce damì les diretives y les regoles sön la vita dl club. Le club di alcolisć en tratamënt da La Ila é spo nasciü oﬁzialmënter ai 10 de dezëmber dl 1987. Le club Boè à daidé rumpì la dlacia; daimproìa él nasciü clubs te d’atri paîsc dla Val Badia y fora en Puster, insciö ch’an é rovà a 16. De gran sostëgn é stada la motivaziun de Costante Valentini, che à dagnora daidé cun süa gran orentè y so impëgn sterch. Al é insciö nasciü l’APCAT, l’assoziaziun provinziala di clubs di alcolisć en tratamënt dla provinzia de Balsan. Le club Boè à albü te sü 20 agn cater sorvidusc-insegnanć: don Elio, Costante Valentini, Lois Castlunger y Marcello De Lazzer. Indöt él stè 40 alcolisć che à tut la dezijiun da se lascè daidé, y 33 de chisc à lascè de bëre, bëgn l’82,50%. La Uniun dles Ëres

Matilda Pitscheider y Alma Valentini dan dai placać, realisà dai scolars dla scora mesana.

150

La uniun dles ëres à albü inće en chësc ann plü o manco le medemo program dl ann passè. Al é gnü organisé referać, jites, pastelnè, mo ći che les ëres fej plü ion é na bela cartada. La Uniun dla jënt atempada

Les ëres che à davagné le batadù dla uniun dles ëres.

La uniun dla jënt atempada vëgn organisada dal KVW y ﬁnanziada dal comun de Badia. Chësta uniun, cun la surastanta Loise Rottonara, s’à incuntè ia por l’ann presciapüch n iade al mëis por stè adöm en compagnia a passè val’ora de aurela cörta, mo inće de devoziun y de oraziun. Danter les incuntades à l’uniun dla jënt atempada festejé chi che à complì i agn tl ultim mëis y a chisc ti él gnü surandè na picia scincunda: n pice cheder cun le retrat dl vësco Wilhelm Egger. Tl mëis de messè él gnü fat la jita a Sas Dlacia a San Ćiascian dala capela de Santa Maria y l’uniun s’à spo abiné tl bar Sarè a tó la picia marëna, olach’al é capité le vësco Wilhelm Egger cun so jomelin y Siur Heinrich Ellecosta, do ch’ai ê stà sö por munt. Chësta é stada na gran ligrëza por düć che à insciö podü saludé le vësco. Tl

La Ila

Valgügn mëmbri dla uniun cun le vësco Wilhelm Egger a San Ćiascian.

mëis de forà à mëda Burgl Varallo invié la uniun, sciöche bel da n valgügn agn incà, tl hotel Ladinia a na picia marëna y a festejé sü 93 agn ch’ara porta ćiamò dër bun. Do deplü d’atres de beles incuntades ia por l’ann s’à l’ativité dla uniun stlüt jö la secunda domënia d’advënt cun la gran mëssa por la jënt atempada, recordan en chësta ocajiun i mëmbri dla uniun, che s’un é jüs en chësc ann y che tolô pert cun buna vöia ales incuntades: Hermann dl Soz, Vijo Pech y Paul de Severino. Dedô s’á spo la uniun abiné a na picia festa da Nadè. SPORT

La Uniun dl Sport Amatorial La Ila Tl 2007 à cumplì la seziun Volley 15 agn. Chësta uniun é gnüda metüda sö tl 1992 y le pröm presidënt é stè Otto Moling da La Ila. Inće sce i tornês de volley ne vëgn nia plü tignis dal 2000 inant a livel de valada, s’incunta la scuadra da La Ila impò n iade al’edema a śoghé y tol pert a tornês de tëmp lëde. De jügn él gnü śoghé na partida cuntra na scuadra de Gherdëna a La Ila y ala ﬁn de novëmber s’à plazè la scuadra da La Ila al cuarto post pro n tornê it’a Türesc. Al ne vëgn nia ma śoghé te palestra, pornan151

La Ila ch’al vëgn tarëgn y n pü’ ćialt, él düć che ne vëiga nia l’ora da jì alaleria a śoghé tl saurun beachvolley. De jügn à l’uniun organisé en tornê de beachvolley por les scores altes. Ala ﬁn à la scuadra, metüda adöm da Patrick Zingerle da La Ila y Philipp Pescosta da Corvara, podü pié do le pröm pest. L’ativité dl Tennisclub Ladinia s’à

Marco De Lazzer y Giorgio De Grandi à davagné l’ediziun 2007 dl „BTF Puschtracup“.

Premiaziun dl torneo sozial.

152

conzentrè en chësc ann sön l’ativité jonila, olach’al é gnü dè assistënza a bëgn 90 mituns, danter i 5 y i 14 agn. Le club à atualmënter 107 sozi, 31 mitans sot a 14 agn, 40 mituns sot a 14 agn, 17 seniores y 19 ëi seniors. Da d’aisciöda él gnü organisé cursc por i mituns dla scora elementara y mesana, che é jüs inant d’isté y che s’à stlüt jö cun le tornê sozial da d’altonn. I cursc por chisc mituns é gnüs tignis dai maestri Klaus Planischek, Pepi y Ronni Profunser sön i ćiamps da La Ila y tla palestra da Corvara. L’ativité agonistica é jüda dër bun: döes scuadres dles ëres, dla pröma y dla terza categoria, à tut pert ala Copa Talia y é rovades trames en ﬁnala y porchël à chëstes podü tignì le plazamënt dl ann

La Ila da denant. Por ci che reverda i tornês, à le club tut pert a manifestaziuns provinziales y nazionales cun les śogadësses Elisa Crazzolara y Belen Rottonara, che é rovades tles finales dl campionat VSS; Elisa Crazzolara à davagné le campionat provinzial Under 18. La sajun s’à stlüt jö cun le tornê di gragn y la premiaziun é gnüda fata ala fin de novëmber tl salf dla scora mesana, olach’al é gnü premié mituns y gragn; le presidënt dl Tennisclub Ladinia, Leo Pitscheider, à rengrazié i atleć, i sozi, i maestri y i sponsors, danter chisc la Cassa Raiffeisen, le sponsor ofizial y le comun de Badia. La Uniun Sport Alta Badia

A mez jügn s’àl inće stlüt jö por la uniun sport Alta Badia la sajun 2006/2007. Do cin’agn tla secunda categoria, é la pröma scuadra dl’Alta Badia indô tomada jö tla terza categoria. Chësc é sozedü do n campionat sofrì y condizioné da cotan de desfortüna. Les diﬁcoltês podôn odëi danfora bele dal mëteman, deache tröc śogadus importanć à lascè, y laprò à la scuadra messü renunzié a deplü śogadus tratan la sajun; la scuadra é insciö gnüda smendrida de feter na desëna de śogadus. Chësta é stada la gauja prinzipala de chësta sajun che s’à stlüt jö mal. La scuadra de Klaus Costner, assistida da Christof Irsara y dai acompagnadus Oswald Stampfer y Heinz Burchia, s’à impò batü bun ćina ala ﬁn, inće cun düć i

Por la scuadra de secunda categoria n’à le campionat nia albü n bun ﬁnal. Tla sajun 2007/08 jaràra inant te terza categoria. Alenadù é stè Klaus Costner, assistì da Christof Irsara y acompagné da Oswald Stampfer y Heinz Burchia.

153

La Ila problems ch’ai à albü. Al é zënz’ater stè positif ch’an à podü odëi te ćiamp tröc jogn, cotan de iuniors y inće n bun svilup de tröc śogadus. Öna dles püćes consolaziuns é stada la devënta pro le tornê intern dla Val Badia, danter Rina, La Val y Alta Badia, y da avëi arjunt insciö le titul de campiuns dla Val Badia. Śëgn él da ôje plata y da mëte man danü te terza categoria, cun na scuadra renovada. An mëssarà ćiarè da programè n ziclus nü. Chësc program gnarà condüt da Luca Massa da Lungiarü. A desfarënzia dla pröma scuadra, à la scuadra di iuniors albü na sajun ezezionala, se confrontan te ćiamp cun les mius scuadres de iuniors dla provinzia de Balsan. Le grup ê metü adöm da śogadus dl’US Alta Badia, dl’US La Val y dl SC Mareo. Do n valgügn

La scuadra nöia de terza categoria.

154

problems dal mëteman, gaujà inće da na scuadra daldöt nöia, é le campionat jü tres söpert y la scuadra s’à plazè ti pröms posć dla tlassiﬁca, y s’à insciö cualiﬁché ai play-off provinziai, olach’ai s’à batü a će alt. La scuadra alenada da Eppe Miribung, daidé da Vito Miribung, à lascè odëi dër n bun jüch. N gran mirit ti va inće a döt le grup, por avëi davagné la copa „Fair Play”, sciöche scuadra plü disciplinada dla provinzia. Dlungia chësc é les majeres sodesfaziuns gnüdes dal inserimënt de tröc iuniors tla pröma scuadra, y dala cherdada por Stefan Felder y Damian Pallestrong ala seleziun provinziala, olache i dui śogadus à podü fà esperiënzes importantes, cun i mius śogadus jogn de döta la provinzia. La scuadra Under 15 à albü na

La Ila

I iuniors cun l’alenadù Eppe Miribung y l’acompagnadù Vito Miribung. La scuadra é metüda adöm da śogadus dl’US Alta Badia, dl’US La Val y dl SC Mareo.

La scuadra U 15, cun i alenadus Ubi Valentini y Nando Agreiter.

La mëndra scuadra dl’US Alta Badia, la Under 13, che vëgn alenada da Alessandro Giandonato y Paolo Crepaz.

155

La Ila sajun manco plajora, conscidran inće i śogadus cotan jogn. I mituns alenà da Nando Agreiter y Ubi Valentini, che à do les sciables döes devëntes ti ultimi dui agn pro i campionać provinziai VSS, é jüs te ćiamp renovà daldöt. Por podëi se mosoré cun scuadres che śoga tla categoria bele da n valgügn agn ti manćiâ ala scuadra l’esperiënza. Mo impò à la scuadra intres dè le miù, y é chersciüda cotan tratan la sajun. Valgügn jogn à inće śoghé tl Mareo (Under 16) y à podü fà na bela esperiënza. La mëndra scuadra, l’Under 13, à albü n campionat mesan, se plazan amez le tlassamënt ﬁnal. I jogn alenà da Alessandro Giandonato y Paolo Crepaz à combatü te vigni partida, passan fora por suzèsc y insuzèsc; mo i śogadus ne l’à mai dada sö. De messè él gnü organisé cursc d’inviamënt al jüch dal palê por i mituns dles scores elementares, olach’an ti à dè la poscibilité a 40 mituns da conësce le jüch dal palê. D’agost él gnü fat, sciöche vigni ann, le „Memorial Ulrich Irsara - Tornê Valades Ladines” a La Ila. En chësta cuinta ediziun dl tornê à la scuadra nöia de terza categoria śoghé por le pröm iade y s’à tlassiﬁché al cuarto post. N gran entusiasm él stè en gaujiun dla partida dal palê en domënia ai 15 d’otober danter les scuadres de chi da La Ila sura strada cuntra chi sot a strada. La miù à albü chi sura strada che à davagnè cun n resultat de 7 a 2. La scuadra „Barantli Alta Badia“

156

Cun l’ultima partida dl campionat di „Altherren” (śugadus dal palê sura i 30 agn) ai 26 de mà s’à assiguré i Barantli la devënta de 2 a 1 cuntra la formaziun dl Gais y le pröm post tl rode dla valada de Puster dessot. La partida è stada bindebò combatüda, i goi por i Barantli é gnüs fac da Beto Pedratscher y Richard „Boksic” Feichter. Cun le pröm post tl rode se cualifichëia i Barantli inće por les finales provinziales a Balsan ai pröms de jügn dl 2007. Da sotrissé él sambëgn la bona prestaziun de düć i śogadus, mo le gran mirit ti va ai dui alenadus Walter Stampfer y Giordano Clement, che cun gran savëi é stà bugn da cundüje i Barantli ales finales a Balsan, sides chëra de copa co inće la finala provinziala di Altherren. I Barantli Alta Badia à davagné cun 25 punć. Tl campionat 2007/2008 po i Barantli cuntè inant sön i alenadus dl ann passè, Walter y Giordano. Da d’altonn 2007 röia i Barantli por le secundo ann indolater al pröm post do la pröma pert dl campionat tl raiun de Puster dessura. Les devëntes é stades cater, döes partides é jüdes fora a pêr y degönes de pordüdes. I śogadus nüs che è gnüs tuć ite tl’uniun é Manfred Castlunger y Stefan Comploj. Tla pröma pert dl campionat 2007/08 di Altherren de Puster dessura é i Barantli Alta Badia pröms cun 14 punć. Schiclub Ladinia Le 2007 ti à portè fortüna al Schiclub Ladinia che à arjunt tröc de bugn resultać, danter chisc él dui titui de campiun talian aliefs tl slalom y tl slalom lerch, n pröm post tl trofê internazional „Pinocchio”

La Ila

I Barantli pro les ﬁnales a Balsan.

aliefs tl slalom y n secundo post tl trofê nazional „Pinocchio” aliefs, sis titui de campiun regional, tles categories aliefs, aspiranć y jogn, n pröm post tl trofê nazional „Giovanissimi” tla categoria cuccioli y n jonn dla categoria aspiranć é rové al pröm post dles listes punć FIS a livel mondial. Le schiclub „Ladinia” é inće rové al terzo post sciöche sozietè tla „Finstral Cup”, categoria aspiranć/jogn, n terzo post sciöche sozietè tla „Raiffeisen-Grand Prix”, categoria mituns/aliefs y n secundo post sciöche sozieté tla „VSS – Kindermeisterschaft”, categoria baby/cuccioli. Tl setur de paslunch él gnü davagné dui titui de campiun talian aliefs tla tecnica tlassica y libera, dui titui de campiun regional aliefs tla tecnica tlassica y libera y n terzo post tl trofê internazional „Topolino” y sciöche sozieté é rové le

schiclub „Ladinia” de paslunch al diejimo post dl trofê dla „Südtiroler Volksbank”. Tl setur dla brëia à le schiclub davagné dui titui de campiun regional tla categoria mituns, rovan al otavo post sciöche sozieté tl „Südtiroler Volksbank Cup”. Por ci che reverda i alenadus, él por i jogn/aspiranć Massimo Longhi adöm cun Thomas Valentini, por i mituns/aliefs Sicio Costamoling adöm cun Arnold Ploner, i baby/cuccioli cun Heidi Schrott, Claudio Clara, Tomas Deiaco, Roberto Grigis, Wilma Pezzedi, Claudio Tiezza; por le paslunch él Maria Canins y por la brëia Klaus Rubatscher. La preparaziun atletica vëgn fata da Sepl Zingerle por düć i grups. Le grup di jogn/aspiranć à fat tratan l’isté n program cun 35 dis sön i dlacià y cin’ dis tl’Olanda tla palestra da Po157

La Ila

Le grup di aspiranć/ jogn.

drob. De gragn resultać él gnü arjunt dai jogn/ aspiranć tratan l’ann: Samuel Senoner da Sëlva à davagné de forà/merz le campionat regional tl slalom strënt, che é gnü organisé a Haideralm tla val de Vinschgau, y Stephan Miribung da La Val à davagné le campionat regional de slalom lerch söla Haideralm. Le grup di mituns/aliefs à fat danter i 15-

Le grup di baby/cucioli.

158

20 dis de preparaziun sön le dlacià y düć canć i atleć dl schiclub à fat na preparaziun atletica tratan l’isté, cun dui o trëi iadi al’edema de alenamënt. Le schiclub „Ladinia” à

Le Super G che é gnü organisé sön Col Alt.

La Ila passa 90 atleć y 350 iscrić. D’agost él gnü fat, sciöche vigni ann, la festa dl schiclub tla pineta da Corvara por ti dè n sostëgn a chësta uniun. Le schiclub à organisé inće val’gara tratan l’invern tl’Alta Badia, sciöche la gara de super G „Raiffeisen-Gran Prix” sön Col Alt y döes gares internazionales fis di jogn de slalom lerch sön la Bamby 2 sön Piz La Ila. Inće tl setur dl paslunch él gnü organisé na gara a San Ćiascian „Südtiroler Volksbank” tla tecnica tlassica. Pro les gares de Copa à le schiclub dè so contribut cun süa colauraziun. Le dé dla gara à i mituns dl schiclub defilé cun les bandires di stać dl monn che à tut pert. Por stlüje jö la sajun da d’invern, él gnü organisé na mëssa de rengraziamënt a Oies y dedô s’à le schiclub indunè ala sentada generala a La Ila tla ćiasa dla cultura. Da d’altonn él gnü organisé na sëra d’informaziun por i geniturs di atleć y d’isté à düć i atleć podü jì en jita a Gardaland, sciöche pest por le laûr bun fat tratan l’invern. Tröc é stà i resultać che le jonn Alex Zingerle à arjunt tratan l’ann, danter chisc le pröm post tl slalom lerch ti campionać zonai aliefs y ti campionać talians aliefs, n pröm post tl slalom lerch „Dreiländerkampf“ Bayern-Tirol-Südtirol, dui pröms posć tl slalom strënt pro i campionać zonai aliefs y n pröm post tl slalom strënt ti campionać talians aliefs, n pröm post tl slalom strënt „Dreiländerkampf“ BayernTirol-Südtirol, n pröm post tl slalom strënt pro le trofê internazional „Pinocchio”, olach’al ê concorënć da 48 stać che garejâ, secundo post tl slalom lerch pro le trofê nazional „Pinocchio” y n pröm post tl slalom strënt pro le trofê „Topolino”, inće sce dedô él gnü scualifiché por avëi albü na

Alex Zingerle.

piastra massa alta de n milimeter. Debora Agreiter à arjunt de bogn resultać en chësc ann tl paslunch. Ara à fat gares tla categoria alieves cun le Schiclub Ladinia: ara à davagné i campionać talians a Gressoney tla Val D’Aosta (gara de 5 km tla tecnica tlassica) y indöt ara arjunt set devëntes tratan l’ann tl zircuit „Volksbank Cup”. A Debora ti sal inće bel da pratiché d’atri sporć, sciöche da saltè, da jì cun i schi da rodes, cun la roda da strada y da munt. Inće te chëstes ativitês s’à Debora fat onur: dala Maratona dles Dolomites àra davagné sön le percurs cört, pro i campionać talians de „corsa campestre” a Viterbo éra rovada terza. Pro les gares da saltè éra dagnora rovada tles prömes posiziuns. Les scores dai schi y snowboard La Scora dai Schi y Snowboard „Dolomites” complësc en chësc ann 10 agn de ativité. Al é bele 10 agn ca da canche 14 jogn dla Val Badia s’à metü adöm a fà sö la scora dai schi y snowboard „Dolomites” a La Ila, cun na ﬁliala a Armentarola. Por l’aniversar él gnü metü a jì 159

La Ila

I mituns tratan le curs da jì cun i schi.

de forà na festa, la „Happy Birthday to the Crazy Snow Show” cun salć acrobatics. Laprò él inće gnü mostrè sciöch’an jô laôta cun i schi y sambëgn ne n’àl nia mancè na desmostraziun dles mudaziuns dla tecnica da ann a ann. La manifesta-

I maestri dla scora dai schi.

160

ziun s’à stlüt jö cun na turta giganta cun diesc ćiandëres, che é gnüda mostrada inće sön i canai nazionai dla RAI. La scora à albü en chësc ann 35 maestri a desposiziun che tol dal ultimo ann incà scialdi l’elm da jì cun i schi, por ti dè n’ejëmpl bele ai pici. Danter i foresć che à chirì fora la scora dai schi „Dolomites” êl inće i aturs Tom Cruise y Katie Holmes, personalitês dla televijiun sciöche Alessia Marcuzzi, Valerio Staffelli y sportifs sciöche Giancarlo Fisichella. Tröpes é stades les ativitês dla Scora dai Schi y Snowboard La Ila tratan l’ann. Sciöche vigni ann él gnü organisé i cursc por la scora elementara y la scolina da La Ila, olache i mituns à podü imparè da jì cun i schi; en chësc ann él gnü partì ite i mituns te cin’ grups che à stlüt jö le curs de merz cun na gara de contlujiun.

La Ila

N maester dai schi tratan le skijöring.

La scora à inće organisé la gara dl paîsc ai 9 d’aurì sön la pista Dôninz y la gara de dötes les scores elementares dla Val Badia. Al é gnü organisé deplü ski shows sön la pista Dôninz cun füć artiﬁziai y competiziuns da sëra por i sciori y ﬁacolades. I maestri dai schi à tut pert inće ales manifestaziuns de skijöring y à daidé pro les gares de copa dl monn y pro la gara Sellaronda Skimarathon. Sciöche vigni ann él gnü inće fat na gara sön la pista Dôninz cun les maestres dai schi y i piloć dles „Freccie Tricolori”.

Personalitês

Dal 2001 é Lena Planatscher pro la Verda de finanza; dai pröms de mà dl ann passè éra rovada pro la staziun da Bornech y dai pröms d’agost éra ofizialmënter pro le sorvisc d’aiüt alpin dla verda de finanza sön les pistes de Plan de Corones, dala pert d’Al Plan y datrai sön Speikboden. D’isté s’alenëia Lena jon a crëp y sö por munt, tratan l’invern deperpo, canch’ara n’é nia a laurè pro le sorvisc d’aiüt sön les pistes, vara gonot cun i schi da pels o a fà proes cun l’arva cun i ćians da lovina. Lena cunta: „Al me s’à dër bel da ester pro la verda de finanza, ćiodich’i sun ausada da stè defora y i va ion sö por munt. Al é na gran sodesfaziun da fà sorvisc d’aiüt sön pista, deach’al é tres bel da podëi daidé zacai che adora aiüt“. Pro la Verda de finanza é Lena rovada 161

La Ila impröma pro le grup sportif, olach’ara tolô pert a gares de Copa Europa y dl Monn. „Canch’i à lascè da fà gares, ài fat n curs de sis mëisc sön le Passo Rolle, olach’i à ciafè la cualiﬁca tecnica por le sorvisc d’aiüt alpin. Pro chësc curs de trëi mëisc d’isté y de trëi d’invern, ài imparè da jì a crëp, da daidé la jënt che röia sot na lovina, les noziuns de pröm aiüt y manovres de corda, de autoaiüt y de sorvisc d’aiüt organisé. Tla staziun da Bornech sunse n grup de nü porsones; chësta staziun fej le plü intervënć de döta la Talia. Al n’é nia saurì canch’al é sciadus che se fej dër mè „. Pro la Verda de ﬁnanza él n gran laûr y tröp da imparè y Lena mëss tres indô fà cursc por s’ajornè. Al é inće la poscibilité da se spezialisé cun n ćian da lovina o sciöche tecnich de eliaiüt”. Susy Rottonara à davagné pro le Renderyard Film Festival 2007 a London le

Maddalena Planatscher sön Plan de Corones.

pröm pest por la musiga da film ch’ara à scrit y ćiantè tl film „Le Rëgn de Fanes“; chësc é n festival internazional por films sperimentai y inće films d’animaziun de auturs conesciüs, olach’al al vëgn premiè le miù film cört, la miù scenadöra y la miù musiga da film. La ćiantarina y pianista da La Ila à podü pié do le pest 162

ai 5 d’otober pro la premiaziun ti Soho Screening Rooms a London, olach’al é inće gnü mostrè i films premià che é spo gnüs proietà te de plü salfs ćina ala fin d’otober. La musiga da film é gnüda realisada cun deplü sorts de stromënć a fle y de stromënć da percusciun te n stil che dess recordè l’antichité dla liënda, deperpo che les melodies ćiantades caraterisëia les figöres de Dolasila y Lujanta. Pro la stromentaziun à colaorè le dirighënt dla Müjiga de Badia Friedl Pescoller, che à inće tut pert ala realisaziun dla musiga cun musiconć de Badia y cun Georg Malfertheiner de Gherdëna. D’agost él gnü presentè le cd cun la musiga originala dl film tla ćiasa dla cultura a La Ila. Susy Rottonara é inće, deboriada cun Roland Verra y Hans Peter Karbon, auturia y protagonista dl film „Le Rëgn de Fanes“, che à albü süa premiere tl 2005. Le film se basëia sön la verjiun tlassica dla liënda de Fanes sciöche ara vëgn dant ti tesć de K.F.Wolff te na reelaboraziun simbolica-mistica dl material badiot-ampezan te na simbiosa cun i corusc primordiai dla natöra di crëps y n’azentuaziun dla teatralité dles figöres. Ala realisaziun dl film à tut pert sö por cënt porsones dla Val Badia, Gherdëna y Fascia che rajona so idiom de valada. Le fin prinzipal dla produziun dl film é stè chël de ti pité n meso nü de trasmisciun ala liënda de Fanes, che po gnì conscidrada sciöche un di plü gragn bëgns culturai tla tradiziun orala ladina. Le film é na co-produziun dla RAI TV Ladina y dl Sender Bozen y al é gnü presentè te deplü manifestaziuns, sciöche pro le festival internazional Montagna Libri Milano, le festival da d’isté Dia de la cultura a Alghero, le Palio dei Dieci Comuni

La Ila a Montagnana y tla Facolté de Lëtres y Filosoﬁa de Trënt. La lia culturala Fanes, metüda sö dai auturs dl ﬁlm deboriada cun apascionà dles liëndes ladines, che se tol dant da portè inant la valorisaziun dles liëndes tres iniziatives culturales desvalies, à metü a jì tl’isté 2007 le pröm Festival dles Liëndes Ladines cun manifestaziuns multimediales te plü valades ladines. L’artist Lois Rottonara à fat na cianê dl Bambin por le Papa Ratzinger, che ti

moderna te so laboratore de Milan. L’artist à desmostré cun gran savëi de avëi n gran talënt por tröpes formes d’ert y s’à fan n inom inće foradecà. Sües pitöres y sües scultöres pon ciafè tla Germania, tl’Austria, tl Belgio, tla Svizera, tl Perù y altró te istituć d’ert, pro colezionisć y te dlijies. Śëgn à inće le Vatican na opera d’ert de chësc gran artist ladin. En chësc ann é siur Gustl indô gnü a ćiasa do da dui agn. Tratan i santus da

Susy Rottonara tratan la premiaziun a Londra.

La cianê dl Bambin de Lois Rottonara, che ti é gnüda scincada al Papa.

é gnüda surandada dal ombolt da San Martin Pepi Deiaco al Papa pro l’udiënza dla delegaziun dal Val Badia che é jüda a Roma por l’iluminaziun dl lëgn da Nadè. Lois Rottonara, Rott, é nasciü a La Ila tl 1938 y à frecuentè la scora d’ert da Sëlva y à rové i stüdi tl „Magistero d’Arte” de Firenze. Al à colaurè por vint agn cun les scores de Milan se dedican ala scultöra ciafan fora formes nöies dl’ert

Gnissant àl daidé fora tla cöra da La Ila; al é inće stè n mëis a Sterzing y n mëis a Balsan te na ploania y por n mëis inće a Roma. Al à n pü’ odü coch’al é chilò da nos da laurè te na ploania y ći diﬁcultês ch’i ùn da afrontè. Le rest dl tëmp él stè tla cöra da La Ila, olach’al ti sa tres bel da podëi dè na man y da stè cun süa jënt. Do da cin’ mëisc é siur Gustl indô jü ia tles Filipines te süa cöra de Santo Niòo de Guinsang-an. Siur Gustl é miscionar 163

La Ila tles Filipines dal ’64. Al é nasciü tl 1939 a La Ila, al à studié a Porsenú y trëi agn a Londra, tla scora dles misciuns de Sant Ujöp a Mill Hill. En chësc ann à Luca Tiezza davagné la Copa Talia de slalom lerch y chëra

res de copa dl monn de slalom strënt y inće al slalom strënt sön la Gran Risa. Por ći che reverda le sorvisc d’aiüt sön les pistes dai schi, é i carabiniers da La

Siur Gustl sö por munt.

Luca Tiezza tratan na discesa.

generala, al é rové 15ejimo tla tlassifica finala de slalom de Copa Europa y à tut pert a cater gares de copa dl monn, danter chëstes inće ala gara de slalom strënt de copa dl monn jö por la Gran Risa. Luca à metü man da jì cun i schi cun trëi agn y cun set agn à Luca fat süa pröma gara cun le Schiclub Ladinia. Bele da mëte man roval a de bugn resultać, al à davagné campionać talians, le trofê Topolino y le trofê Pinocchio a livel nazional y internazional. Do ester stè tla categoria di jogn, à Luca fat pert dl comitê Südtirol y tl 2000 él gnü cherdè tla scuadra nazionala C y tla Verda de finanza. Tl 2001 àl davagné la medaia d’arjënt pro i mondiai iuniors y i campionać talians di jogn. Tl 2002 é Luca rové tla scuadra nazionala B, olach’al é stè ćina dl 2005. Cotan de iadi s’àl tlassifiché danter i pröms diesc tla Copa Europa dl slalom strënt y le miù resultat é stè n terzo post a Spindleruv. Tl 2006 àl tut pert a ot ga-

Ila competënć por le raiun de Piz La Ila, de Piz Sorega, San Linert, Gardenacia y Armentarola. Tratan le 2007 à i carabiniers da La Ila fat 327 intervënć d’aiüt. Cater é i carabiniers che fej le sorvisc d’aiüt y che se dà tröp da fà tratan döt l’invern, de chisc é Ivan Somadossi y Mario Boschetti abilità por le pröm aiüt y por la reanimaziun de porsones cun le deﬁbriladù.

164

Ivan Somadossi y Mario Boschetti s’arjigna ca por n sorvisc d’aiüt.

San Ciascian

San Ciascian • Ulrike y Joseﬁne Vittur

165

San Ciascian Movimënt dla popolaziun Ala ﬁn dl 2007 cumpedâ le paîsc da San Ćiascian indöt 838 porsones, öna plü co en l’ann passè. Inće sce tratan chësc ultimo ann ne s’àl nia mudé tröp por ći che reverda le numer dles porsones pon impò se tó a dì che le raport danter porsones che s’un va demez y porsones che vëgn a stè, danter i nasciüs y i morć resta valgamia ecuilibré. La jënt da San Ćiascian se sta saurì te so paîsc. Tratan l’ann 2007 él gnü al monn te nosc paîsc 2 mitans y 3 mituns: Nicola Canins Anton Manco Emmy Crazzolara Andreas Pitscheider Silvia Marcon

de Sabrina Deval y Erwin Canins de Sabine Wieser y Augusto Manco de Elisabeth Glira y Benno Crazzolara de Anna Valentin y Otto Pitscheider de Maria Mangutsch y Eugenio Marcon

Set pêrs s’à unì tl sacramënt dl matrimone: ai 9 de jügn ai 7 de messè ai 15 de setëmber ai 22 de setëmber ai 29 de setëmber ai 20 d’otober ai 20 d’otober

Daniela Vittur y Manuel Anvidalfarei Traudi Prousch y Gerhard Canins Eveline Nagler y Alfred Rudiferia Sara Da Sacco y Heini Clement Veronica Pezzedi y Josef Franz Mairhofer Anna Valentin y Otto Pitscheider Renate Vittur y Giordano Fregonese

Cin porsones de nosta comunité é gnüdes cherdades a miù vita: Crazzolara Anna Giuseppina “mëda Sefl de Tlara” (*29.10.1916 - † 06.01.2007) Mëda Sefl de Tlara é nasciüda jö Ćianins sciöche fia de Maria Crazzolara. Ara é jüda a scora a La Ila ćina 14 agn y spo dedô éra jüda a stè sö Suraćianins 166

deache süa uma â maridé Casciano che ê gnü vëduo. Chilò sön le lüch da paur de Tlara éra dagnora stada fancela; ara jô te stala y majun y fajô ia düć i laûrs lià al’ativité da bacan zënza sconè fadia. Ara ê na porsona che ti orô dër bun ai tiers y laurâ cun gran ligrëza la campagna. N valgönes saisonns éra bëgn inće jüda jö en Boscdaplan a fà la fancela de ćiasa, mo ara sintî che so dër laûr ê chël cun la natöra y i tiers. Mëda Seﬂ ê inće na porsona de gran fede; ćina ch’ara é stada bona éra jüda cun devoziun a mëssa. Ara à fat na vita dër umila y scëmpla

San Ciascian lauran y straćian, mo impò éra dagnora stada contënta y dala bona löna. Cun 90 agn complis àra podü passè a miù vita. Che le Signur ti dais la pêsc eterna! Agreiter Ernestina “mëda Erna da Tamores” (*12.03.1928 - † 27.02.2007) Mëda Erna é nasciüda sö Tamores sciöche ﬁa de Mariangel Agreiter y d’Angela dl Ost da La Ila. Ara â döes sorus y cater fredesc. Deach’ara ne s’à nia maridé éra restada sön le lüch da ćiasa ch’ara daidâ laurè. Ara â na gran ligrëza cun la campagna y cun stala y majun. D’invern jôra a fà saisonn te val’ hotel te paîsc. Ara ê na porsona dër lezitënta che savô da laurè dër avisa. Mëda Erna jô ion a mëssa y a perié te dlijia. Ara à vit pro so fre Hermann y do che Hermann é mort éra rovada te Ćiasa de Palsa. Ch’ara palses tla pêsc de Dî! Crazzolara Giovanni Battista “berba Tita” (*01.11.1933 - † 28.10.2007) Berba Tita é nasciü sö Pecëi tla gran familia de bëgn 17 mituns y mitans de berba Pire da Pecëi y de mëda Fania. D’isté laurâl da manual y da muradù y d’invern jôl pro le lift o zënza fajôl le fant de ćiasa pro val’ hotel. Al s’à fat sö la ćiasa „Majarëi” daite dal zënter de paîsc olach’al aﬁtâ inće ia ćiamenes a sciori. Bele da pice insö àl dagnora daidé laurè sön

le lüch da paur da ćiasa y inće canch’al ê bele plü vedl daidâl fora ion chi de familia. Al savô da fà de vigni sort de laûrs y ê dagnora dala bona löna. Al ê na porsona de compagnia che fajô ion cun düć damat. Al ti savô bel da stè amesa la natöra, da jì sö por munt y al ti plajô dantadöt les bisces. Tröp tëmp de süa vita àl ofrì sö por le bëgn dla comunité: por plü agn alalungia él stè pro i stödafüch y n valgügn agn inće pro la müjiga de paîsc pro chëra ch’al sonâ la trombëta. Dales prozesciuns portâl inće sovënz le confarun. Fora de nia él gnü cherdè a miù vita. Ch’al pois palsè tl amur de Dî! Crazzolara Franz “berba Iergl” (*22.09.1922 - † 15.11.2007) Berba Iergl é nasciü ite da Iergl sciöche möt de Vijo dl Pic y de Maria da Oies. Da jonn àl fat le carigà sciöche so pere. Al à maridé Maria de Berto y à albü n möt, Othmar che é mort massa adora. Inće süa fomena é morta jona y porchël él restè su. Pro le laûr s’àl roviné n edl cun la sibla da fà ćialzà; porchël él deventè verć da n edl y à messü lascè da 167

San Ciascian fà le carigà. I ultimi agn de süa vita àl passè te Ćiasa de palsa. Paula Crazzolara, möta de süa fomena, à ćiarè do ćina inultima. Che Dî ti dais la pêsc eterna! Pedratscher Epifania nasc. Dapunt (*06.01.1918 - † 16.11.2007) Mëda Pifania é nasciüda fora a Sottrù de Badia sciöche ﬁa de Mariangel Dapunt y de Tarina Vittur da San Ćiascian. Ara à pordü süa uma bele defata do süa nasciüda, cun diesc mëisc. So fre ê siur Angel da Sotrù. N ann do s’à so pere maridé por le secundo iade cun Anna Pedevilla da Rina che moriarà 13 agn do lascian zeruch bëgn ot mituns y

mitans en pert ćiamò dër pici. Mëda Pifania à messü ćiarè do y daidé crësce sö sü pici fredesc. Cun 15 agn é mëda Pifania rovada a Toblach a patrun pro na familia da paur y dedô àra fat la fancela fora a Rainé. Defata do àra maridé Nando da Oies da chël ch’ara à albü 9 mituns y mitans. Ara à laurè tröc agn dal Rosa Alpina te lavandaria y implü âra inće n te’ pice lüch da paur a ćiasa. Plü tert spo àra albü da manajè le Vajolet. Inće ćiamò tratan i ultimi agn de süa vita ti savôl bel da daidé laurè te hotel y sambëgn da fà tutres y d’atres spezialitês da paur. Ara stô ion pro chi de familia y ti orô dër bun ai mituns. Ara ê na porsona frëma de carater, sinziera y de bun cör. Sce San Ćiascian à na bela cortina spo él por mirit de mëda Pifania dl Vajolet che ti à dan da tröc agn dè grunt ala dlijia a n prisc dër iüst. Tratan döta süa vita àra albü na gran fede y crëta te Chël Bel Dî. Ch’ara pois palsè tla pêsc de so amur!

Les porsones plü de tëmp de nosc paîsc ai 31 de dezëmber 2007: berba Iaco Canins

97 agn

mëda Irma Palla Campidelli

mëda Berbura Glira Rudiferia

91 agn

mëda Emma Piccolruaz Campidelli 83 agn

mëda Frida Rives Frenademez

91 agn

berba Sciandro Agreiter

83 agn

mëda Trinele Ruazzi Dalpiano

87 agn

mëda Emma Glira Canins

82 agn

berba Fortunato Dalpiano

87 agn

mëda Fefa Agreiter Irsara

81 agn

mëda Ida Pezzedi Vittur

86 agn

berba Paul Mangutsch

81 agn

berba Nando Glira

85 agn

berba Giuvani Declara

81 agn

mëda Anna Rossi Glira

85 agn

berba Nando Pitscheider

80 agn

mëda Maria Crazzolara Rudiferia

85 agn

berba Riccardo Irsara

80 agn

berba Adriano Pertot

85 agn

168

84 agn

San Ciascian Trasformaziuns urbanistiches Le frabiché Sciöche vigni ann él indô gnü fat de plü restrotoraziuns y ampliamënć cualitatifs y cuantitatifs de hotì, ponsiuns y inće ćiases privates por ti tignì vare ales ghiranzes di sciori. Tl ultimo tëmp pon osservè na tendënza nöia che vëgn bel plan sö: an va tl vers de na produziun de n’energia plü nëta, chël ô dì ch’al vëgn tres fat de plü instalaziuns de implanć fotovoltaics y de implanć da scialdé l’ega a sorëdl. Tl zënter de paîsc, defora dala Ćiasa dles uniuns, à Pio Canins fat sö n garage sot tera ite y n local por imprestè fora schi. Chësta é la pröma fasa dl ampliamënt cualitatif y cuantitatif dl Residence Lagazuoi. Na te’ picia ćiasa de lëgn sön scines da imprestè fora schi à inće Giuseppe Campidelli fat sö sot al punt dlungia la staziun dl lift. Tla localité Planat à Erwin Canins costruì na ćiasa y na majun por l’ativité de agriturism. Inće Marco Sorarù à fat sö a Suraćianins na ćiasa d’abitaziun y agriturism cun n local por les mascinns da paur. Mudaziuns pro la pista da paslunch Tl mëteman dl ann él stlutè fora na gran discusciun por gauja dles mudaziuns dl plann urbanistich comunal che odô danfora l’ampliamënt dla pista da paslunch Sciarè y l’inserimënt de na zona por infrastrotöres publiches intercomunales tla zona start/travert. Chëstes mudaziuns jô debojëgn deache l’idea é

Start dla pista da paslunch de setëmber.

chëra de mëte a jì manifestaziuns agonistiches a livel nazional y internazional. Por fà chësc ôl ester na pista che corespognes ales ghiranzes dla Federaziun Taliana por le Sport da d’Invern (FISI) che se damana certes carateristiches por podëi spo mëte a jì gares a livel nazional y internazional. Plü avisa él gnü inserì tla zona de start/travert „n raiun por infrastrotöres coletives suracomunales“ cun na spersa de 8.000 m² y n indesc de cubatöra de 2,5 m³/ m². Al pê che l’Assoziaziun Turistica, che s’à inće damanè les mudaziuns, n’à nia intenziun da realisé infrastrotöres ﬁsses porvia che i locai de sorvisc pro gares de livel alt ne mëss nia ester de mür mo al po inće ester frabicać provisors che gniss spo tuć demez do vigni gara. L’atra mudaziun al plann urbanistich comunal é bele gnüda realisada da d’altonn: ara se trata de n ampliamënt dla pista por na lunghëza de 626 metri cun la trasformaziun da bosch a pista da paslunch por na larghëza de 9 metri tl tòch che va söpert y de 6 metri de larghëza tl tòch che va jöpert. Al é inće gnü realisé n tòch de pista dër ërt por aumentè le livel de competiziun. Cuntra la 169

San Ciascian Proiet de realisaziun de na pista dales liöses sön scines.

Start dla pista da paslunch de novëmber.

Ala ﬁn de messè à le Consëi de Comun aprovè a maioranza le proiet metü dant dala sozieté di lifć Grandi Funivie Alta Badia Spa da fà sö na pista dales liöses sön scines sön Piz Sorega tl vers dla pista La Frëina. Döt chësc por trà adalerch de plü turisć tratan i mëisc da d’isté y ti garantì n miù davagn a chi dales üties da munt. Tratan él gnü presentè n recurs da pert dla Vijinanza da Soplà tla porsona dl Presidënt Crazzolara Luca y le recurs é gnü azetè. Lifć nüs y ampliamënć dles pistes

De gran pires de taies aspeta da gnì condütes demez.

deliberaziun de comun él gnü presentè de plü recursc che é gnüs refodà: le Consëi de Comun à tut la dezijiun da azerè la cubatöra tla zona y delibré ch’al ne po nia gnì fat sö cubatöres y che le raiun mëss restè sciöch’al é. A chësta moda é i spirić ribiciusc de chi che se lasciâ sö gnüs almanco por intant achità. Ester él bëgn inće saurì da capì che n valgönes porsones podess stè cun ﬁstide por ći che reverda le dagnì dla bela contrada carateristica dl raiun da Sciarè, dantadöt do ch’al é gnü taié jö cotan de lëgns tl raiun de travert y cuntra Curva viola y splanè le terac. 170

Tla sentada di 14 de setëmber à le Consëi de Comun aprovè a maioranza le plann dles pistes y di lifć por i proscimi cin agn: tl raiun da San Ćiascian él preodü da trà jö le lift Ćiampëi y da le fà sö danü te na posiziun n pü’ spostada. Chësc va debojëgn por schivé inzidënć pro la staziun jödapé dl lift olach’al röia adöm de plü pistes. Inće le lift de Codes gnarà trat jö y fat sö danü; impede le lift da trà gnaràl metü sö n lift da scagns che ti garantësc plü segurëza ai mituns, él pö chësta na pista adorada cotan dai prinzipianć. Implü gnarà la pista arlungiada de 200 m. Les pistes A y B gnarà slariades te de plü punć por ti garantì na majera segurëza ai schiadus.

San Ciascian Fora dl’ativité dla Fraziun da San Ćiascian L’ann 2007 é gnü caraterisé dal’aministraziun ordinara di bëgns dla Fraziun. Da d’altonn à la familia de Iaco y Clara Sorarù lascè le cuartier dla Ćiasa de Fraziun por ciafè na miù sistemaziun te n apartamënt sura la scora elementara. Por passa 20 agn ési stà en aﬁt te chësta ćiasa. A d’ëi ti val n bel giulan por avëi tres ćiarè do bun la ćiasa, romenè sö les stighes y ćiarè do le scialdamënt. Ćiasa de Fraziun cun na seziun destacada dl Museum Ladin Tl zënter da San Ćiascian él preodü de fà sö na Ćiasa de Fraziun nöia y plü avisa danter la calonia y l’oﬁze dl’Assoziaziun Turistica. La Ćiasa de Fraziun dess deventè n frabicat zentral por le paîsc olach’al se conzentrëia de plü ati-

vitês y sorvisc. Dantadöt dess te chësc frabicat nü gnì arjigné na seziun destacada dl Museum Ladin, sön na spersa de 400 metri partida sö sön döes alzades. Chilò déssel ciafè lerch chi aspeć dla cultura y storia ladina che n’à nia ciafè post tl Ćiastel de Tor a San Martin: les laûrs „Ursus ladinicus” dl ander de Conturines, i corëć y les liëndes ladines. Implü gnaràl inće realisé pro le museum na botëga y n salf plurifunzional. I cosć por döt le proiet amunta a presciapüch 2,5 miliuns de euro. La Provinzia surantolarà i cosć d’aredamënt y de gestiun dl museum. Al é preodü che i laûrs por la realisaziun dla Ćiasa de Fraziun mëtes man dl 2009. La Ćiasa de Fraziun vedla defora dala dlijia gnarà trata jö. Chilò realisarà le Comun de Badia na plaza dan dlijia. Chisc dui intervënć preodüs por i proscimi agn dess ﬁnalmënter condüje a na dezijiun sce stlüje jö plü o manco

Insciö déssel ćiarè fora le zënter de paîsc cun la Ćiasa de Fraziun nöia. Facciata Nord-Ovest I Odüda nord-ost I Ansicht Nord-West 11

171

San Ciascian la plaza de paîsc por i auti. Arjigné ca n tòch de zënter dl paîsc ma da jì a pé cun la poscibilité da vijité le museum, rové te botëghes, tl’Assoziaziun Turistica, pro na ostaria zënza incuntè auti ti dess dessigü na gran sbürla de cualité a San Ćiascian. La condiziun é che chësta dezijiun vëgnes tuta cun la orentè de düć deache ma insciö pòra gnì portada inant. Sëmena vedla da La Crusc cuntra Val de Medesc.

Laûrs de mantegnimënt y d’abelimënt dla contrada Inće tratan le 2007 à i lauranć dla forestala indô fat de plü laûrs por mantignì nosta contrada. Por ći che reverda San Ćiascian se tràtera dantadöt de laûrs de manutenziun pro sëmenes da jì a pé. D’isté é le tru da jì sö por Val de Medesc gnü cotan roviné dal tëmp deache la sëmena jô sö por le majarëi che röia feter jö da „Les Fontanes”. Insciö s’à i lauranć dla forestala ponsè de fà la sëmena dlungia le majarëi sö. Chësc laûr ti à dè tröp da laûr: al é stè da taié fora zacotan de barantli y de pici lëgns, da derzè le grunt y inće da mëte sot val’ ega. Indöt él gnü

Gran laûr por fà na sëmena dlungia le majarëi de Val de Medesc sö.

172

fat plü o manco 150 metri de tru danü. Implü à i lauranć dla forestala taié fora i barantli sön la sëmena che condüj dal tru da La Crusc y Pre de Medesc ite en Val de Medesc. La sëmena é śëgn plü leria y da jì saurì dantadöt zënza messëi se temëi da se ciafè les rames doblioses di barantli tla müsa. Śëgn pon veramënter dì ch’al é dër na bela sëmena da jì te Fanes o sön La Varela. Tl bosch de comun sura Curva viola sö él gnü taié fora na strada por ti podëi pormez al bosch y podëi insciö trasportè demez le lignan taié.

Insciö ćiara fora la bela sëmena nöia defora dal giarun sö.

San Ciascian Paîsc en festa Por le pröm iade en chësc ann à le Consorz Turistich Alta Badia metü a jì na scomenciadia nöia tl zënter dl paîsc da San Ćiascian dal titul „Paîsc en festa“. Ara s’à tratè de cin apuntamënć ti mëisc de messè y d’agost. Dales cater domisdé él gnü daurì le marćé di paurs che ti à pité de vigni sort de produć tipics sciöche ćiajó, mîl, cioce, ega de vita y sambëgn inće produć d’artejanat ai ghesć. Dales sis da sëra metô spo le paîsc bel plan man da s’animé cun musiga. Por i plü pici él gnü metü a jì n program aposta „Ritm y natöra“ cun la poscibilité da imparè da sonè i tambürli cun le musizist Max Castlunger da San Martin de Tor y da se fà na roda y se devertì cun i ponys. Inće la Uniun di jogn à ponsè al’animaziun arjignan ca val’ jüch d’abilité. De plü ê i stonć metüs sö da val’ uniun de paîsc che dê fora val’ spezialité ladina da mangé y val’ de bun da bëre por ti pité insciö nia ma ai sciori mo inće ala jënt dl post la poscibilité da stè n pü’ en compagnia alaleria do le laûr. Cun chësta manifestaziun Invit ala festa. àn inće orü valorisé le zënter de paîsc zënza auti. N iade o l’ater àra inće n pü’ scechè cun le tëmp mo zënza mësson dì che les festes é garatades y à dër plajü. L’ativité dl Consëi de cöra Cun le mëteman dl ann nü à i mëmbri dl Consëi de cöra podü por le pröm iade s’incuntè tla calonia nöia. Inće le curat siur Heinrich Ellecosta che s’â

I jogn pro n jüch d’animaziun.

173

San Ciascian trasferì provisoramënter te n apartamënt te scora à ﬁnalmënter podü jì te süa ćiasa nöia te calonia. Te ćiasa de calonia él inće gnü metü a desposiziun dla jonëza dl paîsc n local che é gnü arjigné ite cun contribuć publics y plü avisa da pert dl Comun, dla Provinzia y dles banches. I rapresentanć dl Consëi de cöra à metü sö deboriada cun le Comitê di jogn n regolamënt por chësc local che dess deventè n post de incuntada ispiré ai prinzips cristians por döta la jonëza da San Ćiascian. Por i agn che vëgn él sön le program na revijiun dl liber da mëssa „Syn“ che é gnü stampè dl 1992; inće te nosc paîsc él gnü metü sö n pice comitê de porsones che se tol sö la inćiaria de fà propostes. De chësc féjel pert siur Heinrich Ellecosta, Raffaele Declara, Erna Frenademez y Alma Frenademez. Por plü o manco n mëis tratan l’isté ti él gnü metü a desposiziun al grup de mituns y mitans dla mesana che tol pert ala manifestaziun „Isté deboriada“ n local da pastelnè te calonia. La Diozeja à detlarè tema dl ann 2007 chël dla familia. Porchël à le Consëi de cöra metü a jì na ligna de scomenciadies por valorisé la familia. Insciö él danter ater gnü aconsié de tó les velies tles capeles che vëgn tignides da d’aisciöda y da d’altonn, sciöche ocajiun de oraziun por les families de nosta comunité. Ai 15 d’aurì él gnü tignì la gran mëssa dla domënia dales 20.00; do mëssa él gnü fat na prozesciun cun linternes y benedì les families. Dedô é les families gnüdes inviades a s’archité n momënt tl salf dla cöra a s’un n bëre n gote y a s’la cuntè n püch. En chësta ocajiun él gnü partì fora linternes ales families cun de pici mituns 174

y laprò inće n pice liber de oraziuns dè fora dala Uniun di Ladins. De messè êl sön le program de mëte a jì na mëssa alaleria por les families sön Saraghes, mo porvia dl tëmp malsigü éra gnüda desdita. Porchël él gnü organisé ai 23 de setëmber na festa dles families ite a Sas Dlacia. La comunité da San Ćiascian s’à incuntè dales 10.30 sön le tru de meditaziun de S. Klaus y Dorothea da Flüe. Deboriada é spo düć jüs por chësc tru ćina pro la capela de Sas Dlacia olache siur Heinrich à zelebrè cun düć adöm na mëssa. Dô mëssa à döta la comunité podü tó pert a na bona marëna organisada dai omi y dales fomenes dl paîsc. Chësta é zënzater stada n’ocajiun de devertimënt por i pici y de incuntada por la jënt dl paîsc. La partezipaziun é stada bindebò grana. Ai 25 d’otober él gnü invié ia te calonia n referat cun siur Tone Fiung che à baié sön le tema „La familia al dedaincö“. Implü él gnü metü a jì na mëssa al mëis olache na familia s’à surantut da lì dant les letöres y da portè dant les supliches. Le Consëi de cöra à adeguè n valgügn orars dles funziuns por ti jì adincuntra ales families y por trà adalerch plü jënt; insciö por ejëmpl él gnü spostè i öspi dla domënia domisdé ala domënia sëra. Ai 4 de jügn s’à les juntes di Consëis de cöra dla Val Badia incuntè a Al Plan de Mareo cun le degan da denant siur Sepl Granruaz. Te chësta ocajiun él gnü rajonè dla situaziun dla dlijia te nosta valada tl tëmp che à da gnì dantadöt por ći che reverda le problem dla manćianza de proi. Al é gnü alzè fora ch’ara jarà tres

San Ciascian plü debojëgn da trà ite y motivé porsones laiches a daidé fora tla ploania. En gaujiun dla festa de Gnissant y dles Animes à le Comitê dla cortina metü a jì na aziun por curé y abelì les fosses. Mëda Irma Al 1 de jenà 2007 à mëda Irma complì 84 agn. Na vita alalungia s’àra ﬁstidié y dè da fà por la comunité da San Ćiascian. Al ê pö dagnora mëda Irma che passâ ores y ores te dlijia a abelì i altà cun ciüf, ćiarè ći ch’al falâ y dortoré olach’ara jô debojëgn. Do ch’ara â fat ia te dlijia jôra da cortina sö a odëi sc’al ê val’ fossa da serié o da bagné o invalgó

Mëda Irma pro so laûr da vigni dé.

da romenè n pü’ sö. Döt chësc àra dagnora fat cun ligrëza, pasciun y sambëgn debann. La comunité da San Ćiascian ti sporj porchël a d’ëra y a süa möta Elsa n giulan de cör y ti aoda ćiamò tröc agn de sanité y ligrëza. Festa di iubilars La festa dles copies é gnüda inviada ia la domënia, ai 7 d’otober en colaboraziun cun le Consëi de cöra y la Uniun dles Ëres y di Ëi. Vigni copia à ciafè personalmënter n invit che dijô insciö: „Nosta felizité ne sta nia tla grandëza de nostes operes mo tla grandëza de nosc amur” (Johannes Tauler). La copia Dalpiano Nato y Trinele à podü festejé bëgn 60 agn de matrimone; dër püć pêrs à la fortüna da podëi passè tan de agn de vita deboriada. Do na bela mëssa ćiantada dal Cor de dlijia é la festa jüda inant sön plaza tratan che Arthur y René à portè alegria sonan i orghi da man.

Ćiandëra realisada por la festa dles copies.

175

San Ciascian Chisc é stà i iubilars che à podü festejé so aniversar de matrimone: 10 agn Clara Claudio y Claudia Zamboni Aldo y Ingrid Pezzedi Ivo y Gabriella Frenademez Albert y Regina

30 agn Pizzinini Franz y Clary Obojes Hubert y Marilina Rudiferia Paul y Lisi Planatscher Albert y Helga

15 agn Ghezzi Fabio y Claudia Agreiter Vito y Manuela Crazzolara Giorgio y Monica Canins Albin y Rosalinde Mittermair Paul y Erica Bajetti Abele y Alma

35 agn Canins Gottfried y Ida Vittur Giuvani y Emma Glira Vijo y Maria Canins Edi y Maria

20 agn Mangutsch Nando y Pia Gravino Pasquale y Roberta

40 agn Rudiferia Pepe y Trinele Vittur Paul y Agnes Irsara Franz y Clara

25 agn Aichner Heinrich y Paola

45 agn Irsara Riccardo y Fefa Frena Seraﬁno y Pia Mangutsch Rudl y Rosa

30 agn Pedratscher Siegfried y Hilda Trebo Walter y Emma

60 agn Dalpiano Fortunato y Trinele

Noza de diamant de berba Nato y mëda Trinele Dalpiano.

176

San Ciascian I Trëi Resc Ai pröms de jenà 2007 é i Trëi Resc indô passà fora por les ćiases de paîsc a incundè la bona noela dla nasciüda de Gejù Bambin. Vigni ann indô impara ite n valgönes jones cun ligrëza les ćianties y les rimes ch’ares porta spo dant fora por les ćiases. Les mitans insignades jö dala maestra Angelika Schuen s’à partì sö te düi grups; un daite dala dlijia y l’ater defora. Bele da agn ﬁstidiëia Salvester Vittur y Franz Vittur da acompagné i Trëi Resc y da arjigné sö i guanć. Y porchël ti dijunse n gran giulan. L’aziun di Trëi Resc a livel de Südtirol é dl 2007 jüda a bëgn di miscionars dl’Argentina.

Un n grup de mitans che à fat i Trëi Resc.

I mituns y les mitans dla pröma Comuniun cun les insegnantes y siur curat.

177

San Ciascian Pröma Comuniun En domënia ai 20 de mà él stè la bela festa dla pröma Comuniun cun le tema „Iö sun le bun famëi“. Indöt à bëgn 8 mitans y 9 mituns ciafè chësc sacramënt. Ai s’à arjigné ca cun ligrëza y bona orentè a chësc bel dé cun l’aiüt de de plü umes. Deach’ara se trata de na gran tlassa él gnü formè trëi grups: Manuela Castlunger y Monica Castlunger à insigné jö le grup defora dala dlijia, Lucia Dalpiano, Ivonne Canins y Ulrike Rudiferia à laurè cun n grup daite dala dlijia, Raffaela Crazzolara y Edith Crazzolara s’à surantut le grup tl zënter de paîsc. Le cor di mituns y dles mitans dla scora elementara sot ala direziun dla maestra Erna Ploner Willeit à abelì cun so bel ćiantè la festa eucaristica y sambëgn él inće stè la Müjiga che à fat da cornisc ala festa. Chësta é dër na bela festa por döta la comunité che descëda ion inće de bi recorć.

La Crejima Ai 3 de jügn à 22 jogn y jones da San Ćiascian, deboriada cun i crejimanć y les crejimandes da La Ila y Badia, ciafè 178

le sacramënt dla Crejima tla dlijia de Badia. La funziun é gnüda zelebrada da siur degan Franz Sottara che à unt y ti à metü sö la man ales crejimandes y ai crejimanć por ch’ai vëgnes renforzà tla fede. Chisc é i jogn y les jones de nosc paîsc che à ciafè le sacramënt dla Confermaziun: Agreiter Anna Agreiter Christian Anderson Loayza Daniel Bajetti Michele Craffonara Nicole Crazzolara Nicolò Crazzolara Ylenia Da Sacco Yasmin Dalpiano Elena Declara Ellen Declara Natalie Frenademez Annalisa Glira Serena Mangutsch Andreas Mangutsch Manuel Mittermair René Obwegs Milena Pezzei Judith Romor Marigianna Rudiferia Massimiliano Sama Robert Valentin Manuel Por chisc jogn y jones à le tru de preparaziun a chësc bel dé bele metü man fora por l’altonn dl 2006. Al é gnü formè cater grups che nü umes de nosc paîsc s’à tut la bria da acompagné por tröc mëisc alalungia. Bëgn diesc é stades les incuntades tl grup y ćiamò n iade tantes chëres cun i atri grups olach’al é gnü metü a jì zacotan de ativitês deboriada. Insciö à por ejëmpl i crejimanć y les crejimandes fat le tru de meditaziun

San Ciascian

Grup di crejimanć y dles crejimandes cun siur Heinrich y le vësco Wilhelm.

de San Klaus y Dorothea da Flüe, tignì ores d’adoraziun, tut pert al rorate, perié deboriada fajon les staziuns, fat vijita a nosc vësco Wilhelm Egger y i.i. Inće les umes che à acompagné chisc jogn y chëstes jones à podü jì n tru deboriada acompagnades da siur Heinrich y dales moltiplicadësses. La inćiaria da moltiplicadëssa por la Crejima é n compit nü por chël ch’al s’à metü a desposiziun Sabine Pescollderungg, Roberta Gravino y Marlene Vittur. Ares à tut pert a cursc de formaziun che é gnüs metüs a jì a livel de valada tignis da de plü referënć: siur Iaco Ploner, siur Tone Fiung, Markus Felderer y Sonja Planatscher. La funziun dles moltiplicadësses é da ti stè dlungia y acompagné i crejimanć y les crejimandes tl tëmp dan y inće ćiamò por n pêr de agn do la festa dla Confermaziun. I crejimanć y les crejimandes, siur

curat, les moltiplicadësses y les umes che à acompagné i grups à podü imparè tröp te chësc tëmp passè adöm. Inće do la festa dla Crejima s’à i crejimanć y les crejimandes ćiamò incuntè n valgügn iadi inće por desmostrè ch’ai ô mantignì i bogn proponimënć fać cun la Crejima. Ales jones y ai jogn che à ciafè le sacramënt dl Spirit Sant ti audunse tröpa fremëza tla fede por so dagnì. Dé dla vita En Domënia Blanćia, ai 15 d’aurì 2007 dales 10.30, é dötes les mitans y düć i mituns nasciüs tratan le 2006 gnüs invià da pert dla Uniun dles Ëres a tó pert a na picia funziun te dlijia deboriada cun sües families. Le tema dl dé ê: Vigni möt che nasc é n punt tla direziun dl cil 179

San Ciascian

Placat cun i pici nasci端s tratan le 2006.

I pici dla tlassa y s端 geniturs.

180

San Ciascian (Papa Jan XXIII). Le prou siur Heinrich à pronunzié de beles parores de bëgnodü a chisc pici. Al é gnü rengrazié Chël Bel Dî por ti avëi menè chësta scincunda tan preziosa ales families. La funziun s’à spo stlüt jö cun la benedisciun di pici y de sües families. Dedô ti à ćiamò la Uniun dles Ëres dè a düć l’ocajiun da stè adöm sön plaza de dlijia arjignan ca n bun aperitif. A vigni familia di pici ti él gnü scinché le bel pice liber intitolè „Gejù vì cun mè”, dè fora dala Uniun dles Ëres dl Decanat. Festa de Santa Zezilia La domënia, ai 25 de novëmber à le Consëi Cultural dl Comun de Badia indô invié ia tl salf dles manifestaziuns J.B. Rinna le conzert de Santa Zezilia, patrona dla musiga y dl ćiantè. De plü é stades les uniuns che s’à lascè aldì sön paladina: le Cor de Dlijia, la Müji-

ga, la Uniun Bal Popular Val Badia y i musiconć jogn dl paîsc. Dales 17.00 ê le salf bele plëgn de jënt che ne aspetâ nia l’ora de aldì val’ bela melodia. Impröma él stè la Müjiga che à portè dant trëi tòć fora de so repertore sot ala bachëta dl dirighënt Klaus Kaneider da Al Plan de Mareo. Dedô à le Cor de Dlijia sot ala direziun de Ulrich Willeit lascè aldì cater de beles melodies te de plü lingac. Cotan de lerch à albü i musiconć jogn dl paîsc che à portè dant n valgügn de bi tòć cun i orghi da man. N pêr de ćiantarins y n valgügn musiconć à imparè ite n pice teater da rì dal titul „Mët averda“. Ala ﬁn dla serada à ćiamò la Uniun Bal Popular Val Badia mostrè n valgügn de bi bai y spo àl ćiamò dè ca n bel iodler sciöche contlujiun. An mëss propi dì che le conzert de Santa Zezilia é na scomenciadia dër aprijada dala jënt dl paîsc che à te chësc tëmp dl ann dlaurela da tó pert.

Scena fora dl teater „Mët averda“.

181

San Ciascian

La Müjiga sön paladina.

Grup Volontariat Ai 12 de jügn à le grup Volontariat invié i berbesc y les mëdes da San Ćiascian da tó pert ala jita a Al Bagn Valdander jö Antermëia. Dales 13.30 s’à les porsones interessades abiné dan dlijia por jì spo cun auti privać ćina tl paîsc de Antermëia. Ma 20 porsones à tut pert por gauja dl ri tëmp. Tla picia capela él gnü zelebrè na mëssa y spo dedô él stè aurela cörta por düć. Chësta é stada na bela ocajiun por stè indô n pü’ adöm. Ala ﬁn de jügn à n valgönes porsones dl grup Volontariat acompagné i jogn dl Salf Protezionè da Pidrô a fà le Tru de meditaziun de S. Klaus y Dorothea da Flüe. I partezipanć à mostrè na gran motivaziun y tröp interès por la storia dla vita de San Klaus che ti é gnüda portada dant da siur Heinrich. Dedô é düć gnüs 182

Liber dè fora por chësta ocajiun.

San Ciascian invià tl bar Sciarè olache la familia Pezzedi ti à ćiamò ofrì a düć na bona pasta. Le mertesc ai 23 d’otober él gnü invié ia tla Ćiasa dles Uniuns a San Ćiascian na festa por la jënt de eté, sü acompagnadus y les porsones sóres de döt le comun de Badia. Indöt àl tut pert plü de 90 porsones. Al intrategnimënt à ponsè danter l’ater Roman Obwegs sonan i orghi da man, le cor portan dant de beles ćianties tratan mëssa y la schira jonila ćiantan y balan. La Uniun dles Ëres à te chësta ocajiun arjigné ca n gröm de tutres da ti pité ales porsones inviades. Do avëi passè n bel domisdé deboriada y avëi ciafè na bona picia marëna ti él ćiamò gnü sport a dötes les porsones presëntes n pice liber de pinsiers dal titul „Al é ćiamò adora assà“ dè fora dala Ploania da San Ćiascian.

LES SCORES Scolina Tratan l’ann de scolina 2006/2007 s’àl scrit ite indöt 28 mituns y mitans, y plü avisa 13 mituns y 15 mitans ala scolina. Les maestres che à acompagné i pici fora por l’ann de scolina é stades Sorarù Daniela y Valentini Renate, Valentini Martina à laurè sciöche colaboradëssa pedagogica y Pezzedi Elisabeth é stada la colaboradëssa por l’integraziun. Al é gnü formè döes seziuns „i liuns“ y „les tigres“. Da d’altonn é les iscriziuns dla scolina rovades a 34 mituns y mitans. Valentini Renate y Clara Katia é les maestres, Valentini Martina é la colaboradëssa pedagogica, Costabiei Miriam y Verginer

Grup di mituns y dles mitans cun sües maestres tratan l’ann de scolina.

183

San Ciascian

Festa da carlascè te scolina.

Karin laora sciöche colaboradësses por l’integraziun. La cöga Granruaz Cristina se crüzia vigni dé de na bona marëna y Ploner Claudia ćiara che la scolina sides tres bela nëta. La scolina da S. Ćiascian laora do le model de laûr davert. Chësc ô dì che i mituns y les mitans po anuzé düć i locai dla scolina da śoghé y imparè: i dui locai de grup, le porte cun jüć de costruziun, la ćiamena da pastelnè cun le banch da tistler, le local cun i materiai de Maria Montessori y la ćiamena dles stories. Fora por l’ann él sambëgn gnü festejé tles ocajiuns plü tradizionales danter chëstes él gnü fat na festa da carlascè, la festa dl pere y dla uma, de San Martin, de San Micorà y na picia festa da Nadè. Implü él inće gnü metü a jì ativitês desvalies sciöche por ejëmpl na vijita da pert dla Crusc Blanćia, le dé dla nëi, la jita de mà, na nöt a dormì te scolina por chi che é pià ia a scora da d’altonn y fora de chël él inće gnü tignì n valgönes ativitês deboriada cun i scolars y cun les scolares dla pröma tlassa elementa184

Ći bel ch’al é da daidé pro la Crusc Blanćia.

ra. Naturalmënter ne pol gnanca manćé val’ocajiun da jì te dlijia sciöche en gaujiun dla benedisciun de San Blaje y dla ﬁn dl ann de scolina. N punt prinzipal tratan l’ann é stè chël dla colaboraziun danter familia y scolina. Fora dles informaziuns desvalies, ti él gnü scrit na lëtra ai geniturs tl tëmp d’Advënt y de Carsëma por ti splighé sciöche sü mituns y mitans passa le tëmp te scolina. De plü iadi é i geniturs gnüs invià ales festes che é gnüdes tignides y al é inće gnü metü a jì sëres d’informaziun aposta: sciöche por ejëmpl por ti presentè le conzet de laûr tres na presentaziun Power point o por ti splighé la pedagogia de Maria Montessori y ti mostrè i materiai ch’ara à svilupé. Deplü iadi é i geniturs gnüs damanà do n feedback por ći che reverda dejidêrs, aspetanzes y magari inće problems. Danter l’ater él inće gnü menè fora n chestionar che é stè dër de ütl por les maestres y colaboradësses deach’al ti à dè respostes tleres y les à daidé inant te so laûr.

San Ciascian Scora elementara La scora é n post por imparè, stè adöm, porvè da se capì y da se gnì, por crësce y madorì. Al é dis, ores y menüć, olach’ara va saurì y al é bel da śoghé, da ćiantè, da fà festa, da balè y da saltè; mo al é inće momënć olach’ara va plü ert y le tru é n pü’ sfadius: al é da scrì bel, da lì, da scutè bi chić, da se porvè, da vijiné y da se pordenè. Tratan l’ann de scora 2006/2007 êl 64 mitans y mituns scrić ite ala scora elementara. Les insegnantes che à salpü da ti dè inant a nüsc mëndri le savëi de basa é stades Ploner Willeit Erna, Castlunger Verena, Campidelli Maria Gabriella, Canins Frenademez Erna, Pitscheider Evelyn, Castlunger Irsara Monica, Clara Cristina, Mitterrutzner Agreiter Rita, Moling Veronica y siur Heinrich Ellecosta. Inće tratan le 2007 él indô gnü metü a jì cotan de ativitês por stimulé les capazitês y i talënć dles scolares y di scolars. Ai 30 de jenà à döta la scora podü jì a Bornech a ti ćiarè al teater „König Drosselbart“, na storia de na prinzëssa y de n prinz che é dagnora atuala y interessanta por mituns y mitans de vigni eté. De forà él sciöche vigni ann gnü fat na bela deﬁlada da Carlascè y gnü tignì le dé dla nëi olache vignun à podü se devertì y fà damat cun la nëi. Ai 22 de merz à les maestres invié ia na incuntada cun le dotur Dr. Erhard Spies, dotur di sciori tl’Alta Badia che fej pert dl’assoziaziun „Doturs zënza conﬁns“ y che laora por de plü mëisc al ann tles Filipines. Pornanche la saisonn é rovada s’arjìgnel ca da jì ia a daidé chi che n’à debojëgn. Le dotur todësch à stu-

Deﬁlada da carlascè.

dié tla Talia y baia insciö inće dër bun talian. Les scolares y i scolars ti à fat cotan de domandes sön sües esperiënzes fates fora por le monn al sorvisc di plü püri. Le dotur é n gran amant dla natöra y an po l’incuntè inće d’invern feter da vigni tëmp cun süa roda sön nostes strades. Tl mëis d’aurì à dötes les tlasses podü jì sön Rü olache la patrona Herta à salpü da cuntè dla vita da paur. Cun ligrëza ti àra fat odëi y capì la desfarënzia danter la majun vedla y la majun nöia; sambëgn s’à tröpes cosses mudé cun le passè dl tëmp, les massaries da inlaôta ne vëgn al dedaincö nia plü dër adorades. Inće sce San Ćiascian é n paîsc olache l’economia da paur à ćiamò na gran importanza é impò la vita sön n lüch da paur por tröc mituns y mitans val’ de nü. Sambëgn à i scolars y les scolares cun sües insegnantes inće podü jì te stala a saludé les vaćes, les ćiores, i cunici y les bisces. Naturalmënter torna inće na dërta patrona la pëgna y i scolars y les scolares à podü ćiarćé le smalz frësch. Chësc ti à bëgn salpü tan bun a valch ch’ai n’â degun funz. Ai 10 de mà é les scolares y i scolars 185

San Ciascian

Jita de mà.

jüs tla ćiasa dla cultura a La Ila olach’al ê rové adalerch na mostra sön le refodam che orô sensibilisé mituns y mitans a gaujè y a cherié püch refodam. Munts

Dé dla nëi.

186

de refodam n’é propi nia val’ de bel, chël savunse düć, nosc ambiënt é tan bel sc’i sun bogn da le mantignì nët. La jita de mà é gnüda tignida ai 22 de mà. La cuarta y la cuinta tlassa dla scora elementara à podü jì a Balsan a ti fà vijita ai Stödafüch de profesciun che ti à mostrè sües massaries y sü magazinns. I scolars y les scolares à podü odëi personalmënter ći gran laûr ch’al é do nosta segurëza ia; al ô ester na boniscima organisaziun, na presënza regolara 24 ores sön 24 fora por döt l’ann, da vigni festa, vigni santù, por daidé en caje de medefüch, de inzidënć, de rogossies o de prighi de vigni sort.

San Ciascian

Festa di lëgns.

I scolars y les scolares s’à bëgn fat na gran morvëia canch’ai à aldì ch’ai vëgn ćinamai cherdà a pié ês che somëna. La pröma, secunda y terza tlassa é jüdes jö Al Plan de Mareo tla ćiasa dl Parch Natural olach’ares à podü imparè cotan sön la storia de nüsc crëps y de nosc raiun, odëi y capì tiers y plantes cun l’aiüt de jüć y stromënć interatifs. Ala ﬁn de mà é Alma Frenademez y Laura Crazzolara, döes jones de nosc paîsc, jüdes te scora a ti cuntè ai scolars y ales scolares de so iade tl’Africa, plü avisa tl’Etiopia. Ares à descrit la meseria d’ega de chësc paîsc y la vita di mituns che mëss afrontè döt d’atri problems co nos.

Ai pröms de jügn él indô gnü tignì la festa di lëgns, en chësc ann sön Jiadù. Inće sc’al plovô n pü’ é les scolares y i scolars cun sües insegnantes spazirà iteissö por la B ćina sön Jiadù olache i verdabosch dla Staziun forestala da la Ila à splighé cun gran savëi i fonguns te nüsc bosć. Sambëgn à i mituns y les mitans inće podü sentè n te’ pice lëgn che sot ala plöia de chël dé deventarà dessigü de valüta. Da d’altonn dl 2007 à la scora elementara indô metü man por 33 mituns y 33 mitans partis sö insciö tles tlasses: 10 te pröma, 18 te secunda, 17 te terza, 5 te cuarta y 16 te cuinta.

187

San Ciascian Le team de insegnantes che se dà jö cun l’istruziun de chisc mituns y de chëstes mitans é: Campidelli Maria Gabriella, Erna Canins Frenademez, Veronica Moling, Erna Ploner Willeit, Sabine Pezzei, Monica Castlunger Irsara, Brigitte Rungger, Cristina Clara y por la religiun siur Heinrich Ellecosta y Mitterrutzner Agreiter Rita. La pröma, secunda y terza tlassa à fat la jita da d’altonn sön le tru di lersc danter Artferia y Dlira. Les tlasses de cuarta y cuinta é jüdes a Oies. D’otober à la scora tut pert al proiet „Storie per crescere“ cun le dr. Giorgio Marcozzi da Venezia. Ara se trata de stories por imparè da vire i valurs tla vita da vignidé, por daidé costruì n miù monn. Dai 5 ai 10 de novëmber à i scolars de cuinta fat n proiet dal titul „ De piceres stories“ cun l’artista Maria Pezzedi. Vignun à fat n dessëgn cun corusc acrilics por rapresentè n pice pinsier fora de na storia rica de fantasia. Maria à salpü da condüje i mituns y les mitans daimprò al’ert y al monn di corusc. Ai 20 de novëmber à i scolars y les scolares de cuarta y cuinta tut pert al musical a La Ila: „Traum vom Fliegen“, storia de na sorücia che oress tan ion jorè. Ala ﬁn ti bàstel podëi jorè cun sü pinsiers y chësta idea ti plej sambëgn a pici y gragn. Por trëi dis alalungia ala ﬁn de novëmber él gnü invié ia n proiet cun Max Castlunger y sü stromënć a percusciun. Cun tambürli y ćiampaneles à Max fat musiga cun i scolars y les scolares de terza, cuarta y cuinta. Dala festa da Nadè à spo i geniturs podü aldì y odëi le resultat de chësc proiet cun rimes, ćianties, bai y teatri. 188

Bona é stada tratan döt l’ann la colauraziun cun i geniturs che à dagnora mostrè süa desponibilité: insegnanć, scolars y geniturs é jüs indô por n ann deboriada sön le tru dl imparè. La Scora dai schi Dötaurela cumpëda la Scora dai schi da San Ćiascian 34 maestri y maestres; dl 2007 él gnü laprò n maester nü, Mirko Kaneider. Sciöche vigni ann él inće en chësc ann gnü metü a jì n curs da jì cun i schi por i mituns y les mitans dla scora elementara y dla scolina. Chësta é na bela ocajiun por i mëndri de nosc paîsc da imparè da jì cun i schi bele da pici insö. La sabeda domisdé s’incunta düć i interessà sön Piz Sorega olache le maester i aspeta y i acompagnëia spo por n pêr d’ores jö por pistes desvalies. Al dedaincö ne se tràtera nia ma da insigné la tecnica da jì cun i schi mo bëgn inće na ligna de regoles de comportamënt por ne ester nia gauja de inzidënć sön les pistes tres plü plënes de jënt. Chisc é sta i maestri che à tignì le curs tratan l’invern dl 2007: Erich Mangutsch, Sergio Dalpino, Roman Pescosta, Aaron Sopplà y Crazzolara René. Ala ﬁn dla sajun s’à spo düć i mituns y dötes les mitans mosoré te na gara ﬁnala jö por Ćiampëi. Nia ma por i mëndri n’él la poscibilité da imparè da jì cun i schi mo inće por sües umes y sü peri vëgnel bele por le secundo ann metü a jì n curs tignì dal maester Federico Valentin. La partezipaziun n’é sambëgn nia tan bona sciöche pro chël di pici, mo chi che tol pert le fej cun entusiasm. Dlungia leziuns individuales y cursc

San Ciascian coletifs de schi, brëia y telemark pîta la scora dai schi inće cursc de nordic walking. De jenà à la scora dai schi fat na desmostraziun acrobatica jö a pé dla pista A cun corëtes, salć y de vigni sort de acrobazies tl’aria y cun i pîsc ia por tera. Ala ﬁn dl ann él indô gnü metü a jì na bela ﬁacolada por stlüje jö l’ann vedl.

Fora dl’ativité dles uniuns Grup di ministranć Le grup di ministranć de nosc paîsc crësc de ann en ann; tratan le 2007 éson rovà a cumpedè indöt bëgn 38 mituns, sis plü co l’ann passè. Chësc n’é n nu-

mer nia da püch por n paîsc sciöche San Ćiascian, dantadöt sc’an tol en conscidraziun che te nosc paîsc él ma mituns che sorvësc a mëssa. Chësc é sambëgn inće sëgn che les ultimes tlasses gnüdes docà é valgamia granes. La maiù pert de chisc mituns é tla scora elementara, 22 indöt, y i atri 16 va bele ala scora mesana. I mituns che é jüs ala pröma Comuniun de mà dl 2007 à metü man tratan l’isté de chësc ann da imparè da sorvì a mëssa. Ara se trata de nü mituns: Dalpiano Fabian, Agreiter Michael, Holzmann Diego, Campei Damian, Sama Gabriele, Tasser Luca, Zamboni Andrea, Canins Dominik y Vanzi Alex. Por chisc él inće en chësc ann indô gnü organisé na picia proa de preparaziun a mez messè,

Grup de mituns che à lavè i auti en la vëia de San Florian.

189

San Ciascian a chëra che düć à tut pert cun gran vëia y entusiasm. Chësc vëgn fat dantadöt por ti dè plü segurëza ai mituns, él pö sö da d’altè te n iade tan ri da capì de ći vers ch’an mëss s’oje y co ch’al alda da s’astilé. Sambëgn pê döt cant plü saurì co ch’al ne n’é en realté sc’an é sentà te proca y ti ćiara ai compagns sö da d’altè. I sorvidus plü vedli po te chëstes ocajiuns ti fà da maestri ai mëndri; tratan n’edema d’isté s’à i sorvidus bele esperć tut la bria da insigné ite i nüs. Sciöche vigni ann él inće en chësc ann stè dui mituns ch’à rové la scora mesana y à insciö lascè le grup di ministranć do da 6 agn de sorvisc por la dlijia. En gaujiun dla festa dl Cör de Gejú ai 17 de jügn ti él porchël gnü surandè a Mangutsch Max y Tasser Daniele a inom de döta la comunité da San Ćiascian n diplom sciöche rengraziamënt por düt ći ch’ai à fat tratan so sorvisc sö da d’altè. Un n möt à lascè de süa bona le sorvisc da ministrant tratan l’ultimo ann. Tratan i mëisc fora de saisonn à les umes Crazzolara Monica y Valentina Oboies cun l’aiüt de n valgügn jogn portè animaziun tl grup di ministranć organisan de vigni sort de jüć y ativitês fora dl sorvisc te dlijia p. ej. lavan i auti ales porsones interessades en la vëia de San Florian. An po bëgn dì che sorvì a mëssa é n bel impëgn che chisc pici jogn se tol sö. Mo sce le sorvì a mëssa funzionëia tan bun spo n’él nia ma por mirit dla lezitënza di sorvidus mo bëgn inće por mirit dl gran impëgn dl jonn Mirko Rudiferia che se crüzia bele da tröc agn dl sorvisc da ministrant, danter l’ater meton jö por ejëmpl les zetoles di sorvidus che regolëia bele oramai da önesc agn chësc 190

sorvisc. N bel giulan ti val porchël a düć i sorvidus che fej pert ativamënter dl grup y a düć chi che te na manira o l’atra dëida fora y dà inant ligrëza y entusiam por chësc sorvisc. Schira jonila Dal’aisciöda dl 2007 po la Schira jonila da San Ćiascian se incuntè tl local nü ch’ara partësc cun la Uniun di jogn dl paîsc. Les animadësses Alma, Zilly y Klara che se dà jö bele plü dî cun le grup dla Schira jonila mët a jì ativitês desvalies por che les mitans passes de beles ores deboriada. Ares po insciö se lascè n pü’ fora y fà damat. De forà é döt le grup dla Schira jonila jü deboriada cun sües animadësses a cëna y dedô s’ares godü n bel rait cun la liösa a löna colma. La Schira jonila é n grup che se incunta dantadöt por vire i valurs cristians;

Da apratè soni vara inće sot la plöia.

San Ciascian

A daidé pro la Maratona.

porchël se dà le grup dër da fà inće por ﬁns de bëgn. D’aurì él por ejëmpl gnü venü de vigni sort de bones turtes por trà ite scioldi da ti dè ala Krebshilfe y da d’altonn à le grup daidé portè alegria ćiantan tratan la festa di berbesc y dles mëdes dl comun de Badia. Implü röia les jones dla Schira jonila inće adöm a perié deboriada dantadöt tl tëmp de Carsëma y d’Advënt. Dër plajü à la incuntada cun döes jones da Balsan che ti à mostrè ales mitans y a sües animadësses sciöche le cacao vëgn laurè denanche deventè zuculada. Da d’aisciöda à le grup tut pert ala festa di mituns y dles mitans sön le Ritten y da d’altonn à la Schira jonila partezipé deboriada cun la Schira jonila da La Ila y da Badia al „Hüttenlager“ a Balsan. Chësta é stada dër na bela aventöra por düć. Ai é jüs a Terlan tl „Hochseilgarten”

a imparè da arpizé, söl Ritten a ti ćiarè ales piramides de tera y a nodè tl Lido da Balsan. Le devertimënt n’à sambëgn nia manćé y a düć ti àl salpü dër bel. Inće pro les manifestaziuns che vëgn metüdes a jì te nüsc paîsc ne po la Schira jonila sambëgn nia manćé: pro la 21ejima Maratona dles Dolomites àres indô daidé cun lezitënza y bona orentè portan insciö naturalmënter inće pro al bun garatè dla gara. En gaujiun dla manifestaziun „Paîsc en festa“ à les mitans arjigné ca de bogn spiedini de zuculada ch’ares à spo dè fora te so stont. Chisc é jüs ia sciöche semli frësć, é pö chësta na spezialité che no pici no gragn ne se lascia sciampè. Ala Schira jonila y a sües animadësses ti audunse tröpa ligrëza y fantasia te sües scomenciadies inće por le dagnì.

191

San Ciascian Uniun di jogn La Uniun di jogn s’à inće tratan le 2007 indô dè da fà organisan ativitês desvalies davertes a düć i jogn y a dötes les jones dl paîsc. Chësta uniun à na gran importanza sciöche punt de incuntada por la jonëza da San Ćiascian che po passè de beles ores en compagnia y se conësce damì. L’ativité dl grup di jogn da San Ćiascian à metü man cun l’inauguraziun dl local nü de jenà. Le comitê di jogn à laurè codî por fà fora dl local n post da podëi se stè saurì. L’edema santa à le grup di jogn daidé mëte a jì la velia dla Jöbia Santa a Oies che vëgn vigni ann organisada dala jonëza de döta la valada. Chësta manifesta-

ziun religiosa fej rové adöm tröc jogn y jones. Foradechël él vigni mëis gnü tignì n’ora d’adoraziun tla stüa a Oies. De forà él gnü invié ia na serada cun siur Pire por ciafè idees y impulsc nüs da mëte a jì val’ che pois ester interessant por döta la jonëza. Sciöche vigni ann él inće en chësc ann gnü venü röses por la Krebshilfe y bonsai da Pasca do la gran mëssa. Dedô êl te local di jogn n cëst plëgn de de bi üs intënć che aspetâ da gnì mangià. La cufada é stada na bela ocajiun por passè n pêr de ores en compagnia y s’audè na bona Pasca. D’aurì él gnü tignì n referat sön le tema „Jogn y dlijia” cun le referënt siur Sepl Granruaz. De mà ti à i stödafüch dè consëis de

N valgügn jogn s’arjigna da fà na bela cufada.

192

San Ciascian gran valüta ai jogn y ales jones; ai ti à dè informaziuns ütles sön co se comportè te caji de medefüch te ćiasa, dantadöt te ćiasadafüch. Sambëgn à la jonëza de nosc paîsc inće portè pro a fà garatè la manifestaziun „Paîsc en festa” olach’ara s’à cruzié da mëte a jì n pü’ de aurela cörta y devertimënt cun jüć d’animaziun. Ai 12 d’otober à siur Pire tignì n referat dal titul „Se stè bëgn cun sè instësc cun i dër valurs dla vita“. Dedô él gnü fat na picia discusciun olache vignun y vignöna podô dì süa minunga. Da d’altonn él indô gnü lité danü le comitê di jogn, inće sc’al é stè plütosc püć jogn y püćes jones che à tut pert. A će de chësc comitê él Vanessa Crazzolara y le vizepresidënt é Alex Rudiferia. Dl comitê féjel pert ćiamò nü jogn y jones dl paîsc che se crüzia da mëte a jì de plü ativitês de tëmp lëde, culturales y sambëgn inće religioses por i jogn y i manco jogn dl paîsc. Ester pro n te’ grup ô zënzater inće dì n bel impëgn da ademplì cun scerieté. De novëmber él stè la cëna dl comitê nü sön Runch fajon pié ia le grup di jogn y dles jones cun forzes nöies. Ai 5 y ai 6 de dezëmber à i jogn da San Ćiascian indô metü a jì San Micorà fora por les ćiases a ti lascè ai plü pici n carnì cun val’ de bun laìte. Tratan le tëmp d’Advënt él gnü tignì n rorate por la jonëza y dedô él gnü metü a jì na picia festa da Nadè te local. La comunité de paîsc s’aoda che le comitê nü pois laurè cun ligrëza y bona orentè meton a jì de vigni sort de scomenciadies y ocajiuns che atires döta la jonëza de paîsc.

San Micorà y sü acompagnadus.

La Müjiga Inće en chësta ota po la Müjiga da San Ćiascian ćiarè indô a n ann rich de ativitês desvalies. Denant che mëte man cun l’ativité ofiziala à i mëmbri dla junta definì le program dl ann y à tut pert a de plü reuniuns nia ma a livel de valada mo inće de Südtirol. D’inver s’à spo inće na rapresentanza dla Müjiga abiné plü iadi cun l’Assoziaziun Turistica dl Comun de Badia por definì les manifestaziuns y i conzerć da tignì tratan l’isté. Ala fin de merz à spo la Müjiga indô metü man cun les proes. Les festes de dlijia olach’al é stè da aldì la Müjiga é stades la festa de nosc patronn San Ćiascian, la festa de S. Florian patronn di stödafüch, la festa dla pröma Comuniun, la festa dles Antlês y la Festa dl Cör de Gejú. Por le pröm iade él gnü invié ia na incuntada cun i „musiconć jogn” da San Ćiascian y plü avisa cun chi che fej la scora de musiga. A mez aurì ési gnüs invià deboriada cun sü geniturs a tó pert a na proa dla Müjiga. Te chësta ocajiun ti él gnü splighé n pü’ l’ativité dla Müjiga 193

San Ciascian

I musiconć y les musicontes a Verona.

tratan l’ann, ći ch’al vëgn fat, sciöch’al vëgn metü a jì les proes, co se comportè dales festes y i.i.. Implü ti él inće gnü portè dant le proiet, pié ia d’isté, dla Müjiga di jogn di paîsc da La Ila, Calfosch, Corvara y San Ćiascian, a chëra che bëgn 6 jogn de nosc paîsc a tut pert ativamënter. Dedô à spo chisc pici amisc dla musiga podü ascutè sö na proa dla Müjiga, se mangian y se boion val’ de bun. Na novité de chëst ann é spo inće stada l’incuntada cun le professur Oberhofer Oswald da Vintl che à tignì n pice curs na sabeda domisdé a mez mà. Ai musiconć ti él gnü splighé de vigni sort de cosses interessantes sön le stromënt, le bochin y les tecniches da soﬂè y da trà le ﬂé. L’ativité tratan l’isté s’à spo davert 194

cun la gran festa dles Müjighes dl raiun da Bornech tignida ai 15 de messè a Corvara. La Müjiga de nosc paîsc à tut pert sonan da doman dala S. mëssa, domisdé dala deﬁlada y da sëra àra spo ćiamò tignì n pice conzert sön paiun. L’ativité da d’isté é spo jüda inant cun i conzerć tradizionai por i ghesć y la jënt dl post tignis tl salf dles manifestaziuns dla ćiasa J.B. Rinna. Ai 8 de agost ess la Müjiga pordërt messü tó pert cun n’entrada (Einmarsch) y n conzert ala manifestaziun „Paîsc en festa” metüda a jì en chësc ann por le pröm iade dal’Assoziaziun Turistica de Badia y dales uniuns dl paîsc. Mo por la gran plöia y le bur tëmp é la manifestaziun gnüda desdita y le conzert é gnü tignì te salamënt. Ai 22 de setëmber s’à Heini Clement

San Ciascian

Lucia Dapunt y Renate Vittur à podü pié do na onoranza. A man ćiampa le dirighënt Kaneider Klaus y a man dërta le presidënt Rudiferia Mirko.

y Sara Da Sacco dit de scê. La Müjiga é jüda a i trà fora dla plöma da doman adora y ti à tignì n pice conzert do la noza sön plaza de dlijia. Che dui mëmbri dla medema Müjiga se marides ne suzed bëgn nia tan sovënz, mo en chësta ota é val’ de te’ propi gnü a s’al dè. Ai 22 de setëmber s’à Heini Clement y Sara Da Sacco dit de scê. La Müjiga é jüda a i trà fora dla plöma da doman adora y ti à tignì n pice conzert do la noza sön plaza de dlijia. Ai 7 d’otober à düć i mëmbri dla Müjiga podü tó pert ala jita a Verona, la cité de Romeo y Giulietta. Do na vijita ala cité s’à düć lascè savëi bona la marëna a Peschiera del Garda. Domisdé é le grup ćiamò jü deboriada a Lonato, olach’al é na pista da Go-Kart y olache düć à podü se devertì. Sön le iade cuntra

ćiasa s’à ćiamò i partezipanć archité a se mangé na bona pizza. Les medemes intenziuns de Heini y Sara à inće albü Renate Vittur che s’à maridé ai 20 d’otober cun Giordano da San Vito de Cadore. Inće sc’al ê n gran frëit en chël dé à la Müjiga impò sonè. Ai 4 de novëmber à la Müjiga da San Ćiascian tut pert ala deﬁlada dla 9ejima ediziun dl „Rait de San Linert” a Badia. N apuntamënt deventè inće oramai tradizional é bëgn le Conzert de Santa Zezilia metü a jì la domënia ai 25 de novëmber tl salf dles manifestaziuns J.B. Rinna adöm cun le Cor de Dlijia, la Uniun Bal Popular Val Badia y i musiconć jogn dl paîsc. En chësta ocajiun ti él gnü surandè n diplom por sü 25 agn d’ativité ala musiconta Lucia Dapunt y a Renate Vittur por sü 15 agn da musiconta. La sëra s’à 195

San Ciascian spo stlüt jö cun na bona cëna en compagnia tl hotel Störes. En gaujiun dla inaudaziun dl lëgn da Nadè gnü taié tla Val Badia por abelì la plaza S. Pire a Roma, à la Uniun Müjighes Val Badia metü adöm n grup de 50 musiconć de dötes les müjighes dla valada. Insciö à bëgn 7 musiconć dla Müjiga de nosc paîsc albü l’ocajiun da jì la fin dl’edema dai 13 ai 15 de dezëmber a Roma a sonè. Ai 14 de dezëmber da doman él gnü sonè, deboriada cun le gran cor metü adöm da düć i cors dla Val Badia, tratan la S. mëssa zelebrada da nosc vësco Wilhelm Egger tla Basilica de S. Pire a Roma. Na gran emoziun é spo stada do mëssa l’udiënza privata dal Papa Benedët XVI tla Sala Clementina, a chëra che la gran müjiga, le gran cor y les atres delegaziuns dala Val Badia à podü tó pert. Domisdé él spo inće gnü sonè sön plaza S. Pire por l’inaudaziun ofiziala dl lëgn da Nadè. Por chi che à podü tó pert é chësta dessigü stada dër na bela esperiënza che é jüda dër sot y ch’ai ne se desmentiarà nia plü tan saurì. Ala fin dl 2007 cumpedâ la uniun 31 musiconć, le dirighënt, 4 marcadëntres, 3 portabandira y 1 n mëmber sostignidù, indöt 40 mëmbri. Tratan l’ann él gnü pormez Jasmin Da Sacco che sona l’oboa, a chëra ch’i ti audun tröpa ligrëza y sodesfaziun pro la Müjiga da San Ćiascian. Renate Vittur à lascè la uniun deach’ara é jüda a vire demez. I se audun che nosta Müjiga sides bona da ti tachè la coia dl sonè deboriada ai jogn y ales jones che vëgn docà y rengraziun sambëgn inće düć i musiconć y les musicontes por so impëgn a bëgn dla comunité. 196

Cor de dlijia L’ann 2007 é stè por le Cor de dlijia da San Ćiascian dër important. Ai 25 de jenà àl por le pröm iade podü adorè le salf dles proes nü tla calonia pormò fata sö; insciö à le Cor n salf döt sò, metü a desposiziun dala Cöra. Le presidënt Raffaele Declara à albü n gran laûr da ﬁstidié che i laûrs gniss stlüć jö y ch’al rovass adalerch i ﬁnanziamënć. La jita dl Cor à condüt i ćiantarins sön le Lêch de Garda. Tratan le 2007 à le Cor dantadöt imparè de plü ćianties dal test ladin, en pert metü jö dal dirighënt Ulrich Willeit. Insciö à le Cor la posciblité da ćiantè plü gonot mësses daldöt ladines. L’ativité é tratan döt l’ann stada grana y fora dl program che resta vigni ann anfat à le Cor ćiantè trëi nozes, trëi sopoltöres y é gnü invié a abelì la festa di iubilars. Sciöche vigni ann à le Cor inće tut pert al conzert de S. Zezilia deborida cun la Müjiga, la Uniun Bal Popolar y i musiconć jogn. Le Cor oress tó l’ocajiun da rengrazié de cör dötes chës porsones che à a val’ manira daidé pro la realisaziun dl salf dles proes nü, che à fat val’ oferta y che à ofrì na cëna, na pizza o na picia marëna. Chësc ti fej sambëgn gran plajëi a düć i ćiantarins y a dötes les ćiantarines deach’an vëiga che la jënt sa da aprijé le gran laûr che le Cor de dlijia fej fora por döt l’ann. N giulan y n complimënt da pert de döta la comunité ti va sambëgn inće a düć chi che fej pert dl Cor de dlijia por so bel ćiantè, dantadöt le ćiantè por ladin che sona tan bun.

San Ciascian

Cor de dlijia en gaujiun dl conzert de S. Zezilia.

Uniun di Stödafüch Inće tratan le 2007 é nosc paîsc y süa jënt indô gnüs presservà da de gran desgrazies de medefüch, dala füria dles forzes dla natöra y inće da de bur’ inzidënć. Mo porchël à la Uniun di Stödafüch impò albü cotan da fà da ćiarè de garantì la sigurëza dla popolaziun da San Ćiascian. Al é da alzè fora che le sorvisc che i Stödafüch fej é n sorvisc volontar che ô dì che vëgn fat daldöt debann. Porchël él sambëgn da se ralegrè sce la Uniun di Stödafüch crësc vigni ann de n valgügn mëmbri cumpedan insciö ala ﬁn dl ann 43 mëmbri atifs y 4 mëmbri sostignidus. En chësc ann él rové pormez Devis Crazzolara, Martin y Simon Vittur. Dui indere é stà i mëmbri che à lascè do da tröc agn de ativité por le bëgn dla popolaziun: Willy Frenademez y Silvio Ploner.

Tratan l’ann s’à i Stödafüch incuntè indöt por bëgn 77 iadi, de chisc 20 iadi por intervënć de vigni sort, 19 iadi por proes, 10 iadi en ocajiun de festes de dlijia cun prozesciuns o sopoltöres, 15 iadi por sorvisc desvalies y 13 por sentades. Un di maius intervënć tratan le 2007 é stè chël di 9 de jenà domisdé tl Hotel Ćiasa Salares olach’al ê saltè fora n medefüch tla sauna. Deboriada cun i Stödafüch da San Ćiascian él inće atira rové sön le post i Stödafüch da La Ila y Badia y la Crusc Blanćia da Corvara. Al ê ma da odëi föm scür y ﬁt che gnô fora dl Wellness y dla nodadoia, degönes ﬂames. Dal momënt che i Stödafüch n’ê nia daldüt sigüsc ch’al ne foss plü degügn laìte él atira pié ia les prömes scuadres cun les mascheres en direziun dla sauna. Püch plü tert jôra debojëgn de renforz y porchël gnôl inće cherdè adaler197

San Ciascian

Medefüch tl Hotel Ćiasa Salares.

ch i Stödafüch da Corvara y Calfosch. Inće i Stödafüch da La Val s’à metü a desposiziun cun so aiüt. Por fortüna n’él stè degügn feris, mo le dann material é stè bindebò gran. Sön le post êl inće i Carabiniers, la Crusc Blanćia cun 3 auti y le Raiun de Puster Dessot cun 2 auti de bomboles. I Stödafüch de nosc paîsc à sambëgn inće tut pert ai 5 de mà al Dé Ecologich metü a jì te döt le comun. Do avëi romenè sö le paîsc él gnü metü a jì na griliada a La Ila. Ai 9 de mà él saltè fora n medefüch

Tablé vardü jö sö en Störes.

198

sön i pra de Störes olach’al é jü debojëgn de cherdè adalerch i Stödafüch de düć trëi i paîsc dl Comun de Badia. Denant che rové sön le post à i stödafüch messü desparè fora le ultimo tòch de strada ćiamò dlaciada y da nëi. Canche i Stödafüch é rovà sön le post ê les ﬂames bele rovades feter sö insom i pra de Störes. Le füch ê rot fora tl vedl tablé de Otto da Corjel, che é vardü jö deplëgn, y s’à spo trat inant sö por i pra. A salvè i pra decà él stè la strada che à archité les ﬂames fajon a na moda che le füch se slariass fora ma plü sö pert. Sön le post él inće rové i Carabiniers y i Verdabosch da La Ila. Ai 20 de jügn é i Stödafüch gnüs cherdà por n inzidënt cun le motor sön Ju de Valparola olache n motoziclist ê tomè cun le motor se fajon bindebò mè ales iames y al spinè. Al é stè debojëgn de condüje demez le desfortuné cun l’elicoter. Ater co por chisc intervënć é i Stödafüch gnüs cherdà plü iadi por de pici intervënć tecnics, sciöche daurì portes, tó jö ospas, pumpè fora cianoes o despifé condütes dal’ega. En gaujiun dla reuniun generala di Stödafüch ai 4 de dezëmber ti à le rapresentant dl raiun de Puster Erich Costa en presënza dl comandant Andy Pertot y de d’atri rapresentanć surandè a Günther Frena y Richard Pescollderung na onoranza por sü 15 agn d’ativité y a Franz Glira, Walter Pizzinini y Albert Ploner por 25 agn d’ativité. Chësc dess ester n sëgn de rengraziamënt por düć i agn de sorvisc a bëgn dla comunité y sambëgn inće n impuls a portè inant l’ativité ti agn che à da gnì. Inće tratan le 2007 à n valgügn mëm-

San Ciascian

I cin stödafüch che à podü pié do na onoranza por sü tröc agn d’ativité pro la uniun.

bri di Stödafüch indô tut pert a de plü cursc a Vilpian por restè ajornà y arjignà a de vigni sort de intervënć. La comunité da San Ćiascian rengraziëia i Stödafüch por süa gran desponiblité de daidé te vigni situaziun y por la segurëza ch’ai ti garantësc a döt le paîsc. Uniun dles Ëres Ia por l’ann mët la Uniun dles Ëres a jì na ligna de scomenciadies che ti dà la posciblité a dötes les ëres dl paîsc da s’incuntè y da daidé para. Dl consëi dla Uniun dles Ëres da San Ćiascian féjel pert Francesca Colcuc Rudiferia sciöche surastanta, Maria Niederkoﬂer Glira, Rosa

Clara Pedratscher, Romana Cervesato Ploner y Carla Thaler Pescollderungg. Ai 8 d’aurì s’à les ëres interessades incuntè a imparè da fà crafuns da segra cun Berta y Marlene Mellauner. I crafuns ti é dër garatà. Gran interès à descedè le referat sön la Chinesiologia metü a jì a mez mà y tignì dala ﬁsioterapista Maria Pescollderungg d’Anvì. Ai 15 de mà à la Uniun dles Ëres metü a jì por les ëres y inće i ëi de paîsc n iade a Maran a ti ćiarè ai urć de Trauttmansdorff. Chisc é pö gnüs detlarà dl 2005 i urć plü bi dla Talia y vëgn vigni ann vijità da milesc de porsones. Cun le tëmp àra mefo bëgn dassënn scechè y por chësta rajun él inće stè püćes porsones che à tut pert. 199

San Ciascian

I crafuns da segra é propi garatà!

Dër plajü à la mëssa por les ëres tignida ai 14 de jügn sön le tema: „Ala ﬁn dl ergobando él n scrin dal tesur ...“. La mëssa é gnüda abelida da Angelika da Suraćianins che à daidé ćiantè y da Hubert y Sabine dla Costa che à sonè la chitara. Inće la Uniun dles Ëres â sambëgn n

stont pro la manifestaziun „Paîsc en festa” tignida fora por l’isté tl zënter de paîsc. N valgönes ëres s’à abiné a fà tutres da spinot y da craut, sambëgn dötes a man, y n valgügn puncerli da pavè. Ares é dër garatades inće por mirit de Rosa che à arjigné jö dër na bona ﬁle y dl Pepe dl Vajolet che à arjigné ca la pasta. Ala ﬁn d’agost s’à les ëres che fej pert dl consëi dla Uniun tut dlaurela da jì te Ćiasa de palsa a San Martin de Tor a festejé le compliann dles 5 mëdes y di 2 berbesc nasciüs tl mëis d’agost. Al é sambëgn gnü tenü sö na turta y biscoti cun n bun tê o cafè. Inultima à i festejà ćiamò podü pié do na picia scincunda. Les mëdes y i berbesc é stà dër contënć de chësta vijita. Ai 17 d’otober, n domisdé olache l’altonn mostrâ sü plü bi corusc, él gnü invié ia le peregrinaje dles ëres a La Val olach’ares à fat le tru de meditaziun „Me-

Le grup de ëres che é jüdes deborida sön le tru de meditaziun a La Val.

200

San Ciascian mento Vivere“. Siur Iaco ti à spligé ales ëres cun parores scëmples les 5 tapes dl tru de meditaziun ćina sö S. Berbura olach’al é gnü tignì na liturgia dla Parora sön le tema dla familia. Siur Iaco à salpü da adorè dër de beles parores che ti é jüdes dër a cör ales presëntes. Deboriada cun i mituns y les mitans dla scora elementara à la Uniun dles Ëres daidé arjigné ca la festa dla racoiüda. Do mëssa ti él gnü partì fora ala jënt n pom sciöche sëgn dla buntè de Dî. De novëmber él gnü organisé n curs da balè fox cun le referënt Günther Hellweger y n curs de bai latin-americans cun la referënta Franca Zuin. Ai 21 de novëmber él gnü metü a jì n curs da fà checs da Nadè cun Anna Pezzedi. Ai 27 de novëmer él gnü metü a jì n iade a Desproch a ti ćiarè al marćé da Nadè. Dedô él stè la poscibilité da jì al DEZ y da gnì a ćiasa s’à les partezipantes archité a se mangé la pizza. L’ativité dla Uniun dles Ëres é gnüda stlüta jö cun n rorate y na picia festa da Nadè tla calonia nöia. Te chësta ocajiun ti à Iosafat da Sciarè mostrè a dötes les presëntes de beles diapositives interessantes. Dötes les ëres che à tut pert a chësta festa à podü pié do n pice angel de lëgn ziplé da Mariangel Pedratscher. Tl’ativité dla Uniun dles Ëres toma sambëgn inće ite cotan de incuntades tl inom de Dî por perié y laldè le Signur por ejëmpl tl tëmp de Carsëma, tratan le mëis de S. Maria y d’Advënt. La comunité da San Ćiascian ti aoda inant ala Uniun dles Ëres tröpa ligrëza cun süa ativité y rengraziëia inće por les beles scomenciadies ch’ara mët a jì.

Uniun di Ëi Ai 31 de merz dales 14.00 à la Uniun di Ëi indô metü a jì por düć i mituns y dötes les mitans dl paîsc la poscibilité de se fà na granara dal orì tla palestra dla scora elementara. Mariangel Pedratscher s’à tut la bria da daidé i pici da mëte adöm na te’ granara dal orì. Les granares vëgn fates cun de vigni sort de ciosces y minai cun rames de orì y vëtes da corù. En domënia dal Orì al 01 d’aurì les à spo i mituns y les mitans portades en prozesciun te dlijia a benedì. Do mëssa él vignun che po se tó süa granara a ćiasa olach’ara vëgn metüda sön si d’urt. Les granares de bel orì dess portè benedisciun y lascè garatè i früć dla tera. Suraprò à la Uniun di Ëi metü a jì n valgönes scomenciadies cun la Uniun dles Ëres. Uniun di iagri Le numer di ćiamurc cara tres ćiamò por gauja dla burta maratia dla rogna. Tres danü nen sàltel fora un o l’ater plëgn de rogna che é da copè o che vëgn bele ciafè mort. An calcolëia che tl revier de Badia ési jüs jö dl 95 %. Bele da tröc agn va n valgügn iagri n dé de jügn o messè a cumpedè i ćiamurc. Tl raiun de Gardenacia nen gnôl cumpedè de regola daimprò da 300; dl 2007 nen él ma plü cumpedè 20. An arata che canche chësta maratia é rovada sön Gardenacia, plü dessigü da Boè ca, se n’é tröc ćiamurc sciampà fora dl revier cuntra Lungiarü olache le numer de ćiamurc ê bindebò alt. Baldi é la rogna śëgn inće rovada tl revier da Lungiarü. 201

San Ciascian Dl 2007 é porchël la ćiacia di ćiamurc stada stlüta tl revier de Badia, tut fora le raiun de Punt de Fer y de Culac, sura Pescol. Indöt nen él porchël ma gnü copè 10 y n valgügn de chi dala rogna. An spera dassënn che chësta maratia che se taca tan ais ingalin na ﬁn por che i ćiamurc pois indô se trà sö. Deperpo che i ćiamurc va tres plü zeruch, aumënta le numer di cerfs zënza lascè do y al nen vëgn vigni ann deplü. Vigni ann da d’aisciöda vëgn i cerfs de

döt le raiun da Bornech, chël ô dì de 26 reviers, cumpedà la medema nöt cun l’aiüt de n reﬂetur, deache ma de nöt vëgni ti pra a mangé. Dl 2007 ési gnüs cumpedà ai 4 de mà; da chësta sajun nen vëgnel sambëgn cumpedè deplü ti posć plü al bas deache da nos sö ciaﬁ ćiamò püch y nia da mangé ti pra. Tl revier da San Martin de Tor nen él gnü cumpedè le plü, indöt 129. Tl revier de Badia n’él gnü cumpedè 15 tòć danter manc, vaćes y vidì. An mëss dì che inće d’invern n’él tres deplü che se tëgn sö chilò incërch. Inće sc’al vëgn copè vigni ann plü cerfs, crësc so numer da ann a ann. Tl revier de Badia n’él gnü copè indöt 33 dl 2007: 4 manc de n ann, 5 manc da deplü agn, 17 vaćes y 7 vidì. Por i rehli é stè le 2007 valgamia n bun ann: so numer é chersciü dantadöt por le fat che l’invern 2006/2007 é stè n invern lisier, cun püćia nëi y nia frëit. Al basta mëte a confrunt le numer di rehli morć tl revier de Badia: tratan l’invern 2006/2007 n’él indöt gnü ciafè 12 (7 por inzidënć sön strada y ma cinch por d’atres gaujes) y dl 2005/2006 n’él mort indöt 32 (4 por inzidënć de strada y 28 por d’atres gaujes). Vigni ann da d’aisciöda va i iagri dl revier Le bel grup de iagri che à trat ala scëiba sön Lagació. de Badia sön Lagació a 202

San Ciascian tofa le sanch dl tier ferì y röia insciö defata pro le tier. Al ti dà sëgn a so patrun ladran ch’al à ciafè le tier. Sce le tier é ćiamò vì, le tëgn le ćian chît. Insciö po le iagher ti jì pormez y ti dè le colp de grazia. Le tier vëgn sbocarì sön le post y spo sona le verdaćiacia cun so corn da iagher na bela melodia che sona dër bun ti bosć y danter i crëps. A chësta ćiantia ti dìjon „Cerf mort”, sce le tier é n cerf o „Ćiamurc mort” sce le tier é n ćiamurc y i.i.. Por vigni sort de tier él n’atra melodia. Uniun Sport Amatoriala San Ćiascian

Le verdaćiacia Herbert Comploi sona so corn da iagher.

trà ala scëiba. I cater mius röia inant a fà gara cun i mius dl raiun y spo de döta la provinzia. Sön Lagació él stè Hubert Stanzl da La Ila che à trat le plü bel bòt y s’à insciö davagné na bela scëiba. Implü él inće gnü metü a jì la „Gara di Iagri 2007” pro chëra che i iagri â da fà n percurs s’architan a trà n bòt sön na scëiba. Le trofê da davagné ê na bela toﬂa de lëgn ziplada fora. Le revier che à fat le miù tëmp é stè chël de Badia cun Martin Nagler, Erich Mangutsch y Giuseppe Mangutsch. Inultima ćiamò na coriosité: datrai sozédel che n tier ne vëgn nia atochè indortöra y s’un sciampa ma ferì. Te chisc caji vëgnel cherdè le verdaćiacia Herbert Comploi che chir le tier cun l’aiüt de n ćian che é gnü istruì jö aposta. Le ćian

L’ann 2007 é gnü caraterisé dala continuité dla promoziun de ativitês de tëmp lëde y de manifestaziuns sportives. Fora por la sajun da d’invern à indô albü gran suzès la pista dala liösa „Tru liösa Foram” arjignada ca vigni dé ala perfeziun dala sozieté di lifć. Tröc apascionà dla liösa dl post mo dantadöt i ghesć aprijëia dassënn chësta pista. Tratan l’invern s’à Dalpiano Carlo y Vanzi Manfred dè jö cun n grup de mituns dla scora elementara y mesana ti portan dant le śoghé al palê tla palestra a La Ila. Da d’aisciöda ài śoghé sön le ćiamp sintetich dl Hotel Fanes y plü tert sön le ćiamp dl sport. L’insegnamënt ti portâ dant le spirit de grup, l’importanza dla uniun y l’agonism. Gran entusiasm él stè por les partides cun la scuadra B dl San Martin śogades n iade foradecà y spo a ćiasa. Da d’aisciöda él stè debojëgn de ressanè dötes les tribünes dl ćiamp dl sport y mëte jö madroc de proteziun pro le 203

San Ciascian

Premiaziun en gaujiun dl dé dl sport.

Vittoria, Rosa, Monika y Waltraud à arjigné ca na bona marëna por le dé dl sport.

204

San Ciascian ćiamp da beachvolley. Gran suzès à spo indô albü la gara dl paîsc tignida en lönesc de Pasca de mà, ai 9 d’aurì, che é rovada ala 15ejima ediziun. La gara é gnüda metüda a jì jö por la pista Ćiampëi. Tut pert à 100 concorënć y concorëntes che ne s’à nia lascè sciampè l’ocajiun da passè ćiamò n bel dé sön la nëi denant che la sajun rovass a piz. Te paîsc êl bele feter oramai tarëgn, mo sö alalt parôl ćiamò da ester tl plü bel dl invern. Inće la condiziun dla pista ê otimala da tignì la gara de schi y de brëia. Le miù tëmp de gara cun i schi é gnü metü sö dal maester de schi Sergio Dalpiano y danter les ëres é stada Daniela Dalpiano la miù. Por mirit dles bones prestaziuns inće de Sara Dalpiano à chësta familia podü pié do le trofê de familia. Da sëra à spo 150 porsones tut pert ala cëna y ala premiaziun dla gara cun na roda dla fortüna tl Hotel Störes. Al 01 de messè à indô tröc volontars daidé en gaujiun dla Maratona dles Dolomites a Corvara. Tratan döt l’isté él dagnora tröp da fà y n gran busiamënt tla zona sportiva: al é n gröm de jüć por mituns, al é la poscibilité da śoghé a beachvolley, al palê o a tennis. Implü él n bel post da stè n pü’ en compagnia a se la cuntè ilò dal bar-sport che é n bel punt d’incuntada por döta la jënt dl post y i foresć che aprijëia la bela infrastrotöra sportiva. Fora por i mëisc de messè y d’agost él gnü metü a jì tla palestra a La Ila n curs por mituns y mitans dla scolina y n curs de sport alternatif cun ativitês desvalies por i scolars y les scolares dla scora elementara, döt chësc sot al moto „śoghé fej crësce”. Les manifestaziuns sportives s’à spo

stlüt jö ai 23 de setëmber sön le ćiamp dl sport cun le dé dl sport rové ala 14ejima ediziun. Al é rové adalerch tröpes families cun mituns a tó pert ales ativitês desfarëntes metüdes a jì, mo inće ma por stè n pü’ en compagnia y a se gode n bel dé alaleria. Le sport tol ite n’importanza fondamentala tla vita d’al dedaincö; porchël ti val n bel giulan a dötes les porsones che se dà jö cun la promoziun de ativitês sportives. Paslunch Ai 4 de forà él indô gnü tignì sön la pista da paslunch a San Ćiascian na gara dla Copa de Südtirol, la 28ejima ediziun dl Trofê Banca Popolara. I 170 partezipanć tles categories di mituns y jogn à fat na gara cun la tecnica tlassica. I concorënć dles atres categories à indere fat döes rodes: öna cun tecnica tlassica y öna cun tecnica lëdia. La competiziun é dër garatada y i atleć y les atletes ladines à portè inće de bogn resultać. Inće en chësc invern él indô gnü invié ia da pert dla scora da paslunch n curs por mituns y mitans danter 6 y 11 agn. Indöt àl tut pert 20 scolars y scolares che à desmostrè interès por chësta ativité sportiva plütosc sfadiosa olach’al ô ester na buna coordinaziun y tröp ecuiliber. Tornê de beachvolley En domënia, ai 2 de setëmber él indô gnü metü a jì da pert dla Uniun Sport La Ila sön le ćiamp da beachvolley tla zona dal sport a San Ćiascian n tornê de 205

San Ciascian cun bravöra le titul de campiuns y chësc bëgn bele por le terzo iade. Do le tornê él gnü fat la premiaziun y spo él stè da aldì n conzert de musiga ska tignì dala grupa „The Skalls“ de Gherdëna. Inće sc’al ê bindebò frëit é le publich stè ćina tert a festejé deboriada cun i campiuns. Laura y Alma tl’Etiopia Da d’aisciöda 2007 é Alma Frenademez y Laura Crazzolara jüdes a fà n iade tl’Etiopia. I ùn orü ti fà val’ domandes:

Śogadus en aziun tratan le tornê.

beachvolley, la setima ediziun dl „Vijo Cup”. En gaujiun de chësc tornê él inće gnü festejé chinesc agn dla Seziun dl Volley. Bëgn 16 scuadres, metüdes adöm da dui śogadus s’à scrit ite al tornê; de chëstes ma öna ê formada da jones, döes ê moscedades y les atres ê metüdes adöm da jogn. Ara à doré ćina les trëi domisdé da cerne les dodesc scuadres plü stersces. Dedô é le tornê jü inant cun les partides d’eliminaziun. Les cater mius scuadres dl dé che s’à śoghé fora la ﬁnala é stades Romina Comploi y Silvia Perathoner de Gherdëna, Klaus Insam y Mattheus Kostner de Gherdëna, Giorgio De Grandi y Marco De Lazzer da La Ila y Pizzinini Stefan y Pescollderungg Manuel da La Ila. Ćiamò n iade à Giorgio De Grandi y Marco De Lazzer salpü da defëne 206

Can à pa metü man osc iade? I sun piades ia ai 30 d’auri y do püch plü de trëi edemes sunse indô gnüdes a ćiasa. Ćiüna é pa stada osta destinaziun? Por dui dis sunse stades tla capitala dl’Etiopia, Adiss Abeba, y spo sunse stades por trëi edemes a Vassa, 200 km a süd dla capitala. Co vir pa la jënt te chisc posć? La gran pert dla popolaziun vir te na gran meseria, mo spo él pa bëgn inće jënt che se sta bëgn. Les porsones che n’à feter nia vëgn daidades dales monies y dai proi. Ći ëise pa fat te chëstes edemes? Te chësc tëmp sunse stades dër tröp a contat cun popi, mituns orfanns y mituns arbandonà dai geniturs. La plü bela esperiënza é stada chëra ch’i ùn podü fà tla scora de Tukur Wuha olach’i ùn daidé insigné i scolars y les scolares te scora, mo dantadöt olach’i ùn albü

San Ciascian

I mituns pro marëna.

l’ocajiun da passè tröp tëmp cun i mituns y les mitans y ti fà compagnia. Podëise nes cuntè val’ deplü de chësta esperiënza? Fora de cité amesa i ćiamps ite êl na scora olache 220 mituns y mitans jô a imparè valch. Indöt êsi partis sö te trëi tlasses, öna daìte y döes defora. Le local daìte ê plütosc pice y scür. Te n piz êl n gröm de roﬂ impironé sö, dlungia êl na mësa cun n Crist y sön le mür êl tachè zacotan de placać de Santa Maria. Jödapé dl local êl i banć de lëgn pici y strënć olache i scolars y les scolares ê dër da tóch. Cun de te’ gran edli ćiarâ chisc pici sön na te’ ria toﬂa asvaćiada sö por mür. Ai scriô sön sföisc cun ma n valgönes plates döt mocorades. Da scrì

Imparè da lì y scrì a Tukur Wuha.

â vignun ciafè na pëna da na monia mo tröc se l’â bele rota o pordüda. Por le pröm iade à n valgügn de chisc scolars podü depënje cun n corù. De te’ gragn edli plëgns de ligrëza y morvëia daurîi sö. Nia da crëie, sc’an pënsa ala situaziun chilò da nos. Te scora ciafa i mituns y les mitans da marëna, vigni dé le medemo: riji de formënt cun linses. Ai nen ciafa n taì porom. Goti da bëre él ma püć y insciö 207

San Ciascian

Laura y Alma cun döes de te’ pices mores.

mëssi se i passè un al ater. Da mangé toli sambëgn les mans y val’iade él inće val’ ćioura che nen oress n püć. Te n santiamen é i taîs öć. Ciafè nen n’ài sambëgn nia assà, mo almanco ài podü marnè valch de ćialt. Y chisc é pa i mituns fortunà de chësc paîsc... Ći impresciun ëise pa albü en general dla jënt? Ći che s’à fat le plü impresciun é che chësta jënt vir te na gran meseria, mo ara desmostra impò na gran ospitalité y ara partiss döt ći ch’ara à. La jënt é dër contënta y tres dala bona löna. Ara te fej atira sintì öna de familia, te vëgn pormez y ne te lascia nia plü jì. Ara se afezionëia atira dër dassënn mo i messun bëgn dì che nos se ùn inće fat êrt da s’un jì indô.

208

Se à pa chësta esperiënza a val’ manira arichì sciöche porsones? I aratun che na te’ esperiënza ne lascia degügn tl’indeferënza. Ara porta dessigü a odëi la vita te n’atra manira. An mët man d’aprijé cotan deplü ći ch’an à. An impara da ti dè plü importanza ales pices cosses, dantadöt a chëres nia materiales y an revalutëia le raport interpersonal dantadöt cun les porsones che se sta plü dlungia. Giulan dl’intervista! N giulan de cör a dötes chës porsones che à portè pro cun informaziuns a usc, material fotograﬁch y tesć ala realisaziun de chëstes plates.

Badia

Badia • Werner Pescosta

Les finestres dla dlijia de Badia realisades da H. Strobl da Porsenù é gnüdes metüdes sö l’ann 1910 por interessamënt dl curat da laôta siur Santo Palla. Lassura à l’artist rafiguré i 12 apostui. Scemia ch’ares ne passenëia nia daldöt pro le stil dla dlijia, vëgneres impò aratades na bela soluziun y n bun laûr. Les finestres dles lunëtes é gnüdes fates danü dl 1932.

209

Badia Introduziun Tratan l’ann 2007 nen n’él inće te Badia indô sozedü de vigni sort, de beles y manco de beles. N gröm de uniuns à contribuì da animé le paîsc inanter les munts y tröpes porsones é stades protagonistes tla comunité, mo inće foradecà: ares à portè l’inom sura i conﬁns dl paîsc y dla valada fora. Chësta picia cronica dl paîsc y de sü abitanć dess daidé ćiarè derevers, recordè y valuté döt ći che é sozedü. Porchël Ves aôdi ch’i podëis passè val’ ora a ti ćiarè ai retrać y a lì do val’ notizia che podess ester interessanta! Movimënt dla popolaziun Nasciüs: 14 mituns y 8 mitans; morć: 5 ëi y na ëra; gnüs pormez da foradecà: 13 ëi y 9 ëres; jüs demez: 8 ëi y 12 ëres. Ala ﬁn dl ann compedâ la popolaziun dl paîsc 1.341 abitanć y 437 families. 31.12.2006 Nasciüs Morć Jüs demez Gnüs pormez 31.12.2007

1.323 22 6 20 22 1.341

9 persones da foradecà à ciafè la residënza tl paîsc de Badia de chisc 4 ëi y 5 ëres. Sacramënt dl bato: Hanna

de Daniele Irsara y Verena Ebner nasciüda ai 05.11.2006

Manuel

de Martin Nagler y Verena Craffonara nasciü ai 29.12.2006

Giosuè Nicola David

de Bruno Bertoldi y Danila Seraﬁni nasciü ai 21.10.2006

Jan Daniel

de Max Trebo y Maria Magdalena Moling nasciü ai 18.02.2007

Thomas

de Paolo Valentin y Ida Irsara nasciü ai 26.02.2007

Anna

de Roland Ellecosta y Michaela Irsara nasciüda ai 09.05.2007

210

Badia Emma

de Hansjörg Valentin y Paola Tasser nasciüda ai 21.03.2007

Edoardo

de Mathias Alfarei y Sabine Pizzinini nasciü ai 26.05.2007

Jan

de Karl Frenademez y Barbara Irsara nasciü ai 25.06.2007

Alex

de Pire Ploner y Claudia Campei nasciü ai 24.07.2007

Sara

de Luigi Frenademetz y Karin Valentin nasciüda ai 12.09.2007

Lukas

de Stefan Thaler y Emanuela Canins nasciü ai 21.08.2007

Federica

de Antonio d’Urso y Michaela Anvidalfarei nasciüda ai 19.09.2007

Maren

de Mirco Cipriani y Sonia Schmid nasciüda ai 24.10.2007

Luca

de Hubert Tavella y Michela La Torre nasciü ai 08.10.2007

Valir

de Armin Craffonara y M. Angelica Irsara nasciü ai 30.10.2007

Simon

de Iaco Granruaz y Helga Ferdigg nasciü ai 20.11.2007

David Andrè

de Aldo Irsara y Rosmarie Irsara nasciü ai 03.12.2007

La picia Anna de Roland Ellecosta y Michaela Irsara.

211

Badia Al s’à unì tl sacramënt dl matrimone: Ramon Leonardi cun Ellen Irsara (da Corvara) (dl Gran Ander)

ai 9 de jügn

Manuel Anvidalfarei cun Daniela Vittur (de pice Tone) (da San Ćiascian)

ai 9 de jügn

Manfred Moling cun Valentina Nagler (da La Val) (da Pedraces)

ai 16 de jügn

Paolo Manetti cun Stoppa Ileana (da Bornech, trasferis a Badia)

ai 7 de messè

Guerrino Miribung cun Karin Nagler (da La Val) (de Runch)

ai 15 de setëmber

Alfred Rudiferia cun Eveline Nagler (da San Ćiascian) (de Runch)

ai 15 de setëmber

Hansjörg Valentin cun Paola Tasser (de Curcela) (de Puntac)

ai 22 de setëmber

Franz Schanung cun Emanuela Erlacher (da La Ila) (da San Martin)

ai 29 de setëmber

Günther Pizzinini cun Roswitha Crazzolara (de Enrico d’ Costa) (da La Ila)

ai 29 de setëmber

Dietrich Pescoller cun Maria Luise Frontull (de Erich dl Mone) (d’Al Plan)

ai 6 d’otober

Oskar Irsara cun Miriam Agreiter (de Nadalin) (da Calfosch)

ai 20 d’otober

Otto Pitscheider cun Anna Valentin (da San Ćiascian) (de Piz)

ai 20 d’otober

I novic Ramon Leonardi da Corvara y Ellen Irsara de Badia.

212

Badia Morć Lois Frena (dla Ida). Lois é nasciü ai 8 de merz dl 1922 a Badia sciöche secundo möt de Vinzenz Frena da Costamilagn (La Val) y Ida Nagler. Bele defata do la vera él rové pro i stödafüch y por zacotan d’agn àl inće sonè pro la Müjiga de Badia. Lois à spo maridé Anna Irsara da Coz (+ 1.4.1985) cun chëra ch’al à albü trëi mitans. Bel ti savôl da rodè cun la vespa y da fà ﬁstis de lëgn da mëte ciüf. Ćina ti ultimi agn de süa vita él stè vardian dla ćiasa da sciori Floralp a Pedraces. Lois dla Ida é passè a miù vita al 1 de jügn dl 2007. Paolo Irsara (de Michil). Paulin, sciöche düć ti dijô, é nasciü ai 11 de jenà dl 1932 sön Piz de Badia sciöche secundo de set mituns de Michil Irsara y Angela Irsara de Pescol. Tratan süa vita àl laurè sciöche sigat ite dala siëia d’Amez. Cun ligrëza laurâl inće da tistler: sü laûrs garatâ scialdi bun, inće ćiodìche Paulin ê na porsona che fajô döt dër avisa. Maridé s’âl cun Rita Rungg che é bele passada a miù vita ai 12 d’otober dl 1995. Cun

ëra àl albü trëi mitans. Te so tëmp lëde ti savôl le plü bel da jì t’ostaria a cartè. Paulin é gnü cherdè da Chël Bel Dî ai 7 de jügn dl 2007. Maria Daporta. Ara é nasciüda ai 13 d’otober dl 1917 a San Martin de Tor y ê na só de don Fortunato Daporta, che é stè zacotan d’agn prou a Corvara. Ara ê bele da tröc agn vëdoa de Ernesto Stella cun chël ch’ara é stada maridada y à vit te Badia. Ara n’â degügn mituns. De profesciun êra infermiera, mo do ch’ara é jüda en ponsiun àra oramai passè feter döt le tëmp tla ćiasa de palsa a San Martin. Maria é passada a miù vita ai 26 de jügn dl 2007. Maria Tasser (de Sotgherdëna). Ara é nasciüda ai 9 d’aurì dl 1923 sciöche secunda de sis mituns de Augustin Tasser da San Ćiascian y Anna Piccolruaz de Sotgherdëna. Por tröc agn éra stada a Firenze olach’ara laurâ sciöche fancela pro na familia. Plü tert éra spo stada cöga de calonia a Sterzing pro siur Heinrich El213

Badia lecosta. Ara n’à albü degügn mituns y ê vëdoa de Giuseppe Frenademetz da San Ćiascian. I ultimi agn ara passè a ćiasa pro la familia de so nu Carlo Tasser. Maria é gnüda cherdada da Chël Bel Dî ai 22 de messè dl 2007. Paolo Valentini (de Pic Tita, Col d’Anvì). Al é nasciü ai 5 de jenà dl 1926 sciöche setim de dejedot mituns de Jambatista Valentini y Angela Trebo (da San Linert). Tröc agn de süa vita àl passè a Maran lauran te hotel y é restè da maridé. Do ch’al é jü en ponsiun él gnü derevers a Badia, olach’al à passè sü ultimi agn de vita pro sües sorus. Paolo é gnü cherdè da Chël Bel Dî ai 29 de messè dl 2007. Sepl Pitscheider (da Oies). Al é nasciü ai 19 de merz dl 1925 tla ćiasa de so antenat siur Ujöp Freinademetz, sciöche secundo de nü mituns de Arcangel Pitscheider da Ruac y de Maria Frenademetz da Oies. Süa uma ê na nëza de sant Ujöp da Oies. Tratan süa vita nen n’àl passè de vigni sort: al é stè te vera y é spo inće gnü condüt te ćiamp de conzentramënt a Dachau. Do la vera él indô gnü a ćiasa y 214

à dagnora laurè da paur söl lüch de familia sö Oies. Ai 26 de jügn dl 1962 à Sepl maridé Teresa Agreiter cun chëra ch’al à albü n möt y na möta. Ćina inultima àl dagnora ćiarè de daidé da fà i laûrs söl lüch. Sepl da Oies é passè a miù vita ai 6 d’agost dl 2007. Milio Valentini (d’ Martin, Col d’Anvì). Al é nasciü ai 28.7.1930 sciöche terzo möt de Sepl Valentini y Maria Piccolruaz. Al ê maridé cun Caterina Pitscheider (Tarina da Ruac) cun chëra ch’al à albü trëi mituns. Al laurâ ite le lüch da paur sö Col d’Anvì y d’invern jôl pro le lift. Al â dagnora la buna löna y baiâ ion n pêr de parores inće cun i jogn che jô cun i schi. Al ti savô inće bel da portè le confarun dales gran festes. Al é gnü cherdè ia tl ater monn ai 6.12.2007. Dl 2007 é inće passè a miù vita cater porsones de Badia che viô foradecà: Epifania Dapunt da Sotrù, nasciüda ai 6 de jenà dl 1918 y maridada a San Ćiascian; Davide Pescollderungg de Jusciara, nasciü 12 de forà dl 1944 sciöche cuarto de cin’ mituns de Luigi Pescollderungg y Notburga Frenner da San Martin, mort sön Vinschgau; Emma Pitscheider da Reslada, nasciüda ai 21 de mà dl 1932 sciöche cuarta de ot mituns de Sepl Pitscheider da San Ćiascian y Domitilla Pitscheider, maridada a Treviso cun Emilio Pagotto; Erna

Badia Anvidalfarei, nasciüda ai 14 de merz dl 1946 sciöche pröma de sis mituns de Mariangel Anvidalfarei de Piz y Maria Rubatscher da La Val, maridada cun Ludovico Masarei ite a Fodom olache ara é inće morta.

I apartamënć tles mans di foresć do paîsc:

Ćiases y abitaziuns

Tratan le 2007 él bele gnü invié ia les pratiches por vëne söl marćé privat deplü ćiases y abitaziuns ti trëi paîsc dl Comun: 4 ćiases a Badia, 5 a La Ila y öna a San Ćiascian. Le dann che ti vëgn fat ala jënt cun chësc sciacaramënt imobiliar é enorm, impröma ćiodiche i prîsc dles abitaziuns va sö tres deplü y i jogn, che à mâ n laûr normal, ne sarà mai bugn da rové pro n’abitaziun da n cost tan alt, y spo inće deache chi foresć che à instësc na ćiasa o n’abitaziun ne jarà mai plü te n hotel y aﬁtarà inant instësc sü locai y sü apartamënć. Al é da s’audè

Ala fin dl 2007 ê le numer de secundes ćiases tl comun de Badia rové sön indöt 513, zënza compedè ofizi, stüdi privać y apartamënć de foresć che à ciafè la residënza te nosc comun. Le numer efetif di apartamënć y di locai venüs fora é porchël cotan maiù y po mâ gnì sciazè apresciapüch tignon cunt de düć i foresć che à cumprè apartamënć y che à intratan bele ciafè la residënza tl Comun y di ofizi che vëgn inće aministrà da jënt da foradecà.

Badia: La Ila: San Ćiascian: Indöt tl comun de Badia:

111 281 121 513

Le zënter dl paîsc de Badia d’isté dl 2007 da lassöjö.

215

Badia che la Junta y le Consëi de Comun s’impuntes deplü – cun mans y pîsc, sciöche al é la poscibilité de fà – cuntra n svilup che obligarà defata i jogn da jì a stè fora dla valada! Laûrs publics provinziai Do che i laûrs da ćiavè é jüs inant deplü mëisc alalungia éra ﬁnalmënter rovada tan inant che les mascinns y sü operadus é ai 3 de mà sbrocà fora cun le tunel, n büsc de 423 metri, dala pert de Punt de Fer. L’ultima esplojiun à cherdè adalerch n gröm coriusc, omi dla politica, injigniers y tecnics che à proieté la

strada, jornalisć y la televijiun. Le tunel é gnü studié fora por i garantì na maiù segurëza a chi che passa sön strada; avisa te chël toch tomâl gonot jö peres che metô al prigo i passanć. Pornanch’an à rové le tunel, àn atira metü man cun le punt nü de 47,70 metri sura la Gran Ega ia che coleghëia le tunel cun la pröma ota di puntac. Le punt nü é gnü fat sö de fer, sciöche chël che é stè impé ćina l’ann 1932 y da chël che le post à spo ciafè l’inom. Por mëte jö les gran lastres de fer da tignì sö le punt sura la Gran Ega àn fat gnì adalerch na gru imposanta da Turin sö: te döta la Talia nen n’êl mâ döes de chësta sort. I laûrs por la sistemaziun deﬁnitiva dl tunel y la costruziun dl punt é jüs inant tratan döt l’isté y döt l’altonn y, sciöche l’assessur competënt Florian Mussner â impormetü, é la strada gnüda daurida al traﬁch ai 6 de dezëmber, püch dan Sant’Ambroje, canche la sajun da d’invern à metü man y i pröms sciori é rovà adalerch. Cun le Punt de Fer nü él gnü indô fat n bel vare por la dortoraziun y le renovamënt dla strada dla Val Badia.

216

A) Le „punt de fer” dan la pröma gran vera. B) Le punt do la vera ćina dl 1932. C) Le „punt nü“ da inlaôta.

Badia

I laûrs d’escavaziun à metü man. Al vëgn sborchè fora l‘ultimo parëi dl tunel. L’ultima ćiaria de dinamit à scarzè intoć la pitöra che colorî le crëp olache le tunel messâ rové fora ... Le punt vedl y le büsc dl tunel, denanch’ai metess man cun le punt. Tratan i laûrs por la realisaziun dl punt.

217

Badia L’AMINISTRAZIUN DE COMUN Inaudaziun dl ambulatore, dla biblioteca y dla palestra dla scora La sabeda ai 13 d’otober él gnü inauguré dui frabicać nüs te Badia. Tla ćiasa tl zënter da Pedraces àl ciafè lerch l’ambulatore nü dl dotur, la sënta nöia dla biblioteca de val „Sas dla Crusc“ y le garage por i auti y les mascinns de Comun. A San Linert él gnü inauguré la palestra nöia dla scora che – scemia ch’ara é gnüda bindebò contestada por le dessëgn püch plajor – vëgnera śëgn impò aprijada cotan, dantadöt dai scolars y dales maestres. La manifestaziun d’inauguraziun à albü n bel suzès, por la partezipaziun dla Müjiga de Badia y por

la presënza de na bela compëda de porsones interessades, che s’à tut le tëmp da jì a ti ćiarè plü daimprò ai frabicać nüs. Por l’ocajiun él inće rové adalerch le presidënt dla Provinzia da Balsan Luis Durnwalder che à te so discurs sotlinié l’importanza de certes infrastrotöres por les valades y i paîsc dales perts fora. Zënza fóssel ri da mantignì chë vitalité y chë armonia danter les uniuns y les porsones che caraterisëia ala ﬁn dötes les pices localitês de Südtirol. Chësc desfarenziëia nosta provinzia da dötes les atres che s’à scialdi mâ conzentrè sön le svilup di gragn zëntri comerziai y dles citês. L’ombolt Ugo Dorigo, che s’à instës dè tröp da fà che i dui frabicać gnis a s’al dè, à rengrazié daimprò ia düć chi che à contribuì al bun garatè dles costruziuns. Le

N momënt tratan la benedisciun dla ćiasa nöia a Pedraces, olach’al à ciafè lerch l’ambulatore dl dotur, la biblioteca „Sas dla Crusc“ y i garage de Comun. Dan porta él l’ombolt Ugo Dorigo, le „Landeshauptmann“ Luis Durnwalder, l’assessur Elmar Irsara y siur degan Franz Sottara.

218

Badia

L’ombolt y le „Landeshauptmann“ taia la vëta ...

I mituns dla scora elementara da San Linert à abelì la festa d’inaudaziun dla palestra nöia.

219

Badia dotur Giuseppe Di Marino – che vëgn al dédaincö aprijé lunc y lerch por sües capazitês y por so savëi, no ma por ći che reverda la medejina tradizionala, mo dantadöt inće tl ćiamp dla medejina alternativa – à tut l’ocajiun da rengrazié sü paziënć dla crëta ch’ai ti à dagnora albü te düć i agn ch’al à laurè te Badia y à portè dant en cört so punt d’odüda por ći che reverda la medejina y la cura dles maraties. Do ch’al é gnü stlüt jö cun i discursc oﬁziai, à siur degan Franz Sottara benedì i presënć y la ćiasa nöia. Düć à spo podü jì ite ti locai, y dötes les osservaziuns ch’an à podü aldì é stades dër positives. Dedô à la Müjiga acompagné les personalitês cun la jënt che s’â abiné ćina sö dala scora elementara olache i pici scolars dla elementara à portè dant n valgönes ćianties y tignì n pice spetacul che paissenâ ite pro l’inauguraziun dla palestra. Do la benedisciun de siur degan ti él spo gnü pité sön la plaza de scora a düć val’ da mangé y da bëre y i invian spo a ti ćiarè n iade inće daìte ala palestra moderna y bun aredada. Le tunel da La Crusc Bele dal 1985 inant é la roa da La Crusc gnüda tignida sot a osservaziun y sotmetüda a deplü stüdi scientiﬁcs. Inanter le 1995 y le 2000 à l’ombolt Ugo Dorigo y l’assessur Vijo Tavella tut sö contać cun la Provinzia da Balsan por odëi sc’al ê meso de fà val’ por archité sö la roa che podess – tl caje de gran rogossies – gnì prigorosa por le paîsc San Linert. Tl pröm êl naôta gnü fat drenajes sura Pransarores y söl toch de roa che va da Pre dl Feur ćina sö La Crusc. Dal 2000 inant à spo 220

l’assessur Iaco Frenademetz tut la chestiun tles mans deboriada cun l’ombolt. Avisa en chël ann él ćiamò stè de gran rogossies che à metü a jì jö deplü roes avisa tl paîsc de Badia. I danns ch’ares à gaujè à fat ponsè sura y al é finalmënter gnü a s’al dè la poscibilité de ciafè scioldi inće dal stat talian por invié ia de maius laûrs de proteziun zivila. An à porvè de smendrì le movimënt dla roa da La Crusc, sides dala pert nord che dala pert süd dla dlijia da La Crusc. Porchël él ćiamò dl 2000 gnü lascè fà n stüde dal dot. geol. Aldo Marzola (S.G.S.) sön la poscibilité concreta de realisé n tunel por abiné adöm y rovëne demez bele sö insom l’ega che gaujëia la roa da La Crusc. Sön la basa de chësc pröm stüde, ti él gnü dè l’inćiaria al stüde de injiniers HBPM de arjigné n proiet por la realisaziun dl tunel. Atira se n’ân intenü che i cosć por i laûrs che messâ gnì fać ê plütosc alć. Indöt amuntâi sö a 4.200.000 d’Euro (2.600.000 d’Euro por i laûrs, 1.600.000 d’Euro por spëises tecniches, CVA y i.i.). Porchël él atira inće gnü menè inant la domanda ala Provinzia do le finanziamënt impormetü da Roma a na manira ch’an podess pié ia cun i laûrs. Ai 31.10.2002 ti él spo gnü surandè l’inćiaria da realisé le tunel y düć i laûrs che taca laprò ala dita GABI. Danter le 2003 y le 2006 à la dita arjigné cà na strada nöia d’azès al post olach’al dô pié ite le tunel y incër la zona d’entrada àra splanè le terac por realisé n areal da lascè jö mascinns y material. Do avëi metü man da ćiavè àl messü gnì renforzè cun petun la zona d’entrada por garantì la segurëza y l’azès al tunel che à ala fin arjunt 614 m de lunghëza. Al à messü gnì cherié na deponüda de material y na condüta provisora por l’ega che gnô fora dl tunel de

Badia

La zona d’entrada dl tunel é situada a 2.015 m s.l.m., te picia val olach’al nasc le Rü Ćiajó, daimprò dala sëmena che passa apé de Sas dla Crusc y che va dala dlijia da La Crusc a San Ćiascian. I pröms 18 metri de tunel à la forma chedra 4,00 m leria y 7,00 metri alta. Le rest dl tunél à n radius d’escavaziun de 2,00 m y na lunghëza de 614 m (preodüda êra de 680 m, mo l’ultimo toch ne gnarà nia plü realisé, inće deache i cosć da scrì fora danü i laûrs – do che la dita GABI é jüda ala nia – foss massa alć). Al é preodü che le tunel vëgnes stlüt sö cun n ćiancel de metal ala ﬁn di laûrs.

za. 1.000 m ćina jö tla localité Lè. Tl medemo tëmp à les dites SGS y HBPM fat n stüde plü avisa sura les fontanes che é da chë pert dla valada. Aladô di esperć ne messass le tunel nia ester n prigo por les eghes dles fontanes, deach’al ne sciaﬁa nia a branćé tan sot da podëi les assuié sö. Danter l’ater él gnü invié ia n proiet por tignì sot a control les fontanes tres n sistem d’osservaziun dal satelit, inće sc’an l’à defata dada sö, dal momënt ch’al ne dê nia i resultać ch’an s’ess aspetè. Danter l’ater él inće gnü metü apost le Rü Ćiajó söl toch che va da La Crusc a Rainé

y deplü canai sura Andrac a na manira da deloje damì l’ega. Dl 2005 à le diretur dl Departimënt dla Proteziun Zivila Guido Bertolaso fat n surapost y sön la basa de süa relaziun él gnü conzedü n ﬁnanziamënt implü de 3.000.000 d’Euro (za. 1.000.000 d’Euro por laûrs fać dala dita GABI, za. d’1.000.000 Euro por spëises tecniches, za. 1.000.000 d’Euro por laûrs ćiamò da fà). L’interès da pert dla Proteziun Zivila ê en pert inće motivé por l’importanza che le proiet à sciöche esperimënt scientiﬁch. Sc’ara foss jüda da archité sö la 221

Badia roa deplëgn, éssel podü gnü fat laûrs de chësta sort inće te d’atri posć manaćià dal prigo de roes. Tratan le 2006 àn indere albü de gran problems cun la dita GABI che à te döt l’isté mâ ćiavè de pici 60 m de tunel. Al n’à jovè nia da menè do a vigni manira pro la dita che â bele cotan de problems ﬁnanziars y n’ê nia plü bona de laurè indortöra. Defat é la dita GABI jüda ala nia de jügn dl 2007. Te chël momënt àn spo messü scrì fora danü i laûrs da portè a ﬁn döt le proiet. D’agost dl 2007 ti él spo gnü assegné i laûrs ala dita Klapfer che à davagné l’apalt. La dita à tut sö l’impëgn de realisé, danter le 2007 y le 2008, les drenajes tl tunel, la vasca de decantaziun, na condüta che va jö cuntra Castalta, sistemé danü l’entrada, tó demez la strada d’azès al tunel y fà indô vërt, mëte apost la strada che va da San Linert sö La Crusc. Danter l’ater messaral gnì metü apost i canai sön la roa dala pert Nord, danter La Crusc y la Ütia Nagler, al messarà gnì fat n valgügn canai tla zona sura Freinademetz, tan inant ch’ara jarà da se gnì cun i proprietars di grunć y cun l’autorité forestala, al messarà gnì sistemé danü le Rü Ćiajó. Por le momënt ne n’él nia meso da calcolè tan inant ch’ara jarà da arforè la roa. An é sigüsc che ara ne podarà nia gnì architada daldöt, mo le tunel y le sistem de drenaje realisà sön la roa instëssa portarà dessigü pro a mioré la situaziun da denant. D’invern vëgnel rovenü fora de tunel za. 10 litri/secunt y d’isté dai 15 ai 20 litri/secunt, aladô inće dla plöia che toma dal cil. An arata che dal momënt che les drenajes tl tunel sarà en funziun, gnaral ot fora le dpol d’aga tratan i mëisc d’isté. D’invern n’él nia preodü n gran aumënt dla portada. 222

La serenara da Sompunt Tla sentada dl Consëi de comun di 14 de setëmber 2007 él gnü tut a conescënza che le „Consorz por la canalisaziun Alta Val Badia“ ne podarà nia plü dî gestì da sù la serenara da Sompunt. Do 18 agn da canch’ara é gnüda metüda en funziun (1989), ti él gnü scrit dant ai comuns de Badia y Corvara de se tachè ite pro le „Raiun de otimisaziun teritorial Val de Puster“ sciöche la lege provinziala le scrî dant. Tla proposta de convenziun metüda sön mësa él gnü stabilì che le „Consorz de depuraziun dles eghes pazes Val de Puster“ surantôl tl dagnì dötes les spëises por i investimënć, deperpo che i cosć de gestiun toma a pëis comuns de Badia y Corvara. I dui comuns pordess chës somes ch’ai à podü trà fora ćina śëgn dai berć por la produziun d’energia eletrica realisada implü podon insciö ti aratè demanco la depuraziun dl’ega ai zitadins. Les mëndres entrades di comuns dl’Alta gniss a pesè sön i zitadins che gniss a paié cotan deplü le smaltimënt dles eghes pazes, calcolè dal „Consorz“ de Puster – aladô dla proposta de convenziun – sön na cuantité ipotetica d’ega y nia sön la cuantité efetiva. N aspet da ne podëi nia sotvaluté é indere chël che la serenara da Sompunt à debojëgn d’intervënć de manutenziun urgënć por 700.000 Euro y de investimënć por 1.000.000 d’Euro por podëi adatè l’implant de depuraziun ala normativa europea anter le 2010. I comuns de Badia y Corvara s’à tut dlaurela da tó na dezijiun deﬁnitiva sön la chestiun, scemìa che le termo preodü dala lege por aprovè l’adejiun ê bele scadü. Al ê indere ćiamò massa tröpes chestiuns da tlarì danter i comuns, le „Consorz“

Badia

La serenara da Sompunt y les vasches olach’al vëgn puzenè l’ega.

dla serenara da Sompunt y le „Consorz“ de Puster. Porchël à i comuns azetè le risch che la Junta provinziala nominass n comissêr che toless tles mans l’aministraziun dl „Consorz por la canalisaziun Alta Val Badia“, por podëi ćiamò n iade ti portè dant al „Consorz“ de Puster y ala Junta provinziala sües ghiranzes. PROIEĆ POR LE PAÎSC DE BADIA Na strada de zirconvalaziun por le zënter de San Linert y de azès ala zona residenziala nöia „San Linert 2“ Al é oramai passè 15 agn da canch’an â metü man da baié te Junta y te Consëi de Comun dl bojëgn de na strada de zirconvalaziun por le zënter da San

Linert, deache la strada che passa sot la dlijia amez le paîsc ia ê bele inlaóta massa strënta por le traﬁch d’auti chersciü tres deplü. La pröma idea ê chëra de fà passè la strada de zirconvalaziun cotan sot a scora, mo deache ara n’ê nia jüda da abiné cà düć i grunć de chi che al ê debojëgn te n cört tëmp, ti êl gnü dè la prezedënza ala zona residenziala „Jonorëis“. Al restâ tres ćiamò la lerch sura la zona ia, mo dailò él intratan gnü realisé le ćiamp dal sport. Al é mâ plü romagnü la poscibilité de jì cun la strada de zirconvalaziun da San Linert sura la scora elementara y sot la majun dl Trebo ia, cun n punt che passa sura le rü ia. Chësta poscibilité che ê porater bele gnüda proponüda y portada ite tl PUC dala Junta dla legislatöra da denant, é te chisc ultimi dui agn gnüda portada tan inant ch’ara po deventè esecutiva. La strada nöia ne tolarà nia mâ demez na 223

Badia pert dl traﬁch dal zënter de San Linert, mo sarà inće la strada d’azès ala zona nöia „San Linert 2“, resservada al frabiché alisiré, che deplü families aspeta bele da agn. Inće scal n’é nia ideal che la strada nöia passa tan daimprò dala scora, ne n’él degön’atra soluziun da realisé na zirconvalaziun. Implü fóssel jü a perde deplü loć tla zona dl frabiché alisiré, sce l’azès ess messü gnì fat da lassöjö, sciöch’al ê porater inće gnü proponü de fà. Por tignì cunt dles ghiranzes di insegnanć y di geniturs di mituns, presentades por scrit, él gnü tignì la strada le plü che ara jô dalunc dala scora. Insciö restarà intat le raiun vërt

olache i mituns fej la palsa. Aladô dl plann jaral mâ a perde na picia spersa de 14 m2 dla spersa atuala de 350 m2. Por na majera sigurëza di mituns, él inće gnü preodü de realisé n passaje sot strada ia che dess garantì la sigurté di scolars. Do na discusciun plütosc lungia y na reﬂesciun sura düć i punć ché é gnüs portà dant, à le Consëi aprovè cun dötes les usc a öna le proiet esecutif y l’espropriaziun dl terac nezesciar, do ch’al é gnü constatè ch’al n’ê nia meso de se mëte a öna cun i proprietars. L’opra che costarà zirca 550 mile Euro gnarà partida sö trëi loć y realisada da pié ia dal 2008.

Dessëgn dla strada de zirconvalaziun dl zënter da San Linert.

224

Badia Na scolina nöia por i mituns de Badia Tratan le 2007 à l’aministraziun comunala inće ćiarè de portè inant le proiet dla realisaziun dla scolina nöia de Badia. Al é gnü scrit fora n concurs d’idees olach’al é gnü invié deplü architeć de presentè n proiet de mascima por le frabicat nü. Na comisciun metüda sö aposta à spo valuté i laûrs che é gnüs menà ite y à chirì fora le proiet dl arch. Erich Agreiter da La Val. Intratan él gnü menè inant a Balsan le plann d’atuaziun por la realisaziun dla scolina nöia y de döt ći che alda laprò. Aladô dles previjiuns messass i laûrs d’escavaziun mëte man da d’aisciöda dl 2008.

N punt avenieristich a Pedraces Al é bele zacotan d’agn ch’al vëgn chirì na soluziun por mioré l’azès a San Linert, sides por i gragn camions che stënta da passè y da s’oje tl zënter de Pedraces, co inće por chestiuns de viabilité y de turism, sc’an pënsa ai bus che sciafia apëna da rové pormez al lift da La Crusc o che va sö Oies. Dal momënt ch’al parô imposcibl da realisé val’ d’indortöra pro la strada da śëgn, él gnü studié fora na soluziun daldöt nöia: n punt dess coleghé la strada statala cun la „ota dla Zisca“, le tornant dla strada da San Linert. Al é gnü lascè fà n proiet de mascima dl punt dal inj. Primo Debiasi y adatè aladô le plann urbanistich comunal (PUC). La realisaziun dl proiet definitif é predoüda ti agn che vëgn, canch’an arà abiné adöm les autorisaziuns y i finanziamënć nezesciars.

Le model dla scolina nöia de Badia.

225

Badia

TURISM L’Assoziaziun Turistica Tratan i mëisc dla sajun turistica da d’isté y da d’invern é l’Assoziaziun Turistica l’organisadù prinzipal de de vigni sort de manifestaziuns, studiades dantadöt por intratignì i foresć che röia adalerch te nüsc paîsc a passè sües vacanzes. Ti ultimi agn àn odü che de chësc vers él inće la cultura y les usanzes tradizionales che se lascia vëne der bun, dantadöt ćiodiche le scior desmostra de avëi interès por les cosses tipiches y particolares. Por ti jì adincuntra àn porchël ćiarè de integré le program cun deplü manifestaziuns che metess en evidënza cer’ aspeć de nosta storia y de nosta cultura. Ai 18 de forà él por ejëmpl gnü metü a jì na sﬁlada de ćiavai che tirâ de vedles 226

liöses da inlaôta. Lassura êl zacotan de porsones cun la troht y le guant da zacan. Danter les manifestaziuns de majer suzès pon inće recordè le conzert dal titul „La roda dl monn te 80 tambürli“, invié ia y animé da Max Castlunger da San Martin y da sü compagns söl mëte man dl isté (19.7.2007). De setëmber él spo gnü metü a jì na manifestaziun dal titul „Cantando per i rifugi“, olache deplü cors ćiantâ te zacotan d’üties dl’Alta Badia. Sö La Crusc, tla Ütia Lée, à le cor „Plose“ intratignì sciori, mo inće de chi da chilò che é capità adalerch. En San Stefo à spo l’Assoziaziun metü a jì deboriada cun le Consëi Cultural n bel conzert da Nadè cun le grup „Südtiroler Bläserweihnacht“. Ia por l’ann é l’Assoziaziun inće stada ala pert pro iniziatives che à contribuì a mioré i sorvisc che ti vëgn pità ai sciori: te Badia, sciöche po-

Badia

Les toﬂes rosses cun la scrita „San Linert“ y „Pedraces“ gnarà tutes demez de messè dl 2008.

rater inće ti atri paîsc dl Comun, él gnü realisé danü les fermades dl bus che à ciafè n aspet plü plajor. Da d’altonn à deplü ostis y operadus turistics de Badia debatü intensivamënter cun la direziun y la presidënza dl’Assoziaziun Turistica por ch’al vëgnes da śëgn inant adorè l’inom „Badia“ inće tla promoziun turistica, impéde „Pedraces“ o „San Linert“. Chi de Badia à miné da ester gnüs svantajà cotan por le fat ch’al ti ê te deplü ocajiuns gnü sforzè sö le „martl“ turistich „Pedraces“: insciö por ejëmpl ala scora dai schi che ess bele te deplü ocajiuns orü mudé l’inom, mo che à dagnora albü diﬁcoltês ćiodìche al nen n’ê de chi che ê decuntra. La tëma di operadus turistics di atri paîsc é forsc che „Badia“ pois trà cotan deplü, bele mâ ćiodìche l’inom va a val’ moda adöm cun „Alta Badia“ y al podess

ćiarè fora insciö plü da „zënter“ dl raiun, co mâ „periferia“. Inće te internet sciüra la plata da chirì informaziuns „google. de“ fora 6.190.000 resultać por „Badia“ y mâ 222.000 por „Pedraces“. Inće dal test sön „google.com“ é i resultać stà plü o manco anfat: 5.890.000 plates por „Badia“ y 205.000 por „Pedraces“. En pratica ôl dì che le scior da defora che chir informaziuns sura le paîsc te internet röia cotan plü saurì laprò sc’al chir val’ sot a „Badia“ co sot a „Pedraces“ o tan demanco ćiamò sot a „San Linert“. Le fat ch’al gnô ćina śëgn inće adorè trëi inoms por un n paîsc, cheriâ gonot confujiun danter i turisć y ne ti la fajô nia saurida ai hoteliers o ai aﬁtaćiamenes da ti splighé la chestiun ai sciori. Laprò vëgnel ćiamò rajuns storiches: l’inom Badia vëgn dant le pröm iade tl 1325 ti 227

Badia

Autoritês en ocajiun dl’inaudaziun di oﬁzi nüs dl’Assoziaziun Turistica y dla Polizia de Comun a Pedraces: (dmc.) Elmar Irsara, Iaco Frenademetz, Paul Rudiferia, Monica Nagler, Franz Dapoz, Andy Pertot y Emerich Pedratscher.

documënć de Ćiastelbadia y à dagnora deﬁnì döt le paîsc ćina dl 1970 canche avisa l’Assoziaziun Turistica â tut la dezijiun de adorè l’inom „Pedraces“ por chestiuns turistiches. Do na discusciun plütosc via tignida tla ćiasa J.B. Runcher danter i operadus turistics de Badia y i rapresentanć dl Assoziaziun Turistica, à i promoturs dla mudaziun Manfred Irsara, Klaus Irsara y Stefan Valentin – sostignis da oramai düć i atri operadus dl paîsc – arjunt ch’al vëgnes dal 2008 inant mâ plü adorè l’inom „Badia“ tl setur turistich. Pro la posta y tles aministraziuns ê Pedraces bele gnü baratè fora dl 1999. Chësc é stè n resultat che tröc se dejidrâ porater bele da cotan de tëmp. Ai 12 de dezëmber él gnü inaudè la sënta nöia dl’Assoziaziun Turistica a Pedraces ti locai olach’al ê denant l’ambulatore dl dotur. Deache la lerch ê plütosc grana, 228

ti él inće gnü resservè dailò n oﬁze ala polizia de comun. Do la benedisciun de siur degan Franz Sottara él gnü pité n pice renfrësch d’inaudaziun por i implià dl’Assoziaziun Turistica y dl Comun y i assessurs competënć. N implant portamunt nü che condüj sön Sponata Püch dan Sant Ambroje (por nos Santa Maria de dezëmber) ê la pista de Sponata oramai corida de nëi y bel batüda. Al ê avisa le dër momënt da inaudè y benedì l’implant nü „Sponata“, che coliëia le raiun dai schi de Badia – La Crusc cun les pistes da La Ila y döt le carossel dl’Alta Badia. Les sozietês dai lifć che l’à fat sö à dantadöt ponsè a na maiù segurëza, adotan n model de scagns plü adatè por i

Badia mituns, mo inće a tëmps plü cörć ch’an orô avëi da condüje i ghesć ćina söinsom. Le pröm lift de coliamënt ê gnü realisé dl 1993, do n’idea de Iaco Frenademetz por la sozieté di lifć da La Crusc, Sepl Crazzolara (sozieté di lifć de Ghernacia), Erich Kostner y Sciandro Canins (sozieté „Grandi Funivie Alta Badia). Al ê n lift da scagns da dui posć che jô plütosc plan. Śëgn, 14 agn dedô, él gnü realisé n implant scialdi asvelt, che i sciori n’ais nia plü bria da se dlacè da stè tan dî söl lift. Inće i sciori che vëgn menà adalerch cun

le schibus, dilan al coliamënt danter Plan de Corones y l’Alta Badia, podarà insciö pié ia plü saurì da Sponata por jì p.ej. a fà la roda por i jus de Sela. L’implant nü à na velozité mascima de 5 metri al secunt y po condüje söinsom Sponata ćina 1.200 porsones al’ora. La lunghëza de 1.391 metri y le deslivel de 360 metri podarà insciö gnì superà te n tëmp de 4 menüć y 38 secunć. Le lift é gnü benedì da siur degan Franz Sottara y dedô él gnü tignì na picia festa d’inaudaziun tla ütia dlungia la staziun a munt dl lift.

Cun n gran elicoter él gnü metü sö i steleri dl lift nü de Sponata.

229

Badia LA CÖRA DE BADIA Le Cunsëi de Cüra Indöt s’à le Cunsëi de Cüra de Badia incuntè na desëna de iadi tratan l’ann 2007. Le consëi, coordiné dala presidënta Rita Lerchegger, s’à dè jö cun de vigni sort de tematiches y argomënć che reverda la dlijia y la cöra, zënza tralascè i compić de aministraziun ordinara. Öna dles iniziatives plü importantes é stada la festa dles families dl decanat, metüda a jì ai 2 de setëmber sö La Crusc. Deboriada cun les atres cöres dla Val Badia y deplü uniuns sciöche la Müjiga da La Val y i grups di jogn, él gnü zelebrè na bela mëssa alaleria. Les families à tut pert ativamënter a deplü perts dla zele-

braziun. Dedô s’à l’ostì da La Crusc y i Stüdafüch de Badia cruzié de ti dè val’ da mangé a düć i partezipanć che s’à spo sentè jö fora por chi prà y s’à godü n bel dé deboriada. Cun le ﬁn de miorè la comunicaziun y la colauraziun danter les organisaziuns cristianes dl paîsc, à le Cunsëi de Cüra invié i rapresentanć dl grup di jogn a na sentada, olach’al é gnü baié di sorvisc che i jogn fej por la comunité y por la cöra. I jogn à portè dant sües esigënzes y le consëi à perié inant do na bona colauraziun, dantadöt inće pro les festes de dlijia y les prozesciuns. Danter l’ater à le Cunsëi de Cüra tut la dezijiun de mëte man da organisé vigni tan na mëssa por les families y trà ite a chë minira mituns y geniturs tl’ativité liturgica te dlijia. Chësta forma parti-

Le Cunsëi de Cüra de Badia cun süa presidënta Rita Lerchegger.

230

Badia

N momënt tratan la festa organisada dal Cunsëi sö La Crusc.

colara de zelebraziun dla mëssa à atira portè sü früć y é gnüda dër aprijada dala comunité. Ai 28 d’otober s’à i mëmbri dl Cunsëi de Cüra incuntè sö Oies a n dé de reﬂesciun y de meditaziun. Siur Pire Irsara che fej instës pert dl consëi, s’à cruzie de arjigné ca chësc dé particolar. Festes de dlijia y iubileums Te Badia vëgnel tignì, forsc plü co te d’atri paîsc, festes de dlijia, prozesciuns y d’atres manifestaziuns religioses, en pert dessigü por la fortüna de ester la patria de sant Ujöp Freinademetz y de avëi la picia dlijia da Oies olach’al vëgn demeztrù tignì mësses, meditaziuns y ores d’oraziun. Pro Badia àldel inće le santuar da

La Crusc olach’al röia vigni ann milesc de peregrins adlaerch da dalunć y daimprò. Chi de Badia tëgn sambëgn inant sües prozesciuns sö da so santuar: da d’aisciöda vëgnel portè sö en prozesciun la bela statua de Chël Bel Dî da La Crusc che é stada d’invern tla dlijia da San Linert. D’isté vëgnel tignì trëi prozesciuns sö La Crusc prozesciuns en Sant’Ana, San Berto y San Michil. Da d’altonn, ai 7 d’otober, vëgn la statua de Chël Bel Dî da La Crusc indô portada en prozesciun jö te paîsc olach’ara vëgn metüda sö te dlijia y olach’ara resta ćina da d’aisciöda. Ala prozesciun da d’altonn él vigni ann cotan de porsones che vëgn dai atri paîsc a tó pert. L’ann passè él stè le bel tëmp bun ćialt da d’altonn che n’à invié n gröm adalerch a tó pert a chësta prozesciun. 231

Badia

Ai 24 d’agost vëgnel tignì la prozesciun de San Berto sö La Crusc. L’ann 2007 é la prozesciun piada ia cun les niores basses che rovâ ćina jö te paîsc. Inurcaltan é i fedei che jô dlun’ perian rovà fora dl ćiarü y à podü amiré n bel mêr de niores sot a d‘ëi. Sö La Crusc él garatè na bela festa solëna ...

I peregrins che à tut pert ala prozesciun röia tla cité dl vësco.

232

Badia

Pasqual y Agata Irsara de Pescol à podü festejé i 60 agn de matrimone. Ai s’â maridé ai 23 d’otober dl 1947. Sön le retrat ési pro sü mituns Alessandro, Alfred y Renato y les mitans Marta, Trudi y Maria Teresa.

La sabeda ai 22 de setëmber él indô gnü tignì la prozesciun „söles pedies de Sant Ujöp Freinademetz“ da Oies demez ćina a Porsenù. 170 porsones danter ëi y ëres é piades ia dales döes dadoman y é rovades söl domisdé ia tla cité dl vësco. Na festa de dlijia n pü’ particolara é inće stada chëra che é gnüda metüda a jì por festejé i aniversars de matrimone de cinch, diesc, chinesc, vint, vintecinch, ćina sessant’agn de vita matrimoniala deboriada. Tratan la mëssa zelebrada por i iubilars à siur degan Franz Sottara recordè tan important ch’al é, dantadöt por l’armonia te familia, che n pêr maridé se vëgnes, ch’ai prois da superé les diﬁcoltês y ti vais danfora ai mituns cun le bun ejëmpl.

Le „Rait de San Linert“ é rové ala 9a ediziun. La domënia ai 4 de novëmber él gnü tignì te Badia le „9. Rait de San Linert“. An po dì che la manifestaziun à albü n bel suzès, dantadöt sc’an conscidra le gröm de porsones che é gnüdes adalerch. Bele dadoman adora ê les plazes dai auti plënes, tan che la jënt à messü mëte man da lascè l’auto te vigni picia loćia lëdia. Tratan mëssa ê la dlijia tan plëna co ch’ara n’é apëna dales gran festes. Por le secundo iade à le comitê d’organisaziun cun so presidënt Enrico Nagler da Murin inće invié grups folcloristics y uniuns di ćiavai dales atres valades ladines. I grups de Gherdëna ê bele gnüs l’ann da denant. Ala nona ediziun dl rait, 233

Badia

bonamënter inće por n sentimënt de uniun danter i ladins lié al referendum di trëi comuns ladins da Suramunt, à inće i grups folcloristics de Ampëz y Fodom azetè l’invit y é gnüs adalerch. Indöt êl sö por 100 ćiavai, passè 80 ćiars y deplü musighes dla valada che é passà sö por le paîsc de San Linert descedan l’entusiasm dla meja. An à constatè danü che la festa tira adalerch tres plü foresć, aladô dles intenziuns dl’Assoziaziun Turistica y di atri sponsors che la ﬁnanziëia bele da n valgügn agn incà. Ara é deventada na fontana de turism da na sajun che ne foss sceno daldöt nia turistica. Impò vëgnera tres plü sintida inće da chi da chilò. Deplü uniuns dl paîsc à arjigné ca stonć da dè fora da bëre y da mangé y la jënt à podü se gode le bel dé da d’altonn boion y mangian alaleria, intrategnìs dales melodies portades dant da n valgügn sonadus. Le domisdé é jü inant cun na ćiastagnada tla Ćiasa dles Uniuns olache la jënt à podü stè ćiamò n pü’ adöm cun musiga y alegria. Oramai à la festa de San Linert n pü’ tut ite le post dla segra de Badia che à bele da agn pordü süa cornisc folcloristica y vëgn „mâ“ plü tignida sö sciöche festa de dlijia. 234

Badia

N valgügn momënć tratan la bela festa ....

235

Badia Le grup di ministranć Sc’al ê plüdadî mâ mituns pro i ministranć, spo s’à chësc al dédaincö n pü’ mudé. Le grup di ministranć de Badia é metü adöm da mituns y mitans che é indöt de 60. N bel grup che vëgn acompagné y insigné jö da Klaus Untersteiner cun l’aiüt de Thomas Pitscheider. Ai 25 de novëmber à i ministranć de Badia podü pié do n confarun nü che é gnü benedì tratan mëssa da siur degan Franz Sottara. Ala zelebraziun à inće tut pert siur Markus Moling che é gnü a ciafè la comunité de Badia olach’al é stè caplan. Düć i 60 ministranć adöm à acompagné te dlijia so compagn Patrick Delmonego che à albü l’onur de portè le confarun en chël dé. Lassura él gnü metü döes pitöres dl artist Lois Irsara. La pröma raﬁgurëia San Domenico Savio y la secunda Sant Ujöp da Oies. Le confarun ofrì da na familia da Pedraces, dess ester n sëgn dl’amizizia che liëia adöm le grup di ministranć.

Do mëssa à i ministranć podü jì a tó n pice aperitif arjigné ca da sü geniturs tla Ćiasa dles Uniuns. Te chë ocajiun à siur degan dër laldè sü ministranć che fej cun ligrëza y tröpa lezitënza so sorvisc tratan döt l’ann. La schira jonila

Tratan l’ann 2007 à inće la schira jonila de Badia invié ia n valgönes de beles iniziatives: les mitans y jones à metü a jì manifestaziuns y incuntades de vigni sort, nia mâ por stè adöm danter ëres, mo che à inće portè ite plü vita tla comunité dl paîsc. Bele i pröms dis de jenà éres jüdes vistides sö da trëi rêsc fora por les ćiases a abiné adöm n pü’ de scioldi da ti dè ales misciuns. Chësc é n bel sorvisc ch’ares fej cun ligrëza: defat se confôrteres vigni ann danü, da podëi daidé valgügn che é manco fortunà co nos! Regolarmënter s’àres indô abiné a fà jüć, a jì te palestra a śoghé y a pastelnè, val’ iade inće a ćiarè n bel ﬁlm. Por carlascè à les mitans metü a jì na picia festa, olach’al é gnü premié la plü bela maschera. Denanche l’invern se rovass éres jüdes deboriada sö dal Lech da Sompunt a jadiné y a se devertì sön la dlacia. Na bela ligrëza à les mitans orü ti fà ala cöga dla scolina Maria Pescoller dl Mone che é jüda en ponsiun. Deboriada cun i mituns dla scolina y chi dla pröma elementara ares fat n pice „sketch“ da rì che passenâ ite por l’ocajiun. D’agost àres Na bela schira de ministranć cun so acompagnadù spo metü a jì na bela jita sö Saraghes cun la tënda: do l’avëi Klaus Untersteiner y siur degan Franz Sottara. 236

Badia metüda sö, ares ciafè da cëna y é spo stades a ćiantè incër le füch ćina tert. Le dé do ares ciafè n bun gostè y é spo indô gnüdes a ćiasa. Por se devertì à la Schira jonila metü a jì na ćiaćia dl tesur: sura döt le paîsc à les partezipantes messü saltè por abiné les informaziuns ch’ê nezesciares da abiné le tesur. Ia por l’ann àres inće depënt n toch de parëi tl local di jogn che à insciö ciafè n pü’ plü de corù. D’Advënt à les mitans abelì le rorate che é gnü I grups di trëi resc che é jüs fora por les ćiases a zelebré por ëres. auguré n bun Ann Nü ...

N valgönes dles mitans dla schira jonila che à tut pert ala ćiacia dl tesur.

237

Badia Le „Seniorenclub“

LA SCORA

Bele dal 1985 incà vëgnel metü a jì incuntades por les porsones atëmpades. Chëstes s’abina vigni secundo mertesc dl mëis tla Ćiasa dles Uniuns J.B.Runcher por passè deboriada n domisdé de aurela cörta. Metü man vëgnel cun na mëssa y dedô vara inant cun na picia marëna, val’ ćiantia y magari inće na bela cartada o val’ ater jüch. Ai berbesc y ales mëdes che complësc i agn ti vëgnel vigni mëis fat les mius audanzes y inće na picia scincunda. Da d’aisciöda vëgnel metü a jì val’ jita a vijité n santuar o te val’ bel post a mangé da picia marëna. Da vigni incuntada s’abìnel vigni iade cotan de porsones. Emma Granruaz da Paracia surantol la coordinaziun dl grup d’ëres che mët a jì les incuntades y l’ativité dl club di seniors.

La scora elementara La scora elementara de Badia à inće l’ann 2007 albü le numer plü alt de scolars scrić ite, restan cun 101 scolars la scora elementara plü grana sot ala direziun raionala de Badia. Pro n te’ gran numer él porchël dërt da ćiarè che vigni mëmber dla comunité scolastica pois se stè saurì, ch’al sciaﬁes da imparè y da crësce dé por dé. La scora dess ester le post olach’al ne vëgn nia ma dè inant le savëi mo dantadöt i dër valurs che é importanć por la vita. Na scora via ti deura sües portes ai sentimënć y ales emoziuns personales. Le model de vijiun di insegnanć porta porchël inće le titul „vignun é atramënter“. De chësc vers à la sanité dl corp y dl spirit inﬂuenzè la

Ai 14 de forà, en la festa de San Valentin, à düć i seniors ciafè na bela rösa sciöche recordanza.

238

Badia

I mituns dla secunda tlassa. I mituns impara da sonè i tambürli da Max Castlunger da San Martin. N bel tlap de mitans tratan l’ora da pastelnè ... Le dé söla nëi é por mituns y mitans dagnora na bela festa.

239

Badia

I mituns y les mitans dla pröma comuniun cun siur degan Franz Sottara y sües maestres.

programaziun didatica fora por döt l’ann de scora. Porchël él inće gnü organisé deplü ativitês y proieć por arjunje chësc ﬁn. Insciö por ejëmpl le proiet cun Max Castlunger da San Martin che ti à mostrè ai mituns tan de manires ch’al é da lascè lëdi i sentimënć sonan stromënć da percusciun. Al é inće gnü metü a jì proić por capì ći ch’al ô dì mangé sann, fà meditaziun y se relassè. Al é inće gnü tignì deplü leziuns sura le refodam, olache i mituns à podü imparè coch’an po fà da smendrì y reziclé le refodam y respetè insciö deplü la natöra. En ocajiun dl dé dl sport organisé a Balsan à mituns y mitans albü l’ocajiun de orté compagns nüs. Inće tratan les ores opzionales dl domisdé à i mituns albü l’ocajiun de stè n pü’ deplü en compagnia. Por la bela festa dla pröma comuniun tignida ai 20 240

de mà él inće indô gnü tut ca le tema „vignun é atramënter“. Al ti é gnü insigné ai mituns ch’al é important da se conësce damì por ester bugn da s’azetè un cun l’ater. Ai 3 de jügn él spo gnü tignì la festa dla crejima olache i maestri y siur degan s’à inće cruzié dla preparaziun di mituns y dles mitans dla cuarta y cuinta tlassa che à ciafè le sacramënt. Nia dërt! La scolina La scolina da San Linert à inće dl 2007 albü na bela schira de mituns y mitans scrites ite: 47 nen n’êl indöt! L’educaziun de chisc pici é na cossa che ne po ti tëmps d’al dédaincö nia gnì tuta ala lisiera: oramai düć i geniturs ti va do a n laûr fora de ćiasa y à porchël tres manco

Badia

La bela schira de mituns dla scolina de Badia cun sües maestres (ann 2006/07).

dlaurela da ti stè do ai mituns, porchël mëss les maestres surantó tres deplü na pert dl’educaziun che ti spetass a d’ëi. Les maestres Teresa Moling y Gertrud Pitscheider y sües colauradësses pedagogiches Annelies Ellecosta y Angelika Perathoner à porchël ćiarè de tignì via la scolina, de ti insigné ai mituns da fà la belaìta, da stè adöm y nia mâ chël. Aladô di conzeć de laûr che ti vëgn scrić dant dala direziun dles scolines, àres ćiarè ti dè importanza al plurilinguism: vigni dé gnôl porchël baié no mâ ladin, mo inće n pü’ de talian y de todësch. Al é inće gnü laurè tröp por arjigné cà i mituns che messâ da d’altonn pié ia a scora. De chësc vers él inće gnü metü a jì val’ proiet deboriada cun la pröma tlassa dla scora elementara. Deache i mituns di imigranć che vëgn adalerch te nüsc

paîsc a laurè ti hotì y tles pensions tratan la sajun da d’invern devënta tres deplü, àn inće metü man de se fà pinsiers, co ch’ai po gnì tuć sö y integrà damì. Les maestres à danter l’ater portè inant le conzét dla „scolina daverta“, aladô de chël che i mituns ne vëgn nia stlüć ite te n local, mo po rodè liberamënter sura döta la scolina y śoghé olach’ai stà le plü ion. La scolina ê inće l’ann passè partida sö te döes seziuns cun le medemo program. Te deplü ocajiuns él gnü metü a jì iniziatives deboriada, olache trames les seziuns tolô pert y i mituns sciaﬁâ da stè düć adöm. Ia por l’ann él inće gnü tignì deplü sëres d’informaziun y incuntades cun i geniturs, ch’ai foss informà de ći che vëgn fat tla scolina y di vari inant che sü mituns fej. Danter les manifestaziuns particolares che é gnüdes metüdes 241

Badia a jì él indô stè la festa de San Martin de novëmber, l’incuntada danter i mituns y sü neni y la festa dla uma. Da carlascè él gnü organisé na sﬁlada en maschera olache pici y gragn à podü se devertì deboriada. Deach’al ti manćia ala scolina de Badia deplü locai de chi ch’al foss n gran debojëgn y dantadöt na lerch plü adatada che i mituns pois se möie indortöra, messaral gnì fat sö pornanch’ara va n frabicat nü che sides adatè ales esigënzes. La „Ćiasa di pici“ Te Badia, sciöche porater inće a Al Plan y a Santa Cristina, vëgnel bele pité da deplü agn incà, n bel sorvisc ales families jones, olache trami i geniturs va a laurè. La „Ćiasa di pici“ é na strotöra convenzionada cun le Comun che tol

sö mituns dai 0 ai 3 agn che ne po nia jì ala scolina, mo inće plü de gragn, y chësc por dötalann. Inće cun i orars ćiara la strotöra, sistemada tla ćiasa dla scora dai schi da Pedraces, de ti jì adincuntra ales families: ara é daverta dal lönesc ala sabeda dales 7 dadoman ćina les 19 da sëra. Inće le program che vëgn pité por i mituns é partì sö a na manira ch’al pois gnì tignì cunt de düć i bojëgns di mituns, ﬁsiologics, ﬁsics y afetifs. Laprò ti vëgnel dè la poscibilité de fà la belaìta, dessigné, śoghé o de tó tla man n bel liber y i.i. I mituns po inće passè na pert dl tëmp, sambëgn cun les „maestres“ che ćiara sura, te bosch o sön le ćiamp dal sport o tla palestra dla scora elementara. Tla ćiasa dess i pici imparè da stè adöm cun d’atri mituns, ći ch’ai ne po nia dagnora fà a ćiasa, dal momënt che les families n’à nia plü tan de mituns

I mituns y les mitans dla „Ćiasa di pici” fej la belaìta.

242

Badia co dandaìa. La „Ćiasa di pici“ é porchël inće na strotöra che ti insëgna ai mituns da sozialisé, mo inće da ester autonoms, bele denant ch’ai pëies ia ala scolina. Tl 2007, sciöche inće ti agn da denant, à la infrastrotöra pité so sorvisc sides a chi da chilò, mo inće a chi da defora, ai extracomunitars cha à mituns che n’à nia ciafè lerch tla scolina che po ma tó sö intan de mituns! UNIUNS Y ASSOZIAZIUNS I Stüdafüch de Badia L’ann 2007 é stè n ann dër impegnatif por i Stüdafüch de Badia cun le maiù numer d’intervënć da canche le grup ê gnü

metü sö dl 1904. Indöt ési gnüs cherdà bëgn 45 iadi. Bele defata do Nanü, ai 9 de jenà, ési saltà ite a San Ćiascian olach’al ê rot fora n mèdefüch tla sauna dl hotel Salares. Ai 6 de forà ési spo gnüs cherdà por le pröm intervënt tecnich: jö dal tunel nü de Punt de Fer êl jü porsura na bot cun sostanzes chimiches y la strada ê deventada te n iade lizia sciöche na pista da bob. Ai 21 d’aurì ài messü jì sö Sotrù olache n paur â rosedè le tractor y ê rové sot ite cun na iama. Ai 9 de mà él stè da jì, deboriada cun i Stüdafüch da La Ila y da San Ćiascian, sön Störes a San Ćiascian a daidé destodé n tablé y n prè da munt che â pié füch. Ai 22 de jügn él saltè fora n mèdefüch te na ćiasa privata a Pedraces olache i stödafüch é inće atira sta söl post. En Nadè dadoman, defata

De forà s’àl rot n ró dal’ega tl tunel de Punt de Fer che é rogorüda do strada fora y che é dlaciada sura. I stödafüch é defata sta söl post por evité inzidënć.

243

Badia

I stödafüch tira sö te strada n auto che é jü surajö da jì cuntra Castalta.

do les sies, é i stödafüch gnüs trać fora de let, deach’al ê ﬂames che jô sö por ćiamin sö Sotrù. Inće te chël caje ési sta bugn de evité ch’al rompiss fora n dër mèdefüch y ch’al vardess jö döta la ćiasa. Ai 29 de dezëmber él stè l’ultimo intervënt dl ann: inće deache al n’ê degöna

Momënt tratan na proa ite dal Hotel Teresa.

244

nëi êl stè n prè sura Ćianacëi, bel sot le lift, che à pié füch. Chisc mâ por nominé n valgügn di intervënć plü importanć dl ann passè. Ia por l’ann él gnü tignì les proes vigni pröma jöbia dl mëis. I mëisc da d’aisciöda y da d’altonn é les proes gnüdes tignides vigni jöbia y val’ iade inće la sabeda. Inće le grup d’intervënt por les emergënzes a na zerta altëza da tera (p.ej. en caje d’evacuaziun sön i lifć) de chël ch’al fej pert 15 stödafüch à tignì sis proes, aladô dles indicaziuns y di consëis dl espert Paolo Pitscheider de Puntac. I mëmbri dla Crusc Blanćia s’à metü a desposiziun te deplü ocajiuns por ajornè i stödafüch sön les novitês y i debojëgns en caje d’intervënt pro de vigni sort d’inzidënć. Sciöche dagnora é i stödafüch gnüs cherdà a daidé pro les gran festes de dlijia y dl paîsc. N grup de stödafüch é vigni domënia y vigni festa stè a desposiziun da podëi ester

Badia atira söl post tl caje de debojëgn. Costant é inće stè l’impëgn dl comandant Egon Ploner y de so consëi che à portè a fin le terzo ann de süa inćiaria. Indöt à i stödafüch de Badia laurè por 5.155 ores, danter sorvisc y intervënć, che fej fora mesamënter 103 ores por vignun di 50 mëmbri. Le grup di stödafüch jogn é sciöche ti agn passà gnü condüt inant da Roman Pescosta y Manfred Schmid. Le grup di 10 pici stödafüch à fat indöt 25 proes, desmostran ligëza y interès. En ocajiun dla sentada generala à Gottfried Dapunt, Andrea Irsara, Adalbert Piccolruaz y Paul Ploner podü pié do l’onoranza por i 15 agn d’ativité pro i Stüdafüch de Badia. Elmar Irsara, Raimund Irsara, Lois Ploner y Sciandro Tasser à ciafè la medaia por i 25 agn d’ativité. Rudi Valentin da Fussè é gnü premié por avëi tut pert ala 60ejima reuniun generala sciöche mëmber di Stüdafüch. Le jonn Andy Burchia é gnü tut sö sciöche mëmber efetif y à inće dè jö so juramënt. Otto Pezzei à dè sö süa ativité por impëgns de laûr. 9 mëmbri di Stüdafüch de Badia é gnüs tuć sö pro la Musiga di Stüdafüch („Bezirksfeuerwehrmusikkapelle”) dla Val Bassa de Puster che à sonè ai 19 de mà en gaujiun dla „Sternfahrt”, n’incuntada di grups di stödafüch de döta l’Europa, metüda a jì te Zillertal. La Musiga di Stüdafüch à inće sonè ai 24 de jügn a Falzes en gaujiun dl concurs provinzial di stödafüch jogn. Ala fin di 365 dis dl 2007 po i stödafüch dì d’avëi portè a fin na bela ativité y de avëi pité n sorvisc de valüta che ti à garantì na majera segurëza ala jënt da chilò y ai tröć foresć che é rovà adalerch por la sajun da d’isté y da d’invern.

Müjiga de Badia Ai 24 de forà dl 2007 à la Müjiga de Badia tignì süa sentada generala ćiaran ćiamò n iade derevers a ći che é gnü fat l’ann passè, mo dantadöt por programè l’ativité dl ann impormò metü man, ponsan inće ai mëndri grups che é nasciüs da so gremo y che alda tres ćiamò laprò. Bele ti ultimi agn él gnü metü impé na Müjiga di Jogn che laora en pert por so cunt y tëgn inće val’ conzert. Chësc grup dess dantadöt daidé i musiconć jogn da se miorè y da rové ite plü saurì tl gran grup dla Müjiga de Badia, conesciüda lunc y lerch por so bun sonn inće da sonè melodies complicades. Ia por l’ann s’à i 32 mëmbri dla Müjiga di Jogn incuntè valgamia tröc iadi: indöt ài fat 18 proes y 5 conzerć, danter l’ater à inće sonè a Auer pro la manifestaziun „Treffen für Jugendblasorchester“ . Te Badia à i jogn daurì le conzert en Santa Maria dal Ciüf y en Santa Zilia ai 1 de dezëmber. N proiet particolar é stè por ëi la ﬁn dl’édema ch’ai à passè deboriada dai 29 d’agost ai 1 de setëmber sön Parlungià, olach’ai à albü set maestri de musiga a desposiziun da imparè da sonè y ciafè tres plü conﬁdënza cun le stromënt. Al é inće stè na bela ocajiun da stè adöm, se devertì y deventè n grup che se vëgn, ći che é dessigü le plü important por le dagnì dla Müjiga. Le responsabl y organisadù dl grup é Florian Valentin de Piz y dla pert musicala se crüzia Raimund Pizzinini de Costa. Deboriada ài salpü da la mëte a jì scialdi bun. N secundo grup che alda pro la Müjiga de Badia é chël dla „Böhmische“. Indöt él danter 16 y 18 musiconć che alda laprò. Wer245

Badia

Le grup dla „Böhmische“.

ner Valentin de Curcela é le presidënt y Raimund Pizzinini de Costa le dirighënt. Tratan l’ann passè à la „Böhmische“ tignì 14 proes y 9 conzerć, danter sëres folcloristiches, festes alaleria y na pert dl conzert de Santa Zilia deboriada cun le rest dla Müjiga. Ara à inće sonè a Valdaura y a Sanćiana. La „Böhmi-

sche“ sona dantadöt musiga d’intratenimënt sciöche marces, polches o valzer, toć moderns y sambëgn inće de musiga sacra. Dl 2007 compedâ Müjiga de Badia 63 musiconć, cater portabandira y sis marcadëntres. Tratan l’ann él gnü pormez trëi musicontes nöies: Kristin Pezzei, Ivana Pitscheider y Lisa Untersteiner. Ia por l’ann à la Müjiga tignì 28 proes da sonè y 14 proes da marcè cun düć sü mëmbri. Sis é stades les proes de register y bëgn 24 les ocajiuns olache la Müjiga s’à presentè al publich, danter conzerć, prozesciuns y sﬁlades. En ocajiun dl conzert di 22 de messè él gnü dè fora les onoranzes a Carlo Irsara d’Amez y a Emilio Pedratscher da Oies por 60 agn d’ativité pro la Müjiga. Te chësta gaujiun ési inće gnüs nominà mëmbri d’onur. Davide Valentin de Piz à podü pié do l’onoranza por 50 agn y

La Müjiga pëia ia pro le concurs da marcè a Corvara.

246

Badia

La Müjiga di Jogn sön Parlungià.

I mëmbri d’onur Carlo Irsara d’Amez y Milio Pedratscher da Oies cun sües fomenes, Carlo Castlunger, presidënt dl’Uniun dles Musighes dla Val Badia, Heinz Canins y Fridl Pescoller.

247

Badia Renate Canins y Andrea Piccolruaz por 25 agn d’ativité. Danter i jogn à Stefanie Tavella y Lucia Verginer fat la „Silberne“ y Noemi Canins, Julian Dapunt, Patrizia Pezzei, Stefanie y Matteo Piccolruaz la „Bronzene“. Dl 2008 gnarà chisc jogn tuć sö pro la Müjiga „di gragn“. Dai 11 ai 13 de mà él gnü metü a jì n iade a Eltersdorf (Erlangen) en ocajiun de 40 agn dla musiga de chël paîsc, cun chëra che la Müjiga de Badia à n liam particolar. Tratan le 2007 ti él inće gnü dè tröp pëis ai concursc. Ai 2 de jügn à la Müjiga tut pert al concurs da sonè a Valdaura olache ara à arjunt 87,44 punć tl „livel D“, le plü alt, cun les composiziuns „Nordische Rapsodie“ de Franz Reinl y „El camino real“ de Alfred Reed. Ai 15 de messè àra tut pert al concurs da marcè tignì a Corvara en gaujiun dla festa dles musighes dl raiun de Puster. Valuté gnôl le vistimënt, l’ordinn da se mëte sö, sides da pert dl mënabachëta che de döta la musiga, la presentaziun da pert dl mënabachëta, sciöche i musiconć tignî i stromënć, le mëteman dla marcia, le sincronism da tó i stromënć tla man y da i lascè jö, chël da stè chić y da pié ia y les linies, sce ares é dërtes o no. Tl „livel C“ àra arjunt 97,58 punć cun Adalbert Frenner sciöche mënabachëta. Ai 12 d’agost àra spo tut pert a n ater concurs da marcè a Serfaus, dlungia Landeck, olach’ara à arjunt 88,40 punć tl „livel C“ cun Werner Valentin sciöche mënabachëta. Ala ﬁn dl ann à i musiconć y le consëi dla Müjiga de Badia albü de bi resultać da podëi mëte cun sodesfaziun sön mësa, de chi che inće la jënt dl paîsc é brauia y contënta.

248

Le Cor de Dlijia Tratan l’ann passè à le Cor de Dlijia sciöche dagnora tut pert ativamënter ala vita liturgica, ales funziuns y festes de dlijia dla cüra de Badia. Cun so ćiantè àl abelì sides les gran festes y les sopoltöres, co inće les zelebraziuns dla domënia. Al à portè dant mësses en pert bele conesciüdes, mo inće mësses nöies ćiantades a cater usc y acompagnades cun l’orghe y d’atri stromënć. Le Cor de Dlijia â l’ann passè 28 mëmbri, danter ćiantarins y ćiantarines, acompagnà dal orghelist Paul Dapunt da Ćianacëi, sot ala bachëta dla dirighënta Cristina Pitscheider da Ruac. Ia por l’ann à le Cor tut sö cun ligrëza les ćiantarines Daniela Pallua, Flora Rives y Ulrike Pitscheider. Da d’aisciöda él inće gnü tignì les lîtes dl presidënt y dl comitê nü dl Cor. Susi Pitscheider da Ruac é te chë ocajiun gnüda litada presidënta nöia y Franz Nagler da Murin vize-presidënt. Dl comité nü fejel inće pert la dirighënta, l’orghelist, siur degan Franz Sottara, Erich Pescoller, Elisabeth Ties y Walter Craffonara. Deboriada porvarài da organisé l’ativité dl Cor ch’al pois gnì laurè plü saurì y arjunt i ﬁns prinzipai dl Cor de Dlijia: ćiantè en onur de Chël Bel Dî y contribuì da renforzè la comunité cristiana, mo inće stè adöm por dè espresciun ala gran ligrëza da ćiantè. D’isté, dales festes tradizionales de Sant’Ana y San Berto, à le Cor de Dlijia abelì cun so ćiantè les mësses zelebrades tla dlijia da La Crusc. Tratan la prozesciun y la letöra di vangeli àl ćiantè deplü ćianties cun l’acompagnamënt de n grup de musiconć dla Müjiga de Badia. Sides chi da chilò co inće i foresć che ê dailò à dër aprijé la presënza di

Badia

Le Cor de Dlijia en Pasca dl 2007.

I ćiantarins y les ćiantarines en San Berto sö La Crusc.

249

Badia

Erich Pescoller, Susi y Cristina Pitscheider, Vico Adang, Paul Nagler y Paul Dapunt à podü pié do l’onoranza por sü tröc agn de sorvisc pro le Cor de Dlijia.

ćiantarins y di musiconć. N iade deplü ài daidé pro da valorisé na bela usanza y ti à dè na espresciun via ala fede dla jënt dla Val Badia. Da d’altonn à le comité metü a jì na bela jita a pé sö La Crusc, olache i ćiantarins à ćiantè na mëssa y é spo jüs a cëna tla ütia Nagler. Le stè adöm tl tëmp lëde cheriëia armonia tla uniun che devënta insciö plü sterscia. Porchël él inće gnü metü a jì de novëmber n iade a Desproch, olache i ćiantarins é jüs sön le marćé da Nadè denanche jì a odëi l’opera „Cavalleria Rusticana” tl Landestheater. L’ultima domënia dl ann liturgich, à le Cor de Dlijia tut, sciöche vigni ann, l’ocajiun por fà festa en onur de Santa Zezilia, patrona dl ćiantè y dl sonè te dlijia. Da misdé ti à siur degan ofrì na 250

bona marëna y à perié i ćiantarins, l’orghelist y la dirighënta de jì inant cun so sorvisc ala comunité, inće sc’al po datrai costè fadies y renunzies. Cun ligrëza ti àl spo surandè a Erich Pescoller l’onoranza por sü 45 agn d’ativité sciöche ćiantarin y por i sis agn da presidënt dl Cor. Paolo Nagler y Ludwig Adang à podü pié do l’onoranza por i 35 agn y les sorus Cristina y Susi Pitscheider chëra por i 25 agn d’ativité. Dedô à la presidënta nöia Susi Pitscheider tut l’ocajiun da ti surandè a inom dl Cor na statua de Santa Zezilia a Erich Pescoller sciöche sëgn de rengraziamënt por avëi azetè l’inćiaria da presidënt dal 2002 al 2007 y por avëi dagnora fat so laûr cun desponibilité y ligrëza. N avenimënt particolar é stè por

Badia n valgügn ćiantarins chël de jì a Roma cun le Cor dla Val Badia a ti surandè al papa le lëgn da Nadè. N’atra bela ocajiun é stada la festa da Nadè, olach’al é gnü ćiantè na mëssa nöia deboriada cun n grup de musiconć dla Müjiga de Badia. L’iniziativa é gnüda tuta sö bun dala jënt de Badia y i ćiantarins y i musiconć à instësc albü ligrëza da la imparè ite y da la portè dant. I dis da nadè à le Cor de Dlijia de Badia albü l’onur de podëi ćiantè la mëssa de sopoltöra de don Vincenzo Frena a Calfosch, sciöche ël instës s’al à dejidré te so testamënt. Tratan l’ann s’à le Cor de Dlijia abiné passa 100 iadi, danter proes, funziuns, mësses, sopoltöres, öspi, prozesciuns y i.i. Por chësc gran impëgn se mirita i ćiantarins y les ćiantarines dessigü n lalt y n giulan da pert de döta la comunité de Badia.

Le Cor Kèrygma L’ann 2007 à le cor dles ëres Kèrygma podü festejé le iubileum de sü 15 agn d’ativité y por chësta ocajiun particolara àl dè fora süa pröma CD dal titul „Laudate omnes gentes“. Le cor é gnü metü sö dl 1992 dala dirighënta da śëgn Agnes Irsara, Gigliola Thaler y dal degan da inlaôta siur Sepl Granruaz. Indöt él 33 ćiantarines che alda pro le Cor. Ai 17 de dezëmber él gnü tignì la reuniun generala olach’al é gnü lité le consëi nü. Monica Nagler da Murin é gnüda litada presidënta nöia y Sylvia Irsara vize-presidënta. Dl consëi fejel ćiamò pert Ellen Irsara, Barbara Schmid, Resi Trebo y Teresa Campei. Ia por l’ann à le cor tignì indöt 21 proes y ćiantè n iade al mëis na mëssa tla dlijia de Badia o

Le Cor Kèrygma.

251

Badia te chëra da Oies. Ai 10 de forà él gnü metü a jì n iade a Sterzing olache le Cor é jü a ciafè siur Markus Moling ćiantan y zelabran na mëssa deboriada tla dlijia de Santa Margherita. Ai 9 de jügn ti à spo le Cor ćiantè cun ligrëza la mëssa da noza ala ćiantarina Ellen Irsara che s’à maridé cun Ramon Leonardi da Corvara. Ai 9 d’otober à les ćiantarines tut pert al’incuntada di „Cors dl raiun ladin“ sön Frara olach’al é gnü zelebrè na mëssa ćiantada da düć i cors che à tut pert ala manifestaziun. Por les ćiantarines y i ćiantarins él stè na bela ocajiun da passè deboriada n domisdé d’aurela cörta. Ai 10 de novëmber à le Cor Kèrygma metü a jì tla dlijia de Badia n bel conzert en ocajiun dla presentaziun dla CD nöia. Por che döt podess garatè damì él gnü invié a sonè para n’orchestra metüda adöm da deplü musizisć dla Val Badia y de Gherdëna. I toć portà dant é gnüs spligà dal moderadù dla sëra Hubert Irsara d’Amez y da siur Sepl Granruaz da Paracia che à te chësta manira orü ti stè ćiamò n iade dlungia al Cor ch’al à daidé mëte sö. Por le Cor é la CD stada na ligrëza y n travert important, sön chëra ch’al à podü gnì tut sö i früć de 15 agn d’ativité musicala. Le dé do à spo le Cor ćiantè la gran mëssa en ocajiun dla festa di iubilars che festejâ cinch, diesc, chinesc, ćina 60 agn de matrimone. La ﬁn dl’édema, dai 23 ai 24 de novëmber, él indô gnü metü a jì le curs oramai tradizional de formaziun dla usc cun le maester Thomas Kranebitter da Desproch. En gaujiun dla cëna di 3 de dezëmber, él garatè na bela sëra d’aurela cörta. Cun ćianties danterite, él gnü portè dant danter l’ater val’ pice teater por recordè la storia dl Cor. Al é spo gnü partì fora 252

bëgn 13 onoranzes a ćiantarines che à fat pert dl Cor dal scomenćiamënt insö y a 6 ćiantarines che é stades 10 agn laprò. Al é chësc n sëgn ch’al regnëia na bela armonia de grup y che les ćiantarines va inant cun motivaziun y ligrëza. Ala ﬁn dl ann à le Cor podü ćiarè indô cun sodesfaziun nia mâ ai früć madoris tratan l’ultimo ann d’ativité, mo inće te düć sü pröms 15 agn de vita.

Le cuertl dla CD nöia „Laudate Omnes Gentes“.

Le Cor Philìa Le Cor Philìa é n cor d’ëres, formè da 24 ćiantarines che ćianta sot ala direziun dla maéstra Esther Moling da La Val. Laprò él inće döes jones, Sonja Schmid y Katrin Clement che acompagnëia le ćiantè cun la chitara. L’inom dl Cor ô dì „amizizia” y l’amizizia é inće ći che tëgn adöm le grup. Cun l’aiüt de Resi Trebo, Carmen Irsara y Elisabeth Valentin à les jones metü a jì na bela ativité ćiantan cun ligrëza tratan mësses, festes religioses y pro val’ conzert sides te Badia co foradecà. Ares s’incunta n iade al’edema por les proes y de tan en tan por stè adöm en compagnia. Pro so repertore àldel toć ritmics y religiusc de vigni sort ch’ares ćianta te deplü lingać. Cun süa ativité à le Cor arichì l’ativité musicala tl paîsc de Badia.

Badia ite n valgügn toć tlassics che öga da ćiantè te dlijia te ocajiuns desvalies. Ia por l’ann ài tignì indöt trëi conzerć: le pröm é gnü tignì te döes sëres, ai 10 y ai 13 d’agost tla Ćiasa dla Cultura a La Ila. Les ćianties é gnüdes ćiantades a cater usc y l’azënt é gnü metü sön le stil „gospel”. Ala fin él stè n bel suzès, früt Les jones dl Cor Philìa en ocajiun dla noza de süa compade tröp impëgn da pert gna Valentina Nagler. di jogn che fej pert dl grup y mirit inće de privać y ënć publics che à sostignì finanziariamënter Le grup di „Kyrios” l’iniziativa,. Ai 28 de dezëmber à spo Tratan l’ann 2007 s’à i Kyrios indô i Kyrios tignì n conzert de benefizënza dër porvè, sides por ći che reverda l’in- tla dlijia da Oies, deboriada cun le Cor terpretaziun che inće l’intonaziun de di jogn da Corvara y Calfosch, sot ala ćianties nöies. Tröp tëmp ti ài inće de- direziun de Helene Thaler. L’idea che é diché ala formaziun dla usc y da imparè piada ia dai Kyrios dô ester na bun’ope-

Le grup di Kyrios do le conzert tignì a La Ila da Feragost.

253

Badia ra por daidé na misciun tl Gana che tol sö la jënt sóra y arbandonada sön strada y porsones cun n handicap por ti dè da mangé y n’ocupaziun. Tratan l’ann passè s’à i Kyrios inće bele tut dant de tó sö sües ćianties y composiziuns, a na manira che sü „fans” pois inće i ascutè sö a ćiasa. Le grup di Kyrios é metü adöm da 23 jogn y jones che ćianta sot ala direziun de Andrea Tasser. Le grup che acompagnëia les ćianties cun sü stromënć é componü da dui baterisć, cater tastierisć, dui chitarisć y n bassist y un che sóna le fabló traversal. Presidënt y organisadù dl grup é dötaurela Stefan Piccolruaz.

Le „Terzet Soreghina“ Le terzet de Badia metü adöm da Sylvia Irsara, Michaela Vittur y Teresa Moling à inće l’ann passè ćiantè deplü mësses sides tla dlijia de Badia co te chëra da Oies. Por se presentè damì s’à les trëi jones arjigné n guant nü cun chël ch’ares à podü se mostrè en gaujiun di conzerć tignìs a Calfosch y a Badia deboriada cun le grup de stromënć a ﬂé Rjbas y Herum. Danter l’ater àres ćiantè n rorate y deplü mësses cun l’acompagnamënt de n grup de stromënć a ﬂé dla Müjiga de Badia. En ocajiun dla reuniun generala di „Cors dl raiun ladin” à les ćiantarines contribuì ala cornisc musicala. Tratan le tëmp d’Advënt àres spo ćiantè por ti dè plü vita ala manifestaziun de presentaziun dla cripele viënta metüda a jì a La Ila. Ia por l’ann àres metü a jì deplü cursc de formaziun dla usc, danter l’ater inće cun la maestra da Lungiarü Irene Clara. Badia Events: musiga por pasciun y por daidé i atri

Tarejia, Silvia y Michi.

254

Dai 22 ai 24 de jügn él indô gnü metü a jì te Badia le festival de musiga rock conesciü sciöche „Badia Rocks“, che é intratan rové ala 10a ediziun. Le festival à indô albü valgamia n bel suzès sides por i grups che à sonè, co inće por le publich numerus rové adalerch da döta l’Europa. L’assoziaziun „Badia Events“ à organisé döt a puntin, cun l’aiüt inće dl grup di Jogn: Peter Alfreider, Ernst Dapunt, David Lukas Craffonara, Johns y Janpaul

Badia Adang y sü compagns n’à sconè degönes fadies por che vigni cossa – dales liagnes apratades por chi che ciafâ fan, al palch, ala tecnica dl sonn – garatass indortöra. Silvia Alfreider à surantut la pert burocratica dl’organisaziun, che é pro de te’ manifestaziuns valgamia complicada. Ala ﬁn à inće le tëmp daidé; mo deache pro val’ conzert metal organisé püch denant te d’atri posć nen n’êl stè de chi ch’â profanè cortines, à i organisadus metü averda, ch’al ne sozedess nia le medemo te Badia. De te’ manigoldi ne n’é spo por fortüna nia gnüs adalerch. Ia por l’ann à le grup de jogn apascionà dla musiga inće metü a jì deplü conzerć rock y metal tl Badia Pub. Ai pröms de dezëmber à spo „Badia Events“ tignì por le terzo iade n conzert metal de beneﬁzënza tla Ćiasa J.B. Runcher. Do i conzerć metüs a jì

ti agn da denant por daidé les misciuns dl Perù y dl Cile, à l’assoziaziun coiü adöm scioldi da ti surandè a siur Gustl Frenademetz da La Ila che é miscionar tles Filipines. Sciöche zënza ê indô dui grups da Cortina y dui de Badia al zënter dla serada. Le grup „Dagma“ cun Daniel Schmid, Gustav Mangutsch, Andreas Nagler, Matthias Stampfer y Giulio Sorà y i „Fusilli x 100“ cun David Lukas Craffonara y compagns à sonè cun grinta y tröpa pasciun. I dui grups da Cortina, „Windrose“ y „Banelord“ à indô trat adalerch na bela meja de jogn ampezans che é gnüs a ascutè le conzert. Al é stè n bel suzès de vigni vers. Les somes trates ite ti é gnüdes dades dötes cantes ales misciuns. Les spëises é gnüdes corides cun le contribut de sponsors privać.

I jogn metalars sona por daidé les misciuns tles Filipines.

255

Badia Les platleres „Sas dla Crusc“ Le grup de „Schuplattler“ de mitans dla Val Badia à dl 2007 é rovades cun suzès ala ﬁn de so seundo ann d’ativité. Bele i pröms mëisc dl ann àres metü man cun rapresentaziuns por i turisć te hotì a La Ila y a San Ćiascian y sön val’ ütia da munt. Na bela ocajiun da balè por le grup de mitans é stada la festa metüda a jì por Manfred Mölgg che â davagné la medaia d’arjënt pro i campionać dl monn dai schi. D’aisciöda à spo les jones fat deplü proes por perfezionè i bai ch’ares savô bele y inće por imparè val’ de nü. Ai pröms de jügn éres spo jüdes deboriada cun les „Schuhplattlergitschn“ de Gherdëna a Cuneo en ocajiun de na festa folcloristica. Ala ﬁn dl mëis é spo trëi platleres badiotes jüdes n valgügn dis tla Francia

Le grup de platleres dla Val Badia.

256

cun n grup de balarins y de balarines de Südtirol. D’isté à les platleres albü valgamia tröć impëgns. Ares é gnüdes inviades a balè pro festes alaleria y segres, mo inće pro la gran „Festa da d’istà“ a Ćianacëi te Fascia, la manifestaziun „paîsc en festa“ a San Ćiascian, le „bal dles stries“ sön Börz y la „festa di morins“ a Lungiarü. Sön invit dles assoziaziuns turistiches dla Val Badia àres tut pert a serades folcloristiches metüdes a jì por i turisć. L’ultima rapresentaziun dl ann é stada de novëmber en gaujiun dl bal metü a jì dala „Böhmische“ da La Val. Scemia che les platleres vëgn da val’ pert contestades deache ares se destanziëia dala tradiziun olache mâ ëi bala por usanza le „Schuhplattler“, vares impò inant cun coraje y convinziun, inće ćiodìche al ti sa bel y deache al é na bela compagnia che se vëgn.

Badia Le Teater de Badia Da d’altonn à le grup de teater de Badia metü man de imparè ite n toch da rì dal titul „Dui sciöche don Camillo y Beppone“ de Bernd Gombold. Tl pröm s’ài n pü’ stentè da ciafè i jobleri, mo tla ﬁnada él impò rové adöm na bela compagnia de 13 porsones che à arjigné cà la rapresentaziun sot ala rejia de Hilda Pizzinini da Runch. L’intenziun dl consëi dl Teater de Badia ê chëra de portè dant n toch por devertì n publich che chir val’ da rì, por se destachè n pü’ dala vita da vignidé. Do n mëis intensif de proes à le teater da rì podü gnì ﬁnalmënter presentè, amez novëmber, sön la paladina dla Ćiasa J.B. Runcher a San Linert. I jobleri à salpü da se möie cun maestrìa y le publich à podü amiré cun plajëi n valgügn talënć jogn che fajô teater por le

pröm iade. Sambëgn êl danterite jobleri dl mistier sciöche Tone d’Alfarëi o Giuvani de Sotćiastel. Le toch é gnü portè dant indöt cin’ iadi: vigni iade ê le salf plëgn de jënt che à rit y premié döt le grup cun so aplaus. L’Uniun dles Ëles Tratan l’ann passè à la Uniun dles Ëles de Badia indô metü a jì deplü manifestaziuns por le bëgn dla dlijia, dla comunité y dles porsones atempades. Por les ëres che é a ćé dla Uniun él inće bel y na gran sodesfaziun da odëi ch’al n’é tröpes che tol sö l’invit da daidé para pro les iniziatives che vëgn metüdes a jì: insciö àres por ejëmpl organisé de Carsëma la prozesciun sö Oies y da Pasca àres partì fora de pices röses a chi che

La bela compagnia di jobleri che à portè dant le teater „Dui sciöche don Camillo y Beppone“.

257

Badia é jüs a mëssa por ti audè a düć na bela festa. Tla ćiasa de palsa da San Martin à inće les ëres de Badia organisé na picia festa por i bêrbesc de so paîsc che se sënt gonot susc y tralascià. Solidarieté desmóstreres inće dagnora canche n’ëra dl paîsc passa a miù vita: te de te’ ocajiuns él la Uniun dles Ëles che ti lascia dì na mëssa. En gaujiun dl „dé dla vita“ s’à le comité dla Uniun cruzié de abelì la festa dedicada a düć i pici che é gnüs batià ia por l’ann. Tratan döt l’ann él vigni édema na ëra che fej pert dl comité che chir fora les ćianties y valgügn che va a lì la letöra dala mëssa dl mertesc y dla jöbia sëra. Pro les festes dles Antlês y dl Cör de Gejù ﬁstidiëia les ëres dla Uniun por abelì la solenité. Cun plajëi él gnü constatè che zacotan d’ëres à tut sö l’invit da tó pert ales prozesciuns cun la troht. Da d’aisciöda à la Uniun dles Ëles metü a jì

n peregrinaje a Sterzing a chël che passa 40 ëres dl paîsc à tut pert. Ares à inće tut l’ocajiun da jì a ciafè siur Markus Moling che é stè caplan te Badia y che à ion azetè de zelebrè cun ëres na mëssa tla dlijia de Santa Margareta. N sorvisc che costa tröpes fadies y de chël che tröc ne vëgn gnanca al savëi é chël da lavè la dlijia de San Linert y chëra da Oies. Cotan de ëres s’à trat ite les manies y à laurè cun forza che i fedei podess jí te na dlijia bela nëta. En Sant’Ana s’à la Uniun cruzié de organisé la prozesciun y la festa sö La Crusc. Da d’altonn él spo ćiamò gnü metü a jì na picia jita. D’Advënt él gnü abelì le rorate y tignì na picia festa. Ia por l’ann él gnü metü a jì deplü referać y cursc che é gnüs tuć sö tl program dl Cunsëi de Formaziun. Por le tëmp lëde à la Uniun organisé n „dé söla nëi“ jon cun la liösa sön Piz Sorega, na

Le comité che à stlüt jö so ann d’ativité da d’altonn dl 2007. Sön le retrat mànćel Maria Tasser de calonia.

258

Badia picia festa da carlascè, na ćiastagnada y val’ atra manifestaziun d’aurela cörta. A vigni manifestaziun y iniziativa é dötes les ëres dagnora bel inviades y bëgnodüdes, jones y manco jones, maridades o nia. Dötes po tó pert ala uniun y por le comité é na gran presënza le plü gran paiamënt! Le Club Rodes Val Badia Tl 2007 ê le Club Rodes Val Badia– Raiffeisen cun sü 166 atleć scrić ite le majer club dles rodes de döta la provizia da Balsan, inće sce le numer di mëmbri sostignidus é carè da 130 dl ann da denant a 94. Ia por l’ann à i ziclisć dl Club tut pert a indöt 78 manifestaziuns, en gran pert cun la roda da strada, spo cun la roda da munt y da ziclocross. 265

é stades les presënzes. Danter i resultać de majer prestige él da nominé chi che é gnüs arjunć da Nikolas Seppi da Corvara: campiun talian tla gara da roda da munt a scuadres, vize-campiun dl Trivenet y vize-campiun regional a livel individual. Le titul de vize-campiun dl Trivenet da roda da munt é inće gnü arjunt da Igor Tavella. Tles gares de ziclocross à l’atlet da Pedraces arjunt le titul regional y chël provinzial, le medemo che é inće gnü concuisté da süa só Susann y da so pere Eduard te sües categories. Michael Irsara é indô stè pro i plü stersc tles gares cun la roda resservades ai ströms: pro i campionać talians y mondiai àl arjunt bëgn trëi iadi le terzo post. Na pert particolara y dër importanta dl’ativité dl Club é chëra resservada ai mituns: Roman Valentini de Puntac, Andreas Irsara y Igor Tavella ti é stà do döt isté ai 69

I tröc mituns che à tut pert a La Ila ala proa ﬁnala dl „Trofê Rodes Val Badia“ cun sü acompagnadus y alenadus.

259

Badia mituns che s’à scrit ite al Club tl 2007. Le numer é chersciü cotan, sc’an pënsa che dl 2005, canch’al ê gnü metü man cun l’ativité por i mituns da 6 a 12 agn, nen n’êl indöt 30. Interessant él inće da odëi tan lezitënć che i mituns é stà: pro i alenamënć tratan l’isté n’êl apëna de chi che manćiâ, ater co chi iadi ch’al plovô dassënn. Mesamënter êi de 30 pro i 15 alenamënć che é gnüs metüs a jì fora por l’isté. Ales cin’ gares dl „Trofê Rodes Val Badia“, che é gnüdes tignides por ëi te deplü paîsc dla Val Badia, nen n’él stè 66 che à tut pert. Inće le comité diretif y d’atres porsones scrites ite pro chi dales rodes s’à dè tröp da fà por portè inant l’ativité. Tröc suzèsc por Badia Fadia Le grup de compagns de Badia, che é conesciüs bele da deplü agn incà sciöche „Badia Fadia“ à inće dl 2007 arjunt de bi resultać sportifs. Da d’aisciöda, canche la sajun da jì cun i schi d’alpinism jô oramai a ﬁn, à les scuadres formades da Roberto Tasser, Paolo Pitscheider y Daniele Irsara (categoria sura i 100 agn)

Paolo, Werner y Lois se lascia jö cun na corda sön l’ultima juissa dl „Mezzalama“.

y da Lois Craffonara, Werner Pescosta y Roland Pitscheider (categoria sot i 100 agn) davagné le 22. Trofê Stefo Kehrer metü a jì ai 15 d’aurì sön Fanes dal AT d’Al Plan de Mareo. N’edema dedô, ai 22 d’aurì, à le jonn Matthias Declara da Fistì arjunt n buniscimo 14. post assolut pro la gara conesciüda sciöche „Ötzi

Matthias Declara tratan la fraziun de roda y de schi d’alpinism por l’„Ötzi Triathlon“.

260

Badia

Paolo Pitscheider de Puntac va danfora söles crestes incër le Monterosa.

Alpin Marathon“. Le triatlon (da fà cun la roda da munt, spo saltan a pé y ala fin ćiamò cun i schi d’alpinism) pëia ia amesa la bela flu de Naturns (554 m s.l.m) y röia tres n percurs de 42,2 km y de 3.212 m de deslivel ćina söl dlacià de Schnals „Gravand im Schnalstal“. Inće deache i pesć da davagné amuntâ sö a passa 15.000 Euro él rové adalerch tröć atleć scialdi stersc, y chësc fat ti dà ćiamò plü prestige al resultat de Matthias. L’ultima domënia d’aurì s’à spo Paolo Pitscheider, Lois Craffonara y Werner Pescosta defenü valgamia bun pro le „Trofeo Mezzalama“, na gara da schi d’alpinism a scuadres da trëi, che pëia ia da Cervinia y röia, passan tres les munts sön n percurs de 46,5 km y incër 3.000 m de deslivel söpert, a Gressoney La Trinité. Cun n tëmp de 6 ores y 14 menüć s’ài tlassifiché al 55. post sön 254 scuadres

piades ia. Do la sajun da d’invern él spo stè da pié ia cun la roda. Lois Craffonara y Werner Pescosta formâ öna dles döes scuadres dla Val Badia – l’atra ê metüda adöm da Simon Dapoz y Roland Ploner – che à tut pert ala gara „Jeantex Transalp Tour“. La gara cun la roda a tapes condejô da Oberammergau tl Paiern tres les Alpes ćina a Riva del Garda. Le percurs partì sö te 7 tapes – dai 24 ai 30 de jügn – corî indöt 874 km y 18.759 m de deslivel söpert. Dal start êl 550 copies che rovâ adalerch n pü’ da döt le monn. Do n’édema de gara s’à Lois y Werner tlassiﬁché al 20. post de süa categoria y al 29. post indöt. Le bun plazamënt à inće podü gnì arjunt dilan al’assistënza de sü acompagnadus, Ernst Dapunt y Andreas Irsara da La Ila. I atri concorënć dla Val Badia, Roland y Simon, s’à tlassiﬁché al 25. post de süa categoria y al 38. post 261

Badia

Werner y Lois dal start dla „Transalp Tour“ a Oberammergau cun Andreas Irsara, un de sü acompagnadus oﬁziai.

indöt. Scialdi n bun resultat sön la roda à inće arjunt Matthias Declara pro la Maratona dles Dolomites, olache al s’à tlassifiché al 49. post assolut sön le percurs lunch cun n tëmp de 5 ores y 5’. N tëmp da ti avëi respet à inće fat Oskar Irsara sön le percurs mesan, rovan al travert te 4 ores avisa, batü de n per de menüć da Günther Frena da San Ćiascian. Badiasport, n’assoziaziun sportiva nöia Deache le grup de Badia Fadia é dagnora ma stè inofizial, s’à i pröms mëisc dl ann incuntè deplü sportifs de Badia por mëte sö n’assoziaziun sportiva nöia, chësc iade ofiziala, che dess abiné adöm chi atleć dla Val Badia che pratichëia sporć de dorada. L’assoziaziun nöia à ciafè l’inom „Uniun sportiva amatoriala Badiasport“. A će de chësc grup él gnü lité Daniele Irsara. Andrea Irsara à surantut l’inćiaria de vizepresidënt, Benno Canins chëra 262

de cassier y Verena Ebner la funziun da segreteria. Pro le comité él ćiamò Soﬁa Irsara y Paolo Pitscheider. Chësc grup de jogn à spo defata invié ia na bela ativité por ti dè la poscibilité a chi che s’à scrit ite de s’alenè deboriada, te grups partis sö aladô dl livel de preparaziun, y de tó pert dantadöt a gares da saltè. Tratan döt l’isté s’à n grup de jogn y n grup de jones incuntè n iade al’edema por jì a saltè. Da d’altonn, ai 29 de setëmber, à l’uniun Badiasport inće metü a jì na gara da saltè da San Linert ćina sö La Crusc passan por Piz, Arćiara y i prà d’Armentara. Le percurs ê de 13 km y 800 m de deslivel. La manifestaziun à albü n bel suzès: indöt él pié ia incër 50 atleć che é en pert inće gnüs da plü dalunć adalerch. Davagné à Paul Gschliesser dl LC Kaltern dan da Hugo Senoner y Daniel Ploner de Gherdëna. Pröm di „atleć de ćiasa“ é rové Werner Pescosta che s’à tlassiﬁché al 9. post. Pro les ëres él stè Waltraud Untersteiner dl Südtiroler Laufverein che à davagné dan dal’atleta de ćiasa Traudi Irsara dl Club Rodes Val Badia. Da d’altonn él spo gnü invié ia n’ativité resservada ai mituns dla scora

I partezipanć al „Salt de Sas“ atira do le start.

Badia

I jogn y i seniors che à tut pert al curs da nodè tignì por Badiasport da Verena Ebner.

elementara y mesana a chi ch’al ti é gnü pité la poscibilité de imparè da nodè y da jì adöm a saltè, sambëgn dagnora acompagnà dai alenadus Daniele Irsara, Katerina Agreiter y Verena Ebner. Na bela compëda de mituns s’à bele atira scrit ite y sce döt va bun inant, podarài tó pert dl 2008 ales prömes competiziuns por se mosoré cun d’atri mituns de Südtirol. Tla Val Badia manćiâl ćina śëgn daldöt na uniun sportiva che se dess jö cun l’atletica o le nodè. Chi che orô pratiché chisc sporć a livel agonistich messâ jì a Bornech o a Porsenù y se lascè scrì ite dailò pro val’ organisaziun. Porchël pon di che l’assoziaziun Badiasport é de chësc vers stada bona da curì na gran loćia. D’invern s’à i mëmbri dl’assoziaziun dè jö cun le schi d’alpinism. Ai 16 de

I plü asvelć pro la gara sprint da Rainé ćina jö a pé dl lift y indô sö: (dmc). Martin Grüner (1.), Lois Craffonara (2.) y Matthias Declara (3.)

263

Badia dezëmber él gnü metü a jì na gara sprint che piâ ia sö Frëinadamez por jì jö ćina dala staziun a pé dl lift y indô sö olach’ara ê piada ia. Davagné à Martin Grüner dan da Lois Craffonara dl Ustì y Mattias Declara da Fistì. Danter les ëres é Claudia Plazza d’Al Plan rovada dan Heidi Dapunt da San Martin. Intratan é Badiasport inće da ciafè te internet sot a www.badiasport.org Dessigü ne podô le pröm ann d’ativité nia jì damì por na uniun che é gnüda metüda sö te n tëmp tan cört. Por i mëmbri dl comité él stè n gran laûr da mëte a funzioné döt indortöra, mo inće na bela sodesfaziun! La scora dai schi La scora dai schi da Pedraces é n’assoziaziun de maestri che ne mët nia mâ a jì cursc da jì cun i schi, gares y jites por foresć che va cun i schi sö La Crusc.

Ara dëida tres indô, inće da mëte a jì manifestaziuns y cursc por chi da chilò. Danter l’ater s’à i maestri dai schi cun so diretur Erich Irsara cruzié de mëte a jì na bela festa da carlascè söi schi, olache al gnô inće premié les plü beles mascheres. La manifestaziun é gnüda tuta sö bun da pici y gragn, dai foresć y inće da chi de Badia. Le lönesc de Pasca, ai 9 d’aurì, êl l’ultimo dé che i lifć ê daverć te döta l’Alta Badia y insciö inće chël da La Crusc. Por stlüje jö la sajun s’à la scora dai schi cruzié de mëte a jì la gara dl paîsc. Ala ﬁn él gnü na bela festa d’infora por döta la popolaziun. Passè 160 porsones s’à presentè al start, por fà la gara cun i schi o cun la brëia, cun la liösa o cun les pels. I concorënć dla categoria de schialpinism söpert é bele pià ia jö apé dl lift dala mesa dales nü dadoman. Cun n tëmp de 22 menüć y 51 secunć é Michael Irsara rové sciöche pröm söinsom le lift olach’al ê inće le travert.

Sön le scalin plü alt Michael Irsara, che à davagné la combinada. A man ciampa Jepele Mangutsch (4.) y Helmut Burchia (2.) y a man dërta Oskar Irsara (3.) y Peter Alfreider (5.).

264

Badia Do da d’ël Lois Craffonara, Roland Pitscheider y Helmut Burchia. Pro les ëres à davagné Sofia Irsara cun n tëmp de 39 menüć. Pro la gara de slalom lerch é stè Manuel Anvidalfarëi le plü asvelt di ëi y Sabine Valentin la plü asvelta dles ëres. Söi liöstri é Helmut Burchia stè le plü asvelt di ëi y Susan Rubatscher dles ëres. Deplü concorënć à tut pert a dötes les disciplines, tolon insciö pert ala valutaziun finala por la combinada. Pro les ëres é Renate Canins stada la concorënta sóra. Pro i ëi à davagné Michael Irsara, dan da Helmut Burchia y Oskar Irsara. Do la gara él ćiamò stè por düć na bela ocajiun da stè en compagnia, te n beliscimo dé de sorëdl cun na nëi olach’ara jô ciamò bun da jì cun i schi. Ala fin dl ann à la scora dai schi indô metü a jì la fiacolada tradizionala da San Salvester a chëra ch’al tol pert sciori y jënt dl post. Tröc röia inće ma ia sön plaza dl lift a se bëre denanche jì a cëna n bun vin cöt che Paul Ploner da Pidrô arjigna ca vigni ann cun de bunes saûs. Jonëza da Paur de Badia La Jonëza da Paur de Badia s’à incuntè bëgn 33 iadi tratan le 2007. Te chëstes ocajiuns él gnü metü a jì de vigni sort d’ativitês: cursc, referać, festes, sentades, aurela cörta y i.i. A chësta manira à la uniun indô tut pert ativamënter ala vita dl paîsc y te n valgönes ocajiuns àra inće pité val’ sorvisc. Por ejëmpl à la Jonëza da Paur arjigné na bela corona da mëte dan altè sciöche sëgn de rengraziamënt dla racoiüda, ara à fat tutres y furtaies en gaujiun dla festa de San Linêrt y à tut pert pro la sfilada da carlascè sön pista

a Jonorëis. I paurs jogn à inće metü a jì deplü referać, danter chisc na sëra cun i médi dai tiers Alexander Tavella, Nicolina Ruggero y Hans Mair y n referat dal titul „Les beles manires dl amur“ cun Stefan Tratter da Maran. Por la uniun di paurs él dër important da cherié de vigni sort d’ocajiuns da stè deboriada. Insciö é i mëmbri jüs na sëra da löna colma cun la liösa sö dala Ütia Jimmy, deboriada cun i paurs jogn da La Val, da San Martin y da La Pli, por la festa dl Cör de Gejù ai à fat le füch sön Col de Lastëi adöm cun le grup di jogn y s’à incuntè a fà cënes y ćiastëgnades. N gran suzès à indô albü le bal dla Jonëza da Paur de Badia cun la lîta dla miss Jona da Paur 2007. N bun grup da bal, na bela lotaria, val’ da mangé y da bëre por düć, à portè pro che la fola de jënt rovada adalerch tla Ćiasa J.B. Runcher à podü se devertì ćina tert. Por s’incuntè y se confrontè inće cun d’atres uniuns defora dai conﬁns dla Val Badia, à i mëmbri dla Jonëza da Paur inće tut pert ales ativitês dla Südtiroler Bauernjugend de Puster y de döt Südtirol. Jüć y aurela cörta, balè y se devertì, ćiarćé vins, imparè da tignì discursc, gares da sié o da jì cun le tractor y tröpes d’atres iniziatives à caraterisé le 2007 dla Jonëza da Paur de Südtirol. Por che i paurs jogn de Badia podess amplié ćiamò deplü süa vijiun dl laûr y dla vita da paur y odëi sciöche i paurs jogn ia delà dal conﬁn laora, él gnü organisé n barat cultural cun la Jonëza da Paur de Wörgl tl’Austria. Le 2007 é inće stè n ann olach’al é gnü tignì les lîtes y partì fora onoranzes. Pro la lîta dl Raiun de Puster él gnü arjunt n resultat storich por la Val Badia: le surastant dla Jonëza da 265

Badia

Le Consëi dla Jonëza da Paur de Badia.

Le grup de paurs jogn che à daidé pro le stont di paurs en la festa de San Linert.

266

Badia Paur de Badia Walter Valentin da Fussè é gnü lité surastant dl comité de Puster y tl medemo momënt inće sciöche mëmber dl consëi provinzial dla Südtiroler Bauernjugend. Walter s’à porchël tut sö na gran bria, mo al tëgn inće alalt l’inom dla Jonëza da Paur de Badia y dles valades ladines. Tres en ocajiun dla sentada generala dl raiun de Puster à Gottfried Nagler da Murin podü pié do le prösc d’arjënt por i diesc agn d’ativité tl diretif dla Jonëza da Paur de Badia. Gottfried é stè por 6 agn surastant y por 4 agn aconsiadù. En la sëra dl bal a Badia à Rosmarie Dapunt de Sotvalgiarëi podü pié do le prosc de brom por i 4 agn da surastanta, i 2 agn da vize y i 2 agn da aconsiadëssa dla uniun. Ai 31 de dezëmber 2007 compedâ la Jonëza da Paur de Badia indöt 85 mëmbri (35 jones y 50 jogn).

Le Cunsëi Cultural tl Comun de Badia y le Consëi de Formaziun Le Cunsëi Cultural tl Comun de Badia à indô podü stlü jö n ann d’ativité cun na relaziun che mët en evidënza n valgönes de beles manifestaziuns y iniziatives, indöt 11, metüdes a jì deboriada cun d’atres uniuns y assoziaziuns culturales. Danter l’ater él gnü metü a jì conzerć profanns, popolars y sacrai, mo inće val’ ater conzert modern y val’ rapresentaziun teatrala n pü’ particolara. N sostëgn important ti él gnü dè al’assoziaziun Badiamusica por l’organisaziun dla VIIa Masterclass tignìda tl ćiastel Colz a La Ila. Le Cunsëi ti à inće dè na sbürla a deplü auturs y ćiantauturs dla Val Badia, sciöche Max Castlunger da San Martin, Simon Kostner da Corvara

I mëmbri dl Cunsëi Cultural y dl Consëi de Formaziun: dmc. Hubert Pescollderungg, Edit Dapoz, Resi Trebo, Claudia Canins, Marlis Frenademez, Elmar Castlunger, Barbara Schmid, Salvester Vittur, Monica Nagler, Emma Pallestrong y Lois Castlunger (Edit y Elmar rapresentëia le Comun mâ tl Cunsëi Cultural).

267

Badia o Ruth Rungger da Rina, ma por nen compedè sö n valgügn, ch’ai ess val’ poscibilité implü de portè dant sües opres. Le Consëi de Formaziun s’à conzentrè deplü sön l’organisaziun de referać y sëres d’informaziun, che vëgn tres indô damanà dala jënt. L’ativité portada a ﬁn é gnüda ﬁnanziada en pert dala Provinzia da Balsan, en pert dal Comun y inće cun les spënores dles porsones che à tut pert ales iniziatives. PORSONES Y PERSONALITÊS Franz Vittur à scrit n liber nü Ai 16 de dezëmber à l’intendënt da denant Franz Vittur presentè te Badia, so paîsc nadè, le liber dal titul „Sön les pe-

dies y i fostüs dla scola ladina“. Ara se trata de na ediziun ampliada y scrita por ladin dl liber bele dè fora por talian y todësch cun i titui „Una vita, una scuola“ y „Ein Leben, eine Schule“. Le liber é gnü dè fora deboriada dal IPL – Istitut Pedagogich Ladin, dal Istitut Ladin „Micurà de Rü“ y dal’Intendënza Ladina. Scebëgn che l’autur à bele scrit deplü libri sön argomënć desvalis, àl en chësc iade indô scrit de süa esperiënza de vita tl monn dla scora. Bele dl 1946, canch’al â apëna 18 agn, àl metü man d’insigné. Por 12 agn, ćina dl 1958, à Franz Vittur insigné tla scora elementara da San Linert. Dedô él stè diretur dles scores elementares dla Val Badia, ćina dl 1975, canch’al é spo gnü nominé ispetur y intendënt. Chësta inćiaria àl spo albü ćina dl 1993, canch’al é jü en ponsiun. Inće dedô él re-

Franz Vittur ti à scrit na dedica tl liber al presidënt da ’Union Generela Michil Costa da Corvara. Iadedô les autoritês politiches, dla scora y dles istituziuns ladines: (dmc.) Florian Mussner, Hugo Valentin, Roland Verra y Theodor Rifesser.

268

Badia stè atif tl monn dla scora, sciöche presidënt dl Istitut Pedagogich Ladin (ćina dl 2003). Te so liber cunta Franz Vittur la storia dla scora ladina, dal mëteman ćina al dédaincö, mo inće de sües esperiënzes personales, dla vijiun ch’al à de na scora che ne dess nia mâ se limité a insigné les materies blotes, mo inće dè inant valurs che é dër d’importanza por le dagnì di mituns. Danter l’ater àl inće alzè fora l’importanza dla scora paritetica dles valades ladines de Badia y Gherdëna, de sciöche ara à contribuì da mantignì y renforzè l’identité ladina. Ala presentaziun dl liber él rové adalerch cotan de jënt, che ti é reconoscënta al intendënt Franz Vittur, no mâ por le liber ch’al à scrit, mo dantadöt por ći ch’al à fat de bëgn por la comunité de so paîsc y por deplü generaziuns de scolari de döta la Val Badia y de Gherdëna! DESVALIES Y CORIOSITÊS N diplom che dà ligrëza y motivaziun

Cuntra la ﬁn dl ann, en ocajiun dla reuniun anuala dl Comprensore di Paurs de Puster („Bauernbundbezirk“) à la familia de Sepl Pizzinini de Costa podü pié do n diplom por le „Lüch de familia“. „Chësc diplom é na sort de titul nobl por le lüch“ à dit l’assessur Berger. Defat déssel ester n reconoscimënt por l’impëgn y le laûr che döta la familia à albü da plü generaziuns incà, da laurè le lüch y da le mantignì tan bel ch’an po baié de na richëza por le paîsc de Badia. Onoranza por i ostis che à passè 50 agn d’ativité söles sciables A Maran él gnü premié ala ﬁn de merz i ostis che podô compedè adöm 50 agn de laûr tl ćiamp turistich y altamo 40 agn de laûr autonom te na süa strotöra. Inće deplü ostis dl comun de Badia à podü pié do la onoranza. Pro chi dl paîsc de Badia él Carmela Nagler Irsara (Hotel Melodia del Bosco), Hilda Pizzinini Roccella (Hotel La Stüa

Sepl y Pia Pizzinini cun sü mituns Margot, Roman y Raimund (dant dmc.) à pié dô cun ligrëza le diplom por le „Lüch de familia“. Pro d’ëi le presidënt dla Provinzia Luis Durnwalder, le surastant dl Comprensore de Puster Viktor Peintner, le diretur dl Comprensore Walter Hintner y l’assessur Hans Berger (iadedô dmc.).

269

Badia – San Ćiascian), Hansi Irsara (Hotel Miramonti – Pedraces), Waltraud Wieser Pizzinini (Sporthotel Teresa). Chisc pioniers dl turism de nosta valada é gnüs rengrazià oﬁzialmënter dal’Uniun di Ostis (HGV) provinziala y locala por so impëgn, por so laûr y por le coraje ch’ai à albü da fà sö strotöres turistiches cun n gröm de debić, cun sacriﬁzi y por avëi dagnora desmostrè ligrëza

cun ći ch’ai fajô. A chësta manira n’ài nia ma mantignì la familia, mo ai à dè n gran contribut por le mioramënt dla situaziun economica de döt le raiun. L’audanza dles porsones onorades é che i jogn vais inant cun le laûr y ne se godes nia mâ i früć ćina che döt risćëia da messëi gnì venü a foresć y che nüsc compaejans mëss indô jì a fà i fanć sciöche ai fajô dandaìa.

I ostis dl comun de Badia che é gnüs onorà: (dant dmc.) Thomas Walch (presidënt di Ostis dl raiun Puster-Val Badia), Carmela Nagler Irsara dl hotel Melodia, Giannina Finazzer Prossliner dl hotel Christiania (La Ila), Maria Vittur Crazzolara dl hotel Fanes (San Ćiascian); (iadedô dmc.) Hilda Pizzinini Roccella dl hotel La Stüa (San Ćiascian), Hansi Irsara dl hotel Miramonti, Eduard Crazzolara dl hotel Des Alpes (La Ila), Fefa Canis Crazzolara y Vijo Crazzolara dl hotel Laurin (San Ćiascian), Ludwig Prossliner dl hotel Christiania (La Ila). Söl retrat mànćel Hilda Pizzinini Wieser y Pauli Wieser dl hotel Ćiasa Salares a San Ćiascian, Waltraud Wieser Pizzinini dl sporthotel Teresa, Hilda Granruaz dl hotel Aurora a La Ila y Iaco Granruaz dl hotel Savoy a La Ila.

270

La Val

La Val • Sepl Comploi

Na bela ﬁnestra y n sorà cun ciüfs dla ćiasa vedla tla vila de Rü.

271

La Val Indroduziun I podun indô ćiarè derevers a n ann de vita te nosc paîsc cun döt ći che é sozedü de bel y de manco bel. Por ći che reverda le tëmp ê chësc ann caraterisé da n inver nia frëit y cört. D’aurì él bele defata gnü bun ćialt mo inće süt, gnanca de mà n’àl plovü tröp. De jügn deperpo él stè scialdi burt, i paurs à messü aspetè ćina ala secunda edema de messè da mëte man da sié. L’isté é stè bun ćialt, inće da d’altonn unse ćiamò albü bun ćialt ćina ai pröms de novëmber, canch’al é inće gnü la pröma picia novüda. Da dailò inant él spo gnü plü frëit, dantadöt tl mëis de dezëmber. Nëi n’él indere plü gnü degöna ćina la fin dl ann. Danfora oressi indô dër bel rengrazié dla colaboraziun düć chi che m’à dè informaziuns y fotografies che arichësc chësta cronica. I à porvè da chirì adöm y scrì sö i avenimënć plü importanć y i speri de ne n’avëi desmentié degügn. Movimënt dla popolaziun La popolaziun dl comun da La Val é por le sesto ann indolater chersciüda, plü avisa de bëgn catordesc unitês, rovan ala fin dl ann a 1.277 abitanć. Por odëi n aumënt tan gran mësson jì indô al ann 1994, canche la popolaziun ê inće aumentada dl medemo numer. La desfarënzia danter ëi y ëres é gnüda ćiamò maiù, cun bëgn 75 ëi deplü co ëres che vir te nosc paîsc. Inće le numer dles nasciüdes é indô chersciü, cun bëgn 20 de pices creatöres che é gnüdes al monn tratan chësc ann (en confrunt ales 16 dl ann denant). Tratan l’ann él mort 8 porsones de nosc paîsc (aladô dla statistica dla popolaziun nen resultëiel ma 7 deache un n at de mort n’é nia ćiamò gnü registré ala fin dl ann). L’eté mesana dla popolaziun aćiasada tl comun da La Val ai 31.12.2007 é indô aumentada en confrunt al ann passè, rovan a 37,2 agn. L’eté mesana dles ëres (39,5 agn) é plü alta co chëra di ëi (35,2 agn). Ti ultimi 25 agn é l’eté mesana dla popolaziun aumentada de prësc 8 agn, da 29,3 a 37,2 agn. Le numer dles fa272

milies é en chësc ann indô chersciü, plü avisa da 396 a 411. La porsona plü vedla de döt le paîsc é berba Sepl Aiarei da Pidrô che à complì ai 27 de setëmber 95 agn. Mëda Sabina Dejaco da Aiarëi che ê l’ann passè la porsona plü vedla da La Val nes à lascè ai 4 de setëmber de chësc ann tl’eté de 97 agn. Do da berba Sepl vëgnel berba Giuvani Complojer da Morió cun la bela eté de 92 agn, berba Giuvani Comploi da Ciampëi y berba Sepl Complojer da Ciampló cun 90 agn.

Ëi

Ëres

Indöt

31.12.2006

667

596

1.263

Nasciüs

Morć

Jüs demez

Gnüs pormez

31.12.2007

676

601

1.277

La Val

Popolaziun dô les fasces d’eté ai 31.12.2007

La fascia d’eté danter i 35 y i 40 agn é numericamënter la plü sterscia dla popolaziun da La Val.

Proporziun danter ëi y ëres dô l’eté (31.12.2007)

Ëi Ëres

Ćina l’eté de 45 agn él deplü ëi co ëres, dai 45 ai 70 agn è la proporziun plü o manco anfat y tles tlasses d’eté plü altes él deplü ëres.

Movimënt dla popolaziun dal 1965 al 2007

La popolaziun dl comun à arjunt chësc ann cun 1.277 abitanć le numer plü alt da canche La Val é comun su (1965).

273

La Val

Movimënt natural dla popolaziun 1965 - 2007

Le numer dles nasciüdes é indô jü söpert dassënn.

Movimënt natural dla popolaziun 1965 - 2007

Ćina al 1990 êl deplü ëres, dedô ti é i ëi sciampà dant.

274

Ëi Ëres

La Val Nasciüs Tla statistica oﬁziala dl comun resultëiel 20 nasciüdes tl ann 2007. La lista di neonasciüs é indere plü lungia, deache n valgügn viadus é gnüs scrić ite ti registri de n ater comun olache la uma â la residënza, inće sce la familia abitëia a La Val. Chisc é i inoms di 11 mituns y dles 11 mitans gnüs al monn en chësc ann: Elias Alton de Egon y Marlene

(01.03.2007)

Maximilian Alton de Arnold y Sabine

(10.11.2007)

Andrea Comploi de Paul y Verena

(25.01.2007)

Manuel Costabiei de Robert y Maria

(04.01.2007)

Natalie Costabiei de Hubert y Annamaria

(13.03.2007)

Ilenia Dejaco de Martin y Ingrid

(18.09.2007)

Alex Frenes de Daniel y Valentina

(15.06.2007)

Sara Höller de Michele y Martina

(17.04.2007)

Alessia Miribung de Bruno y Doris

(16.10.2007)

Katja Miribung de Martin y Margit

(29.09.2007)

Luis Miribung de Helmut y Patrizia

(26.01.2007)

Luisa Miribung de Eduard y Valeria

(10.01.2007)

Matthias Moling de Othmar y Monica

(01.06.2007)

Miriam Palfrader de Gabriel y Anita

(26.02.2007)

Lara Peccei de Marcello y Heidi

(19.03.2007)

Emilie Rigo de Markus y Melanie

(13.11.2007)

Alissa Rubatscher de Romeo y Sabrina

(24.07.2007)

Alessandro Seraﬁni de Stefano y Alma

(18.08.2007)

Anna Tavella de Alfred y Evelin

(21.11.2007)

Andrea Tavella de Eduard y Isolde

(15.06.2007)

Michael Ties de Christian y Maria

(12.10.2007)

Jan Daniel Trebo de Max y Magdalena

(18.02.2007)

Michele Valentin de Benedikt y Martha

(20.09.2007)

275

La Val Morć En chësc ann él mort 8 porsones aćiasades te nosc paîsc. Tla statistica resultëiel ma 7 morć deach’ala ﬁn dl ann n’él nia ćiamò rové te comun n at de mort. Che düć i defunć pois palsé tla pêsc de Chël Bel Dî. Vijo Deval, mort ai 12.04.2007 a La Val. Vijo ê nasciü dan da 84 agn sön Tru, al à spo ciafè le lüch da paur sön Picedac. Tl ann 1950 al maridé Maria Nagler dl Feur da Rumestluns, che é bele gnüda cherdada da Chël Bel Dî tl ann 1968. Vijo à laurè döta la vita söl lüch da paur. Al lascia indô trëi mitans y n möt.

Maria Teresa Pescollderung vëdua Sottara, morta ai 02.07.2007 a Bornech. Maria ê nasciüda dan da 84 agn ite en Taéla. Tl ann 1953 àra maridé Giuvani Sottara de Frëines. Chilò àra spo laurè por döta la vita söl lüch da paur. Ara lascia indô döes mitans y dui mituns.

Giuvani Rubatscher, mort ai 16.05.2007 a Desproch tl’eté de 67 agn. Giuvani de Sepl ê bun conesciü sciöche boteghier y taxist. Al à fat sö la ćiasa dlungia la dlijia, olach’al condejô la botëga adöm cun süa fomena Paola Moling, ch’al à maridé tl ann 1973. Por tröc agn al menè dé por dé i scolars fora por les viles dl comun. Giuvani é inće stè por bëgn 37 agn pro i stödafüch, olach’al é stè por 17 agn cassier. Al lascia indô la fomena Paola y i mituns Romeo y Ramona.

Matî Rubatscher, mort ai 10.07.2007 a Bornech tl’eté de 66 agn. Matî à passè döta la vita cun le laûr da paur söl lüch ite a Spëscia dessura, d’invern jôl inće a laurè pro i lifć. Al lascia indô la fomena Nêse Dejaco da Pastrogn, döes mitans y dui mituns.

276

La Val

Sabina Deiaco vëdua Costabiei, morta ai 04.09.2007 a La Val. Sabina é nasciüda dan da 97 agn a Pastrogn, ara ê la porsona plü vedla de döt le comun. Tl ann 1938 àra maridé Seraﬁn Costabiei da Aiarëi, da chël ch’ara à albü cin’ mituns y sis mitans (un n möt é bele mort da pice). Ara à passè döta la vita cun le laûr te ćiasa y söl lüch da paur. Ti ultimi agn àra vit a Ciampló pro la ﬁa Maria.

Angel Tschaffert, mort ai 28.11.2007 a Bornech. Angel dl Cësta ê nasciü dan da 88 agn tla vila de Ciablun. Por tröc agn àl laurè sciöche fant sön deplü lüsc (danter l’ater a Costa y a Taéla) y spo sciöche zumpradù pro Pire Tolpeit. Deplü agn àl inće spo daidé menè le lat. Al à abité tla ćiasa ch’al à fat sö adöm cun sü dui fredesc tl zënter dl paîsc.

Angela Moling vëdua Vallazza, morta ai 11.11.2007 a La Val tl’eté de 94 agn. Angela ê nasciüda y à passè süa vita tla vila de Rü söl lüch da paur, ara à maridé Paul Vallazza de Survisc. Ara lascia indô trëi mitans y dui mituns.

Luvijia Miribung maridada Sottara, morta ai 03.12.2007 a Desproch tl’eté de 59 agn. Luvijia é nasciüda sön Col sciöche möta plü vedla de Vijo de Col y Clara dl Tondl. Ara à laurè deplü agn sciöche fancela da paur. Tl ann 1974 àra maridé Hermann Sottara de Furnacia. Massa adora éra gnüda cherdada da Chël Bel Dî, ara lascia indô l’om y dui mituns. 277

La Val Maridà Tratan l’ann 2007 s’àl maridé bëgn 17 pêrs cun almanco öna na porsona aćiasada a La Val. De chisc n’él ma un n pêr cun trami i nüc da La Val. 8 pêrs abitëia a La Val y i atri é jüs a abité foradecà. Reinhard Aldosser (Urtijëi) y Rosalia Dapoz Manfred Chiusura (Lungiarü) y Silvia Miribung Alex Craffonara (Rina) y Emilia Tschaffert Roman Dapoz y Beata Wierzbicka (Polonia) Thomas Deiaco y Ruth Frenes (S. Martin) Thomas Gasser (Rina) y Luisa Sottara Lukas Lanthaler (Falzes) y Christine Campei Gerino Miribung y Karin Nagler (Badia) Egon Moling y Sara Mutschlechner (Al Plan) Manfred Moling y Valentina Nagler (Badia) Gregor Pedevilla (La Pli) y Barbara Deval Christian Pescollderungg (La Ila) y Maria Moling Heinz Pezzedi (Corvara) y Verena Campei Michael Rubatscher y Lucia Pescollderung Carlo Suani y Elisabeth Frenner (Al Plan) Martin Unterpertinger (Toblach) y Anita Colz Konrad Videsott y Elisabeth Clara (Antermöia)

AMINISTRAZIUN DE COMUN Laûrs publics y investimënć Le maiù laûr che é gnü metü man en chësc ann é stè la realisaziun dl frabicat multifunzional dlungia la ćiasa de comun. L’apalt é gnü davagné dala ﬁrma Erlacher Herbert d’Al Plan che à metü man i laûrs ai ultimi d’agost. Por plü de n mëis alalungia él naôta stè da fà i laûrs da ćiavè grunt. Por podëi anuzé döta la lerch a desposiziun él gnü ćiavè ćina ite pormez ales fundamëntes dl salf dles manifestaziuns, stabilisan le terać cun la 278

tecnica dl „jet grouting”. Al é gnü forè jö sot te tera y sprinzé jö n moscedoz de petun. Implü él spo ćiamò gnü forè ite pert, sot le frabicat ite, y taché ite le parëi cun deplü tiranć. Insciö éra jüda da anuzè propi döta la lerch sot tera ite, le cost che chisc laûrs é sambëgn inće stè valgamia alt. Chisc laûrs é gnüs fać dala firma Keller da Verona. Por la fin de novëmber à la firma Erlacher spo albü rové da fà sö la strotöra de mür. Ara s’à traté de n laûr scialdi compliché cun mürs pendënć d’un y dl ater vers, mo la firma à laurè dër bun y snel. Le cost total di laûrs da muradù é de incër 450.000 euro.

La Val

L’andamënt di laûrs de costruziun dl frabicat multifunzional.

279

La Val N ater laûr important che é gnü portè inant é stè le ressanamënt dla condüta dal’ega „Rü dla Gana”. En chësc ann él gnü ressanè le toch inanter Miribun y le zënter dl paîsc. Implü él gnü metü danü le toch inanter Lunz y Plans, olach’al é inće gnü tachè ite danü la zona sportiva. Ressanè é spo gnü le toch dales Gnates ćina jö Ciampló. Al é inće gnü coleghè la condüta „Rü dla Gana” cun la vasca de „Nagà” che afornësc cun ega da bëre döt le raiun da Pidrô. Insciö pon en caje de nezescité adorè l’ega de „Rü dla Gana” inće por chësta condüta dal’ega. Les fontanes de Nagà é plütosc sensibles al incuinamënt deach’al é dessura deplü pra che vëgn incultà. Propi en chësc altonn s’un n’à sintì l’ega da Pidrô y insciö àn atira podü remedié, stlujon jö les funtanes incuinades y tolon l’ega nëta de „Rü dla Gana”. I laûrs portà inant en chësc ann é gnüs fać dala ﬁrma Impianti Colfosco-Cave Sarè. Cun i laûrs de ressanamënt fać en chësc ann él stè meso da sparagné de gran cuantitês d’ega, êl pö denant les condütes che stravâ te deplü posć. Le consum d’ega, la cuantité d’ega che vëgn ite sciöch inće le livel dles vasches pon odëi avisa tres l’implant de control dles vasches che é gnü lascé fà dal comun chësc ann. I dać dles döes vasches de „Rü dla Gana” y „Nagà” po gnì controlà te vigni momënt da ćiasa infora tres internet. Chësc laûr é gnü fat dala ﬁrma Electro Clara da Lungiarü y à costè incër 10.000 euro. La soma de düć i laûrs fać en chësc ann amunta sö por 300.000 euro. Al resta ćiamò sëgn da fà n valgügn de mëndri toć, danter l’ater mëssel ćiamò gnì coleghè la zona nöia Plaiać. Spo podarà i 280

laûrs de ressanamënt dla condüta dal’ega „Rü dla Gana” gnì conscidrà stlüć jö. En chësc ann à finalmënter podü gnì portà a fin i laûrs por la realisaziun dl zënter por porsones andicapades „La Spona” a Pidrô. Al é gnü fat i laûrs de sistemaziun deforaìa, fać dala firma Bioc Bau por na soma de incër 350.000 euro y stlüt jö i laûrs de aredamënt. Tratan i mëisc da d’isté à i assistîs y i assistënć dl salf protezionè podü plinderné so patüć tla ćiasa nöia. Deplü laûrs él gnü fat söles strades de comun. Al é gnü fat laûrs da cuncè fora l’asfalt söles strades Arciara, Furnacia, Coz, Runch, Cians y Lè por na spëisa de indöt passa 50.000 euro. Implü él gnü metü danü tlandri söles strades da Aiarëi y Costa (incër 10.000 euro). Le comun à lascè fà dui proieć da fà marciapîsc y slarié la strada Pidrô-La Val, plü avisa ti tòć Pidrô-Lè y Ciampló-Lunz (cost de incër 28.000 euro). Da pert dl comun él spo gnü fistidié da realisé n valgünes plazes da parchè por chi che và sö por munt, plü avisa tles localitês Spëscia, Ramëi y Tolpëi. I laûrs por la realisaziun de chëstes plazes é gnüs fać dala Forestala; le comun afita les sperses dai proprietars. N ater laûr che é bele gnü metü man l’ann passè y rové chësc ann é stè la realisaziun de n frabicat che vëgn adorè sciöche magazinn y zënter por la racoiüda dl refodam a Pidrô. Le frabicat de lëgn é gnü realisé dala firma Tolpeit Erhard y le cost total dl’opera é stè de incër 60.000 euro. Tla zona Plaiać 1 él gnü portè inant i laûrs de urbanisaziun, fajon i marciapîsc y i asfalć (laûrs fać dala firma Impianti Colfosco-Cave Sarè). Por l’ampliamënt dla rëi dla canalisa-

La Val ziun publica él gnü lascé fà le proiet por realisé la canalisaziun por les viles de Furnacia y Col. Implü él gnü cumpré aredamënć por deplü frabicać de comun, la maiù spëisa é gnüda fata por la scolina olach’al é gnü metü ite n oﬁze nü por na spëisa de incër 18.000 euro y möbli por la ćiasadafüch (incër 4.000 euro). Na soma scialdi alta é gnüda paiada dal comun sciöche compartezipaziun ales spëises de restrotoraziun dla ćiasa de palsa da S. Martin. En chësc ann él gnü paié 66.000 euro por daidé paié les spëises de proietaziun dl’opera. Pro i laûrs publics mëssel inće gnì nominé i laûrs fać dal’Autorité Forestala y dal Oﬁze dles Strades dla Provinzia.

Da pert dla Forestala él en chësc ann gnü portè inant un n maiù laûr, plü avisa la strada forestala sön „Bosch Alt”, metüda man l’ann passè y rovada chësc ann cun n toch de strada nü de incër 1.300 metri. Da pert dl Oﬁze Provinzial dles Strades él gnü fat dui de maius laûrs. Tratan i mëisc de jügn y messè él gnü sistemè y slarié, sön scomenćiadìa dl comun, le toch de strada da Lunz ćina tl zënter dl paîsc. Te chësc toch ê la strada strënta y te de stletes condiziuns. La strada é gnüda slariada cuntra val, fajon n mür nü. N gran laûr fat tratan i mëisc da d’isté é stè le spostamënt y le slariamënt dla strada statala dla Val Badia pro le „Punt da Pastrogn” che é gnü fat danü.

Le „Punt da Pastrogn” é gnü fat danü.

281

La Val Plann de contrada nü En chësc ann él gnü aprovè le plann de contrada nü, elaborè dal ofize provinzial por la sconanza dla contrada. La maiù mudaziun dl plann proponüda dal ofize suradit en confrunt al plann varënt ê chëra dl inserimënt di pra d’Armentara tl parch natural „FanesSenes-Braies“. Atualmënter é ma na pert di pra söla bela munt d’Armentara daìte dal confin dl parch; l’ofize provinzial ess orü stlüje ite tl parch düć i pra d’Armentara. La gran maioranza di proprietars interessà à presenté oposiziuns cuntra chësta mudaziun delibera-

da dala junta provinziala. Le consëi de comun à tignì cunt de chësta orentè di proprietars y à valuté i vantaji y svantaji che l’inserimënt tl parch podess portè. Da öna na pert vëgnel garantì na miù sconanza dla natüra, mo dal’atra pert él regoles plü sciodes da respetè en caje de intervënć da pert di proprietars. Al é da dì che le plann urbanistich dl comun prevëiga bele regoles scialdi restretives por intervënć y realisaziuns de frabiches ti pra da munt. Ala ﬁn à le consëi de comun dè jö n arat negatif sön l’inserimënt di pra tl parch natural. La Junta Provinziala à spo confermé la orentè dl comun.

Tl zënter dl paîsc él gnü frabiché tröp da d’altonn (frabicat multifunzional, ostaria Pider, condüta dal’ega).

282

La Val Frabiché Tl ann 2007 él gnü dè fora dal comun indöt 63 lizënzes da frabiché (10 demanco co l’ann passè). La maiù pert dles lizënzes reverda variantes de lizënzes bele relasciades denant o le renovamënt de lizënzes tomades (16 lizënzes) y restrotoraziuns y ampliamënć de frabicać (10 lizënzes). Indöt 5 lizënzes él gnü relascè por la costruziun de ćiases nöies y 3 por la costruziun de garages o magazinns. Por la costruziun de ćiasotes y tablà da munt él gnü dè fora 6 lizënzes, por la realisaziun de infrastrotöres (strades, mürs) d’atres 7 lizënzes. Inultima él ćiamò gnü relascé 7 lizënzes da mëte sö coleturs da sorëdl, 6 lizënzes por l’esecuziun de laûrs de avaliamënt de pra y respetivamënter 1 na lizënza por fà na majun, na büja dala coltüra y mëte na bot por l’ega dla plöia. Cun la costruziun de frabicać nüs y de maius ampliamënć él tl ann 2007 danter l’ater gnü metü man tl zënter dl paîsc (frabicat multifunzional dlungia la ćiasa de comun, ampliamënt dl Hotel Pider, garage y tiać de Otto Rubatscher, garage de Carlo Miribung, ampliamënt sot tera dla ćiasa de Clara Agreiter), sön Biei (ćiasa nöia de Hermine Costabiei), tla strada Pares (ćiasa nöia de Stefo y Sepl Nagler), a Ciampló (ćiases nöies de Alex y Helmuth Deiaco), a Alćialć (ćiasa nöia de Pio Vallazza), tla zona artejanala a Pidrô (ampliamënt dles tistlaries Möbel Ladinia y Davide Complojer), ite a Mirió (garage de Sepl Comploi) ite n Frëines (ampliamënt dla majun de Nese Pezzei) y sön Aiarëi (majun de Sepl Costabiei). Pro trëi ćiases nöies él por le pröm

iade gnü realisé n implant da scialdè cun la temperatöra dla tera (“Wärmepumpe”), plü avisa les döes ćiases nöies de Alex y Helmuth Deiaco y la ćiasa nöia de Stefo y Sepl Nagler. Pro chësta tecnologia nöia da scialdè vëgnel forè jö sondes te tera ćina a na profondité de passa 100 metri. Al vëgn pumpè jö n licuid da na temperatöra dër bassa (-20 gra), cun l’aiüt dla temperatüra dla tera se scialda le licuid y vëgn indô sö cun na temperatüra de zirca +12 gra. Cun chësc salt de temperatöra vara spo da davagné l’energia da scialdè la ćiasa. Le raport danter energia adorada y energia davagnada é de zirca 1 a 5.

Al vëgn forè jö sot te tera por davagné energia da scialdè.

283

La Val Cutes de comun N valgönes modaziuns él stè pro les cutes de comun. Deperpo che la cuta ICI é restada anfat sciöche l’ann passè y la tarifa dl ciomënt à podü gnì arbassada, é les tarifes dl’ega da bëre y dl’ega paza gnüdes aumentades. Chësta ultima é gnüda alzada dl 16% y chëra dl’ega da bëre plü dl dopl. La gauja de chësc gran aumënt é chëra, che le comun mëss curì cun la tarifa les spëises da despaié jö l’imprëst che é gnü tut sö da finanzié i laûrs de ressanamënt dla condüta dal’ega „Rü dla Gana”. Inće sce l’amortamënt de chësc imprëst vëgn surantut en gran pert dala provinzia, réstel impò a pëis dl comun na pert dla spëisa che mëss, sciöche dit, gnì curida cun la tarifa revardënta. Convenziun cun la defensuria popolara Le consëi de comun s’à incuntè cun la defensuria popolara Burgi Volgger, cun chëra ch’al é gnü stlüt jö na convenziun. Le comun da La Val é l’ultim comun dles valades ladines da sotescrì chësta convenziun. Ara prevëiga la colauraziun danter le comun y la defensuria popolara te cajì olache zitadins jarà da d’ëra por stritaries o conflić cun le comun. Te chisc caji verifichëia spo la defensuria sce le comportamënt dl comun é stè legitim; sc’ara mina de no, ti vëgnel menè na racomanaziun al comun. Sce le comun ne se tëgn impò ne nia ala racomanaziun, spo ti ortiëiera na relaziun al consëi provinzial. La defensuria popolara ne tëgn degönes 284

aldiënzes a La Val, ara tignarà inant sües aldiënzes por döta la Val Badia te ćiasa de comun a S. Martin. Economia L’economia de nosc comun é strotorada sön deplü seturs. Le maiù pilaster é dessigü l’artejanat, dantadöt por ći che reverda le numer di ocupà y le volum d’afars. Dites da artejan él atualmënter 76, porsones ocupades tl artejanat él incër 250. La maiù pert dles dites é tistleri (incër 20) y depënjadus (incër 11 dites). I artejans ne laora nia ma te nosta valada mo ciafa inće tröc laûrs tles valades vijines y inće fora dla provinzia. Le presidënt dla uniun di artejans é Davide Frenes. Na gran importanza à inće l’agricoltöra. Al é passa 70 paurs che laora i lüsc, la gran pert di lüsc vëgn laurà dai proprietars instësc. Daimprò da 30 lüsc (la maiù pert de pići lüsc) vëgn aﬁtà ia a d’atri paurs, insciö pon dì che düć i lüsc vëgn ćiamò sià. Al é inće tröć jogn che desmostra interès por le laûr da paur, la gran pert di lüsc à stales y majuns nöes y modernes. La maiù pert di paurs à ćiamò n secundo laûr, ma cun le laûr da paur dassù é le vadagn massa pice por mantignì na familia, inće sce la provinzia sostëgn dassënn i paurs cun contribuć che vëgn conzedüs por laurè le lüch, por surantó le lüch da pert de paurs jogn, por sié pra da munt y i.i. Tres deplü paurs laora inće cun sciori, pitan vacanzes söl lüch che vëgn gonot dër aprijades dai foresć. Al é indöt 24 lüsc che pîta vacanzes söl lüch da paur. Le surastant di paurs te

La Val nosc comun é Federico Rubatscher. Tres na maiù importanza ciafa le turism, cun la maiù pert di eserzizi turistics che é gnüs restrotorà. Al vëgn ćiarè da ti pité na buna cualité y na ospitalité familiara ai sciori che röia adalerch. Düć i hoti y les ostaries tl paîsc é ti ultimi agn gnüs amplià cualitativamënter y inće cuantitativamënter. Le numer di leć tl comun da La Val é tl ann 2007 rové a 792, partis sö te indöt 55 eserzizi: 2 hoti, 4 ostaries, 3 ponsiuns, 4 garnis, 5 aﬁtaćiamenes, 36 aﬁta-apartamënć y 1 na ćiasa por vacanzes. Le presidënt dl’Assoziaziun Turistica é Angel Complojer, chël dla uniun di ustîs é Otmar Moling. L’ann 2007 é por i operadus dl setur turistich indô stè n bun ann, cun na situaziun de stabilité en confrunt al ann passè. Le numer dles presënzes registrades tl ann 2007 é de 68.652 (+ 0,6%) y le numer dles porsones rovades a La Val é stè de 11.240 (7 porsones deplü co l’ann passè). Do la naziun de proveniënza é la porcentuala di ghesć talians en confrunt a chi proveniënć da d’atri stać n pü’ carada en confrunt al ann passè, plü avisa dal 53% al 52%. N’atra rama dl’economia che é dependënta dal laûr cun i foresti, dantadöt tratan i mëisc da d’isté, é les botëghes. Dla uniun di boteghiers fejel pert indöt 13 eserzizi, la maiù pert tla zona artejanala da Pidrô olache la posiziun é ideala por le gran numer de passanć. Le surastant di boteghiers é Andrè Complojer.

VITA DLA COMUNITÉ DE CÖRA Consëi de cöra Le consëi de cöra s’à dè jö cun le tema dl ann, dè dant dala diozeja: „La fede tl matrimone y te familia”. Al é gnü laurè fora propostes por daidé y animé da perié deboriada te familia, da chirì y coltivé i valurs cristians te nostes families y da ti dè le dër signiﬁcat ai rituai de familia che acompagnëia döt l’ann liturgich. Adöm cun les uniuns di ëi, dles ëres y di jogn él gnü metü sö n comitê che organisëia mësses, funziuns o inće val’ ativité da stè adöm por families. Inće ala formaziun religiosa él gnü ponsè y les propostes é gnüdes portades dant al consëi de formaziun culturala. Da d’aisciöda à le consëi de cöra metü a jì n quiz sura le vagnele do San Lüca, a chël che döta la jënt dl paîsc é gnüda inviada da tó pert. Al é gnü dè jö indöt 53 zetoles y danter chëstes n’él stè 8 che à fat döt dërt. Mo nia chësc n’é le plü important, al é stè bel che tanć s’à dè jö cun la Sacra Scritöra y s’á tut la bria de lì le vagnele. Laûrs portà inant Da d’aisciöda él gnü constatè problems pro le ćiampanì dla dlijia, plü avisa pro le jaz dles ćiampanes. Da pert de na ﬁrma spezialisada y de injiniers che à fat mosoraziuns él gnü constatè che por gauja de manćianzes pro le jaz nàscel de gran vibraziuns sön ćiampanì che gaujëia sfësses ti mürs de dlijia. Por chëstes rajuns él gnü tut la dezijiun da ne sonè por n strüf nia plü la gran ćiampana. 285

La Val An à insciö fat gnì adalerch la ﬁrma da Absam che à ressanè le jaz dles ćiampanes ti agn 90. Chësta é stada a öna da fà n valgügn laûrs debann, sciöche trà sura i torchi che mëna adöm le jaz y mudé les asses dla gran ćiampana. Adöm cun l’injinier dles mosoraziuns y la ﬁrma Absamer Läutwerke èl gnü dit ch’al foss debojëgn da fà ćiamò n valgügn d’atri laûrs, che é spo gnüs fać da d’altonn. Al é gnü mosoré fora la schedra de vigni ćiampana che fej le manco vibraziuns da sonè y insciö manco dann al ćiampanì, fat laûrs pro la zentrala che

La gran ćiampana po indô gnì sonada.

286

comana le sonè, istalè trëi programs por le soné, fat n funz sura la terza ćiampana por miorè le sonn de chësta, metü spanges por evité l’intorjamënt dl jaz tratan le sonè y baratè fora le pantoncel dla ćiampana dl’angonia. Ia por l’ann él spo ćiamò gnü lascè taiè incër 330 metri de lignan tl bosch dla cöra sö dal „Vilin de Brach”. Al é spo gnü cumprè n implant de ampliﬁcaziun cun le microfonn portabl che vëgn adorè dales prozesciuns. Ministranć Pro les funziuns de dlijia él dagnora n bel grup de sorvidësses y sorvidus che dëida le prou y la comunité de cöra. Da canche siur Iaco à inće surantut la cöra da Rina él Pire Comploi che à surantut da insigné ite y acompagné le grup di ministranć. Al fej chësc laûr cun gran ligrëza y tröpes bries. Vigni domënia dan mëssa vëgnel arjigné ca por la funziun y dan les maius festes vëgnel fat proes cun i ministranć. Inće i ministranć é dër lizitënć, al n’é valgügn che n’à lascé fora gnanca un n rorate! Por premiaziun à le grup podü jì de jügn a fà na bela jita, plü avisa na ﬁndledema söla munt de Senes. Inće sce le tëmp n’é nia propi stè dër bel ti àra impò dër plajü a düć. An é jüs sö por munt, an à fat jüć y la domënia é la jita gnüda stlüta jö cun na mëssa sön munt. Gran ligrëza ti à inće fat a düć canć ch’ai à podü conësce daimprò l’atleta dai schi Manuela Mölgg che ê rovada sön Senes y che s’à lascè fà jö cun düć adöm.

La Val

Le grup di ministranć en Nadè do mëssa.

I sorvidus y i acompagnadus sön Senes, olache ai à incuntè l’atleta Manuela Mölgg.

287

La Val Pröma Comuniun Ai 13 de mà él gnü tignì la bela festa dla pröma comuniun a chëra ch’al à tut pert 5 mitans y 9 mituns. Le bel soné dla musiga à acumpagné i mituns y les mitans cun sü geniturs te dlijia. Siur Iaco à zelebré la mëssa da festa, abelida dales ćianties di mituns da scora y cun düć i neocomunicanć metüs sö inćër altè. Tratan la mëssa dla pröma comuniun.

I neocumunicanć cun les maestres, le maester y siur Iaco.

288

La Val Crejima En Lönesc de Pasca de Mà, ai 28 de mà, él gnü tignì la crejima. Siur Iaco, che é gnü deleghè dal vësco, ti à dè le sacramënt dla crejima a 35 mitans y mituns dla pröma y secunda tlassa dla scora mesana. I crejimanć cun les totes y i toć é gnüs acumpagnà te dlijia dala musiga.

scionars y monies da La Val à bele plü gonot podü pié do de beles somes y à podü portè inant proieć te süa misciun. Te nosc paîsc él en chësc ann gnü trat ite indöt 10.006,00 euro.

I Trëi Resc Inće en chësc ann él indô jü tratan i dis dan Santa Guania i Trëi Resc fora por les ćiases de nosc paîsc. I dui grups de mitans y mituns à portè la bona noéla tles ćiases y à coiü adöm les ofertes por les misciuns. Les spënores che vëgn trates ite te Südtirol dala aziun di Trëi Resc vëgn partides sö ai miscionars de Süditrol fora por döt le monn. Inće mi-

I Trëi Resc é indô jüs fora por les ćiases.

I jogn dla crejima.

289

La Val Lîtes dla Uniun di Ëi

LES SCORES

De messè él’stè les lîtes dla Uniun di Ëi; al é gnü dè jö 86 cupertes cun inoms. I pröms 5 é stà Konrad Sottara, Ludwig Sottara, Konrad Suani, Markus Campei y Richard Moling . Azetè da fà pert dl comitê dl’Uniun di Ëi à Richard Rubatscher (surastant nü), Andrè Valentin, Markus Campei, Cristian Videsott y Robert Terza.

La scora elementara

Liber sura la vita de siur Sepl Ai 3 de jügn él gnü presentè tratan la gran mëssa le liber por ladin sura siur Sepl Dapoz de Ciablun, miscionar tl Borneo da prësc 60 agn. Le liber cunta sura fać fora dla vita de siur Sepl y é gnü scrit por ingleje da dui auturs dl post. Al é spo gnü traslatè por todësch da Marie Therese Waldstein y spo por ladin da Lois Trebo. Le liber cun le titul „Siur Sepl Dapoz – Portrait dl ultimo dinosaur” é gnü dè fora dala Uniun Ladins Val Badia.

Tratan l’ann de scora 2006/2007 él stè 81 mituns y mitans che à frecuentè la scora elementara, trëi demanco co l’ann passè. Les maestres y i maestri é stà Annamaria Fiung, Bernardetta Nagler, Gertrud Rubatscher, Paola Agreiter, Rudi Moling, Monica Comploi (Ciampëi), Monica Comploi (Zënter), Veronica Rubatscher, Franca Canins, Silvia Alfreider y siur Iaco Ploner. Danter i proieć metüs a jì tratan chësc ann de scora él da nominé la partezipaziun dla 4. tlassa al concurs scrit fora dales „Vereinigte Bühnen Bozen”, olache i scolars da La Val à davagné le pröm pest. Pro le concurs messâ i mituns se dè jö cun i protagonisć dl toch teatral „La gabiana y le giat che ti insignâ da jorè” de Luis Sepulveda y chirì fora ćiun che ti â plajü deplü. Vigni tlassa podô presentè ćina cin’ laûrs. Le laûr plü original é gnü aratè chël dles scolares Melanie y Nadine.

La cuarta tlassa à davagné le pröm pest pro le concurs a Balsan.

290

La Val

1) La cuarta tlassa tratan la jita. 2) Le teater da Nadè. 3) Abilité pro i jüć dl zircus 4) La cuinta tlassa a Trautmannsdorf. 5) Al è gnü romenè sö le paîsc. 6) Le proiet da depënje cun Maria Pezzedi. 291

La Val La 2. tlassa à fat n jomelinasc cun la 4. tlassa dla scora taliana da Branzoll. Ai mituns da Branzoll tì él gnü mostré en gaujiun de süa vijita a La Val le tru dl lignan, dal lëgn te bosch ćina al möbl rové. A Branzoll à i scolars da La Val podü conscidré la storia dl pom, dala planta al früt. Deboriada ai inće vijité le museum ladin a S. Martin. La 4. y la 5. tlassa à fat n proiet sura le „se stè bëgn a scora” cun Lois Kastlunger y Sabine Hofer. Chiló à i mituns imparè da nen gnì fora y se stè saurì cun sè instësc y cun i atri. Chësc porta pro a n bun tlima te scora y inće defora. N ater proiet é gnü metü a jì dala 2. tlassa, olache Valeria Moroder é gnüda a daidé ilustré n bel liber cun na storia che i scolars â scrit. Inće Maria Pezzedi é gnüda a daidé ilustré libri a deplü grups de mituns. Dër bela é inće stada l’edema dl zircus, olache düć i mituns à podü imparè de vigni sort de acrobazies y morvëies ch’ai ti à spo portè dant en gaujiun dla festa de contlujiun ai geniturs. D’atres scomenciadies é stades la partezipaziun al’aziun da romenè sö le paîsc y da pert dla 3. tlassa la vijita te comun. Devertì s’à i scolars da imparè de bi bai cun Lois Kastlunger y Eveline. Dala jita de mà é i mituns plü gragn jüs a vijité le bel urt botanich de „Trautmannsdorf” y i mëindri é jüs a San Ciascian a fà le „tru di lersc”. La scolina Tl ann de scolina 2006/2007 él stè indöt 33 mitans y mituns (trëi plü co l’ann passè) che à frecuentè la scolina, partis 292

sö te döes seziuns. Les educadësses é stades Marlene Rubatscher (sostituida spo da Miriam Costabiei), Isabel Rubatscher, Karin Pedevilla y Consolata Nagler. La cöga dla scolina é stada Carmen Campei y por la netijia di locai él stè Carla Pedevilla che à ﬁstidié. Ia por l’ann él gnü fat de vigni sort de ativitês y proieć. Tratan le mëis de novëmber él gnü fat n proiet de musiga y de ritm cun Max Castlunger. Chësc proiet ti à dër plajü ai mituns y ales mitans. I mituns à podü imparè da conësce y porvè fora n gröm de sorts de strumënć dër interessanć, imparan ite plü sorts de ritms che ti é gnüs portà dant ai geniturs ala ﬁn dl proiet. Inće en chësc ann s’à i mituns y les mitans dla scolina indô incuntè n iade al mëis cun i scolars dla 1. tlassa elementara. Adöm él gnü fat de vigni sort de ativitês, sciöche ginastica, na spazirada te bosch, n teater dl casperle, jüć, stories y ćianties deboriada. Al é dër important che i mituns dla scolina, dantadöt chi de 5 agn, pois avëi bele n raport cun le monn dla scora denanche pié ia. Chësc porta pro a i fà stè plü saurì tl momënt ch’ai pëia ia a scora. Inće ai scolars de pröma ti sal ćiamò tres bel da gnì te scolina n iade o l’ater a incuntè indô i cumpagns da denant. Tratan le mëis de jenà ti él gnü fat festa ala cöga Emma che é jüda en ponsiun do n grüm de agn de laûr. En chësta gaujiun él gnü invié la cöga te scolina y al é gnü fat jüć de vigni sort impara. I mituns y les mitans à en chësc iade arjigné ca val’ de bun por ëra: tartines de vigni sort. Al é stè bel y düć s’à devertì. De mà él gnü fat la jita sön i pra da Rit. Düć adöm é pià ia dadoman da Biei

La Val

5 1) L’ann de scolina é gnü stlüt jö cun na festa te dlijia. 2) Proiet de musiga cun Max Castlunger. 3) Dala jita sö dal Crist da Rit. 4) Tratan la festa da Nadè. 5) Les scincundes de San Micurà.

293

La Val sö cun n bel tëmp. Sö dal Crist da Rit él gnü palsè a marëna y dedô s’à i mituns tripé da fà la belëita sön pre. Spo é indô döta la schira piada jö cuntra Biei olache i geniturs aspetâ i mituns. Da d’aisciöda él gnü fat na ćiacia al tesur adöm cun i geniturs. Al é gnü arjigné ca de pići ostacui, sciöche trà la

Le paîsc da La Val ala ﬁn dl ann 2007.

294

corda, saltè cun les giames liades adöm y stomać, a chi che i mituns y i geniturs podô tó pert. Le tesur n’é nia stè ri da ciafè, deach’an le tofâ bele dalunć... La cöga Carmen s’â apraté, deboriada cun n valgügn peri che s’â metü a disposiziun, de bunes liagnes da marëna y düć à podü gnì a mangé.

La Val VITA DL PAÎSC Tratan chësc ann n’él da cuntè sö degügn de gragn avenimënć straordinars de cronica. Impò oressi recordè n valgünes manifestaziuns y avenimënć plajors sciöche inće n valgünes cosses che é jüdes magari n pü’ manco bun. Sciöch’al é bele oramai tradiziun él gnü tignì la pröma domënia de messè la segra dl paîsc (al 01 de messè). I Stödafüch à metü a jì la festa y la Musiga à tigni conzert. Ai 29 de messè él deperpo gnü tignì a Pidrô la festa tradizionala alaleria, en colaboraziun danter i Stödafüch, la Musiga y l’Aiüt Alpin. Chësta festa vëgn oramai bele tignida da plü de 40 agn tres jö en Chi Plans a Pidrô. Sciöche vigni ann à la festa metü man danmisdé cun la S. Mëssa alaleria amesa le bosch y é spo jüda inant döt le dé ćina da sëra tert cun intratenimënt musical y aurela cürta. Tres jön Chi Plans él indô gnü organisé da pert dla Uniun di Jogn n conzert alaleria cun l’inom „Gader Sound”. La cuarta ediziun de chësta manifestaziun é gnüda metüda a jì en sabeda ai 21 de messè. Al à sonè i grups „Cantina Roots“ da Balsan, i „Burning Mind“ y i „Sisyphos“ da Sterzing. Al é gnü sonè musiga raggae, rock y celtica folk. Salf de laûr protezionè a Pidrô Oramai integré tla vita de nosc paîsc é le Salf de laûr protezionè da Pidrô, do da 21 agn da süa daurida. L’ann 2007 é stè n ann de gran importanza: en chësc ann d’isté ânse podü se trasferì tla sënta nöia „La Spona”. I assistis y i

assistënć, deboriada cun val’ volontars y n grup dl „ÖKO Service” da Bornech à metü man da plinderné. Al è stè n gran laûr da romené fora la sënta vedla y condüje döt tla nöia. Ćina che düć i toras, les mascinns, i injins y l’ater patüć è stà arcuncià ia, àl orü ester tröp tëmp, paziënza y inće val’ fadia sura fora. A mez setëmber él spo gnü chël dé tan aspeté: an à podü mëte man l’ativité tla ćiasa nöia. Do les esperiënzes de chisc pröms mëisc pon dì ch’al é na ćiasa da se stè saurì, valgamia garatada. I assistis è dër contënć deach’ai à lerch bel assà y po s’armöie do sües esigënzes. L’aredamënt da corusc ch’è daìte dà na sensaziun de ćialt y armonia a düć. Mo baldi él inće da dì che ti pröms mëisc n’al nia manćé diﬁcoltês y problems. Deplü cosses ne funzionâ nia sciöch’ares ess messü y al é stè debojëgn da dortoré de vigni sort. Tratan é inće le grup gnü maiù. Ala ﬁn dl ann laórel tl salf 12 assistis y 4 che i acompagnëia. De setëmber él gnü pormez na jona y n jogn y porchël jôl debojëgn ćiamò de n assistënt implü. Les ativitês fora por l’ann é plü o manco stades chëres di ultimi agn, mo inće cun n valgones novitês. De jené é döt le grup jü a San Ciascian a spazier y n valgügn inće a fà paslunch, dedô ési spo gnüs invià tl hotel Fanes a na buna marëna. N valgügn volontars dl K.V.W d’Al Plan à spo invié i assistis da jì sön Fanes y i à inće acompagné. Inće ala gara dala liösa a Terenten él indô gnü tut pert sciöche inće ala gara de „calcetto” adöm cun chi dla Val de Puster. Da jì sön Piz Sorega a ascuté i „Oberkrainer” è por val’ assistis l’avenimënt dl ann, dilan al invit ch’ai ciafa vigni ann dai ostis. Ala festa dl sport a Kaltern él dagnora bel 295

La Val

4 1) Pro la festa dl sport a Kaltern. 2) Les mascheres da carlascè. 3) y 4) Düć à daidé da plinderné tla strotöra nöia.

da tó pert, dantadöt inće por i resultać ch’an po arjunje y por la roda söl lech che vëgn fata do les competiziuns. Ala ﬁn él ćiamò gnü tut pert ala conferënza stampa dla „Maratona dles Dolomites” y dedô él spo gnü vijité le ćiastel „Sigmundskron”. Da d’altonn él gnü organisé na reuniun con düć i geniturs olach’al è spo gnü lité danü le consëi dla strotöra. Sciöche vigni ann dan Nadé él gnü organisé le pice marćé da Nadé. Al ti à fat a düć n gran plajëi ch’al è ste tan de 296

vijitadus. Inće por arjigné ca le marćé él indô stè volontars che à daidé, a chi ch’al ti và sambëgn n bel dilan de cör. Tla strotöra nöia él inće na palestra che büta dër y te chëra ch’al vëgn inće tut sö d’atri grups. Da d’altonn incà röiel adalerch n iade al’edema de pići mituns cun sües umes a fà ativitês cun musiga (“Musikgarten”). Chësc à na gran importanza deach’al sozed cun chësc n at de integraziun y al vëgn porté ite vita te ćiasa. I dis ch’al röia adalerch jënt, vëgnel inće daurì le pice bar.

La Val Ti 21 agn de laûr tl Salf laûr protezioné a Pidrô él dagnora gnü porvè da tignì dër alalt l’integraziun. Inće sc’al è gnü fat de gragn vari inant te chësc ćiamp, ne podunse mai lascé da se möie te chësta direziun por ne rové nia indô tl’isolaziun che é stada por agn alalungia, ti fajon la vita crödia a tröpes families. Pest por i paurs dla munt De forà él stè la familia de Giuvani Pezzei da Cians che à ciafè le pest por i paurs dla munt de Südtirol (Bergbaruernpreis) adöm cun n’atra familia da Lijun. Le pest vëgn surandè dala uniun provinziala di paurs; al ne dess nia ma gnì premié le gran impëgn pro le laûr da paur sön i lüsc da munt, mo al vëgn inće valuté l’impëgn por la comunité, por ejëmpl cun l’ativité te uniuns. Giuvani fej bele da tröć agn pert di stüdafüch y

dla musiga da La Val y inće i mituns é dër atifs tles uniuns dl paîsc. Adöm cun l’onoranza ti él gnü surandè ala familia da Cians n scech de 5.000,00 euro. 150 agn dla tesciaria Nagler Ai pröms de setëmber él gnü festejé da pert dla tesciaria d’ert Nagler le bel iubilè de 150 agn de ativité. L’ert dl tiesce é gnüda dada inant da generaziun a generaziun, meton man dai artejans che jô da ćiasa a ćiasa cun so torà y rovan ala strotöra moderna d’aldedaincö, olach’al vëgn en gran pert laurè cun toras comanà da computers. En gaujiun dla festa de iubilè tignida a Pidrô, tla sënta dla tesciaria Nagler, él rové adalerch tröpes autoritês dla politica y dl artejanat. Da pert dla uniun di artejans ti él gnü surandè ai patruns, i fredesc Gottlieb y Michael Nagler, na toﬂa de onoranza. La

La familia de Giuvani y Pia Pezzei da Cians cun i dui mituns y les döes mitans.

297

La Val

Le surantant di artejans da La Val ti surandà la onoranza por i 150 agn de ativité ai titolars vedli y jogn dla tesciaria.

storia dla tesciaria é documentada te n pice prospet che é gnü lascé stampè por l’ocajiun. Pröm cd dla familia Schuen Ala ﬁn de forà él gnü presenté le pröm cd dla familia Schuen, cun le titul „Aria de munt”. La familia de Paul y Hilda Schuen abitëia a Rumestluns, les döes mitans Marlene y Elisabeth y le möt Andrè à ciafè te cöna le talënt dl sonè y ćiantè; bele da pići insö ti él gnü dè inant dai geniturs chësta ligrëza. Ala festa de presentaziun tignida tl Museum Ladin tl Ciastel de Tor él rové adalerch tröpa jënt che aprijëia la musi298

ga dla familia Schuen, conesciüda inće sura i conﬁns de nosta valada fora. Ala festa àl inće tut pert le ćiantautur conesciü Hubert von Goisern, dal momënt che Marlene à fat pert ti ultimi agn de so team, jon cun ël en turnê incërch tl’Europa y jö por l’Africa. Sön le cd él da aldì indöt 17 toć, danter l’ater n valgönes ćianties preferides dla familia. Originales é les composiziuns personales de André y Elisabeth che é inće da ciafè sön le cd. Conescion la pasciun por la musiga dla familia Schuen, pon s’audè che do chësc pröm cd nen gnaral ćiamò d’atri.

La Val

La familia Schuen tratan la presentaziun de so pröm cd.

Ofize dla posta stlüt Dlungia les tröpes cosses da amiré y che va bun te nosc paîsc él inće datrai val’ che va manco bun. Pro chëstes él da nominé la situaziun dl ofize dla posta. Dan da plü o manco 15 agn à le paîsc da La Val finalmënter ciafè, do de gragn sforc, n ofize dla posta. Da n pez incà à l’aministraziun dles postes metü man da tignì davert l’ofize ma plü n dé scê y n dé no, prezisan ch’ara se tratâ ma de provedimënć provisors por fà frunt a esigënzes temporanes. Impröma gnô chisc provedimënć tuć por döes edemes, spo por n mëis, spo ćiamò n mëis laprò y ala fin, canche la jënt s’â n pü’ ausé, é l’orar de daurida dl ofize postal gnü de-

ﬁnitivamënter limité a trëi dis al’edema (lünesc, mercui y vëndres). Da d’altonn spo él gnü arjunt le colm cun l’oﬁze dla posta che é por n strüf ma plü stè davert un n dé al’edema. Al ne stà nia impé che la posta fej da öna na pert retlam por i sorvisc ch’ara pîta y dal’atra pert mësson odëi de te’ cosses. Malfunzionamënć pro la Telecom Inće la Telecom se stënta datrai da ti rové do ales esigënzes de sü tliënć. Chësc àn odü en chësc ann, canch’al é gnü trat ia n cabl dal telefonn tla zona Piculin III (strada Pares) tratan i laûrs da ćiavè grunt. Döta la zona é restada zënza telefonn y ara à doré plü de 10 dis ćina 299

La Val ch’al é rové adalerch i tecnics dla Telecom a cuncé le cabl. An po se ponsé ći galia che chësta é stada por les passa 30 families restades zënza telefonn. N’atra cossa nia da crëie é che te val zones dl comun n’él por tl momënt nia meso da ciafè n numer de telefonn nü, deache dötes le lignes a desposiziun é bele dades ia y la Telecom n’à nia dlaurela o n’à nia le möt da mëte lignes nöies. Chësc é bëgn le colm ponsan ch’i sun tl ann 2007! Ostaries stlütes N’atra cossa n pü’ da se dodè é sozedüda da d’altonn, canch’al n’é stè por zirca döes edemes alalungia gnanca n bar davert tl zënter dl paîsc. Al pê ch’al ne convëgnes nia da tignì davert fora de sajun, y da se mëte a öna da se baraté jö tles periodes de stlüta danter i trëi locai publics pêl ch’ara ne vais gnanca ne... La gran importanza ti vëgn dada al laûr cun i turisć, chël va dessigü bun, mo al dess inće gnì ćiarè n pü’ dles esigënzes dla jënt dl post. Ćiases tles mans de foresć La burta pert dla medaia dl gran svilup dl turism te nosta valada é la svenüda de abitaziuns a foresć. Inće te nosc paîsc él ti ultimi agn gnü venü ćiases a foresć, öna chësc ann y öna l’ann passè. Incër 1300 abitaziuns tles mans de foresć te döta la valada dess nes fà ponsè sura. Te nosc paîsc sunse ćiamò tl mëterman, cun indöt nü ćiases o abitaziuns tles mans de foresć. Mo chësta „coia” manacia da se 300

slarié fora inće te nosc paîsc, cun mesanamënter öna n’abitaziun al ann che é gnüda venüda ti ultims agn. Al vëgn venü l’arpejun de nüsc peri a foresć desponüs da spëne na strambaria de scioldi. Le comun prô da laurè decuntra mo cuntra la orentè di proprietars àl les mans liades. Les ultimes döes ćiases che é rovades tles mans de proprietars talians é stades na ćiasa tla vila da Spëscia y na ćiasa vedla tla bela vila da Ćiampëi. VITA Y ATIVITÉ DLES UNIUNS I Stödafüch La Uniun di Stödafüch à indô albü n ann da tröpes ativitês, inće sc’al n’è por fortüna nia sozedü de gran desgrazies. Indöt él stè ia por l’ann 25 intervënć olache i omi di stödafüch è gnüs cherdà en aiüt. Bëgn cin’ iadi é i stödafüch gnüs alarmà cun la sirene, trëi iadi por inzidënć sön strada, un n iade por n füch te bosch y por jì a daidé chirì na porsona. Le plü gonot é i stödafüch gnüs cherdà por intervënć tecnics, sciöche trà sö auti, despifé rôs y tombins o cöie sö öre sön strades. Dlungia i intervënć él ćiamò gnü fat de vigni sort de sorvisc por la comunité, por bëgn 33 iadi (mëte ia auti dales festes de dlijia, sorvisc pro gares y manifestaziuns y i.i.). Laprò vëgnel ćiamò les eserzitaziuns che vëgn fates ia por l’ann düć deboriada o inće ma ti grups, datrai inće adöm cun i stödafüch di paîsc vijins. Indöt él gnü fat 41 proes ia por l’ann. Danter intervënć, sorvisc, eserzitaziuns, cursc, reuniuns y laûrs pro les manifestaziuns organisades dala

La Val

1) Le grup di stödafüch jogn cun i acompagnadus Diego y Stefan. 2) Intervënt ti tombins dla canalisaziun. 3) Tractor cun taies sot a tru jö sön Somcol. 4) Le grup che à tut pert ales gares tla Steiermark. 5) I mituns dla scolina é gnüs a ciafè i stödafüch. 6) Al 301le à vardü bosch sön Gröpa. 7) Auto fora de strada ite a Zija. 8) I stödafüch onorà cun comandant Carlo Nagler y le vize Ludwig Sottara.

La Val uniun él gnü fat da pert di mëmbri di stödafüch passa 4.700 ores de laûr volontar. Ia por l’ann él indô gnü pormez n mëmber atif fora dl grup di jogn, plü avisa Marco Pescollderung. Cater mëmbri s’un n’é deperpo jüs demez dal grup di stödafüch y insciö cumpëda la uniun ala ﬁn dl ann indöt 44 mëmbri atifs plü 10 mëmbri fora de sorvisc y n mëmber de onur y n grup de 12 stödafüch jogn. De mà à la uniun di stödafüch tut pert al dolur dla familia de Giuvani Rubatscher, mëmber fora de sorvisc di stödafüch, ch’ê stè por bëgn 37 agn mëmber atif dla uniun y por 17 agn cassier. Trëi mëmbri é gnüs onorà cun les medaies de mirit, plü avisa Michael Nagler cun la medaia d’arjënt por 25 agn de sorvisc y Albrecht Frenes y Franz Miribung cun la medaia de brom por 15 agn de sorvisc. Dër gran é stè chësc ann l’interès por i cursc che vëgn pità tla scora di stödafüch a Vilpian. Al é stè bëgn 11 jogn che à tut pert a n curs che döra n’edema, olach’al ti vëgn insigné da adorè les mascinns y i aparać, les regoles söi intervënć y tröpes d’atres cosses importantes. N grup de stödafüch da La Val à tut pert de jügn a Thörl tla Steiermark al „Landesfeuerwehrleistungsbewerb“. Ai à fat sides la gara por la medaia de brom sides chëra por la medaia d’arjënt y trames döes ti é garatades zënza fai. Tla categoria di ghesć ai insciö arjunt le 4. post (por la medaia de brom) y le 3. post (por la medaia d’arjënt). Na gran importanza por le dagnì dla uniun à le grup di jogn, deach’al garantësc tres indô forzes nöies che vëgn do ca. Le grup é gnü assistì da Diego 302

Tschaffert y Stefan Colz y à desfiré ia por l’ann vigni sort de ativitês, tolon pert a gares, campionać, proes de savëi y daidan inće pro les festes che i stödafüch organisëia. Tratan döt l’ann ài fat daimprò da 1700 ores de laûr. Le punt plü important dl ann é stada la partezipaziun al campionat provinzial, ch’é gnü tignì de jügn a Falzes. La Musiga Inće la Musiga po ćiarè derevers sön n ann intensif d’ativité. Bele de jenà él gnü metü man cun les proes. Le pröm conzert é gnü tignì en la festa dla uma. En gaujiun de chësc conzert d’aisciöda él gnü onorè deplü musiconć. Insciö à ciafè la onoranza por 15 agn d’ativité da musicont Martin Deval, Manfred Moling y Matî Vallazza. Giuvani Vallazza deperpo è gnü onoré por 25 agn da portabandira. Fora de paîsc è la Musiga jüda a sonè a Corvara dala festa dles musighes dl raiun da Bornech, olach’ara à tut pert ala proa da marcè tla categoria „D”, desmostran süa bravöra da marcè rovan a n bun livel. D’agost èl gnü tignì n conzert alaleria a Niederrasen y da Santa Maria dal Ciüf àra tut pert ala sfilada a La Ila. Sciöch’al é bele oramai tradiziun, à la Musiga daidè abelì la segra d’Al Plan. Stlüć jö è gnüs i conzerć da d’altonn cun n conzert söla munt dl Helm it’en Sest. De novëmber é i musiconć da La Val jüs en jita tla Slovenia ala festa di „Oberkrainer” tla cité de Bled. Chilò ti al salpü a düć dër bel da podëi se gode na findledema en alegria, sciöche premiaziun por les bries y le tëmp metü a

La Val

I cater musiconć che é gnüs onorà.

La Musiga da La Val söl Helm.

desposiziun tratan döt l’ann. Ai pröms de merz à la Musiga da La Val oganisé söla pista Aoi-Ramëi na gara dales liöses por dötes les musighes dla Val Badia. La gara à albü n bun suzès

y al é propi stè la Musiga de ćiasa che s’á portè a ćiasa le trofê, cun la scuadra metüda adöm da Florian Tavella, Helmut Deiaco y Paul Miribung. Al secundo post é rovada la Musiga da Rina y terza é 303

La Val rovada chëra da S. Martin. Le miù tëmp dl dé é gnü realisé da Florian Tavella pro i ëi y da Jessica Alton pro les ëres. Ala ﬁn dl ann cumpëda la Musiga 61 mëmbri atifs (38 musiconć, 17 musicontres, 3 portabandira y 3 marcadëntres). Tl ann 2007 él inće gnü lité le presidënt y le comitê nü en gaujiun dla reuniun generala de dezëmber. Sciöche presidënt èl gnü confermè Manuel Miribung. Dlungia le dirighënt Florian Tavella fejel ćiamò pert dl comitê por i proscimi 3 agn Barbara Deval sciöche verdajogn, Paul Pezzei sciöche scrivan, Manfred Moling sciöche cassier, Manfred Vallazza, Markus Complojer y Matteo Pescollderung. Dla Musiga fêjel inće pert le grup dla „Böhmische”, cun le presidënt Matteo Pescollderung. Le grup po mostré

sö n’ativité rica tratan l’ann, cun indöt 15 conzerć tignis dantadöt ti paîsc de nosta valada mo inće foradecà. Un di avenimënć plü importanć de chësc ann é stada l’organisaziun dl bal da d’altonn che é dër garaté. Uniun dl Sport Inće tl ann 2007 à l’Uniun Sport desﬁré na ativité dër rica, ti pitan ai mëmbri (175 ala ﬁn dl ann) y inće a döta la jënt dl paîsc la poscibilité da se dè jö cun ativitês sportives desvalies. Le pëis prinzipal dl’ativité toma söla seziun dl palê, che à daimprò da 100 scrić ite. Al campionat 2006/2007 él stè 4 scuadres da La Val che à tut pert, implü ćiamò la partezipaziun de śogadus da La

La scuadra che à tut pert por le pröm iade al campionat de secunda categoria.

304

La Val Val tles scuadres joniles dl’Alta Badia y da S. Martin. La scuadra di gragn cun l’alenadù Paul Chizzali à tut pert por le pröm iade al campionat de 2. categoria. An s’à bele atira intenü ch’al ê n’atra realté co te 3. categoria. Le livel ê bindebò alt y al n’ê nia plü tan saurì sciöche ti agn passà da rové pro punć. Ala ﬁn é la scuadra impò stada bona da se salvè, inće cun n pü’ de fortüna, rovan al 10. post cun 23 punć. La scuadra di „U-15”, alenada da Sepl Comploi y Epe Frenes, é rovada cuarta avisa sciöche inće la scuadra di „U-10”, alenada da Ivan y Milia Tschaffert. La scuadra di „Altherren” che à tut pert por le cuarto iade al campionat, alenada da Erich Costabiei, à deperpo arjunt le 5. post. Da gnì nominé se mirita dessigü inće

le fat plajor, che les döes sorus jones Veronica y Monica Moling d’Alcialć, che à trames döes imparè da śoghé al palê tles scuadres joniles da La Val, à tut pert al campionat dles ëres de seria B 2006/2007 cun la scuadra dl Porsenù. Gran suzès à albü le „Viola Football Camp” organisé por le pröm iade ala ﬁn d’agost dal’Uniun Sport La Val söla plaza dl sport Plans. L’interès por le „camp“ é stè dër gran, cun bëgn 70 mituns che à tut pert, chësc ê inće le numer mascim che podô tó pert por gauja dla lerch a desposiziun. Le „camp” é gnü condüt dal diretur tecnich Francesco Rizzo, ex śogadù dla Fiorentina y dla nazionala taliana, cun chëra ch’al à tut pert al campionat dl monn tl’Inghilterra. De gran importanza é inće stada la partezipaziun de deplü alenadus di mituns de nosta va-

La scuadra di mituns sot ai 15 agn.

305

La Val

306

La Val lada, che à insciö albü la poscibilité da stè laprò tratan chisc dis y da se ćiarè jö les metodes nöies d’alenamënt. Ai po insciö inće do le „camp“ laurè inant cun i mituns aladô dles indicaziuns di alenadus profescionisć. Na te’ edema intensiva de alenamënt cun alenadus profescionisć ti porta dessigü dër tröp ai mituns, bele do dai pröms dis de curs àn conesciü de gragn mioramënć tecnics. An po ester sigüsc che l’esperiënza y les metodes nöies di alenadus spezialisà söl laûr cun i mituns porta de bugn früć. Al é inće gnü organisé le tornê dal palê de nöt, olach’al à indô tut pert 20 scuadres cun la scuadra „AS Falmec Vittsangiacomo” da Vittorio Veneto che à davagné bele por le terzo iade le tornê, dan dala formaziun „No Global” cun la gran pert di śogadus da La Val. La seziun dla liösa à inće albü n’ativité ampla, cun l’organisaziun de döes gares de liösa alta: la finala dl „Südtirol Cup” söla pista da Lungiarü y la finala dl „Ladinia Cup” söla pista Aoi-Ramëi. I atleć dl’Uniun Sport La Val à implü inće tut pert ales gares de „Europa Cup” a Deutschnofen y ai campionać provinziai. I mius plazamënć pro i campionać provinziai é stà le 1. post de Diego Tschaffert, le 2. post de Tone Alton, le 3. post de Robert Tavella, le 3. post de Nadine Rubatscher y le 2. post de Iris Erlacher. Sciöche plazamënt de scuadra él gnü arjunt le 6. post. Dër bun é inće stè le 3. post arjunt da Daniela Erlacher pro le „Europa Cup”. Tl campionat „Südtirol Cup” à Tone Alton arjunt le 1. post final, Diego Tschaffert le 2. post y sciöche scuadra ési rovà al 3. post complessif. Tla finala organi-

sada a Lungiarü é la scuadra da La Val rovada ćinamai al 1. post. En chësc ann à la seziun dla liösa inće fat deplü investimënć: al é gnü cumprè na mascinn da armorè y aguzé les sores dla liösa sciöche inće aparać da tó jö le tëmp pro les gares.

Diego Tschaffert s’à tlassiﬁché pröm pro i campionać provinziai.

Pro les ativitês desvalies desﬁrades ia por l’ann él da nominé ćiamò la gara dai schi dl paîsc che é indô gnüda tignida söla pista iluminada „Gardenacia” a La Ila. Adöm cun la gara di schi él inće indô gnü tignì na gara dala liösa do les portes cun combinada a copies inanter schi y liösa. Al é stè 48 concorënć cun i schi y 19 cun la liösa che à tut pert ala gara, cun 15 copies che s’à batü por la combinada. La gara dai schi é gnüda davagnada da Sepl Miribung (Galber) pro i ëi y da Beatrice Planatscher pro les ëres, chëra dala liösa da Helmuth Deiaco y Ursula Tavella. Tla tlassiﬁca por la combinada él al pröm post la copia Reinhard y Hel307

La Val muth Deiaco. Pro i cursc organisà ia por l’ann dal’U.S. La Val (schi, nodè, program sportif por mituns y ginastica) él stè indöt 128 partezipanć. En ocajiun dla reuniun generala tignida de merz él gnü surandè deplü onoranzes y reconescënzes a mëmbri dl comitê, śogadus y funzionars che s’à fat mirić por l’ativité dl’uniun ti ultimi agn. Insciö él gnü onorè 5 śogadus che à śoghé por almanco 10 agn tla gran scuadra: Reinhard Deiaco, Klaus Rubatscher, Cristian Videsott, Vito Miribung y Norbert Costabiei. Na onoranza ti él inće gnü surandè ai mëmbri che è stà por almanco 3 periodes d’inćiaria, che ô dì 9 agn, tl comitê: Romeo Rubatscher (9 agn), Arthur Frenes (9 agn), Thomas Deiaco (9 agn), Sara Schuen (12 agn), Pire Rubatscher (16 agn), Sepl Comploi: (18 agn) y Pio Ploner (24 agn).

Implü él gnü onorè ćiamò dui d’atri mëmbri por mirić particolars tl’ativité dla uniun: Siegfried Miribung y Vito Miribung. Cor de Dlijia Inće le Cor de Dlijia po ćiarè derevers a n ann rich de ativité. Danter proes, festes de dlijia y conzerć é i ćiantadus rovà adöm daimprò da ćënt iadi ia por döt l’ann. Danter les scomenciadies straordinares de chësc ann él da nominé le curs de formaziun dla usc metü a jì cun Klara Sattler, che à salpü da motivé dër bun i partezipanć. D’agost s’à i ćiantadus deboriada cun i mëmbri di atri cors da La Val incunté na domënia sön Armentara pro na buna griliada, ston adöm en cumpagnia. D’otober él gnü organisé na jita fora tla Ćiarinzia.

En gaujiun dla reuniun generala él gnü onorè deplü funzionars y śogadus.

308

La Val

Le Cor de Dlijia cun siur Iaco.

Les ćiantarines y le ćiantadù onorà, adöm cun le presidënt y siur ploan.

309

La Val En chësta gaujiun él danter l’ater gnü vijité le „Minimundus” a Klagenfurt y amiré la show dl jore di vicì tl ćiastel „Landskron”. Ala ﬁn de dezëmber à le Cor tignì n conzert, olach’al é gnü portè dant de beles melodies da Nadè. Ala ﬁn dl ann arcumpëda le Cor de dlijia indöt 54 mëmbri (le dirighënt Elio Clara, 17 sopranns, 18 alć, 10 tenors y 9 basc). Ia por l’ann él gnü pormez 4 mëmbri nüs che tol pert cun ligrëza al’ativité dl cor. En gaujun dla festa de Santa Zezilia él gnü onorè sis mëmbri: Hilda Schuen por 15 agn de ativité, Maria Frenner por 40 agn, Rita Moling, Angela Vallazza y Alma Schuen por 41 agn de ativité. Na reconescënza particolara tì él gnü surandè a Agustin Moling por sü 16 agn de presidënza dal 1991 al 2006.

Cor Raiëta L’ann 2007 é stè n ann plëgn de iniziatives interessantes y plajores por le cor dles ëres Raiëta. Pro les rapresentaziuns gnüdes oramai tradizionales, sciöche i conzerć da d’isté a Corvara, Calfosch y La Val y les mësses ćiantades tla dlijia da La Val y sö Oies, é le cor rové inće foradecà. Ala ﬁn d’aurì é les ćiantarines da La Val jüdes a Vrin tla Svizra a tignì n conzert adöm cun le cor dl post. Vrin é n pice paîsc tl’Engiadina ite insom na val lungia y strënta. Te chësc pice paîsc de 600 abitanć an odü che l’interès cultrual é dër gran, tröpa jënt é gnüda a ascutè sö le conzert, inće magari por la coriosité de ascutè n cor che vëgn da n post olach’al vëgn inće baié ladin. Dër da aprijé é inće stada l’ospitalité cun chëra che les

Les ćiantarines dl Cor Raiëta cun la bela troht.

310

La Val ćiantarines da La Val é gnüdes tutes ite. Dui iadi é les ćiantarines dl Cor Raiëta jüdes a Maran: da d’aisciöda a ćiantè la mëssa de iubilê dla monia Maria Agreiter dl Mone y de dezëmber a tignì n conzert d’advënt. Tl mëis de forà à le Cor metü na presidënta nöia, plü avisa Annamaria Comploi da Cians che tol ite le post de Veronika Rubatscher. Cor Armentara Indöt 52 iadi é le Cor Armentara rové adöm en chësc ann, danter proes, conzerć y mësses ćiantades. Implü él gnü fat cater dis de formaziun dla usc por düć i mëmbri: de forà é le cor jü por trëi dis fora Valgrata (Kalchstein) y d’isté él gnü tignì a La Val n dé intier de formaziun, trami dui i iadi cun Josef Oberwalder. Ia por l’ann él gnü

pormez dui mëmbri nüs (Martin Frenner y Marco Lezuo) y un à lascè (Paul Pezzei). Uniun di Pëiapësc L’avenimënt plü plajor fora dl’ativité di Pëiapësc é stada en chësc ann l’inaudaziun dl lech a Pidrô. Da pert dla uniun él gnü fistidié ti ultimi agn da realisé chësta bela infrastrotöra, che à costè incër 100.000,00 euro. Le finanziamënt é gnü curì en gran pert dala Provinzia, dal comun y inće cun le laûr volontar da pert di mëmbri dla uniun. En gaujiun dla festa d’inaudaziun él inće gnü tignì na loteria por daidé finanzié l’investimënt. D’invern vëgn le lech anuzé da pié pësc söla dlacia, fajon büsc tla dlacia olach’al vëgn spo metü jö le rampin (Lochfischen). Chësta idea à albü n bun suzès cun tröć partezipanć.

Gran é stè l’interès da pié pësc söl lech dlacè.

311

La Val Uniun di Iagri Por la Uniun di Iagri é l’ann 2007 stè n ann de aministraziun ordinara zënza tröc avenimënć straordinars. La statistica di salvarjins stlopetà te chësc ann ćiara fora insciö: al é gnü stlopetè 47 rehli (19 bëć, 17 ćiores y 11 asos), 10 ćiamurc (4 bëć, 1 ćioura, 4 bëć de n ann y 1 asó) y bëgn 30 cerfs (6 manc, 4 manc de n ann, 14 vaćes y 6 vidì). Implü él

ćiamò gnü stlupetè 7 olps y 18 loi. Por gauja dla rogna di ćiamurc él gnü arbassè dl 80% le numer di tiers che po gnì stlupetà. Ara dorarà feter 10 agn ćina che le numer di tiers rovarà indô al numer da denant. Inće pro i rehli é le numer di tiers da stlopetè gnü arbassé, plü avisa dl 60%. Chësc por le fat che tröć rehli n’à nia suravit i ultimi inverns che é stà particolarmënter ri y crödi. Da d’aisciöda é düć i iagri stà sön

Le bel cerf stlopetè da Gottfried Tschaffert (dessura), le scior Dario cun l’onoranza (a man ciampa) y Ernst Campei cun la bela scëiba d’onur.

312

La Val Armentara a porvè le stlop y en chësta gaujiun ti él gnü fat festa al scior Dario che vëgn da 30 agn a La Val a ćiaćia. La bela scëiba d’onur é gnüda davagnada da Ernst Campei. Uniun dl Teater En chësc ann à la Uniun indô portè sön paladina n toch nü. En ocajiun de chësc proiet él gnü contatè Kiki Rochelt, na regista y aturia todëscia dl „Bewegungstheater Caracho” che vir y laora a Balsan. An à bele odü l’ann passè che laurè adöm cun na regista de profesciun dà sodesfaziun y segurté. Ara à chirì fora n toch da rì dl’auturia Heike Hoppe, a chël ch’al ti é gnü dè le titul „Valvedla se müda”, traslatè por ladin da Bernardetta Nagler. Cun Kiki él gnü fat n workshop de jügn, olache i aturs à imparè da se conësce, al é gnü fat eserzizi, baié dla sort dl toch, dla tematica y an à podü odëi sciöche la regista laora. Dala ﬁn de agost inant él spo gnü laurè por bun dui mëisc alalungia dër intensivamënter, meton man cun eserzizi da jobelnè, fajon la caraterisaziun di personaji y deﬁnin les relaziuns. Al é gnü fat proes de letöra dl test por sintì ćiöna che é la dërta melodia dla frasa, spo les aziuns sön palch y les scenes de movimënt cun la musiga. Al é stè n laûr dër avisa sot a na man profescionala por daidè deventè i jobleri plü autentics tl personaje ch’ai â da rapresentè. Le tema tl toch portè dant é stè le mudamënt dla pert dl’ëra te familia y tla sozieté, la storia de n’ëra che oress ti jì do a n so interès y che se realisëia inće sc’ara incunta impedimënć.

Trëi scenes fora dl teater „Valvedla se müda”.

313

La Val I aturs che à jobelnè é stà Veronika Rubatscher, Eduard Zingerle, Hansi Rubatscher, Raimund Frenner, Veronika Vallazza, Virginia Vallazza, Elisabeth Rubatscher, Petra Deiaco, Bernardetta Nagler, Matteo Rubatscher y Ruth Frenes. Le palch é gnü ideè da Ursula Tavella, che é inće stada la responsabla por i costüms. I atri colauradus é stà Konrad Campei, Siegfried Miribung y Norbert Moling (realisaziun dl palch), Vito Miribung (löms), Jasmin Mair (musighes y proieziuns), Siegfried Miribung, Stefo Nagler, Edelberta Dapoz, Elena Valentin, Bernardetta Pescollderung y Angela Pescollderung (depënje y fà les frisurs), Clara Agreiter (prenotaziuns) y tröpes d’atres porsones che à ﬁstidié por l’ordinn y la segurëza tl salf, por la cassa y por ch’al sides val’ da mangé do les rapresentaziuns. Por la graﬁca à laurè Stefo Nagler, presidënt dla uniun, che s’à cruzié deboriada cun Helga Alton de döta l’organisaziun. En chësc ann él inće gnü lité danü le comitê dla uniun en gaujiun dla reuniun generala de jenà. Sciöche presidënt él gnü confermè Stefo Nagler, i atri mëmbri dl comitê é Helga Alton (vizepresidënta y scrivana), Virginia Vallazza (cassiera), Siegfried Miribung, Hansi Rubatscher, Veronica Rubatscher y i regisć Bernardetta Nagler, Gottfried Rubatscher y Matteo Rubatscher. Lia da Munt La Lia da Munt ti dà na gran importanza ala segurté da jì sö por munt. Insciö à l’ativité metü man de jenà cun n curs co se comportè tl prigo de lovines, 314

tignì dal surastant dl Aiüt Alpin da La Val, Günther Dapoz. Tratan l’invern él spo gnü metü a jì tröc de bi iadi sö por munt, sciöche sön la Barmerspitze tla Rieserfernergruppe, le Zuckerhütl fora Stubai, le Weißzint tles munts de Zillertal, ma por nominé les majeres. Inće ales escursciuns cun la liösa che é gnüdes fates les domënies, n’él tres deplü che tol pert. Le iade da d’aisciöda s’à condüt en chësc ann, dai 28 d’aurì ćina al 1. de mà, tla Croazia sön l’ijola de Losinj. Les belëzes naturales de chisc posć, la varieté inanter le jì a pé y le jì cun la barca, le bun mangé y la bela cumpagnia à fat dër garatè chësc iade. De mà é la lia jüda sön Col de Lana y dedô a vijité le museum de Fodom cun le maester Franco Deltedesco, che ti à cuntè ai partezipanć val’ sura Fodom tratan la Gran Vera. De jügn él gnü fat na jita it’a Col de S. Lizia, söl Pore. De messè él gnü metü a jì n iade a Sarche söl Garda a fà la via ferata „Rino Pisetta” y n grup de mituns é jü sön Börz a d’arpizé. Dër paljü à spo inće la roda che é gnüda fata cun Roland Moling, dala Munt de Suc sön la Tierser Alpl, Schlernhäuser, Pez y derevers indô sön la Munt de Suc. Gran suzès a albü la tour sön la dlacia dlacia che Richard Pezzei y Denis Moling a metü a jì de setëmber y che à cundöt n bel grup söl Piz Palü y söl Piz Bernina tla Svizra. Dër bela é inće stada la roda inćër le Pelm cun Roland Moling y la traversada dles munts dl Rieserferner cun Heidi Dapunt. Na escursciun söl Schönbichl d’otober à spo stlüt jö l’ativité. En S. Stefo da Nadè él spo gnü tignì sciöche vigni ann la reuniun generala

La Val

La Lia da Munt en jita söla bela isola de Losinj.

a chëra che tröc à tut pert. Chësc ann él indô stè da lité le comitê y chisc é i mëmbri nüs: Franz Moling (presidënt), Christof Moling (cassier), Denis Moling (vizepresidënt), Richard Pezzei (vizepresidënt), Martin Schuen, Hubert Moling, Rainer Tschaffert, Roland Moling, Heidi Dapunt, Martin Frenner, Klaus Dapoz y Günther Dapoz. La Lia da Munt da La Val à atualmënter incër 250 scrić ite y le numer và tres söpert. Tres deplü é inće chi che tol pert ales ativitês y chësc é n bun sëgn. Consëi de Formaziun Inće en chësc ann à le consëi de formaziun culturala pité plü de 200 ores de ativitês culturales. Al é gnü ćiarè de tignì cunt dles propostes fates dales uniuns rapresentades tl consëi por pité inant na buna cualité y varieté de formaziun por

döta la popolaziun. La varieté di cursc y referać pità é stada grana. I mituns à albü l’ocajiun da tó pert a cursc da cujiné, da pastelnè y depënje y a n laboratore creatif de musiga di zingaindri. A chësc ultimo proiet, tignì ala ﬁn de messè da Mara Miribung y Daniela Fischer, al tut pert bëgn 28 mituns dai 7 ai 11 agn. Le curs é gnü stlüt jö cun n pice conzert tl salf dles manifestaziuns. Dër aprijada é indô gnüda la scora por geniturs che é gnüda organisada da d’altonn y che à albü sciöche tema l’educaziun y le raport cun i mituns tl’eté da 14 a 18 agn. De forà él gnü pité por le pröm iade n curs da se depënje le müs y deache l’interès ê gran é chësc curs inće gnü pité de merz y aurì. Pro i referać à la jënt albü l’ocajiun da s’informè sura tematiches desvalies: familia y educaziun, sparagné energia, la bibla y le coran y consëis da laurè t’urt. 315

La Val Na novité é stada la scolina de musiga, n proiet che é gnü organisé a Pidrô tla ćiasa „La Spona” por ot iadi. I pići mituns da 18 mëisc a 3 agn à chilò albü l’ocajiun da fà musiga deboriada cun n genitur. De setëmber él stè le lîtes dl consëi por i proscimi trëi agn. Sciöche presidënta él gnü confermè Michela Comploi. Jonëza da Paur Inće tl ann 2007 s’à la Jonëza da Paur dè da fà da organisé deplü manifestaziuns y sëres d’informaziun y da contri-

buì al mantegnimënt dles tradiziuns da paur de nosta valada ladina. Cun l’aiüt de düć i 48 mëmbri à la uniun invié ia de beles manifestaziuns. Les plü importantes é stades l’alzada dl lëgn cun gherlanda en la vëia dla segra. En Lönesc de Pasca él indô gnü organisé la „Gran Cufada” sön plaza de dlijia, olach’al é indô gnü cufé passa 500 üs depënć. Tl mëis d’agost él gnü daidé pro la „Segra da paur” fora por nostes beles viles. Le bel tëmp à trat adalerch nia ma n gröm de turisć mo inće tröpa jënt dl post. En chësc dé à la Jonëza da Paur mostrè usanzes y laûrs da inlaota. Jënt atempada Sciöch’al é bele oramai usanza él inće tl ann 2007 gnü organisé por la jënt atempada da La Val n peregrinaje, jon de jügn por sanć al santuar Unsere Liebe Frau im Walde. Te chësc santuar dediché a S. Maria él stè le ploan dl post che à cunté la storia de chësta dlijia y che à spo conzelebré na mëssa cun siur Iaco Ploner. Do na buna marëna é le iade jü por la Val di Non y sön tru a ćiasa é le grup ćiamò stort prò a Porsenù a vijité le dom. Ai 9 de dezëmber él gnü organisé da pert dl surastant Federico Ploner y sü colauradus la festa da Nadè. Le domisdé à metü man cun le rorate te dlijia y spo é la festa jüda inant tl salf dles manifestaziuns cun na buna panicia y aurela cörta cun les beles ćianties dl Cor Raiëta.

Denanch’al gniss scür é le lëgn dla segra stè arvërt.

316

La Val

Le grup che à tut pert al peregrinaje.

PORSONES Y PERSONALITÊS Monika Moling campiona taliana Monika Moling da Ciampló é por le secundo ann indolater deventada campiona taliana da saltè por 24 ores sön pista. En ocajiun de chësta gara tignida a San Giovanni Lupatoto dlungia Verona, à Monika inće metü sö n rècord personal nü, arjunjon la destanza incredibla de 202,4 chilometri complessifs, chësc é inće stè le terzo plazamënt assolut. A Monika ti va les mius audanzes por chësc bel suzès y ćiamò tröpes sodesfaziuns por le dagnì!

Monika tratan la gara.

317

La Val Stefan Miribung campiun provinzial de slalom

Franz Complojer vizepresidënt dl consorz di comuns

Le jonn Stefan Miribung é deventè en chësc ann campiun provinzial te süa categoria, y chësc bëgn te döes disciplines de schi alpin: le slalom lerch y le slalom strënt. Che le jonn da La Val, che garejëia pro le SC Ladinia, â talënt àn bele odü ti ultimi agn, en chësc ann al spo arjunt i pröms resultać importanć. Ala ﬁn dla sajun é Stefan ćinamai rové al pröm post dla tlassiﬁca internazionala di punć FIS de slalom lerch tla categoria di aspiranć (agn 1990-1991). Inće a Stefan ti val les mius audanzes sön le tru de süa cariera sportiva!

L’ombolt da La Val che ê bele mëmber dl comitê de laûr dl consorz di comuns dla Provinzia de Balsan é gnü nominé vizepresidënt. Aladô dl statut modiﬁché él preodü ch’al sides n vizepresidënt talian y un n ladin. Chësta inćiaria é dessigü n vantaje por le grup linguistich ladin, deache le vizepresidënt ladin po insciö portè inant les chestiuns che reverda plü daimprò i comuns ladins.

Stefan en aziun söi schi.

318

La Val Sepl Comploi mez ann tl Brasil L’ann passè da d’altonn à Sepl Comploi da Ciampëi tut la dezijiun da fà n’esperiënza nöia te süa vita, jon por mez ann tl Brasile a laurè sciöche volontar. Ai 21 de novëmber 2006 é Sepl sentè söl ﬂigher por afrontè chësta aventüra, ai 22 de mà de chësc ann él indô rové a ćiasa, cun na gran cuntentëza d’avëi podü fà chësta esperiënza, mo inće cun gran incherscimun do sü amisc ch’al à conesciü te chësc tëmp dalunć da La Val. Al à imparè da conësce de „dër amisc, amisc cun chi che te pos baié zënza degun tabu”, insciö dij Sepl do ch’al é rové a ćiasa. Al à vit a Ribeirao Preto, na cité de 600.000 abitanć, te n convënt de monies. Te chësc convënt él mituns y jogn che passa le tëmp lëde, por ne stè nia sön strada, y al ti vëgn insigné de vigni sort. Sepl à porvè da ti insigné le laûr da

tistler, tan inant che les massaries l’impormetô. Al à spo instës cuncè i möbli dl convënt y inće fat möbli nüs. Te chësc tëmp é Sepl stè bun, sciöch’al dij, „da capì nosta bela religiun, cun n Dî plëgn d’amur y misericordia, zënza frascia por vigni porsona”. Dër afasciné él stè dla manira de vire dla jënt brasiliana, cun raporć danter porsones „dër rić de afet y plëgns de temperamënt; ai é autentics te sües emoziuns, ai s’inﬁda inće da pité, anfat olach’ai é”, dij Sepl. Tles ultimes edemes é Sepl inće jü a ciafè le miscionar da La Val siur Robert de Furnacia, a Cacoal tla Rondonia, do bëgn 37 ores de iade. Chilò ti àra inće dër plajü, al à podü passè tröp tëmp cun siur Robert. Sepl ti dij de cör giulan a düć chi che l’à sostignì te chësta süa esperiënza, cun oraziuns y inće por les spënores ch’al à ciafè.

Sepl pro le laûr da tistler y dessot n aprendist che mostra brau so laûr; a man dërta Sepl cun sü amisc.

319

La Val Werner y Freddy Moling imprenditurs jogn dl ann 2007 Da d’altonn à i dui fredesc da La Val Werner y Freddy Moling davagné le pröm pest pro le concurs „Imprenditurs jogn 2007” (Jungunternehmer 2007) scrit fora dala Provinzia. Al é gnü premié le suzès ch’ai à cun la firma „M2 Srl”, metüda sö da d’ëi. Süa ativité é chëra dl’instalaziun y manutenziun de injins por la segurté sön i ćiantiers dla ferata. Ara se trata de aparać che avertësc automaticamënter i lauranć che laora sön les scines canch’al vëgn na ferata. Sciöche secunda rama d’ativité pîta la firma di dui fredesc Moling deplü sorvisc che reverda l’anuzamënt, la manutenziun y reparaziun de de vigni sort de mascinns por i laûrs sön les scines dla ferata. Le suzès che la firma jona à albü é gran, ara é atualmënter le leader dl marcé tla Talia sön chësc ćiamp.

Werner y Freddy Moling é i „imprenditurs jogn” dl ann 2007.

320