2024EI077 We Are the Possible COP29 Bilingual Anthology

We Are the Possible The Land of Fire

12 Stories for 12 Days of COP29

This publication is printed on recycled paper.

Copyright LEGAL NOTICE:

All rights reserved. No part of this book may be reproduced, or stored in a retrieval system, or transmitted in any form, or by any means without prior permission from the editors or the University of Exeter and other copyright holders. exeter.ac.uk/greenfutures

Published by University of Exeter November 2024

ISBN: 978-1-0369-0177-6

NOT FOR REPRODUCTION

COP28: We Are The Possible · GreenFutures (exeter.ac.uk)

We Are the Possible The Land of Fire

12 Stories for 12 Days of COP29

‘The planet does not need more successful people. The planet desperately needs more peacemakers, healers, restorers, storytellers, and lovers of all kinds.’

Dalai Lama

‘Writing is perhaps the greatest of human inventions, binding together people who never knew each other, citizens of distant epochs.

Books break the shackles of time. A book is proof that humans are capable of magic.’

Carl Sagan

Introduction

‘Can’t you hear the future weeping? Our love must save the world’

Ben Okri

As we write the Introduction to this new anthology in October 2024, the Chair of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Professor Jim Skea, delivers a stark warning ahead of COP29 Climate Change Conference in Azerbaijan: ‘We’re not just in trouble. We’re dangerously behind. Humanity has missed its chance of keeping global warming below 1.5 C.’

No part of the world, rich or poor, will be spared by the planetary crisis. Our planet is overheating. And this will get worse as the Earth continues to get hotter every day. We have the data. We know what to do. And we have the solutions. But we are not acting fast enough and at scale.

In 2020, our interdisciplinary We Are the Possible team recognised how urgent it was to do something about the planetary crisis. The climate crisis is the biggest communication failure of our time. It prompted us to reflect and dive into new ways of connecting and engaging with people across all levels. We began to see how cocreating new narratives linking facts and feelings was an effective way to share complex climate information with diverse audiences, because stories are embedded in human psyches and have the power to unite us all.

Therefore, co-creating new narratives to communicate world class science in a fast-changing world is at the heart of the We Are the Possible award-winning programme. These ‘12 Stories for 12 Days of COP29’ deepen our understanding of how culture, science, nature and the passage of time are inextricably bound. For example, the stories and images combine Environmental Intelligence and AI, contributions from the Baku Carpet Museum, Azerbaijan, ‘People’s Artist’ Arif Huseynov, ancient Rock Art in the Colombian Amazon, to an image created ‘live’ during a virtual online COP29 Planetary Health Alliance creative writing workshop with cartoonists in Argentina.

The stories evolution began in creative writing workshops. Over 400 scientists, health professionals, academics, educators, youth leaders, writers, translators and students took part from around the world. It’s their writing, research, conversations, ideas and heritage that are woven into these new narratives underpinned by myths and folklore, and Azerbaijan’s national identity being, ‘The Land of Fire’. The stories bring to the forefront the voices of young people, particularly students from the UK and Azerbaijan. This is a startlingly reminder for policy makers at the COP29 climate conference that they need not to falter in taking collaborative and courageous action to stop the planet heating up and ensure an equitable and fairer future for all.

Over the past few years there has been recognition to ‘shift the climate narrative’ out of despair to hope. At COP26 (UK 2021), COP27 (Egypt 2022), COP28 (UAE 2023), and COP29 (Azerbaijan 2024), we broke new ground in climate communication, launching and publishing new collections of poetry and prose underpinned by science and other perspectives, delivered through the arts, which have now reached and impacted millions of people.

In this regard We Are the Possible programme has been learning and leading the way bringing culture – from arts to heritage – to the core of climate action. Through our unique methodology to create and share new narratives for our changing planet we have experienced the benefits of bringing together science, health, education, culture and the arts in evocative and unexpected ways to policy and public spaces. The stories are authentic and bypass media misinformation to reveal what we value most and what is at stake. Life on Earth is crying out for our help. Please share these stories across disciplines, generations, communities and countries to show that humanity must ‘act fast’ to protect and restore our planet – before the book is shut.

We particularly want to thank the Met Office UK, British Council, British Embassy, and Khazar University for their continued support between COP28 and COP29 to build on the long-term legacy and impact of We Are the Possible.

Also, we are heartened by the University of Exeter’s Sustainable Futures – Knowledge Exchange Award 2024 and international recognition of We Are the Possible programme as a winner of the prestigious Global Call 2024 – Science Engagement award by the Falling Walls Foundation.

We Are the Possible Team

Foreword

‘On

earth, in society, between people and nature, should reign harmony and consent, otherwise humanity will destroy itself.’

Nizami Ganjavi

The COP29 Presidency’s second letter to Parties and Constituencies starts with these words from Azerbaijani poet and philosopher Nizami Ganjavi. The poet’s message is a poignant reminder of our responsibility to our planet and to each other, particularly resonant as we all work to enhance ambition and enable action while leaving no one behind.

But choosing to begin this letter with a poem also acknowledges the role that literature – and, more broadly, art – plays in helping to understand the world around us.

The stories we tell – through prose, poetry and in so many other ways – can tackle some of our greatest challenges. They can serve to elevate voices that may otherwise go unheard. And, by inspiring conversations and connections, they can help to bridge generations and cultures at a time when common commitment is needed to reach our shared climate goals.

As COP29 Presidency Youth Climate Champion, I am particularly interested in the role of storytelling in amplifying voices. It is my job to help bring children and youth voices to the heart of climate

discussions. We know that young people are passionate about climate change – in so many ways, they already push us to reach for greater ambition. We must also empower them to participate in climate action and help drive outcomes.

The stories in this anthology spotlight important aspects of our shared challenge: climate change. In different ways, they remind us of the interdependence between humanity and our environment. And they remind us of the role we all must play in driving solidarity for a green world.

Leyla Hasanova, Youth Climate Champion for COP29, Azerbaijan

Leadership Team

Cecilia Mañosa Nyblon, Director, We Are the Possible (COP29 & COP28), We Still Have a Chance (COP27), One Chance Left (COP26), University of Exeter.

Dr Sally Flint, Creative Lead, We Are the Possible & Schools Across the Ocean (COP29 & COP28), We Still Have a Chance (COP27), One Chance Left (COP26), University of Exeter.

Planetary Health and Medicine – COP29, COP28, COP27, COP26

Professor Ian Fussell, Associate Pro Vice Chancellor of Education, Faculty of Health and Life Sciences, University of Exeter.

Dr Fatma Sabet, Egyptian UK-based academic, researching healthy and sustainable food systems at the University of Exeter and Founding director of Shillingford Organics Farm School (COP28, COP27).

Professor Reza Zamani, Honorary Associate Professor of Medical Science and Neuroscience, University of Exeter.

Climate Science – COP29, COP28, COP27, COP26

Professor Peter Stott MBE, Science Fellow in Detection and Attribution at The Met Office and Professor in Detection and Attribution at the University of Exeter UK.

Professor Rosa Barciela, Principal Scientific Consultant and Strategic Head of Health Science Integration, Met Office/ University of Exeter.

Education – COP29, COP28

Anita Wood, Senior Lecturer in Initial Teacher Education, Schools Across the Ocean Programme (COP28 & 29) Graduate School of Education, University of Exeter.

Translation Co-ordinators – COP29, COP28, COP27

Professor Hugh Roberts, Professor of French, University of Exeter.

Dr Eliana Maestri, Senior Lecturer Translation Studies, University of Exeter.

Advisors/Collaborators/Associates

Nigel Topping, United Nations Climate Change High-Level Champion (COP26), Member UK CCC, NED at UKIB, Honorary Professor University of Exeter, UK.

Cliff Jones, Course Leader, BIMM Institute, Bristol (COP29 & COP28).

Dr Jono Gilmurray, Course Leader, BIMM Institute, Bristol (COP29 & 28).

Professor Adam Marple, Co-Artistic Director, The Theatre of Others, an international theatre company making sustainable theatre (COP29, 28 & 27).

Kim Squirrell, award-winning British writer of Caribbean-Irish heritage & associate editor of We Are the Possible, (COP29 & COP28).

Professor John Henrik Stahl, Dean of College of Marine Sciences, University of Khorfakkan, UAE (COP28).

Professor Irada Khalilova, Rector, Khazar University, Azerbaijan (COP29).

Monomita Nag-Chowdhury, Climate Programmes Lead at the British Council. She leads and coordinates global climate related programme work across Education and Culture (COP29).

Dilara Ibrahimova, Regional COP Manager, British Council, Baku, Azerbaijan (COP29).

Neil Williams, Schools Policy and Climate Education Lead, British Council, London (COP29).

Nancy Elamir, The Climate Connection Programme Manager, British Council, Cairo, Egypt (COP29).

Listen

There was once a beautiful planet with blue oceans, white capped mountains, great lakes, rivers, and waterfalls. Lands of steppe and prairie, snow and ice, savannahs of greens and golds. There were floating islands, rainforests burgeoning with medicine and food. Rich red soils, scorching sands, rainbow hills and flowerscented valleys, bamboo groves of jade light.

For centuries the people of these lands lived alongside, in harmony with nature. There was balance – birth followed death and joy followed sadness. But it was true that the fox chased down the hare, and the lion the gazelle, and if sometimes life seemed harsh or unjust, it would prompt deep thought in those given to it, and great philosophies and stories rose up in the land.

But things began to change, and warnings were ignored. Floods and fires magnified, conflicts, extinctions, disease. Some people abandoned their homes. Some were driven out, escaped. Many were lost and hungry. Around a campfire the people of these lands gather – in a circle without borders.

They are in mourning, the young, the old, and all ages in-between. Yet each carry something precious, each has a story to tell. And within every story is a seed…

Image 1: ‘Unfamiliar Territory’, Katherine Boland

Tree

Many years ago, a boy was born to a forester and his wife.

‘He will be a doctor like me,’ said his mother.

‘Not at all,’ said his father, ‘he will be a surgeon of trees like me.’ At every opportunity his father took him out into the forest, and passed on all he knew. As the boy grew, he added to the knowledge until he surpassed his father. He was called on to deal with the difficult cases no one else would tackle. He felled giant evergreens that threatened to crush cars as they sped along the carriageway. He took down a huge willow that had broken through water pipes, measuring precisely how to topple it and cause no damage to the homes and businesses in its shadow.

One day three town councillors arrive to consult him.

‘We want to spend more time in our forest,’ says the first. ‘It needs to be safe.’

‘We need more wood,’ says the second. ‘We want faster growing timber.’

‘Please help us,’ says the third, ‘only you can tame our rogue trees. One has grown to a vast size, a hollow trunk, dead branches, it seeds itself everywhere.’

This is the challenge he’s been waiting for. He packs his gear and travels out to the forest, takes the track into the centre, painting red crosses on the trees to be felled. He sees the rogue tree long before he’s close enough to mark it. Its branches reaching into the canopy of other trees, its trunk broad and hollowed where it has sacrificed its centre to keep growing. It’s a monster of a tree. This won’t be easy.

Image 2:  Courtesy of Azerbaijan National Carpet Museum - Carpet Narli (With Pomegranates). Shirvan, Azerbaijan. 2021. Warp, weft – cotton, pile – wool. 109x160 cm. Azerbaijan National Carpet Museum, inv. No. 9684

He stands at a distance, assesses the size and weight of the branches, and decides which ones need to come out first and lessen the harm to other trees. Next, he calculates where he must cut and how it will fall. The sun is too hot, so he moves into the shade of the tree. He examines the hollow, the walls of the trunk are still strong, he notes the dead wood is alive with fungi. He sits, the ground is damp and cool, rich with the scent of the earth. He hears the buzz of bees, the scurry of beetles, watches a spider mend its web, smells the sweetness of burgeoning fruit above him. He peers up and sees them: little fruits, rosy against the dark leaves. Robins and wrens chatter as they flit through the branches. He tries to focus on which lower limbs to take and return to his calculations but notices the red tails of squirrels as they run along the branches, sees hollows amongst the roots where mice have made their homes. He rises, puts his hands against the warm bark, senses the flow of water upwards to the leaves and thinks of how they can turn sunlight into food and enrich the air with oxygen.

‘I will be gentle’, he says, ‘the bite of the saw will be swift. Soon birches and ash trees will stand in your stead. You have done well.’

A breeze rises and threads through the leaves, bird voices cluster in the air as though they’re answering him. He thinks of harvest when the tree will be heavy with fruit, he thinks of all the creatures who will eat, of the homes made, the lives nurtured, and his heart fills to overflowing. He walks out and stands again at his vantage point but this time he can’t see where to cut or where it will fall, he can only see something glorious and full of joy.

‘I will be gentle’, he says. ‘You will never feel the bite of a saw or the blow of an axe. I will help them see you as I do.’

Annie reaches the top of the hill; she’s never been this far on her own before. The air is hazy, she can just make out a line of red water trickling out from the dark archway of a cave. Big fat drops of rain start to fall and without thinking she hurries inside. As her eyes adjust, she makes out the shapes of animals painted on the walls in red ochre; she traces the head of a burac, an eagle in flight, a leopard about to leap. The air is the coldest she’s ever breathed and sends a giant shiver from the top of her head to the tips of her toes.

Other animals are also familiar: horses, sheep, an antelope – its ears look as though they’re twitching. She rubs her eyes, yes, the antelope is moving, its outline becoming brighter. The eagle is flapping its wings, the leopard is baring its teeth. The antelope moves forward, looks her straight in the eye. The other animals line up across the walls, begin moving into the cave. She follows. It’s getting darker and darker, she knows the red stream is somewhere beside her – she can sense the dampness and reaches out to the cave walls, feels her way with her hands, determined to keep up with the animals, their colours glowing brighter, leading her on.

Ahead a chink of light appears, the creatures move faster, the cave opens out, the stream widens, she creeps around its edges, climbs towards where the cave animals swirl into clouds of red dust. She walks out into the light. As her eyes adjust, she makes out a huge expanse of open ground littered with the stumps of trees. There is nothing moving, no greens or golds, only a reddening sky and a deep crimson line of water, the colour of blood, cutting through the charred, barren land – beneath her feet a growing tremor shakes her bones into a scream.

Image 3: ‘Serrania de la Lindosa, Colombian Amazon’, ERC LASTJOURNEY project courtesy of Prof Jose Iriarte

She backs into the cave, the animals on the walls have disappeared. Red chemicals lie thick and stagnant in a pool. It makes her retch. She starts to run, back through the darkness, out into daylight, downhill, to the green trees at the heart of the forest. The vibration of cutting machines chasing her, sawdust caught in her lungs, clinging to her skin and clothes.

At last, she sees the village – her mother standing in the doorway, a frown on her face, her arms crossed. Annie rushes past – throws herself on to the sofa. Her mother follows, mouths, ‘OK?’

Annie signs the red river, the cave, the trembling earth under her feet, the sawn trees. Her mother shakes her head, signs: ‘Never, never, go there again.’ Then reaches out and hugs her tight.

It’s night. Annie can’t sleep. Every time she closes her eyes, she can see the red stream and the painted cave animals, still running. She knows she sees things others never notice. Somehow, she must stop trees and animals being destroyed. She gets out of bed, the story of the forest burning within her. She fetches her paper and paints and starts to draw. But when she’s done, she still can’t rest, her sketchbook is too small to show what she has seen.

She lies awake, reliving her journey through the great cave, the vision of the animals running across the walls. The shock of seeing red where there should be blue or green. That’s it! She’ll paint on walls and buildings, make banners and flags to show how nature is being destroyed. She’ll speak for them: the trees and streams, the animals she loves. She’ll speak for them in paint: a river of crimson, vermillion, rust – and a sky of flame, copper, scarlet, carmine. She’ll post her pictures online for the whole world to share.

The three worked tirelessly for three months pouring over the patterns in the archives, drawing and redrawing, comparing, matching colours and fibres, finding the perfect red that must be at the heart of every carpet.

Over lunch one day Samira complained, ‘I’ve searched the internet for weeks, posted questions, sent emails and had replies from all over the world. But how can we know what ancient symbols to include?’

‘And how can we invent new motifs to convey where we are now?’ said Nazim. ‘There is so much going on in the world.’

‘It is the future that confounds me,’ said Deniz. ‘How can we depict the future when we can’t see it?’

The three returned home for the holidays and consulted their families. We’d love to help, said their elders, but we have our own worries, stock markets fluctuating, droughts, ruined crops, less and less fish in the sea. They asked politicians and professors; we know, they said, it’s difficult to understand the past. Even the present is hard to decode. And inventing a future! Elections are coming, jobs are on the line.

They had no choice, they had to work together.

Samira traced the symbols from the archives and scoured the country, talking to people of their childhood and the carpets they remembered, she visited curators and folk artists, talked to singers and storytellers. Nazim spoke to bosses and workers, teachers and students, parents and children, building a picture of everyday life. Deniz went to universities and research stations, found scientists and conservationists.

They made a plan: Samira wove the past, chose the colours of memory, of childhood, comfort, of loss and love. Nazim wove the present, chose the colours of pain and division, of hardship and

kinship, of kindness. Deniz wove the future, chose the colours of the earth and the sea, of harmony and balance. And through it all they threaded red, for life-giving sun, cleansing fires, for sacrifice and the life-blood of all living things.

When Eldar saw what his apprentices had made, it took his breath away, he’d never seen anything so complex, so simple, so beautiful and disturbing. In it he saw the hand of each of his apprentices, their skill and strength, their curiosity. There were patterns that suggested not only birds but birdsong, not only horses but the sound of their hooves, not only the boughs of the willow but the coins of light in its leaves. It was luxurious, yet hard wearing, heady with the scent of natural fibres, alight with the vibrancy of natural dyes. But at one corner there was a space: a circle devoid of pattern, a place where there was no colour to delight the eyes.

Eldar brought his apprentices before him.

‘Tell me.’ He said, ‘why is it unfinished?’

‘We have done all we can,’ said Samira, ‘looked to the past and chosen its best jewels, but there are many whose voices were never recorded, whose work has been hidden or destroyed.’

‘We have talked to those who seek and gather facts,’ said Nazim, ‘those who experiment and test. Many people from all walks of life have shared their lived experience with us. But there is always more to learn.’

‘We have imagined and questioned,’ said Deniz. ‘we’ve told stories in colour and shape. We could not see the future, but neither could we work blindly, so we had to make space for faith and hope.’

Eldar smiles and looks at each one in turn. He has it now, the answer to all his searching. It is not one but all, each bringing their

Image 4: Courtesy of Azerbaijan National Carpet Museum - Carpet Sattar’s Dream. Artist: Eldar Mikayilzade. Azerbaijan. 2011. Warp, weft –cotton, pile – wool. 181x263 cm. Azerbaijan National Carpet Museum, inv. No. No. 9552 Donated by Farkhad Akhmedov, Chairman of the Board of Directors and shareholder of CJSC Aznar in 2019

Boat

Anna unwinds the rope and steps aboard the boat. There’s a scent in the air that shouldn’t be there, woodsmoke, a low rushing sound. Cinders land on deck. A fire’s closing in. She raises the sail, only just enough wind. No phone, no jacket, not even decent shoes. She kicks off her sandals and sails into the centre of the lake.

Why didn’t she just gather the kids and tell them a story like she used to, instead of taking off on her own? Why didn’t she say no when her boss asked her to work at home? There must have been a warning, but she turned off the TV in a temper. Now here she is and the kids…panic floods her. She clutches at the ache in her chest, dampens down her fear, they’re old enough, they’ll know what to do, run round to the neighbours, call their Dad.

Birds scream into flight across the sky, foxes, rats, mice, voles leap into the water. Trees along the banks alight in a roar of flames, reddening the lake like a sunset. Her little boat, her ‘haven’ her ‘respite’ now an ark without a promise, with only room to save herself. The sunlight is smoky and acrid, afternoon tumbles into false twilight. Her lungs strain to find pure air. She sways with giddiness, lays down in the belly of the boat, steadies her breath, closes her eyes, allows herself a prayer to whatever god will listen. The boat lurches to one side, something below is tipping it, or something is climbing in. Something heavy, something big. She freezes. Hears the slow rasping breath of a creature. Splatters of water hit her as it shakes itself dry. She opens her eyes.

It’s crouching, its body covered in dark hair. The face is solemn, huge brown eyes rimmed with tears, whiskers that, as she watches, shrink and disappear. Its pelt falls away, the skin beneath is the same chestnut brown as the hair that cascades in curling ropes from its head. The creature stands on its two legs, lifts both its arms and, as it winds its hair into a plait, blooms fully into human form. A vision that halts her breath: thinner than any of the models she has draped with her own designs, it is glistening, jewelled in tiny shapes like coloured lights, she imagines how she might replicate the effect in a gown, clinging to the body, swaying with every step. How heads would turn. She reaches out in awe to touch it – what are they?

As though it hears her thoughts the creature answers, its voice deep, the words slow and deliberate.

‘Do you not recognise them?’

‘Sequins, diamonds?’ she offers.

‘Look again,’ it says. ‘Look closer.’

She squints and stares at the mishmash of shapes and colours. A memory of news images, social media posts. They are tiny pieces of plastic. She pulls back her hand as though she’s been stung.

‘Ahh,’ says the creature. ‘You see it now. They are yours are they not?

She doesn’t need to ask how. They’ve had enough letters and demands. Recycle, cut pollution, stop overconsumption, she’s heard it all. But there isn’t time for worthiness, they’ve got to stay ahead of the game. A mixture of anger and shame keeps her mouth closed.

‘Why have you called me?’ the creature asks. ‘To witness this fire gorging itself on life and land? It’s so greedy, it must be your child.’

‘My children are home,’ Anna protests, ‘all alone in a house of wood and brick, the fire may take them too. They are only flesh and blood.’

‘As are we all. All who breath air and water, that live and die and suffer. Why pray for your children and not mine?’

‘I will from now on, I will pray for every living thing.’

‘Let me tell you,’ the creature continues, ‘of our prayers, our dreams, the stories we tell our children.’

The noise and smoke of the raging fire thins. They are still in the boat but sailing as though in a cloud. Ahead, a campfire circle of creatures, birds, wolves, bears, big cats, turtles, insects of all kinds, fragments of story and song reach her ears. As they draw closer, she can hear clearly the voice of a seal.

‘So it is that one hand cuts the ropes, and hoops, the ties binding, squeezing, maiming us. While the other cracks our skulls.’

‘What shall we do?’ comes a chorus. ‘What will we do about humankind?’

Next a tiger speaks. ‘Snared and stolen, crushed on their lightening roads. We are fewer and fewer in our own green country.’

Birds swarm above the circle in a swirl of colour and pattern, the checkered wings of monochrome loons, tweed sandpipers, speckled curlews, the rainbow wings of scarlet macaws, flashy billed toucans, golden eagles. Many birds, many songs each piping their story: lost homes, migration routes disrupted, slicked with oil on every ocean, caught in nets, smashed by glass walls, insecticides, fertilisers, pesticides. They whistle and chatter, a cacophony, a lament that turns seamlessly to one last chorus.

‘What shall we do? What will we do about humankind?’

‘Stop, stop,’ Anna screams, her hands pressed to her ears. ‘Please stop!’

Silence. She is alone in the centre of the lake, only a pool of water on the deck where the seal woman stood. She gazes around at the forested shoreline, no fire, no smoke, only the lazy sun of the afternoon. A breeze lifts and Anna steers her boat to land. She ties it off and looks down at her hand, her palm embedded with fragments of coloured plastic. By evening the colours and shapes on her skin have faded, but the encounter is still fresh in her mind. She tucks the youngest up in bed and he asks for his usual story. As she lifts his stuffed animals from the floor: tiger, orangutan, bear, a new story comes to her. A circle of animals coming together, their hopes and wishes, their prayers for a safe future and the children who will help them find it.

things. I watched over days, months, maybe it was years, before deciding. The name would always be in praise of the plant or animal and whatever set them apart. The caterpillar I called Scissor Mouth to celebrate the precision and scale of its eating, the nightingale I named The Voice of Light in Darkness. The horse I called Flight for its speed and alertness of being. I let each thing find its name and its place.’

He stares ahead at the garden path, as if he can see things I can’t. ‘We lost it. Too much is misunderstood, there are lies and truths, and curiosity, wondering what’s on the other side. We got too used to a world of ease. Had no idea there were things we didn’t know, or things we lacked, if there was anything better or worse. Some say we were lazy, some say greedy, but in truth it was wanting to see how far we could go, not caring about the cost.’ He pauses as a bullfinch alights on the path, cocks its head as if listening too. ‘Not this blossom,’ says the old man to the bird, waving his arm. ‘Try over there.’

The bird dutifully takes off and Adam continues his story. ‘Some looked at what their neighbours had and decided to take it. Ditches, banks, barricades, walls, hill forts, castles, bigger and bigger, sharper and sharper, faster and faster ways to steal and tear down. Easier to gain by force than make through labour. We learned to fight.’ His face is reddening. Dark clouds are forming in the distance.

‘Are you okay? I think it might rain.’ I mumble.

‘Just listen,’ Adam instructs. ‘There were a lot of us by then, and not all the kind of folk you’d want to break bread with. Sickness came and those not taken grew rich on what was left behind. Whole continents were disrupted. Do you know how much was lost,

knowledge, wisdom, languages, whole tribes of people gone? Yes, there was devastation, migration, but always a voice, sometimes many voices, raised in protest, raised and felled, raised and felled, until at last they forced a change for good. Despair, rage, fight, sacrifice, powerful words, the good and the great, the ordinary, and the overlooked. That’s the miracle –the potential to learn and grow.’ He shudders, the sun has waned and a chill threads through the air. I adjust the blanket covering his legs and offer to take him inside.

‘I don’t want to go in, the cherry blossom will be gone soon. Do you know the story of the first cherry? How the tree didn’t want to let her blossom fall because it was too beautiful?

‘No, please go on.’ I check my phone is still recording.

‘I pondered it with her for weeks. Her desire to keep the flowers would mean, no fruits, no food for birds, no more cherry trees. Finally, she agreed to let it go, and the first cherry grew out of the blossom. So, consider what might happen if you release something you’re holding on to. Instead of seeing how far you can go, let go of vanity and greed, allow life to reveal itself. So much could have been saved if we’d done the same.

The following week I am due to visit him again when the hospital calls. His heart’s failing, there is little the medics can do. I sit at his bedside. We are both restless in a clinical setting. We watch the young man in the next bed furiously texting.

‘He’s frightened,’ Adam whispers. ‘Here in a ward of old men. Now, maybe he’ll value what’s left of his life. He’ll understand that all things return to the earth.’

As I leave the hospital alarms are sounding. Nurses and doctors rush along the corridor. Someone is facing life, or death. If they survive, will it change them? Has meeting Adam changed

me? I think of my garden, the apple tree scattering fruit all over my lawn. I cut it back hard every winter, but it only makes it grow more furiously. I’ve planned to take it out but what if I leave it, watch it bud and blossom, watch the fruitlets form, the apples fatten. What if I start there?

Image 6: ‘Malikmammad’, Arif Huseynov

Dance

Azar has heard the story his whole life. At every party or even just sitting watching the TV, something reminds them, and his parents tell how they met, a boy from Italy and a girl from Azerbaijan.

‘We were each from a land of fire,’ his mother says. ‘His fire was man-made, decades of burning toxic waste, poisoning land, food, people, he vowed to find a solution and I knew he was my kind of man.’

‘And hers was the literal Land of Fire,’ his father adds, ‘natural gases, flames leaping from the earth, frightening and beautiful. Like you, my love.’

His mother would laugh then, and the story would wander into other memories. But this stuck with him, the power of their love and he hoped one day he would find his own twin soul.

His mother was a lawyer fighting the greedy corporations exploiting the natural resources of her country. Following in her footsteps, he wanted to explore alternatives. Less harmful, cheaper options will reinforce our action he argued. His passion was eclipsed only by his desire to find love.

Three years later he was in Edinburgh studying Environmental Engineering. That’s where he met her, on the very first day, an Irish girl called Bridget. Their mutual admiration was tangible from the start, with every encounter his surroundings fell away, and it was just the two of them. She was studying Marine Biology, there was something otherworldly about her, sleek brown hair, and large dark eyes. Her laugh was loud, raucous almost like

a bark, infectious rather than annoying, whole rooms of people found themselves laughing with her. He was quiet and earnest, a permanent frown on his face, his red hair and freckled skin made him stand out and he’d learned to counter his visibility with wit. Every day for weeks they spent lunchtimes together. He invited her for dinner in the tropical gardens, she took him to the beach. They shared the solutions they were discovering to heal the planet, spurring each other on. It was on one of these days it happened, something he said, something she said, he can’t remember why, but everything shifted. Where once they’d sparked each other into joy or flooded each other with laughter, she began to douse the fire in him, and he began to dry her up. They’d sit in silence for a while and say an awkward goodbye. Soon they avoided each other all together.

It was the last day of term; they’d skirted around each other so well that when he bumped into her in the hall, she didn’t recognise him and smiled. He smiled back, surprised by her friendliness. She peered at him.

‘Azar is that you?’

‘Bridget.’

‘What’s with the beard?’

‘I’m in hiding, from you.’

She laughed, that crazy laugh, and that was it. All was forgiven. That night they told each other all they had never spoken of. She told him of her lighthouse home, the sea lapping at the foundations, the saltwater air. The day she came home to find her mother gone, and the next day a seal watching her all day long. I believed for years the stories of the selkie were true, my mum had always been distant craving something else. Maybe that’s why I pushed you away. He told her of his father, a man who’d fought fires all his

Image 7: ‘Legend Telling Ashyg’, Arif Huseynov

life campaigning for people’s lives and livelihoods, having his own family threatened. It took its toll and he suffered with a crippling anxiety that only his mother, matching his fire, really understood.

‘I was looking for the same.’ he said, ‘holding on to an idea of what I wanted, not seeing what was in front of me. Now here you are, my Woman of the Water.’

It was difficult to choose what kind of wedding to have: Irish or Azerbaijani, what service, what food to eat, what music and dancing. Their families all had their opinions, but it was a stranger who brought them the dance, a man with a fiddle on the streets of Edinburgh. They joined his line of dancers, swung each other around, caught up in the soaring notes, the speed and slide of the beat, reaching out for other partners, coming back together just as they had in life. Breathless they came to him and asked what it was called,

‘Stripping the Willow,’ he said.’ Do you know the tree? Do you know about its magic?’

‘We have it in my country.’ Said Azar. ‘I know it burns quick.’

‘Mine too.’ said Bridget. ‘I know it loves water.’

‘Ahh,’ said the fiddler, ‘you only know the half of it. If you strip the leaves from a pole of willow and plant it, it’ll put down roots and grow to a tree. It’s the magic of life itself.’

‘Will you play it for us,’ they begged, ‘play it at our wedding.’

It’s her parent’s golden wedding anniversary. Maryam has heard the story of their meeting all her life: a story of how fear and fixed ideas prised them apart and how laughter and honesty brought them back together. She’s taken the tale of their wedding dance

and found musicians to play. They’ve all learned it and she and her brothers have hired a marquee so the whole family can come together.

When the time comes, Maryam nods to the musicians. She and her partner take up their position, her brothers join them, two lines of couples facing each other. They call their parents over, Azar protests he’s too old, but Bridget drags him up.

The music begins, and they dance.

Dingo

Red’s mother has nagged her to take a basket to her grandfather and deliver the bait for his traps. She packs his favourite cheeses and a meat pie, a bottle of last year’s wine. She leaves late so she can say she has to get home before dark. That way she won’t have to listen to his speech more than once. She knows they’re competing with the massive farms and their land is getting poorer by the day, less rain and hotter days. That they have to claim more grazing along the valley, but Grandad goes on and on about how animals are trampling the land: dingoes, kangaroos, brumbies are ruining what’s left. ‘We’ve got to cull them,’ he says. ‘It’s the only way.’ She supposes he’s right, but she doesn’t have to like it.

Coast dwellers rarely come this way, cautious of the heat and lengthening fire seasons. Red accelerates along the open road, the old truck rattling, landscape bristling past. To please her mother, she checked her blood sugar level and promised to be back for supper. A few pink galahs swirl raucously overhead, brilliant against the orange of the sky. She parks up, keen to capture the sunset and what remains of the green in the valley below, she pulls out her phone. She doesn’t see a dingo crouched in the scant shade of a gum tree.

Back in the truck, she checks the photos, the phone battery light blinks red. She puts it on saver, but it’s a useless old thing, it’ll run down soon. She ramps up her speed, checks the mirror. Her breath catches: two big animal eyes stare at her unblinking from the back seat. It yawns like a dog, flashing enormous teeth, a long crimson tongue. Both the dingo and Red are breathing fast.

Image 8: ‘Dawn Dweller No 1’, Katherine Boland

It stands and fills the back of the truck. She can see its ragged ears and patchy fur, its swollen belly – a mother in waiting, it must be hungry. She needs to get it out – before it bites.

Red pulls up, the light’s fading so she flicks on the headlights, she grabs the basket and gets out. She scatters food on the ground, but the animal only stares at her. She lays a trail away from the truck, opens the back door and takes a few steps away. It’s still too scared. She steps back further and waits.

In the fading light she sees it leap and take off into the bush. She slams the doors and climbs back in. Her heart thumping, she sits a while and tries to calm down, feels a dizziness threatening. She turns the key. The engine turns over, headlights dim. It won’t start. Each time she tries, the engine fades a little more until it chokes. The truck’s dead.

She gets out, it’ll soon be too dark to walk, she needs to move. Her phone’s down to 1%, she tries her Mum, no answer, she leaves a message. The screen goes black. She smells diesel, thinks of the truck bursting into flames, fire rushing through the scrub behind her. She starts to run, her heart pounding, until dizziness forces her to slow down, her blood sugar is plummeting. She reaches in her pocket for her sugar tablets. There’s nothing, did she pull them out with her phone? She curses her foolishness.

Ahead of her she can see something moving, barely visible. It’s the dingo scratching at the ground. She stops dead. Its eyes glint like lights. She expects it to run, but it doesn’t move, she steps back. Lays the last of the food on the ground. It scents the air and moves towards her. It ignores the pie, its eyes fixed on her. She keeps stock still, it’s close enough to bite but it only sniffs and nods. She puts her hand to her temples, her head is throbbing, she must be hallucinating, these creatures are wild, and wild things

take advantage of weakness. The dingo turns and takes a few paces. Returns and does it again. It wants her to follow. She takes a step and stumbles, the creature is instantly at her side, nudges her back to her feet, circles her and comes to rest beside her as though it’s learned to heel.

There’s a light in the distance. She’s nearly there, but her strength is draining away. As they come into the yard she can barely stand, the dingo throws her head back and howls. Red hears the door open, sees the figure of a man against the light, her Grandad raising his gun. She falls to her knees in front of the dingo, summons all her strength, cries out. ‘Don’t shoot!’.

Creature

He is small when she discovers him at the edge of a flower bed. Taki has learned to weed and turn the soil carefully this time of year. Hibernating frogs, toads, and grubs will soon emerge, signalling the season of peach blossom. Many creatures are slow to wake and still slumber in the cooler ground.

She’s never seen anything quite like him, curled like an ammonite and red as sunset. She lifts him carefully, lays him in a shoebox and keeps him outside in the cold hoping he will continue to sleep.

By the afternoon he looks bigger, he’s unfurled himself, a long thin body, a worm, a snake? She gets out her book on garden pests. Red worm, brindle worm: recycler of decaying organic matter, its burrowing creates space for air and water in the soil, prevents flooding, stores carbon in fragments in the soil. Plentiful but numbers declining through intensive farming. No, he’s too big to be an earthworm, perhaps he’s a young red bellied snake, they like damp ground. With all the building work nearby it’s likely her garden is the safest place. She looks more carefully to see if he has any markings, notices rows of spines uncoiling all along his body, he’s got legs!

She googles ‘red creature, many legs’ finds the red-legged millipede: primitive, can be found preserved in amber. The name millipede suggests a thousand legs, but they only have 750. No one knows how rare they are: their status has not been evaluated.

By the time she’s read through the page and looked at the pictures he’s lost a few hundred legs, now he’s like something else. She types in centipede: only two are rare, endangered through habitat

Image 9: ‘Shame in the Wild’, Harriet Poznansky

loss, then there’s a red one that’s toxic, medicinal, but only the head is red, maybe this is a new species: an arthropod chameleon from some nuclear disaster.

By evening he is twice the size, she puts him in a bigger box, his legs are countable now. There’s only ten, so he must be a squid. But wait. Before her eyes his legs shrink to eight.

She searches and finds red squid, red spider, red octopus. It must be this – they can change colour in a fraction of a second – to yellow, brown, white, to communicate, attract a mate, or need to hide. It can alter its skin texture to match sand or imitate rocks. No wonder they thrive. But this one isn’t even in the sea and when it changes it’s not just skin or colour it’s altogether different. Now she feels prickles at the back of her neck. Is it because he’s grown to the size of a cat? Or is it the beginnings of eyes forming on what is distinctly a head and why is it a he? She dare not rest or even leave it on its own.

By bedtime it’s outgrown its box, the limbs have shrunk to six. She types in ‘red six-legged animal,’ gets ladybird. Adds ‘size of a cat’ Jacquarundi comes up, an American red cat, threatened by loss of habitat, human encroachment. The red creature shudders. Its six legs shrink to four. Is she changing it now? She types ‘red animal with four legs,’ reads aloud the words on the screen: amphibian, reptile, mammal. With each word it grows larger, its skin dampens, scales appear, glistening translucent. Then pale, shrinking. The scales dry out, flake off.

Its form softens in a haze of red fur that thickens and lengthens like hair. It sheds, sprouts feathers, its legs shrink to two. It curls up again and sleeps. But she can’t sleep. She watches it breathe and change. Her cheeks flush as she feels its rising heat.

At the crack of dawn it opens its eyes, red rimmed and bright. It lifts itself up, unsteady, on its two legs, spreads its sparkling wings and opens its beak. There is no cry, only the sound of gathering flame as its feathers ignite!

That night she dreams of a fire circle where all kinds of people are gathered, amongst them a woman is telling the story of the phoenix. The listeners gasp as she spreads her arms wide, mimicking the firebird’s rise. They chatter, puzzling out what it means. Is it war or famine, tsunamis, eruptions? They all know of these. An old man speaks up.

‘In my country,’ he says, ‘red is a warning.’

‘In our stories fire means power,’ explains an old woman.

‘If the bird can fly it’s good, isn’t it?’ asks a child.

Inside their hearts they all know the child is right – the answer is hope.

Snow

Satellites warned us. We’ve told the remaining locals to stay inside. The school and shops must stay closed. Everyone needs to identify a way of getting to a rooftop where they can be seen and rescued. My instinct is to hibernate, but I’ve witnessed what happens when ice melts and rivers rise fast. I need to stay alert. We all do, and as first in command now, it’s my job to keep everyone’s spirits up.

A message pings. It’s from Beetle: ‘We’re on our way.’ Beetle’s a man of few words, you’ve got to watch them closest. He got the nickname because he insists insects are the champions of the Earth, resilient enough to adapt to extremes of climate change. Not only that, he always wears his trademark dark glasses and does everything at top speed.

I haul on the protective gear and venture outside. Much of the wildlife in the lowlands and meadows will be drowned. In the mizzle of locked down chalets, distant cable cars, and once white mountains, maybe some of the sure-footed goats have survived.

I wait, relieved there’s a pause in the severity of wind and rain, expecting the smell of mud, or worse, sewage – but there’s an unexpected chill and freshness in the air. It unnerves me at first but a memory follows hard on its heels. I’m at the old house, not far from here, it’s my eighth birthday. I woke up to a room bathed in a cold light, flakes of white drifting outside the window like floating rain. I scrambled outside half-dressed and stood motionless in the yard, my hand outstretched, the cold white melting away in seconds, I stuck out my tongue, determined to taste the ice before

it disappeared. My grandparents laughed, told me stories of their childhood winters when snow would carpet the ground for days. It was so deep they built snowmen, marking out eyes, noses, and smiley mouths with pebbles. They spent hours sledging, hurling fistfuls of snowballs at each other. It thawed here in the Alps years ago. Tourists have no reason to come. We’re only here to monitor the effects of warming on what remains of an alpine ecosystem.

I hear the truck before I see it. Beetle is in the driving seat. He’ll be desperate to record which insect species gather above the flood-line after the storm.

‘Get in, get in, it’s urgent we report back to base,’ he yells, flinging open the door. Inside the rest of the team are ashen faced, equipment crammed around them.

‘But, wait, look…’ I shout. Beetle turns the engine off.

I can’t believe what I’m seeing. Snowflakes are falling fast now, sticking to the truck and the ground. Excited, the team gets out, start marking footprints on the path.

‘Letters from heaven,’ someone calls out, ‘that’s what *Nakaya called them.’

‘Ghost insects,’ Beetle whispers. He removes his glasses, scowls at the sky. It’s the first time I’ve seen his eyes and his tears –I turn to the mountains and stick out my tongue.

Image 10: ‘Ice Melting’, Paul Blow

Wild

‘No witchcraft, no enemy action had silenced the rebirth of new life in this stricken world. The people had done it themselves.’

Rachel Carson, Silent Spring

Some say it started with a farmer after her child was poisoned by pesticide on neighbouring land, some say it was a rich man who only had a couple of years to live, turned thousands of acres over to wilderness and lived another twenty.

The truth is it started all over the world, a kind of synchronicity: young, old, rich, poor performing small acts of wilding, sewing seed on verges, around the roots of pavement locked trees, retrofitting homes with bird and bat boxes. It was as if there was a global communication going on, like trees in a forest signally each other through root systems or flocks of birds flying ahead of an incoming storm.

It began, as many good things do, at the ‘grassroots’ level, people getting their hands dirty and preserving, enhancing, creating green and blue spaces everywhere. Public parks and gardens, rivers and creeks, coasts, and beaches. They began greening streets and corridors, paths and trails, planting green walls and rooftops. Schools, homes and communal gardens went native. It gained momentum; institutions, organisations, local government members joined the grassroot pioneers and set up the first National Park cities, introducing beavers to London’s River Thames and the platypus to Adelaide’s River Torrens. Then we reached a tipping point that took us further into wilding and it spread across the globe: Beijing, Chicago,

Image 11: ‘Disappearing World’, Ham Khan & Eugenia Rojo

Cairo, Kyiv, Lagos, Rio, Soweto, Stockholm, Seoul, Toronto, Tokyo, Tehran, cities and towns on every continent went wild.

Masses of rural rewilding projects appeared to spring up overnight heralding a sea change in hearts and minds. But it wasn’t out of nowhere, people had been seeding them for years, foundations had been laid over lifetimes, researchers, mavericks, voices in the wilderness, inspirational speakers, thinkers and doers. Ideas and practices were shared, the word spread to let nature take control, within a few years insect species under threat had increased a hundred-fold, small birds thrived, apex predators of the air arrived, the restored ecosystem now began to teach, prove assumptions wrong, re-establish long forgotten knowledge of what happens in a natural wilderness. Land less suitable for farming became part of a mosaic of wild spaces linking up the larger National Parks. There was only one need that we ourselves could meet, in the absence of wolves, big cats and other large predators, our only job was to help keep the natural balance.

We watched it unfold, recording the results, analysing the benefits wilderness brought to the planet and the myriads of living things that call it home. We logged it all and made it accessible to all, feeding back, keeping the enthusiasm going, the commitment, knowledge. Not only that, we were able to show exactly how ecosystems had rebooted themselves to a point where we were custodians rather than managers, not fighting or battling nature, but part of it. There were results we didn’t anticipate; health improved, relationships, longevity and communities became more inclusive. People were compelled to go out into nature at every opportunity, in many places it was within arm’s reach. Something was growing inside the human psyche; we identified it as the Love of Living Things.

On This Day

Louis shows the school children his firefighting gear. ’We all know wildfires can be bad,’ he says. ‘But they can be good too.’ He explains how aboriginal people care for the land with small, controlled burnings, clearing pathways releasing nutrients, clearing pathways, bringing new growth. Next will come the fun part, he’ll show them how to keep themselves and their homes safe. It’ll only work if they pull together.

Osogo chases seals across the beach, catches them and wrestles them quiet, cuts away the tyres, fishing nets and ropes strangling their bodies. He found out about it on social media and couldn’t believe the devastation, it’s not only getting caught but ingesting plastic too. He’s got his whole family involved now. Those that can’t do the practical stuff spread the word.

Vehan

celebrates as 5,000 young sturgeon glide along the water shute and into the Caspian sea. It started with telling the story of how much had been lost, how dams block migration to spawning grounds, how changes to river flow, poaching and pollution have decimated numbers. ‘At last, we’re doing something,’ he announces. ‘The mouth of the Kura River is now protected: a ‘Hope Spot’, critical to the ocean´s health.’

Eira guides the robot across the seabed injecting seagrass seeds into the sediment. They’ve covered two hectares by hand, but this is so much more efficient. It brought her low, not being able to

help. Until she found out that seagrass meadows can store carbon 35 times faster than a tropical forest. She never imagined she’d be able to do something here in Wales, on her own doorstep.

Harry climbs the Steppe, camera in hand. He needs an image to tell the story of building biodiversity, how it can bring other species back from the brink. Although the juniper woods have gone, he captures belts of bulrushes and reeds, a white fronted goose. Bears, hamsters and vipers have also returned and co-exist. He hears a scurry – turns as a gazelle leaps. He shoots. Catches its image perfectly in mid-air.

Omar is watching the children sit and read, scratch out their homework under the solar light he’s installed in their camp. He planned it for months, kept it secret. A way to do something when everything else seems out of their control. His focus was the children but when the women come out after their cooking, to sew and laugh, his eyes fill with tears.

Priya and her colleagues count the number of ice-worms living in the glaciers. Their habitat is melting. She prays for enough time to unlock the miracle of their ability to live in the cold. The antifreeze protein that helps to keep them from freezing solid. Who knows how much they can learn from overlooked species like these. Understanding them could save lives.

Eden and her children release boars to root around the forest floor. Cattle and wild horses are grazing the long grasses,

rabbits and geese will feed on shorter sward. The deer aren’t grazing how she thought they would, there’s more shrubs and open space, it’ll lead to more diversity. She’ll write up her notes, start looking for the next 1,000 acres to turn wild.

An-jaesits at his microscope assessing the microbial diversity in the streams. Since they banned the use of chemicals and revived traditional methods the farmers are fostering a symbiotic relationship with the land. Using waste recycling, intercropping, multi-cropping, crop rotation and resting periods, a system prized for hundreds of years. The results have been confirmed, it’s official. But the land itself, the food, the people, are evidence enough.

Charlie is looking for the birds on her way home from school. They should have been here last week. Dad says it’s the insecticides destroying their food, Mum says it’s developers demolishing their homes. She points her binoculars up but forgets to stand still. ‘Hey!’ shouts a woman ‘Watch where you’re going.’ Charlie’s eyes are shining as she points to the sky.

Tetewalks onto the pitch for her first match. Alongside her teammates she takes the knee. In the cool air the players, the crew, the crowd fall silent. Above the stadium a scream of swifts, dark arrows piercing the sky. They’re returning from South Africa; feasted in the Congo, soared through the Middle East, Crete, Portugal. Flown over bodies of water for days without drinking or eating. Everyone looks up. And cheers.

YOU scatter seeds across the shingle roof of your home. You’ve painted the hempcrete walls with lime, built a veranda fitted with solar panels –enough energy for you to share. Nothing’s been wasted, freighted, or ferried. Even the foundations are recycled. The water system uses harvested rain. Your garden helps to cool the city – overflowing with green.

Image 12: A poster co-created by children as part of the We Are the Possible’s ‘Schools Across the Ocean Programme’ - funded by the British Council for COP29

Appendix of Hope

Some notes and links to accompany the stories

1. ‘Campfire sessions are springing up at conferences and educational institutes as an alternative to PowerPoint presentation workshops. As an educational tool, the campfire session is presented as innovative pedagogy, yet sitting around an open fire, telling stories, has long been practised in Indigenous societies…The main challenge is its unpredictability as just like fire, it can produce a wonderful warmth and transformation, but also engender inflamed discussions. It requires skilful facilitation and appreciation of potentially diverse views and opinions.’ (PDF) Campfire sessions as pedagogy: a new twist on the Indigenous art of story-telling (researchgate.net)

2. Positive action is being taken around the world to grow trees and forests: Find out more on these websites: How Recycling Paper Saves Trees – Climate Of Our Future

Natural heritage of Azerbaijan | Project Zelkova | Fribourg, Switzerland Trees Are the Key http://youtu.be/dIqFsePvAqg

3. News came from Brazil, where the rate of deforestation in the Amazon rainforest dropped sharply, after Brazil’s new government pledged to stop deforestation completely by 2030 and took steps including monitoring the forest for criminal activity such as illegal logging. ‘[This is] very good news, and … the hope is that this trend will continue in the coming years,’ says

Marielos Peña-Claros, a professor in forest ecology and forest management at Wageningen University in the Netherlands, and co-chair of the Science Panel for the Amazon network.’ Nine breakthroughs for climate and nature in 2023 you may have missed – BBC Future

4. Sign language experts want to include those with impaired hearing in climate conversations, education and research. However, a new climate vocabulary in British Sign Language (BSL) is being developed and used. It is hoped that the change will enable deaf participants to more easily join in discussions whether that is in the classroom, the science lab, or at home. ‘200 environmental science terms have now received their official signs in BSL. The sign language experts and deaf scientists behind this hope the new vocabulary will simplify the learning process for deaf individuals.’ Climate change: New BSL signs created for environmental words – BBC Newsround

5. ‘The Red Book of the Republic of Azerbaijan is an official state document about the status of rare and endangered wild animals and wild plant species in the territory of the Republic of Azerbaijan. It contains information on the condition of animal and plant species, its spreading and protection measures on the whole territory of the republic, including the Caspian Sea (lake) sector’. The current book consists of 6 parts, which reflects the information on rare and endangered 14 mammal species, 36 bird species, 5 species of fish, 13 amphibians, and reptile species, 40 insect species and 140 plant species.’ Red Book of Azerbaijan – Azerbaijan (azerbaijans.com)

6. ‘Dingoes, as native Australian predators, play a crucial role in maintaining ecological harmony. By appreciating and respecting dingoes in their natural habitats, we can ensure the preservation of Australia’s unique biodiversity for future generations.’ www.wilderness.org.au

7. The Baku Carpet Museum keeps more than 15,000 carpets and rugs and many reflect humankinds’ relationship and respect for nature. UNESCO recognises ‘Azerbaijani carpet weaving occupies a special place in the history of its national culture. The most widespread folk art is carpet weaving. It made its way into the everyday life of the people of Azerbaijan and turned into a symbol for the nation. Because of their high aesthetic value, fleecy and pileless carpets, decorated with various patterns and signs, are used to decorate the walls and floors of marquees, huts, homes, nomads’ tents, and other buildings.’ Azerbaijani Carpets | Silk Roads Programme (unesco.org)

8. Interventions that both support nature and help us to tackle or adapt to climate change are called nature-based solutions, or natural climate solutions. Experts have estimated that naturebased solutions can contribute 20-37% to keeping temperature increases below 2°C. Nature-based solutions include helping rainforests and mangrove forests to recover and regrow, protecting carbon-storing peatlands and restoring our ocean’s seagrass meadows and kelp forests. www.nhm.ac.uk

9. ‘In the UK football clubs and millions of fans are being encouraged to score ‘green goals’ for their teams. This culminates in a ‘Green Football Weekend’ where a cup can be won for taking the most climate friendly actions. #GreenFootballWeekend is growing as plans are in place for

the 2025 campaign, to see the model adapted and being taken up in Brazil through the Earth FC / Terra FC campaign, and the coalition forming to adapt and build on this model in US soccer culture too,’ England Football backs Green Football Weekend 2023 | England Football

10. ‘In Azerbaijan, ‘Seeds for Green Future’ is an Eco initiative to raise environmental awareness among the local population, COP29 Volunteers organised an impactful ecological action in the centre of Baku. The campaign, saw the active participation of 50 volunteers who engaged residents in the drive towards ecological sustainability and a greener lifestyle. This eco-action is part of a broader series of socio-environmental projects undertaken by the volunteers to ensure public engagement in climate issues, emphasise the significance of collective efforts in environmental protection, and draw the community’s attention towards existing challenges in this vital area, all while championing the cause of sustainable living. COP29 Azerbaijan – United Nations Climate Change Conference

11. Bringing nature into cities by creating green roofs and biodiverse parkland areas is an example of a nature-based solution. As well as the benefits these green areas have for our mental health, they can also moderate the impact of heatwaves in urban areas, reduce pollution and help with water drainage.’ Find out more at The Natural History Museum, UK. www.nhm.ac.uk

12. The Met Office UK has a webpage to show how ‘Simple everyday actions can help mitigate against or adapt to climate change.’ From the way we travel, to eating sustainably, to how to reduce, reuse and recycle, and how to spread the word in communities.

Find out much more on their website. Everyday actions to tackle climate change – Met Office

13 ‘Snowflakes, often referred to as ‘letters sent from heaven’ by the renowned Japanese physicist Ukichiro Nakaya, contain valuable information about temperature and humidity fluctuations in the clouds. Although each snowflake is believed to be unique in its intricate structure, researchers have discovered patterns in how they move through the air. The movement of snowflakes has far-reaching consequences beyond weather forecasting.’ Earth.com

Acknowledgements and special thanks to:

The Met Office, UK for funding the creative workshops, (online and in-person), in which 400 climate scientists, health experts, educators, youth leaders, translators, students, artists and storytellers from UK, UAE, Azerbaijan and around the world took part. Followed by the weaving and editing process into 12 stories for 12 Days of COP29.

Thanks also to the Arts and Humanities Research Council Impact Accelerator fund for funding the design, visual arts research, e-book and limited print run of the anthology. The stories are inspiring more creative outputs to envisage and forge a liveable future for all.

Thanks to all who took part in the co-creation of this anthology

With workshops designed and delivered by Dr Sally Flint, supported by Cecilia Mañosa Nyblon, with Kim Squirrell as co-editor.

To over 400 creative workshop participants, too numerous to mention individually, who contributed writing, research, conversations, narrative ideas that have been woven into this anthology including scientists, health professionals, educators, youth leaders, translators, artists, students and others from: Belgrade University, Faculty of Dramatic Arts, Green Art Incubator – facilitated by Tijana Mićanović

Global Systems Institute, University of Exeter, facilitated by Dr Raphaëlle D. Haywood

Nursing Academy, University of Exeter, facilitated by Susannah Tooze

Environmental Intelligence, University of Exeter, facilitated by Prof. Hywel T P Williams, Dr Margaret Bolton and Harriet Poznansky

Grand Challenges, University of Exeter, facilitated by Rachel Sloan

Khazar University, with thanks to Prof. Irada Khalilova

Met Office, UK, with thanks to Prof. Peter Stott

Planetary Health Alliance with thanks to Dr Jessica Kronstadt and Nicky Christensen, John Hopkins University, USA

And other organisations who joined us:

Emirates Literature Foundation

Knowledge E Foundation with thanks to Kamran Kardan

Theatre of Others

BIMM Institute

Banlastic, Egypt

With thanks for Artwork and Illustrations

Front Cover: Concept by Dr Sally Flint and generated by AI after the COP29 Environmental Intelligence creative workshop out of storytelling circle themes – edited by Kim Squirrell.

Image 1 & 8: ‘Unfamiliar Territory No 8’ and ‘Dawn Dweller No 1’ are by award winning Australian artist Katherine Boland who explores the intricate bond between humanity and the landscape. Incorporating photography, digital media, and AI, her work raises awareness of our environmental impact, inspiring appreciation for Earth’s beauty and urgency to protect it. www.katherineboland. com.au

Image 2 & 4: The images are kindly provided by Azerbaijan National Carpet Museum. They show connections between storytelling, the natural environment, culture and the art of weaving. Find out more azcarpetmuseum.az

Image 3: The photograph is from the LASTJOURNEY ‘LASTJOURNEY project (ERC_Adv_ 834514), Horizon 2020, European Research Council’ which brings together an international team of experts to integrate state-of-art archaeology, archaeobotany, zooarchaeology, palaeoecology, palaeoclimatology, molecular genetics and isotope geochemistry to research coupled human and environmental systems. lastjourney.exeter.ac.uk/j-iriarte

Image 5: Corinna Wagner, Professor of Visual and Literary Arts at the University of Exeter, is a writer and photographer who works in the environmental humanities. Combining creative and critical practice she has a special interest in public-facing projects on water, climate change, coasts and culture.

Image 6 & 7: Arif Huseynov is a prominent Azerbaijani artist, honored with the titles of “People’s Artist” and “Honored Artist of Azerbaijan”. Renowned for depicting Azerbaijani culture and folklore, he excels in painting, graphic arts, and book illustration, participates in international exhibitions, and has received the “Order of Glory” for his achievements.

Image 9: Harriet Poznansky b.1990, Kendal UK, is an international artist based in London. She studied at the Slade School of Fine Art and lived in the San Francisco Bay Area between 2014 - 2019, informing her perspective on the body, technology, and landscape. She has exhibited widely, including Saatchi Gallery, Punt WG, Coleman Projects, Alice Black Gallery, WAY OUT EAST, Holden Gallery and SliceBerlin. Poznansky is a lecturer at University of East London and between 20222024 was a researcher in residence at the University of Exeter’s department for ‘Environmental Intelligence’ developing creative pedagogical frameworks in a series of monthly workshops that explore the intersection between the arts, environmental science, data and AI technologies.

Image 10: Paul Blow is an award-winning illustrator working for a wide variety of clients including The Guardian, The Economist, New Scientist, The New York Times, Penguin Books and the Folio Society. His bold conceptual illustrations mix contemporary themes with touches of humour and a healthy sense of the absurd.

Image 11: The cartoon image is kindly provided by Eugenia Rojo and Ham Khan, cartoonists and producers of Hamishibai Cardboard Theatre. They reside in Argentina from where they prepare cartoon and Hamishibai workshops for children and adults around the world.

Image 12: This poster was part of a series of cartoons co-created by children as part of the We Are the Possible’s ‘Schools Across the Ocean Programme’ - funded by the British Council for COP29. To see the other cartoons and find out more please visit We Are the Possible’s web pages on the University of Exeter’s Green Futures website.

Image 13: This image shows a new carpet which has been designed and is being woven at Khazar University inspired by the 12 stories in this anthology at the time of going to press! Follow the progress of this carpet on We Are the Possible’s web pages on the University of Exeter’s Green Futures website.

Notes on Translation

Translating the 12 stories crafted for COP29 has been a journey of capturing their poetic essence and vibrant spirit. Although these stories are not directly inspired by the poetry of Imamaddin Nasimi, a distinguished Azerbaijani poet and mystic from the 14th century, his concept of unity and the all-encompassing self provides a rich, philosophical backdrop that deepens the themes we explore.

One unique challenge in this translation was embracing the genderneutral nature of the Azerbaijani language. This feature allows the stories to transcend individual identity, reflecting a universal and shared responsibility for environmental care. Preserving this inclusivity and universality required a thoughtful and creative approach to ensure the stories’ original spirit and their call for collective actions were maintained.

Another intriguing challenge was adapting the capitalization of the key slogans: LOVE, HOPE, and ACT. We carefully considered the perception of these terms in both languages. In English, these words often imply actionable impulses, whereas in Azerbaijani, they function as gentle, enriching nouns—much like oxygen is to the blood. Bridging this gap required a nuanced and imaginative approach to ensure that these concepts retained their motivational and transformative power.

Particular attention was also given to proper names. For instance, we provided additional explanations for Azerbaijani readers regarding the hero’s name, Beetle. We also deliberated on whether

to keep the title of the dance “Stripping the Willow” in English or translate it into Azerbaijani, ultimately deciding to translate it.

Through this translation, our goal was to preserve the philosophical essence and profound insights of the original stories while making them more relevant and resonant for Azerbaijani readers. By incorporating Azerbaijani names and cultural elements, we aimed to enhance the stories’ connection to the local context and deepen their impact.

We hope that this translation brings these stories to life in a way that resonates deeply with you, and that you find as much inspiration and joy in them as we have in translating them.

Leyli Salayeva* and Milana Abbasova, Head, English Language and Literature Department, Khazar University (Head of Translation Team)

* Leyli Salayeva, born in Baku, is an award-winning poet, essayist, lecturer, and experimental artist. A member of the Union of Azerbaijani Writers and the UK Poetry Society, her works have been published in Azerbaijan, the UK, the USA, Australia, Canada, New Zealand, Poland, and beyond. She has authored a celebrated children’s book and four poetry collections. Through her platform, 57 Poetry Lab, she lectures on poetry, with a special focus on female poets. Her collection “Youtopia” received an honorable mention at the 2016 London Book Festival, and her children’s book won second place at the 13th CIS “Book Art” competition. Leyli actively collaborates with artists across different media, and her work has been showcased at international venues, including the UK Poetry Society and Moscow’s Triumph Gallery.

With thanks to the Translating Team at Khazar University, Baku, Azerbaijan

Milana Yunis Abbasova – Head of English Language & Literature Department, Khazar University

Zamira Gurbanova – Instructor, English Language & Literature Department, Khazar University

Sonasi Valiyeva – Instructor, English Language & Literature Department, Khazar University

Shahla Gamari – Instructor, English Language & Literature Department, Khazar University

Elmira Jahangirli – Instructor, English Language & Literature Department, Khazar University

Leyli Salayeva – poet, essayist, lecturer and experimental artist

A new carpet being woven at Khazar University, Baku, Azerbaijan, in response to the stories in this anthology.

Azerbaijan’s carpet weaving is renowned for its intricate patterns and motifs, incorporating geometric, floral, human, animal, and fantastical elements, all imbued with symbolic meanings. For centuries, Azerbaijani artisans have transformed these symbols into exquisite carpet designs, traditionally composed of a main field and a distinct border system.

The Chelebi carpet displayed in this project is an exceptional piece from the Karabakh region, symbolizing the sun. Often called Sunburst for its radiant, sun-centered design, the Chelebi carpet features medallion-like motifs at its core, reflecting the blazing beauty of the sun. Its central section includes elements such as birds, trees, animals, flowers, and stars, while the border is adorned with yalli motifs – people holding hands, geometric leaves, and buta designs.

This project aims to convey a message of unity and environmental stewardship through these symbolic patterns. Yalli motif embodies harmony.

Chelebi – Sunburst Carpet 2024

Bu antologiyadakı hekayələrə cavab olaraq Xəzər

Universitetində yeni xalça toxunur.

Zəngin naxış və motivləri olan Azərbaycan xalçaçılığınında həndəsi, nəbatı, insan, heyvan və fantastik motivlər istifadə olunur və əsrlərdir toxucular bu motivləri simvolik mənalarla xalçaların naxışlarına çeviriblər. Azərbaycan xalçaları adətən əsas sahə və haşiyə sistemindən ibarətdir.

Bu layihədə istifadə olunan “Çələbi” xalçası Qarabağ bölgəsinə məxsus, günəşi simvolizə edən unikal bir xalçadır. “Çələbı” xalçasının ikinci geniş yayılmış adı “Sunburst” - qəflətən parıldayan, alovlanan günəş anlamınagəlir. Bu da “Çələbı” xalçasının əsas tipoloji elementləri olan mərkəzə yönümlü dizaynı ilə bağlıdır. Çələbı gölü doğrudan da şüalanan günəş ikonoqrafiyasına uyğundur. Xalçanın mərkəz hissəsində göl elementindən, quş, ağac, heyvan, gül, ulduz elementlərindən istifadə olunmuşdur. Haşiyə hissəsində isə yallı yəni, əl-ələ tutmuş insan motivləri, buta və həndəsi yarpaq elementləri işlənmişdir. Layihənin məqsədi bu simvollardan istifadə edərək birlik və ətraf mühitin qorunması mesajını çatdırmaqdır. “Yallı” motivi harmoniyanı təcəssüm etdirir.

İmkan bizik

Odlar Yurdu

COP29-un 12 Günü üçün 12 Hekayə

Exeter Universiteti tərəfindən nəşr edilmişdir, noyabr 2024

“Planetin daha çox uğurlu insana ehtiyacı yoxdur. Planetin təcili olaraq daha çox sülh yaradanlara, şəfa verənlərə, bərpa edənlərə, hekayəçilərə və hər növ sevgi bəsləyənlərə ehtiyacı var”.

Dalay Lama

“Yazı bəlkə də insanın ən böyük ixtirasıdır, bir-birini tanımayan insanları, uzaq dövrlərin vətəndaşlarını birləşdirir.

Kitablar zamanın zəncirlərini qırır. Bir kitab, insanların möcüzə yarada bildiyinin sübutudur”.

Karl Saqan

GİRİŞ

“Gələcəyin ağladığını eşitmirsən?

Sevgimiz dünyanı xilas etməlidir”

Ben Okri

Bu yeni antologiyanın girişini 2024-cü ilin oktyabrında yazarkən, İqlim Dəyişiklikləri üzrə Hökumətlərarası Panelin sədri, professor Cim Skea, Azərbaycanda keçiriləcək COP29 İqlim Dəyişiklikləri Konfransı ərəfəsində ciddi xəbərdarlıq edir: “Biz sadəcə problemlə üzləşmirik. Biz təhlükəli şəkildə geri qalırıq. İnsanlıq qlobal istiləşməni 1,5°C-dən aşağı saxlamaq şansını əldən verib”.

Dünyanın heç bir hissəsi, istər zəngin, istər kasıb, bu planetar böhrandan xilas olmayacaq. Planetimiz qızır. Və

Yer kürəsi hər gün daha çox qızdıqca bu vəziyyət daha da pisləşəcək. Bizim kifayət qədər məlumatımız var. Nə etmək lazım olduğunu bilirik. Həll yollarımız da var. Lakin biz kifayət qədər sürətlə və geniş miqyasda hərəkət etmirik. 2020-ci ildə, İmkan bizik adlı fənlərarası komandamız planetar böhranla bağlı nəsə etməyin nə qədər təcili olduğunu dərk etdi. İqlim böhranı bizim dövrümüzün ən böyük ünsiyyət uğursuzluğudur. Bu bizi insanlarla bütün səviyyələrdə əlaqə qurmağın və onları cəlb etməyin yeni yollarını araşdırmağa və düşünməyə vadar etdi. Hisslərin faktlarla birləşdiyi yeni hekayələrin birgə yaradılmasının müxtəlif auditoriyalarla mürəkkəb iqlim məlumatlarını paylaşmağın effektiv yolu olduğunu görməyə başladıq, çünki hekayələr insan psixikasına köklənib və bizi birləşdirmə gücünə malikdir.

Bu səbəbdən, dünya səviyyəli elmi sürətlə dəyişən dünyada insanlara çatdırmaq məqsədi ilə yeni hekayələrin birgə yaradılması, İmkan bizik mükafatlı proqramının mərkəzindədir. Bu “COP29-un 12 günü üçün 12 hekayə” mədəniyyətin, elmin, təbiətin və zamanın axınını ayrılmaz şəkildə bağlı olduğunu dərk etməyimizə kömək edir. Məsələn, hekayələr və şəkillər Ekoloji Kəşfiyyat və süni intellekt, Bakı Xalça Muzeyi, Azərbaycanın Xalq Rəssamı Arif Hüseynov, Kolumbiya Amazonundakı qədim Qaya İncəsənəti və Argentinada virtual COP29 Planetar Sağlamlıq Alyansı kreativ yazı seminarında karikaturaçılarla canlı olaraq yaradılmış bir təsvirlə birləşdirilib.

Bu hekayələrin yaranması kreativ yazı seminarlarında başlayıb. 400-dən çox alim, səhiyyə mütəxəssisi, akademik, müəllim, gənclər lideri, yazıçı, tərcüməçi və tələbələr dünyanın müxtəlif yerlərindən bu prosesə qatılıb. Onların yazıları, araşdırmaları, söhbətləri, fikirləri və irsi bu yeni hekayələrə toxunmuşdur, miflər və folklorla yanaşı, Azərbaycanın milli kimliyinin “Odlar Yurdu” olmasına əsaslanır. Bu hekayələr gənclərin, xüsusilə Böyük Britaniya və Azərbaycan tələbələrinin səslərini ön plana çıxarır. Bu, COP29 iqlim konfransında siyasətçilərə planetin qızmasının qarşısını almaq və hamı üçün daha ədalətli və bərabər gələcəyin təmin edilməsi üçün əməkdaşlıqda və cəsur hərəkətdə tərəddüd etməməli olduqlarını xatırladan güclü mesajdır.

Son illərdə “iqlim hekayəsini” ümidsizlikdən ümidə çevirmək naminə qəbul etmə prosesi baş verdi. COP26 (Böyük Britaniya 2021), COP27 (Misir 2022), COP28 (BƏƏ 2023) və COP29 (Azərbaycan 2024) zamanı biz iqlim kommunikasıyasında yeni yollar açdıq, elm və digər baxışlarla dəstəklənən yeni poeziya və nəsr kolleksiyaları nəşr və təqdim etdik, bunlar artıq milyonlarla insana çatıb və təsir edib. Bu baxımdan, İmkan bizik proqramı mədəniyyəti – incəsənətdən irsə qədər – iqlim fəaliyyətinin mərkəzinə gətirməklə öyrənir

və yol göstərir. Dəyişən planetimiz üçün yeni hekayələr yaratmaq və bölüşmək üçün unikal metodologiyamız vasitəsilə biz elmin, səhiyyənin, təhsilin, mədəniyyətin və incəsənətin siyasət və ictimai məkanlarda təsirli və gözlənilməz yollarla bir araya gətirilməsinin faydalarını gördük. Hekayələr həqiqidir və media dezinformasiyasını aşaraq bizim ən çox dəyər verdiklərimizi üzə çıxarır. Yer üzündə həyat bizdən kömək istəyir. Bu hekayələri fənlər, nəsillər, icmalar və ölkələr arasında paylaşın ki, insanlıq planetimizi qorumaq və bərpa etmək üçün tez hərəkət etsin – kitab bağlanmadan öncə.

Biz xüsusilə Birləşmiş Krallıq Meteoroloji Xidməti, British Council, Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı Səfirliyi və Xəzər Universitetinə COP28 və COP29 arasında İmkan bizik proqramının uzunmüddətli irsi və təsiri üzərində qurmaq üçün davamlı dəstəyinə görə təşəkkür etmək istəyirik.

Həmçinin, Exeter Universitetinin Davamlı Gələcək - Bilik Mübadiləsi Mükafatı 2024-ü alması və İmkan bizik proqramının Falling Walls Fondunun nüfuzlu Qlobal Çağırış 2024 - Elm İştirakı mükafatını qazanması və beynəlxalq səviyyədə tanınması bizi ürəkdən sevindirir.

İmkan bizik komandası

ÖN SÖZ

“Yer üzündə, cəmiyyətdə, eləcə də insanlarla təbiət arasında harmoniya və həmrəylik hökm sürməlidir, əks halda, bəşəriyyət öz-özünü məhv edəcək”.

Nizami Ganjavi

COP29 Sədrliyinin Tərəflərə və Həmfikir Qruplara ünvanlanan ikinci məktubu Azərbaycan şairi və filosofu Nizami Gəncəvinin bu sözləri ilə başlayır. Şairin mesajı, planetimizə və birbirimizə olan məsuliyyətimizi kəskin bir şəkildə xatırladır, və bu, xüsusilə heç kimin geridə qalmaması şərti ilə ambisiyanı artırmaq və fəaliyyət göstərmək istiqamətində çalışdığımız bir vaxtda daha çox əhəmiyyət kəsb edir.

Lakin bu məktubu bir şeirlə başlamaq, həm də ədəbiyyatın –və daha geniş mənada, incəsənətin – ətrafımızdakı dünyanı anlamağa kömək etməkdə oynadığı rolu qəbul etmək deməkdir. Nəsr, poeziya və bir çox başqa formalarda danışdığımız hekayələr ən böyük problemlərimizdən bəzilərinin öhdəsindən gələ bilər. Onlar, eşidilməyən səsləri ucalda bilər. Söhbətlərə və əlaqələrə ilham verərək, ortaq iqlim hədəflərimizə çatmaq üçün ortaq öhdəlik tələb olunan bir zamanda nəsillər və mədəniyyətlər arasında körpü qura bilərlər.

COP29 Sədrliyinin İqlim üzrə gənclər çempionu olaraq, mən hekayələrin səsləri gücləndirməkdə oynadığı rola xüsusilə maraq göstərirəm. Mənim vəzifəm uşaq və gənclərin səslərini iqlim müzakirələrinin mərkəzinə gətirməkdir. Biz bilirik ki, gənclər iqlim dəyişikliyi məsələsində həvəslidirlər – bir çox cəhətdən, onlar bizi daha iddialı olmağa təşviq edirlər. Biz həmçinin onları iqlim hərəkatında iştirak etməyə və nəticələrin əldə edilməsinə yardım göstərməklə gücləndirməliyik.

Bu antologiyadakı hekayələr ortaq problemimiz olan iqlim dəyişikliyinin vacib aspektlərini işıqlandırırlar. Müxtəlif yollarla, onlar bizə bəşəriyyətin ətraf mühitlə qarşılıqlı asılılığını göstərirlər. Onlar bizə yaşıl dünya naminə həmrəyliyin gücləndirilməsində hamımızın oynadığımız rolu xatırladır.

Leyla Həsənova, COP29-un İqlim üzrə gənclər çempionu, Azərbaycan

DİNLƏ

Bir zamanlar mavi okeanları, ağ örtülü dağları, böyük gölləri, çayları və şəlalələri olan gözəl bir planet var idi. Çöl və çəmənlik torpaqları, qar və buzla örtülmüş sahələr, yaşıl və qızılı savannalar vardı. Üzən adalar, dərman və qida ilə dolubdaşan tropik meşələr mövcud idi. Zəngin qırmızı torpaqlar, yandırıcı qumlar, göy qurşağı təpələri və çiçək qoxulu vadilər, zümrüd işıqla dolu bambu meşələri. Əsrlər boyu bu torpaqların insanları təbiətlə birlikdə, ahəng içində yaşadılar. Bir tarazlıq var idi - ölüm və doğum, kədər və sevinc bir-birini əvəz edirdi. Düzdür, tülkü dovşanı qovar, aslan ceyranı ovlardı, bəzən həyat sərt və ya ədalətsiz görünərdi və bu hal dərin düşüncələrə yol açar, bu torpaqlarda böyük fəlsəfələr və hekayələrin yaranmasına səbəb olardı. Lakin zamanla vəziyyət dəyişməyə başladı, xəbərdarlıqlara məhəl qoyulmadı. Daşqınlar və yanğınlar artdı, münaqişələr, nəsil tükənmələri, xəstəliklər çoxaldı. Bəzi insanlar evlərini tərk etdilər. Bəziləri qovuldu və ya qaçdı. Çoxları itdi və aclıq çəkdi. Ocaq ətrafında bu torpaqların insanları toplaşır – sərhədsiz bir dairə daxilində. Gənclər, yaşlılar və hər yaşdan insanlar yas saxlayır.

Lakin hər biri dəyərli bir şey daşıyır, hər birinin danışacaq bir hekayəsi var.

Və hər hekayənin içində bir toxum var…

Image 1: ‘Unfamiliar Territory’, Katherine Boland

AĞAC

Uzun illər bundan əvvəl meşəbəyi və onun arvadının bir oğlu olur.

“O, mənim kimi həkim olacaq”, – anası deyir.

“Əsla”, – deyə atası etiraz edir. – “o da mənim kimi ağac mütəxəssisi olacaq”.

Atası hər fürsətdə oğlunu meşəyə apararaq bildiklərini ona öyrədirdi. Oğlan böyüdükcə biliklərini artırırdı və artıq atasını da üstələmişdi. Artıq heç kimin cəsarət etmədiyi çətin işləri ona həvalə edirdilər. O, yolla şütüyən maşınlar üçün təhlükə yaradan nəhəng həmişəyaşıl ağacları kəsirdi. Su borularını zədələmiş iri söyüd ağacını kəsərək kölgəliyindəki evlərə və binalara zərər vurmamaq üçün onu necə aşıracağını dəqiq hesablayırdı.

Bir dəfə üç nəfər bələdiyyə nümayəndəsi onun yanına məsləhətə gəlir.

“Biz meşəmizdə daha çox vaxt keçirmək istəyirik”, –onlardan biri deyir. “Ora təhlükəsiz olmalıdır”.

“Bizə çoxlu oduncaq lazımdır”, – ikincisi deyir. “Daha sürətlə böyüyən ağaclar lazımdır”.

“Xahiş edirik, bizə kömək edin”, – üçüncüsü deyir. “Lazımsız ağaclardan yaxamızı yalnız siz qurtara bilərsiniz. Biri həddən artıq böyüyüb, gövdəsi boşdur, budaqları quruyub, toxumlarını hər yerə səpələyir”.

Bu, məhz onun gözlədiyi çağırışdır. Meşəyə gedib cığırla meşənin içərilərinə doğru irəliləyərək kəsiləcək ağacları qırmızı xaçla işarələyir. O, lazımsız ağacı hələ uzaqdan görürişarələmək üçün yaxınlaşmazdan əvvəl. Onun budaqları digər ağacın zirvəsinə çatır, gövdəsi genişdir və sürətlə boy atdığı üçün boşalıb. Bu, nəhəng ağacdır. Onu yıxmaq çətin olacaq.

Image 2:  Courtesy of Azerbaijan National Carpet Museum - Carpet Narli (With Pomegranates). Shirvan, Azerbaijan. 2021. Warp, weft – cotton, pile – wool. 109x160 cm. Azerbaijan National Carpet Museum, inv. No. 9684

O, kənarda dayanıb ağacın ölçüsünü, budaqların çəkisini yoxlayır və digər ağaclara ziyan vurmamaq üçün onlardan hansını birinci kəsəcəyi haqqında düşünür. Daha sonra ağacın harasından kəsəcəyini və onun hara yıxılacağını ölçür. Qızmar günəşin istisindən ağacın kölgəsinə keçir.

O, ağacın koğuşunu nəzərdən keçirir – gövdəsinin divarları hələ möhkəmdir. Görür ki, çürümüş oduncaq göbələklə doludur. Rütubət qoxulu sərin torpağın üzərində oturur. Arıların vızıltısını, böcəklərin cırıltısını eşidir, hörümçəyin tor toxuduğunu görür, başının üzərində sallanan meyvələrin şirinliyini duyur. Onlara nəzər yetirərək tünd rəngli yarpaqların arxasındakı xırda, çəhrayı meyvələri görür. Birəbitdənlər və çalıquşlar budaqların arasında uçuşaraq civildəşir. O, hansı alt budaqları kəsəcəyini düşünərkən budaqların üzərində qaçışan dələlərin qırmızı quyruqları, siçanların yuva saldığı kötüklər onun diqqətini cəlb edir. Ayağa qalxıb əlini ağacın ilıq qabığına toxundurur, yarpaqlara doğru qalxan suyun hərəkətini duyur, bu yarpaqların günəş şüalarını qidaya çevirməsi, havanı oksigenlə zənginləşdirməsi haqqında düşünür.

“Mən səni incitməyəcəyəm”, – o, deyir. “Dəmir mişarın dişləri sürətlə işini görəcək. Bir müddətdən sonra sənin yerində ağcaqayın və göyrüş ağacları olacaq. Sən işini çox yaxşı görmüsən”.

Bir meh qalxır və yarpaqların arasından keçir. Quşların səsi havada uçuşaraq sanki ona cavab verir. O, ağacın budaqlarına ağırlıq verəcək məhsul, onunla qidalanacaq bütün canlılar, qurulmuş yuvalar, yeni yaranışlar haqqında düşündükcə qəlbi fərəhlə dolur. Ağacdan aralanıb öz müşahidə nöqtəsinə çəkilir, amma bu dəfə ağacı haradan kəsəcəyi və onun hara düşəcəyi haqqında yox, ağacın yaratdığı sevinc,

fərəh haqqında düşünür.

“Mən səni incitməyəcəyəm”. – o, deyir. “Sən heç vaxt mişarın ağrısnı və baltanın zərbəsini duymayacaqsan. Onlara kömək edəcəyəm ki, onlar da səni mənim gördüyüm kimi görsünlər”.

MAĞARA

“Qəflətən səma qan kimi qıpqırmızı rəng aldı... Mən tək qalaraq qorxudan titrəməyə başladım. Hiss etdim ki, sanki bütün təbiət qulaqbatırıcı, sonsuz qışqırıqla doludur”.

Edvard Munk

Enni meşədə yarpaqların xışıltısını və ya həşəratların vızıltısını eşitmir, buna görə də anası ona həmişə işarə edir ki, o, hər zaman eyni cığırla hərəkət etsin, yolundan sapmasın və hər yerə diqqətlə baxsın. Amma Enni öz yolunu necə tapacağını hissiyyatla duyur. O, çayın axarı boyunca gedərək vadinin içərilərinə, meşənin sıx olduğu, heyvanların özlərinə ev tikdikləri yerə gedir – orada o, gizlənərək öz boyaları və fırçaları ilə rəngləri və formaları təsvir edə biləcək.

O, hər addımda ağac köklərinin torpağın altında birbirinə sarmaşdığını duyur. O, yerə düşən yarpağı tutaraq onun damarlarının öz damarları ilə birləşdiyini hiss edə bilir. O, yağış və günəş dadan giləmeyvələr tapır. Bəzən isə o, sıx kolluqların yanında tam hərəkətsiz dayananda çaydan su içmək üçün maral, bir dəfə isə hətta qonur ayı da ona yaxınlaşır. Təbiət və heyvanlar onun yaxın dostlarıdır, meşə isə hər şeyin mövcud ola biləcəyi bir yerdir.

Amma adətən daşlar üzərində bərq vuran çayın görkəmi sönük və tutqundur. O, çaya diqqət yetirəndə suyun üzərində qırmızı rəngli xırda köpüklər yaranır. Anasının xəbərdarlığına baxmayaraq, o, istiqamətini dəyişib dağa qalxmağa başlayır –burada torpaq daha quru, ağaclar daha seyrəkdir. Ağacların

Image 3: ‘Serrania de la Lindosa, Colombian Amazon’, ERC LASTJOURNEY project courtesy of Prof Jose Iriarte

budaqları, əl yelləyirmiş kimi, səmaya doğru uzanır. O, yoluna davam edir, çay isə daha da qırmızılaşır. Enni təpənin zirvəsinə qalxır; o, indiyə qədər heç vaxt təkbaşına bu qədər uzağa getməyib. Hava dumanlıdır; o, yalnız mağaranın tünd girişindən çıxan qırmızı su axarını görür. İri yağış damcıları yağmağa başlayır, o isə heç düşünmədən mağaranın içinə qaçır. Gözləri qaranlığı seçməyə başlayanda o, divarda qırmızı rəngli boya ilə çəkilmiş heyvan rəsmlərini görür. Enni cüyür başının, uçan qartalın, tullanmağa hazırlaşan bəbirin cizgilərini cızır. Hava onun indiyə qədər duymadığı dərəcədə soyuqdur – onun bədəni başdan-ayağa qədər titrəyir. Digər heyvanlar da ona tanışdır: at, qoyun, antilop –antilopun qulaqları elə çəkilib ki, sanki hərəkət edir. Enni gözlərini ovuşdurur – bəli, antilop hərəkət edir, onun cizgiləri daha aşkar görünür. Qartal qanadlarını çırpır, bəbir dişlərini qıcayır. Antilop irəliyə doğru hərəkət edir, düz onun gözlərinə baxır. Digər heyvanlar divar boyunca düzülərək mağaraya daxil olmağa başlayırlar.

Enni zərrə qədər düşünmədən onların ardınca gedir. Ətraf tədricən qaranlıqlaşır – Enni bilir ki, qırmızı çay haradasa yaxınlıqdan axır. O, rütubət hiss edərək mağaranın divarlarına sıxılır, yolu əli ilə yoxlayır və heyvanlardan geri qalmamağa çalışır; onların rəngi daha parlaq bərq vuraraq onu irəliyə doğru aparır.

Qarşıda işartı görünür – heyvanların hərəkəti sürətlənir, mağara genişlənir, çay daha gurlaşır. Enni çayın kənarı ilə gedərək mağara heyvanlarının qırmızı toz buludunda fırlandığı yerə çatır. O, işıqlığa çıxır. Gözləri ətrafa alışanda ağac kötükləri ilə dolu nəhəng bir torpaq ərazi görür. Burada heç nə hərəkət etmir, yaşıl və ya qızılı rəngli heç nə yoxdur, yalnız qırmızı səma və yanıb kösövə dönmüş torpağı yaran qan rəngində dərin qırmızı bir su zolağı görünür. Onun ayaqları əsməyə başlayır, sümükləri titrəyərək onu qışqırmaq həddinə çatdırır.

Enni mağaraya qayıdır – divardakı heyvanlar yoxa çıxıblar. Gölməçənin üzərinə qalın qırmızı kimyəvi maddələr qatı donub qalıb. Bu görüntüdən ürəyi bulanır. O, geriyə qaçaraq qaranlığı yarıb gün işığına çıxır və dağın ətəyi ilə aşağıya doğru, meşənin ortasındakı yaşıl ağaclara tərəf şütüyür. Kəsici maşınların titrəyişi onu qarabaqara izləyir, ağac yonqarları ağciyərlərinə dolur, dərisinə, paltarına yapışır.

Nəhayət, Enni kəndi görür — anası qaşqabaqla əllərini çarpazlayaraq qapıda dayanıb. Enni onun yanından tələsik keçir – özünü divanın üstünə atır. Anası onun ardınca gəldi və dodaq hərəkətləri ilə “Yaxşısan?” soruşdu. Enni qırmızı çayı, mağaranı, ayaqları altında titrəyən torpağı, doğranan ağacları işarə dili ilə təsvir edir. Anası başını bulayır və işarə edir: “Bir də heç vaxt, heç vaxt ora getmə!” Sonra isə əllərini uzadaraq qızını bərk-bərk qucaqlayır.

Gecədir. Enni yuxuya gedə bilmir. Hər dəfə gözlərini yumanda o, qırmızı çay və divarda təsavir olunmuş heyvan rəsmlərini görür – heyvanlar hələ də qaçırlar. O, başa düşür ki, bəzilərinin heç vaxt görmədiyi şeyləri görür.

O, nə yolla olursa-olsun, heyvanların və ağacların məhv edilməsini dayandırmalıdır. Enni çarpayıdan qalxır – meşə sanki onun qəlbində yanır. O, kağızını və boyalarını götürüb çəkməyə başlayır. Amma çəkib qurtaranda da rahatlana bilmir – onun rəsm albomu bütün gördüklərini təsvir etmək üçün çox kiçikdir.

O, oyaq halda uzanaraq böyük mağaraya getməyini, divarda qaçışan heyvanları düşünür. Göy və yaşıl rəngdə görməli olduğu hər şeyin qırmızı olması onu heyrətə gətirib. Vəssalam!

O, divarlarda və binaların üzərində şəkil çəkəcək, şüarlar, bayraqlar hazırlayaraq təbiətin necə məhv edildiyini göstərəcək. O, çox sevdiyi ağacların, çayların, heyvanların

əvəzinə boyalarla danışacaq. Moruğu və pas rəngli çayları, və alov, mis, al qırmızı, karmin rəngli səmanı təsvir edəcək. Şəkillərini internetdə yerləşdirəcək ki, bütün dünya bu şəkilləri görə bilsin.

XALÇA

Otuz yaşından sonra hər on ildən bir Eldar özünə iki şagird seçirdi. Onların heç biri sona qədər davam edə bilmirdi. Çalışqan və istedadlı olmalarına baxmayaraq, hər kəs Eldarın ümidlərini boşa çıxarırdı. Naxış və texnika arxivi olan sənətini miras qoyacağı bir kəs yox idi. Bu gün onun altmış yaşı olur və bu dəfə o, üç nəfər seçəcək, yəqin ki, onlardan biri daimi olacaq. İndi Eldar nə axtardığını, hansı suallar və tapşırıqlar verməli olduğunu yaxşı bilir. Bu dəfə o, növbəti xalça üzrə ustadı mütləq tapacaq.

O, əvvəlcə şəhərdə doğulmuş, hündür mərtəbəli binada yaşayan, iti zehni, əli çevik bankir qızı Samirəni seçir. Sonrakı seçimi kəpənəyin qanadındakı naxışı dəqiq xatırlayan və təbiətin bütün rənglərini uyğunlaşdıra bilən dağ fermerinin oğlu Nazim olur. Axırıncı isə ailəsi on iki nəsildir ki, Xəzər dənizinin sahillərində balıq ovu ilə məşğul olan Dənizdir. O, liflə, müxtəlif iplərlə hər şey edə bilir; çünki o, artıq əla bir yelkənçidir. Ancaq, qəlbində naxış vurmağa qarşı xüsusi bir tutqusu var.

Sonrakı aylar və illər ərzində Eldar şagirdlərinə bildiyi hər şeyi öyrədir, onlara müxtəlif tapşırıqlar verir, çətin həll edilə bilən məsələlər qarşısında qoyur, yoxlayır və çarpaz sorğu-suala tutur. Şagirdlərin hər biri indi tam olaraq ustad sənətkardır və hər birinin özünəməxsus güclü tərəfləri var. Eldarın 70 illik yubileyində hər üçü onun qarşısında dayanaraq kimin varis olacağını bilmək üçün səbirsizliklə gözləyirdilər.

“Mən sizdə heç bir nöqsan tapa bilmirəm”, – deyə Eldar cavab verir -“hər biriniz mənim ümidlərimi doğrultdunuz. Buna görə də, mən sizə son bir tapşırıq verəcəyəm. Ehtiyaclarımıza cavab verən və bizi ruhlandıran, qəlbimizi fərəhləndirən, ancaq həm də anlam verə biləcəyimiz bir xalça toxuyun. Ən əsası isə

o, keçmişi əks etdirməli, indiki dövrdən bəhs etməli, gələcəyə isə uyğun olmalıdır”.

Üçü də aylarca yorulmadan çalışır, arxivi araşdırır, rəsm çəkir daha sonra silərək yenidən çəkir, müqayisə edir, rəngləri və lifləri uyğunlaşıraraq, hər bir xalçanın mərkəzində olmalı olan mükəmməl qırmızı rəngi tapmağa çalışırdılar.

Bir gün nahar vaxtı Samirə şikayətləndi: “Həftələrlə internetdə axtardım, suallar verdim, elektron məktublar göndərdim və ölkənin hər yerindən cavablar aldım. Bəs biz hansı qədim simvolları daxil edəcəyimizi necə bilə bilərik?”

“Bəs indi harada olduğumuzu bildirmək üçün necə yeni motivlər tapa bilərik?” - Nazim dedi. “Dünyada çox şey baş verir”.

“Gələcək məni çaşdırır”, –deyə Dəniz qeyd etdi. “Gələcəyi görə bilmədiyimiz halda, onu necə təsvir edə bilərik?”

Üçü də tətil üçün evə qayıdıb, ailələri ilə məsləhətləşdilər.

“Biz sizə kömək etmək istərdik, amma bizim öz qayğılarımız var: fond birjalardakı dalğalanmalar, quraqlıq, məhv olmuş məhsullar, dənizdə getdikcə azalan balıqlar”. Onlar siyasətçilərdən və professorlardan soruşdular: “Keçmişi başa düşməyin çətin olduğunu dediklərini bilirik. Hətta indiki vəziyyəti də deşifrə etmək və gələcəyi düşünərək təsəvvür etmək də çətindir! Seçkilər yaxınlaşır, iş yerləri isə təhlükə altındadır”.

Onların seçimi yox idi, birlikdə işləməli idilər. Arxivdəki simvolların izinə düşən Samirə ölkəni gəzir, insanların uşaqlıq illərindən, xatırladıqları xalçalardan danışdıqlarını dinləyir, kuratorlara, el sənətkarlarına baş çəkir, xanəndələr və nağılçılarla söhbət edirdi.

Nazim rəis və işçilər, müəllim və tələbələr, valideynlər və uşaqlarla ünsiyyətdə olur, gündəlik həyatın mənzərəsini yaradırdı. Dəniz universitetlərə və tədqiqat stansiyalarına gedir, elm adamlarını və təbiəti mühafizə edənləri tapmağa çalışırdı.

Beləliklə onlar bir plan qurdular. Samirə xatirə, uşaqlıq, rahatlıq, itki və sevgi rənglərini seçərək keçmişi toxudu. Nazim dərd və ayrılığın, çətinlik və doğmalığın, xeyirxahlığın rənglərini seçərək indiki dövrün təsvirini toxudu. Dəniz isə yerin və dənizin rənglərini, harmoniya və tarazlığı seçərək gələcəyi. Bütün bunların arasına isə yerə-göyə həyat verən günəşin, zəhərlənmiş bədənə və ruha məlhəm olan atəşin, qurban edilənlərin və bütün canlıların damarlarındakı qanın rəngi - qırmızını da əlavə etdilər.

Eldar şagirdlərinin etdiklərini görəndə nəfəsi bir anlıq kəsildi, heç bu qədər mürəkkəb, eyni zamanda da bu qədər sadə, bu qədər gözəl, həmçinin də narahatedici bir şey görməmişdi. Burada o, hər bir şagirdinin izini, bacarıq və gücünü, həvəsini görürdü. Təkcə quşlar deyil, quşların nəğməsini, atlar deyil, onların dırnaqlarının səsini, söyüd budaqları deyil, yarpaqların arasından görünən işıq şüalarını təsvir edən naxışlar var idi. Bu mənzərə təbii liflərin qoxusu ilə məstedici, boyaların parıltısı ilə işıqlı, dəbdəbəli, eyni zamanda çox möhkəm toxunmuş idi. Hər küncdə naxışsız bir dairə, gözü sevindirəcək rəngsiz təbii yun var idi.

Eldar şagirdlərini yanına çağıraraq dedi: “Mənə deyin görüm, niyə iş hələ də bitməyib?” “Biz əlimizdən gələni etdik”, - deyə Samirə cavab verdi. - “Keçmişə nəzər saldıq və onun ən gözəl ləl-cəvahiratlarını seçdik, lakin səsi heç vaxt yaddaşlarda qalmayan, işləri gizlədilən və ya məhv edilənlər də çoxdur”.

“Biz faktları araşdıran və toplayanlarla, təcrübə və sınaqdan keçirənlərlə danışdıq”, - deyə Nazim qeyd etdi.“Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən olan bir çox insan öz həyat təcrübələrini bizimlə bölüşdü. Ancaq yenə də həmişə öyrənilməli olacaq çox şey var”.

“Biz nəyisə beynimizdə canlandırır və ona uyğun suallar verirdik”. - Dəniz dedi. - “Rənglərdən və formalardan yoğrulan hekayələr danışırdıq. Biz gələcəyi görə bilmirdik, amma kor-

koranə də işləyə bilməzdik, ona görə də inam və ümidə yer açmalı olduq”.

Eldar gülümsəyərək hər birinə ayrı-ayrılıqda nəzər saldı. O, artıq bütün axtardığı sualların cavabını tapmışdı. O, bir deyil, hamsıdır, hər biri öz həvəsini ortaya qoyur və digərinin həvəsi ilə onu formalaşdırmağa və nizamlamağa imkan verirdi. “Artıq məndən nə isə öyrənməyə ehtiyac yoxdur”, - deyə Eldar qeyd etdi. - “ Keçmişə hörmət edərək, bu günə diqqətlə yanaşaraq və gələcəyi quraraq, istədiyiniz kimi yenidən yaratmaq üçün bundan sonra məndə olan hər şey sizin olacaq. Mən hər birinizi seçirəm”.

Image 4: Courtesy of Azerbaijan National Carpet Museum - Carpet Sattar’s Dream. Artist: Eldar Mikayilzade. Azerbaijan. 2011. Warp, weft –cotton, pile – wool. 181x263 cm. Azerbaijan National Carpet Museum, inv. No. No. 9552 Donated by Farkhad Akhmedov, Chairman of the Board of Directors and shareholder of CJSC Aznar in 2019

QAYIQ

Anna ipi açıb qayığa minir. Havada fərqli qoxu hiss olunur, odun tüstüsü, yüngül bir səs-küy eşidilirdi. Küllər göyərtəyə düşərək yayılırdı. Alov getdikcə yaxınlaşırdı. O, yelkəni qaldırır, külək çox az əsirdi. Nə telefonu, nə gödəkçəsi, nə də ayaqqabısı var idi. O, səndəllərini çıxarıb gölün ortasına doğru üzməyə başladı.

Niyə o, təkbaşına yola düşmək əvəzinə, uşaqlarını başına toplayıb əvvəlki kimi onlara nağıl danışmağı seçmədi? Müdiri ondan evdən işləməyi tələb edəndə niyə ona yox deyə bilmədi? Xəbərdarlıq olmalı idi, amma o, əsəbi halda televizoru söndürdü. İndi o, buradadır, amma uşaqlar... təlaş onu basır. O, əlini narahat qəlbinin üstünə qoyur, qorxusunu dəf etməyə çalışır, onlar kifayət qədər böyüyüblər, nə edəcəklərini bilirlər, lazım olsa qonşularının yanına qaçacaqlar, atalarını çağıracaqlar.

Quşlar səmada səs salaraq uçuşur, tülkülər, siçovullar, siçanlar, çöl siçanları suya tullanır. Sahil boyu ağaclar alov şöləsində yanır, gölün rəngi gün batımına bənzər qızarırdı. Kiçik qayığı həmişə onun “sığınacağı”, “istirahət yeri”, halhazırda isə vədsiz bir gəmi, xilas olunmaq üçün yeganə bir yer idi. Günəş işığı dumanlı şəkildə və kəskin, günorta isə yalançı toranlığa qərq olurdu. Annanın ağciyərləri təmiz hava udmaq üçün sıxılırdı. Başı dönür, qayığın gövdəsinə doğru uzanır, nəfəsini tənzimləyir, gözlərini yumur, hansı tanrının dinləyəcəyini düşünərək dua etməyə başlayırdı. Qayıq bir tərəfə əyilir, nə isə onu aşağıya doğru çəkir ya da yuxarıya doğru itələyirdi. Bu ağır və böyük bir şeyə oxşayırdı. O, bir anlıq donub qaldı. Bir məxluqun asta, xırıltılı nəfəsini eşidirdi.Su damcıları onun üzünü isladır və o dəqiqə

Image 5: ‘In a Canoe – Waterfowl Lake’, Corinna Wagner

də quruyurdu. Nəhayət Anna gözlərini açdı. Məxluq əyilmiş şəkildə yaxınlaşır, bədəni tünd tüklərlə örtülmüşdür, üzü vahiməli, nəhəng qəhvəyi gözləri yaşla örtülmüş, bığları baxdıqca kiçilir və yox olurdu. Onun qabığı düşür, altındakı dəri başındakı qıvrım ipləri ilə şəlalələnən saç kimi şabalıdı qəhvəyi rəngdədir. Məxluq iki ayağı üstə dayanır, hər iki qolunu qaldırır və saçlarını hörük kimi dolayarkən, tam çiçək açır və insan şəklinə düşürdü. Nəfəs kəsən mənzərə: onun öz əlləri ilə bəzədiyi bütün modellərdən daha incə, parlaqdır, rəngli işıqlar kimi xırda daş-qaşlarla bəzədilib, o, effekti paltarda necə təkrarlaya biləcəyini bədənindən yapışaraq, hər addımda yelləndiyini təsəvvür edirdi. Başlar necə dönəcəkdi.

O, heyrətlə ona toxunmaq üçün əlini uzadır - bunlar nədi?

Sanki onun fikirlərini eşidirmiş kimi məxluq alçaq səslə, yavaş və əvvəlcədən düşünülmüş şəkildə cavab verirdi, “Onları tanıdınmı?”

“Parıltılar, brilyantlar?” - deyə təxmin edir.

“Bir daha bax” – deyir. - “Yaxından bax”.

O, gözlərini qıyır və formaların və rənglərin qarışıqlığına baxırdı. Xəbər şəkillərinin, sosial media yazılarının xatirəsi canlanırdı. Onlar kiçik plastik parçalardır. O, sanki iynə sancılmış kimi əlini geri çəkdi.

“Aha” məxluq cavab verir. - “İndi görürsən. Onlar sənindir, elə deyilmi?”

Bunun necə baş verdiyini soruşmağa ehtiyac yoxdur. Onların kifayət qədər məktubları, tələbləri var idi. Təkrar emal edin, çirklənməni azaldın, həddindən artıq istehlakı dayandırın, o, hər şeyi eşdirdi. Amma ləyaqət üçün vaxt yoxdur, onlar bir addım öndə olmalıdırlar. Qəzəb və utanc qarışığı onu ağzını açmağa imkan vermirdi.

“Məni niyə çağırdın?” – məxluq soruşur. - “Bu alovun həyat və torpağı necə yediğini müşahidə etmək? Bu qədər acgözlüyü ilə, mütləq sənin uşağın olmalıdır”.

“Uşaqlarım evdədir”, - Anna etiraz edir. - “Taxta və

kərpicdən tikilmiş evdə təkdirlər, yanğın onlara da zərər yetirə bilər. Onlar sadəcə ət parçasından və qandan ibarətdirlər”.

“Hamımız kimi. Havadan və sudan nəfəs alanlar, yaşayan, ölən və əziyyət çəkən hər bir kəs. Niyə sizin uşaqlarınız üçün dua edirsiniz, amma mənimkilər üçün deyil?”

“Bundan sonra hər canlı üçün dua edəcəm”.

“İcazə ver, sənə danışım”, - deyə məxluq davam edir. - “dua və arzularımızdan, uşaqlarımıza danışdığımız nağıllardan”.

Alovlu yanğının səs-küyü və tüstüsü azalırdı. Onlar hələ də savaşırlar, sanki buludun üstündə üzürlər. Qarşıda məxluqlar, quşlar, canavarlar, ayılar, pələnglər, tısbağalar, hər cür böcəklərdən ibarət alov dairəsi canlanır, nağıl və mahnıların fraqmentləri qulaqlarında səslənirdi. Onlar yaxınlaşanda o, suitinin səsini aydın eşidirdi.

“Beləliklə, bir əl kəndirləri və halqaları kəsir, bağları bağlayır, sıxır, bizi şikəst edir. Digəri isə bizim başımızı əzirdi”.

“Biz nə edək?” - xor şəklində səs yayılırdı. - “Biz bəşəriyyət üçün nə etməliyik?”

Sonra pələng danışmağa başlayır. - “Tələyə düşür və oğurlanırıq, onların işıqlı yollarında əzilirik. Biz öz yaşıl dünyamızda getdikcə daha da azalırıq”.

Tək rəngli qaqarların damalı qanadları, tvid qumluqcalar, xallı əyridimdiklər, qırmızı araraların göy qurşağına bənzər qanadları, parlaq dimdikli tukanlar, berkutlar kimi quşlar rəngli və naxışlı burulğanda fırlanırdılar. Bir çox quş uçuşur, çoxlu nəğmələr səslənir, hər biri öz hekayəsini danışırdı: itirilmiş evlər, pozulmuş miqrasiya yolları, hər okeanda neftlə çirklənmiş, torlara tutulmuş, şüşə divarlar, insektisidlər, gübrələr, pestisidlər tərəfindən zədələnmişdilər. Onlar söhbət edir, sonda xora şəklində mərsiyə kakofoniyası səslənirdi:

“Biz nə edək? Bu bəşəriyyət üçün nə etməliyik?”

“Durun, dayanın”, - Anna əllərini qulaqlarına sıxaraq qışqırırdı. – “Xahiş edirəm dayanın!”

Sükut. O, artıq gölün mərkəzində təkdir, yalnız suiti

qadının dayandığı göyərtədə bir gölməçə var. O, ətrafa baxır, sahiləboyu meşəlikdə od, tüstü yoxdur, yalnız günortanın tənbəl günəşi görünürdü. Külək getdikcə güclənirdi və Anna qayığını sahilə doğru sürdü. O, qayığı bağladı və ovcu rəngli plastik parçaları ilə dolu olan əlinə baxdı. Axşama yaxın onun dərisindəki rənglər və formalar soldu, lakin qarşılaşma onun ağlında hələ də canlı olaraq qalırdı. Anna ən kiçik övladını yatmaq üçün çarpayıya qoyur və o, həmişəki hekayəsini danışmağı xahiş edir. Onun yumşaq oyuncaq heyvanlarını yerdən qaldırarkən pələng, oranqutan, ayı gördükcə, onlar haqqında yeni bir hekayə ağlına gəlir. Bir araya gələn heyvanlar çevrəsi, onların ümid və istəkləri, təhlükəsiz gələcək üçün duaları və onu tapmaqda onlara kömək edəcək uşaqlar haqqında.

ADƏM

“Məqsədim sona razı şəkildə / sevdiklərimlə birlikdə / vicdanımla barışaraq çatmaqdır.

Bizim iki həyatımız var. / İkincisi isə yalnız bir dənə olduğunu anladığınız zaman başlayır”.

Mário Raul de Morais Andrade, braziliyalı şair, yazıçı

Qocalar evinin ərazisi işıqlı, gec açan yaz çiçəkləri və kolları ilə əhatə olunmuşdur. Hətta mələklərlə bəzədilmiş bir fəvvarə də var idi. Tibb bacısı albalı ağaclarının altında əlil arabasında oturan Adəmə işarə edərək dedi: “Onun bir az eşitməsində çətinlik var, amma danışmağı sevir. Sənədləri itib və o, bizə məlumat verə bilmir. Mən ona dedim ki, siz yazıçısınız, yaşını qeyd edə bilsəniz bizə də deyərsiniz”. Yad insanlar bir-birilərini tanıdıqca, aralarında güvən yarandıqca keçmiş həyatları haqqında məlumat vermək və anlamaq əvvəlcə çətin görünə bilər. Bəziləri münaqişələri, digərləri isə doğulduğu ölkələri, uşaqlıqlarını daha yaxşı xatırlayır. Bəziləri özünü tənha hiss edir, diqqətə ehtiyacları olur, lakin belə hallarda da mən çox qarışmamağa, peşəkarcasına yanaşmağa çalışıram. Adəm müsahibə alacağım sonuncu insandır, və düşünürəm ki, radio tamaşasının yekunu üçün kifayət qədər material toplamışam.

“Salam Adəm” - deyə əlimi ona tərəf uzadıram. - “Biz adaşıq”.

Əlimi əllərinin arasında sıxaraq məni skamyaya doğru çəkir.

“Mən sizi çoxdan gözləyirdim”, - deyə qeyd edir. - “Bağ haqqında hekayəmi danışmaq üçün, Adəm. Mən ətrafında

olan şeylərə qayğı göstərmək üçün doğulmuşam”.

Mən çox təəccübləndim, onun səsi aydın və özünə əmin şəkildə səlis səslənirdi. Kağız-qələm çıxardım. Mən ona dedim ki, həmdə səsini yazacam.

O, sözünə davam edir: “Sizə demək istədiklərim var. Canlılara ad vermək şərəfi mənə atamdan keçib. Qərar verməzdən əvvəl günlərlə, aylarla, bəlkə də illərlə müşahidələr aparmışam. Ad həmişə bitki və ya heyvanı mədh etmək üçün onu digərlərindən fərqləndirəcək. Yeməyin dəqiqliyini və həcmini qeyd etmək üçün tırtılı Qayçıbənzər Ağızlı və bülbülü

Qaranlıqda Işığın Səsi adlandırdım. Sürətinə və ayıqlığına görə atı uçuş adlandırdım. Hər şeyin adını və yerini tapmasına imkan yaratdım”.

O, bağ yoluna baxır, sanki mənim görmədiyim bir şeyi görürdü.

“Sonunda biz hər şeyi itirdik. Çox şey səhv başa düşülür, yalanlar və həqiqətlər var və maraq, qarşı tərəfdə nə olduğunu maraqlandırır. Biz dünyada hər şeyin rahat əldə edilməsinə çox öyrəşmişik. Biz bilmədiyimiz və ya əskik olan şeylərin olduğunu dərk etmirdik. Bəziləri tənbəl, bəziləri isə acgöz olduğumuzu deyir, amma əslində biz bir şeyin dəyəri barədə narahat olmadan nə qədər irəli gedə biləcəyimizi görmək istəyirdik”. O, bir qarquşu cığırda uçarkən nitqinə ara verdi, sanki onu dinləyirmiş kimi başını yelləyirdi. Adəm əlini yelləyərək quşa dedi: “Bu çiçək deyil. Orada cəhd etməyə çalış”. Quş itaətkaranə uçur və Adəm hekayəsinə davam edir. “Kimsə qonşusunun nəyə sahib olduğuna baxır və onu əldə etməyə çalışır. Xəndəklər, bəndlər, barrikadalar, divarlar, təpə qalaları, qəsrlərı, daha çox, daha sürətli, daha qəti şəkildə oğurlamaq və dağıtmaq yolları ilə əldə etməyə çalışırlar. Zorla almaq, zəhmətlə qazanmaqdan asan kimi görünür. Biz mübarizə aparmağa öyrəşmişik”. Danışdıqca üzü qızarırdı. Uzaqdan qara buludlar toplanmağa başlayırdı.

Image 6: ‘Malikmammad’, Arif Huseynov

“Özünüzü yaxşı hiss edirsiniz? Deyəsən, yağış yağacaq” - deyə mızıldandım.

“Sadəcə qulaq asın” - deyə Adəm göstəriş verdi. “O vaxta qədər biz çox idik, lakin onların heç də hamısı çörək kəsmək istədiyiniz insanlar deyildi. Xəstəliklər yayıldı, salamat qalanlar isə geridə qalanlar sayəsində varlandılar. Bütün qitələr məhv edildi. Bilirsinizmi nə qədər bilik, hikmət, dil, bütöv bir xalqın tayfaları məhv edildi? Bəli, dağıntılar, köçlər həmişə olub, lakin bəzən bir səs, və ya çoxlu səslər olur idi, etiraz olaraq yüksəlir, yüksəlir və məhv edilir, təkrar yüksəlir və məhv edilir, nəhayət, yaxşılığa doğru dəyişməyə məcbur edənə qədər. Ümidsizlik, qəzəb, mübarizə, fədakarlıq, güclü sözlər, yaxşı və böyük, adi və əldən verilmiş. Bunlar öyrənmək və inkişaf etmək potensialının möcüzəsidir”.

O, titrəyir, günəş batır və hava bir qədər sərinləyir. Ayaqlarını örtən yorğanı düzəldirəm və onu içəri aparmağı təklif edirəm.

“Mən içəri girmək istəmirəm, albalı çiçəkləri tezliklə solacaq. İlk albalı haqqında hekayəni bilirsinizmi? Ağac çox gözəl olduğu üçün necə çiçəyini tökmək istəmədiyini?”

“Xeyr, zəhmət olmasa davam edin” - deyə telefonumun hələ də qeydə alıb-almadığını yoxlayıram.

“Həftələr boyu onunla bu barədə düşündüm. Onun çiçəkləri saxlamaq arzusu, quşların yemsiz qalması, meyvələrin, albalı ağaclarının olmaması demək olardı. Nəhayət, onu buraxmağa razı oldu və çiçəkdən ilk albalı çıxdı. Odur ki, tutduğunuz şeyi buraxdığınız zaman nə baş verə biləcəyini düşünün. Nə qədər irəli gedə biləcəyinizi görmək əvəzinə, boşboğazlığı və xəsisliyi buraxın və həyatın özünü göstərməsinə icazə verin. Eyni şeyi əvvəldən etsəydik, çox şeyi xilas edə bilərdik”.

Növbəti həftə xəstəxanadan zəng edəndə onu yenidən ziyarət etməliyəm. Ürəyi zəifləyir. Həkimlər artıq çox müdaxilə edə bilmirlər. Mən onun çarpayısının yanında əyləşirəm.

Xəstəxana şəraitində ikimiz də özümüzü narahat hiss edirik.

Qonşu çarpayıda olan gəncin hiddətlə mesaj yazmasına baxırıq. Adəm pıçıldayır: “O, burada, qocalar palatasında qorxur. İndi bəlkə də həyatından geriyə qalanların qədrini biləcək. O, hər şeyin torpağa qayıdacağını anlayacaq”.

Xəstəxanadan çıxanda həyəcan siqnalları çalınır. Tibb bacıları və həkimlər dəhliz boyu qaçırlar. Kimsə həyat və ya ölümlə üz-üzədir. Əgər sağ qalsalar, bu, onları dəyişəcəkmi? Adəmlə görüş məni dəyişdimi? Bağım haqqında, meyvəsini yerə səpən alma ağacı haqqında düşünürəm. Mən onu hər qış kəssəm də, daha da şiddətlə böyüməyə davam edirdi. Mən onu kökündən qoparmağı planlaşdırırdım, lakin bunu etməsəm, onun tumurcuqlanmasına və çiçəklənməsinə, meyvənin əmələ gəlməsinə, almaların böyüməsinə baxsam nə olar? Bundan başlasam necə olar?

RƏQS

Azər bu hekayəni bütün həyatı boyu dəfələrlə eşitmişdi.

Hər məclisdə və ya sadəcə televizora baxarkən nəsə Azərin valideynlərinə bu hekayəni xatırladır və onlar necə tanış olduqlarını- İtaliyalı bir oğlanla Azərbaycanlı bir qızın hekayəsini danışırdılar.

“Biz hər ikimiz odlar yurdundan idik”, - deyə anası danışardı. - “Ancaq onun alovu insan əli ilə yaradılmışdı, onilliklərlə yanan zəhərli tullantılar torpağı, qidanı, insanları zəhərləyirdi, o buna bir həll yolu tapmağa and içdi və mən elə o an anladım ki, o, mənim axtardığım adam idi”.

“Onun alovu isə əsl Odlar Yurdundan idi”, - deyə atası əlavə edirdi - “yerin altından çıxan təbii qazlar, yerdən sıçrayan alovlar, həm qorxunc, həm də gözəl idi. Elə sən kimi, sevgilim”. Anası sonra gülərdi və hekayə digər xatirələrə qarışardı.

Amma bu hekayə, onların sevgisinin gücü Azərin yaddaşında həkk olunmuşdu və o da bir gün öz ruh əkizini tapacağına ümid edirdi.

Anası ölkəsinin təbii sərvətlərini istismar edən acgöz şirkətlərə qarşı mübarizə aparan bir hüquqşünas idi. O da anasının izindən gedərək fərqli yollar axtarmaq istəyirdi. “Daha az zərərli, daha ucuz seçimlər bizim hərəkətimizi möhkəmləndirəcək”, - deyə o, israr edirdi. Onun bu arzusunu yalnız əsl sevgini tapmaq xəyalı üstələyirdi. Üç il sonra o, Edinburqda Ətraf Mühit Mühəndisliyi üzrə təhsil alırdı. Elə orada universitetin ilk günündə Bricet adında İrlandiyalı bir qız ilə tanış oldu. Onların bir-birilərinə olan heyranlıqları elə ilk gündən açıq-aydın idi. O, Dəniz Biologiyası oxuyurdu, parlaq qəhvəyi saçları və qara gözləri ilə sanki bu dünyaya aid deyildi. Onun gülüşü bərkdən, gurultulu idi, amma bu heç kimə narahat etməzdi; bir otaq dolusu insan

Image 7: ‘Legend Telling Ashyg’, Arif Huseynov

onunla bərabər gülməyə başlayardı.

Azər isə sakit və ciddi idi, üzündə daim qaşqabaqlı ifadə olardı. Narinci saçları və çilli dərisinə görə həmişə başqalarından seçilirdi, o da bunu hazırcavablığı ilə əvəz etməyi öyrənmişdi. Həftələrlə hər gün nahar fasilələrini birlikdə keçirirdilər. Azər onu Botanika bağlarında axşam yeməyinə dəvət edər, Bricet isə onu çimərliyə aparardı. Planetimizi yaxşılaşdırmaq üçün tapdıqları həll yollarından danışar və bir-birilərini ruhlandırardılar. Belə günlərin birində hər şey tamam dəyişdi. Səbəbini, bir-birilərinə nə dediklərini Azər də tam xatırlamırdı, lakin heç nə artıq əvvəlki kimi deyildi. Bir-birilərinə sevinc, gülüş bəxş etdikləri vaxtlar artıq geridə qalmışdı; Azərin içindəki alov sönməyə, Bricet isə daxilən qurumağa başladı. Onlar bir müddət heç nə danışmadan sakitcə oturur, sonra soyuq bir şəkildə sağollaşardılar. Çox keçmədən birbirilərindən tamamilə uzaqlaşmağa başladılar.

Semestrin son günü idi; bir-birilərindən o qədər uzaq gəzmişdilər ki, nəhayət dəhlizdə qarşılaşanda Bricet Azəri tanımadı və gülümsədi. Azər də onun mehribanlığına təəccüblənərək cavab olaraq gülümsədi. Bricet diqqətlə ona baxdı.

“Azər, bu sənsən?”

“Bricet”.

“Saqqal saxlamısan?”

“Səndən gizlənirəm”.

Bricet yenə özünəməxsus dəlisov şəkildə güldü və o an hər şey unuduldu.

Həmin gecə, indiyə qədər danışmadıqları hər şeyi birbirilərinə danışdılar. Bricet ona dənizin yuduğu mayak evindən, duzlu su qoxusundan, bir gün evə gəlib necə anasını itirdiyini anladığından və ertəsi gün bir suitiynin bütün günü dənizdən onu izləməsindən danışdı. “İllərlə selkilərin hekayələrinin gerçək olduğuna inanmışam, anam həmişə uzaq idi, nəsə başqa

bir şey arzulayırdı… Bəlkə də buna görə səndən uzaqlaşdım”.

Azər isə ömrü boyu öz ailəsi təhlükə altında olduqda insanların həyatını və rifahını qorumaq üçün mübarizə aparan atasından danışdı. Bu mübarizə onu yormuşdu və yalnız anası, onun içindəki odla ayaqlaşa bilən yeganə insan, bunu həqiqətən başa düşürdü.

“Mən də eyni şeyi axtarırdım”, - o dedi - “xəyallarımı elə dalmışdım ki, qarşımda olanı görmürdüm. Amma indi sən buradasan, mənim Su Qadınım”.

Toy barədə seçim etmək çətin idi: İrlandiya üslubunda yoxsa Azərbaycan, hansı adətləri, hansı yeməkləri, hansı musiqi və rəqs. Hər iki ailənin bu barədə öz fikirləri var idi, amma rəqsi onlara gətirən Edinburq küçələrində skripka çalan yad bir kişi oldu. Bir gün küçədə həmin kişini skripka ifa edərkən və insanların qarşısında rəqs edərkən gördülər. Onlar insanlara qoşularaq rəqs etməyə başladılar. Bir-birilərini döndərərək, notların yüksələn səsi ilə özlərini ritmin axarına buraxır, rəqs edən başqalarına doğru əyilir, sonra yenidən eynilə həyatda olduğu kimi bir-birilərinə qovuşurdular. Rəqsdən sonra nəfəs almadan tez skripkacıya yaxınlaşıb bu rəqsin adını soruşdular.

“Söyüd ağacını soyma rəqsi”, - dedi. - “Bu ağacın sehrini bilirsinizmi?”

“Mənim ölkəmdə də söyüd ağacları var”, - dedi Azər.“Bilirəm ki, tez alışır”.

“Mənimkində də” - Bricet dedi. - “suyu sevirlər”.

“Ahhh” - dedi skripkaçı. - “hamısını bilmirsiniz. Əgər söyüd ağacından bir budaq kəsib, yarpaqlarını çıxarıb onu torpağa əksən, budaq kök salar və tam ağac kimi böyüyər. Bu, həyatın sehridir”.

“Bizim üçün də ifa edərsən?” - deyə xahiş etdilər. - “Bu rəqsi toyumuzda ifa et”.

Bu gün Məryəmin valideynlərinin qızıl toy ildönümüdür. Məryəm onların tanışlıq hekayəsini həyatı boyu dəfələrlə eşidib: qorxu və sabit fikirlərin onları necə ayırdığını, gülüş və dürüstlük ilə yenidən bir araya gəlmələrinin hekayəsini. O, valideynlərinin toy rəqsinin hekayəsini hamı ilə paylaşmaq üçün musiqiçiləri tapıb. Hamı rəqsi öyrənib, Məryəm və qardaşları bütün ailəni bir araya gətirmək üçün böyük bir çadır kirayələyib.

Vaxt gəldikdə, Məryəm musiqiçilərə işarə edir. O və partnyoru öz yerlərini tuturlar, qardaşları da onlara qoşulduqdan sonra cütlüklər qarşı-qarşıya sıraya düzülür.

Valideynlərini çağırırlar, Azər yaşlı olduğundan şikayət etsə də, Bricet onu səhnəyə qaldırır.

Musiqi başlayır və rəqs edirlər.

DİNQO

Redin anası ona bir səbət götürüb babasına tələləri üçün yem aparmağı tapşırmışdı. O, səbətə babasının sevdiyi pendirlərdən, ətli piroq və keçən ilki şərablardan birini qoydu. Gec saatlarda yola düşdü ki, babasına evə qaranlıq düşməzdən əvvəl çatmalı olduğunu desin. Bu yolla onun nəsihətlərini dəfələrlə eşitməli olmayacaq. Red, böyük fermalarla rəqabət etdiklərini, az yağış və isti hava şəraitindən torpaqlarının günbəgün məhsuldarlığını itirdiyini bilirdi. O daha çox otlaq sahəsi əldə etmələri lazım olduğunu başa düşsə də, babası elə hey Dinqolar, kengurular və brumbilər kimi heyvanların qalan torpağı da məhv etməsindən şikayətlənirdi. “Onların sayını azaltmalıyıq”. - deyirdi. - “Yeganə yol budur.” Red, babasının haqlı olduğunu düşünsə də, heyvanları öldürmək fikri onun xoşuna gəlmirdi.

Sahildə yaşayanlar istilərdən və uzanan yanğın mövsümlərindən qorxduqları üçün bu yoldan nadir hallarda keçirdilər. Red boş yolda sürətini artırdıqca köhnə yük maşını sarsılır, pəncərələrdəki mənzərə sürətlə dəyişirdi. Anasını razı salmaq üçün qan şəkərini yoxlayıb şam yeməyinə qayıdacağına söz vermişdi. Başının üstündə dövr edən bir neçə çəhrayı kakadu narıncı rəngə boyanmış səmada möhtəşəm görünürdü. O, maşını saxladı, gün batımını və vadidə az da olsa qalan yaşıllığı çəkmək üçün telefonunu çıxardı. O, saqqız ağacının azacıq kölgəsində gizlənmiş Dinqonu görmədi.

Maşına geri qayıdıb çəkdiyi şəkillərə baxarkən, telefonun batareya işığı qırmızı yandı. Onu enerjiyə qənaət rejiminə qoysa da, bu işə yaramayacaq, telefon tezliklə sönəcəkdi. O, sürətini artırdı və güzgüyə baxdı. Elə o andaca nəfəsi kəsildi: bir cüt iri göz arxa oturacaqdan ona zillənmişdi. İt kimi əsnəyərkən nəhəng dişlərini və uzun qırmızı dilini açıq-aydın görmək

olurdu. Həm Dinqo, həm də Red sürətlə nəfəs alırdı. O, ayağa qalxanda yük maşınının arxa hissəsini tamamilə doldurdu. İndi Red onun yırtıq qulaqlarını, ala-bula tüklərini və şişkin qarınını görə bilirdi. Dinqo hamilə idi və yəqin ki, ac idi. Redi dişləmədən onu maşından çıxarmalı idi.

Red maşını saxlayanda işıq azalmağa başladı, buna görə də faraları yandırıb, səbəti alıb çölə çıxdı. Yemi yerə səpələdi, amma heyvan yalnız ona baxırdı. Yemi maşından bir az da uzağa səpələyib arxa qapını açdı və bir neçə addım geri çəkildi. Heyvan hələ də tərpənməyə qorxurdu. Red bir az daha geri çəkilib gözləməyə başladı.

Sönən işıqda o, Dinqonun sıçrayıb kolluğa girdiyini gördü. Qapıları çırparaq bağlayıb tez maşına mindi. Ürəyinin elə sürətlə döyünürdü ki, bir az oturub sakitləşməyə çalışdı, amma başı hələ də çox fırlanırdı. Açarı çevirəndə mühərrik bir anlıq çalışsa da, birdən faralar söndü. Maşın işə düşmür. Mühərriki hər dəfə işə salmağa çalışdıqca daha da zəiflədi və nəhayət, tamamilə söndü.

O, maşından düşdü. Bir azdan qaranlıq düşəcəkdi, ona görə də cəld hərəkət etmək lazım idi. Telefonunun enerjisi 1%-i göstərirdi. Tez anasına zəng etməyə çalışdı, cavab verən olmadı, səsli mesaj qoydu. Həmin an telefonun ekranı qaraldı. Qəfildən dizel qoxusu gəlməyə başladı, maşının alovlanıb yanacağını düşündü. Red, qaçmağa başladı. Ürəyinin döyüntüsü artdıqca başının fırlanması onu yavaşlamağa məcbur etdi, qan şəkəri düşmüşdü. Cibində şəkər tabletləri axtardı, amma heç nə yox idi. Bəlkə də, cibindən telefonunu çıxaranda düşüblər? Ehtiyatsızlığa görə özünü danladı.

Qarşısında, nə olduğunu anlamadığı bir şeyin hərəkət etdiyini gördü. Bu, torpağı qazan Dinqo idi. Red hərəkətsiz dayandı. Dinqonun gözləri işıq kimi parlayırdı. Red onun qaçmasını gözləyirdi, amma Dinqo hərəkət etmirdi. Red geri addım ataraq əlindəki son yemi yerə qoydu. Dinqo havanı qoxlayaraq ona doğru irəliləyirdi. Yeməyə tərəf heç

Image 8: ‘Dawn Dweller No 1’, Katherine Boland

baxmır, gözlərini ancaq Redə zilləmişdi. Red tam hərəkətsiz dayanmışdı, heyvan onu dişləyəcək qədər yaxın olsa da, yalnız qoxlayır və başını yelləyirdi. Red əllərini başına qoyub düşündü ki, bu, yəqin ki, hallüsinasiyadır. Bu heyvanlar vəhşidir və vəhşi şeylər zəiflikdən istifadə edir. Dinqo geri dönür, bir neçə addım atır, sonra yenidən geri dönüb bunu təkrar edirdi. Sanki Redin onu izləməsini istəyirdi. Red hər addım atıb büdrədikcə, Dinqo dərhal onun yanına gəlir, onu ayağa qaldırır, ətrafında dövr edir və əhilləşmiş heyvanlar kimi onun yanında əyləşirdi. Sonra uzaqda bir işıq göründü. Red demək olar ki, evə çatmışdı, amma artıq gücü qalmamışdı. Həyətə daxil olarkən, demək olar ki, artıq ayaq üstə dura bilmirdi, Dinqo başını yuxarı qaldırıb ulamağa başladı. Red qapının açıldığını eşitdi və işıqda babasının siluetini gördü. Babası silahını qaldırdı. Red Dinqonun qarşısında diz çökdü və bütün gücünü toplayıb qışqırdı: “Vurma!”

O, bu canlını ilk dəfə çiçəklərin arasında görəndə, o çox kiçik idi. Taki bu fəsildə alaq otlarını təmizləməyi və torpağı yaxşıca belləməyi öyrənmişdi. Qış yuxusunda olan qurbağalar və böcəklər tezliklə ortaya çıxacaq, şaftalı çiçəklərinin mövsümünün gəldiyini xəbər verəcəkdi. Bir çox canlılar hələ də yuxudan oyanmamış sərin torpaqda yuxulayırdılar.

Taki daha əvvəl buna bənzər bir canlı görməmişdi. O, ammonoidealar kimi bükülmüş və gün batımı qədər qırmızı idi. Taki onu diqqətlə qaldırıb bir ayaqqabı qutusuna qoydu və yuxusuna davam etməyini ümid edərək qutunu çöldə, soyuqda saxladı.

Günortaya doğru onun böyüdüyünü gördü. Qıvrımları açılmış, bədəni nazik və uzun görünürdü. Görəsən bu hansısa ilan ya da soxulcan növü ola bilərdi? Taki zərərvericilər haqqındakı kitabını çıxarıb qırmızı soxulcan haqqında hissəni oxumağa başladı: “Çürüyən üzvi maddələrin təkrar emalçısı, onun torpaqda qazdığı dəliklər hava və suyun torpağa keçməsinə şərait yaradır, daşqınların qarşısını alır, torpaqda karbon hissəciklərini saxlayır. Bu soxulcanlar çox yayılmışdır, lakin intensiv əkinçilik səbəbindən sayları azalır”. Yox, ölçüsü soxulcanlardan xeyli böyük idi. Bəlkə də o, qırmızı qarınlı ilan balası idi, onlar nəm torpağı sevirlər. O, yəqin ki, yaxınlıqdakı tikinti işləri səbəbindən Takinin bağçasına sığınmışdı. O, heyvanın bədəninə daha diqqətlə baxanda bədəni boyunca uzanan çıxıntılar gördü və bunların ayaq olduğunu düşündü. O, “çox ayaqlı qırmızı canlı” sözlərini Google-da axtardı və qırmızı minayaqlı canlını tapdı. Google-a əsasən bu ibtidai canlı kəhrəba daşının içində fosilləşmiş formada tapıla bilər. Onlar “Minaayaq” adlandırılsa da, yalnız 750 ayaqları olur və

Image 9: ‘Shame in the Wild’, Harriet Poznansky

nə qədər nadir olduqları heç kimə məlum deyil.

Taki səhifəni oxuyub şəkillərə baxana qədər o, artıq bir neçə yüz ayağını itirib tamam başqa bir canlıya çevrilmişdi. O, bu dəfə Google-da “qırxayaq” sözünü axtardı: “Yalnız iki növü nadirdir və yaşayış mühiti azaldığına görə nəsli kəsilməkdədir. Başqa bir qırmızı, zəhərli və eyni zamanda müalicəvi növ də mövcuddur”. Lakin bu canlının yalnız başı qırmızı idi. Taki bunun bəlkə də yeni, nüvə fəlakəti nəticəsində yaranmış bir artropod xameleon növü olduğunu düşündü.

Axşam düşəndə o, artıq iki dəfə böyüdüyünə görə, Taki onu daha böyük bir qutuya qoydu. Artıq ayaqlarını saymaq olurdu. Cəmi on ayağı var idi, deməli o, bir növ kalmar idi. Bir dəqiqə! Takinin gözlərinin qarşısında ayaqlarından ikisi yoxa çıxdı. O, bu dəfə “qırmızı kalmar”, “qırmızı hörümçək”, “qırmızı səkkizayaqlı” sözlərini axtardı. Deyəsən cavabı tapmışdı: “Səkkizayaqlılar rənglərini saniyənin onda birində sarıya, qəhvəyə, ağa dəyişə bilirlər. Onlar bunu adətən ünsiyyət qurmaq, cütləşmək üçün qarşı tərəfi cəlb etmək və ya gizlənmək üçün edirlər. Hətta dərilərinin toxumalarını da qumla uyğunlaşdıra və ya daşları təqlid edə bilirlər. Elə buna görə də, onlar sağ qalmağı və çoxalmağı bacarırlar.” Lakin bağçadakı bu canlı aydındır ki, suda yaşamırdı və dəyişəndə təkcə dərisi və ya rəngi deyil, bədəninin hər bir hissəsi tamam fərqli hala düşürdü.

Sonra Taki onun boynunun arxasında sanki tikanların yarandığını hiss etdi. Bunun səbəbi onun pişik boyda böyüməsi idi? Yoxsa başında aydınca görünən gözlərin formalaşmağa başlaması? Taki, bir an belə bu canlının yanından ayrılmaq istəmirdi.

Gecə yatmaq vaxtı gəldikdə, o artıq qutusuna sığmırdı və ayaqlarının sayı altıya enmişdi. Taki yenə Google-da “qırmızı altıayaqlı heyvan” yazdı və qarşısına bir parabüzən çıxdı. Əlavə etdi: “Pişik boyda.” Sonra ekranda insan müdaxiləsi nəticəsində təbii mühitini itirən və nəsli kəsilməkdə olan Amerika qırmızı

pişiyi Jacquarundi göründü. Bu vaxt bağçadakı qırmızı canlı titrəyirdi və ayaqlarından ikisi də yoxa çıxmışdı. Taki indi də “dörd ayaqlı qırmızı heyvan” yazıb axtarış etdi və ekrandakı sözləri bir-bir oxumağa başladı: suda-quruda yaşayanlar, sürünənlər, məməlilər. Takinin oxuduğu hər bir sözlə o, bir az da böyüdü, dərisi nəmləndi, pulları yaranıb şəffaf şəkildə parıldamağa başladı. Sonra pullar quruyub töküldü. Onun forması yavaşca dəyişərkən bədəni qırmızı tüklərlə örtüldü, tükləri qalınlaşdı və uzandı. O, tüklərini töküb lələklər çıxardı və sadəcə iki ayağı qaldı. Sonra isə bükülüb yatdı. Amma Taki yata bilmirdi. Onun nəfəs aldıqca dəyişilməsini izləyir, heyvandan gələn istiliyi hiss etdikcə onun da yanaqları qızarırdı.

Sübh çağı o, qırmızı haşiyəli və parlaq gözlərini açdı. Qalxıb büdrəyərək iki ayağının üstündə dayandı, parıldayan qanadlarını açıb dimdiyini araladı. Hayqırış yoxdur, yalnız tüklərini alışdıran alovun səsi eşidilirdi!

Həmin gecə Taki yuxusunda bir alov halqasının ətrafında toplanmış insanlar və Simurq quşunun hekayəsini danışan bir qadın gördü. Qadın Simurqun qanadlarını təqlid edərək qollarını geniş açır, dinləyənlər heyrətlə ona baxırdılar. Onlar pıçıldaşır, bunun mənasını anlamırdılar. Müharibə, aclıq, sunamilər, yoxsa vulkan püskürmələri? Bunların hamısını bilirlər. O an yaşlı bir kişi dilləndi.

“Mənim ölkəmdə qırmızı xəbərdarlıq əlamətidir”.

“Bizim hekayələrimizdə isə alov güc deməkdir”, - deyə yaşlı bir qadın əlavə etdi.

“Quş uça bilirsə, yaxşıdır, elə deyilmi?” - bir uşaq soruşur. Ürəklərində hamı bilir ki, uşaq haqlıdır - cavab ümiddir.

QAR

Peyklər bizə xəbərdarlıq etdi. Qalan yerli əhaliyə evdə qalmalı olduqlarını bildirdik. Məktəb və mağazalar bağlı qalmalıdır. Hər kəs görülə və xilas edilə biləcəyi bir damın üstünə çıxmağın yolunu tapmalıdır. İnstinktim yatmağın tərəfdarıdır, lakin buzlar əriyib çayların suyu sürətlə artdıqda nələrin baş verdiyinin şahidi olmuşam. Diqqətli olmalıyam. Hamımız diqqətli olmalıyıq və indi komandanlıq etmək vəzifəsi məndə olduğu üçün hamının əhvalını yüksəltmək mənim məsuliyyətimdədir.

Bitldan1 mesaj gəldi: “Yola çıxmışıq”. Bitl az danışan insandır, ona görə də sözlərinə diqqət etmək lazımdır. Böcəklərin iqlim dəyişikliyinin ən ekstremal vəziyyətlərinə uyğunlaşa biləcək qədər dayanıqlı olduqlarını və Yer kürəsinin qəhrəmanları olduqlarını iddia etdiyi üçün o, bu ləqəbi qəbul edib. Səbəb təkcə bu da deyil, o, həmişə özünəməxsus tünd rəngli eynək taxır və hər şeyi sürətlə edir.

Qoruyucu geyimlərimi geyinib çölə çıxıram. Ovalıq və çəmənliklərdəki vəhşi təbiətin çox hissəsi su altında qalacaq. Kilidli dağ evləri, uzaq kanat vaqonları və bir vaxtlar ağappaq olan dağlardan ibarət xaosda bəlkə də zirək keçilərdən bəziləri sağ qalar.

Küləyin və yağışın şiddətində fasilə olduğunu düşünərək gözləyirəm. Palçıq ya da daha da pisi, kanalizasiya qoxusu gözləyirəm, lakin havada gözlənilməz sərinlik və təravət var. Bu hal əvvəlcə məni narahat edir, ancaq ardınca bir xatirə yadıma düşür: Köhnə evdəyəm, buradan çox uzaq deyil, doğum günümdür, səkkiz yaşım tamam olur. Soyuq işığa bürünmüş bir otaqda oyanmışam, pəncərədən çöldə süzülən yağışa bənzər ağ lopalar uçuşur. Yarı geyinmiş halda çölə

1 ingiliscə, beetle – böcək mənasına gəlir

qaçıram və həyətdə tərpənmədən dayanıram, əlimi uzadıram, soyuq ağ zərrəciklər saniyələr içində əriyir, dilimi çıxarıram, yoxa çıxmadan öncə buzun dadına baxmağa qərarlıyam. Nənəm və babam gülərək mənə uşaqlıq dövrlərindəki qışlardan, qarın günlərlə yeri xalça kimi örtdüyü vaxtlardan danışırdılar. O qədər çox qar yağarmış ki, qardan adamlar düzəldər, qardan adamın gözlərini, burnunu və gülən ağzını çınqıllarla işarələyərmişlər. Saatlarla xizək sürərək bir-birlərinə ovuc dolusu qartopu atarmışlar. Alp dağlarında buzlar illər öncə əriyib. Turistlərin gəlməsi üçün heç bir səbəb yoxdur. Biz sadəcə istiləşmənin alp ekosisteminin qalıqlarına təsirinə nəzarət etmək üçün buradayıq. Yük maşınını görməzdən əvvəl səsini eşitdim. Bitl sürücü oturacağındadır. Fırtınadan sonra daşqın xəttinin üzərində hansı böcək növlərinin toplandığını qeyd etmək üçün çox həvəsli olacaq.

“İçəri girin, içəri girin, bazaya təcili hesabat verməliyik”, - deyə qışqıraraq qapını açdı.

Ətraflarında yığılan avadanlıqlarla komandanın qalan hissəsi içəridə, rəngləri ağappaq şəkildə dayanmışdılar.

“Gözlə, baxın...” - deyə qışqırdım. Bitl mühərriki söndürdü.

Gördüklərimə inana bilmirəm. Qar dənələri artıq sürətlə yağır, yük maşınına və yerə yapışır. Həyəcanla çölə çıxan komanda yolda ayaq izlərini işarələməyə başladı.

“Cənnətdən gələn məktublar” - deyə biri dilləndi.“Nakaya onları belə adlandırırdı”.

“Ruh həşəratlar”, - deyə Bitl pıçıldadı. Eynəyini çıxarıb, qaşlarını çataraq göyə baxırdı. Onun gözlərini və göz yaşlarını ilk dəfə görürdüm. Mən isə dağlara tərəf dönüb dilimi çıxardım.

Image 10: ‘Ice Melting’, Paul Blow

YABANI

“Heç bir cadu, heç bir düşmən hərəkəti bu darmadağın dünyada yeni həyatın yenidən doğulmasını susdurmadı. Bunu insanlar özləri etmişdilər.”

Reyçl Karson, “Səssiz bahar”

Bəzilərinin dediklərinə görə, bu hadisə bir fermer uşağının qonşu sahədə pestisid püskürdülməsi nəticəsində zəhərlənməsi ilə başladı, bəziləri isə cəmi bir neçə il ömrü qalan varlı adamın minlərlə hektar sahəni vəhşi təbiətə buraxdını və iyirmi il daha yaşadığını söyləyir.

Həqiqət budur ki, dünyanın hər yerində sinxron şəkildə başladı: gənc, yaşlı, varlı, kasıb, bir sözlə hər kəs kiçik yabanılaşdırma fəaliyyətləri həyata keçirir, yolun kənarlarına, səkidəki ağacların dibinə toxum əkir, evlərinə quş və yarasa qutuları qoyur. Sanki qlobal ünsiyyət mövcud idi, eynilə meşədəki ağacların kök sistemləri vasitəsilə bir-birlərinə işarə verməsi və ya yaxınlaşan fırtınadan öncə uçan quş dəstələri kimi.

Bir çox yaxşı şeylər kimi bu da təməl səviyyədəinsanların əllərini çirkləndirməsi ilə və hər yerdə yaşıl və mavi ərazilərin (ictimai parklar və bağlar, çaylar və dərələr, sahillər və çimərliklər) qorunması, genişləndirilməsi və yaradılması ilə başladı. Küçələri və dəhlizləri, yolları və cığırları yaşıllaşdırmağa, yaşıl divarlar və dam örtükləri yaratmağa başladılar. Məktəblər, evlər və ictimai bağlar təbii hala gəldi.

Image 11: ‘Disappearing World’, Ham Khan & Eugenia Rojo

Proses daha da sürətləndi. Qurumlar, təşkilatlar, yerli hökumət üzvləri təməl öncüllərə qoşularaq ilk Milli Park şəhərlərini qurdular, Londonun Temza çayına qunduzları və Adelaidanın Torrens çayına ördəkburunları gətirdilər. Sonra bizi daha da yabanılaşdıran kritik məqama çatdıq və bu, bütün dünyaya yayıldı: Pekin, Çikaqo, Qahirə, Kiyev, Laqos, Rio, Soueto, Stokholm, Seul, Toronto, Tehran, hər qitədəki şəhərlər və qəsəbələr yabanılaşdı. Bir gecədə ortaya çıxan çox sayda “kəndlərin yenidən qurulması” layihələri ürəklərdə və zehinlərdə dəniz dəyişikliyini müjdələyirdi. Amma bu, birdən-birə baş vermədi. İnsanlar illərdir bu layihənin toxumlarını əkirdi, tədqiqatçılar, fərdiyyətçilər, vəhşi təbiətin səsləri, ilham verən natiqlər, mütəfəkkirlər, icraçılar və digərləri ömürləri boyunca təməllər atmışdı. İdeyalar və təcrübələr paylaşıldı, nəzarəti təbiətə vermək ideyası yayıldı, bir neçə il ərzində təhlükə altında olan böcək növləri yüz dəfə artdı, kiçik quşlar artdı, səmanın super yırtıcıları ortaya çıxdı, bərpa edilən ekosistem artıq öyrətməyə, fərziyyələrin yanlış olduğunu sübut etməyə, təbii vəhşi təbiətdə nələr baş verdiyinə dair çoxdan unudulmuş bilikləri bərpa etməyə başladı.

Əkinçilik üçün uyğun olmayan sahələr daha böyük Milli Parkları bir-birinə birləşdirən yabanı ərazilər mozaikasının bir hissəsi halına gəldi. Canavarların, böyük pişiklərin və digər iri yırtıcıların yoxluğunda qarşılaya biləcəyimiz tək ehtiyac var idi, tək işimiz təbii tarazlığı qorumağa kömək etmək idi. İnkişafını izlədik, nəticələri topladıq, vəhşi təbiətin planetə və onu evi kimi görən saysız-hesabsız canlıya gətirdiyi faydaları təhlil etdik. Bütün bunları qeyd etdik və hamı üçün əlçatan etdik, hər kəsi məlumatlandırdıq, həvəs, öhdəlik və biliyi təşviq etdik. Sadəcə bu da deyil, ekosistemlərin özlərini necə yenidən

başlatdıqlarını dəqiq göstərə bildik, belə ki təbiətlə döyüşən və ya mübarizə aparan idarəedici yox, onun bir hissəsi olan qoruyucu olduq.

Gözləmədiyimiz nəticələr ortaya çıxdı: səhiyyə yaxşılaşdı, münasibətlər, uzunömürlülük və icmalar daha inklüziv hala gəldi. İnsanlar hər fürsətdə təbiətə çıxmaq məcburiyyətində qaldılar, bir çox yerdə təbiət çox qısa məsafədə idi. İnsanın ruhunda nəsə böyüyürdü. Biz bunu Canlı Sevgisi adlandırdıq.

BU GÜN

Elin məktəblilərə yanğınsöndürmə təchizatlarını göstərir:

“Yanğınların təhlükəli olduğunu hər kəs bilir, lakin bəzi məqamlarda faydalı da ola bilərlər.” O, aborigenlərin kiçik, nəzarət olunan yanğınlarla torpağı necə məhsuldar hala gətirdiyini, qida maddələri buraxan keçidləri necə təmizlədiyini və necə yeni bitkilərin yetişməsinə kömək etdiyini izah edir. Daha sonra işin əyləncəli hissəsi gələcək, Elin onlara özlərini və evlərini necə qoruyacaqlarını göstərəcək. Bu, sadəcə birlikdə hərəkət etdikləri təqdirdə işə yarayacaq.

Ş

eyla sahil boyunca suitiləri təqib edir, tutur və sakitləşdirir, bədənlərinə dolaşan lirələri, balıq torlarını və kəndirləri kəsib atır. Bu barədə sosial şəbəkədə görmüşdü və dağıntının miqyasına inana bilməmişdi: suitilər sadəcə yaxalanmır, eyni zamanda plastik də udur. Şeyla indi bütün ailəsini bu işə cəlb edib. Praktiki işləri bacarmayan şəxslər isə bu xəbəri yaymaq vəzifəsini öhdəsinə götürüb.

Qəmər 5000 gənc nərə balığının su şəlaləsi boyunca süzülərək Xəzər dənizinə çatmasını bayram edir. Danışığına nə qədər çox şeyin itirildiyini, balıqların kürü tökmə sahələrinə köç etməyinə bəndlərin necə maneə törətdiyini, çay axınındakı dəyişikliklərin, brakonyerliyin və çirklənmənin balıq saylarını necə azaltdığını izah etməklə başladı. “Nəhayət, nəsə edirik” dedi. “Kür çayının mənsəbi artıq qorunur: okeanın sağlamlığı üçün əhəmiyyətli olan “Ümid nöqtəsi”.

Image 12: A poster co-created by children as part of the We Are the Possible’s ‘Schools Across the Ocean Programme’ - funded by the British Council for COP29

Ülvi robotu dəniz yatağı boyunca yönləndirərək dəniz otu toxumlarını çöküntüyə yerləşdirir. İki hektarlıq ərazini əl ilə qət etdilər, lakin bu, daha səmərəlidir. Kömək edə bilməməsi onun əhvalını korlamışdı. Ta ki dəniz otu çəmənliklərinin tropik meşədən 35 dəfə daha sürətli karbon depolaya biləcəyini öyrənənə qədər. Burada, Uelsdə, öz qapısının qarşısında nəsə edə biləcəyi heç vaxt ağlına gəlməmişdi.

Mehriban əlində kamera ilə çöllərə dırmaşır. Biomüxtəliflik yaratmağın hekayəsini, digər növləri yox olmaqdan necə xilas edə biləcəyini izah edəcək bir fotoya ehtiyacı var. Ardıc meşələri yox olsa da, qamış bölgələrinin, qaşqa qazının şəklini çəkə bilir. Ayılar, hamsterlər və gürzələr də geri qayıdıb və birlikdə yaşayırlar. Vurnuxma səsi eşidir - ceyran sıçrayır. Ümid dərhal şəklini çəkir. Mükəmməl alındı.

İ

lham düşərgədə quraşdırdığı solar işığın altında uşaqların kitab oxumalarını, ev tapşırıqlarını yazmalarını izləyir. Aylardır bunu planlaşdırmışdı, gizli saxlamışdı. Hər şey nəzarətdən çıxdığı bir situasiyada faydalı bir şey etməyin yolunu tapmışdı. Diqqəti uşaqlardadır, amma qadınlar yemək bişirdikdən sonra tikiş tikmək və gülmək üçün çölə çıxanda gözləri yaşla dolur.

D avud və həmkarları buzlaqlarda yaşayan buz qurdlarının sayını hesablayırlar. Onların yaşayış sahələri əriyir. Davud ümid edir ki, buz qurdlarının həddindən artıq soyuq mühitlərdə necə sağ qaldığını öyrənmək və anlamaq üçün kifayət qədər vaxtları olacaq. Onları donmaqdan qoruyan antifriz proteinidir. Bəlkə də, bunun kimi gözdən qaçan növlər vasitəsilə çox məlumat əldə edə bilərlər. Onları tədqiq etmək bir çoxlarının həyatını xilas edə bilər.

Ə li və uşaqları meşədə yaşamaları üçün qabanları sərbəst buraxırlar. İnəklər və vəhşi atlar uzun otları otarır, dovşan və qazlar daha qısa otlarla qidalanır. Marallar onun düşündüyü kimi otlamırlar, daha çox kol və açıq sahə var və bu da daha çox müxtəlifliyə səbəb olacaq. O, qeydlərini yazacaq və yabanılaşdırmaq üçün növbəti 1000 akrlıq sahəni axtarmağa başlayacaq.

M urad mikroskopunun başında oturaraq dərələrdəki mikrob çeşidliliyini dəyərləndirir. Kimyəvi maddələrin istifadəsini qadağan edib ənənəvi üsulları yenidən canlandırdıqları üçün fermerlər torpaqla simbiotik əlaqəni gücləndirirlər. Tullantıların təkrar emalı, tarlalararası əkin, çoxlu əkin, əkin dövriyyəsi və istirahət dövrlərindən istifadə edən sistem yüz illərlə yüksək qiymətləndirilib. Nəticələr təsdiqlənib, rəsmidir. Ancaq torpaq, qidalar və insanlar elə özləri kifayət qədər sübutdur.

Ə smər məktəbdən evə qayıdarkən quşları axtarır. Keçən həftə burada olmalı idilər. Atası quşların qidalarının antifidantlar tərəfindən məhv edildiyini, anası isə evlərinin inşaatçılar tərəfindən söküldüyünü söyləyir. O, durbinini yuxarı qaldırır, lakin bir yerdə dayanmağı unudur. “Hey!” bir qadın qışqırır: “Yoluna fikir ver.” Gözləri parlayan Əsmər səmanı işarə edir.

Lütfiyar ilk matçı üçün meydançaya çıxır. Komanda yoldaşları ilə birlikdə diz çökür. Sərin havada oyunçular, ekipaj və izdiham səssizliyə bürünür. Stadionun üzərində uzunqanad quşlarının qulaq batıran səsi, səmanı dələn qara oxlar. Onlar Cənubi Afrikadan qayıdırlar, Konqodan keçib Yaxın Şərq, Krit, Portuqaliya boyunca uçublar. Günlərlə yemədən, içmədən su hövzələri üzərində uçublar. Hamı yuxarı baxır. Və alqış səsləri eşidilir.

SİZ evinizin kirəmit damına toxum səpirsiniz. Yüngül betondan tikilən divarları əhənglə rəngləmisiniz, günəş panelləri ilə təchiz olunmuş veranda inşa etmisiniz, beləliklə paylaşmaq üçün kifayət qədər enerji var. Heç nə israf edilməyib, daşınmayıb və ya nəql edilməyib. Hətta təməllər belə təkrar emal olunmuş materiallardandır. Su sistemi yığılmış yağışdan istifadə edir. Bağınız şəhəri sərinlətməyə kömək edir - yaşıllıqla dolub daşır.

Tərcümə haqqında qeydlər

COP29 üçün hazırlanmış bu 12 hekayənin tərcüməsi onların poetik mahiyyətini və canlı ruhunu əks etdirmək baxımından maraqlı bir yol oldu. Bu hekayələr XIV əsrin görkəmli Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri İmaməddin Nəsiminin poeziyasından birbaşa ilhamlanmasa da, onun vahidlik və hər şeyi əhatə edən mənlik anlayışı araşdırdığımız mövzuları dərinləşdirən zəngin, fəlsəfi fon yaradır.

Bu tərcümədə qarşıya çıxan unikal çətinliklərdən biri

Azərbaycan dilinində şəxs əvəzliklərinin cins neytrallığını qorumaq oldu. Bu xüsusiyyət hekayələrin fərdi kimlikdən kənara çıxaraq, ətraf mühitə qayğı üçün ümumbəşəri və bölüşdürülən bir məsuliyyəti əks etdirməsinə imkan verir. Bu inklüzivliyi və universallığı qorumaq, hekayələrin orijinal ruhunu və kollektiv fəaliyyətə çağırışını saxlamaq üçün düşünülmüş və yaradıcı yanaşma tələb etdi.

Digər maraqlı çətinlik isə əsas şüarların böyük hərflərinin uyğunlaşdırılması idi: LOVE, HOPE, ACT (SEVGİ, ÜMİD və ƏMƏL). Biz bu terminlərin hər iki dildə necə qavrandığını diqqətlə nəzərdən keçirdik. İngilis dilində bu sözlər çox vaxt hərəkətə çağırış anlamını verir, Azərbaycan dilində isə zərif, zənginləşdirici isimlər kimi - qana oksigen kimi fəaliyyət göstərir. Bu fərqi aradan qaldırmaq üçün incə və yaradıcı yanaşma tələb olundu ki, bu anlayışların motivasiya və dəyişdirici gücü qorunsun.

Şəxsi adlarına da xüsusi diqqət yetirildi. Məsələn, Azərbaycan oxucuları üçün qəhrəmanın adı olan “Beetle” (Böcək) haqqında

əlavə izahlar verdik. “Stripping the Willow” (“Söyüd ağacını soyma”) rəqsinin adını ingiliscə saxlamaq, yoxsa Azərbaycan dilinə tərcümə etmək barədə də fikirləşdik və son nəticədə onu tərcümə etmək qərarına gəldik.

Bu tərcümə vasitəsilə bizim məqsədimiz orijinal hekayələrin fəlsəfi mahiyyətini və dərin mənalarını qoruyub saxlamaqla yanaşı, onları Azərbaycan oxucuları üçün daha actual və təsirli etmək idi. Azərbaycan adları və mədəni elementlər daxil etməklə, biz hekayələrin yerli kontekstə daha güclü bağlanmasına və təsirinin dərinləşməsinə nail olmağa çalışdıq.

Bu hekayələrin tərcüməsi bizə böyük sevinc və ilham verdi. Ümid edirik ki, onlar xəyallarınızda canlanaraq ürəyinizə toxunacaqlar.

Leyli Salayeva*, Milana Abbasova, Xəzər Universitetinin İngilis dili və Ədəbiyyatı departamentinin müdiri (Tərcümə Qrupunun rəhbəri)

*Leyli Salayeva, Bakıda anadan olmuş mükafatlı şair, esseist, mühazirəçi və eksperimental sənətkardır. O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Böyük Britaniya Poeziya Cəmiyyətinin üzvüdür. Əsərləri Azərbaycan, Böyük Britaniya, ABŞ, Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya, Polşa və bir çox digər ölkələrdə nəşr olunub. O, tanınmış uşaq kitabının və dörd poeziya kitabının müəllifidir. Leyli öz platforması olan 57 Poetry Lab-da poeziya üzrə mühazirələr oxuyur və qadın şairlərə xüsusi diqqət yetirir. Onun “Youtopia” adlı poeziya toplusu 2016-cı ildə London Kitab Festivalında fəxri adı qazandı, uşaq kitabı isə MDB-nin 13-cü “Kitab Sənəti” müsabiqəsində ikinci yerə layiq görüldü. Leyli müxtəlif media üzrə çalışan sənətçilərlə fəal əməkdaşlıq edir və əsərləri Böyük Britaniya Poeziya Cəmiyyəti və Moskvadakı “Triumf” qalereyası kimi beynəlxalq məkanlarda sərgilənib.

We Are the Possible – The Land of Fire – 12 Stories for 12 Days of COP29 anthology in English and Azerbaijani builds on an established collaborative methodology which begins by bringing together scientists, health professionals, educators, youth leaders, translators, artists, and students from around the world in virtual and/or in person creative workshops. With thanks to over 400 participants who took part sharing writing, research, conversations, artwork, and more, which through a unique editing process have been woven together into these 12 new climate narratives. They show how science, health, education, and the arts, when mutually supportive, can bypass misinformation through storytelling and reveal how climate change affects every living thing; that individuals and communities can and need to take action to protect and repair our precious planet. Azerbaijan being the host of COP29 Climate Change Conference and their national identity as ‘The Land of Fire’ inspired and underpins this new bilingual collection in unexpected ways, connecting sense of place, myths, folklore, past, present, and future to forge a liveable future for all.

Climate communication, action, and hope are at the heart of the award winning We Are the Possible programme. Find out more about our other initiatives and ground-breaking collaborative outputs greenfutures.exeter.ac.uk/our-impact/we-are-the-possible

ISBN: 978-1-0369-0177-6