Ջուրը և մարդու առողջությունը / Water and Health

àôð´²Ü ϳÛáõÝ ½³ñ·³óÙ³Ý

ÐÆØܲ¸ð²Ø

www.usaid.gov/armenia | www.urbanfoundation.am | www.cwp.am | www.elrc.ysu.am

Ջ‫ؤ‬ՐԸ ԵՎ ՄԱՐԴ‫ؤ‬ ԱՌՈՂՋ‫ؤ﬘ؤ‬ՆԸ

ՋՐԱՅԻՆ ՌԵՍ‫ؤ‬ՐՍՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԵՎ ԱՐԴՅ‫ؤ‬ՆԱՎԵՏ ՕԳՏԱԳՈՐԾ‫ؤ‬Մ

ԱՐՄԱՎԻՐ

ԱՐԱՐԱՏ

PARTICIPATORY UTILIZATION AND RESOURCE EFFICIENCY OF WATER (PURE WATER) PROJECT

#purewaterararat

Ջ‫ٳ‬րը ծածկ‫ٳ‬մ է երկրի մակերև‫ٳ‬յթի 2/3-ը և կենսականորեն անհրաժեշտ է կյանքի բոլոր ձևերի համար։ Կյանքն անհնար է առանց ջրի: Կենսականորեն անհրաժեշտ լինել‫ ٳ‬պատճառով ջ‫ٳ‬րը ﬕշտ համարվել է կյանքի գոյ‫ٳ‬թյան սկզբնաղբյ‫ٳ‬րը: Երկիր մոլորակի ջրի մոտ 97%-ը աղի է և ամփոփված է ծովեր‫ٳ‬մ ‫ ٳ‬օվկիանոսներ‫ٳ‬մ: Քաղցրահամ ջ‫ٳ‬րը կազմ‫ٳ‬մ է 2.5-3.0%, որից ﬕայն 0.5%-ն է մատչելի օգտագործման համար: Մնացած մասը կազմ‫ٳ‬մ են սառցադաշտերը, սառ‫ٳ‬յցներն ‫ ٳ‬ձյ‫ٳ‬նը: Մարդ‫ ٳ‬օրգանիզմը մոտ 80 տոկոսով կազմված է ջրից: Ջ‫ٳ‬րը բոլոր հիﬓական օրգանների լիարժեք գործ‫ٳ‬նե‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նն ապահովող հիﬓական տարրն է: Այն անհոտ, անհամ, անգ‫ٳ‬յն, թափանցիկ հեղ‫ٳ‬կ է և ‫ٳ‬նիվերսալ լ‫ٳ‬ծիչ: Ջր‫ٳ‬մ լ‫ٳ‬ծվ‫ٳ‬մ են բազմաթիվ թթ‫ٳ‬ներ, հիմքեր, աղեր և այլ նյ‫ٳ‬թեր: Բնական ջ‫ٳ‬րը մաք‫ٳ‬ր չէ` պար‫ٳ‬նակ‫ٳ‬մ է լ‫ٳ‬ծված աղեր, օրգանական և այլ նյ‫ٳ‬թեր, մանրէներ և այլ կենդանի օրգանիզﬓեր: Կալցի‫ٳ‬ﬕ և մագնեզի‫ٳ‬ﬕ լ‫ٳ‬ծված աղերը պայմանավոր‫ٳ‬մ են ջրի կոշտ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը, որը մասամբ վերան‫ٳ‬մ է ջ‫ٳ‬րը եռացնելիս:

Խﬔլ‫ ٳ‬ջրի նշանակ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը Ÿ

Ջ‫ٳ‬րը մաքր‫ٳ‬մ է օրգանիզմը թ‫ٳ‬նանյ‫ٳ‬թերից և ազատ‫ٳ‬մ է փորկապ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նից:

Ÿ

Նպաստ‫ٳ‬մ է աղիների առողջ աշխատանքին: Ուտել‫ٳ‬ց կես ժամ առաջ ﬔկ բաժակ մաք‫ٳ‬ր ջ‫ٳ‬ր խﬔլ‫ ٳ‬սովոր‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նն օգտակար է մարսող‫ٳ‬թյան համար:

Ÿ

Արագացն‫ٳ‬մ է նյ‫ٳ‬թափոխանակ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը՝ նպաստելով ավելորդ ճարպի այրմանը:

Ÿ

Նվազեցն‫ٳ‬մ է սրտի հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների հավանական‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը:

Ÿ

Բարելավ‫ٳ‬մ է մտավոր և ֆիզիկական կարող‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նները:

Խﬔլ‫ ٳ‬ջրի աղտոտ‫ٳ‬մը Ջ‫ٳ‬րը կարող է աղտոտվել ոչ կենտրոնացված ջրամատակարարման աղբյ‫ٳ‬րների (ջրհոր, գետի ջ‫ٳ‬ր, բաց ջրամբար) անբավարար վարակազերծման պատճառով: Բաց ջրամբարների ջ‫ٳ‬րը կարող է աղտոտվել տնտեսա-կենցաղային և արդյ‫ٳ‬նաբերական կեղտաջրերի կազմակերպված արտահոսքերով, իսկ գյ‫ٳ‬ղական վայրեր‫ٳ‬մ՝ նաև աղբանոցներից, բակային հորատիպ զ‫ٳ‬գարաններից, գոﬔրից և հավաբներից գոյացած անկազմակերպ արտահոսքերով: Աղտոտման պատճառներից կարող է լինել նաև բաց ջրամբարը որպես անաս‫ٳ‬նների ջրելատեղ օգտագործելը: Բաց ջրամբարների և ստորերկրյա ջրերի, հատ-

կապես գր‫ٳ‬նտային ջրերի աղտոտ‫ٳ‬մը հնարավոր է նաև անձրևաջրերի և ձնհալի ջրերի ﬕջոցով: Հողի մակերեսի աղտոտված‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը կարող է հանգեցնել ստորգետնյա ջրերի աղտոտման, հատկապես` այն վայրեր‫ٳ‬մ, ‫ٳ‬ր բարձր է գր‫ٳ‬նտային ջրերի մակարդակը: Ջրի աղտոտման պատճառ կարող են դառնալ նաև սանիտարական պաշտպանական գոտի չ‫ٳ‬նեցող և պատշաճ ձևով չշահագործվող աղբյ‫ٳ‬րները: Կենտրոնացված ջրամատակարարման դեպք‫ٳ‬մ ջրի աղտոտ‫ٳ‬մը տեղի է ‫ٳ‬նեն‫ٳ‬մ ջրամատակարարման ցանցի ոչ ճիշտ շահագործման կամ ցանց‫ٳ‬մ առաջացած պատահարների պատճառով, որոնց ժամանակ կոյ‫ٳ‬ղաջրերը կամ ﬕջավայրի աղտոտված ջրերը կարող են ներթափանցել խﬔլ‫ ٳ‬ջրագծեր և առաջացնել տարբեր աղիքային հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների խոշոր բռնկ‫ٳ‬ﬓեր:

Ջրով փոխանցվող հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններ Աղտոտված ջրի ﬕջոցով փոխանցվ‫ٳ‬մ են տարբեր վարակիչ հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններ, որոնցից հատկապես վտանգավոր են աղիքային հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նները (խոլերա, որովայնային տիֆ, պարատիֆեր, դիզենտերիա և այլն): Ջրային ծագման հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններից են նաև լեպտոսպիրոզը, մալարիան, զանազան հելﬕնթոզները, ինչպես նաև սիբիրյան խոցը, տ‫ٳ‬լարեﬕան, տ‫ٳ‬բերկ‫ٳ‬լոզը և այլն: Աղիքային ս‫ٳ‬ր վարակների հար‫ٳ‬ցիչները և դրանց տոքսինները (թ‫ٳ‬յները) ախտահար‫ٳ‬մ են մարդ‫ ٳ‬ոչ ﬕայն աղեստամոքսային, այլև կենտրոնական նյարդային համակարգը: Հիվանդի մոտ կարող է նկատվել բարձր ջերմ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն, սիրտ-անոթային համակարգի աշխատանքի արագաց‫ٳ‬մ, լյարդի, փայծաղի և այլ ներքին օրգանների ախտահար‫ٳ‬մ, ցավեր որովայնի շրջան‫ٳ‬մ, փսխ‫ٳ‬մ, հաճախակի և ջրիկ կղանք: Հիվանդ‫ٳ‬թյան առաջին իսկ ախտանշանների ի հայտ գալ‫ٳ‬ն պես, անհապաղ հարկավոր է դիﬔլ բժշկի օգն‫ٳ‬թյանը և խ‫ٳ‬սափել ինքնաբ‫ٳ‬ժ‫ٳ‬ﬕց: Ջրի ﬕջոցով փոխանցվող վարակիչ հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններ ավելի հաճախ առաջան‫ٳ‬մ են ոչ կենտրոնացված ջրամատակարարման աղբյ‫ٳ‬րներից (ջրհոր, գետի ջ‫ٳ‬ր, բաց ջրամբար), որոնք չեն ենթարկվ‫ٳ‬մ վարակազերծման: Կենտրոնացված ջրամատակարարման պայմաններ‫ٳ‬մ վարակիչ հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների փոխանց‫ٳ‬մը ջրի ﬕջոցով կարելի է բացառել, եթե այն պարբերաբար վարակազերծվի: Ջրի ﬕջոցով փոխանցվող աղիքային վարակիչ հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նները ‫ٳ‬նեն հետևյալ յ‫ٳ‬րահատկ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նները. Ÿ

Դրանք կապ չ‫ٳ‬նեն հիվանդ‫ٳ‬թյան սեզոնայն‫ٳ‬թյան հետ:

Ÿ

Ջրամատակարարման ցանցի աղտոտված‫ٳ‬թյան դեպք‫ٳ‬մ՝ կր‫ٳ‬մ են զանգվածային բն‫ٳ‬յթ:

Ÿ

Եթե վարակված է ջրհորը, ապա հիվանդան‫ٳ‬մ են նրանք, ովքեր օգտվ‫ٳ‬մ են այդ ջրհորից, բացառ‫ٳ‬թյամբ այն մարդկանց, ովքեր տարիներ շար‫ٳ‬նակ օգտվել են վարակված ջրից, ձեռք բերելով անընկալ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն:

Անհրաժեշտ է զգոն լինել խﬔլ‫ ٳ‬ջրի որակի նկատմամբ՝ հոտի, հաﬕ, գ‫ٳ‬յնի տեսանելի փոփոխ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների, նստվածքների առկայ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն նկատել‫ ٳ‬դեպքեր‫ٳ‬մ այն պետք է օգտագործել ﬕայն եռացնել‫ٳ‬ց հետո, ﬕաժամանակ ահազանգել ջրամատակարարման համակարգը սպասարկող կազմակերպ‫ٳ‬թյանը՝ ջրի որակի հետ կապված խնդիրները բացահայտել‫ ٳ‬և վերացնել‫ ٳ‬համար: Ժամանակաց‫ٳ‬յցով կամ ջրամատակարարաման ցանց‫ٳ‬մ վթարավերականգնողական աշխատանքների հետևանքով իրականացված ջրանջատ‫ٳ‬ﬓերից հետո մատակարարվող ջ‫ٳ‬րն օգտագործել ﬕայն որոշ ժամանակ հոսել‫ٳ‬ց հետո՝ խողովակներ‫ٳ‬մ հնարավոր աղտոտ‫ٳ‬ﬓերը մաքրել‫ ٳ‬նպատակով: ՋՐՈՎ ՓՈԽԱՆՑՎՈՂ ՀԻՎԱՆԴ‫ؤ﬘ؤ‬ՆՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼԻՉ ՄԻՋՈՑԱՌ‫ؤ‬ՄՆԵՐ Ÿ

Ջ‫ٳ‬ր չխﬔլ պատահական աղբյ‫ٳ‬րից:

Ÿ

Խﬔլ‫ ٳ‬համար ծորակից ջ‫ٳ‬ր վերցնել ﬕ քանի րոպե հոսել‫ٳ‬ց հետո, քանի որ առաջին րոպեներին ջ‫ٳ‬րը կարող է աղտոտված լինել:

Ÿ

Պահպանել անձնական հիգիենայի կանոնները:

Ÿ

Հնարավորինս հաճախ և խնամքով օճառով լվանալ ձեռքերը, հատկապես` ‫ٳ‬տել‫ٳ‬ց առաջ և զ‫ٳ‬գարանից օգտվել‫ٳ‬ց հետո:

Ÿ

Հետևել սննդի պահպանման և պատրաստման կանոններին:

Ÿ

Սննդի պատրաստման և կենցաղային կարիքների բավարարման համար, օգտագործել ջրի ստ‫ٳ‬գված աղբյ‫ٳ‬րներից վերցված ջ‫ٳ‬րը:

Ÿ

Քաղաքից դ‫ٳ‬րս ﬔկնելիս` վերցնել ջրի բավարար պաշար:

Ÿ

Խ‫ٳ‬սափել աղտոտված ջրամբարներ‫ٳ‬մ լողալ‫ٳ‬ց, փոխարենը` լողալ ﬕայն այդ նպատակի համար հատկացված վայրեր‫ٳ‬մ:

Ÿ

Աղիքային հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների բռնկ‫ٳ‬ﬓերի ժամանակ, ջ‫ٳ‬րն օգտագործել ﬕայն եռացնել‫ٳ‬ց հետո: ԵՂԵ՛Ք ԱՌՈՂՋ

Ս‫ٳ‬յն հանրային տեղեկատվական նյ‫ٳ‬թը ստեղծվել է Աﬔրիկայի ժողովրդի աջակց‫ٳ‬թյամբ` ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակա‫ٳ‬թյան (ԱՄՆ ՄԶԳ) ﬕջոցով, «Ջրային ռես‫ٳ‬րսների մասնակցային և արդյ‫ٳ‬նավետ օգտագործ‫ٳ‬մ» ծրագրի շրջանակ‫ٳ‬մ: Նյ‫ٳ‬թի բովանդակ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը ﬕﬕայն հեղինակներինն է և պարտադիր չէ, որ արտահայտի ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավար‫ٳ‬թյան տեսակետները: