BT CIRCULAR ECONOMY AWARD BESTE CIRCULAIRE WERKLOCATIE
INZENDING:
WERKSPOORKWARTIER: CREATIEF & CIRCULAIR MAAKGEBIED www.werkspoorkwartier.nl
Met steun van de Europese Unie werkt een consortium van bedrijven en kennisinstellingen aan de transformatie van het Werkspoorkwartier tot een creatief en circulair maakgebied.
CONTEXT Welkom in Werkspoorkwartier. Een Utrechts bedrijventerrein ingeklemd tussen woonwijken, langs het AmsterdamRijnkanaal. In de 20e eeuw werkten hier duizenden mensen bij de staalfabriek Werkspoor. Ze bouwden treinwagons, bruggen en andere staalconstructies. Schepen voeren af en aan met ijzer, hout, kolen en andere primaire grondstoffen. De haven is allang verlaten. De grote fabriekshallen staan er nog. Na veertig jaar leegstand is het de beurt aan een nieuwe generatie makers. Zij renoveren het industriĂŤle erfgoed en bouwen nieuwe bedrijfslocaties voor jonge, creatieve ondernemers. IJzer en kolen behoren tot het verleden. Hergebruik staat nu centraal, naar een circulaire economie.
Na de sluiting van de fabriek vestigden zich hier een grote verscheidenheid aan bedrijven, met een accent op stadsverzorgende bedrijvigheid en kleine maakindustrie. In het eerste decennium van deze eeuw ging de kwaliteit van het gebied achteruit en kwam er steeds meer leegstand en onveiligheid. Vanaf 2010 begonnen ondernemers en kunstenaars het gebied op te schudden. In 2012 verscheen een gemeentelijke gebiedsvisie waarin Werkspoorkwartier als vestigingslocatie voor creatief ondernemers benoemd werd en waarmee de toekomst als werkgebied veilig gesteld werd. De aankoop en herontwikkeling van de monumentale Werkspoorkathedraal door een particuliere ontwikkelaar in 2014 fungeerde als katalysator voor nieuwe ontwikkelingen in het gebied. Hierna volgden nieuwe ontwikkelingen elkaar in hoog tempo op. Na de Werkspoorkathedraal is er een grote diversiteit aan bedrijfsverzamelgebouwen aan het gebied toegevoegd die ruimte bieden aan innovatieve makers, kunstenaars, ontwerpers en creatieve dienstverleners. Zij vulden de lege panden op of bebouwden braakliggende percelen, terwijl de reeds aanwezige stadsverzorgende bedrijvigheid haar plek behield.
4
In 2017 mondden de nieuwe initiatieven uit in een gezamenlijk project van ondernemers in het gebied en Utrechtse kennisinstellingen, voor versterking van de herontwikkeling: “Werkspoorkwartier: creatief, circulair maakgebied”.
5
Het project verenigt gebouweigenaren, mkb-bedrijven uit de bouw- en maaksector en kennisinstellingen. De samenwerking wordt gecoördineerd door USI (Utrecht Sustainability Institute, onderdeel van de Universiteit Utrecht). Werkspoorkwartier is in minder dan 4 jaar op de kaart gezet als “creatief, circulair maakgebied”. In het oog springende ontwikkelingen zijn Het Hof van Cartesius (100% circulaire werkruimte), de Werkspoorfabriek (renovatie van een van de voormalige fabriekshallen met een circulair inbouwconcept) en de Havenloods (verbouwde fabriekshal voor kunstenaars en creatieve ondernemers). In de zomer van 2019 opende Buurman Utrecht de deuren: een circulaire hub voor gebruikte bouwmaterialen, met een werkplaats voor workshops en cursussen. Het project, met een looptijd tot eind 2021, wordt mede gefinancierd vanuit het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).
Resultaten In totaal is er anno 2020 in Werkspoorkwartier meer dan 14.000 m² werkruimte en 5.000 m² openbare ruimte gecreëerd, voor zo'n 400 fte arbeidsplaatsen, allemaal gerelateerd aan de projectdoelstelling "creatief, circulair maakgebied". De ontwikkelingen zijn echter nog gaande. In de loop van 2020 en 2021 voegen de ondernemers in het project nog eens 3.000 m² circulaire werkruimte en 5.000 m² openbare ruimte aan het gebied toe.
Daarnaast zijn er, buiten het project om, andere ontwikkelaars naar Werkspoorkwartier gekomen. Zo zijn de leegstaande kantoren van het voormalig Utrechtse energiebedrijf herontwikkeld tot Campus Werkspoor (7.500 m² bedrijfsruimtes voor IT gerelateerde ondernemers) en wordt er hard gewerkt aan drie nieuwbouwprojecten: Houtwerk, kantoren en ateliers in een 100% houten gebouw (3.240 m²), UNITS4YOU (5.000 m² / 42 units) en STOCK (7.500 m² / 36 units; ontwikkeld met circulaire principes).
6
7
De Werkspoorfabriek
Het Hof van Cartesius
De Havenloods
Buurman Utrecht
Maatschappelijke inbedding In de stadsregio Utrecht is Werkspoorkwartier een zeer gewaardeerd gebied geworden voor bedrijven, maar ook voor bewoners, met veel mogelijkheden voor recreatie en vermaak. In het hele gebied worden regelmatig festivals, muziekoptredens en kunstexposities georganiseerd. In de Werkspoorkathedraal worden landelijke beurzen en evenementen gehouden. Memorabel zijn de indoorcamping Tour de France Grand Départ (2015), de aftrap van The Ocean Cleanup (2017) en optredens van Holland Opera in de zomers van 2016 en 2018. Naast de Werkspoorkathedraal ligt de Werkspoorhaven met horeca en uitnodigende terrassen langs de havenkade. Buurman Utrecht richt zich op hergebruikte bouwmaterialen voor bewoners van de aangrenzende woonwijken en werkt hiervoor samen met het gemeentelijk afvalscheidingstation in Werkspoorkwartier. Het Hof van Cartesius organiseert laagdrempelige evenementen voor omwonenden (kledingruilbeurzen, plantenmarkten, workshops, gezamenlijke maaltijden) rondom de thema’s groen, circulair en hergebruik.
Het “Werkspoorpad”, een voetpad met groenstrook, loopt van station Utrecht Zuilen tot aan de Haven en terug. Het pad verbetert de toegankelijkheid van het gebied voor voetgangers (bezoekers van evenementen, maar ook buurtbewoners en lunchtijd-wandelende professionals uit het gebied), en vergroot de sociale kwaliteit van het bedrijventerrein. Het pad kreeg hiervoor een vermelding in het Jaarboek van Stedenbouw en Landschapsarchitectuur 2019. De rol die het gebied voor omwonenden speelt, zal versterkt worden doordat het NS-rangeerterrein tegenover Werkspoorkwartier wordt herontwikkeld tot binnenstedelijk woongebied met 2.400 woningen en een bijbehorende vraag naar locaties voor ontspanning en vermaak. In 2020 - 2021 wordt de locatie Central Studio’s in Werkspoorkwartier, waar ooit tv-soaps werden opgenomen en Gouden Kalveren werden uitgereikt, omgebouwd tot “de Machinerie”, een toonaangevende werklocatie voor film- en beeldcultuur, met ruimte voor filmhuis ’ t Hoogt, FotoDok (internationaal instituut voor documentaire fotografie) en het Nederlands Film Festival.
8
Groene Kroon voor de tuinen van Het Hof van Cartesius
9
Niet alleen in de regio Utrecht en landelijk, maar ook Europabreed wordt Werkspoorkwartier gezien als toonaangevend voorbeeld van circulaire herontwikkeling van stedelijk bedrijventerreinen met industrieel erfgoed. Werkspoorkwartier ontving in 2018 de prestigieuze ABNAMRO Circular Economy Award voor het beste circulaire bedrijventerrein van Nederland. Verschillende gebouwen en locaties van het project hebben stedelijke of regionale prijzen gewonnen, zoals de Rietveld-prijs voor de Werkspoorkathedraal en de Groen Kroon voor de tuinen van Het Hof van Cartesius. De Werkspoorfabriek is genomineerd voor de BNA prijs “Beste Gebouw van het Jaar 2020�.
Er is veel media-aandacht voor Werkspoorkwartier en het gebied kent grote aantallen bezoekers waaronder bouwbedrijven (bouwers en toeleveranciers), architecten, projectontwikkelaars, beleidsmakers en kennisinstellingen.
Innovatie en samenwerking In Werkspoorkwartier wordt een breed scala aan innovatieve werkwijzen en technologieën ontwikkeld en toegepast. Om er een paar te noemen: - De coöperatieve ontwikkeling van Het Hof van Cartesius: vernieuwende vormen van samenwerking en bedrijfsvoering. Het Hof van Cartesius is ook pilotproject voor de ontwikkeling van innovatieve financiering via een landelijk stadmakersfonds.
- Hergebruik van bouwmaterialen in Het Hof van Cartesius: technische innovaties om deze materialen te hergebruiken. Voorbeelden: direct hergebruik van het geraamte van oude loods; hergebruik van CLT (kruislaaghout); herplaatsing “Dudok garage” uit de aangrenzende wijk Oog in Al; hergebruik perrondelen NS-station Maarn, Spoorrails en NSramen; kozijnen en deuren uit sloop sociale woningbouw. - Groene daken op Het Hof van Cartesius: 100% circulair (sedum, geëxpandeerde kurk, gebroken dakpannen, perzikenpitten).
- De renovatie van de Werkspoorfabriek: toepassing van een zeer innovatieve circulaire interieurconstructie met hout (vrijwel schroefloos, parametrisch vormgegeven, schaalbaar en her-inrichtbaar). - De ontwikkeling van innovatieve vervoersconcepten om het verkeer te verminderen en de mobiliteit in het gebied te optimaliseren. Het project “Werkspoorkwartier: creatief, circulair maakgebied” is een gezamenlijke inspanning van bedrijven uit het gebied (Erfgoed Werkspoor Utrecht, Het Hof van Cartesius, Buurman Utrecht en DePlaatsmaker), experts op het gebied van circulariteit (Boot, Buurman Rotterdam), de Universiteit Utrecht, de Hogeschool Utrecht en de HKU. Onderzoekers en studenten van de kennisinstellingen dragen samen met de bedrijven bij aan de ontwikkeling van innovatieve circulaire businessmodellen, rekenmodellen en innovatieve circulaire toepassingen voor bouwmaterialen. Ervaringen uit Werkspoorkwartier vloeien uiteraard ook weer terug naar het onderwijs, bijvoorbeeld in de HUspecialisatie “de Circulaire Stad”.
10
Bouwen met CLT (Kruislaaghout) bij Het Hof van Cartesius
11
Workshop “bouwen met mycelium” voor studenten en docenten van HU en HKU
VerVOLG In 2019 kwam er samenwerking tot stand tussen het projectconsortium en de reguliere bedrijfsorganisatie van het gebied. Deze organisatie (Bedrijvenkring Cartesius, BKC), is actief in Werkspoorkwartier sinds 1970. De BKC is de formele vertegenwoordiger van alle bedrijven in het gebied en zorgt traditioneel voor collectieve vraagstukken (toezicht, veiligheidsmaatregelen, afvalinzameling). Door hen bij het project te betrekken, kan de kennis die in het project is ontwikkeld, worden gedeeld met alle bedrijven in het gebied.
Als groeiende stad staat ruimte in Utrecht onder druk. Vanuit de ondernemers uit het gebied is daarom aangedrongen op een herijking van de gebiedsvisie uit 2012 om de status van werklocatie te behouden en geen mix met wonen toe te staan. Dit biedt een goede basis om het Werkspoorkwartier het komend decennium door te ontwikkelen tot een toekomstbestendige werklocatie met een recreatiefunctie voor de omliggende woonbuurten.
Na voltooiing van het project wordt het stokje overgedragen aan de BKC. De bedrijven die nu projectpartners zijn, zijn ook actieve leden van de Bedrijvenkring. Zij zullen hun leidende rol in de ontwikkeling van Werkspoorkwartier voortzetten, die is begonnen binnen het mede door de EU gefinancierde project. Op deze manier wordt de focus op “creatief, circulair maakgebied� behouden.
2e fase Het Hof van Cartesius, oplevering medio 2021
12
Kennisoverdracht De projectambitie is zorgvuldig opgesteld vanuit de ambitie van betrokken bedrijven en met een centrale rol voor de betrokken bedrijven. Het project is niet begonnen met een ambitie van de stad of de universiteit, die vervolgens aan het gebied is opgelegd. Deze benadering leidde tot een olievlek in het Werkspoorkwartier waarbij andere ondernemers aanhaakten en er een samenwerking met de gemeente en Bedrijvenkring Cartesius tot stand is gebracht.
Studiedag Universiteit Utrecht in WerkspoorcafĂŠ De Leckere
13
Werkspoorkwartier heeft verschillende ministeries, gemeentes en provincies op bezoek gehad om van deze aanpak te leren. De bottom-up benadering kan worden overgedragen naar andere gebieden, waar dit ongetwijfeld zal leiden tot een heel andere set van projectdoelstellingen en activiteiten. Maar wel steeds gebaseerd op circulaire ontwerp en ontwikkelprincipes zoals die ook in Werkspoorkwartier zijn gehanteerd (de 7 ontwikkelprincipes van Metabolic en het 10-R model van RIVM / Jacqueline Cramer), rekening houdend met de specifieke bedrijvigheid in het betreffende gebied.
Ruimte voor een mooie, grote, foto
Werkspoor, 1939
Werkspoorfabriek, 2019: industriĂŤle 3D-printer Parts on Demand
14
15
Nederland Circulair A1. Efficiency Circulaire bouwprincipes als hergebruik, biobased en demontabel zijn gebruikt bij vrijwel alle ontwikkelingen binnen Werkspoorkwartier. Projectpartners Hof van Cartesius (focus hergebruik en hout) en Werkspoorfabriek (focus demontabel en hout) hebben als voorbeeld voor circulair bouwen gediend. Hierna volgden de Havenloods, Campus Werkspoor-Houtwerk en De Nijverheid, met toekomstige ontwikkelingen als de renovatie van de Vlampijpateliers, die de circulaire principes overnemen. Er is weinig nieuwbouw in het gebied. De groei van bedrijvigheid in het gebied komt tot stand door hergebruik van bestaande panden en verdichting van het oppervlak. De groei is opgevangen binnen de bestaande contouren van het gebied zonder dat deze ten koste ging van de ruimte voor de zittende bedrijven.
Energiebesparing en duurzame energie zijn geen aparte thema’s, maar worden als vanzelfsprekend meegenomen in herontwikkeling en nieuwbouw binnen het gebied. Op een groot deel van de herontwikkelde panden zijn door ondernemers zonnepanelen geplaatst en parkeerplaatsen zijn voorzien van laadstations voor elektrisch rijden. Vanwege het grote aantal stadsgerichte maakbedrijven liggen er grote kansen om afval en reststromen als grondstof weer in te zetten. Het afvalscheidingsstation in Werkspoorkwartier werkt sinds 2019 samen met Buurman Utrecht waardoor afgelopen jaar bijna 25.000 kg hout niet op de afvalberg is beland maar beschikbaar is gekomen voor hergebruik door particulieren en zelfstandig ondernemers. Diverse ondernemers uit het gebied (Eijkelboom, Schaverij), maar ook bouwers die elders in stad aan het werk zijn (BAM, VolkerWessels) leveren hun reststromen aan bij Buurman Utrecht of Het Hof van Cartesius.
16
B1. Economie
C1. Klimaatbestendigheid
Er is bedrijfsruimte en werkgelegenheid toegevoegd aan Werkspporkwartier (zie B2), zowel binnen het project als daarbuiten. Er zijn publieksgerichte activiteiten (Werkspoorkathedraal, de Werkspoorhaven, Buurman, de Machinerie), met het Werkspoorpad als verbindend lint door het gebied. Voorbeelden van samenwerking in het gebied zijn de kennisoverdracht vanuit Het Hof van Cartesius naar de Havenloods en de Haventuin, en de realisatie van de tijdelijke installatie “De Groene Oase” in het Moreelsepark (Utrecht Centrum) door de Werkspoorkwartierbedrijven Donkergroen en Buurman Utrecht.
Binnen diverse eigen kavels is het toevoegen van groen net zo vanzelfsprekend als energiezuinig en circulair. Het Hof van Cartesius won met de inrichting van hun duurzame tuinen de Groene Kroon 2019 van de Provincie Utrecht. Door projectpartner Erfgoed Werkspoor Utrecht wordt gewerkt aan het vergroenen van het Havengebied tot een aantrekkelijke openbare ruimte. Ook andere ontwikkelingen in het gebied (Campus Werkspoor, De Havenloods, De Nijverheid) voegen groene buitenruimte toe met een publieksfunctie. Waarbij groen niet alleen ter recreatie is, maar ook een functie krijgt ter bevordering van biodiversiteit, natuurlijke afwatering en voedselbereiding. Op Het Hof van Cartesius is een kleine laagdrempelige groenbieb geopend waar mensen planten en stekken kunnen ruilen. Er is de afgelopen jaren meer dan 5.000 m² groen aan het gebied toegevoegd. De ambitie is om dit in samenwerking met de gemeente de komende jaren verder uit te bouwen.
17
Groene Oase Moreelsepark
A2. Efficiency
C2. Duurzaamheid / Klimaatbestendigheid
Door toepassing van circulaire bouwprincipes en het sluiten van lokale kringlopen kunnen ontwikkel- en bouwkosten laag worden gehouden. Dit leidt tot lage m² huurprijzen.
- In 2019 plaatste VolopZon, ondernemer in Werkspoorkwartier, meer dan 2.000 zonnepanelen op diverse gebouwen in Werkspoorkwartier. Verhuisbedrijf Pot heeft een “Postcoderoos” project gestart voor omwonenden.
B2. Economie Bijgaande grafieken laten de economische groei zien, in arbeidsplaatsen (onder) en de omvang van creatieve bedrijven (rechterzijde).
- De CO2-neutrale brouwerij De Leckere vestigde zich in de Werkspoorfabriek. - Het Hof van Cartesius bestaat uit werkruimtes rondom lommerrijke, klimaatbestendige binnentuinen. - Rondom parkeerplaatsen, langs het Werkspoorpad en bij de Werkspoorhaven is insectvriendelijk groen gerealiseerd.
18
19
Maatschappelijk belang Ambities in de regio Werkspoorkwartier speelt een grote rol in het ontwikkelen en demonstreren van circulaire principes in de stad en de wijde regio. Het gebied is een living lab voor innovatieve ondernemers en de deelnemende kennisinstellingen. Met de principes van circulariteit is Werkspoorkwartier ontwikkeld van eenzijdig bedrijventerrein met achterstallig onderhoud en leegstand tot een hoogwaardig, toekomstbestendig binnenstedelijk gebied voor zowel bedrijven als culturele instellingen en het publiek.
De ontwikkelingen in Werkspoorkwartier hebben bijgedragen aan de selectie van Gemeente Utrecht als meest Duurzame Gemeente in 2019. In een onderzoek naar circulaire kansen voor de Gemeente Utrecht (door Buro Buiten) wordt Werkspoorkwartier gezien als voorloper en kansrijk pionier gebied om Utrecht te profileren als circulaire gemeente. Werkspoorkwartier als circulaire gebiedsontwikkeling dient als voorbeeld voor Alliantieregio Utrecht – coalitie van o.a. de Provincie Utrecht en diverse gemeentes, en voor de ontwikkeling van nieuwe gebieden in Utrecht zoals Bedrijventerrein Strijkviertel en Berlijnplein Leidsche Rijn.
20
Belemmeringen Een bedrijventerrein met versnipperd grondeigendom bottom-up herontwikkelen tot een creatief en circulair gebied is geen sinecure. Het vereist afwijken van gebaande paden en procedures, doorzettingsvermogen en overtuiging. Pionierende ondernemers die hun nek uitsteken en hun ambities koste wat kost willen realiseren zijn belangrijke drijvende krachten achter de behaalde successen. Daarnaast maakte het EFRO-project kennisdeling, samenwerking en (financiĂŤle) ruimte voor experiment mogelijk. Ook hebben sommige ondernemers een beroep gedaan op andere subsidiemogelijkheden, alternatieve vormen van financiering (crowdfunding, stadmakersfonds, EFRO) om innovatieve bouwprincipes te realiseren. Er is langdurig eigenaarschap en veel toewijding nodig om circulaire ambities te realiseren.
21
Het vereist intensief overleg, afspraken op maat (bv met de bouwinspecteur als het gaat om circulaire bouwprincipes), het durven nemen van risico’s en af en toe burgerlijke ongehoorzaamheid om resultaten te bereiken. Het Werkspoorkwartier heeft een mix van ondernemers die die uitdaging aan zijn gegaan. De faciliterende houding van de gemeente heeft bijgedragen aan het succes, ook al is de wirwar aan loketten en (soms) tegenstrijdige eisen vanuit gemeentelijke diensten en procedures voor de ondernemers niet altijd makkelijk.
Samenwerking Op terreinniveau
Samenwerking publiek / privaat
Het Werkspoorkwartier heeft een actieve bedrijvenkring, de Bedrijvenkring Cartesius (BKC). Deze verzorgt traditioneel parkmanagement zoals beveiliging, parkeren en inrichting van de publieke ruimte en is gesprekspartner voor de gemeente. De BKC organiseert viermaal per jaar een netwerkbijeenkomst voor ondernemers in het gebied, en er is een nieuwsbrief voor ondernemers. Tijdens de netwerkbijeenkomsten worden nieuwe ontwikkelingen gedeeld. Daarnaast draagt de BKC zorg voor de verdeling van de middelen uit het Ondernemersfonds voor het gebied. Een deel van de OZB komt in dit fonds en wordt besteed aan gebiedsbrede projecten. Een deel is vrij ter besteding en wordt op aanvraag toegekend. De activiteiten die in het EFRO-project zijn ontwikkeld worden in 2021 overgedragen en doorontwikkeld door de BKC.
Door het EFRO-project hebben de circulaire koplopers in het gebied een circulaire strategie kunnen ontwikkelen. Door intensieve samenwerking met de beleidsmakers van de gemeente Utrecht is het thema ook bij de gemeente op de kaart gezet. De koplopers maken sinds 2019 deel uit van het bestuur van de BKC. De gemeente heeft de BKC gevraagd om de circulaire ambitie voor het gebied een plek te geven in de nieuwe gebiedsvisie. In deze gebiedsvisie wordt de ambitie geformuleerd om circulaire ontwikkeling en beheer van het terrein op te schalen van individuele partijen naar het hele terrein. De samenwerking van bedrijven met kennisinstellingen leidt tot de gezamenlijke ontwikkeling van concepten en modellen rond circulariteit. Doordat de samenwerking 5 jaar is, is concept- en modelontwikkeling meer dan ĂŠĂŠn onderzoeksproject vanuit de Universiteit Utrecht of de Hogeschool Utrecht. Door meerjarige samenwerking kunnen modellen en concepten iteratief ontworpen, besproken en getoetst worden.
22
Kennisdeling en inspiratie Per jaar worden door ondernemers en vanuit het EFROproject meer dan 100 rondleidingen gegeven aan bedrijven, overheden en particulieren. Daarnaast is er een ruim aanbod van workshops en kennissessies voor bouwers en (gebieds)ontwikkelaars. Via social media, de gebiedswebsite, films, publieksevenementen, publicaties en wetenschappelijke artikelen vindt actieve kennisdeling plaats.
23
Tot slot… Lessen
Waarom moet Werkspoorkwartier winnen?
Nodig bedrijven en andere stakeholders in het gebied uit om tot een gezamenlijke aanpak en doelstelling te komen. Kijk goed waar de energie en het initiatief ligt in je gebied en begin vanuit daar met het formuleren van haalbare ambities. Zet dit om in een kernachtige ambitie (“creatief, circulair maakgebied”). Creëer een meerjarig project met aandacht voor samenwerking en kennisoverdracht. Zorg op de relatief korte termijn voor een aantal iconische of spraakmakende resultaten (zoals Hof van Cartesius en de Werkspoorfabriek) die maken dat anderen in de ambitie gaan geloven en mee willen doen.
Werkspoorkwartier: een uniek gebied dat laat zien hoe creativiteit, circulariteit en een focus op de stedelijke maakindustrie leiden tot een bruisende plek. Een unieke mix van historisch erfgoed, stadsverzorgende bedrijvigheid en bijzondere locaties voor ontspanning en vermaak, ontwikkeld vanuit de principes van circulariteit, duurzaamheid en betaalbaarheid voor MKB. Gerealiseerd vanuit de passie van de gebruikers in het Werkspoorkwartier.
24
Toekomst In 2025 is er een versterkte gebiedsorganisatie waarin de gemeente en ondernemers samenwerken aan het opschalen van groen, duurzaam en circulair in Werkspoorkwartier. Vanuit deze organisatie wordt het concept “creatief en circulair maakgebied� doorontwikkeld.
Deelconcepten op gebied van vervoer zijn gerealiseerd en automobiliteit is grotendeels gekoppeld aan noodzakelijk transport voor ondernemers. Reststromen van de maakindustrie dienen als nieuwe grondstof in de regio Utrecht. Werkspoorkwartier is een gewilde vestigingslocatie voor creatief ondernemers en de innovatieve maakindustrie, en een populaire publieksbestemming voor buurtbewoners, cultuurliefhebbers en sportieve recreanten.
25
Kinderen bouwen circulair speelhuis bij Het Hof van Cartesius / Weekend van de Wetenschap, 2018
COLOFON Teksten: Tony Schoen, Gabriëlle Muris, Bianca Ernst
Illustraties: Jochem Coenen (gebiedskaart) Urbanext i.o.v. Gemeente Utrecht (arbeidsplaatsen en vestiging creatieven)
Aantal woorden: ca. 2.400 + drie zinnen (toegestaan: 3.050 + drie zinnen)
27
Foto’s en afbeeldingen: André Russcher (Werkspoorfabriek, blz 7 en 26) De Nijverheid (blz 20 rechts en 26) Erik Roeske (blz 17) Erik Uitdenboogaard (blz 25) Floris Heuer (blz 20 links) Gemeente Utrecht (blz 3) Jeroen Soeterink (Werkspoorhaven, blz 26) Joris Louwes (Buurman, blz 7) Lize Kraan (Havenloods, blz 7) Parts on Demand (blz 14) Robert Oosterbroek (Hof van Cartesius, blz 7) Utrechts Archief (blz 5 en 14)