XVI. Yüzy›lda Üsküdar Evi ve Üsküdar’da Ev Sat›fllar› D R .
B ‹ L G ‹ N
A Y D I N
-
D R .
R I F A T
G Ü N A L A N
Marmara Üniversitesi
Bu araflt›rma iki bölümden oluflmaktad›r. Birinci bölümde Osmanl› ev tipinin oluflumu ve Üsküdar evlerinin XVI. yüzy›ldaki durumu incelenmifltir. ‹kinci bölümde ise Üsküdar’da ev fiyatlar›n›n mahallelere ve köylere göre de¤iflimi ve ev fiyatlar›n›n XVI. yüzy›ldaki art›fl seyri de¤erlendirilmifltir. XVI. yüzy›l Üsküdar mahkeme kay›tlar› esas al›narak yap›lan bu çal›flma, 1513-1567 tarihleri aras›ndaki verilere dayan›larak haz›rlanm›flt›r.
XVI. Yüzy›lda Üsküdar Evi Bir yerleflim mahalli olarak Üsküdar oldukça eski bir geçmifle sahiptir. Bu sebeple flair Yahya Kemal taraf›ndan “‹stanbul’un fethini gören flehir” olarak nitelendirilmifl olan Üsküdar’›n ‹stanbul’un fethinden yüzy›l kadar önce Orhan Gazi’nin son zamanlar›na do¤ru teflekkül etmeye bafllad›¤› söylenebilir. Üsküdar XIV ve XV. yüzy›llarda henüz küçük bir kasaba halindedir. Hatta XVI. yüzy›l›n bafllar›nda bile, Gebze kad›l›¤›na ba¤l› bir nahiye olup Gebze kad›s›n›n tayin etti¤i bir naib taraf›ndan idare edilmektedir. XVI. yüzy›la ait arfliv kaynaklar› ve tahrir defterleri Üsküdar’›n 400-500 haneden ibaret küçük bir yerleflim yeri oldu¤unu göstermektedir. Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi’nde bulunan 438 numaral› Tapu Tahrir Defterine göre 1520’li y›llarda Üsküdar’da 8 mahalle ve 169 hane bulunmaktad›r. Tapu Tahrir 436’ya göre göre 1561’li y›llarda Üsküdar’da 16 mahalle ve 429 hane görülmektedir.1 Tapu Tahrir 436’y› Kanuni dönemi için en genifl rakam olarak al›rsak Üsküdar’da 429 hane, 141 mücerred ve 106 muafla birlikte 676 nefer kay›tl›d›r. E¤er toplam hane say›s›n› befl katsay›s› ile çarparak buna mücerred ve muaflar› ek-
Ü S K Ü D A R
19. yüzy›ldaki Üsküdar evlerini tasvir eden bir gravür
218
S E M P O Z Y U M U
V
X V I .
Y Ü Z Y I L D A
Ü S K Ü D A R
E V ‹
v e
Ü S K Ü D A R ’ D A
E V
S A T I fi L A R I
lersek Üsküdar’›n Kanuni dönemindeki nüfusunun 2500 civar›nda oldu¤u söylenebilir. Fakat birçok cami, mescid ve medresenin mevcut oldu¤u bu dönemde bu rakam Üsküdar için oldukça küçük görülmektedir.2 fiehrin fiziksel olarak büyüklü¤ü hakk›nda bir tahminde bulunduktan sonra flehri oluflturan en önemli unsura yani XVI. Yüzy›l Üsküdar evlerine ve bunlar›n oluflum sürecine bakabiliriz. XVI. yüzy›la kadar Üsküdar’da ev tipini belirleyen ve oluflturan çok farkl› faktörler mevcuttur. Bunlar›n bafl›nda Orta Asya’dan ‹stanbul’a kadar Türk göçerlerinin temas etti¤i kültürler baflta gelmektedir. XIV. Yüzy›lda Anadolu’da mevcut Bizans ve Selçuklu-Beylikler gelene¤i etraf›nda flekillenmifl ev tipi, Üsküdar evleri için bir model oluflturmufl olmal›d›r. Osmanl› Devleti’nin kuruluflu dönemine ait temel kaynaklardan olan ve XV. yüzy›lda yaz›lan Afl›kpaflazade Tarihi Osmanl› yerleflimlerinin nas›l olufltu¤unu gösteren önemli pasajlar ihtiva etmektedir. Bu kay›tlar incelendi¤inde, Osmanl›lar›n, feth ettikleri flehirlerde ya yerli Rumlar›n evlerini mülk edindikleri ya da tamamen yeni evler infla ederek yeni yerleflim birimleri oluflturduklar› görülmektedir. Afl›kpaflazâde, Osman Gazi’nin Karacahisar’› fethinden sonra flehrin evlerini Germiyan’dan gelen kimselere verdi¤ini flöyle rivâyet eder: “Osman Gazi dahi birkaç gün sabr itdi. Âhir hisar› [Karacahisar] ya¤ma itdi. Feth olundu. Tekurini dahi tudd› gazileri ganî itdi. fiehrün evlerini gazilere ve gayr›ya virdi. An› ‹slam flehri etdi.” 3 “Kaçan kim Karacahisar’› ald›. fiehrün evleri bofl kald›. Ve Germiyan vilayetinden hayli adamlar geldiler. Osman Gazi’den evler dilediler. Osman Gazi dahi gelenlere bofl evlerden virdi. Ve sehel zamanda flehrün evleri memlü olup ma‘mûr old›.”4 Osman Gazi Yeniflehir’de gazilere evler yapt›rm›fl ve bir müddet orada ikamet ederek flehrin ad›n› Yeniflehir koymufltur. “Ve hem hatunun› atas›yla Bilecük’de bile kod›, kendü Yeniflehir’e vard›. Yan›nda olan gazilere evler yapturd›. Anda turakland›. Anun ad›n› Yiniflehir kod›lar.”5 Bu iki rivayet Osmanl› yerleflimlerinin nas›l flekillendi¤ini göstermekle beraber evlerin yap›m tekni¤i, infla malzemesi ve ustalar› hakk›nda bir fikir vermez. Osmanl› ev tipinin oluflum flekli üzerinde de¤erlendirmeler yapan Sedat Hakk› Eldem, Bursa ve ‹stanbul’un fethinden sonra Rum ev tipinin Türk Osmanl› ev tipinin oluflumuna katk› sa¤lamad›¤› düflüncesindedir. Buna delil olarak da Türk evlerinin kiremit veya kerpiç damlar ile h›m›fl veya dolgu duvarlarla infla edilmiflken, Bizans evlerinin ise infla malzemelerinin tamamen farkl› olmas›n› gösterir6. XIV-XVI. yüzy›ldan orijinal bir ev kalm›fl olsayd› erken dönem Osmanl› ev tipini ve daha sonra bunun geliflim sürecini tan›mlamak mümkün olacakt›. Fakat bunun için elimizde malzeme mevcut de¤ildir. XIV. yüzy›ldan itibaren teflekkül etmeye bafllad›¤›n› belirtti¤imiz Üsküdar’da da gerek bu yüzy›la gerekse bundan sonraki dönemlere ait ne bir ev ne de evlere ait resim ve çizimler kalm›flt›r. Üsküdar evlerini yak›n plandan gösteren resim ve gravürler belki binalar›n d›fl cep219
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
heleri, yükseklikleri ve kat say›lar› hakk›nda bir fikir verebilirdi. Fakat bu özelliklere sahip gravür ve minyatür türü malzeme mevcut de¤ildir.7 XX. yüzy›l›n bafllar›nda çekilmifl bir foto¤raf› dolay›s›yla orijinali hakk›nda bir fikir sahibi olabilece¤imiz yegane XVII. yüzy›l yap› örne¤i olarak Aziz Mahmud Hüdayi Çilehanesi’ni zikredebiliriz8. Fakat bu yap›n›n geçen dört yüzy›l boyunca geçirdi¤i tamirlerle orijinal fleklinden uzaklaflm›fl olmas› muhtemeldir. Dolay›s›yla XVI. yüzy›l Üsküdar evini sicillerin tan›m›na ba¤l› olarak de¤erlendirmek en sa¤l›kl› yöntem olacakt›r. XVI. yüzy›l sicil kay›tlar› Üsküdar evlerini “tafltan ve topraktan bina olunmufl, iki ocakl›, fevkani ve tahtani, fevkani ve tahtani üç katl›, ulvî ve süflî, çatma, kiremit örtülü, a¤açtan yap›lm›fl, …” fleklinde tan›tmaktad›r. Sicillerde evlerin di¤er özellikleri hakk›nda da bilgiler verilmektedir. Sicillerde ev için hâne, menzil ve ev en çok kullan›lan tabirlerdir. Arapça ev anlam›na gelen beyt ise daha çok XVII. yüzy›ldan sonra kullan›lm›flt›r. Sicillerde mülk menzil ibaresi hukuki bir terim olarak XVI. yüzy›ldan itibaren kullan›lm›flt›r. “Sahip olunan ev” anlam›ndaki bu terim XVII. yüzy›l ortalar›nda Edirne yak›nlar›nda iki ev, iki ah›r, bir f›r›n ve muhavvata denilen etraf› çevrili bir avlu içindeki yap›lar toplulu¤unu ifade eder.9 XVI. yüzy›l Üsküdar evleri genellikle tek katl›d›r. Çift katl› evler nadir görülmektedir. ‹stanbul’da bile Osmanl› evleri tek ya da iki katl› olarak infla edilmifltir. Hatta May›s 1719 sonlar›nda iki kattan yüksek ev yap›lmas› yasaklanm›flt›r. Tek katl› evler hane-i tahtani veya tahtani menzil fleklinde adland›r›lmaktayd›. ‹ki katl› evlere ise hane-i fevkani veya hane-i ulvî deniliyordu.10 Üsküdar evlerinin bir k›sm› çatma olarak tarif edilmifltir. Çatma evler duvarlar› a¤aç gövdelerinin birbirine çivisiz olarak tutturulmas›yla infla edilirdi. Üsküdar sicillerinde nadir de olsa çatma evlere rastlanmaktad›r. Sicillerden anlafl›ld›¤› kadar›yla XVI. yüzy›l Üsküdar ev yap› malzemeleri ahflap, kerpiç, tafl ve toprakt›r. Bu farkl› ev infla malzemelerinin kullan›lmas›nda en önemli etken iklim, zemin ve yerleflim yerinin özellikleridir. Ya¤›fl flartlar› dam flekillerini biçimlendirirken, infla malzemesi olarak tafl veya a¤ac›n tercih edilmesi daha çok bu malzemenin ucuz ve bol olarak bulunabilmesiyle ilgilidir. Binan›n çat›s› ya¤›fl durumuna göre ya kiremitle kaplat›l›yor ya da toprak ve saman kar›fl›m›yla düz damlar fleklinde örtülüyordu. Evin fiziksel özelliklerini belirleyen temel unsurlardan birisi de maddi refah düzeyi ve kültürel al›flkanl›klard›r. Esasen Türk evi olarak bilinen ve Osmanl› dönemi ev tipini tarif eden evler daha çok ‹stanbul ve Marmara bölgesinde teflekkül edip buradan bütün imparatorlu¤a zaman içerisinde yay›lm›flt›r. XVI. yüzy›l›n Üsküdar’›nda ise bu tesirler henüz çok s›n›rl›d›r. XVI. yüzy›l Üsküdar evleri henüz Türk evi tan›m›na uygun fiziksel ve kültürel ö¤eleri ihtiva etmemektedir. Bunlar›n en bariz unsurlar›ndan olan harem ve selaml›k k›s›mlar› en az›ndan XVI. yüzy›l Üsküdar evi için söz konusu de¤ildir. Bu hususiyet Üsküdar’›n kültürel olarak henüz ‹stanbul’la bütünleflmemesinden kaynaklanmaktad›r. Yabanc› bir seyyaha göre XVI. yüzy›lda Üsküdar halk› ‹stanbul halk›ndan çok farkl›d›r. Üsküdarl›lar esmer tenlidir, köylü flivesi ile konuflur, sar›klar›n› bile do¤ru dürüst saramaz. Bu ifa220
X V I .
Y Ü Z Y I L D A
Ü S K Ü D A R
E V ‹
v e
Ü S K Ü D A R ’ D A
E V
S A T I fi L A R I
deler Üsküdar’›n Anadolu kimli¤ini XVI. yüzy›lda muhafaza etti¤ini ve yerli halk›n ‹stanbul’un yüksek kültür ve refah düzeyine ancak seyirci kald›¤›n› göstermektedir.11 Erken döneme ait tereke kay›tlar›nda evin iç yerleflim düzeni tarif edilmemektedir. Ev tariflerinden evin tamamlay›c› unsurlar› olan bina ve kullan›m alanlar›n› tespit edebiliyoruz. Bunlar›n bafl›nda hayvanlara mahsus ah›rlar› ve samanl›¤› görüyoruz. Dam veya s›¤›r dam› ad›yla kaydedilen bu binalar evlerin yan›nda bulunmaktayd›. Evleri tamamlayan unsurlardan bahçeler ise meyveli ve meyvesiz a¤açlar› (eflcâr-› müsmire ve gayr-› müsmireyi) muhtevi fleklinde tan›mlanm›flt›. Baz› bölgelerde hayat veya havlu olarak bilinen ve evin önünde yüksek bir duvarla çevrili bofl alan, kad›nlar›n ev ifllerini gördükleri ve çocuklar›n oyun oynad›klar› mahaldir. Sicillerde binan›n tamamlay›c› unsurlar› aras›nda hela ve kenif fleklinde kaydedilmifl tuvaletler de bulunmaktad›r. Evlerin avlusunda yer alan üstü kapal› duvara bitiflik alanlara sundurma veya z›lle ad› verilmektedir. Evlerde odalar aras›ndaki boflluklar sofa olarak adland›r›lmaktad›r. Bahçe içinde çardak ya da çardak evleri bulunmaktad›r. Ayr›ca evlerde kuyu ve f›r›nlar da bulunmaktad›r. Fakat yemek yeme, oturma ve misafir a¤›rlama gibi modern dönem evlerine mahsus ifllevsel mekan ayr›m› Osmanl› evi için çok geç dönemlerde flekillenmifltir. XVII. yüzy›l›n bafllar›nda evlerin iç düzeni hakk›nda bilenenler çok s›n›rl›d›r. Bu döneme ait kay›tlar evlerin oda ve tabhaneden (mutfak) olufltu¤unu göstermektedir.
XVI. Yüzy›lda Üsküdar’da Ev Sat›fllar› ve Fiyatlar XVI. yüzy›l›n ilk yar›s›na ait sicil defterlerinde ev fiyatlar›yla ilgili toplam 213 adet kay›t tespit edilmifl olup bu sicillerde ev fiyatlar›n› gösteren iki farkl› kay›t türü mevcuttur. Bunlardan ilki muhallefat veya terekelerdir. ‹kincisi ise ev sat›fl› veya sat›fltan kalan borçlarla ilgili olarak düzenlenmifl hüccetlerdir. Bu kay›tlardan 95 tanesi ev sat›fllar›yla ilgilidir. 118 kay›t ise ev fiyatlar›n› tespit etmemizi sa¤layan muhallefat ve terekelerden oluflmaktad›r. Evle ilgili kay›tlar öncelikle Üsküdar merkezi ve köyler olarak s›n›fland›r›lm›fl daha sonra Üsküdar da kendi içerisinde mahallelerine ayr›lm›flt›r. Karfl›m›za ç›kan tablo oldukça ilginç sonuçlar ortaya koymaktad›r. ‹ncelenen sicillerden Üsküdar merkezinde ev sat›fllar›yla ilgili 920-975 tarihleri aras›nda 24 kayd›n düzenlendi¤i görülmektedir. Bu rakamlar y›lda ortalama bir evin bile sat›lmad›¤›n› göstermektedir. Sat›fl hüccetlerinin baz›lar› mülkiyet haklar›ndan do¤an ihtilafl› davalar›n sonuçlar›n› ihtiva etmektedir. Bir evin sat›lmas› sonras›nda evi alan veya satan kiflinin mahkemeye müracaat› ile sat›fl muamelesi kay›t alt›na al›nmaktad›r. Bir ev sat›fl› ile ilgili hüccette flu temel bilgiler verilmektedir: Önce evi satan ve alan kiflinin isimleri zikredilmektedir. Daha sonra sat›fl konusu olan evin s›n›r› belirtilmektedir. Kay›tlarda s›n›r› çizilen evin yüzölçümü verilmemektedir. Sadece 221
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
dört taraf›ndan s›n›r komflular›n›n mülkleri belirtilerek konumunun tespiti yap›lmaktad›r. Daha sonra evin bir özelli¤i varsa bunlar belirtilmektedir. Evin bu özellikleri aras›nda, varsa bahçesi ve içindeki a¤aç say›s›, kuyusu önemle belirtilmektedir. Evin s›n›r› çizildikten ve özellikleri tespit edildikten sonra kaç akçeye sat›ld›¤› hüccette verilmektedir. Daha sonra tarih ve flahitler verilerek hüccet bitirilmektedir. Kiraya verilen evlerde de hüccet kaydedilirken tanzim flekli ayn› tutulmufltur. Sadece evin ne kadar süre için kiraya verildi¤i kayda eklenmifltir. Afla¤›da ihtilafl› bir ev sat›fl› ile ilgili hüccet örnek olarak verilmifltir:12 “Sebeb-i tahrîr-i kitâb budur ki Kuzguncuk’da Dimitri b. ‹stefani Mihal b. Manol[’u] meclis-i fler‘a ihzâr edip dedi kim senin sâkin oldu¤un ev benim ammum Totora Mozef’in evidir ben satmad›m ve ammum satmad› sen ne vechile tasarruf edersin dedikde mezkûr ‹stefani inkâr ile cevâb verip dedi kim ben bu evi Yahûdî Davud’un o¤lanlar› ile avretinden dört yüz elli akçeye sat›n ald›m sizin idi¤in bilmez[im] diyecek Totora Mozef b. Yani b.Kosta’n›n mülkü idi¤ine ve mülkiyet üzere mutasarr›f iken mürd oldu¤una mezkûr müdde‘î Mihal Manol o¤lu ve Manol Yani o¤lu ve Yani Kosta o¤lu idi¤ine Ali b. Kosta ile ve Dimitri b. Yani Balaban flehâdet-i sahîha-i fler‘iyye eylediklerinden sonra mâ-hüve’l-vâki‘ deftere sebt olundu. Tahrîren fî evâhir-i fia‘bani’l-mu‘azzam sene 922. fiuhûdü’l-hâl: ‹dris b. Kara Dâniflmend ve Ramazan b. Ahmed ve Pîrî b. H›z›r Hac›” Evler, infla edildi¤i malzemenin türüne, büyüklü¤üne, tek veya çift katl› olufluna, bahçeli olup olmay›fl›na ve di¤er özelliklerine göre farkl› fiyatlarla sat›lmaktad›r. Akkoyunlu Hanedan›’na mensub olup Osmanl›lara iltica ettikten sonra II. Bayezid’in damad› olan Göde Ahmed Bey için ‹stanbul’da sat›n al›nan bir ev XV. yüzy›l sonunda ‹stanbul ve Üsküdar ev fiyatlar›n› mukayese etmemize imkan vermektedir. Bir muhasebe kayd›ndan Bayezid Camii civar›nda Kazasker Alaaddin Ali Fenari’nin evinin 60.000 akçeye sat›n al›nd›¤› ve ev müfltemilat›n›n tamiri için 115.000 akçe harcand›¤› anlafl›lmaktad›r.13 Üsküdar’da ise XVI. Yüzy›l›n bafl›nda en yüksek ev fiyat› 10000 akçeyi geçmemektedir. Dolay›s›yla ‹stanbul’da devlet adamlar›na ve soylulara ait ev veya konaklar›n XV. yüzy›l›n sonunda bile Üsküdar’daki evlerden çok farkl› mahiyetlerde oldu¤unu ve büyüklüklerine göre de yüksek fiyatlara sat›ld›¤›n› görüyoruz. 920-975 (1513-1567) tarihleri aras›nda Üsküdar merkezindeki mahallelerde sat›lan evlerin miktar› ve fiyatlar›na bakt›¤›m›z zaman ev fiyatlar›n›n binan›n tür ve büyüklü¤üne ayr›ca bulundu¤u mahalle göre büyük oranda de¤iflti¤ini görmekteyiz. 920-975 (1513-1567) tarihleri aras›nda Üsküdar merkezindeki mahallelerde sat›lan evlerin miktar› ve fiyatlar› Üsküdar Mahalleleri
222
Çavufl
Sat›lan Ev Say›s› 2
Muhallefat Say›s› 1
Toplam Kay›t Say›s› 3
Fiyat Aral›klar› 3000-10000
Ortalama Ev Fiyatlar› 5600
Davud Pafla
1
4
5
3000-4000
3500
El-Hac Mehmed
1
1
2
1200-3500
2350
Evliya Hoca
2
2
3000
3000
X V I .
Y Ü Z Y I L D A
Ü S K Ü D A R
Geredeli
2
E V ‹
v e
Ü S K Ü D A R ’ D A
E V
2
3000-6000
4500
Hasan A¤a
2
2
1000-3300
2150
‹mrahor
1
1
6000
6000
Kepçe
5
7
2000-6500
3700
Mahalle-i Cedid
1
1
2000
2000
Cami-i Mehmed Pafla
1
5
1500-6000
2950
Salacak
3
3
1600-6000
3500
Selman A¤a
2
4
3800-10000
8000
Solak Sinan
1
1
4500
4500
Süleyman A¤a
1
1
10000
10000
Toplam
24
2 4 2
16
S A T I fi L A R I
40
Yukar›daki tablo de¤erlendirildi¤i zaman Üsküdar mahalleleri aras›nda ev fiyatlar›n›n ortalamalar› bak›m›ndan en düflük de¤erler 2000 akçe ile Mahalle-i Cedid’de, 2150 akçe ile Hasan A¤a’da, 2350 akçe ile el-Hac Mehmed Mahallesinde tespit edilmifltir. Ev fiyatlar›n›n ortalamalar› bak›m›ndan en yüksek de¤erler ise 6000 akçe ile ‹mrahor’da, 8000 akçe ile Selman A¤a’da ve 10000 akçe ile Süleyman A¤a Mahallesi’nde tespit edilmifltir. Süleyman A¤a, Solak Sinan ve ‹mrahor’da tek kay›t mevcut oldu¤u için bunlar› dikkate almazsak Selman A¤a Mahallesi’nden sonra ev fiyatlar›n›n ortalamalar› bak›m›ndan en yüksek de¤erler Çavufl ve Geredeli Mahallelerinde tespit edilmektedir. Üsküdar köylerine bak›ld›¤›nda, Üsküdar merkez mahallelerine göre daha çok evin sat›ld›¤› görülmektedir. 920-975 (1513-1567) tarihleri aras›nda sat›lan ev say›s› 71’dir. Fakat bu köyler aras›nda Çengelköy, ev sat›fl rakamlar› dolay›s›yla çok dikkat çekici bir yere sahiptir. 71 sat›fltan 33’ü Çengelköy’de gerçekleflmifl olup bu rakam Üsküdar merkezden bile çok fazlad›r. 920-975 (1513-1567) tarihleri aras›nda Üsküdar’a ba¤l› köylerde sat›lan evlerin miktar› ve fiyatlar›. Köyler Akkilise
Sat›lan Ev Say›s› 1
Bafl›büyüklü
Muhallefat Say›s› 7
Toplam Kay›t Say›s› 8
Fiyat Aral›klar› Aral›klar› 1600-3000
Ortalama Ev Fiyatlar› 3100
2
2
800-900
850
Bulgurlu
2
6
8
500-12000
3000
Cezire-i Surh (K›nal›ada)
3
4
7
1200-6000
2300
Çengelköy
33
10
43
500-10000
5600
2
2
350-700
500
1
400
400
Dudullu Emirli
1
Fakihli
1
1
1000
1000
Herekedone
1
1
8000
8000
Heybeliada
4
4
8
1500-10000
5100
‹stavros
11
7
18
1500-18000
7400
Kad›köy
5
10
15
250-8000
3200
Kartal
1
3
4
750-3000
1900
Kavakl›
1
1
3000
3000
K›s›kl›
2
2
500-700
600
Kuzguncuk
6
1
7
450-8000
3000
Maltepe
3
3
6
800-3000
2000
9
9
150-2000
1000
2
3
2500-5000
3500
Merdivenköy Pendik
1
223
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
Reisli
1
1
500
500
Salihlice
1
1
450
450
Samand›ra
6
6
300-3500
1200
Sar›kad›
1
1
200
200
Satluk
4
4
50-2200
2200
So¤anl›k
5
5
170-500
400
Viran
7
7
500-2400
1200
Yenice
2
2
500-1620
1000
102
173
Toplam
71
Yukar›daki tablo de¤erlendirildi¤i zaman Üsküdar köyleri aras›nda ev fiyatlar›n›n ortalamalar› bak›m›ndan en düflük de¤erler 200 akçe ile Sar›kad›’da, 400 akçe ile So¤anl›k’da, 450 akçe ile Salihlice köyünde tespit edilmifltir. Ev fiyatlar›n›n ortalama bak›m›ndan en yüksek de¤erler ise 5600 akçe ile Çengelköy’de, 7400 akçe ile ‹stavros’da ve 8000 akçe ile Herekedone köyünde tespit edilmifltir. XVI. yüzy›lda Marmara adalar› da Üsküdar’a ba¤l› oldu¤u için adalarla ilgili hukuki kay›tlar Üsküdar mahkemesi taraf›ndan tutulmufltur. Adalardaki ev fiyatlar›na bakt›¤›m›z zaman Heybeliada’da ev fiyatlar›n›n 1500-10000, K›nal›ada’da ise 1200-6000 akçe aras›nda de¤iflti¤i görülmektedir. Ev fiyatlar›ndaki art›fl miktar›n› gözlemlemek için belli aral›klardaki ev fiyat ortalamalar›n› karfl›laflt›rd›k. Mesela Akkilise’de 949-955 y›llar› ile 975-978 y›llar› aras›n› karfl›laflt›rd›k. ‹lk zaman aral›¤›nda ev fiyatlar› ortamas› yaklafl›k 2900, ikincisinde ise 3800 akçedir. Bu rakamlara göre Akkilise’de XVI. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndaki ev fiyat ortalamalar›n›n, birinci yar›s›ndaki rakamlara göre % 30 civar›nda artt›¤› görülmektedir. Çengelköy’e bakt›¤›m›z zaman 922-971tarihleri aras›nda fiyat› belirlenen 17 evin ortalama de¤eri yaklafl›k 2600 akçe iken 985-988 y›llar› aras›nda 26 evin ortalama de¤eri 7000 akçeyi bulmaktad›r. Bu da Çengelköy’de ev fiyatlar›n›n 2,5 kattan daha fazla artt›¤›n› gösteriyor. ‹stavros ( Beylerbeyi)’nde ise 945-976 y›llar› aras›nda fiyat› belirlenen 9 evin ortalama de¤eri yaklafl›k 5100 akçe iken 970-988 y›llar› aras›nda 8 evin ortalama de¤eri 10.000 akçeyi bulmaktad›r. 40 y›ll›k bir dönemde ev fiyat ortalamalar›nda %100’lük bir art›fl›n mevcut oldu¤u görülüyor. Sonuçta fiyat art›fllar› için flunlar› söyleyebiliriz. Ortalama de¤erler, Üsküdar’da ev fiyatlar›n›n art›fl›n› tesbit için çok güvenilir ve mutlak rakamlar de¤ildir. Çünkü fiyatlar› belirleyen çok farkl› etkenler vard›r ve bunlar de¤iflkendir. Fakat incelenen üç köyde de XVI. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda ev fiyatlar›n›n artt›¤› görülmektedir. Ortalama ev fiyatlar›n›n d›fl›nda Üsküdar’da ev birim fiyatlar› da XVI. yüzy›l›n sonuna do¤ru büyük miktarda artm›flt›r. Mesela 1000 tarihinde Hace Hatun Mahallesi’nde bir ev 40000 akçeye sat›lm›fl olup bir tahtani ev ve bir fevkani çarda¤› ve z›lleyi ve bahçeyi müfltemildir.14
224
X V I .
Y Ü Z Y I L D A
Ü S K Ü D A R
E V ‹
v e
Ü S K Ü D A R ’ D A
E V
S A T I fi L A R I
Günümüz Üsküdar ahflap evleri
D‹PNOTLAR 1 Ahmet Günefl, “16 ve 17. Yüzy›llarda Üsküdar’›n Mahalleleri ve Nüfusu”, Üsküdar Sempozyumu I (23-25 May›s 2003) Bildiriler, ‹stanbul 2004, s. 42-56 2 Günefl, “16 ve 17. Yüzy›llarda Üsküdar’›n Mahalleleri ve Nüfusu”, s. 55-56. 3 Afl›kpaflazade, Osmano¤ullar›n›n Tarihi (haz. Kemal Yavuz, Yekta Saraç), ‹stanbul 2003, s. 329 4 a.g.e., s. 339. 5 a.g.e., s. 342. 6 Semavi Eyice, “‹stanbul (Tarihî Eserler)”, ‹A, V/II, 129-130. ‹stanbul’un fethinden önceki evlerin kargir olduklar› düflünülmektedir. Osmanl› döneminde yap›lm›fl birçok kargir ev Rumlara ait olduklar› için Bizans evi zannedilmifltir. 7 Evlerin büyüklüklerine ait elimizdeki tek veri XVI. yüzy›l›n sonlar›na ait olup bu da ‹stanbul’da Çarflamba
225
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
semtine aittir. Çarflamba’da Fethiye Camii civar›n›n Türklerle iskan› için 1002 (1593-1594) tarihinde bölgedeki arsalar parsel olarak bölünmüfl ve bir ev için dört yüz arfl›n yer tahsis edilmifltir. Eyice, “‹stanbul (Tarihî Eserler)”, s. 129 8 Zekai Mete, “Üsküdar Tarihinden Bir Kesit: Bulgurlu Köyünün Aziz Mahmud Hüdai’ye Temliki”, Üsküdar Sempozyumu I (23-25 May›s 2003) Bildiriler, s. 68-75. 9 Nejat Göyünç, “Osmanl› Belgelerinde Konut Terminolojisi”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleflme, Habitat II, ‹stanbul 1984, s. 264. 10 Eyice, “‹stanbul (Tarihî Eserler)”, s. 129-130. 11 Metin And, ‹stanbul: 16. Yüzy›lda Kent, Saray, Günlük Yaflam, ‹stanbul 1993. 12 Üsküdar Kad›l›¤›, 1 Numaral› Sicil, s. 67a. 13 Tayyib Gökbilgin, “XVI. As›r Bafllar›nda Osmanl› Devleti Hizmetindeki Akkoyunlu Ümeras›”, Türkiyat Mecmuas›, IX (1946-1951), s. 37-38. 14 Üsküdar 84 Numaral› fieriye Sicili, s. 91.
226