fiehir Müzesi’ndeki Üsküdar Çatmalar› ve Selimiye Kumafllar› Y A S E M ‹ N
M A S A R A C I
fiehir Müzesi Yöneticisi
‹nsanl›k tarihinin en eski sanatlar›ndan biri kuflkusuz dokuma sanat›d›r. Her milletin sanat ve teknik yetene¤i do¤rultusunda dokumac›l›k sanat› geliflmifltir. ‹pekli kumafllar Osmanl› Devletinin en güçlü ve en karakteristik sanat ürünleri aras›nda yer al›r. Diplomatik hediye olma özellikleriyle kumafllar, yurt d›fl›nda Osmanl› egemenli¤ini temsil eder duruma gelmifl, yurt içinde de sanatsal düflüncenin yay›lmas› için önemli bir araç ve ekonomide önde gelen bir de¤er olarak kendilerini kabul ettirmifllerdir. Di¤er taraftan gerek malzeme gerekse desen zenginli¤i bak›m›ndan dünya kumaflç›l›¤› içerisinde çok önemli bir yere sahip olmufllard›r.
Üsküdar’da dokumac›l›k Her yörenin geleneksel dokumas› oldu¤u tart›fl›lmaz bir gerçektir. Bu ba¤lamda Üsküdar da bir çok el sanat› üretimi yan›nda dokumalar› ile de tan›nm›flt›r. Bildirinin konusunu oluflturan Üsküdar dokumalar›n›n fiehir Müzesi’ndeki örneklerine geçmeden önce Üsküdar’›n Türk kumafl sanat› içerisindeki yerini ve önemini belirtebilmek için bafllang›çtan itibaren geliflimini gözden geçirmekte yarar olacakt›r. 14. yy.dan itibaren dokundu¤u kaynaklardan tespit edilen Osmanl› kumafllar› 16.yy da desen, kalite ve iflçilik bak›m›ndan en güzel örneklerini vererek doru¤a ulaflm›flt›r.18.yüzy›lda ise Osmanl› ‹mparatorlu¤unun siyasi ve ekonomik durumunun bozulmas› dokumac›l›k sanat›n› da etkilemifl ve bu sanatta gerilemeye
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
‹stanbul Büyükflehir Belediyesi fiehir Müzesi
yol açm›flt›r. Jakarl› Avrupa kumafllar›n›n Osmanl› pazarlar›na sürülmesiyle elle çal›flan Osmanl› tezgahlar› talebi karfl›lamakta yetersiz kalm›fl ve saray bunun üzerine dokumac›l›¤›n devam› ve canland›r›lmas› için baz› önlemler alm›flt›. Bunlardan biri 1758 y›l›nda Sultan III.Selim’in babas› Sultan III. Mustafa taraf›ndan yapt›r›lan Üsküdar Ayazma Cami yan›nda k›rk adet çatma atölyesi ve loncas› ile caminin külliyesi içinde yer alan bükücü iflyerinin kurulmas›yd›. Daha sonralar› III. Selim Üsküdar’da 1804 de Selimiye Camii külliyesi içinde say›lar› yüzü geçen kumafl tezgahlar› yapt›rarak bir çarfl› meydana getirmifl ve bunlar› camiine vakfetmifltir. Bu tezgahlar›n yerinde bu gün karfl›l›kl› iki park vard›r ki, aras›ndan Selimiye k›fllas› caddesi geçmektedir. Çarfl›n›n park içinde kalan namazgah› halen mevcuttur.1890da mevcut olan bu tezgahlar›n 1894 deki büyük depremde y›k›ld›¤› san›lmaktad›r. Selimiye’deki kumafl tezgahlar›na bükülmüfl iplik sa¤layan esnaf ise Selimiye k›fllas›n›n bat›s›nda, Bükücüler han› soka¤›ndaki handa toplanm›fllard›.Bu handa 1890 tarihinde y›k›lm›flt›r. Çatmalar ilk olarak 1550 y›l›ndan sonra ‹stanbul da kurulan saray için dokuma yapan ipekli dokuma atölyelerinde dokunmaya bafllanm›flt›r.Topkap› Saray› koleksiyonunda bulunan kumafl ve elbiselere ait listelerde çatma‘dan yap›lm›fl kaftanlar›n kay›tlar› bulunmaktad›r. 1605 tarihli belgede ise k›rm›z› kadife üzerine iki çatma alt›nl› döflek yüzü denilmesi, kadifenin özel bir dokuma flekline çatma denildi¤ini gösteren belge olarak kabul edilmektedir. 696
fi E H ‹ R
M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R I V E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I
‹stanbul Büyükflehir Belediyesi fiehir Müzesi içinden bir görünüm
Lale devrinde en de¤erli elbiselik kumafllar›n çatma kumafllardan yap›ld›¤› Üsküdar’da 19.yy ikinci yar›s›nda 100 den fazla dokuma tezgah› bulundu¤u bilinmektedir. Müsahipzade Celal, Eski ‹stanbul Yaflay›fl› adl› eserinde Üsküdar’daki dokumac›l›ktan söz ederken “Yüzden fazla tezgah bir çarfl› halinde çal›flmakta imifl,1880 y›l›na kadar burada çatmadan baflka bir çok döflemelik ve elbiselik kumafl dokunurdu” diye belirtmifltir. 1867 de kurulan “Kumaflç› Esnaf› fiirketi”nin kurulma çal›flmalar› s›ras›nda Selimiye’deki eski kumaflç› dükkanlar›n›n ya da Ayazma camiindeki dokuma atölyelerinin kullan›lmas› istendi¤ini Osman Nuri Ergin’in, Mecelle-i Umur-u Belediye kitab›ndan ö¤renmekteyiz. Böylece Selimiye’deki kumaflç› dükkanlar›n›n bu tarihte büyük kabul edilebilecek yap›lar olduklar› kadar, binalar›n›n da kullan›labilir durumda oldu¤u belgelenmektedir. Önceleri Üsküdar Ayazma Camii civar›nda ve sonra III. Selim döneminde Üsküdar Selimiye Camii külliyesi içinde kurulan atölyelerde belli bir sürede olsa kumafl sanat› canland›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Buralarda üretilen kumafllar›n geçen süreç içerisinde gözden düflmesiyle dokumac›larda mesleklerini b›rakm›fl, kullan›lmayan binalarda harap olarak ço¤u y›k›lm›flt›r. Her ne kadar 1884 tarihinde yok olmaya yüz tutmufl bu sanat›n yeniden canland›r›lmas› için çareler aranmas›na karar verilse bile dokuma hanlar›n›n yok olmas› engellenememifltir. 697
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
‹brahim Hakk› Konyal›,1930 civar›nda Harem iskelesi çevresinde ipekli kumafllar ve çatmalar dokunan hanlar bulundu¤unu belirtse de III.Selim’in Selimiye’de kurmay› hedefledi¤i güçlü tekstil sanayinden ve bir zamanlar›n dokumac› hanlar›ndan günümüze yaln›z Harem iskelesi yak›nlar›ndaki “Bükücüler Han› Soka¤›” ad› ulaflm›flt›r. III. Selim’in Selimiye civar›nda hem kumafl imalat› hem de yan sektörleri için iflyerleri yapt›rmas› yerli kumafl dokunmas›n› teflvik etmenin ötesinde bir tekstil sanayi merkezi oluflturmay› hedefledi¤ini göstermektedir. Bu dönemde Üsküdar önemli bir tekstil merkezi durumunda olup burada kurulan dokuma atölyeleri Bursa da üretilen saten ve kadifelerle rekabet edecek düzeydedir. Üsküdar’daki dokuma atölyelerinde, çatmalar özellikle de çatma yast›k k›l›flar› ile o dönemle özdeflleflen ve “Selimiye” ad›yla tan›nan bir çeflit çizgili ipekli kumafl da üretilmifltir. Yukardaki bilgiler do¤rultusunda bak›ld›¤›nda, bu dönemde ad›n› III.Selim’den alan “Selimiye” kumafl türünün ortaya ç›kmas›n›n rastlant› olmad›¤› anlafl›lmaktad›r. Bununla birlikte Üsküdar’› tarihteki dokuma merkezlerinden biri olarak tan›mlamak çok do¤ru olacakt›r. Yaklafl›k 100 y›l dokumac›l›¤›n merkezi olmufl Üsküdar’daki üretim teknolojiye direnemeyen ço¤u sanat dal› gibi maalesef tarihe mal olmufltur. Bu dönemden günümüze çok az örnek ulaflabilmifltir. Birkaç müze ve özel koleksiyonda bulunan Üsküdar atölyelerinde yap›lm›fl Çatmalardan ve Selimiye kumafllar›ndan örnekler fiehir müzesi koleksiyonunun da yer almaktad›rlar. Bu son say›labilecek dokumac›lar›n üretimi olan Çatma ve Selimiye kumafllar›n›n özelliklerini, fiehir Müzesi koleksiyonu ›fl›¤›nda yine bu ilçemizin düzenlemifl oldu¤u böyle bir ortamda yak›ndan tan›mak isabetli olacakt›r. Önce bu eserlerin sergilendi¤i mekan hakk›nda k›saca bilgilenmek gerekirse:
fiehir Müzesi fiehir müzesi ilk olarak 1939 y›l›nda Beyaz›d Medresesi’nde “fiehir ve ‹nkilap Vesikalar› Müze ve Kütüphanesi” olarak ziyarete aç›lm›flt›r. Geleneksel ve tarihi bir çok eser ve belgeyi toplayarak yurtd›fl›na kaç›r›lmaktan da kurtarm›fl olan ‹stanbul Belediyesi bu amaçla tarihi baz› yap›lar› da restore ettirerek müze haline getirmifltir. Ayni amaç do¤rultusunda da 1945 y›l›nda Saraçhane’de bulunan Gazanfera¤a Medresesi restore edilerek “Belediye Müzesi” ad› ile aç›larak 1988 y›l›na kadar uzun bir süre faaliyetini sürdürmüfltür. 1988 y›l›nda ise müzenin sergileme biçiminin ve teknik donan›m›n›n ça¤dafl bir anlay›flla ele al›narak de¤erlendirilmesi sonucu, bugün bulundu¤u Osmanl› ‹mparatorlu¤unun dördüncü büyük saray› olan, Y›ld›z Saray›’n›n Güzel Sanatlar Binas›na tafl›nm›flt›r. “fiehir Müzesi” ad›yla yeniden hizmete aç›lan müze iki katl› uzun salondan oluflmaktad›r. 698
fi E H ‹ R
M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R I V E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I
‹ki sergileme salonunda bulunan eserler belli bir konu birli¤i içinde vitrinlerde ve çerçevelenmifl olarak duvarlarda sergilenmektedirler. ‹stanbul’un tek fiehir Müzesi olmas› nedeniyle de ayr› bir özelli¤e sahip olan müzede genellikle 18-19. ve 20.yüzy›l bafllar›na tarihlendirilen ‹stanbul yaflam›na ait tarihsel, dinsel ve etnografik eserlerin yan› s›ra güzel sanatlar, geleneksel sanatlar ve zanaatlarla ilgili eserler bulunmaktad›r. Osmanl›n›n son, Cumhuriyet’in ilk y›llar›n›n ‹stanbul’unun sosyal hayat›n› yans›tan bu eserler aras›nda, tablolar, yaz› resimler, Y›ld›z ve Eser-i ‹stanbul damgal› porselenler, tarikat eflya ve alemleri, cam, porselen, madenden yap›lm›fl günlük kullan›m ve süs eflyalar›, mühürler, cilt kal›plar›, Tophane lülecili¤i ürünleri, kumafllar vb. ‹stanbul’un de¤iflik esnaf gurubuna ait.bir çok eser , çok çeflitli örnekler bulunmaktad›r. fiehir Müzesi kumafl koleksiyonunu oluflturan çok say›da ve çeflitli eser aras›nda 13 adet çatma ve 11 adet Selimiye kumafl› bulunmaktad›r. Müze koleksiyonlar›nda yer alan çatmalar ve Selimiye kumafllar› gerek renkleri, gerekse desenleri ile Üsküdar’daki dokuma atölyelerinde üretilmifl kumafllara iyi birer örnektirler. Tarihi belgeler ve müzelerdeki örnekler Çatmalar›n önceleri giysi olarak daha çok kullan›ld›¤›n› bize göstermekte, son dönemlerde ise yast›k yüzü, yorgan döflemelik olarak kullan›ld›¤› bilinmektedir.
Çatma ‹pek ve keten ipliklerle dokunmufl olan Çatma, a¤›r ve alt›nl›, kabartmal›, desenli, kadifenin özel bir çeflidi olan bir kumafl çeflididir. Dokunduklar› yere göre Üsküdar Çatmas›, Bilecik Çatmas› veya Bursa Çatmas› isimleri verilir. Bunlar›n III. Ahmet ve Damat ‹brahim Pafla zaman›nda dokunanlar›na “Ahmediye” denir. Çatma desenlerinde iki esas göze çarpar. Biri genifl yüzeyde tekrarlanan monoton ana flema, di¤eri ise içini süsleyen detay kompozisyonlar›d›r. Detaylarda ayni belirli ve s›n›rl› süsleme motifleri ile de¤iflik kompozisyonlar yarat›lm›flt›r. Dikey dalgal› dal sistemi, oval madalyonlu desen, oval fleman›n de¤iflik varyasyonlar› belli bafll› flemalard›r. Bunlara y›ld›z ve ay gibi motifleri de eklemek gerekir. En çok görülen süslemeler üzüm dallar›, girlantlar ve çiçek buketleri motifleridir. Üsküdar atölyelerinde dokunan yast›k yüzlerinin Türk rokokosu denilen süsleme üslubunda dokunduklar› ve geleneksel motif flemalar›ndan uzaklafl›ld›¤› görülmektedir. Desenlerdeki geometrik düzen de dikkati çeker. Dört taraf› dolaflan muntazam düz bir hat ile ayr›lan bordür ile merkezde kontursuz eflkenar dörtgene yak›n bir flema içerisinde kal›p fleklinde istiflenmifl çiçekler Avrupa etkisinin bafll›ca iflaretleridir. Tasar›mlarda ço¤unlukla bitkisel 699
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
motifler kullan›lm›flt›r. Bu dönemde yast›k yüzlerinde sevilen ve kullan›lan di¤er bir motif ayy›ld›zd›r. ‹rili ufakl› olarak kullan›lan ayy›ld›z motifleri kimi zaman kayd›rmal› eksen üzerinde s›ralan›rken, bazen de bordürü oluflturmaktad›rlar Çatmalarda naturalist usluptaki çiçekler kendi teknik imkanlar› içinde kendine has flekil ve özellikler içinde uygulanm›flt›r.16.yy.dan sonra çatma desenleri tamamen kendine has süsleme motifleri ile di¤er ülke kumafl desenlerini etkilemifltir. Bu durum 18.-19. yy.da da sürmüfl Üsküdar çatmalar›n› uluslararas› bir üne sahip olmas›n› sa¤lam›flt›r. Nitekim Tahsin Öz’ün de belirtti¤i üzere 1855 y›l›nda Paris sergisine gönderilmek üzere Üsküdar Çatmalar›yla, Selimiye kumafllar›n›n sat›n al›nd›¤›n› bir vesikadan ö¤renmekteyiz. Yeni bir desen anlay›fl› tafl›yan 19.yy. çatma yast›klar›nda ise gelenekler yine de devam etmifltir. Süsleme motiflerinde 18.yy. ikinci yar›s›ndan itibaren di¤er sanat kollar›n› da etkisi alt›na alan bat› formlar› görülür. Ampir üslubu süslemeler, Türk zevkini yans›tacak flekilde yast›k yüzlerini süsler. Çatmalarda kullan›lan renklerdeki çeflitlilik ve canl›l›k dikkat çekici olmakla birlikte baflta k›rm›z› olmak üzere en fazla üç renk fildifli, yeflil ve iki cins klaptan kullan›lm›flt›r. Çatmalar›n zemini ço¤unlukla krem, aç›k sar›, desen ise sar›yeflil veya k›rm›z›- yeflil kadife ile dokunur. Detaylarda ise k›rm›z› ve yeflil kadife kullan›lm›flt›r. Dokuma teknikleri yüzy›llar boyunca de¤iflmeme özelli¤i tafl›yan bu kumafllarda kullan›lan teknikler çok geliflmifl komplike ve yüksektir. Çatmalar saten zeminli oldu¤u gibi mefruflat için olanlar ve son devir kumafllar›n›n atk›lar› pamuk veya keten ipliktir. Son devir çatma yast›k yüzlerinde atk› ve çözgüde pamuk veya keten iplik kullan›lm›flt›r baz›lar›n›n da hem atk› hem de çözgüsünde pamuk iplik kullan›lm›flt›r. Fakat atk›s›nda pamuk bulunan çatmalar›n hepsini de geç devir olarak tarihlendirmek hatal› olur. Çatmalar›n havlar› daima ipektir ve hav çözgü telleri aras›na yerlefltirilen takviye çözgülerle ve bunlar›n yüzeye çekilip ayni seviyede kesilmesi ile yap›l›r. Kumafllar›n cinsi ne olursa olsun kumafl sanat›ndaki desenler Türk ‹slam sanat›n›n geleneksel ana prensiplerini devam ettirir. Bu gelene¤in en baflta gelen özelli¤i sonsuzluktur. Kumafllar›n hepsinde de bu özelli¤e uyuldu¤u görülür. Di¤er bir özellik de figürsüz olufludur.
Çatma Yast›klar Çatma dokumalar giysilerde ve döflemelik olarak kullan›lmas›n›n yan› s›ra yast›k yüzleri olarak da yayg›n kullan›lm›flt›r. Dünyadaki müze ve özel koleksiyonlarda yer alan günümüze ulaflm›fl yast›k yüzlerinin Türk gelene¤i ve yaflam biçimindeki yeri oldukça önemlidir. Saraylarda, konaklarda ve evlerde ki otur700
fi E H ‹ R
M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R I V E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I
ma sisteminde ikili veya dörtlü gruplar halinde kullan›lan yast›k yüzleri ayni zamanda ihracat ürünü olarak Osmanl› ticaretinde önemli bir yer tutard›. Çatma yast›klar belli ölçülerde dokunurdu ve karakteristik kapal› desen özelli¤ine sahiptir. fiehir Müzesi Koleksiyonundaki Çatmalar:
Çatma Yast›k Yüzü Env. No: 3246 19.yy 99 x 53,5 cm Koyu pembe zemin üzerine kahverengi, nefti renklerle desenlendirilmifltir. ‹nce konturlü bordür stilize çiçek motiflidir. Ortadaki kontursüz oval madalyon yaprak ve çiçek motiflidir. Ayni motifler köflelerde demet fleklinde yer al›r. Zeminde ise küçük motifler serpme olarak yerlefltirilmifltir.
701
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
Çatma Yast›k Yüzü Env. No: 611 19.yy. 89 x 46,5 cm. Merkezde eflkenar dörtgene yak›n bir flema içerisinde motifi ve onu çevreleyen k›vr›ml› yapraklar, dört tarafta dolaflan kenar bordürü ise bitkisel motifli olup stilize edilmifl k›vr›ml› yapraklarla oluflturulmufltur. Köflelerde de ayni tür yapraklar buket olarak yerlefltirilmifltir.
Çatma Yast›k Yüzü Env. No: 613 19. yy. 80 x 45 cm. Bej rengi zemin k›rm›z› renkle desenlendirilmifltir. Merkezde ayy›ld›zlardan oluflturulmufl oval madalyon köflelerde ise stilize yapraklardan buketler bulunur. Madalyonun etraf›nda ise rozetler serpme olarak yerlefltirilmifltir. Çift konturlu bordür ayy›ld›z motiflidir 702
fi E H ‹ R
M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R I V E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I
Çatma Yast›k Yüzü Env. No: 3247 19.yy 123 x 65 cm.
Klaptanla dokunmufl krem rengi zemin, merkezde çiçek ve yaprak motifleriyle çevrili madalyon bulunmaktad›r. Klasik yast›k flemas›nda olan iki uçtaki niflli bordür yerine içleri çiçekli dal motifli biri genifl di¤eri ise ince ve konturlu, bordürler bulunmaktad›r. ‹ki uzun kenardaki bordür ise yine çiçek motiflidir.
Çatma Kumafl Parças› Env. No: 3248 62 x 54 cm. Bej zemin üzerine k›rm›z› renk ile desenlendirilmifltir. Birinden di¤erine aç›lan ve sonsuza giden iri oval genifl konturlu madalyon flemas›ndad›r. Madalyonlar›n her birinin içinde stilize edilmifl birer büyük karanfil motifi yer al›r. Karanfillerin içleri de küçük lale ve karanfil motiflidir. Madalyon konturlerinde ise küçük sümbüller bulunan bir su dolafl›r. 703
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
Selimiye Kumafllar› Selimiye çözgüsü ve atk›s› ipekten genellikle boyuna yollu küçük çiçekli, bazen de kayd›rmal› eksen üzerinde sonsuza giden renkli, küçük desenli bir kumaflt›r. Nohudi zemin üzerine kayd›rmal› çiçek deseni Selimiye kumafllar›n›n karakteristik özelli¤idir. Çiçeklerin dokuma tarz› iflleme görünümündedir. Çiçeklerde tel kullan›lm›flt›r Dönemin kad›n giysilerinde de yayg›n olarak kullan›lan Selimiye kumafllar› yollu ve serpme küçük desenlidir. 1758’den itibaren görülmeye bafllanan Selimiye kumafllar›n›n ilk imalat›n›n Üsküdar Ayazma Camii avlusundaki tezgahlarda bafllad›¤› bilinmektedir. Fakat Sultan III. Selim 1805 tarihinde yapt›rd›¤› Selimiye Camii civar›na kumafl tezgahlar› yapt›rm›fl bunlar› camiine vakfetmesiyle tezgahlarda bol miktarda kumafl dokunmufltur.Bu tezgahlar›n kurucusuna izafeten kumafla “Selimiye” denmifltir.Daha sonra bu isimle tan›nm›fl ve yayg›nlaflm›flt›r. Selimiye Kumafl Env. No: 3257 42 x 32 cm 19. yy.
Nohudi zemin üzerine turuncu, siyah,pembe,yeflil ve tel ile desenlendirilmifltir. Zeminde çiçek demetleri kayd›rmal› eksen üzerinde s›ralanm›flt›r. Koyu sar› zemin üzerine siyah ve sar› telle ile desenlendirilmifltir. Yaprak ve çiçekler dikey dalgal› dal sistemi ile yap›lm›fllard›r. 704
fi E H ‹ R
M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R I V E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I
Selimiye Kumafl Env. No: 3258 46,5 x 36 cm. 19.yy. Selimiye Kumafl Env. No: 3251 41 x 29,5 cm. 19.yy.
Selimiye Kumafl Env. No: 3249 41,5 x 41 cm.
Pembe zemin üzerine yeflil, pembe, mavi ve sar› telle desenlendirilmifltir. Boyuna yollu k›vr›ml› dal motifleri bir s›ras› bordürsüz,bir s›ras› da Bordür içine yerlefltirilmifltir.(kumafl›n arkas› astarl›d›r.) Sar› zemin üzerine mavi, siyah renk ve telle desenlendirilmifltir. Boyuna yollu olarak çiçek ve yaprak motifleri k›vr›m dal biçiminde yerlefltirilmifltir. Selimiye kumafl Env. No: 3259 35 x 28 cm Selimiye Kumafl 19. yy. Env. No: 3253 72 x 45 cm. 19. yy.
705
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
Koyu mavi zemin üzerine, yeflil ve sar› telle desenlendirilmifltir. Yollu olarak dokunan kumafl bir s›ra sar› telli çiçekli ince bordür bir s›ra da çiçekli k›vr›m dal motifleri yerlefltirilmifltir. K›rm›z› zemin üzerine sar› telle desenlendirilmifltir. Ayy›ld›z motifleri zeminde kayd›rmal› eksen düzeniyle yerlefltirilmifltir.
De¤erlendirme Sonuç olarak flunu belirtmek gerekir ki kumafl sanat›n›n Üsküdar da sosyal iktisadi ticari ve sanatsal hayat›ndaki yeri di¤er sanat kollar›ndan çok fazlad›r. Ads›z sanatç›lar yani dokuma iflçileri taraf›ndan üretilen kumafllar di¤er sanat eserlerinden daha dayan›ks›z ve zamana karfl› dirençsizdir. Bundan dolay› da yok olmaya daha çabuk mahkumdurlar. Günümüzde elimizde az say›da örnek bulunmas›n›n nedenlerinden biride de kumafllar›n çeflitli sebeplerden özellikle ticari ve hediyelik ürün olarak yurt d›fl›na gönderilmifl olmalar›d›r. Bundan dolay› yurtd›fl›nda da bir çok müze ve özel koleksiyonda yer al›rlar. fiehir Müzesi kumafl koleksiyonu içerisinde bulunan Üsküdar Çatmalar› ve Selimiye kumafllar› 18. ve 19.yy. Türk kumafl sanat›na ›fl›k tutmas›n›n, yan› s›ra yine ayni dönemden günümüze az say›da ulaflm›fl olmalar› bak›m›ndan ayr› birer de¤erdirler. Yukar›da tan›t›lmaya çal›fl›lan örneklerle Üsküdar’daki dokumac›l›¤›n dokuma sanat› tarihi içerisindeki önemi gündeme getirilmeye çal›fl›lm›flt›r. KAYNAKÇA Arseven Celal Esad, “Çatma maddesi”,Sanat Ansiklopedisi,Milli E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul 1975,C:1,s.380 Bilgi Hülya, “Osmanl› ‹pekli Dokumalar› Çatma ve Kemha ”,Sadberk Han›m Müzesi ‹stanbul 2007 Bingül Nurettin Rüfltü, “Selimiye maddesi”, Eski Eserler Ansiklopedisi,‹stanbul 1930 Ergin Osman Nuri, “ Mecelle-i Umur-› Belediye”,‹st.Büyükflehir Bld.Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay.21,‹stanbul 1995 Gürsu Nevber, “Türk Dokumac›l›k Sanat›” Redhouse Yay›nevi 1988 Haskan Mehmet Mermi, “Yüzy›llar Boyunca Üsküdar”,Üsküdar Bld.Araflt›malar› Merkezi Yay›nlar› 3,2001 Koçu Reflad Ekrem, “Türk Giyim Kuflam ve Süslenme Sözlü¤ü”,Sümerbank Kültür Yay›nlar› 1,Ankara 1967 Konyal› ‹brahim Hakk›, “Üsküdar Tarihi”,Türkiye Yeflilay Cemiyeti Yay›n›, ‹stanbul 1977,C.II Tezcan Hülya, “ Eski ‹stanbul Kumafllar›ndan Örnekler”, Sanat Dünyam›z, S.31 ‹stanbul 1984, 54-57. Tezcan Hülya, “Topkap› Saray›n›n Çatmalar› ”,Antik Dekor, S:85, ‹stanbul 2004, 86-94 Öz Tahsin, “Türk Kumafl ve Kadifeleri”,‹stanbul 1951,C.II, S.51
706