Cumhuriyet Öncesi Dönemde Askerî by Üsküdar Belediyesi

Cumhuriyet Öncesi Dönemde Askerî T›bbiyede Yetiflen Üsküdarl› Hekimler D O Ç .

D R .

A D N A N

A T A Ç

GATA

Ülkemizde modern t›p e¤itimi, 14 Mart 1827’de T›phane-i Âmire ad›nda fiehzadebafl›’nda kurulan t›p mektebi ile bafllam›flt›r. Bu okul, ordunun tabip ve cerrah ihtiyaçlar›n› karfl›lamak amac› ile Hekimbafl› Mustafa Behçet Efendi’nin önderli¤inde aç›lm›flt›r. Modern t›p e¤itimi ile yetiflen asker hekimler, ilk ciddî s›navlar›n› K›r›m Savafl›’nda (1853-1856) vermifllerdir. K›r›m Savafl›’ndan sonra, Türk asker hekimli¤inin geliflmesi için yeni uygulamalar bafllat›lm›fl ve T›bbiyei fiahâne’den mezun olan asker hekimlere, 2 y›l askerî hastanelerde, askerî t›p prati¤i yapma zorunlulu¤u getirilmifltir. Askerî t›bb›n geliflimi yönünde gösterilen çabalar, ülkemizde t›p biliminin geliflmesine, t›p biliminin geliflmesi ise ülkemiz biliminin geliflimine önemli katk›lar sa¤lam›flt›r. Yak›n tarihimiz göz önüne al›nd›¤›nda, askerî hekimlerin sa¤l›k alan›ndaki büyük hizmetlerinin yan›nda, ülkemiz biliminin geliflmesinde de önemli rollerinin oldu¤u görülmektedir. Bu makalede (tebli¤de), gerek Türk t›bb›n›n ve biliminin, gerekse askerî t›bb›n geliflimine katk›s› olan ve ülkemize büyük hizmeti olan askerî hekimlerden, Üsküdar do¤umlu olanlar›n belirlenmesi amaçlanm›flt›r. Bu maksatla, Cumhuriyet öncesi dönemde mezun olmufl ve orduda görev yapm›fl hekimlerden Üsküdar’da do¤mufl olanlar› tespit etmek ve yaflam öykülerine ulaflabildiklerimizin k›sa özgeçmifllerini bir araya getirmeye çal›flt›k. Çal›flmada en çok, R›za Tahsin’nin Mir’at› Mekteb-i T›bbiye eseri, Kemal Özbay’›n Türk Asker Hekimli¤i Tarihi ve Asker Hastaneler kitab› ve Fethi Erden’in Türk Hekimleri Biyografisi isimli eserlerden yararlan›lm›flt›r. Ulafl›labildi¤i kadar› ile 18 asker hekimin özgeçmiflleri, 58 asker hekimin rütbe ve sicil numaralar› bu bildiride sunulmufltur.

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

Üsküdarl› Asker Hekimler Dr. Ahmet Hulusi Bey: 1862 y›l›nda Üsküdar’da do¤du. ‹lmiyeden Mustafa Raflit Efendi’nin o¤ludur. ‹lkokula Üsküdar’da F›st›kl› ‹ptidai Mektebi’nde bafllam›fl, s›ras›yla Pafla Kap›s› Mülkiye Rüfltiyesi, Toptafl› Askerî Rüfltiyesi ve Kuleli ‹dadisi’nde e¤itimini tamamlam›flt›r. 1882’de girdi¤i Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye’den 1887 y›l›nda yüzbafl› rütbesiyle mezun olmufltur. ‹ki y›ll›k staj süresini Haydarpafla Asker Hastanesi’nde tamamlad›ktan sonra, girifl s›nav›n› kazanarak “Hayvanat ‹lmi Dersi” muallim muavinli¤ine bafllam›flt›r. 1902 y›l›nda Darülfünûn T›bbiye fiubesi ‹lm-i Hayvanat muallimli¤ine tayin edilmifltir. 1908’de yarbay olduktan sonra, Balkan Savafllar› s›ras›nda Üsküp ve Selanik’te görev yapm›flt›r. 1914 y›l›nda askerlikten emekli olan Dr. Hulusi Raflit Bey, 1909 y›l›ndan 1933 Üniversite ‹nk›lâb›na kadar Eczac› ve Diflçi Mekteplerinin ‹lm-i Hayvanat hocal›¤›n› yapm›flt›r. Bu görevden emekli olduktan üç y›l sonra 1936 y›l›nda ‹stanbul’da vefat etmifltir. Dr. Ali Fuat B‹LGEN: 1871 y›l›nda Üsküdar’da do¤du. Eski Adliye Nezareti Havale Müdürü Faiz Bey’in o¤ludur. ‹lk ve orta tahsillerini Konya’da, Üsküdar’da Toptafl› Askerî Rüfltiyesi’nde ve Kuleli Askerî Lisesi’nde yapt›ktan sonra 1891 senesinde Askerî T›bbiye’den yüzbafl› rütbesi ile diploma alm›flt›r. Dört sene Haydarpafla ve Beylerbeyi Askerî Hastaneleri’nde çal›flm›fl, yapt›¤› araflt›rmalar ve sundu¤u bildiriler sonunda 1894’te Cemiyet-i T›bbiye-i fiahane’ye daimi üye olarak seçilmifltir. 1895’de Daire-i Umur-› S›hhiye’de, bulafl›c› hastal›klar›n profilaksileri üzerine aç›lan imtihan› kazanarak, Tahaffuzhâne S›hhiye Heyeti’ne dâhil olmufltur. 1897’de Anadolu Kava¤› Karantinahanesi hekim muavinli¤ine, 1898’de ise Cidde’ye gönderilen s›hhiye heyeti azal›¤›na tayin edilmifltir. Bir müddet Cidde ve Yermuk’da çal›flt›ktan sonra, dönüflünde Anadolu Kava¤›’ndaki vazifesine devam etmifltir. 1899’da Medine S›hhiye tababetine ve 1902’de Mekke S›hhiye müdüriyetine tayin olunan Dr. Ali Fuat Bilgen, 1908’de Rusya’da yap›lan (görülen?) kolera sebebi ile Sinop’a gönderilen s›hhiye heyetinin baflkanl›¤›na getirilmifltir. 1910’da Anadolu Kava¤› Karantinahanesi baflhekimli¤ine ve yine ayn› sene Meclis-i Umur-› S›hhiye azal›¤›na atanm›flt›r. 1913’de Daire-i Umur-› S›hhiye muhasebecili¤ine getirilmifl ve 1919’da bu dairenin müfettiflli¤ini yürüttükten sonra, 1921’de fahri müfettifl-i umumi unvan› ile emekli olmufltur. Dr. R›fat Osman: 1874 y›l›nda Üsküdar’da do¤mufl, 1889 y›l›nda T›bbiye ‹dâdisi’ni bitirmifl, 1892’de Askerî T›bbiye’ye girmifl ve 1899’da yüzbafl› rütbesiyle mezun olmufltur. Dr. R›fat Osman, 1895’de röntgen ›fl›nlar›n›n keflfinden bir y›l sonra 1896’da henüz ö¤renciyken Askerî T›bbiye Mektebi’nde arkadafl› Esad Feyzi (18741901) ile birlikte röntgen ›fl›nlar› ile ilgili çal›flmalar yapm›flt›r. Esad Feyzi ve R›fat Osman’›n bu çal›flmalar› Askeri T›bbiye’de büyük destek görmüfl ve Nisan 1897’de 498

C U M H U R ‹ Y E T

Ö N C E S ‹ D Ö N E M D E A S K E R î T I B B ‹ Y E D E Ü S K Ü D A R L I H E K ‹ M L E R

Y E T ‹ fi E N

bafllayan Türk-Yunan savafl›nda yaral› askerler için ayr›lan Y›ld›z Asker Hastanesi Baflhekimi Op. Dr. Cemil Topuzlu Pafla, Esad Feyzi ve R›fat Osman’› bu hastaneye getirilen savafl yaral›lar›n›n röntgen filmlerini çekmek için görevlendirmifltir. Esad Feyzi ve R›fat Osman taraf›ndan yap›lan ve dünyada askerî amaçl› ilk kullan›m olan bu uygulama 1899’da Nevsal-i Âfiyet isimli t›p kitab›nda yay›nlanm›flt›r. Dr. R›fat Osman, 1900’de Gülhane E¤itim Hastanesi’nde Emrâz-› Dâhiliye ve Röntgen fiualar› flubelerinde asistan olarak çal›flmaya bafllam›fl, 21 Ekim 1903 tarihinde ilk röntgen uzmanlar›ndan birisi olarak Edirne Hastanesi’ne atanm›flt›r. 1904’te Selanik, 1906’da Manast›r Merkez Hastanelerinde Röntgen bölümünü kurmufl, 1915’te önce Edirne Hastanesi Bafltabipli¤i görevine, 31 Mart 1915’te Haydarpafla Hastanesi Röntgen fiua fiefli¤ine atanm›fl, 4 May›s 1919’da emekli olmufltur. Edirne’ye tarihî, sanatsal ve sa¤l›k hizmetleri ile ilgili birçok hizmetleri olmufl, 1933’te vefat etmifltir. Prof. Dr. Tevfik Örensoy: 1875 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Tüccardan Recep Bey’in o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar’da F›st›kl› Mektebi’nde, ortay› Gülhane Rüfltiyesi’nde ve lise tahsilini de Kuleli ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra 1898 senesinde Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Bir sene Gülhane Hastanesi’nde staj yapm›fl, Almanya’ya gitmifl ve dört senelik e¤itim sonunda Wursburg Üniversitesi’nde uzmanl›k e¤itimini tamamlayarak 1904’de memlekete dönmüfltür. Memlekete döndükten sonra 1905’de Askerî T›bbiye Mektebi’ne Embriyoloji profesörü olmufl, bir sene sonra da T›bbiye Mektebi Histoloji profesörlü¤üne tayin edilmifltir. 1908’de Darülfünûn kurulduktan sonra T›p Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji profesörlü¤üne tayin edilen Dr. Tevfik Recep Örensoy, 38 sene aral›ks›z bu dersleri okutmakla meflgul olmufl ve 1942 y›l›nda emekli olmufltur. Prof. Dr. Kemal Cenap Berksoy: 1876 y›l›nda Üsküdar’da do¤du. Silahhane Baflkâtibi Hüseyin Cenap Efendi’nin o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar’da Ahmediye Mektebi’nde, ortay› Toptafl› Askerî Rüfltiyesi’nde ve Kuleli ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra 1897 senesinde yüzbafl› rütbesi ile Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Fizyoloji dersine asistan tayin olmufl, iki senelik çal›flmadan sonra bu dersin bofl bulunan muavinli¤ine atanm›flt›r. Fizyoloji muallim muavini olduktan iki sene sonra, Mebadi-i Fenn-i Menafiü’l-âza adl› eseri kaleme alm›fl ve bu eser çok be¤enildi¤inden rütbelerinin artt›r›lmas›na vesile olmufltur. 1908’de fizyoloji hocas› fiakir Pafla’n›n vefat› üzerine muallim olan Dr. Kemal Cenap Berksoy, bir sene sonra asker ve sivil t›bbiyenin birleflmesi ile meydana gelen T›p Fakültesi’ne muallim olmufltur. Daha sonra muallim unvan› müderrisli¤e çevrilince müderris ve nihayet 1933’de Üniversite kanunu ç›k›nca reform neticesinde Fizyoloji Ordinaryüs Profesörü olarak kalm›flt›r. 1944 senesine kadar fakültede e¤itim ile meflgul olan Dr. Kemal Cenap Berksoy, 499

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

Eski Toptafl› Rüfltiyesi’nin kap› kitabesi

binlerce talebe yetifltirmifl ve çok sevdi¤i Fizyoloji branfl›n› sevdirmek için elinden gelen bütün gayreti sarf etmifltir. Emekliye ayr›ld›ktan sonra Büyük Millet Meclisi’nde iki dönem milletvekilli¤i yapm›flt›r. Prof. Dr. Akil Muhtar Özden: 1877 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Askerî T›bbiye Baflkâtibi ve Harbiye Mektebi Edebiyat Hocas› Muhtar Efendi’nin o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar Paflakap›s› Askeri Rüfltiyesi’nde bitirdikten sonra Askerî T›bbiye ‹dadisi’ne girmifl, oradan da Demirkap›’daki Askerî T›bbiye’ye geçmifltir. 1896’da ‹sviçre’ye kaçm›fl ve tahsilini orada tamamlayarak 1902 senesinde diploma alm›flt›r. Paris’te Pastuer Enstitüsü’nde Roux, Nocar, Metschikoff ve Nicolle’un derslerine takip etmifl, 1903’de Cenevre’de Prof. Bard’›n asistan› olmufltur. Bir sene sonra Prof. Major’un poliklini¤ine ve farmakodinami laboratuar›na asistan olmufltur. Bir müddet sonra Cenevre Üniversitesi’nde doçent unvan› ile ders verme flerefini kazanm›flt›r. 1908 y›l›nda ikinci meflrutiyetin ilan›ndan sonra Hijyen hocal›¤› yapmak üzere ‹stanbul’dan davet al›nca memlekete dönmüfltür. Bir sene bu görevi yürüttükten 500

C U M H U R ‹ Y E T

Ö N C E S ‹ D Ö N E M D E A S K E R î T I B B ‹ Y E D E Ü S K Ü D A R L I H E K ‹ M L E R

Y E T ‹ fi E N

Bugün Marmara Üniversitesi binas› olarak hizmet veren bir zamanlar›n T›bbiye-i fiahanesi

sonra T›p Fakültesi Tedavi Klini¤i ve Farmakodinami profesörlü¤üne atanm›flt›r. Profesör oldu¤u tarihten 1944 y›l›na kadar tam 36 sene üniversitede çal›flarak farkl› dillerde yüzlerce araflt›rma yay›nlam›flt›r. Akademik çal›flmalar›ndan baflka, çeflitli ilmî ve içtimaî cemiyetlerde çal›flm›fl ve Hilaliahmer Cemiyeti’nin ikinci defa kuruluflunu gerçeklefltiren heyet aras›nda yer alm›flt›r. 1913’den K›z›lay’›n kurulufluna kadar bu cemiyetin ikinci reisi olarak çal›flm›flt›r. Dr. Mesih Akbal: 1880 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Üsküdar Bidâyet Mahkemesi reisi Ömer Sabih Bey’in o¤ludur. ‹lk tahsilini Nuruosmaniye Tafl ve Befliktafl Hamiye Mektebi’nde, ortay› Befliktafl Askerî Rüfltiyesi’nde, liseyi Kuleli ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra 1901 senesinde yüzbafl› rütbesi ile Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Bir sene Gülhane Hastanesi’nde staj›n› tamamlad›ktan sonra s›nav› kazanarak Mekteb-i T›bbiye-i fiahâne Emraz-› Umumiye muallim muavinli¤ine tayin olmufl, T›p Fakültesi’nin kurulufl zaman›nda Emraz-› Dâhiliye repetitörlü¤ü ile Askerî T›bbiye’de kalm›flt›r. Balkan Harbi’nde Manast›r ve Yanya Muharebeleri’ne ifltirak ederek yaralanm›flt›r. ‹stanbul’a dönüflünde, Askerî T›bbiye’de ders nâz›r› ve müdür muavinli¤ine tayin olunmufltur. Dr. Salim S›tk› Selek: 1879 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Sar› Süleyman A¤a’n›n 501

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar’da Emirahor Mektebi’nde, ortay› Sultanahmet Sanayi Mektebi’nde ve liseyi T›bbiye ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra 1905 senesinde yüzbafl› rütbesi ile Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Mezun olduktan sonra Edirne’ye tayin edilmifl, Rumeli’de çeflitli birliklerde çal›flt›ktan sonra, 1910’da Yemen’e gönderilmifltir. Üç sene sonra ‹stanbul’a dönen Dr. Salim S›tk› Selek, Birinci Cihan Harbi’nin ilan› üzerine Çanakkale Cephesi’ne gönderilmifl ve savafl bitene kadar bu cephede kalm›flt›r. Çanakkale Zaferi’nin ard›ndan Medine’ye gönderilmifl, iki sene sonra da fiam Cerrahi Hastanesi’ne tayin edilmifltir. fiam’›n düflüflünden sonra da hastanesi Gaziantep’e nakledilmifltir. Mütarekenin ilan edilmesinden sonra ‹stanbul’a dönmüfl ve ‹kinci Süvari Alay›’nda görev yapmaya bafllam›flt›r. Daha sonra Çaml›ca Nekahathanesi’nde vazife yapm›fl ve 1923’de emekliye ayr›lm›flt›r. 1935’de ‹stanbul Elektrik, Tramvay, Tünel ‹daresinin doktorlu¤unu yapmaya bafllam›fl ve 1946 y›l›nda yafl haddinden emekliye ayr›lm›flt›r. Prof. Dr. Nihat Reflat Belger: 1881 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Eski Devlet fiûras› Temyiz Mahkeme Reisi Mehmet Reflat Bey’in o¤ludur. ‹lk ve orta tahsillerini Üsküdar Paflakap› Askeri Rüfltiyesi’nde, liseyi Askerî T›bbiye ‹dadisi’nde tamamlad›ktan sonra 1900 senesinde yüzbafl› rütbesi ile Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Mektepten ç›kt›ktan iki sene sonra veba hakk›nda incelemelerde bulunmak üzere Hindistan’da Bombay’a gönderilmifltir. ‹stanbul’a dönüflünde Beflinci Ordu Beyrut Hastanesi’ne tayin edilmifl, Beyrut’a gider gitmez tevkif edilmifltir. Beyrut’ta askerî hastaneden kaçarak Paris’e gitmifl ve yeniden t›p tahsili için T›p Fakültesi’ne kay›t olmufltur. On sene süren bu tahsilden sonra doktor diplomas›n› alm›fl ve sekiz sene kadar fakültenin muhtelif kliniklerinde çal›flm›flt›r. Dr. Nihat Reflat Belger, Paris’te bulundu¤u müddet zarf›nda Marcel Labbe’nin yan›nda uzun seneler asistanl›k yapm›fl, Fernand Widal’›n yan›nda laboratuar usullerinin klini¤e tatbiki, F. Bezancon’un yan›nda bakteriyoloji, Roussy’nin yan›nda anatomi-patoloji, Leon Bernard’›n yan›nda tüberküloz, Jeanselma’n›n yan›nda zührevi hastal›klar, Nobecourt’›n yan›nda çocuk hastal›klar›, Cantonnet’in yan›nda oftalmoloji, Becart’›n yan›nda gastroenteroloji ve gastropatoloji, Bensaude’nin yan›nda Proctologie, Villoret’in yan›nda hidroklimatoloji derslerini takip ederek sertifikalar›n› alm›fl ve memlekete dönmüfltür. 1919-1920 y›llar›nda Gureba Hastanesi’nin dâhiliye mütehass›sl›¤›n› yapm›fl, milli mücadele esnas›nda, evvela Paris’te sonra Londra’da Millî Hükümetin yar› resmi mümessilli¤inde bulunmufl, Birinci ve ‹kinci Londra Konferanslar›nda Heyet-i Murahhasa azal›¤› ve Lozan Konferans›nda da matbuat mümessilli¤i vazifesini görmüfltür. 1937’de Yalova Kapl›cas› ‹flletme Müdürlü¤ü’ne ve baflhekimli¤ine tayin olunan Dr. Reflit Belger, bir sene sonra da T›p Fakültesi Hidroklimatoloji profesörlü¤üne getirilmifltir. 1943’de Devlet Deniz Yollar› ‹flletme Mü502

C U M H U R ‹ Y E T

Ö N C E S ‹ D Ö N E M D E A S K E R î T I B B ‹ Y E D E Ü S K Ü D A R L I H E K ‹ M L E R

Y E T ‹ fi E N

dürlü¤ü Hastanesi’nde Sa¤l›k ‹flleri Müdürlü¤ü’ne tayin olunmufl ise de bir müddet sonra oradan çekilmifl ve ‹talyan Hastanesi baflhekimi olmufltur. Dr. Neriman Tevfik Sanal: 1882 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Tabip Binbafl› Salih ‹zzet Bey’in o¤ludur. ‹lk ve orta tahsilini Toptafl› Askerî Rüfltiyesi’nde, liseyi Kuleli Askerî T›bbiye ‹dadisi’nde tamamlad›ktan sonra, 1908 senesinde yüzbafl› rütbesi ile Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Bir sene Gülhane Hastanesi’nde staj yapt›ktan sonra bir sene de Haydarpafla Hastanesi’nde çal›flm›flt›r. Balkan Harbi’nde 71. Alay Tabur Tabipli¤i’nde bulunmufl, bilahare Maltepe Asker Hastanesi’nde vazife görmüfltür. Birinci Cihan Harbi’nde Dördüncü Ordu S›hhiye Reis Muavinli¤i yapan Dr. Tevfik Sanal, harpten sonra 1918’de istifa ederek askerlikten ayr›lm›fl ve sivil hayata geçmifltir. Sivil hayata geçince Devlet Demir Yollar› S›hhi Teflkilat›’n› kurmufl ve befl sene müddetle baflhekimli¤inde bulunmufltur. 1927’de Bal›kesir S›hhat Müdürlü¤ü yapm›fl ve 1932’de emekliye ayr›lm›flt›r. Dr. Tevfik Sanal bir müddet Beyo¤lu Belediyesi hekimli¤ini ve Milli E¤itim Müdürlü¤ü sa¤l›k müfettiflli¤i yapm›flt›r. 1946’da yafl haddinden emekli olmufltur. Dr. Saffet Ero¤lu: 1883 y›l›nda ‹stanbul’da do¤mufltur. Üsküdar Polis tabibi Mahmud Beyin o¤ludur. ‹lk tahsilini Sivas’ta, orta ve liseyi Çengelköy Askerî T›bbiye ‹dadisi’nde tamamlad›ktan sonra 1906 senesinde Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Mektepten ç›kt›ktan sonra göz hastal›klar› ihtisas›n› yapm›fl, mütehass›s olunca Ba¤dat, Musul Hastaneleri göz hastal›klar› mütehass›sl›¤›n› yapm›flt›r. Birinci Cihan Harbi seferberli¤inde, Haydarpafla Hastanesi göz mütehass›s› olmufl, harp bafllad›ktan sonra Beflinci Ordu Menzil Hastaneleri’nde mütarekeye kadar vazife görmüfltür. Mütarekeden sonra istifa ederek ordudan ayr›lan Dr. Saffet Ero¤lu, bir müddet serbest çal›flm›fl, bilahare Milli Mücadele’de Eskiflehir’de göz mütehass›s ve Hafif Mecruhîn Hastanesi bafltabipli¤i yapm›flt›r. Milli Mücadele bitince bir müddet serbest çal›flm›fl, bilahare Malatya Trahom Dispanseri tababetine tayin edilmifltir. En son tayin olundu¤u Çorum Memleket Hastanesi göz mütehass›sl›¤› ve bafltabipli¤inde on üç sene çal›flt›ktan sonra emekli olmufltur. Dr. Feridun fievket Evrensel: 1887 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Eski askerî kaymakamlardan fievket Bey’in o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar’da Valide-i Atik Mektebi’nde, ortay› Toptafl› Rüfltiye-i Askeriye’sinde, liseyi T›bbiye-i Askeriye ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra 1910 senesinde Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Mektepten ç›kt›ktan sonra befl sene müddetle Gülhane Tatbikat Okulu’nda, hariciye flubesinde çal›flm›fl ve operatörlük sertifikas›n› almaya muvaffak olmufltur. Balkan Harbi’ne, Birinci Cihan Harbi’ne ve Trakya mücadele harbine ifltirak eden Dr. Feridun fievket Evrensel, memleketin farkl› bölgelerinde on befl sene askeri doktor olarak çal›flm›flt›r. Askerlikten istifa ettikten sonra Bursa Memle503

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

ket Hastanesi operatörlü¤üne tayin edilmifl, orada üç sene çal›flt›ktan sonra ‹zmir Memleket Hastanesi operatörlü¤üne geçmifl ve burada da dokuz sene çal›flt›ktan sonra, ‹stanbul Haydarpafla Numune Hastanesi operatörlü¤üne tayin edilmifltir. Dr. Hamid Osman Olcay: 1892 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Sivasl› müderris Osman Nuri Efendi’nin o¤ludur. ‹lk tahsilini Ravza-i Terakki Mektebi’nde, ortay› Toptafl› Askerî Rüfltiyesi’nde, liseyi Askerî T›bbiye ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra, 1913 senesinde Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Mektebin son s›n›f›nda iken Balkan Harbi’ne ifltirak etmifl, Had›mköyü’ndeki bir seyyar hastanede, Gelibolu, Bolay›r’da bir f›rka hastanesinde vazife gördükten sonra, lekeli tifoya tutularak ‹stanbul’a dönmüfl, imtihanlar›n› bitirerek tekrar harbe ifltirak etmifltir. Diploma ald›ktan sonra, Gülhane’de staj›n› yapm›fl ve yine ayn› hastanenin dahiliye ve bakteriyoloji flubesine asistan tayin olunmufltur. Birinci Cihan Harbi’nde s›ras› ile ‹kinci Ordu Menzil H›fz›s›hha müflavirli¤inde, Erzincan Menzil Hastanesi bakteriyologlu¤unda, Çanakkale Salg›n Hastanesi’nin bakteriyolog ve baflhekimli¤inde, Uzunköprüde Menzil Hastanesi baflhekimli¤inde vazife gördükten sonra 1917’de askerlik mesle¤inden ayr›larak sivil hayata geçmifltir. Sivil hayata kat›ld›ktan sonra çocuk hastal›klar› ihtisas›n› yapmak üzere 1921’de Almanya’ya gitmifl, Hamburg Ependorf hastanelerinde dâhiliye ve çocuk seririyatlar›nda çal›flm›flt›r. Memlekete döndükten sonra 1923’de verem Mücadelesi Dispanseri tabipli¤ine, bir sene sonra bu dispanserin bafltabipli¤ine tayin olunan Dr. Hamit Olcay, bir sene kadar çal›flt›ktan sonra Ankara’da Çocuk Do¤um ve Bak›mevi çocuk mütehass›sl›¤›na ve müdürlü¤üne nakledilmifl, burada 10 sene görev yapm›flt›r. 1935’de bu görevinden istifa ederek, Çocuk Esirgeme Kurumu Keçiören Çocuk Yuvas› mütehass›sl›k ve müdürlü¤üne, 1937’de ayn› kurumun genel merkez mütehass›sl›¤› ve s›hhat flubesi müdürlü¤üne ve Çocuk Bak›c› Okul Müdürlü¤ü’ne tayin olunmufltur. Dr. Hamit Olcay, Himaye-i Etfal Cemiyeti Ankara Merkezi reisli¤ini ve Hilaliahmer Merkezi ikinci reisli¤ini yapmak sureti ile senelerce hay›r ifllerinde çal›flm›flt›r. Dr. fiükrü Reflit Talimcio¤lu: 1895 y›l›nda Üsküdar’da do¤du. Dr. fiükrü Kamil beyin o¤ludur. ‹lk, orta ve lise tahsillerini Üsküdar’da tamamlad›ktan sonra, 1918 senesinde te¤men rütbesi ile Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Mektepten ç›kt›ktan sonra Ayval›k Mevki Hastanesi’ne gönderilmifl, bir müddet sonra 173. Alay tabibi olmufltur. 1919’da staj için Gümüflsuyu’ndan Gülhane Hastanesi’ne gönderilen Dr. Reflit Talimcio¤lu, staj›n› tamamlad›ktan sonra Tuzla Hastanesi’ne verilmifl, 1921’de Anadolu’ya geçmifl, Garp Cephesi emrinde dördüncü grup karargâh tababetine tayin edilmifltir. Milli Mücadele’de yüzbafl› rütbesi ile önemli hizmetlerde bulunmufl, Baflkomutanl›k Harbi’ne kolordusu ile ifltirak ettikten sonra ‹stanbul’a dönmüfl, Beykoz 504

C U M H U R ‹ Y E T

Ö N C E S ‹ D Ö N E M D E A S K E R î T I B B ‹ Y E D E Ü S K Ü D A R L I H E K ‹ M L E R

Y E T ‹ fi E N

Askerî Fabrikalar hekimi olmufltur. 1928’de flark hizmetini ifa etmek üzere Sar›kam›fl’a gitmifl ve bir sene sonra da askerlikten istifa etmek sureti ile ordudan ayr›lm›flt›r. Sivil hayata geçtikten sonra Ka¤›zman Hükümet tabipli¤ine tayin olunan Dr. Reflit Talimcio¤lu, s›ras› ile Kars, Ordu, Kütahya, Erzincan, Elaz›¤, Bolu ve Eskiflehir’de s›hhiye müdürlü¤ü görevlerinde bulunmufltur. Dr. Ahmet Cevdet U⁄UR: 1876 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Çiftçi Hac› Ömer Lütfi Bey’in o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar F›st›kl› Hoca Haf›z Sabri Efendi Okulu’nda, orta okulu Paflakap›s› Askerî Rüfltiyesi’nde, liseyi Askerî ‹dâdi’de yapt›ktan sonra 1903 senesinde yüzbafl› rütbesi ile diploma alm›flt›r. Mektepten ç›kt›ktan sonra Gülhane’de asistan olarak iki sene çal›flm›fl ve bu müessesenin ilk göz mütehass›sl›¤›na tayin edilmifltir. Bir müddet sonra Zeytinburnu Hastanesi göz mütehass›sl›¤› vazifesi gören Dr. Ahmed Cevdet U¤ur, s›ras› ile 1910’da Erzincan Merkez Hastanesi, 1913’de Mekke Hastanesi göz mütehass›sl›¤›n› yapm›fl ve Birinci Cihan Harbi’nde Hicaz F›rkas› ile Kanal Harekât›’na ifltirak etmifltir. 1916’da Taif’de üç ay harp esiri olarak ‹skenderiye, Seydibeflir Üsera Karargâh›’na gönderilmifltir. Tellükkebir, Beldis Üsera karargâh›nda bulundu¤u müddet zarf›nda binlerce Türk askerinin gözlerini tedavi etmekle meflgul olmufltur. Yabanc› bir memlekette Türk doktorlu¤unun flerefini yükseltmek maksad›yla fevkalade çal›flan Dr. Ahmed Cevdet’in harekât› ‹ngiliz hükümetinin dikkatini çekmifl ve ödüllendirilmesi için Türk hükümetine müracaatta bulunulmufltur. Memlekete döndükten sonra 1924’te kendi arzusu ile emekliye ayr›lm›fl ve Adana’da serbest doktorluk yapm›flt›r. Prof. Dr. Sani YAVER: 1880 y›l›nda Üsküdar’da do¤du. Müdde-i umûmilikten emekli Urfal› Ali Yaver Efendi’nin o¤ludur. ‹lk tahsilini Urfa’da mahalle mektebinde, ortay› Trablusgarp ve Beyrut Askerî Rüfltiyesi’nde ve liseyi Çengelköy T›bbiye ‹dâdisi’nde tamamlad›ktan sonra 1903 senesinde Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Gülhane Hastanesi’nde staj›n› yapt›ktan sonra, büyük Liman Tabur tabibi olarak Yemen’e gönderilmifltir. ‹ki sene Yemen’de kald›ktan sonra 1907’de Selanik Asker Hastanesi’ne atanm›flt›r. Meflrutiyet’in ilan›ndan sonra Haydarpafla Hastanesi’ne tayin edilmifl ve ihtisas›n› yapmak için 1911’de Paris’e gitmifltir. ‹ki sene Bordeaux T›p Fakültesi Kulak Bo¤az Burun servislerinde çal›flarak ihtisas›n› tamamlam›flt›r. Dr. Sani Yaver memlekete döndükten sonra, 1913’de ilk defa olarak Haydarpafla Hastanesi’nde Kulak Bo¤az Burun servisini tesis etmifltir. 1914’de Arnavutluk ‹syan Harekât›’na f›rka sertabip muavini s›fat› ile Balkan Harbi’ne ise Ayd›n F›rkas› s›hhiye bölük sertabibi olarak ifltirak etmifltir. Birinci Cihan Harbi’nde de görev yapan Dr. Sani Yaver, mütarekede Gülhane Hastanesi Tatbikat Mektebi Kulak Bo¤az Burun servisi hocal›¤›na tayin edilmifltir. 1937’de yafl haddi sebebi ile albayl›ktan emekliye ayr›ld›ktan sonra serbest olarak doktorluk yapmaya bafllam›flt›r. 505

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

Haydarpafla Numune Hastahanesi

Dr. ‹hsan Duydal: 1895 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Adlî tabiplerden Dr. Hilmi Bey’in o¤ludur. ‹lk, orta ve lise tahsillerini Üsküdar’da Revza-i Terakki Mektebi’nde ve Frans›z Lisesi’nde yapt›ktan sonra 1918 senesinde T›p Fakültesi’nden diploma alm›flt›r. Mezun olduktan sonra T›p Fakültesi’nde Kulak Burun Bo¤az hastal›klar› asistan› olmufl, burada üç sene çal›flt›ktan sonra uzman doktor olarak e¤itimini tamamlam›flt›r. Uzman olunca önce Amasya Asker Hastanesi’nde, daha sonra Sivas Asker Hastanesi’nde Kulak, Bo¤az Burun uzmanl›¤› yapm›flt›r. 1939-1940 y›llar›nda Samsun Hilâliahmer S›hhiye Heyeti’nde bafltabiplik vazifesi ifa etmifltir. 1924-1927 y›llar›nda Sivas ve Diyarbak›r Numune Hastaneleri ve 1927’de Ankara Numune Hastanesi’ne tayin edilmifltir. 1935’de tekrar Sivas’a gönderilmifl ve k›sa bir müddet sonra 1936 y›l›nda ‹stanbul Çocuk Hastanesi Kulak-Bo¤az-Burun hastal›klar› mütehass›sl›¤›na nakledilmifltir. Dr. Talat Erkin: 1900 y›l›nda ‹stanbul’da do¤mufltur. Mülkiye Kaymakam› Cemil Bey’in o¤ludur. ‹lk tahsilini Üsküdar ‹ttihat Terakki Mektebi’nde, ortay› Toptafl› Askerî Rüfliyesi’nde, liseyi ‹stanbul Lisesi’nde tamamlad›ktan sonra 1923 senesinde Askerî T›bbiye’den diploma alm›flt›r. Yedi sene muhtelif askeri 506

C U M H U R ‹ Y E T

Ö N C E S ‹ D Ö N E M D E A S K E R î T I B B ‹ Y E D E Ü S K Ü D A R L I H E K ‹ M L E R

Y E T ‹ fi E N

k›talarda, birliklerde çal›flm›fl ve 1928 senesi sonunda emekliye ayr›lm›flt›r. Emekliye ayr›ld›ktan sonra Devlet Demir Yollar› s›hhi teflkilat›na kat›lm›fl ve çeflitli yerlerde merkez tabipliklerinde bulunmufltur. 1936’dan 1944 senesine kadar Ergani Madeni Hastanesi bafltabipli¤ini yapt›ktan sonra oradan ayr›lm›fl, ‹stanbul’a gelerek Niflantafl› Sa¤l›k Yurdu Hastanesi’nin sahip ve müdürlü¤ünü üzerine alm›fl ve mezkûr hastaneyi bizzat idare etmeye bafllam›flt›r. Yukar›da k›sa yaflam öyküleri verilen Üsküdar do¤umlu asker hekimlerin yan›nda, sadece do¤um yeri ve askeri sicillerine ulafl›labilen Üsküdar do¤umlu asker hekimler de vard›r. Bunlar›n yaflam öykülerine, Milli Savunma Bakanl›¤›’n›n Lodumlu arflivinde yap›lacak detayl› incelemelerden sonra ulafl›labilece¤ini düflünüyoruz. Bu araflt›rma tamamland›¤›nda, Cumhuriyet öncesi dönemde Askerî T›bbiye’de yetiflen Üsküdarl› asker hekimler ile ilgili daha ayr›nt›l› bilgiler ortaya ç›kacakt›r. SIRA NO

ADI SOYADI

RÜTBES‹

S‹C‹L‹

Kemal ‹smail

Yb.

1309-35

Aziz Cemal

Yb.

Bünyamin Ohannes Yazmac›yan

1311-8 1312-10

Raflid Mehmed

1312-12

Tesaki Bedros

1312-15

fiakir Ahmed Edis

Prof. M.V. Yb.

1312-16

Yusuf Kemal Mehmed

Yb.

1312-24

Osman Nevres Ali

Yb.

1312-6

‹smail Hakk› Tevfik

Kemal Cenab Berksoy

1313.c.21

Yusuf ‹smail

Talât Hüseyin

Yb.

1313.c.9

Ahmed Ziya Avandis

Yb.

1313-16

‹smail Rüstem

Yb.

1313-35

Kaz›m Ahmed

Alb.

1313-4

Yb. Prof.M.V

1313.c.36 1313.c.69

Halil Mustafa

Yervan Antranik

Bnb.

1313-46

R›fk› Osman Özkorel

Bnb.

1314-24

Abdullah Cevdet Seyyid

Bnb.

1314-3

Kemal Muhtar

Yb.

1316-12

Faik Ai R›za

Alb.

1316-16

‹smail Hikmet Hakk›

Bnb.

1317.c.36

Naci Vehbi

Bnb.

1317.c.47

Selami Neflet

Dz.

1317.c.48

‹brahim Edhem Mehmed

Yb.

1317.c.50

Tahsin Emin

fiemseddin R›za

1313-42

1317-22 Bnb.

1317-30 507

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

Edhem Mehmed

Yb.

1317-c.50

Nabi Mürsel

Bnb.

1319-105

‹smail Sadeddin

Yb.

1319-27

Cevdet Ömer

Bnb.

1319-39

Haydar ‹brahim Aydar

Bnb.

1319-5

Necati Tahsin Ball›

Bnb.

1319-59

Cihad Seyyid

Bnb.

1319-65

Osman ‹smet Temizer

Bnb.

Tahsin Abdullah

Seyfeddin Fahri

K.Yzb.

1321-111

‹brahim Mustafa

Bnb.

1321-120

Mustafa Celal Kansu

Bnb.

1321-128

Memduh Hüseyin

Bnb.

1321-129

‹brahim Muhiddin Hayr›

Bnb.

1322-32

Avni ‹brahim

Alb.

1322-37

Muammer Sadullah Baydur

Bnb.

1322-67

Kemal Mürsel

K. Yb.

1322-75

Hasan Basri Hasan

Yb.

1322-94

fiükrü Hilmi

K.Yzb.

1323-18

H. Hüsnü Zühdi

K.Yzb.

1325-36

Murad Tal’at

Alb.

1326-61

Behçet Ahmed

Bnb.

1327-21

Hüsameddin Salim

K.Yzb.

1327-38

Naci Kaz›m Do¤aner

Yzb.

1329-19

Ziya Ahmed Tahsin

Yb.

1329-79

Mehmed Galip

M. Necmeddin Kemal

1321-104 1321-106

1330 Yzb.

1330-9

Süleyman Saffet

1333-45

Ali Turhan Memduh

1333-64

Memduh Nuri

Yzb.

1333-66

Suad Hakk›

Bnb.

1339-63

KAYNAKLAR 1. Kemal Özbay, Asker Hekimlik Tarihi, Yörük Bas›mevi, ‹stanbul 1976. 2. Fethi Erden, Türk Hekimleri Biyografisi, Çituri Biraderler Bas›mevi, ‹stanbul 1948. 3. R›za Tahsin, T›p Fakültesi Tarihçesi (yay. Aykut Kazanc›gil), Özel Yay›nlar Bas›mevi, ‹stanbul 1991. 4. Yeflim Ifl›l ÜLMAN, “Türkiye’de ‹lk Kullan›l›fl›n›n 100. Y›l›nda Röntgen Ifl›nlar› ve Dr. Esad Feyzi”, Tarih ve Toplum Dergisi, XVI/152 (A¤ustos 1996), 48-50.

508