Üsküdarl› Hekimler, Diflhekimleri P R O F .
D R .
S E V C A N
A K E S ‹
Marmara Üniversitesi
Üsküdar tarihini, bölgedeki sa¤l›k kurulufllar› ve hekimler anlam›nda inceledi¤imizde oldukça zengin bir tabloyla karfl› karfl›ya kal›yoruz. XVI. yüzy›l›n bafllar›nda yap›lan Karacaahmet Cüzzamhanesi ve ayn› yüzy›l›n ikinci yar›s›nda infla edilen Atik Valide Darüflflifas› t›p tarihimizin en önemli kurumlar› aras›ndad›r. 1846 y›l›nda Haydarpafla Askerî Hastanesi, Selimiye K›fllas› yak›n›nda 600 yatakl›, t›p e¤itimi veren bir kurum olarak hizmete aç›lm›flt›r. Florance Nightingale, 4 Kas›m 1854’de Üsküdar’a geldi¤inde Nizam-› Cedid k›fllalar›n›n en büyü¤ü olan Selimiye K›fllas›’nda hemflire olarak görev yapm›flt›r. Zeynep Kamil Hastanesi, Kavalal› Mehmet Ali Pafla’n›n k›z› Zeynep Han›m ve efli Sadrazam Yusuf Kamil Pafla taraf›ndan 1862 y›l›nda yoksul ve kimsesizlere hizmet vermek amac›yla yapt›r›lm›flt›r. Ayn› Hastanenin Baflhekimlerinden Op. Dr. Cemil Topuzlu ve Dr. Fahri Atabey ‹stanbul Belediye Baflkanl›¤› da yapm›fllard›r. 13 Eylül 1900’de tamamlanan Mekteb-i T›bbiye-i fiahane Binas› uzun y›llar t›p fakültesi olarak kullan›lm›flt›r. Üsküdar’›n Sultantepe semtinde bulunan Özbekler Tekkesi, iflgal y›llar›nda gizli bir hastane olarak çal›flm›flt›r. Gizlice tekkeye gelen doktorlar burada mesaide bulunmufllard›r. Üsküdar Matbaas› (1802-1824), yine tarihsel geliflim içinde önemli kitaplar›n bas›ld›¤› bir matbaa olarak Üsküdar için kültürel anlamda önemli katk›lar sa¤lam›flt›r. Bu matbaada bas›lan t›p kitaplar› flunlard›r: 1 Süleymaniye T›p Medresesinde e¤itim gören hekim ve tarihçi fiânizâde Ataullah Efendi (1771-1826)’ nin en önemli eseri 5 kitaptan meydana gelen Hamse-i fianizade’nin ilk 3 kitab› tek cild olarak 1820’de Üsküdar Matbaas›nda bas›lm›flt›r.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
Behçet Mustafa Efendi
Behçet Mustafa Efendi III.Selim ve II.Mahmut Devri hekimbafl›lar›ndan, flâir, tabib BEHÇET MUSTAFA EFENDi (1774-1834)’nin babas› Divan-› Hümayun katiplerinden Mehmet Emin fiükühi Efendi, annesi meflhur hekimbafl›lardan Büyük Hayrullah Efendi’nin k›z› Nefise Han›m’d›r. Kardefli Abdülhak Molla da II.Mahmut Devri hekimbafl›lar›ndand›r. Behçet Mustafa Efendi’nin II.Mahmut’a verdi¤i layiha üzerine, fiehzadebafl›’nda yine Behçet Mustafa Efendi taraf›ndan aç›lan T›bhane-i Amire 14 Mart 1827’de ö¤retime bafllam›flt›r. Kendisi hem eski t›bb›n son temsilcilerinden, hem de modern t›bb›n öncülerinden olmufltur. Mezar› Üsküdar Do¤anc›lar’da Nasuhi Dergah› (Camii) haziresindedir. Pepo Kohen Efendi Kad›n Do¤um ve Çocuk Hastal›klar› Uzman›d›r Haydarpafla Mand›ra Sokaktaki muayenehanesinde hastalar›n› kabul eder. Paris’te Do¤um ilmi Cemiyeti Azas›. Ömer Ata Pafla Do¤um, Cerrahi, Kad›n ve Çocuk Hastal›klar› Uzman›d›r. Her gün ö¤leden evvel Üsküdar Ba¤larbafl›’nda bulunan evinde hastalar›n› kabul eder. Cuma günleri fakirleri bedava muayene eder. 510
Ü S K Ü D A R L I
H E K ‹ M L E R ,
D ‹ fi H E K ‹ M L E R ‹
Behçet Mustafa Efendi’nin Mezar Tafl›
Avni Bey Akli Hastal›klar Mütehass›s› Bimarhane Sertabibi Üsküdar Do¤anc›lar Meydan›ndaki evinde Pazartesi Perflembe günleri alaturka saat 8’den sonra hastalar›n› kabul eder. Kimyager Doktor ‹brahim Ethem Bey T›p Fakültesi Karantina Laboratuar fiefi Darphane-i Amire Kimyageri Divanyolu’nda Ahmet Nushet, Bahçekap›s›’nda Beflir Kemal Eczanesinde gönderilecek her türlü hususi maddeleri kendi laboratuar›nda inceler. David Hayon Efendi Cuma, Pazar, Sal› günleri alafranga saat ile 8’den 2’ye kadar Kad›köy’ünde Yeni iskele civar›nda fiekerlemeci Teryan Dafildis’in üstündeki ikametgah›nda, vesair zamanlarda Beyo¤lu’nda fiiflhane Karakolu civar›nda eyvanhanesinde müracaat eden hastalar› kabul eder. 511
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
Yine Hekimbafl› Behçet Mustafa Efendi (17741834)’nin hac›lar için haz›rlam›fl oldu¤u Tertib-i Ecza isimli sa¤l›k rehberi Üsküdar Matbaas›nda bas›lm›flt›r. 1
Ali Muhlis Bey Akli Hastal›klar Mütehass›s› Bimarhane Sertabip Yard›mc›s› Haseki Akli Hastal›klar Müflahadesi Mütehass›s Tabibi Pazartesi, Perflembe günleri zevali saat ile 1’den 5’e kadar Üsküdar’da Vapur iskelesi yak›n›nda Cemal Kaz›m Eczanesi üzerindeki Muayenehanesinde hastalar›n› kabul eder. Kerokrian Efendi Kad›n Hastal›klar›, Dahiliye, Ruh Hastal›klar› Mütehass›s›. Kad›köy’de Moda Caddesi No:64’de Pazardan baflka her sabah alafranga saat 8’den ö¤leye kadar hastalar›n› kabul eder. Çarflamba günleri fakirleri ücretsiz muayene eder. Mehmet Hüdaverdi Bey Difl Tabibi 512
Ü S K Ü D A R L I
H E K ‹ M L E R ,
D ‹ fi H E K ‹ M L E R ‹
Eczac› Necip Akar’›n haz›rlad›¤› Radyolin Difl Macunu ve Gripin reklamlar›
Gümüflsuyu, Beyo¤lu Erkek Hastal›klar› Hast., Harbiye, Darüflflafaka Mektepleri Difl Tabibi Hergün Ca¤alo¤lu’nda Eski Emekli Sand›¤› Kars›s›nda, Emniyet Sand›¤› Bitifli¤inde müracaat edecek hastalar› kabul eder. Mazhar Osman Bey Asabi Hastal›klar Mütehass›s›, Gülhane Sinir ve Ak›l Hastal›klar› Araflt›rma Hastanesi Mütehass›s› Divanyolu’ nda Ahmet Nüshet Eczanesi üstündeki muayenehanesinde Cuma ve Pazardan baflka hergün alafranga saat ile 12’den 3’e kadar hastalar›n› kabul eder. Her ne kadar Musavver Nevsal-i Osmani’deki kay›tlarda Mazhar Osman Bey’in Gülhane Sinir ve Ak›l Hastal›klar› Araflt›rma Hastanesi Mütehass›s› oldu¤u bildirilse de liseyi Üsküdar’da bitirmifl olmas› ve 1920 y›l›nda Toptafl› Bimarhanesinin bafltabiblik görevini üstlenmifl olmas› Üsküdar ile yak›n bir ba¤lant›s›n›n oldu¤unu göstermektedir. T›p Tarihimizde önemli bir yeri olan Mazhar Osman Bey’in hayat›ndan biraz bahsedecek olursak; 1884 y›l›nda Trakya’da o zaman ‹mparatorlu¤un s›n›rlar› içinde bulunan Sofulu’ da dünyaya gelmifltir. ‹lk ve ortaokulu K›rklareli’de, Liseyi Üsküdar’da okumufltur. 1904 y›l›nda Askerî T›bbiye Okulu’nu yüzbafl› rütbesiyle ve s›n›f birincisi olarak bitirmifltir. Gülhane’de bir y›l staj yapt›ktan sonra Akliye ve Asabiye flubesine asistan olarak girmifl, 1906’da Askeri T›bbiye Okulu muallim muavinli¤ine getirilmifltir. 1908 de hocas› Raflit Tahsin’in ordudan ayr›l›p Fakülteye geçmesiyle onun yerini alm›flt›r. Birinci Dünya Harbi’nin bafllamas›yla birlikte 513
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V
1918 y›l›nda Haydarpafla Askerî Hastanesi Asabiye mütehass›sl›¤›na atanm›flt›r. Bu dönemde Haseki Müflahadehanesi’nde ve fiiflli’deki Frans›z La Paix Hastanesinde kurulan ‹stanbul Emrâz-› Akliye Hastanesi’nde bafltabiplik görevlerinde bulunmufl ve 1920 y›l›nda Toptafl› Bimarhanesinin (Ak›l Hastanesi,1873-1927) bafltabiplik görevini de üstlenmifltir. Mazhar Osman hoca, baflta Dr. Refik Saydam olmak üzere dönemin hükümetinin büyük yard›mlar›yla Bak›rköy’de çok genifl bir arazisi olan Refladiye Süvari k›fllas›n› alm›fl ve hastane haline getirerek 1927 y›l›nda Toptafl› Bimarhanesini buraya tafl›m›flt›r. 1933 Üniversite reformunda ‹stanbul T›p Fakültesine Ordinaryüs Profesör olarak atanm›fl ve 1951 y›l›nda ölümüne kadar bu görevini sürdürmüfltür.3 Eczac› Necip Akar Eczac› Necip Akar Eczac›l›k Okulundan mezun olduktan sonra uzun y›llar Üsküdar’da çal›flmalar›n› sürdürmüfltür. An›s›na Ac›badem’de bir soka¤a Necip AKAR soka¤› ismi verilmifltir. 1904 y›l›nda Nizip’te do¤mufl ve 5 yafl›ndayken ailesiyle birlikte ‹stanbul’a gelmifltir. ‹lk tahsilini Kad›köy’de yapt›ktan sonra orta ve lise ö¤renimini Vefa Lisesinde tamamlam›flt›r. 1924 y›l›nda da Eczac›l›k Okulundan mezun olmufltur. 1957 y›l›nda bir deniz kazas›nda vefat etmifltir. Müstahzarat› olan Gripin, Opon ve Radyolin Difl Macunu uzun y›llar rakipsiz kalm›flt›r.4 Üsküdarl› Prof. Dr. Ahmet Yüksel ÖZEMRE’nin Hasretini Çekti¤im Üsküdar isimli kitab›nda Yak›n geçmiflteki Üsküdarl› diflhekimleri için, di¤er hekimlerden en az iki ya da üç misli daha kalabal›kt›. Bunlardan hat›rlayabildiklerim; “Behzat Taneri, Hikmet ve Kaz›m Tarcan Kardefller, Salim R›za Özgüner, Hidayet Taylan ve baba o¤ul Kamil ve Vildan Horasan idi. Annemin diflçisi Behzat Bey, Benim ve a¤abeyiminki ise Vildan a¤abey idi. Babam ‹stanbul’da yerleflmifl bir Alman diflhekimine giderdi. O tarihlerde alt›n difller modayd›. Baz›lar›n›n 32 difli de alt›n olurdu. Han›mlar ise gülümsedikleri zaman görülebilecek bir ya da iki alt›n diflin kendilerine yak›flt›¤›n› düflünürlerdi.” fleklinde bahsetmektedir. Sonuç olarak Üsküdar tarihinin genifl yelpazesinde, sa¤l›k alan›nda önemli yeri olan kifli ve kurulufllara k›saca de¤inmeye çal›flt›¤›m›z bu çal›flman›n sonraki araflt›rmalara bir bafllang›ç olmas› düflünülmüfltür. D‹PNOTLAR 1 Kemal Beydilli, Mühendishane ve Üsküdar Matbaalar›nda Bas›lan Kitaplar›n Listesi ve Bir Katolog, ‹stanbul 33-35 1997. 2 Osman FER‹D–Ekrem REfiAD, Musavver Nevsal-i Osmani, ‹stanbul 1912-1913. 3 www.turknoropsikiyatri.org 4 www.gripin.com/necipakar.htm
514