Üsküdar ve Florence Nightingale’in ‹ngiliz Sokak Baladlar›na (Broadside Ballads)Yans›mas› P R O F .
D R .
Ö Z K U L
Ç O B A N O ⁄ L U
Hacettepe Üniversitesi
Bu çal›flman›n konusu, ‹ngiliz Sokak Baladlar›na1 Üsküdar’›n ve 1853-56 y›llar›nda cereyan eden K›r›m Savafl›2 esnas›nda yaralananlar için hastaneye dönüfltürülen Üsküdar’daki Selimiye K›fllas›’nda icraatlar›yla modern hemflireli¤in temellerini atan kifli olarak kabul edilen ve böylece bir anlamda Üsküdar’la da simgelefltirilen Florance Nightingale’nin (Lambal› Kad›n) yans›malar›n› tespit ve tahlil etmektir. Öncelikle ‹ngiliz Sokak baladlar› edebî türü hakk›nda birkaç cümleyle de olsa bilgi vermek konuyu daha anlafl›l›r k›lmak bak›m›ndan yararl› olacakt›r. ‹ngiliz sokak baladlar› 1550 y›llar›ndan itibaren matbaan›n kullan›lmaya bafllan›lmas›yla birlikte ‹ngiliz halk flâirlerinin genellikle A4 ka¤›d›n›n bir yüzüne s›¤acak büyüklükte sansasyonel özelliklere sahip bir konuyu ele al›p fliirlefltirdikten sonra bast›rarak halk›n topland›¤› herhangi bir yerde yüksekçe bir yere ç›karak ezgili sesler ile okuyarak etraflar›nda toplanan kalabal›¤a satt›klar› öykülü fliirler veya baladlard›r.3 Bu türün bizdeki karfl›l›¤› âfl›k tarz› destanlard›r. “Yaz›l› kültür ortam› âfl›k tarz› destanlar›” veya halk aras›nda “yaprak destanlar” ad›yla da bilinen ve XIX. yüzy›ldan itibaren matbaan›n Türkler taraf›ndan kullan›lmas›n› müteakiben ‹stanbul’da âfl›klar taraf›ndan tertip edilip genellikle A4 ka¤›d› büyüklü¤ünde bast›r›lan bu destanlar,4 ‹ngiliz sokak baladlar›n›n tam anlam›yla karfl›l›¤›d›r.5 Yapt›¤›m›z araflt›rmalara göre 1853-56 K›r›m Savafl› esnas›nda ‹ngiltere’de meydana getirilerek çarfl›-pazarlarda sat›lan K›r›m Savafl›’na dair sokak baladlar›ndan yaklafl›k 20 tanesi K›r›m Savafl› esnas›nda Üsküdar’da kurulan hastanede hemflirelik alan›nda gösterdi¤i ola¤anüstü beceri ve baflar›yla dünya çap›nda
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Florence Nightingale
flöhret bularak bu mesle¤in en önemli kurucular›ndan birisi kabul edilen Florence Nightingale ve dolay›s›yla Üsküdar’a aittir. Bu ba¤lamda, bu tür sokak baladlar›n›n tafl›d›klar› tematik özellikleri ve bunlar›n Üsküdar ve Florence Nightingale ile ilgili olarak verdikleri bilgileri bu edebi türün özelliklerini de göz önünde bulundurarak ele alabiliriz. ‹ngiliz sokak baladlar›nda “Scudari” fleklinde bir imlayla yaz›lan Üsküdar, bu fliirlerde o dönemde “hastane” olarak kullan›lan Selimiye K›fllas› nedeniyle yer almaktad›r. K›r›m Savafl›’na bizzat kat›lan bir halk flairi olan Edward Ash (1855), K›r›m Savafl›’nda ‹ngiliz Ordusunun çekti¤i ac› ve ›st›raplar› karfl›lafl›p tahammül etti¤i yokluklar› kaleme ald›¤› fliirinde, âdeta Florence Nightingale ça¤r›flt›ran bir bayan hizmetçinin a¤z›ndan duydu¤unu söyledi¤i “Bir bayan hizmetçinin dayanamayaca¤›n›z bir ac› ve kederle a¤›t söyledi¤ini duydum/A¤lay›n, benim babam Alma’da, aflk›msa ‹nkerman’da öldürüldü/Benim sevgili kardeflim, iyi huylu can›m kardeflim, /O flimdi uzaktaki so¤uk/nahofl Üsküdar hastanesinde yat›yor.” (Ash 1855) fleklindeki a¤›t m›sralar›nda, Üsküdar’dan bahsetmektedir. Aç›kça görülece¤i üzere de Üsküdar’dan ve onun söz konusu edilen hastanesinden flair fliirini K›r›m’da kaleme ald›¤› için “uzaktaki so¤uk veya “nahofl” Üsküdar hastanesi” ifadesini kullanmaktad›r. 298
Ü S K Ü D A R V E F L O R E N C E N I G H T I N G A L E ’ I N ‹ N G ‹ L ‹ Z S O K A K B A L A D L A R I N A ( B R O A D S I D E B A L L A D S ) Y A N S I M A S I
Ancak yukar›da da iflaret edildi¤i gibi bu, bir bayan hizmetçinin a¤z›ndan söylenmifl a¤›t m›sralar›d›r. Yoksa flâirin K›r›m’daki hallerini anlat›rken kulland›¤› “Toz toprak ve kir pas içinde bizi so¤uktan koruyacak bir gömlekten bile mahrum/Elimizde varsa yoksa ›slak bir battaniye ne kadar ac›nacak haldeyiz/Bafl›m›z› uzataca¤›m›z bir yataktan mahrum./K›r›k kalple ve ümitsizce otlara uzanmak zorunday›z.”(Ash 1855) fleklindeki veya daha da büyük bir sefaletin dile getirildi¤i “Balaklava kamp›ndan beri bizler atlar gibi çal›fl›yoruz/Dizlere kadar kar veya çamur içinde ayakkab› veya gömlek olmaks›z›n/Gündüz hendeklerde köle gibi gece yaral› bir halde nöbet bafl›nda/Islak yast›klarda yorgun-bezgin bir haldeyken flavaflmak üzere uyand›r›l›r›z.”(Ash 1855) fleklindeki m›sralara bak›l›rsa K›r›m’da savaflan ‹ngiliz askerlerinin Üsküdar Hastanesi’nden “so¤uk” veya “nahofl” gibi s›fatlar kullanarak bahsetmek gibi lükslerinin pek olmad›¤› son derece aç›k bir biçimde ortaya ç›kmaktad›r. Nitekim afla¤›da ele alaca¤›m›z bu hastanede yapt›¤› çal›flmayla flöhret bulan Florence Nightingale’i anlatan fliirlerde söz konusu hastane ve olumlu flartlar›ndan sitayiflle bahsettikleri görülecektir. Ancak, baz› sokak baladlar›nda Florence Nightingale ele al›n›rken baladlar› haz›rlayan flâirlerin Üsküdar’›n varl›¤›ndan habersiz olduklar› veya haberdar olsalar bile dinleyiciye dorudan do¤ruya tesir etmek amac›yla, Üsküdar yerine bizzat savafl›n geçti¤i “K›r›m’› K›r›m’›n ölümcül k›y›lar›nda yaln›z ve karanl›k bir gecede/Dünden beri mütemadiyen akan bir kan-boran var/Ölüler ve ölmekte olanlar akan kanlar aras›ndalar/Baz›lar› yard›m diye a¤l›yor –Hiç kimse yok yard›ma koflacak-/Tanr› onlara ac›yor ve 盤l›klar›na hüzünle bak›yor/Ve asker güneflin do¤umuyla öylesine nefleli, askerin duruflu/Öylesine ileri ki benim de¤erli han›mlar›m, kalpleriniz asla k›r›lmas›n/Sizler de neflelenin varl›¤›yla tatl› Nightingale han›m›n.”(Stewart t.y.) fleklindeki ifadelerle ald›¤› görülmektedir. Dikkat edilirse burada ifllenen K›r›m’da son derece belirsiz bir mekan olarak ele al›nmakta ve savafl›n fliddetini ortaya koymaya yönelik kan ve ölüm-kal›m mücadelesindeki insanlar anlat›lmaktad›r. K›r›m isminin d›fl›nda savafl›n bu ülkede cereyan etti¤i yerlerin hiçbirisine do¤rudan veya dolayl› bir iflaret yoktur. Bu durum biraz da Florence Nightingale’i ön plana ç›karabilmek için olsa gerektir. Çünkü daha önce bir baflka çal›flmam›zda ele ald›¤›m›z K›r›m Savafl›’n› iflleyen sokak baladlar›nda K›r›m, Gözeleve, Sivastopol, Bahçesaray baflta olmak üzere yer ve kifli adlar›n›n son derece teferruatl› bir biçimde ifllendi¤i görülmektedir.6 Ancak daha önce de iflaret etti¤imiz gibi vurguyu Florence Nightingale yapmay› amaçlayan sokak baladlar›nda bütün bu teferruat silinmekte -ki bu tür yer ve kifli adlar› bilgisinin bilindi¤ini söz konusu balad örneklerinden anlamaktay›z- ve sadece klifle bir yer ad› olarak K›r›m’dan bahsedilmektedir. Oysa, bildi¤imiz kadar›yla Florence Nightingale K›r›m’a hiç gitmemifltir veya flöhret buldu¤u yer Üsküdar’daki Selimiye K›fllas›’ndan çevirilen hastanedir. Bu bilgi bile ele ald›¤›m›z sokak balad›nda fazla detay olarak düflünülmüfl ve do¤rudan do¤ruya K›r›m’›n ad› telaffuz edilerek K›r›m Savafl›’n›n ‹ngiliz Ordusunda meydana getirdi¤i kay›plar ve bu kay›plar› daha do¤ru bir ifade ile yaral›lar› gösterdi¤i 299
Flornce Nightingale’nin hemflirelik yapt›¤› ve bugün müzesinin bulundu¤u Selimiye K›fllas›’n›n XIX. yüzy›ldaki halini tasvir eden Flandin’e ait bir gravür
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
ola¤anüstü hemflirelik becerisi ile hayata kazand›ran Florence Nightingale’in s›rad›fl› kiflili¤i ve baflar›lar› anlat›lm›flt›r. Hiç flüphesiz bu baflar› ve beceriler, sokak baladlar› türünün anlat›m özelliklerine uygun olarak efsanevi bir havada ele al›nd›¤› “fiimdi Tanr› bu han›m› Cesur’un takipçisi olarak gönderdi/Bu han›m tam da mezara gömülmek üzere olan nice binleri kurtard›/Onun gözleri kurtard›klar›n›n memnuniyeti ile aç›l›p kapan›yor/O yaral›lar›n bütün ihtiyaç ve isteklerini anlam›fl ve karfl›lam›flt›r/Baz›lar› neredeyse ölmüflken onun taraf›ndan hayata döndürülmüfltür/Baz›lar›n›n parçalanm›fl dudaklar› y›rt›lm›fl organlar›/Fakat asla düflmez yere ruhlar› ve kalpleri durmaz/fiimdi onlar da neflelendi varl›¤›yla tatl› Nightingale Han›m›n.”(Stewart t.y.) fleklindeki m›sralarda da aç›kça görülebilir. Dahas› Florence Nihgtingale’in Üsküdar’da Selimiye K›fllas›’ndaki hastanede görevli iken yaz›lan bu fliirlerin flâirlerinden hiçbirisi onu görmemifltir. Ayn› flekilde bu çal›flma da tahlil etti¤imiz fliirlerin flâirlerinden muhtemelen sadece Edward Ash (1855) Üsküdar’› belki sadece ‹stanbul’dan K›r›m’a geçerken görmüfl olabilir. Bu gerçe¤e ra¤men Üsküdar’daki hastanedeki hemflirelik faaliyetiyle dünya çap›nda bir flöhrete kavuflan Florence Nightingale’in flöhretinin en az›ndan bir k›sm›n› da bu çal›flman›n konusunu oluflturan sokak baladlar›na borçlu oldu¤unu rahatl›kla söyleyebiliriz. Birisi hariç di¤erleri Florence Nightingale’in ‹stanbul’da oldu¤u s›rada yaz›lan yaklafl›k 20 sokak balad› hiçte küçümsenecek bir rakam de¤ildir. Özellikle bizim sadece Oxford Üniversitesi, Bodleian Kütüphanesi’ndeki 20 civar›nda ballad› göz önünde bulundurdu¤umuz ve baflka arflivlerde mutlaka bizim göremedi¤imiz sokak baladlar›n›n metinlerinin var olabilece¤i düflünülürse, 2-3 y›l içinde 20’den fazla sokak balad› taraf›ndan efsanevi ifadelerle övülen ve propagandas› yap›lan Florence Nightingale’in flöhretinin kaynaklar›ndan en az›ndan bir k›sm› ortaya ç›km›fl olmaktad›r. Sonuç olarak XIX. yüzy›l›n tam ortas›nda bir dünya savafl› olarak tarihe geçen K›r›m Savafl›’n› (1853-56) konu edinen sokak baladlar›nda Üsküdar’›n hastaneye çevrilen ve ‹ngiliz askerlerine tahsis edilen hastanesi ve bu hastanede görev yapan hemflire Florence Nightingale’in efsanevi özelliklerle donat›larak övüldü¤ü ve bir anlamda ‹ngiliz kamuoyuna propagandas›n›n yap›ld›¤› görülmektedir. Özellikle XIX. ve XX. yüzy›lda kamuoyu oluflturucu özellikleriyle devletler taraf›ndan da ordular baflta olmak üzere pek çok kurumda kullan›lan yaz›l› kültür ortam› destanlar› veya sokak baladlar› üzerine yap›lacak yeni çal›flmalarla XIX. yüzy›l›n iletiflim ve kültür a¤lar› baflta olmak üzere pek çok konuda yeni bilgiler edinebilece¤imiz ortaya ç›kmaktad›r. Dahas›, XIX. yüzy›l ‹ngiliz Sokak Baladlar›n›n Türk kültür tarihi bak›m›ndan ikinci dereceden de olsa farkl› kültürler taraf›ndan alg›lan›fl, yorumlan›fl ve bilhassa önyarg›lar oluflturma ve yayma ba¤lam›nda son derece önemli kaynaklar olabilece¤i dikkat çekmektedir.
302
Ü S K Ü D A R V E F L O R E N C E N I G H T I N G A L E ’ I N ‹ N G ‹ L ‹ Z S O K A K B A L A D L A R I N A ( B R O A D S I D E B A L L A D S ) Y A N S I M A S I
1.) Do¤uda Nightingale K›r›m’›n ölümcül k›y›lar›nda yaln›z ve karanl›k bir gecede Dünden beri mütemadiyen akan bir kan-boran var Ölüler ve ölmekte olanlar akan kanlar aras›ndalar Baz›lar› yard›m diye a¤l›yor -Hiç kimse yok yard›ma koflacakTanr› onlara ac›yor ve 盤l›klar›na hüzünle bak›yor Ve asker güneflin do¤umuyla öylesine nefleli, askerin duruflu Öylesine ileri ki benim de¤erli han›mlar›m, kalpleriniz asla k›r›lmas›n Sizler de neflelenin varl›¤›yla tatl› Nightingale han›m›n. *** fiimdi tanr› bu han›m› Cesur’un takipçisi olarak gönderdi Bu han›m tam da mezara gömülmek üzere olan nice binleri kurtard› Onun gözleri kurtard›klar›n›n memnuniyeti ile aç›l›p kapan›yor O yaral›lar›n bütün ihtiyaç ve isteklerini anlam›fl ve karfl›lam›flt›r Baz›lar› neredeyse ölmüflken onun taraf›ndan hayata döndürülmüfltür Baz›lar›n›n parçalanm›fl dudaklar› y›rt›lm›fl organlar› Fakat asla düflmez yere ruhlar› ve kalpleri durmaz fiimdi onlar da neflelendi varl›¤›yla tatl› Nightingale Han›m›n. *** Onun kalbi iyilik nam›na ne varsa çekecek O bütün hayat›n› zavall› askerlerin yaflam›n› kurtarmaya adad› O ölen için dua k›ld›, cesur olana bar›fl sald› O hissetti ki bir askerin muhafazas› gerekli bir ruhu var Görülüyor ki yaral›lar ona âfl›klar O askerleri koruyand›r; bundan onlar onu kraliçe diye ça¤›r›r Tanr›m ona güç kudret ve sars›lmaz bir kalp versin Cennetin en iyi hediyelerinden biri Nightingale han›m *** Yaral›lar›n han›mlar› ona nas›l da flükrediyor Onlar›n yaralam›fl kocalar› bak›m yap›ld› ve flimdi iyi ve mutlular O tanr› taraf›ndan ülkesine verilen ne muhteflem bir hediyedir Bütün askerler onun cennetten indirilen bir melek oldu¤unu söylediler Var m› aksini iddia eden, ihtiflam› söylensin ve ö¤ülsün bu kad›n ! Bütün han›mlar erkeleri rahatlamak için gönderilmiflken Ümit edelim, onlara daha fazla s›k›nt› vermeden Onlar› iyi kullanal›m ki hepsi birer Nightingale Han›m olmay› kan›tlas›nlar (Disley t.y.)
303
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Florence Nightingale
2.) Florence Nightingale Uzun ve yüksek flark›m›zla neflelendirmeyi severiz, Dikkat eden ve narin ve titiz adamlar›n kalplerine Hitap eden bu flark›m›z› onlar duymaktan mutlu olurlar Vurun trampetlere, haydi tekrar çal›n›z. Fakat biz flimdi sevimli eylemlere dair flark›m›z› söyleyelim Bu sevimli eylemlerin kahraman›na hasredilmifl bu flark›, Yaralanm›fl ve bafltan-aya¤a kan revan içindeki o kahraman kiflilerin Hayat›n› kurtaran cesur kad›na dair flark›m›z› söyleyelim O kahramanlar o cesur han›m›n sesini ne iyi bilirler Yak›nlar›nda olmay›nca o ses duyduklar› hüzün, hüzünden de beter Fakat onun kanatlar› yay›lm›flt›r; O uçar, ‹hmal edilen, ölmek üzere olanlar, O, o han›m gelinceye dek beklerler, Onun gelerek son derece nazikçe yaralar›n› sar›p dikmesini beklerler Ve o han›m, hayat ateflinden fiskelerle doyurur onlar› Yaralardan gelen ac›lar, kayadan sert a¤r›lar üstünde Kesilip parçalan›p at›lan paramparça olanlar›n, O han›m sa¤a sola kanat ç›rpan da¤›l›p kaybolan ruhlar›n›, geri ça¤›r›r. 304
Ü S K Ü D A R V E F L O R E N C E N I G H T I N G A L E ’ I N ‹ N G ‹ L ‹ Z S O K A K B A L A D L A R I N A ( B R O A D S I D E B A L L A D S ) Y A N S I M A S I
Ve onlara bafllar›na gelene direnme ve kazanma gücü verir. Onlar›n geçmekte olan yüzlerini kaç›rmak bile ac› verir. O derinden çekilen ac›y› da¤›t›p def etmek gerek, Fakat o han›m›n gölgesinin düfltü¤ü bu yeri, Bu mekan› dönüp öpmek ne büyük zevktir. Gazap sözlerinin kutsall›m›zdan kaçt›¤›nda, O han›m zerafet, merhamet ve flefkatle hareket etti, Onun varl›¤› hâlâ en vahfli lisan, Ve bulundu¤u mekan› da kutsallaflt›rd›. O yaral› kahramanlar biliyorlard› Onun flefkatini, Bu nedenle gözleri unuttu yafllar içinde a¤lamas›n›, Rüya gibi bir uyku içinde unuttular ac›lar›n› Ve ilk y›llar›n düflüncelerini, Bütün hepsinin düfltükleri ilk y›llar›n düflüncelerini, Soluk, solgun tatl› yüzlerini Onlar uyand›lar yan› bafllar›nda bir melek; Florence Nightingale. (Bennock t.y.). Kamp›nda Bir Nightingale Sivastopol önündeki zorlu yi¤itler, Ve daha da kahraman ev sahipleri, Zorluklar karfl›s›nda asla y›lmad›lar, Nöbetlerinde tehlikelere karfl› durdular Bu kahramanlar›n en üstünde Meflhur bir fley olmal› Ve onlarla göz göze gelirseniz Onlar aras›nda birinci olan biri gelir. *** Bu meflhur ve iyi Lord Raglan de¤ildir. Ayn› flekilde muhteflem Ömer Pafla da de¤ildir. Bu o cesur Pelissier de de¤ildir. Bütün bunlar savafl›n y›ld›r›mlar› Ve bunlardan baflka savaflan de¤erli askerlerden de Önde gelen hepsinden en yukar›da olan fiuradaki ‹ngiliz k›z›d›r o hepimizden cesur ve ileride Ve herkesten daha da de¤erlidir. *** Cesur adamlar boldur Erkeklerin ço¤u cesurdur Ayn› fley köpeklerin ço¤u için de geçerlidir Ölümden bile korkmazlar Onlar›n savaflta kendilerini feda etmeleri en büyük kahramanl›k de¤ildir. Basitçe dikkatle bak›lmak istenirse, 305
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Bir kad›n›n kalbindeki yüreklilik Gerçekten cesarettir. *** Ve Amazonlar›n merhameti vard›r O küçük gö¤üslerin aras›nda A¤r›lara, ateflten böcek olmaya kalkan› yakan muhteflem bir ruh vard›r *** Ve o han›m sert ac›mas›z ölümle bo¤uflmaktad›r. O han›m öylesine gözüpek ac›mas›z ve yumuflac›kt›r. Yeni bir savafl›n izleri var Solgun yanaklar›nda... Cesur yürekli ve nazik han›m, Kamp› bir daha gözden geçirecek Bafltanbafla flef ona efllik eder Onun hak etti¤i onurla birlikte... *** Kaç tane dua-ayin yap›lm›flt›r onun için, Kaç tane kutsama onu kutsar Kaç tane minnettar müteflekkir göz ki, Onu gözler ve Onunla beraber toplan›rlar... *** fiimdi o han›m düflman›n mevzileri üzerine yürür, Bu asil, bu soylu han›mefendi Bu hikayesi ondan sonra uzun zamanlar anlat›lacak kad›n. O h›rs›zlardan kalan bir tafl bir baflka tafla uzand›¤›nda Onun belle¤inde hiçbir isim olmayacak Var sen onlardan çok daha uzun yafla.. *** Dünyan›n en muhteflem kad›nlar› aras›nda Sen ne s›rad›fl› iz b›rakt›n Erkekler her daim senin ad›n› anacaklar Ve Saragossa’n›n hizmetçisinin masal›n› anlatan babalar Küçük çocuklar›na seni de anlatacaklar Florence Nightingale. (Nichoolson t.y.). 4.) ‹ngiliz Ordusunun K›r›m’da Çektikleri Sivastopol Önündeki Kampta 17 Temmuz 1855 Sizler evlerinizde rahatça yaflarken ben berbat yataklarday›m, Dahas› burada yer üstünde yatan cesur askerlerimizi anmal›y›m Sivastopol önünde ve dizlere kadar çamur içindeki kampta ki, 306
Ü S K Ü D A R V E F L O R E N C E N I G H T I N G A L E ’ I N ‹ N G ‹ L ‹ Z S O K A K B A L A D L A R I N A ( B R O A D S I D E B A L L A D S ) Y A N S I M A S I
Bizim muhteflem ‹ngiliz birliklerimiz salg›nlardan periflan oldu. *** Toz toprak ve kir pas içinde bizi so¤uktan koruyacak bir gömlekten bile mahrum Elimizde varsa yoksa ›slak bir battaniye ne kadar ac›nacak haldeyiz Bafl›m›z› uzataca¤›m›z bir yataktan mahrum. K›r›k kalple ve ümitsizce otlara uzanmak zorunday›z. *** Oysa Frans›zlar›n her türlü iste¤i gayet güzel haz›rlanm›fl Onlar Buonnaparte’de bir arkadafllar› var; Aberden gibi de¤il Fakat genç Britonlar ihmal edilmifl ve taze bir çiçek gibi kötü kaderlerine terk edilmifller Genç öl ve bu koskocaman K›r›m mezar›n› doldur *** Balaklava kamp›ndan beri bizler atlar gibi çal›fl›yoruz Dizlere kadar kar veya çamur içinde ayakkab› veya gömlek olmaks›z›n Gündüz hendeklerde köle gibi gece yaral› bir halde nöbet bafl›nda Islak yast›klarda yorgun-bezgin bir haldeyken flavaflmak üzere uyand›r›l›r›z. *** fian flöhret Biritanyaya ve Britanya askerlerinin hepsine Çünkü Sivastopol önünde çektikleri ›st›raplar için Açl›k ve dizanteriyle ezilmesine ra¤men gülümseyen cesur asker Britanya adalar›n›n o¤ullar›yla boy ölçüflecek asker dünyada yoktur *** Siz cesur muhteflem kahramanlar duygular›ma sizler de kat›lacaks›n›z. Bizim katland›¤›m›z ac›lar› yazacak kalem ifade edecek dil yoktur Bizim ‹ngiliz, ‹rlandal› ve ‹skoçlar›m›z onlara ödetecek bunlar› Biz muhteflem o¤ullar›m›z›n intikam›n› Sivastopolu düflürerek alaca¤›z *** Bir bayan hizmetçinin dayanamayaca¤›n›z bir ac› ve kederle a¤›t söyledi¤ini duydum A¤lay›n, benim babam Alma’da, aflk›msa ‹nkerman’da öldürüldü Benim sevgili kardeflim, iyi huylu can›m kardeflim, O flimdi uzaktaki so¤uk/nahofl Üsküdar hastanesinde yat›yor *** Her fleye kadir Tanr›m askerlerimizi korusun Ve onlara zaferle yurtlar›na dönmek nasip etsin Savafl›n ay›rd›¤› han›mlar›na ve çocuklar›na dost olun Onlar›n yafll› anne-babalar›n› koruyun ve sevenleri teselli edin (Ash 1855).
307
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
KAYNAKLAR Ash, Edward, Sufferings of the British Army in the Crimea, 1855, Oxfrod University Bodleian Library No: 10751. Bennock, Francis, Florence Nightingale, (t.y.), Oxfrod University Bodleian Library No: 07853. Çobano¤lu, Özkul, “‹cra ve ‹letiflim Merkezli Yap›sal Kal›plaflmalar›n ‹fllevleri Aç›s›ndan Yaz›l› Kültür Ortam› Âfl›k Destanlar› ile ‹ngiliz Sokak Baladlar›”, Millî Folklor Dergisi, sy. 35 (1997), s. 28-32. Çobano¤lu, Özkul, Âfl›k Tarz› Kültür Gelene¤i ve Destan Türü, Ankara 2000. a.mlf., “Street-Destans in the Turkish Minstrel Traditions”, The Turkish Studies Association Bulletin, sy. 25 (2001), s. 1-20. a.mlf., “K›r›m Savafl›’n›n ‹ngiliz ve Türk Kaynaklar›na Göre Halk Edebiyat›na Yans›mas›.” T.C. T‹KA I. Uluslararas› Türkoloji Sempozyumu, (31-May›s-4 Haziran 2004) Ukrayna-K›r›m Simperopol: Ocaq Matbaas›, s. 249-260. a.mlf., Âfl›k Edebiyat› ve ‹stanbul, ‹stanbul 2006. Nicholson, J., A Nightingale in the Camp, Printer Kirkcuderight, (t.y.) Oxfrod University Bodleian Library No: 005799. Palmer, Alan, K›r›m fiavafl› (1853-56) ve Modern Avrupa’n›n Do¤uflu, (trc. M. Gasp›ral›), ‹stanbul 1987. Stewart, B., Ningtingale in the East, Disley Printer 57. High-Street, St. Gilen, London. Oxford University Bodleian Library No: 16313. Würzbach, Natasha, The Rise of English Ballad 1550-1650, Cambridge 1990 Cambridge University Press.
D‹PNOTLAR 1 ‹ngilizce’de “broadside ballads” veya daha yayg›n olarak “street ballads” olarak karfl›m›za ç›kan bu edebi türü bu ve daha önceki çal›flmalar›m›zda Türkçe’ye “sokak baladlar›” fleklinde çevirmeyi uygun gördük. 2
K›r›m Savafl› (1853-56) pek çok tarihçiye göre modern dünyan›n veya bir baflka ifadeyle XX. yüzy›lda olup bitecek olanlar›n adeta bir prototipi veya öncüsü gibidir. Telgraftan, gazetelerin savafl muhabirine, denizalt› ve tank gibi silahlar›n proto tiplerinden Nato-Cento vb. kamplaflmalara var›ncaya dek 20. yüzy›lda gördü¤ümüz pek çok olgunun öncülünü bu savaflta görmek mümkündür. K›r›m Savafl› hakk›nda daha fazla bilgi için bk. (Palmer 1987).
3 ‹ngiliz Sokak Baladlar›n›n ortaya ç›k›fl›, geliflimi ve bu tür üzerinde yap›lan çal›flmalar konusunda bk.(Würzbach 1990). 4
Âfl›k Tarz› Kültür gelene¤i içinde son derece önemli bir yere ve role sahip “yaprak destanlar” veya “âfl›k tarz› yaz›l› kültür ortam› destanlar›” konusunda daha fazla bilgi için bk. (Çobano¤lu 2000; 2006).
5
‹ngiliz Sokak Baladlar› ve Türk Âfl›k Tarz› Yaz›l› Kültür Ortam› Destanlar›” veya “Yaprak Destanlar” aras›ndaki yap›sal, ifllevsel ve tematik benzerlik ve farkl›l›klar konusunda daha fazla bilgi için bk. (Çobano¤lu 1997).
6 ‹ngiliz Sokak baladlar› ve Osmanl›-Türk Âfl›k Tarz› Yaz›l› Kültür Ortam› Destanlar›na K›r›m Savafl›’n›n yans›mas› konusunda iki ulusal gelene¤in karfl›laflt›rmal› olarak ele al›nd›¤› bir çal›flma için bk. (Çobano¤lu 2004).
308