Oryantalist Ressam Leonardo de Mango by Üsküdar Belediyesi

Oryantalist Ressam Leonardo de Mango'nun Eserlerinde Üsküdar A R ﬁ .

G Ö R .

F A T ‹ H

B A ﬁ B U ⁄

Selçuk Üniversitesi

Girifl Dünya üzerinde baz› önemli noktalar vard›r. Kimi insanlar bu noktalar› dünyan›n merkezine oturtur. Kimileri de do¤an günü, yeni bir yaflam kayna¤› olarak yer isimleriyle simgelefltirir. ‹stanbul da Kudüs gibi dünyan›n önemli kentlerinden biridir. Böylesine bir kentin ilçeleri de yani flehri meydana getiren güzide yerleflim mekânlar›n›n da ayr› yeri vard›r. Üsküdar tarihi, co¤rafyas› ve kültürel kimli¤iyle ‹stanbul ve Türkiye için adeta bir merkezdir. ‹nan›fla göre dünyadaki pek çok insan için kutsal flehir olan Kudüs’e ya da Avrupa’ya bile olsa Osmanl› döneminde seferler, Üsküdar’dan bafllat›lm›flt›r.1 Her dönem yaflayan, gören ve düflünen bireyleri etkileme baflar›s› gösteren Üsküdar, ressamlar›n da en önemli u¤rak yerlerinden biri olmufltur. Ressamlar, yaflad›klar› ça¤›n en önemli görgü tan›klar›d›rlar. Çevrelerinde geliflen olaylar›, zamane paralel süren de¤iflimleri eserlerine yans›tarak kay›t alt›nda tutarlar. Bugün pek çok tarihe mal olmufl geliflmeler ve olaylar, ressamlar›n eserlerinde canland›r›lm›flt›r. D›fl dünyay› örnek alan ressam, yaflad›¤› bölgenin iklim flartlar›n› bile sanat›na yans›t›r. Bu yüzden, kuzey ressamlar›n›n yapt›klar› manzara resimlerinde gökler daima gridir, bulutludur, ‹talyan ressamlar›n eserlerinde ise, genelde mavidir. Çünkü ‹talyan ressamlar do¤duklar›ndan beri gökyüzünü o renklerde

Resim 1 A¤lama Duvar›, 1923, 35x50cm, Özel Koleksiyon.

görmüfllerdir. Türk ressam› da do¤du¤undan itibaren masmavi bir gökyüzü alt›nda yaflam›flt›r. O kadar ki, Bat›l› ressamlara “Türk Mavisi” diye bir renk bile hediye etmifltir. Çinisini de, hal›s›n› da bu renge boyam›fl, renklerde soyutlamaya giderek düz renge kadar inmifltir.2 Bat›l› sanatç›lar bir dönem Do¤u’nun egzotizmine moda olarak ilgi duymaya bafllam›fllar ve Osmanl› topraklar›na yönelmifllerdir. Ayr›ca baflkent ‹stanbul Antik ve Bizans uygarl›klar›n›n eserleriyle doludur. XVIII. yüzy›lda Bat›’dan bir çok sanatç› bu eserleri görmek ve gravürlerini yapmak için ‹stanbul’a gelmifltir. Bunlar› daha sonra tuval ressamlar› izlemifltir. XVIII. ve XIX. yüzy›lda Bat› sanat dünyas›nda Oryantalizm oldukça güçlü bir ak›m olarak varl›¤›n› sürdürmektedir. Do¤u’ya gelmeyen veya iflledikleri temalar›n›n gerçek görüntülerini bilmeyen sanatç›lar, hayali olarak Do¤u ile ilgili resimler yapm›fllard›r. XVIII. yüzy›l bafl›nda bafllang›çta merak ve macera için Türkiye’ye gelen ressamlar›, yabanc› elçilerin beraberlerinde getirdikleri ressamlar izlemifltir. Bunlar Türkiye ile ilgili izlenimlerini ve görüntüleri belgelemek amac›yla resimler yapm›fllard›r. XIX. yüzy›lda elçiliklerin arac›l›¤›yla Osmanl› saray›na tan›t›lan pek çok ressam vard›r.3

O R Y A N T A L ‹ S T

R E S S A M L E O N A R D O D E E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

M A N G O ' N U N

Leonardo de Mango da ‹stanbul’a geldikten sonra buraya yerleflmeye karar vermifl ve ömrünün sonuna dek ‹stanbul’da yaflam›flt›r. Leonardo de Mango 21 çocuklu bir ailenin en büyü¤ü olan Leonardo de Mango, 19 fiubat 1843’te Bari’ye ba¤l› Bisceglie kentinde dünyaya gelmifltir.4 Leonardo de Mango için uzun ve sanat dolu yaflam›, Do¤u’nun gizemini eserlerine tafl›ma süreciyle büyük bir azim içinde geçmifltir. 19 yafl›na kadar desen alan›ndaki özel yetene¤ini keflfederek kendisini yetifltirmifl, 1862 y›l›ndan bafllayarak Barili soylu bir ailenin katk›lar› ile Napoli’de Güzel Sanatlar Akademisi’nde sekiz y›l resim e¤itimi alm›flt›r.5 Mango, sanat yaflam› boyunca iflledi¤i konular›yla sanat tarihçileri taraf›ndan tam bir oryantalist olarak görülmektedir. Bunun sebebini tarihsel ve kutsal konular› iflleyen hocas› Domenico Morelli’den etkilenmesiyle aç›klanabilir. Morelli’nin yönlendirmesiyle Do¤u kültür ve yaflam›na ilgi duyan Mango, sanat›na yön verecek konular› ‹talya d›fl›nda aramaya karar vermifltir. Bir baflka deyiflle sanatç›, ‹talya’da yakalayamad›¤› ya da kendisini tatmin etmeyen konular›n d›fl›na ç›kma ad›na yapt›¤› keflfe dayal› seyahatlerinde, sanat›na dahil edebilece¤i objeleri Do¤u illerinde aram›fl, bulmufl ve baflar›yla uygulam›flt›r. Do¤u’nun gizemi onu ilk olarak 1874 y›l›nda genç yaflta, Suriye’ye çekmifltir. Do¤u kültürü ve yaflam› ile tan›flmas› bu tarihte olmufltur. fiam, Halep ve çevredeki kentleri gezmifltir. Daha sonra Beyrut’a yerleflerek, Cizvit Koleji’nde6 resim dersleri vermifltir. Dokuz y›l kald›¤› bölgede çok say›da esere imza atm›fl, sosyal yaflam› ve halk kültürünü yak›ndan inceleme f›rsat› bulmufltur. Eserlerinde iflledi¤i temalarla da dikkati çeken sanatç›, özellikle farkl› dinlere mensup insanlar› resimlemesiyle de sanat›n evrensel dilini gelece¤e tafl›makta ve sanat›nda kesinlikle önyarg›ya yer vermemektedir (Resim 1). ‹stanbul’a geldikten sonra da ayn› gelene¤ini devam ettiren sanatç›n›n, camileri gezdi¤i ve buradan etütler yaparak, ibadet eden insanlar› eserlerine farkl› mekânlar kullanarak tafl›d›¤› görülmektedir (Resim2). M›s›r’dan Trablus’a (Libya’ya) geçen De Mango, birkaç ay boyunca orada ‹talyan baflkonsolosu Cavaliere Medana’n›n konu¤u olmufltur. Baflkonsolos, ‹talya Kral› I. Umberto’ya De Mango’nun yapt›¤› Trablus Kenti ve sedef renkli, fleffaf dalgalarla Trablus k›y›lar›n›n bir bölümünü resmetti¤i, büyük boyutlu Trablus K›y›lar› adl› iki tabloyu arma¤an etmifltir. Beyrut’a kalan eflyas›n› toplamaya dönen sanatç›, Milano’da üç hafta dinlendikten sonra 1883’te ‹stanbul’a yerleflmeye karar vermifltir. Bu yerleflme karar›n›, Edmondo De Amicis’in7 o s›ralarda yeni yay›mlanan Costantinopoli adl› kitab› ve yeni kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi’nin resim hocas› arad›¤› haberi etkilemifl olabilir.8 63

Ü S K Ü D A R

Resim 4 Palet, 1890, 27,5x38,5cm, Özel Koleksiyon.

S E M P O Z Y U M U

V I

O R Y A N T A L ‹ S T

R E S S A M L E O N A R D O D E E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

M A N G O ' N U N

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

V I

Mango’nun tablolar›ndan örnekler

De Mango, Cumhuriyet öncesi ve sonras› ‹stanbul’unu bizzat gözlemlemifl Bat›l› ressamd›r. Sanat tarihine Bat›l› sanat elefltirmenlerince, Oryantalist Ressam olarak geçmifltir. De Mango, ‹stanbul’da en uzun süre kalm›fl oryantalist ressamlardan biri olarak bilinmektedir. ‹stanbul’da 1930’da ölümüne dek, yar›m yüzy›la yak›n bir süre tam olarak 47 y›l yaflam›flt›r. Bu uzun süreçte resimlerinin yan› s›ra akademide sanat e¤itimcili¤i de yaparak yeni yetiflen Türk ressamlar›n›n geliflimine katk› sa¤lam›flt›r. Özellikle Sanayi-i Nefise Mektebi hocal›¤› dönemlerinde Osman Hamdi, Valeri, Yervant Oskan ve Zarzecki gibi ressam ve e¤itimcilerle birlikte çal›flm›flt›r.

O R Y A N T A L ‹ S T

R E S S A M L E O N A R D O D E E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

M A N G O ' N U N

Bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi olarak bilinen Sanayi-i Nefise Mektebi II. Abdülhamid döneminde aç›lm›flt›r. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin 1882’de Eski Müze Müdürü Osman Hamdi Bey taraf›ndan kuruluflundan9 bir y›l sonra, 1883’te ‹stanbul’a gelen sanatç›n›n bu mektepte ya¤l›boya bölümünü kurdu¤u ve bir süre hocal›k yapt›¤› bilinmektedir. 1901 y›l›nda Sanayi-i Nefise Mektebi mimarl›k bölümü hocas› Alexandre Vallaury ve Le Stamboul gazetesi müdürü Regis Delbeuf’ün giriflimleri ile Beyo¤lu’nda, Frans›z tüccar Bourdon’a ait “Passage Oriental’de Pera Sergileri” ad›yla düzenlenen ilk resim-heykel sergisine kat›lan sanatç›lar aras›nda De Mango da vard›r.10 67

Ü S K Ü D A R

Resim 5 Salacak’ta Namaz, 1920, 16x34cm, Özel Koleksiyon.

Resim 10 K›z Kulesi, 1890, 47,5x91cm, Joseph Balul Koleksiyonu.

S E M P O Z Y U M U

V I

O R Y A N T A L ‹ S T

R E S S A M L E O N A R D O D E E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

M A N G O ' N U N

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

V I

27 eserle kat›ld›¤› sergide, en fazla eserle kat›lan sanatç› olmufltur. 1902 sergisine, 36 sanatç› kat›l›r ve bu kez 33 eserle yine en çok tablo sergileyen sanatç›d›r Mango. 1903 sergisi ise Pera sergilerinin sonuncusudur; De Mango bu kez sergiye 16 tablo ile kat›lm›flt›r.11 Ressamlar›n, araflt›rma yapmay› ve özellikle keflfetmeyi sevdikleri bilinmektedir. Bununla beraber ülkesinden ç›karak farkl› ülkelerin kültürlerini araflt›rma telafl› içinde olan ressam say›s› az›msanamayacak kadar çoktur. Özellikle ‹stanbul’a bu amaçlar do¤rultusunda gelen ressamlar buran›n güzelliklerini eserlerine tafl›m›fllard›r. Fakat konu burada Üsküdar olunca, yap›lan çal›flmalar incelendi¤inde ressamlar› farkl› gruplar alt›nda incelemekte mümkün olabilmektedir. Yani ‹stanbul resimleri yapanlar ve Üsküdar’› eserlerine tafl›yanlar fleklinde. Çünkü sözü edilen ressamlar aras›nda ‹stanbul’a gelip Üsküdar’› eserlerine tafl›mayanlar da mevcuttur. Bu ressamlar genelde atölyelerinde çal›flarak ak›llar›nda kalan görünümlerle ilgilenmifllerdir. Baz› ressamlar da atölyelerinin d›fl›na ç›karak her bölgeyi gezmifl ve çeflitli mekânlar› resimlemifllerdir. Leonardo Mango da Üsküdar’dan çeflitli görünümleri resimlerine tafl›m›flt›r. Leonardo de Mango'nun Üsküdar'› Mango’nun sanat› incelenirken en göze çarp›c› özelliklerden biri de de¤iflik halk kültürüne ve inanc›na dayal› konular› ifllemesi olarak düflünülebilir. Bunun en bariz örne¤ini Beyrut’ta yapt›¤› “Beyrut’ta Halk Ozan›” (Resim3) isimli çal›flmas›ndan itibaren ‹stanbul’da sürdürdü¤ü çal›flmalar›nda da görebiliyoruz. Sosyal yaflam›n bir karesini canland›rd›¤› eserinde, etraf›nda toplanan insanlara Arap edebiyat›n›n Binbirgece masallar› gibi ünlü kahraman› Antar’›n maceralar›n› heyecanl› bir flekilde aktaran halk ozan› ve onu büyük bir dikkatle dinleyen insanlar› konu etmifltir. Sanatç›, Beyrut’tan ‹stanbul’a gelmek üzere ayr›l›rken yan›na ald›¤› paletlerinden birinin üzerine (Resim4), 1890 tarihli bir ‹stanbul peyzaj› yapm›flt›r. Bu çal›flman›n konumuz aç›s›ndan önemli olma sebebi ön plânda seccadesi üzerinde dua eden yafll› bir adam bulunmas› ve geri planda ise K›zkulesi dolay›s›yla Üsküdar görünümüne yer vermesidir. Ressam, geçmifl kültürlerden kalma tarihi bir yap›y› fon yapt›¤› eserinde, dönemin ‹stanbul yaflam›n›n önemli bir parças›ndan olan kendisine göre farkl› bir inanc› eserine tafl›m›flt›r. Pek tabii ki bu eserine di¤er eserlerinde oldu¤u gibi yafll› bir sakay› ya da bir simitçiyi tafl›yabilirdi. Ancak sanatç›n›n her türlü inanca duydu¤u sayg›y› ve merak› da gözlemlemek zor de¤ildir. Mango daha sonra bu paleti, ‹stanbullu dostu Jovy’ye ithaf ve arma¤an etmifltir.12 Yine “Salacak’ta Namaz” (Resim5) ismini verdi¤i çal›flmas›nda ayn› temay› de¤iflik bir kompozisyonla iflleyerek konunun esprisini farkl› temalarda ele alm›flt›r. Huflu içinde namaz k›lan kiflinin arka taraf›nda görülen K›zkulesi, ressam›n penceresinden izleyiciye yans›t›lm›flt›r. Burada dikkat edilmesi gereken ayr›nt›70

O R Y A N T A L ‹ S T

R E S S A M L E O N A R D O D E E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

M A N G O ' N U N

lardan biri ibadet yapan kiflinin kendisine haz›rlad›¤› ortamd›r. Ayakkab›lar› muntazam biçimde asas› ile beraber seccadenin kenar›na konmufl, havan›n ›fl›k etkisiyle akflam üzeri oldu¤u tahmin edilmektedir. Burada namaz k›lan kifli de ibadet için camii yerine böylesine bir ortam seçerek sanatç›n›n f›rças›na tafl›nm›flt›r. Mango, bir taraftan farkl› inanc› resminin konusu yaparken, di¤er taraftan da Üsküdar’dan bir görünümü eserine yans›tm›flt›r. Mango’nun dini konulara olan hassasiyeti ve merak› birçok resminde fark edilmektedir. Ancak figüratif sanat›n gere¤i olan sosyal yaflamdan karelerin ele al›nd›¤› eserleriyle de önemli örnekler sunmaktad›r. Bunlardan biri de “K›zkulesi Önünde Bal›kç›lar” (Resim6) ismini verdi¤i çal›flmas›d›r. Önceki resimlerde flövalesiyle Üsküdar k›y›lar›nda gezerken gözlemledi¤i olaylar› eserine tafl›yan Mango, bu eserde farkl› bir anlay›flla karfl›m›za ç›kmaktad›r. Ressam, sanki farkl› bir sandaldan olay› yaflarcas›na bal›kç›lar›n do¤al halini izleyiciye aktarm›flt›r. Sanatç› için vazgeçilmez konulardan biri olan K›z Kulesi, sosyal yaflam›n mekân›na vurgu yapma arac› olarak simgeleflmifltir. Leonardo de Mango, ‹stanbul’un k›vr›ml› k›y›lar›nda yer alan Fenerbahçe ve Üsküdar’› resmetti¤i tablolar›nda düflsel görünümler oluflturmufltur. Fenerbahçe ve Üsküdar k›y›lar›nda denizin bir göl gibi k›p›rt›s›z dinginli¤ini, durgunlu¤unu, parlak yüzeyi, k›y›lardaki a¤açlar, bu düflselli¤i güçlendiren etkenler aras›nda say›labilir.13 Bu tablolar aras›nda “Ah›rkap› Feneri”(Resim7) ve “Sarayburnu” (Resim8) isimli çal›flmalarda geri planda Üsküdar sahilleri görülmektedir. Ressam her iki çal›flmada da Üsküdar temas›n› eserine yans›tm›flt›r. “Ah›rkap› Feneri” isimli (Resim7) çal›flmada yer alan fener, ‹stanbul’da Osmanl› döneminde yap›lan ilk fener olup, Bo¤az giriflinde meydana gelen önemli bir deniz kazas›ndan sonra yap›lm›flt›r. 1755’de M›s›r’a ticari eflya götüren Hac› Kaptan idaresindeki bir kalyon, gece önünü göremedi¤inden Kumkap›’da karaya oturmufltur. Sultan III. Osman bu olay› haber al›nca Sadrazam› Said Pafla’y› olay› araflt›rmas›, gemi ve gemicilerin kurtar›lmas› için görevlendirmifltir. Bu s›rada kurtar›lan gemicilerden birinin “E¤er buradaki surda bir fener yap›l›p, her gece kandiller yanarsa böylece uza¤a giden gemiler ›fl›¤› görüp yollar›n› bulur, kazaya da u¤ramazlar” demesi üzerine Sultan III. Osman bu durumu de¤erlendirmifl ve kendisinin verdi¤i talimat üzerine Kaptan-› Derya Süleyman Pafla’ya Marmara surlar›n›n Otluk Kap›s› Mevkiindeki burcun üzerinde bir fener yap›lmas› emrini vermifltir. Türkiye’nin en yüksek ikinci feneri özelli¤ini de tafl›makta olan bu feneri, Mango resmine tafl›rken geri plânda küçük de olsa Üsküdar k›y›lar›n› ve K›zkulesi’ni de birlikte göstermifltir. ‹stanbul’da hüküm süren hemen hemen her sultan, sadrazam, valide sultan ve di¤er ileri gelenler Osmanl› kültüründe, sosyal yaflant›s›nda ve mimarisinde önemli yer tutan; döneminin ekonomik, sosyal ve siyasi gücünün göstergesi birçok çeflme yapt›rm›fllard›r14. Mango’nun “Üsküdar Çeflmesi” isimli yap›t›nda yer alan çeflme(Resim9), ‹skele Meydan›’nda yer almaktad›r. III. Ahmet devri 71

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

V I

Resim11 Simitçi, 1926, 46,5x27cm, Ahmet Keskiner Koleksiyonu.

çeflmelerindendir. Bu dönem çeflmelerinde uzun metinli kitabelerin artmas›ndan daha önemlisi, kitabe fliirlerinin kalitesi yükselmifltir. Kitabeler, kitabeyi okuyana art›k sadece çeflmeyi yapt›ran›n ad›n› ve yap›m tarihini bildirmek ifllevinden fazlas›n› sunmaktad›r. Çeflme kitabelerinde gittikçe çetrefilleflen ve halktan birinin hiçte kolay anlayamayaca¤› ve hatta do¤ru okuyabilece¤i bile flüpheli olan “dîvân edebiyat›” metinlerinin kullan›m›na revaç artm›flt›r. Çeflme edebiyat›n›n klifleleri de oluflmaya bafllamakla birlikte, yeni mazmunlar›n her zaman takdirle karfl›land›¤› da bir gerçektir, III. Ahmet devri çeflme kitabeleri bir bak›ma divan edebiyat›n› halka tafl›ma teflebbüsü say›labilir. Kitabelerdeki manzum metinler yaflayan edebiyat›n tafla hakkedilmifl flekilleridir.15 Üsküdar iskele meydan›nda bulunan III. Ahmet Çeflmesi, Sultan III. Ahmed’in annesi Gülnufl Sultan’›n an›s›n› yaflatmaktad›r. Osmanl› tarihinin en hay›rsever sultanlar› aras›nda yer alan Gülnufl Sultan’›n 1715’de Edirne’de vefat›ndan ve cenazesinin ‹stanbul’a getirilerek kendisinin yapt›rm›fl oldu¤u Yeni Valide Camii önündeki türbeye defnedilmesinden sonra Sultan III. Ahmed annesinin ad›n› hay›rla yâd ettirecek bir çeflme yap›lmas› için Sadrazam Damad ‹brahim Pafla’ya emir vermifltir. 1729 y›l›nda yani Gülnufl Valide Sultan’›n ölümünden 14 y›l sonra aç›lan çeflmeden yaln›z halk yararlanm›fl, bu çeflmeden sakalara ve di¤er semtlerde oturanlara su verilmedi¤i rivayet edilmektedir. Yap› sanat› bak›72

O R Y A N T A L ‹ S T

R E S S A M L E O N A R D O D E E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

M A N G O ' N U N

Resim 3Beyrut’ta Halk Ozan›, 1882, 41x53cm, Erol Makzume Koleksiyonu.

m›ndan Türk rokoko sanat›n›n önderi say›lan çeflmenin üç yüzünde, ortalar›nda sivri kemerli birer musluk ile yalaklar› denize bakan as›l yüzünde iki çeflme ve iki hücre bulunmaktad›r. Çeflmenin üzerinde Topkap› Saray› önündeki çeflmede oldu¤u gibi kabartma ve oyma çeflitli motifler yer almaktad›r. Yap›ld›¤› y›llarda denize yak›n olan çeflme daha sonralar› deniz dolduruldu¤u için içerde kalm›fl, üstünde yer alan kubbemsi çat› ise zamanla y›k›lm›flt›r. K›zkulesi’ni resmetti¤i baflka bir eserde (Resim10), deniz kenar›nda bal›k tutan, denize giren insanlar› ön plana yerlefltirirken yine K›zkulesi ve Üsküdar k›y›lar›n› geri plana tafl›m›flt›r. “Simitçi” ismini verdi¤i baflka bir çal›flmada (Resim11) sosyal yaflam›n farkl› karelerini yans›t›rken, sanatç›n›n vazgeçemedi¤i K›zkulesi ve Üsküdar sahilleri yine fonda dikkati çekmektedir. Sanatç›n›n s›k s›k gitti¤i Salacak sahilleri de denizin do¤a ile bütünleflti¤i en güzel mekanlardan biri olmas› sebebiyle (Resim12) sanatç›n›n resimlerine konu olmufltur. Baz› kaynaklarda Üsküdar Çeflmesi ismiyle karfl›m›za ç›kan Çeflme Bafl› (Resim13) isimli tablosu da yine çeflme bafl›nda sohbet eden insanlar›n gündelik yaflamlar›ndan bir kesiti gözler önüne sermektedir. 73

Resim 9 Üsküdar Çeﬂmesi, 1908, 30x44cm, Ahmet Keskiner Koleksiyonu.

Leonardo Mango’da ‹stanbul’a gelen di¤er Bat›l› ressamlar gibi her köflesini keflfetmek istedi¤i flehrin de¤iflik mekânlar›nda gözlemler yaparak, kendi f›rças›ndan kal›c› eserleri günümüze aktarm›flt›r. Sonuç Ressam Mango, hayat› boyunca insanl›¤a faydal› bir yaflam sürmüfl, sanat›n› insanl›¤›n hizmetine sunmufltur. Ele ald›¤› konular, sosyal yaflam› ve farkl› kültürlere mensup insanlar› de¤iflik bir gözle görmekten ziyade evrensel olan sanat diliyle anlatma gayretidir. Leonardo de Mango, do¤unun gizeminin pefline düflerek kap›ld›¤› rüzgarla ‹stanbul’a geldikten sonra pek çok tablo yapm›flt›r. Sosyal yaflam›n ve onun güzelliklerini f›rças›ndan yorumlama gayreti içinde olan Mango, eserlerinde iflledi¤i konular›n önemini bilerek özenle meydana getirmifltir. 74

Eserlerindeki tema, sanatç›n›n kiflili¤ini ve yaflama bakt›¤› gözlem gücünü ortaya koyarken, flairlerin, yazarlar›n ve ressamlar›n kay›ts›z kalamad›¤› Üsküdar’› kendi has özellikler içinde yeniden biçimlendirmifltir. Ressamlar eserlerinde fliirsellefltirdi¤i Üsküdar’› kendilerine has bir üslupla yorumlarken, flairlerde kelimelerde canland›rd›klar› düflünceleriyle de¤iflik duygular› ifade etmektedirler. Türk edebiyat›n›n önemli flairlerinden Yahya Kemal Beyatl› da, ‹stanbul’un Fethini Gören Üsküdar isimli fliirinde flöyle diyerek Üsküdar’›n önemini tarihe not düflmüfltür; Üsküdar bir ulu rüyây› görenler flehri, Seni g›ptayla hat›rlar vatan›n her flehri, Hepsi der: Hangi flehir görmüfl onun gördü¤ünü Bizim ‹stanbul’u fethetti¤imiz mutlu günü

Ü S K Ü D A R

S E M P O Z Y U M U

V I

Resim sanat› ve sanat›n görsel dilini özümseyen sanatç›n›n eserleri, günün yaflam›n› birer tarihi belge gibi bugüne tafl›maktad›r. Sanatç›lar›n zamana ve güne bak›fl aç›lar›ndaki fark› iyi gözlemleyen izleyici, geçmiflten izleri bu eserlerde görmektedir. Resim sanat›n›n do¤as› gere¤i Üsküdar, ülkesinden çok uzaklarda bir ressam›n eserlerinde yeniden hayat bularak XXI. yüzy›l ve sonraki yüzy›llarda da varl›¤›n› sürdürecektir. D‹PNOTLAR 1

Nazif Gürdo¤an, Kudüs Üsküdar’dan Baﬂlar, Yeni ﬁafak Gazetesi, 27 Temmuz 2008, ‹stanbul.

Hatice Bilen Bu¤ra, Cumhuriyet Döneminde Resim Edebiyat ‹liﬂkisi, Ötüken Neﬂriyat, 2000, ‹stanbul, S:27.

3 Ayla Ersoy, Günümüz Türk Resim Sanat› (1950’den 2000’e), Bilim Sanat Galerisi, 1998, ‹stanbul, S:13. 4

Erol Makzume, Beyo¤lu’nda Bir Oryantalist Leonardo De Mango, Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k, 2006, ‹stanbul, S:13. 5

Erol Makzume, a.g.e. S:13.

Cizvit, ‹sa Derne¤i olarak an›lan bir H›ristiyan tarikat›d›r. Misyonerlik ve e¤itim bafll›ca üzerinde durduklar› alanlard›r. Muhtemelen Mango’nun da bu tarikata yak›nl›¤› bulunmaktad›r. ‹stanbul’daki baz› faaliyetlerde de görev almas› bunun göstergesidir. Ancak Mango, bütün hayat› boyunca farkl› dini inan›fllar› da eserlerine yans›tmaktan çekinmemifltir.

Edmondo De Amicis; ‹talyan romanc›, öykü yazar› ve ﬂairdir. Ayr›ca gezi kitaplar› ve çocuk öyküleri de mevcuttur. Amicis, en önemli gezilerinden biri olan Türkiye ve ‹stanbul gezilerini iki ciltlik eseri Costantinopoli (1877)’de anlatm›ﬂt›r.

Erol Makzume, a.g.e. S:17.

‹lhan Tekeli, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e E¤itim Sistemindeki De¤iflmeler, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 2, ‹letiflim Yay›nlar›, 1985, ‹stanbul, S:470. 10 Erol Makzume, Ömer Faruk fierifo¤lu, Do¤u’yu Konuflturan Ressam Leonardo de Mango, Skylife Dergisi, Aral›k 2005, ‹stanbul, S:102. 11

Erol Makzume, Ömer Faruk ﬁerifo¤lu, a.g.m. S:102.

Erol Makzume, a.g.e. S:17.

Erol Makzume, a.g.e.

14 Nuran Kara Pilehvarian, Nur Urfal›o¤lu, Lütfi Yaz›c›o¤lu, Osmanl› Baﬂkenti ‹stanbul’da Çeﬂmeler, Ya-

p›-Endüstri Merkezi Yay›nlar›, 2000, ‹stanbul, S:24. 15

Hatice Aynur, Hakan T.Karateke, III.Ahmet Devri ‹stanbul Çeflmeleri(1703-1730), ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, 1995,‹stanbul, S:71.