Saray Ressam› Zonaro’nun F›rças›ndan Üsküdar D O Ç .
D R .
M E H M E T
B A fi B U ⁄
Selçuk Üniversitesi
Fausto Zonaro’nun Hayat› Fausto Zonaro, 18 Eylül 1854 y›l›nda ‹talya’da Padoue eyaletinin Masi kasabas›nda dünyaya gelmifltir. Orta gelir grubuna mensup bir ailenin çocu¤u olmas› sebebi ile ailesinin geçimine yard›mc› olmak amac›yla babas›n›n yan›nda, inflaatlarda çal›flmaya bafllad›¤›nda ilkokuldan yeni mezun olmufltur. Babas› inflaatta ustabafl›d›r. 1868 y›l›nda babas›n›n ifllerine yard›mc› olmak için Legna’ya gitmifltir. Burada yafll› bir ressam›n evinin tavan süslemesini resmederken ilgisini çekmifl ve onu izlemifltir. Yafll› ressam bu genç delikanl›n›n kendisini izledi¤ini görünce yan›na ça¤›rm›fl, kendisini tan›d›ktan sonra yan›nda ç›rak olarak çal›flmas›n› istemifltir. Bu teklif Zonaro’yu çok mutlu etmifltir. Çünkü çocuklu¤undan beri resim yapma arzusu Zonaro’da hep vard›r. Ancak yafll› ressam›n teklifini babas›na götürmek istedi¤ini ve ondan izin almas› gerekti¤ini söyler. Ertesi gün babas›ndan gerekli izni alarak yafll› ressam›n yan›nda çal›flmaya bafllar. ‹flte, Fausto Zonaro’nun resim serüveni burada bafllam›flt›r. Fausto, 1870 y›l›nda babas›na bir resim okuluna devam etmek istedi¤ini bildirir. Masi kasabas›ndan yaklafl›k oniki kilometre uzakl›ktaki Lendinara flehrine k›sa süreli grafik ve resim e¤itimi veren “Yüksek Teknik Okul ve Enstitü” ye yaz›larak e¤itimini tamamlar. Burada çok yetenekli ve baflar›l› bir ö¤renci olarak kendini hocalar›na kabul ettirir. Bu baflar›lar›ndan dolay› resim ö¤retmeni Cordenons’un yard›m›yla Verona’da Napoleone Nani taraf›ndan yönetilen Cignaroli Akademisi’ne al›nm›flt›r. Fausto Zonaro, bu akademide ‹talya’n›n meflhur sanatç›lar› aras›nda resim e¤itimine devam etmifltir.
Resim 2: K›zkulesi, ‹stanbul 1908, pano üzerine ya¤l›boya, 21.5x36.5cm, Özel Koleksiyon.
Resim 3: K›zkulesi, ‹stanbul 1908, pano üzerine ya¤l›boya, 21.5x36.5cm, Özel Koleksiyon.
78
Resim 16: K›zkulesi, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 37x58cm, M. Çetintürk Koleksiyonu.
Resim 17: K›zkulesi, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 37x54cm, R. Portakal Arflivi
79
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Resim 14: K›z Kulesi, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 31x54cm, Palazzo Pitti-Gall. D'Arte Moderna-Firenze
Zonaro, akademiyi bitirip resim yetene¤ini gelifltirdi¤i y›llarda askere gider. Askerlik dönüflünde ressaml›k mesle¤ine kald›¤› yerden devam etmifl, ancak maddî s›k›nt›larla karfl›laflm›flt›r. Bunun için önce Venedik’e gitmifl, orada ülkeyi gezmeye gelen turistlere yerel konulu peyzajlar yaparak bu s›k›nt›dan kurtulmaya çal›flm›flt›r. 1878 y›l›nda daha iyi hayat flartlar› elde etmek gayesiyle Venedik’ten Napoli’ye gitmifltir. Burada da resim çal›flmalar›n›n yan› s›ra önceki mesle¤i olan duvarc›l›¤a da devam ederek, eski kiliselerin hem fresklerini onarm›fl hem de çeflitli yenileme çal›flmalar› yapm›flt›r. Bu y›llarda Napoli’de ilk baflyap›t say›lan eseri ‹l Banditore’yi yapm›flt›r. Belediye zab›tas›n› tasvir etti¤i bu eserde; zab›ta ile halk dayan›flmas› konu edilmifltir. 1880 y›l›nda resim e¤itimini daha da gelifltirmek ve akademik anlamda daha yüksek bir mevkiye ulaflmak için Paris’in yolunu tutmufltur. Burada gerek bas›n, gerekse sanat çevrelerince kendinden bir hayli söz ettirmeyi baflarm›flt›r. 1881 y›l›nda önce Salmin kitabevindeki suluboya sergisi, ard›ndan kendi ad›na açt›¤› atölye ve Milano’daki Brera Akademisi’nde sergilenmek üzere gönderdi¤i tablolar ile ilgili haberlerin bas›nda yer almas›, onun k›sa sürede üne kavuflmas›na neden olmufltur. Zonaro 1883’ten 1887 y›l›na kadar s›k s›k Padova’dan Venedik’e, oradan Torino, Roma, Milano ve Napoli’ye geziler yaparak oradaki zengin kültür miras›n›n izlerini anlamaya çal›flarak sanat›n› daha da güçlendirmeye çal›flm›flt›r. Bu y›llarda kendisinden resim dersleri almak isteyen Antonio Pante adl› bir mühendisin k›z› olan Elisa Pante ile tan›flm›flt›r. Elisa’ya resim dersleri vermekle bafllayan iliflkileri daha sonraki y›llarda ‹stanbul’da evlenmeleriyle devam etmifltir. 80
S A R A Y R E S S A M I F I R Ç A S I N D A N
Z O N A R O ’ N U N Ü S K Ü D A R
Resim 7: Üsküdar S›rtlar›nda, ‹stanbul 1891-1910, pano üzerine ya¤l›boya, 70x35cm, Özel Koleksiyon
‹stanbul’a Yolculuk 1891 y›l›nda Elisa Pante, Fausto Zonaro’nun daha iyi bir hayata kavuflmas› ve tan›nan bir ressam olarak kabul görmesi için imparatorlu¤un baflkenti olan ‹stanbul’a gitmesini ister. Bu kararlar›ndan sonra önce Elisa ‹stanbul’a gitmifl, ard›ndan iki ay sonra da Zonaro ‹stanbul’a gitmifltir. Uzun bir gemi yolculu¤undan sonra Galata gümrü¤ünden karaya ayak basar. Gümrük muhafaza memurlar›yla bafl› derde girer. Çünkü memurlar kendisinden beraberinde getirdi¤i tablolar için gümrük ücreti isterler. ‹stanbul Gümrük Baflmüdürü Mahmut Bey tart›flmay› fark eder ve Zonaro’yu odas›na buyur ederek kahve ikram eder. Neticede belli bir gümrük ücreti al›nd›ktan sonra kendisine izin verilir. Bu olaydan sonra Mahmut Bey’le görüflmesi devam eder. Zaman zaman Mahmut Bey’in Salacak’taki köflküne giderek misafir olur. Ressam Fausto Zonaro 1891-1910 y›llar› aras›nda ‹stanbul’da yaflam›flt›r. Yaklafl›k yirmi y›l geçirdi¤i ‹stanbul’un muhtelif manzaralar›n›, çarfl›lar›n›, 81
Resim 19: Salacak, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 65.5x99.5cm, TBMM Milli Saraylar Koleksiyonu
Resim 21: Salacak, ‹stanbul 1891-1910, sulu boya. , 25x46cm, Özel Koleksiyon
82
Resim 9: Üsküdar S›rtlar›nda, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 39.5x60.5cm, Art› Mezat Arflivi
Resim 10: Üsküdar S›rtlar›nda, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 95x145cm, Özel Koleksiyon
83
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Resim 11: Küçüksu Çeflmesi, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b, 42x66cm, Özel Koleksiyon
insan›n›, kültürel ve sosyolojik de¤erlerini mimari yap›lar›n› resmetmifltir. 1896 y›l›ndan 1910 y›l›na kadar Sultan II. Abdülhamit’in “Saray Ressam›” olarak görev yapm›flt›r1. Yüzlerce ‹stanbul konulu resme imza atan Zonaro, yine Sultan II. Abdülhamit’in iste¤i ile Fatih Portresi, ‹stanbul’un fethini anlatan çok say›da tarihi tablo ve Türk-Yunan savafl›n› anlatan 1897 “Dömeke Savafl›” isimli eseri yine savafl devam ederken meydana getirmifltir. “Ertu¤rul Alay›’n›n Galata Köprüsü’nden Geçifli”, “Sürre Alay›” isimli tarihi tablolar›n yan› s›ra çeflitli portre çal›flmalar› da yapm›flt›r. Bu konuda kar›s› Elisa taraf›ndan tutulan hesap defterinde kaç adet tablo yapt›¤›, kime satt›¤›, kaç paraya satt›¤› not edilmifltir. Bu hesaplara göre Üsküdar da dahil olmak üzere ‹stanbul’da yapt›¤› eser say›s› eskizler hariç 1350 civar›ndad›r. Daha sonra ‹talya’ya döndükten sonra da ‹stanbul’da yapt›¤› eskizlerden yeniden ya¤l›boya resimler yapm›flt›r. Sultan II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesinden sonra saray ressaml›¤›ndan azledilmifltir. Sanatç› bunun üzerine ‹talya’ya geri dönmüfltür. 1911 y›l›ndan 1929 y›l›nda ölümüne kadar kendi ülkesinde yaflad›¤› y›llarda bile ‹stanbul sevgisi hiç eksilmemifltir. Açt›¤› resim sergilerinde hep “Sultan›n Ressam›” olarak kendini takdim etmifltir. 84
S A R A Y R E S S A M I F I R Ç A S I N D A N
Z O N A R O ’ N U N Ü S K Ü D A R
Resim 15: Eski Salacak Camii, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 66x44.5cm, Özel Koleksiyon.
1912, 1918, 1919 ve 1927 y›llar›nda ‹talya’da açt›¤› kiflisel resim sergilerinde toplam 584 tablo sergilenmifltir. Bu tablolardan 300 tanesi ‹stanbul konuludur. Zonaro’nun Üsküdar’› Ressam Fausto Zonaro’nun ‹stanbul’a ayak bast›¤›nda ilk tan›d›¤› kifli Galata ‹skelesi’nde ‹stanbul Gümrükler Naz›r› Mahmut Bey’dir. Mahmut Bey’in köflkü Salacak’tad›r. Zonaro’yu kendi köflküne davet etmifltir. Böylelikle Zonaro, Mahmut Bey’e misafirli¤e giderek Salacak çevresi ve Üsküdar’› k›saca bo¤az›n Anadolu yakas›ndaki eflsiz güzelliklerini görmüfltür. O tarihten sonra da bu manzaralar›, hayalinde renklendirerek tuvale yans›tma arzusu hiç eksilmemifltir. Bu konuyu Zonaro an›lar›nda flöyle anlatm›flt›r; “Zira Salacak beni mest eden tablolar gibiydi. Günlerce seyretmeye doyamazd›m. Bu nedenle her f›rsatta Salacak’a gidiyor, yamaçlar›nda oturup karfl›da Sarayburnu, Saraylar, Ayasofya, Sultan III. Ahmed Camii ve Haliç’e uzanan bilmem kaç boyutlu bu do¤a ve 85
Resim 8: Beylerbeyi S›rtlar›nda ‹ki A¤aç, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b, 44.5x61.5cm, Özel Koleksiyon
Resim 6: Mezarl›k, ‹stanbul 1891-1910, pano üzerine ya¤l›boya, 17x28.5cm, Özel Koleksiyon
86
Resim 18: Üsküdar- fiemsipafla, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 80x136.5cm, TBMM Milli Saraylar Koleksiyonu
Resim 13: Tatl› Su Yolundan Çaml›ca, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 63x95cm, Özel Koleksiyon
87
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Resim 5: Üsküdar Mezarl›¤›, ‹stanbul 1891-1910, pano üzerine ya¤l›boya, 13x22cm, Özel Koleksiyon Resim 6: Mezarl›k, ‹stanbul 1891-1910, pano üzerine ya¤l›boya, 17x28.5cm, Özel Koleksiyon
6
Resim 20: Üsküdar S›rtlar›nda, ‹stanbul 1891-1910, sulu boya, 26.5x41.4cm, Özel Koleksiyon Resim 22: Salacak'tan Bo¤az, ‹stanbul 18911910, sulu boya. , 22x35cm, R. Portakal Arflivi
5
20
22
mimari harikas› manzaray›, beynime kaz›yordum. Gümrükler naz›r› Mahmut Efendi’yi Salacak vesilesiyle f›rsat buldukça ziyaret etmek büyük bir zevk oluyordu.” Saray ressam› unvan›n› almadan evvel Zonaro, ‹stanbul’un muhtelif yerlerini çal›flarak, iafle elde etmek için küçüklü büyüklü ya¤l›boya, suluboya, karakalem ve pastel tekni¤i ile yapt›¤› resimleri belirli dükkânlar›n vitrinlerine koyarak hem sergiler, hem de müflteri buldu¤u zaman satm›flt›r. Beyo¤lu’ndaki dükkânlar›n birinde sergiledi¤i bir resmi, daha sonraki y›llarda ressam ve sanat tarihçi olarak önemli bir üne kavuflan Celal Esat (Arseven)’in dikkatini çekmifltir. Celal Esat Arseven olay› flöyle anlat›r; “Bir gün Beyo¤lu Caddesi’ndeki dükkânlar›n birinde güzel bir çerçeveye geçirilmifl, ya¤l›boya bir resim gördüm. Zonaro imzas›n› tafl›yan bu resim akflamüstü Cihangir’den Üsküdar’a do¤ru bir ‹stanbul manzaras›d›r. ‹lk planda üzerinde kandil yanan bir mezar arkas›nda minare, uzaklara do¤ru evlerin kiremitleri üstünden görünen mavi deniz ve Üsküdar betimlenmifltir. Bu resim flimdiye kadar gördü¤üm resimlerden büsbütün baflka bir tarzdad›r. Gerçekçi olmakla beraber, serbest f›rça vurufllar›yla renklerdeki uyum itibar›yla heyecan uyand›ran bir resimdir. ‹flte 88
S A R A Y R E S S A M I F I R Ç A S I N D A N
Z O N A R O ’ N U N Ü S K Ü D A R
resim böyle olmal› diyordum. Dakikalarca önünden ayr›lamad›m. Bu ressam› tan›mak ve yapt›¤› resimleri görmek arzusu uyand›. Dükkana girdim ve adresini sordum, ilk iflim evlerine gitmek oldu.”2 Celal Esat, Üsküdar’› anlatan bu resim sebebiyle Zonaro’nun evine gider ve ondan birkaç suluboya resim sat›n al›r. Daha sonra onu Üsküdarl› ressam Hoca Ali R›za ile tan›flt›r›r. Zaman zaman üçü bir araya gelerek sanat üzerine sohbet etmifllerdir. Celal Esat Arseven, Hoca Ali R›za’dan ve Zonaro’dan resim dersleri alarak resimlerini gelifltirmeye çal›flm›flt›r. Celal Esat’›n babas›, Sultan Abdülaziz’in sadrazam› olan Ahmet Esat Pafla’d›r. Bu sebeple saraya yak›n bir kiflidir. Özellikle Zonaro’nun saraya yak›n kiflileri tan›malar›na vesile olanlardan biri de Celal Esat oldu¤u hususu a¤›rl›k kazanmaktad›r. Fausto Zonaro’nun Üsküdar konulu resimleri üzerine yap›lan araflt›rmada çok say›da eser üretti¤i bilinmektedir. Bu eserlerin bir k›sm› resmi, bir k›sm› da aile koleksiyonundad›r. Bugün Zonaro miras›n›n varisi olan torunu ünlü Soprano Jolando Meneguzzer Trevigne’nin evlatl›¤› Cesare Mario Trevigne odas›n›n baflucunda Salacak tablosunun as›l› oldu¤unu kendisi belirtmektedir. Hatta o tablo ile öyle özdeflleflmifltir ki “Kendimi Salacakl› olarak hissediyorum.”demektedir.3 Üsküdar Burnu isimli eserde bo¤az›n karfl› k›y›lar›n› izlenimci bir tav›rla resmetmifltir. K›z Kulesi (Resim2) isimli eser güneflli bir atmosferde resmedilmifltir. Yine bir baflka K›z Kulesi (Resim3) eseri ise bulutlu bir gökyüzü alt›nda grilerin hâkim oldu¤u s›cak ve so¤uk renk dengesinin mükemmel bir flekilde ifade edildi¤i eserlerden biridir. Üsküdar Etüdü isimli eserde izlenimci bir anlay›fl›n göze çarpt›¤› görülmektedir. Tabloyu afla¤›dan yukar›ya do¤ru dikey bir boyuta götüren servi a¤ac› ve geri planda siluet halinde Üsküdar evleri görülmektedir. Üsküdar Mezarl›¤› (Resim5) isimli eserde sanatç› küçük boyutlu eseri etüt mahiyetinde çal›flarak, serbest f›rça vurufllar›n›n anl›k hareketini yakalamaya çal›flm›flt›r. Koyu ve aç›k leke düzeninin s›cak ve so¤uk renk pasajlar›yla yans›t›ld›¤› görülmektedir. Mezarl›k (Resim6) isimli resimde ayn› s›cak ve so¤uk renk iliflkisinin yan›nda koyu-aç›k, yatay-dikey kontrast›na özen gösterilmifltir. Üsküdar S›rtlar›nda (Resim7) isimli dikey yap›lm›fl bu eseri diyagonal renk ve leke hareketinin ortas›nda beyaz elbise içerisinde ayakta duran genç k›z figürü, ayn› zamanda eserde hâkim olan s›cak sar›lar›n so¤uk beyaz elbiseyle tezat oluflturmas›n› ve dengeyi sa¤lam›flt›r. Beylerbeyi S›rtlar›nda adl› eserde ise yan yana dikey olarak yükselen iki a¤aç ve geri planda bo¤az görülmektedir. Yaz günlerinin sonuna do¤ru yapraklar›n sarard›¤› anlafl›lan bu eserde izlenimci bir yaklafl›m görülmektedir. Üsküdar S›rtlar›nda (Resim9) isimli resimde 1890’l› y›llar›n Üsküdar’›n› betimlemeye çal›flm›flt›r. ‹lkbahar mevsiminde k›rlarda dolaflan insanlar›n hareketi 89
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
geri plandaki evler, minare ve servi a¤ac›n›n yukar›ya do¤ru tuvalin d›fl›na do¤ru yükselmesi dengeyi tamamlamaktad›r. Üsküdar S›rtlar›nda (Resim10) adl› eserde ise Resim 9’daki görünümünden daha da özenle çal›fl›ld›¤› görülmektedir. Hem daha büyük bir tuval hem de Resim 9’daki çal›flma bu çal›flman›n bir etüdü olarak düflünülebilir. Bu eserde kad›n ve çocuklar k›rda arkada evler, camii ve servi a¤açlar› daha net görülmektedir. Küçüksu Çeflmesi (Resim11) isimli eser de yaz günü s›ca¤›nda insanlar›n parkta gezinti halinde oldu¤u, s›ca¤›n etkisinden etkilenmemek için flemsiye ile dolaflt›¤›, yeflil, mavi ve sar› renklerin bir armoni oluflturdu¤u bir çal›flma olarak, XIX. yüzy›l sonlar›ndaki Üsküdar’›n günlük yaflant›s›ndan bir kesit aktarmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Üsküdar Soka¤›’nda (Resim12) adl› eserde sanatç›, sokakta yürüyen insanlar›, bir yanda Üsküdar’›n sivil mimari örneklerini, bir yanda da mezarl›k ve servi a¤açlar›n› ayn› tuvalde resmetmifltir. Tatl›su Yollar›nda Çaml›ca (Resim13) isimli eserinde Zonaro, yaz s›ca¤›ndan korunmak için insanlar›n flemsiye kulland›¤› di¤er resimlerinde oldu¤u gibi servi a¤açlar› ve mezarl›k tasvir edilmifltir. K›z Kulesi (Resim14) adl› eserde, güneflli bir havan›n atmosferi ile boyad›¤› K›z Kulesi’nin sudaki aksi, bo¤azdaki gemiler ve dumanlar› ile hareketlilik kazand›rmaya çal›flm›flt›r. Eski Salacak Camii (Resim15) adl› eserinde Zonaro, dar bir aç›dan camii ve minaresini resmetmifltir. Bu eser, di¤er benzer konulu çal›flmalar›na ön etüt mahiyetinde düflünülebilir. K›z Kulesi (Resim16) adl› çal›flmas›nda sanatç›, daha da kontrast bir ›fl›k kullanarak grileflen bir renk atmosferinde K›z Kulesi’ne dikkati çekmeye çabalam›flt›r. K›z Kulesi (Resim17) isimli baflka bir eserde ise Zonaro, daha dalgal› ve hareketli bir denizi, güneflin s›cakl›¤›n› hissettirecek bir flekilde anlatmaya çal›flm›flt›r. Üsküdar fiemsi Pafla (Resim18) konulu çal›flmada sanatç›, aç›k bir gökyüzü alt›nda bo¤az›n mavili¤ini, K›z Kulesi’ni fonda göstererek yaz s›cakl›¤›n› hissettirecek flekilde topra¤› ve k›y›lar› boyamaya çal›flm›flt›r. Salacak (Resim19) adl› eserde sanatç› daha önce bahsedilen Eski Salacak Camii eserini etüt olarak düflünüp yeniden daha genifl bir aç›dan ele alarak konuyu detayland›rm›flt›r. Üsküdar S›rtlar›nda (Resim20) isimli eserde de bir etüt havas› hissedilmektedir. Bu çal›flma yine daha önce de¤inilen çal›flmalar›n ön çal›flmas› olabilir. Mekân ayn› fakat figürlerin farkl› aç›dan çal›fl›ld›¤› görülmektedir. Salacak (Resim21) adl› çal›flmas›nda sanatç›, suluboya tekni¤i ile etüt mahiyetinde haz›rlam›flt›r. Bu tür çal›flmalar› Zonaro’nun daha sonraki çal›flmalar› için etüt olarak haz›rlad›¤› görülmektedir. Salacaktan Bo¤az (Resim22) adl› çal›flmas› da suluboya etütlerinden birisidir. 90
S A R A Y R E S S A M I F I R Ç A S I N D A N
Z O N A R O ’ N U N Ü S K Ü D A R
Kandilli’den Bo¤az (Resim23) isimli eserde sanatç›, bo¤az›n mavi sular›n› aç›k bir gökyüzü alt›nda resmederek yine bo¤az›n iki yakas›n› da gösterecek bir flekilde betimlemeye çal›flm›flt›r. Sonuç Fausto Zonaro, saray ressam› olmadan önce günün büyük bölümünü do¤adan çal›flarak, görünümleri yans›tarak geçirmifltir. Çal›flt›¤› yerlerin sakinleri de, art›k onu tan›m›fllard›r. fievket Rado; “Zonaro, flehrimizin hayat›n› canland›ran tablolar vücuda getirmeye bafllam›flt›. Bo¤aziçi sahilleri, Üsküdarl›lar, Salacak k›y›lar› onu pekiyi tan›r. Üsküdar yollar›ndan geçenler, bafl›nda kal›pl› fesi, çenesinde sivri zarif sakal›, üstü bafl› tertemiz, yak›fl›kl› orta yaflta bir ressam› daima çal›fl›rken görmüfllerdir. Sabah günefl do¤madan s›rt›nda boya kutusu, elinde portatif flövalesiyle dolaflan bu adam art›k Napoli’deki o duvarc› kalfas› de¤ildir. Hemen her gün fazlaca renkli günefli p›r›l p›r›l, koyu mavi gö¤ü hatta biraz mübala¤al› boyayan bu adam, zaman›nda çok tan›nm›fl, sevilmifl o devrin ‹stanbul’unu bize getiren ünlü ressam Zonaro’dur.”4 Ressam Fausto Zonaro’nun atölyesini ziyaret eden kifliler aras›nda flair, Mehmet Emin (Yurdakul) da vard›r. Mehmet Emin’in 1898 y›l›nda yay›nlanan Türkçe fliirler isimli ilk kitab› için Zonaro, yedi adet resim yapm›flt›r. Mehmet Emin, resimlerindeki duygu ve düflüncelerini, tabiata bak›fl›n›, güzellik ve estetik duyarl›l›¤› karfl›s›ndaki hissiyat›n› anlatt›¤›, “Mösyö Zonaro” ya ithaf edilen “Güzellik ve ‹yilik Karfl›s›nda” adl› fliirinde flöyle der; “Parlak günefl ilk ›fl›¤› mavi göle serperken Yavafl yavafl ‹kimiz Yüce da¤lar bafllar›na ç›kal›m Ormanlara, ovalara bakal›m Dinleyelim, söyleyelim, düflünelim, ö¤elim K›rda köylü genç k›zlar Etek etek çiçekleri tutarlar O dikenli yolumuza atarlar”5 ……………………………. fiair devam eden bir bölümünde bile ressam›n eserlerindeki renkleri, figürleri objeleri anlatmaktad›r. “Üsküdar S›rtlar›nda” tablolar›n› adeta fliirle tahlil etmeye çal›flmaktad›r. Zonaro, pek çok sanatç› gibi deniz tutkunudur. ‹talya’n›n denizden uzak Padova’n›n Masi kasabas›nda do¤mas›na karfl›n hayat›n›n büyük bir bölümünü denize yak›n ve deniz k›y›s›ndaki flehirlerde geçirmifltir. ‹lk dönemlerde Napoli daha sonra Venedik, ard›ndan ondokuz y›l ‹stanbul, ülkesine tekrar döndükten sonra da San Remo’da olmak üzere k›y› kentlerinde yaflam›flt›r. Zonaro, 189191
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
V I
Resim 12: Üsküdar Soka¤›nda, ‹stanbul 1891-1910, t.ü.y.b. , 63x95cm, Özel Koleksiyon
1910 y›llar› aras›nda ‹stanbul yerine Frans›z ve ‹talyan Rivieralar›nda çal›flmalar›n› gerçeklefltirseydi, izlenimcili¤in önemli temsilcilerinden olan Monet, Sisley, Renoir, Manet, Pisarro, Degas gibi dünyaca ünlü modern sanat›n öncüleri aras›nda yer alabilirdi.6 Emprosyenist kufla¤›n Claude Monet gibi Zonaro da ›fl›¤›n su üzerindeki de¤iflen yans›malar›n› ve ›fl›¤›n kar taneleri üzerindeki ›fl›lt›lar›n› inci tanelerine benzeyen etkilerini eserlerine en do¤al ve en etkileyici biçimde aktarm›flt›r.7 K›saca Fausto Zonaro, hayat›n ve ›fl›¤›n ressam›d›r. Bütünüyle kendine has bir üslupla eserlerini üretmifltir. Eserlerinde baflkalar›n›n takipçisi veya taklitçisi olmam›flt›r. Kendi üslubunu yaratm›flt›r. O, hiçbir zaman unvan peflinde olmam›flt›r. Yaln›zca ‹stanbul kentinin, Üsküdar’›n gizemli yaflant›s›na duydu¤u tutkuyla en güzel eserlerini üretmifltir. D‹PNOTLAR
92
1
Cem Erciyes, “Saraydan Saraya Zonaro”, Radikal Gazetesi Kültür Sanat, 29 Kas›m 2004, s. 21.
2
C.E. Arseven, Sanat ve Siyaset Hat›ralar›m (haz. Ekrem Ifl›n), ‹stanbul 1993.
3
Hürriyet Pazar, 1 Aral›k 2002, s. 14.
4
fievket Rado, Büyük Ressamlar Ansiklopedisi, ‹stanbul 1968, s. 5.
5
Mehmet Emin Yurdakul, Türkçe fiiirler, ‹stanbul 1998.
6
Abdullah K›l›ç, “Zonaro’yu ‹talyanlarda Tan›d›”, Zaman Kültür Sanat, 29 Kas›m 2004, s. 15.
7
Osman Öndefl, Erol Makzume, Osmanl› Saray Ressam› Fausto Zonaro, ‹stanbul 2002, s. 123.