Hazret-i Hüdâyî Âsitânesi`nin Hazîresini Ziyâret M . C E M A L Ö Z T Ü R K Araflt›rmac› - Yazar
Komfluluk dinimizce üzerinde durulan önemli konulardan birisidir. Öyle ki, atasözü ve deyimlerimize dahi, “ahretlik”, “ev alma komflu al”, “kötü komflu insan› ev sahibi yapar” gibi ifadeler oluflmas›na sebeb olmufltur. Hatta kabir komflulu¤unun da etkili olaca¤›na dair gelen haberler ise ‹slamiyet’in Medine devrinden itibaren flehidlik ve flehir mezarl›klar›n›n önemini art›rm›flt›r diyebiliriz. fiehidlik ve mezarl›klar›n bafl›nda ise Ravza-i Mutahhara denilen Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)`in ve Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer (r.a.)`in kabr-i flerifleri, Hz. Hatice validemizin medfun bulunduklar› Mekke`deki Cennetü’l-Mualla, ehl-i beytten ve ashabtan bir çok zat›n medfun olduklar› Medine’deki Cennetü’l-Baki kabristanlar› ile Hz. Hamza (r.a.)’›n medfun oldu¤u Uhud fiehidli¤i gelmektedir. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)`in hayat›nda bafllayan ‹slam fetihleri ile ashab-› kiram efendilerimiz (r.a.) gittikleri co¤rafyada ya flehid olarak veya vefat ederek gömülmeleriyle o beldelerde mezarl›klar teflekkül etmeye bafllam›flt›r. Keza tabiinden bafllayarak günümüze kadar hayatlar›nda insanlarca örnek olarak tan›nan kiflilerin kabirlerinin etraf› kendilerini sevenler taraf›ndan gömülmek istenilen bafll›ca yerler olmufllard›r. ‹stanbul’un da 857/1453 tarihinde Fatih Sultan Mehmed taraf›ndan fethedilmesinden sonra Fatih’in hocalar›ndan Akflemseddin hazretleri taraf›ndan keflfedilerek bulunan Hz. Halid bin Zeyd Eba Eyyube’l-Ensari(r.a.)’›n kabri etraf›nda Eyyub Sultan kabristan› ve daha sonra da Karacaahmed, Merkez Efendi ve Yahya Efendi kabristanlar› insanlar›n gömülmek istedikleri mezarl›klar olmufllard›r. Cami ve tekkelerin banileri, genelde bu binalar›n k›ble cihetine defnedilerek hazirelerin oluflmas›na sebeb olmufllard›r. Üsküdar’da mevcud 92 cami ve 44 tekkenin hemen hepsinin ufak-büyük bir haziresi mevcuttur. Yedisi asitane olan 441
.
1.a fieyh Mustafa Efendi (1188-1774)
Bursal› Mehmet Tahir bey
k›rkdört tekkenin ekserisinde az-çok kay›plar sözkonusudur. Kiminin binas› y›k›lm›fl, haziresi kalabilmiflken, kiminin haziresinin yerinde dahi yeller esmektedir. Tabi bu tabir eskilere aittir. Günümüzde tafllar› yok olan mezarlar›n ve ne yaz›k ki, ortadan kalkan türbelerin üzerine bir yolunu bulan hemen apartman yapabilmekte, bir k›sm› park, bir k›sm› baflka binalar olan mezarlar›n yerinde insanlar yaflayabilmektedirler!!! Hz. Hüdâyî’den evvelki ve sonraki pirlerin kabirleri öncelikle türbe, etraflar›ndaki arazinin imkan verdi¤i nisbette de mezarl›k halini alm›flt›r. Hz. Hüdâyî Asitanesi, haziresiyle günümüze intikal edebilen tekkelerden biridir. AZÎZ MAHMUD HÜDÂYÎ sempozyumu vesilesiyle Hz. Hüdâyî Âsitânesi’nde medfun ve mezar tafllar› mevcud olan kiflilerden baz›lar›n› tan›tmak istedik. Bizden evvel hazireler üzerine çal›flan Cemaleddin Server Revnako¤lu (ö.1968) ve Mehmed Mermi Haskan (ö.2003?)’› burada rahmetle an›yorum. N. Nermi Haskan haz›rlad›¤› Yüzy›llar Boyunca Üsküdar Tarihi’nde Hz. Hüdâyî Âsitânesi’nin haziresinde ikiyüz kadar mezar›n kimlere ait oldu¤unu kaydetmifltir. Ama bunlar›n pek az›n›n foto¤raflar›n› vermifl, mezartafl› metinlerinin ise genelde k›saca kimlere aid oldu¤unu belirtip, metni tam olarak vermemifltir. Tebli¤imizi haz›rlarken hazirenin tamam›n› gözden geçirdik ve tebli¤in hacmine göre bir seçme yapma¤a çal›flt›k. Zira ikiyüz civar›nda mezartafl›n›n okunmas› ve foto¤raflanmas› ancak kitapl›k bir çal›flma olabilir, diye düflündük. Hz. Hüdâyî türbesinde, Hz. Hüdâyî’den baflka ailesi medfunken hazirede Âsitânesi’nde fleyhlik yapanlar, han›m sultanlar, devlet ve ilim adamlar› ile baz› han›mlar defnedilmifllerdir. Dolay›s›yla toplumun her kesiminden insan›n Hz. Hüdâyî’ye komflu olmak istedikleri anlafl›lmaktad›r. Hz. Hüdâyî Âsitânesi’nde, Hz. Hüdâyî türbesinden baflka Ehl-i cennet Mehmed Efendi, Kanuni Sultan Süleyman’n›n torunu ve Hz. Hüdâyî’nin efli Ayfle Sultan, IV. Murad’›n torunu Fatma Han›m Sultan, Sadrazam Halil Pafla, Civankap›c› Mehmed Pafla ve Lütfi A¤a türbeleri bulunmaktad›r. Sadrazam Rusçuklu Hasan Pafla ise sade bir kabirde yatmaktad›r. Osmanl› fleyhülislamlar›ndan Mehmed ‹zzet 442
.
1.b. Mahmud Gülflen Efendi (1341-1923)
Efendiler de burada medfundur. Âsitâne fleyhlerinin yirmidört tanesinin, ondört tanesi hazirede gömülüdür. Ayr›ca Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Halaskârgâzî Mustafa Kemal Atatürk’ün hocalar›ndan ve Osmanl› Müellifleri isimli eserin müellifi Bursal› Mehmed Tahir Bey’in ve son devrin meflhur fleyhlerinden Ünsi Hasan Efendi Tekkesi fleyhi, Kadiriyye’den ‹zzi Efendi’nin de mezarlar› buradad›r. Haziredeki mezartafllar›n› befl grupta tasnif ettik. Bu gruplar, meflayih (fleyhler), ulemâ (âlimler), ricâl-i devlet (devlet adamlar›), han›mlar, orijinal boyal› tafllar ve hazireden baz› görünümler. Meflayih k›sm›nda, asitane postniflinlerinden Mustafa Efendi ve Mehmed Gülflen Efendi ile Ruflen Efendi’nin torunu Mehmed fiemseddin Efendi ile türbedar ve asâdâr Kâmil Dede’nin mezartafllar› bulunmaktad›r. Ulema k›sm›nda, Ruflen Efendi’nin o¤lu müderris Mehmed Ziyaeddin Efendi, Kazasker Arabzade Mehmed Amir Efendi, Dervifl Ali R›za Efendi ve ‹mam Abdullah Efendi’nin mezartafllar› bulunmaktad›r. Rical-i devlet (devlet adamlar›) k›sm›nda, Seyyid Mahmud Efendi, ‹brahim Münir Beyefendi, Yaverandan Ali K›rat Pafla, Müflir Manast›rl› ‹brahim Pafla ve Kap›c›lar Kethüdas› Osman Efendi’nin mezartafllar› yeralmaktad›r. Han›mlar k›sm›nda da Fat›ma fiems-i Nur Han›m, Fat›ma Edibe Han›m, Aifle Behiye Han›m, Feride Han›m ile fierife Nefise Han›m’›n mezartafllar› vard›r. Orijinal boyal› tafllar›n ikisi bafl, ikisi ayak tafl›d›r. Bu tafllar›n boyal› olmalar›, zaman›nda tafllar›n boyand›klar›n› göstermeleri bak›m›ndan bizce önemlidir. Hazireden baz› görünümler k›sm›nda ise, orijinal desenler yap›lan tafllardan bir demet sunmak istedik. NOT; son olarak vaktiyle haz›rlad›¤›m bir raporu buraya kaydetmek istiyorum. 1) ‹stanbul’un Karacaahmed¸ Edirnekap›¸Merkez Efendi¸ Eyüb Sultan¸vs. yerlerindeki câmi ve dergâhlar›n›n bir k›sm›nda hazîreler vard›r. 2) Sahâbe ve ni’me’l-ceyfl kabirlerinin bir k›sm› ta’mir edilmifltir. 443
.
1.c. Mehmed fiemseddin Efendi
3) 450 civâr›ndaki dergâh›n ancak 100 kadar›n› hazîresi kalabilmifltir. (Dersaâdet Dergâhlar›.M.Özdamar.) 4) ‹stanbul Türbeler Müdürlü¤ü, kendisine ba¤l› baz› hazîrelerin envanterini haz›rlam›flt›r. 5) Fâtih Belediyesi, ilçesindeki 27 hazîrenin etraf›n›n duvar›n› çevirmifltir 6) Eyüb Belediyesinin hazîreleri, ‹stanbul Belediyesi taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. 7) Vak›flar Müdürlü¤ünün bünyesindeki, Târihi Mezar Tafllar›n›n Onar›m Ekibi 1985’lerde la¤vedilmifl, bu ekipten iki kiflinin hayattan oldu¤u ö¤renilmifltir. 8) ‹smâil Fâz›l Ayano¤lu’nun, Vak›flar Dergilerin’deki makâleleri ve müdürlük arflivinde oldu¤u bilinen foto¤raflar› ile bir çok kitap ve makâleler, ‹stanbul Mezarl›klar›n› muhtelif yönlerden tan›tmaktad›r. 9) Kanaâtimizce ilgili eserler ve yap›lm›fl araflt›rmalar toplanarak, yap›lanlar ve yap›lacaklar dikkatlice planlanmal›d›r. (Bir misal olmak olmak üzere, Kültür Bakanl›¤›nca bast›r›lan; Mezar-Mezarl›k Ve Mezar Tafllar› Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi, Ankara 1989 )
Haziredeki Mezar Tafllar›n›n Okunufllar›; 1) MEfiAY‹H (fiEYHLER) 1.a.)HU Hazret-i Hüdâyî kuddise sirruhu’l-âli Asitane-i feyz-i afliyanelerinde Piraye-i makam-› meflihat iken irtihal-i Dâr-› cemâl eden kutb-u daire-i Velâyet evc-i ala-y› keramet umdetü’lVas›lin piflüva-y› ehl-i yakin 444
.
1.d. Mehmed Kâmil Efendi
Mürflid-i âgah, ârif-i billah fleyh Mustafa Efendi hazretlerinin Ruh-i flerifiçün el-fatiha Sene 1188/1774
1.b.) HU Âsitane-i Hazret-i Pir Hüdâyî Kaddesallahu sirruhu’l-ali Seccade-niflîni ve mülga Meclis-i meflayih reisi iken ‹rtihal-i dâr-› beka eden Es-seyyid efl-fleyh el-hac Mehmed Gülflen Efendi Ruhiçün r›zaen lillahi teala El-fatiha Sene 1341/1923
1.c.) HÜVE’L-BÂK‹ Mudanyal›zade merhum efl-fleyh Ruflen Efendizade fieyh Abdullah Efendi Mahdumu genc iken ‹rtihal-i dar-› beka eden Müderrisin-i kirâmdan Merhum ve ma¤furun leh Mehmed fiemseddin Efendi Ruhiçün el-fatiha Sene 1248/1828 445
.
2.d. Ali R›zâ Efendi
1.d.) YA HU Kutbü’l-ârifin gavsü’l-vâs›lin Es-seyyid efl-fleyh Azîz Mahmud Hüdâyî kuddise sirruh El-ali hazretleri dergah-› flerifi türbedar› Ve asadar› merhum ve magfurun leh El-muhtac ila rahmet-i Rabbihi’l-gafur El-hac Mehmed Kâmil Dede Efendi’nin Ruh-i flerifi içün r›zaen lillah el-fatiha Sene, 1296/1880
2) ULEMA (AL‹MLER) 2.a.) EL-BÂK‹ HÜVALLAH Hazret-i Hüdâyî kuddise sirruhu’l-aziz Hazretlerinin bendelerinden Merhum ve ma¤fur el-muhtâc ila Rahmet-i Rabbihi’l-Gafur, Sultan Selim Han Camii fierifi’nde ‹mam-› evvel el-hac Abdullah Efendi, ruhiçün r›zaenlillah El-fatiha, sene 1198/1783
2.b.) HÜVE’L-HAYYÜ’L-BÂK‹ Âsitâne-i aliye-i Hazret-i Hüdâyî’de Seccade-niflîn olan Mudanyal› Zade fieyh Mehmed Ruflen Efendi Merhumun o¤lu Edirne Müderrisininden es-seyyid Mehmed 446
.
3.a. Seyid Mahmud Efendi
Ziyaeddin Efendi’nin ruhiçün Fatiha, sene 1233/1819
2.c.) HÜVE’L-BÂK‹ Fukara-y› Tarikat-› Aliyye-i Celvetiyye’den Sab›ka Rumeli Kazaskeri merhum Arabzade Mehmed Amir Efendi ruhiçün R›zaenlillah el-fatiha Sene 1288/1874
2.d.) HÜVE’L-HALLÂKU’L-BÂK‹ Sab›ka müsteflar-› meflihat-› ulya Merhum ve ma¤furun leh Sudur-u a’zamdan Kayserili El-hac haf›z Dervifl Ali R›za Efendi’nin ruhiçün el-Fatiha, sene 1318/1903
3) R‹CAL-‹ DEVLET (DEVLET ADAMLARI) 3.a.) Merhum ve ma¤fur ‹la rahmet-i Rabbihi’l-Gafur Es-seyyid Mahmud Efendi 447
.
4.a. fiems-i Nur han›m
Ruhiçün, el-Fatiha Sene 1158/1744
3.b.) HÜVE’L-HAYYÜ’L-BÂK‹ Tu¤ra Müderrisin-i kiramdan Nazif Efendi’nin mahdumu Cennetmekan, merhum ve mebrur ‹brahim Münir Beyefendi’nin ruhiçün el-Fatiha, sene 1230/1810 Yevm-i sebt, 12 flevval
3.c.) HÜVE’L-BÂK‹ Yaverân-› Hazret-i fiehriyari ferikandan Ali K›rat Pafla’n›n Ruhuna r›zaenlillahi Teala, el-Fatiha Sene 26/fievval/1320/1905
3.d.) Müfliran-› A’zam-› Saltanat-› Seniyyeden, Manast›rl› Gazi ‹brahim Pafla’n›n ruh-i pakine fatiha Sene, 11/Safer/1333-9 Kanun-› evvel/1335/1917
448
.
3.i. Mehmet Ârif Efendi
3.e.) HÜVE’L-BÂK‹ Hala Sivas valisi Vezir-i mükerrem Seyyid Ahmed Pafla Hazretlerinin Kap›c›lar Kethüdas›, merhum ve ma¤fur el-Muhtâc ila rahmet-i Rabbihi’l-Gafur es-Seyyid el-hac Osman A¤a, ruhuna (el-Fatiha, sene ?)
4) HANIMLAR 4.a.) HÜVE’L-BÂK‹ Esbak Bahriye yoklamac›s› Merhum Raflid Efendi’nin Halilesi ve hâlâ yoklama Kalemi müdiri Behaüddin Efendi’nin validesi merhume Fat›ma fiems-i Nur han›m›n ruhuna el-Fatiha 1302/1886
4.b.) HÜVE’L-HALLAKU’L-BÂK‹ Moravi merhum El-hac Medar Bey’in Kerimesi merhume Ve ma¤furun leha El-hacce Fat›ma Edibe han›m›n Ruhiçün el-Fatiha Sene fi 11 Muharrem 1252/1832 449
.
4.c.) HÜVE’L-BÂK‹ Mevali-i fihamdan Rusçuklu Hasan Pafla Zade es-seyyid Ahmed Haydar Beyefendi’nin halilesi Merhume ve ma¤furun leha Aifle Behiye han›m, ruhiçün el-Fatiha Sene 1248/1828
4.d.) ALLAH Bu cihan ba¤›na geldim bir mürüvvet görmedim Derdime derman arad›m bir devas›n bulmad›m Âhile zar k›larak gençli¤ime doymad›m Çün ecel peymanesi dolmufl murad›m almad›m Merhum devletlu Sar›m Pafla hazretlerinin Ahretli¤i merhume Feride han›m ruhuna Fatiha Sene 1276/
4.e.) HU Hazret-i Hüdâyî kuddise sirruh Hazretlerinin nesl-i pakinden Tarik-› Bedeviyeden muhibb-i-afl›k-› Sad›k iken cezbe haliyle Makber-i Kübra ziyaretleriyle olub Vas›l-› murad-› Hak olan,Mekteb-i ‹dadiye Miralay› Ali Bey’in Zevcesi merhume fierife Nefise Dervifle han›m›n ruhiçün Fatiha 29 Ramazan 1271
450
.