VRIJDAG 2 JANUARI 2015
DAGBLAD~
NOORDEN
Cultuur film edia
Boeken
heater uziek eelde de kunst 路 gend~
2 He~man
van Veen wordt in maart 70 jaar, maar lijkt onvermoeibaar. Dit jaar toert hij weer door Nederland, het tweede deel van een biografie is in .de maak en onlangs verscheen de cd Kersvers. Op de filmpagina acht voorjaarsfilms waar we nu al naar uitkijken. Waaronder Se/ma, Birdman en Inherent Vice met Joaquin Phoenix .
Dat het album Rock or bust van AC/DC er is gekomen, was niet vanzelfsprekend. De drummer werd een verdachte, de slaggitarist is dement.
4 AGENDA
De sporen van Vincent
Dagblad van het Noorden vrijdag 2 januari 2015
2
Cultuur Hannibal
e KUil .
Age da
D
e laatste echte kunstenaars in Groningen, ik heb ze nog meegemaakt. Ik bedoel de doorgewinterde bohemiens, aan wie je kon zien dat ze kunstenaar waren: ze kleedden zich woest, wat nu iedereen doet, maar destijds blijk gaf van een onconventionele levensvisie, droegen baarden, en wasten zich zelden. Een enkeling was zelfs in Parijs geweest. Ze 'hadden overal schijt aan', en beleden zulks nadrukkelijk. Ook werd er naarstig gedronken en veel tijd doorgebracht in de kroeg, want kunstenaars staan aan geduchte psychische spanningen bloot. Dat kostte weliswaar geld, maar op de lat schrijven was vroeger gemakkelijker, en bovendien had je de BKR, de Beeldende Kunstenaars Regeling, een in de jaren vijftig ingevoerde overheidsvoorziening, die behoeftige artiesten een inkomen verschafte in ruil voor een aantal door het rijk jaarlijks 'aangekochte' kunstwerken. Zo behoedde men hen voor de hongerdood, en mocht er toevallig een Van Gogh tussen zitten, dan hadden ze die voor bijna niks in huis. Daar werd overvloedig gebruik van gemaakt, maar op den duur was er geen opslagruimte meer voor zoveel creativiteit ('Van Maastricht tot aan Den Helder /lig ik in de museumkelder' verzuchtte een graficus), en de BKR werd, ondanks protesten die weinig weerklank vonden bij het volk, in 1987 opgeheven. De meeste kunstenaars over wie ik het heb, waren toen reeds ter ziele. Zoals Edu Waskofsky, de schepper van het Groningse Joodse Monument. Hij en zijn broer, de dichter Riekus Waskofsky, overleden kort na elkaar ten gevolge van hun levenswandel (Weet u I dat Edu I evenals Riekus I hartstikke ziek is?), vlak voor die sympathieke regeling beeindigd werd. Edu had de fondsen die hem ten behoeve van het monument ter hand waren gesteld er met zijn kornuiten doorgejaagd in café St Tropez (dat daarna onmiddellijk de deuren sloot), maar hoewel hem de opdracht opnieuw werd verstrekt, is het gedenkteken wegens zijn ontijdig heengaan onvoltooid gebleven. Een ander die genoemde afschaffing net niet heeft meegemaakt, was Henri de Wolf. Gelijk het merendeel van zijn confraters was hij een overtuigd communist (de schilder Jo van Dijk beeldde een tijd lang vooral geab-
' Nogal w<it bezoe· kers kwamen thuis met een verse De Wolf op
hun rug straheerde gebalde vuisten uit), zonder benul te hebben van de verderfelijkheid dezer wereldbeschouwing. Hij hield, als zijn gehele generatie, van jazz, maar ook van Sjostakovitsj, want die gold toen nog als een sovjetcomponist. Henri, door intimi Hanoibal genoemd, werd dusdanig door politieke en muzikale beslommeringen in beslag genomen, dat de schilderkunst er soms bij inschoot. Het kon gebeuren dat er enkele dagen voor een vernissage te weinig doeken waren. Hij verfde dan dag en nacht door, weshalve verscheidene werkjes tijdens de opening nog nat waren. Nogal wat bezoekers kwamen thuis met een verse De Wolf op hun rug. Hij stierf op nieuwjaarsdag 1986, na een oliebol en een haring gegeten te hebben. De volgende ochtend om elf uur trof ik een vriend, met wie ik in het kader van de goede voornemens juist had afgesproken het nuttigen te minderen, in café De Beurs aan de genever. Op mijn vraag wat we nou kregen, antwoordde hij: "Hannibal is dood." Bijzondere omstandigheden vergden bijzondere maatregelen, dat begreep ik.
word_t het jaar van Vincent van Gogh. Daarbij draait het niet alleen om zijn schilderijen, maar vooral om zijn aanwezigheid. 2015
Joep van Ruiten
0
p het oog hebben ze het goed voor elkaar in het Van Gogh-huis in Drenthe. De displays, de vitrines, de informatiepanelen, de folders, de verhalentafeL Alles spie en span. En boven, op de eerste verdieping, het kamertje waar de kunstschilder eind 1883 twee maanden achtereen zijn avonden doorbracht, als gast bij de familie Scholten -keurig op orde. Ze vertonen er nog een film bij ook. En het werkt, weten Tineke de Roo en Jan Halfwerk van het Van Gogh-huis . .,We hebben meegemaakt dat mannen uit Chicago een rondleiding kregen. Want dat doen wij hier, iedereen kan een rondleiding krijgen. Die mannen hadden boven de kamer bezocht en de film gezien. Een van hen was zo geëmotioneerd, die kwam met tranen in de ogen de trap af. Die deed zijn zonnebril op." Jaarlijks komen vijfduizend bezoekers naar het gerestaureerde logement aan de Hoogeveense Vaart in Nieuw-Amsterdam. Dat aantal moet omhoog kunnen, want de komende maanden wordt in binnen- en buitenland uitgebreid stilgestaan bij het 125ste sterfjaar van Vincent van Gogh (1853 -1890). Daarbij gaat het niet zozeer om schilderijen, aquarellen, tekeningen, brieven en schetsen, maar om plekken waar hij woonde en werkte. Frank van der Eijnden uit Tilburg zou je regisseur van het herdenkingsjaar kunnen noemen. Sinds 2012 is hij bezig alle plekken waar
URNGOGH EUROPE Van Gogh sporen heeft nagelaten te verbinden met musea die zijn werk tonen: .,Als je weet dat het Van Gogh Museum en het Kröller-Müller Museum ieder jaar twee miljoen mensen trekken, dan moet je proberen die mensen ook naar locaties , te krijgen waar Van Gogh heeft geleefd." Om aan te geven dat Van Gogh meer is dan kunst, hebben de marketeers van het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) voor 2015 een leus bedacht: 125 years ofinspiration. In het Engels inderdaad, want we hebben het hier over een kunstenaar die in vier landen zijn geluk zocht. Die volgens berekeningen van het NBTC dit jaar minimaal18o.ooo toeristen extra op de been kan brengen. Hoewel Van Gogh arm leefde en arm stierf is hij een kunstenaar van grote cijfers. In Drenthe hebben ze de getallen nog niet op een rij, maar Noord-Brabant trekt 1,6 miljoen euro uit om een deel van de 180.000 geïnteresseerden· naar Zuid-Nederland te krijgen. Ook omdat zij volgens het NBTC goed zijn voor naar schatting 50 miljoen euro extra aan uitgaven aan entreebewijzen, merchandise, logeerkos-
De gereconstrueerde kamer in het Van Gogh Huis in Nieuw-Amsterdam.
. --~-
:'
~··
.
·'
·-""'.•..-.......::.;, ~ •.. " .,
ten en consumpties. En het gaat niet om een eenmalige oogst, vertelt Van der Eijnden. "Noord-Brabant moest het altijd hebben van de familievakanties. Fietsen in de bossen. We merken al een aantal jaren dat die markt kleiner wordt, terwijl de internationale markt groeit. Wij grijpen het Van Gogh-jaar aan om buitenlandse toeristen te laten zien dat Nederland meer is dan Amsterdam. Dat je ook naar Brabant kunt." Bijvoorbeeld naar Etten-Leur. Waar vader Van Gogh predikant was en je daarom volgens een deel van de bevolking mag zeggen dat Vincent in Etten "het zaad van zijn latere kunstenaarschap he.eft gezaaid". Sinds kort is in de Hervormde kerk een permanente expositie te zien en is de naastgelegen voormalige kosterswoning omgedoopt tot 'Van Gogh Shop I Ticket & Tourist Information'. Bijvoorbeeld naar Zundert. Waar het geboortehuis van de schilder al in 1903 werd afgebroken. Maar desondanks 'de geboortegrond nog zichtbaar en voelbaar is'. Of zoals ze in het opgerichte Van Gogh Huis zeggen: ..Je waant je door middel van de digitale hoor- en kijkbeleving in de huiskamer van de familie Van Gogh en je ontdekt wat hem bezighield." Naar Nuenen. Waar Van Gogh na zijn vertrek uit Drenthe twee jaar bij zijn ouders woonde en een kwart van zijn oeuvre schilderde. In Nuenen is een 'openluchtmuseum' te bezoeken, het Vincentre, met routes langs 21 gebouwen en plekken waar hij schilderde: "Hier beleef je de dingen zoals hij ze ook beleefde. Door het gebruik van de modernste audiovisuele technieken, word je ondergedompeld in de tijd van Vincent." Of Eindhoven. "Net buiten Nuenen", aldus stichting Van Gogh Brabant. Waar kunstenaar Daan Roosegaarde afgelopen herfst met een speciale technologie een fietspad van nog geen kilometer realiseerde geïnspireerd op het schilderij de Sterrennacht uit 1888. "Een unieke combinatie van design en erfgoed", zeggen ze in Brabant, ook om duidelijk te maken dat Eindhoven de stad van het Dutch design is. Verspreid over vier landen heeft Van der Eijnden van Van Gogh
•
i
\~~'M' '7o ~~-~~,~-
De Vincent van Gogh is met een half miljoen euro de duurste (handgeschilderde) ballon Van Europa. FOTO: GPD/WIETZE LANDMAN
Europe 21 plekken geteld die 'iets' met Van Gogh hebben. In meer (Auvers-sur-Oise) en mindere (Londen) mate. Van enthousiast, zoals in de Belgische stad Bergen waar een tentoonstelling met originelen en kopieën is te zien én de gerestaureerde film met Kirk Deuglas uit
~
~
• <t,~~
'
~ •"' V>?i,.<,
1955. Tot overweldigend, zoals in Amsterdam waar het Van Gogh Museum de beroemde collectie in een nieuwe opstelling toont. In Drenthe is de houding afwachtend te noemen. Wat volgens het Van Gogh Huis niet wil zeggen dat Nieuw-Amsterdam niets te bieden
heeft. "Als mensen van het Van Gogh Museum hier komen, nemen ze allemaal het verhaal mee zoals wij dat vertellen. Nu zijn zij in Amsterdam ook met verhalen gaan werken. Maar zij hebben niet de mogelijkheid iedereen persoonlijk te ontvangen, zoals wij al tien jaar doen." Verhalen spreken net zo goed tot de verbeelding als schilderijen. "Van Gogh is hier overhaast vertrokken", vertellen De Roo en Halfwerk. "Hij heeft toen de voltooide werken naar zijn broer gestuurd, sommigen nog niet eens goed droog, want de krantensnippers zaten aan de verf geplakt. Een aantal tekeningen heeft hij hier toen achtergelaten. Om precies te zijn: acht. In Nieuw-Amsterdam hebben ze toen de kachel aangemaakt met tekeningen." Van Gogh had de intentie om terug te keren naar Drenthe, weten De Roo en Halfwerk. "Hij heeft ook zijn schilderspullen laten liggen. Hij vertrok in de winter, maar was in mei nog steeds niet terug. Je had in die tijd nog grote schoonmaak in het voorjaar. Dus ... Later hadden ze daar natuurlijk dik spijt van. Volgens een kleindochter van logementhouder Scholten is één tekening weggegeven, een vrouw met een spinnewiel. Die moet nog altijd ergens zwerven."
De ophaalbrug in Nieuw-Amsterdam, 1883. Collectie Groninger Museum/Foto John Stoel
' Wij
grijpen het . Van Gogh-jaar aan om toeristen te • laten zien dat Nederland meer is dan Amsterdam
COLOFON Eindredactie Gerda Douma, André Keikes, Jan Schepers (chef), Janna luiderveld Vormgeving Annie Kamstra, ArtDirector Al ie Veenhuizen Telefoon cultuurredactie
050-5844227 Het Van Gogh-fietspad naar de Sterrennacht in Eindhoven.
FOTO sTUDIO DAAN ROOSEGAARDE
E-mail cultuur@dvhn.ni
l•