A Palace in Heaven by Vasileios Chanis

Palace

Heaven

Διπλωματική Εργασία Πολυτεχνική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Φοιτητές: Λυδία Γιόκαρη, Βασίλειος Χανής Α.Μ.: 1158, 1234 Επιβλέπων Καθηγητής: Γεώργιος Α. Πανέτσος Εξεταστική Επιτροπή: Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Παύλος Λέφας Ιούλιος 2016, Πάτρα

A Palace in Heaven Το Νέο Εκκλησιαστικό Συγκρότημα του Αγίου Θωμά Κουκακίου

...“Αδελφέ μου πιστεύω, ό,τι προτιμάς να δώσεις το μισό της βασιλείας σου, για να με δεις ζωντανό. Τώρα μια μικρή χάρη σου ζητώ” ”Πες το και θα κάνω ότι μπορώ” ”Δώσε μου το παλάτι, που έχεις στους ουρανούς και πάρε, όσα χρήματα θέλεις” ”Εγώ έχω παλάτι στον ουρανό; Από που;” ”Ναι, έχεις, αν και συ δεν το γνωρίζεις. Σου το έκτισε ο ξένος, που είναι στη φυλακή. Είναι ωραιότατο, το είδα, όταν μ’ άρπαξε Άγγελος Κυρίου”... κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον

Ο Νέος Ιερός Ορθόδοξος Ναός στο Κουκάκι αφιερώνεται στον Άγιο Θωμά τον Απόστολο. Σύμφωνα με το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, ο Άγιος Θωμάς προσελήφθη από τον Βασιλιά των Ινδιών Γουνδιαφόρο ως περίφημος Αρχιτέκτονας ώστε να επιμεληθεί τα σχέδια για την κατασκευή ενός καινούργιου ανακτόρου. Αντ’ αυτού, μοίρασε τα πλούτη στους φτωχούς και κατασκεύασε στον Βασιλιά ένα υπέρλαμπρο επουράνιο παλάτι το οποίο θα ήταν δικό του στην μετά θάνατον ζωή. Η ελευθερία του ήταν το τίμημα της πράξεώς του.

iii

“Το να σχεδιάζεις μία εκκλησία είναι λιγάκι σαν να επανασχεδιάζεις την θρησκεία, σαν να επαναπροσδιορίζεις την ουσία της” Gio Ponti

Πίνακας Περιεχόμενων Table of Contents

Abstract

Γενική θεώρηση του θέματος

Τυπολογικός Πίνακας

Ανάλυση Περιοχής Μελέτης

Σύγχρονο Εκκλησιαστικό Συγκρότημα στο Κουκάκι

Ο Νέος Ιερός Ναός του Αγίου Θωμά του Αποστόλου

Αντί επιλόγου

Τεχνικά στοιχεία

Abstract

The Greek Ecclesiastical Architecture consists the Achilles’ heel of Modern Greek Architecture according to the important historian Dimitris Phillipides. The Greek Orthodox Church, contrary to the other doctrines of Christianity, follows an absolute conservative and iconographical direction. The majority of churches in Greece, were designed as copies of the architectural type of the, Late Byzantine Era, cross-in-square church. Those projects present a completely obsolete Architecture in all the possible aspects, from the solution of the programmatic demands and the architectural design to the building technology and the detailing. In its very sense, the contemporary Greek Orthodox Church is an unresolved architectural problem; a contextual and essential issue, concerning the architectural implementation of the idea of the Sublime in our days.

Nave for the morning mass they will be suddenly astonished by the incoming sunlight. Apart from the Nave the rest of the space is dedicated to a continuous architectural promenade which starts from the Narthex and reaches up to the roof of the building. The ramps guide the visitors into the various levels of the building, in which different uses take place -chapel, exhibition hall, roof garden. The highlight of the proposal is the organization of the interior of the Nave. The design resembles that of a live theatrical experience aiming to bring back a long forgotten aspect; the church will always be the “τόπος” of a live performance.

Lydia Giokari - Vasileios Chanis

The current Design Thesis study aims to present a new contemporary model for the Greek Orthodox Church in which crucial issues will be re-addressed. Our effort is dedicated to the redefinition of the traditional Orthodox Church in all the possible aspects, from the typology and symbolical meaning to the programmatic principles and the relation to the modern city. The“Palace in Heaven” is dedicated to St. Thomas the Apostle. According to St. John’s Gospel, St. Thomas was commissioned by the King of India as a renowned Architect in order to build his new Palace. Instead of that, St. Thomas gave the gold to the poor and built to the King a brilliant Palace in Heaven for his after-death life. The project is a complex of buildings that consists of three interconnected programs located in one of the most central avenues of Athens. The core of them is the Church accompanied by an office building and a guesthouse. The Nave resists on facing the East -one of the major orthodox principles- and is turned towards the morning sunlight. In this way, as the believers enter the

7 12

10 11 9

8 6

2 1

Χωρικές μεταβάσεις και συμβολισμοί 1. Είσοδος 2. Νάρθηκας 3. Κυρίως Ναός 4. Εξώστης 5. Τρούλος 6. Σολέας

7. Τέμπλο 8. Ωραία Πύλη 9. Διακονικό 10. Πρόθεση 11. Ιερό 12. Πλατυτέρα

Γενική θεώρηση του θέματος Introduction

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως από την Αρχαιότητα έως και την εποχή μας, η Αρχιτεκτονική των Οικοδομημάτων Λατρείας χαρακτηρίζεται από τις υψηλότερες των προθέσεων. Στη Δυτική Ναοδομία, ο Nαός ή oίκος του Θεού, ως ο χώρος της υλικής έκφρασης του Θείου, αντιμετωπιζόταν ως το άμεσο πεδίο εφαρμογής των προοδευτικότερων ιδεών πάνω στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Ζητήματα όπως ο συμβολισμός, η τυπολογία, η κατασκευαστική αρτιότητα και η χρήση της εκάστοτε σύγχρονης οικοδομικής τεχνολογίας είναι σύμφυτα με αυτό που ονομάζεται “Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική”. Έως και τις μέρες μας, τα παραπάνω αποτελούν βασικές παράμετροι που επηρεάζουν την σύλληψη και πραγμάτωση ενός νέου κτηρίου λατρείας, ανεξαρτήτως θρησκείας, δόγματος ή ακόμα και γεωγραφικής τοποθεσίας. Mεγάλος αριθμός εκ των εμβληματικών αρχιτεκτονημάτων που κοσμούν τις σελίδες των αρχιτεκτονικών εγκυκλοπαιδιών σχετίζονται με την θρησκευτική λατρεία. Τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες της Μεσαιωνικής Δύσης και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ακολούθησαν τα εμβληματικά έργα που σχεδιάστηκαν από σημαντικούς αρχιτέκτονες που έδρασαν και δρουν από την Αναγέννηση έως και τις μέρες μας. Σε αντίθεση με τον ιστορικό της πλούτο σε λατρευτικά οικοδομήματα, στην Ελλάδα του πρόσφατου παρελθόντος, σπανίως μια νεόδμητη εκκλησία γινόταν θέμα συζήτησης ή πηγή έμπνευσης για την αρχιτεκτονική κοινότητα. Η παραπάνω διαπίστωση ενισχύεται ως προς το αρνητικότερο αν αναλογιστεί

κανείς τον μεγάλο αριθμό νέων ιερών ναών που οικοδομήθηκαν ανά την επικράτεια. Κατά γενική -αρχιτεκτονική- ομολογία, η σύγχρονη ελληνορθόδοξη ναοδομία, εν αντιθέσει με αυτές των άλλων χριστιανικών δογμάτων, ακολουθεί μια στείρα εικονογραφική κατεύθυνση αντιγραφής των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών προτύπων. Η προαναφερθείσα στέρηση έμπνευσης φτάνει σε τέτοιο βαθμό που πολλές φορές συμβάλλει ακόμα και στην αλλοίωση της πραγματικής εικόνας που σχηματιζουμε για την ποιότητα των ιστορικών παραδειγμάτων · μας εξοικειώνει με την καρικατούρα τους. Ο Δ. Φιλιππίδης, ήδη από το 1984 στην Νεοελληνική Αρχιτεκτονική παρατηρούσε πως «η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι σε όλη την διάρκειά της, η αχίλλειος πτέρνα της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής», θέτοντας τις βάσεις ενός προβληματισμού που ουδέποτε αναπτύχθηκε επαρκώς, χωρίς αυτό να βαρύνει αποκλειστικά την αρχιτεκτονική κοινότητα. Εξετάζοντας το ζήτημα καθαρά και μόνο αρχιτεκτονικά -στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό-, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως ο σύγχρονος ορθόδοξος ναός αποτελεί κατ’ ουσίαν ένα άλυτο αρχιτεκτονικό πρόβλημα. Η απουσία σύγχρονων παραδειγμάτων-προτύπων καθώς και η έλλειψη επικαιροποιημένης έρευνας πάνω στο ζήτημα είναι κοινώς αποδεκτά γεγονότα.

Η σύγχρονη ναοδομία, πέραν της δεδομένης συνθετικής αναζήτησης για την απεικόνιση του Υψηλού, οφείλει να αντιπαρατίθεται εποικοδομητικά με μία σειρά άλλων βασικών ζητημάτων. Αυτά μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: • • •

Αρχικά η σχέση της εκάστοτε νέας σύνθεσης με την παραδοσιακή τυπολογία και τον συμβολισμό Εν συνεχεία, ο τρόπος χρήσης και επεξεργασίας των σύγχρονων υλικών και του φωτός και τέλος, η σχέση του νέου Ναού με το σύγχρονο δομημένο αστικό περιβάλλον, τόσο μορφολογικά όσο και προγραμματικά

Κάθε συζήτηση γύρω από την μορφή του Ορθόδοξου Ναού φέρνει στο μυαλό σχήματα και μορφές που μπορούν εύκολα να συσχετιστούν με συγκεκριμένες επικρατούσες τυπολογίες. Περιληπτικά, η βασιλική αποτελεί την πρώτη και βασικότερη από αυτές. Προερχόμενη από τον επικρατούντα στις αρχαίες αγορές αρχιτεκτονικό τύπο, δίνει έμφαση στον ρυθμό του εσωτερικού του Ναού.

Γη

Επίσης, γνωστοί αλλά σπανιότεροι είναι οι περίκεντροι ναοί, οι λεγόμενες ροτόντες, οι οποίες δίνουν έμφαση στο ύψος δημιουργώντας παράλληλα αισθήματα ηρεμίας και συγκέντρωσης. Συνδυασμός των δύο προαναφερθέντων αποτελεί η λεγόμενη τρουλαία βασιλική, της οποίας το μεγαλύτερο δημιούργημα είναι ο Ναός «της του Θεού Σοφίας» στην Κωνσταντινούπουλη. Εδώ συναντάται η εσωτερική ρυθμολογία με το επιβλητικό του τρούλου. Τέλος, ο τύπος που προσφέρει υπηρεσίες στην ορθόδοξη εκκλησία εδώ και 15 αιώνες είναι ο τύπος του εγγεγραμμένου σταυρού, όπου η ύπαρξη των παραπάνω στοιχείων συνδυάζεται με την εισαγωγή του συμβόλου του σταυρού. Μπορούμε λοιπόν, μέσω μιας κριτικής αφαίρεσης, να παρατηρήσουμε πως στους Ορθόδοξους Ναούς εμφανίζονται συγκεκριμένα σχήματα που αναπαριστούν συγκεκριμένους κοσμικούς συμβολισμούς: • • •

Ουρανός

Πρώτον, ο θεωρητικός κύβος που συμβολίζει την Γη, Δεύτερον, η σφαίρα που ως τρούλος συμβολίζει τον ουράνιο θόλο και Τρίτον, το σύμβολο της σταύρωσης

Σταύρωση

Οι προαναφερθέντες συμβολισμοί αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία του Ορθόδοξου δόγματος τα οποία συνδυαζόμενα με μια σειρά εξίσου σημαντικών συμβολισμών συγκροτούν την βάση των απαραίτητων στοιχείων που οφείλουν να υπάρχουν σε κάθε Ορθόδοξη εκκλησία. Οι περαιτέρω αυτοί συμβολισμοί αναπαριστώνται στο προαναφερθέν εικονιζόμενο διάγραμμα και αφορούν τις χωρικές μεταβάσεις του Ναού από το κοσμικό στο ιερό στον άξονα του εδάφους, την ανάπτυξη του εσωτερικού στον κατακόρυφο

Βασιλική

Βασιλική με τρούλο

άξονα, καθώς και τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την τέλεση του μυστηρίου. Με γνώση όλων των παραπάνω τέθηκε ως βασικό θεμέλιο του σχεδιασμού, κατ’ αρχήν η χρήση αλλά και η κριτική αρχιτεκτονική αναβάθμιση όλων των συμβολικών στοιχείων του Ορθόδοξου Ναού με στόχο την αναθεώρηση της παγιωμένης εικονογραφικής αντίληψης που υπάρχει γύρω από την χωρική έκφραση των στοιχείων αυτών.

Ροτόντα

Σταυροειδής εγγεγραμμένος

Το επιλεχθέν οικόπεδο επί του κόμβου

Ανάλυση Περιοχής Μελέτης Urban context analysis

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι Ναοί συνήθιζαν να ανεγείρονται σε κεντρικά σημεία των πόλεων, πάνω ή στην απόληξη κεντρικών οδικών αξόνων. Μεγάλοι ανοικτοί αστικοί χώροι τους συνόδευαν ενδυναμώνοντας την έτσι κι αλλιώς δυναμική – λόγω ύψους – σχέση που είχαν τα κτίσματα με τον αστικό ιστό. Στην περίπτωση της πρότασης, αναζητήθηκε ένα οικόπεδο με παρούσες τις έντονες αστικές ποιότητες που συναντώνται στην ελληνική πόλη, σε συσχετισμό με έναν εκ των υπερτοπικών οδικών αξόνων της Αθήνας. Η Λεωφόρος Συγγρού αποτελεί την καταλληλότερη επιλογή για την υλοποίηση αυτού του αρχιτεκτονικού «εγχειρήματος» καθώς είναι γνωστή για την πληθώρα σημαντικών αρχιτεκτονικών έργων που φιλοξενούνται στο αστικό της μέτωπο. Η ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του άξονα, ευρέως γνωστών και μη, κρίθηκε απαραίτητη ώστε να οδηγήσει στον εντοπισμό του κατάλληλου σημείου. Η Λεωφόρος Συγγρού ως υπερτοπικός οδικός άξονας συνδέει το κέντρο των Αθηνών με το παραλιακό μέτωπο της πόλης διατρέχοντας και εξυπηρετώντας αρκετούς Δήμους του Λεκανοπεδίου. Ταυτοχρόνως, συνδέεται με άλλες μεγάλες οδικές αρτηρίες σχηματίζοντας πολλούς κόμβους κατά μήκος της με σημαντικότερο αυτόν της Καλλιρρόης στα διοικητικά όρια του Δήμου Αθηναίων. Το τμήμα της λεωφόρου που βρίσκεται εντός του Δήμου Αθηναίων εξυπηρετείται από αρκετές στάσεις του μετρό και του τραμ.

πλήθους των ενοριακών ναών που βρίσκονται πάνω ή πέριξ του άξονα της λεωφόρου. Μέσω αυτού αποφασίστηκε πως το οικόπεδο που θα φιλοξενήσει το εγχείρημα βρίσκεται πάνω στον κόμβο Καλλιρρόης-Συγγρού, καθώς κανένας Ναός δεν εξυπηρετεί το σημείο αυτό που τυγχάνει να είναι ταυτόσημο με τον πεζόδρομο της συνοικίας Κουκακίου. Η συγκέντρωση πολλαπλών αστικών ποιοτήτων στο σημείο αυτό, όπως το άνοιγμα της θέας προς τον κόμβο, ο πεζόδρομος Κουκακίου, το αστικό μέτωπο της λεωφόρου και η εξυπηρέτηση του οικοπέδου από τον σταθμό Συγγρού-Φιξ συνηγόρησαν στην απόφαση. Στη σημερινή κατάσταση του οικοπέδου εμπεριέχεται ένα μικρό πάρκο, αρκετές αστικές πολυκατοικίες καθώς και αποθήκες και παλαιά εγκαταλελειμμένα κτήρια. Για χάριν του εγχειρήματος, το εσωτερικό θα κατεδαφιστεί πλήρως ώστε να δημιουργηθεί ένα οικόπεδο ικανοποιητικής αστικής κλίμακας. Πλέον στη νότια πλευρά του, ανοίγεται ο κόμβος Καλλιρρόης και η Λεωφόρος Συγγρού, ενώ οι άλλες τρεις πλευρές συνορεύουν με άλλα οικοδομικά τετράγωνα και τον πεζόδρομο της περιοχής, διατηρώντας έτσι τον έντονο χαρακτήρα γειτονιάς.

Η προαναφερθείσα πληθώρα σημαντικών κτηρίων που φιλοξενούνται στο αστικό της μέτωπο εξυπηρετείται επίσης μέσω πολλαπλών γραμμών λεωφορείων και τρόλεϊ που διατρέχουν όλο το μήκος της. Το σημαντικότερο στοιχείο για τον εντοπισμό του κατάλληλου οικοπέδου επήλθε από την διερεύνηση του

Λεκανοπέδιο Αττικής - Λεωφόρος Συγγρού

0 500

1500

3000m

Καλλιθέα

Αθήνα

Παλαιό Φάληρο

Νέα Σμύρνη

Δάφνη - Υμμητός

Δήμοι και περιοχές εκατέρωθεν της Λεωφόρου Συγγρού

Κύριοι δρόμοι και συγκοινωνίες στην ευρύτερη περιοχή

Σημαντικά πολιτιστικά κτήρια στη Λεωφόρο Συγγρού

Ακτίνες κάλυψης τοπικών ενοριών

Λεωφόρος Συγγρού - Αστικό περιβάλλον οικοπέδου

Λεωφόρος Συγγρού - Επί του κόμβου Καλλιρρόης

Aντικρίζοντας την λεωφόρο απο το οικόπεδο

Η ποιότητα δόμησης στην υφιστάμενη κατάσταση

Οι χώροι στάθμευσης εντός του οικοπέδου

Το μέτωπο προς την λεωφόρο

Αξονομετρικό διάγραμμα πρότασης στο αστικό περιβάλλον

Σύγχρονο Εκκλησιαστικό Συγκρότημα στο Κουκάκι

The project

Η συνθετική διαδικασία ξεκινά με την δημιουργία ενός αστικού βάθρου που επιτρέπει τον απεγκλωβισμό της σύνθεσης από τα όρια του οικοπέδου. Το γενικό σχήμα του Ναού ορίζεται ως ένα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο στο κέντρο του οικοπέδου, στα πρότυπα των βυζαντινών βασιλικών, έχοντας κατεύθυνση προς την Ανατολή. Ο λόγος είναι ότι αποτελεί τον πρώτο τύπο Χριστιανικού Ναού και επιλέγεται ως η βάση για περαιτέρω επεξεργασία. Σύμφωνα με την μελέτη κίνησης του ηλιακού φωτός, καθημερινά κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 10.00ης και 11.00ης πρωινής, η προβολή στο έδαφος των ακτίνων του Ηλίου είναι κάθετη προς την πλευρά του οικοπέδου που συνορεύει με την Λεωφόρο. Στρέφοντας έτσι τον Ναό κάθετα προς την πλευρά αυτή και αψηφώντας τον περιορισμό της Ανατολής, δίνεται η δυνατότητα για παροχή άπλετου φωτός κατά την κορύφωση του μυστηρίου της Θείας Λειτουργίας. Οι χαράξεις του βήματος των μεγάλων αστικών οικοδομημάτων της λεωφόρου καθώς και οι αντίστοιχες του πεζοδρόμου του Κουκακίου, προσανατολίζουν το κτήριο στο οικόπεδο ώστε να αποκτήσει την απαραίτητη αστική πρόσοψη, δίνοντας την δυνατότητα στο πίσω κομμάτι του οικοπέδου να απευλευθερωθεί και να αναπτυχθεί ως προαύλιο της εκκλησίας και ως ελεύθερος χώρος που προσφέρεται στην συνοικία. Η ιδέα για τον σχεδιασμό ενός τείχους στην πλευρά της Λεωφόρου επιτρέπει την απομόνωση της πλατείας από την βοή που προέρχεται από τα τροχοφόρα και συμβάλλει συνάμα στην ενδυνάμωση του αστικού μετώπου του οικοδομήματος.

χωρισμό ο οποίος επεξεργάζεται περαιτέρω με την δημιουργία αιθρίων για τον κατάλληλοτερο φωτισμό. Το Σύγχρονο Εκκλησιαστικό Συγκρότημα στο Κουκάκι είναι ένα τριμερές αλλά ταυτοχρόνως ενιαίο οικοδόμημα που φιλοξενεί εκτός από τον Ιερό Ναό του Αγίου Θωμά, το διοικητικό κτήριο του Ναού και έναν μικρό ξενώνα. Η βασική συνθετική ιδέα του εξωτερικού του Ναού αφορά την εξύψωση των όγκων του στην πλευρά της πλατείας και στην πλευρά της Συγγρού, καθώς αυτοί είναι που σχηματίζουν τις δύο πιο σημαντικές όψεις. Αφενός η όψη της Λεωφόρου ταυτίζεται με την όψη του Ιερού και αφετέρου η όψη της πλατείας αποτελεί και την κύρια είσοδο στο εσωτερικό της εκκλησίας. Ο τρούλος επανέρχεται ικανοποιώντας τις δογματικές ανάγκες του. Η μελέτη των ανοιγμάτων σχετίζεται κυρίως με τις ανάγκες του εσωτερικού του Ναού, με ηχηρή εξαίρεση να αποτελεί το μεγάλο άνοιγμα στην πλευρά της Λεωφόρου το οποίο εκτός από το άπλετο φως στο οποίο επιτρέπει την πρόσβαση, λειτουργεί και ως ο καθρέπτης της εκκλησίας προς την πόλη. Η κεντρική είσοδος στο οικόπεδο πραγματοποιείται από την πλευρά της συνοικίας για την οποία προορίζεται και ο Ναός. Τέλος, η οριστικοποίηση των δευτερευόντων εισόδων του οικοπέδου και ο σχεδιασμός του ελεύθερου αστικού χώρου σε πλατεία της εκκλησίας και πάρκο ολοκληρώνει τον εξωτερικό σχηματισμό του έργου και την περιγραφή των βασικών συνθετικών χειρονομιών.

Η συνέχεια ανήκει στην αρχιτεκτονική επεξεργασία του όγκου. Η υποβάθμιση των κομματιών του όγκου που βρίσκονται εκατέρωθεν του ναού δημιουργεί έναν τριμερή

1. Υφιστάμενη κατάσταση

5. Βασιλική προς Ανατολή

2. Δημιουργία οικοπέδου

6. Στροφή προς τον ήλιο

9. Δημιουργία μετώπου

10. Ογκοπλασία

13. Μελέτη φωτός και ανοιγμάτων

14. Σχεδιασμός ανοικτού αστικού χώρου

3. Το οικόπεδο

7. Συσχετισμός με το αστικό περιβάλλον

4. Δημιουργία βάθρου

8. Σχέση με Συγγρού και Κουκάκι

11. Αίθρια και συνδέσεις

12. Ογκοπλασία ναού

15. Είσοδοι πλατείας

16. Διαμόρφωση πλατείας

Η πρόταση από την Συγγρού - Πρόπλασμα 1:1000

Η πρόταση από το Κουκάκι

Η πρόταση από την Συγγρού

Η πρόταση από τον κόμβο Καλλιρροης

Τοπογραφικό

Αστικές τομές

Το εκκλησιαστικό συγκρότημα από την Συγγρού

Η πρόσβαση στην πλατεία από το Κουκάκι

1. Είσοδος στο συγκρότημα 2. Διοίκηση & Κατηχητικό 3. Λίμνη 4. Κήπος 5. Κυρίως Ναός 6. Ξενώνας 7. Πλατεία 8. Μνημείο

Τομή νάρθηκα

Κάτοψη στάθμεων -5.00μ έως +0.00

Σε αυτό το σημείο οφείλει να αναφερθεί πως ο σχεδιασμός του εσωτερικού του συγκροτήματος δομείται σε συγκεκριμένους συνθετικούς άξονες. Τα τρία διαφορετικά κτήρια του συγκροτήματος συγκροτούν κατ’ουσίαν ένα ενιαίο κτίσμα που αναπτύσσεται σε διαφορετικά επίπεδα και με ποικίλους τρόπους. Ταυτοχρόνως όμως, όλα τους διαθέτουν και ξεχωριστές εισόδους ώστε να τους εξασφαλίζεται η απαραίτητη αυτονομία. Οι κατοικίες διαθέτουν είσοδο από τον παρακείμενο δρόμο στη στάθμη των -5.00μ.

Αντιθέτως το διοικητικό κτήριο διαθέτει δύο εισόδους οι οποίες βρίσκονται στις στάθμες -5.00μ και -1.80μ. Τέλος, το ίδιο το κτίσμα του κυρίως Ναού έχει την κύρια του είσοδο στο +0.00. Το κτήριο του κυρίως Ναού σχεδιάστηκε ώστε να φιλοξενεί πληθώρα διαφορετικών προγραμμάτων εισάγοντας αρχιτεκτονικές ποιότητες και σχέσεις που εμπλουτίζουν τον τύπο και τον τρόπο αντίληψης του χώρου. Τα προαναφερθέντα ξεδιπλώνονται μέσω της περιγραφής των στάθμεων του συγκροτήματος αναλυτικότερα.

Τομή κυρίως ναού Α

Κάτοψη στάθμεων -1.80μ έως +1.75μ

Η κάτοψη που καλύπτει το -1.80 μ έως +1.75 μ αποτελεί μια εκ των κυρίων κατόψεων του έργου. Εδώ φιλοξενείται εκτός από το κύριο κομμάτι του Ναού, ο πρώτος όροφος του ξενώνα -στα δεξιά- καθώς και η πρώτη στάθμη του διοικητικού κτηρίου. Είναι εμφανές πως το διοικητικό κτήριο είναι σχεδιασμένο με σκοπό να καλύπτει τις ανάγκες ολόκληρου του κέντρου σε γραμματειακές αίθουσες και αμφιθέατρα. Επίσης, στη στάθμη αυτή παρατηρούνται οι διαμορφώσεις των κοινόχρηστων χώρων του

ξενώνα καθώς και ο ατομικός τύπος δωματίου του ιδίου κτηρίου. Ο κυρίως Ναός στο επίπεδο αυτό δεν εμφανίζει ακόμα κάποια ιδιαίτερη πλοκή πέραν της κατακόρυφης κυκλοφορίας των ραμπών. Στους χώρους που αναπτύσσονται στην κάτοψη των +0.00μ έως +1.75μ κάνουν την εμφάνιση τους τα γραφεία της εκκλησίας και η δεύτερη στάθμη του διοικητικού κτηρίου. Παράλληλα βαθύτερα στο εσωτερικό του ναού γίνεται πιο αντιληπτή η έντονη σχέση κελύφουςχώρου τελετών καθώς και η διάρθρωση των

Τομή κυρίως ναού Β

Κάτοψη στάθμεων +0.00 έως +1.75μ

βοηθητικών χώρων και εσωτερικών διαδρόμων. Η κάτοψη των +1.75μ έως +4.00μ αποκαλύπτει το μεγάλο παράθυρο προς την Λεωφόρο Συγγρού και την οροφή του διοικητικού κτηρίου με το αίθριο του. Το σημαντικότερο νέο στοιχείο εδώ είναι ο δεύτερος όροφος του ξενώνα. Στη στάθμη αυτή εμφανίζεται ο δεύτερος τύπος δωματίων μαζί με άλλη μια σειρά κοινόχρηστων χώρων. Τα δωμάτια εδώ προορίζονται για περιστασιακή χρήση και είναι τρίκλινα.

οποίου η κάτοψη, επηρεαζόμενη από το γεγονός ότι αποτελεί μία μικρογραφία του κυρίως Ναού, εξέχει ως πλαστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τον Ναό εσωτερικά και εξωτερικά. Το επίπεδο των +7.00μ είναι ιδιαιτέρως κομβικό για την αρχιτεκτονική σύνθεση. Αφενός, μέχρι το συγκεκριμένο ύψος υψώνονται τα δύο δευτερεύοντα κτήρια του συγκροτήματος τα οποία επενδύονται με πέτρα δένοντας την σύνθεση.

Στην κάτοψη των +3.50μ έως +5.25μ το μοναδικό νέο στοιχείο είναι το παρεκκλήσιο του

Αφετέρου στο εσωτερικό του Ναού αποτελεί το επίπεδο εκείνο στο οποίο εμφανίζονται

Τομή κυρίως ναού Γ

Κάτοψη στάθμεων +5.25μ έως +7.00μ

οι εξώστες του, οι οποίοι δύνανται να παραλληλησθούν με θεωρεία θεάτρου. Οι εξώστες αυτοί οι οποίοι επιτρέπουν την απόλαυση του εσωτερικού του Ναού δεν είναι όμως προσιτοί με εύκολο τρόπο στον εκάστοτε επισκέπτη αλλά μόνο στον επίμονο και διερευνητικό. Οι εξώστες βρίσκονται ταυτοχρόνως στα επίπεδα των +7.00μ και +10.50μ των δύο εικονιζόμενων εσωτερικών πλευρών του Ναού. Ιδιαιτέρης μνείας χρήζουν τα μεγάλα χωνιά τους που λειτουργούν ως ισχυρά πλαστικά

στοιχεία, φιλτράροντας το φυσικό φως που εισέρχεται στο ναό από το μεγάλο πλάγιο άνοιγμα της πλευράς του κόμβου. Άλλωστε, ο στόχος είναι ο άμεσος φωτισμός να προέρχεται μόνο από το παράθυρο της Συγγρού και η απαραίτητη υπόλοιπη φωτοχυσία να επέρχεται με την χρήση δευτερευόντων μέσων.

Οπτική του Ναού από την πλατεία - Πρόπλασμα 1:500

8 6

7 5

12 12

4 10 11

Η βασική κάτοψη του Ναού

1. Είσοδος 2. Νάρθηκας 3. Κυρίως Ναός 4. Σολέας 5. Τέμπλο 6. Ωραία Πύλη 7. Διακονικό

8. Ιερό 9. Πρόθεση 10. Άμβωνας 11. Εκθεσιακός χώρος 12. Βοηθητικοί χώροι 13. Εξομολόγηση

Ο Νέος Ιερός Ναός του Αγίου Θωμά του Αποστόλου The New Orthodox Church of Saint Thomas the Apostole

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η κύρια είσοδος στο συγκρότημα γίνεται από το επίπεδο της πλατείας που για λόγους διευκόλυνσης ονομάζεται επίπεδο +0.00. Ανέκαθεν, η κεντρική είσοδος μιας εκκλησίας αποτελούσε αντικείμενο διερεύνησης και μέριμνας καθότι αποτελεί το πρώτο όριο μετάβασης από τα εγκόσμια στον οίκο του θεού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση λαμβάνονται υπ’όψιν κάποια συγκεκριμένα γεγονότα. Η Εκκλησία είναι ένα δημόσιο κτήριο που λειτουργεί σχεδόν καθημερινά φιλοξενώντας μια σειρά διαφορετικών προγραμμάτων, θρησκευτικών και μη. Η προσέλευση σε αυτήν πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο ατομικά, με εξαίρεση τις Μεγάλες Εορτές. Αντιθέτως, με το πέρας της τέλεσης Μυστηρίων όπως η Κυριακάτικη Λειτουργία, η μεγάλη πλειονότητα των πιστών αποχωρεί μαζικά και ταυτοχρόνως.

Εδώ γίνεται εμφανής ο προαναφερθείς συσχετισμός με το θέατρο. Η είσοδος πραγματοποιείται μέσω ενδιάμεσου χώρουΝάρθηκα ο οποίος προσανατολίζει τον επισκέπτη σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις. Στην ευθεία ξεδιπλώνεται το εσωτερικό του Ναού, στα αριστερά οι ράμπες ανόδου για τα γραφεία και το παρεκκλήσιο και τέλος στα δεξιά, ο επισκέπτης μπορεί να χρησιμοποιήσει τις ράμπες που οδηγούν στους εξώστες-θεωρεία του κυρίως Ναού.

Ο σχεδιασμός της εισόδου απαντάει σε αυτήν την ανάγκη. Στις κοινές περιπτώσεις λειτουργεί η κανονική καθημερινή είσοδος, σε αντίθεση με τις μεγάλες γιορτές όπου η θύρα σηκώνεται και ανοίγει ολόκληρη επιτρέποντας την διέλευση μεγάλου αριθμού ανθρώπων την ίδια στιγμή και συνδέοντας το εσωτερικό του ναού με τον αύλειο χώρο της πλατείας. Το κτίσμα του κυρίως Ναού σχεδιάστηκε ώστε να φιλοξενεί πληθώρα διαφορετικών προγραμμάτων εισάγοντας αρχιτεκτονικές ποιότητες και σχέσεις που εμπλουτίζουν τον τύπο και τον τρόπο αντίληψης του χώρου. Τα προαναφερθέντα ξεδιπλώνονται μέσω της περιγραφής της κύριας κάτοψης που βρίσκεται στη στάθμη 0.00. Ο κυρίως Ναός εξελίσσεται σε αυτό το επίπεδο μαζί με τους βοηθητικούς του χώρους και τις κατακόρυφες κυκλοφορίες του κτίσματος.

Στο εσωτερικό του Ναού οι θέσεις σχεδιάζονται και δομούνται σε κλιμακωτά επίπεδα με ανεμπόδιστη θέα προς τον Σολέα, το Ιερό και την Πλατυτέρα. Η λογική σχεδιασμού των στασιδίων βασίζεται στο γεγονός ότι ο χώρος τέλεσης της Λειτουργίας αποτελεί το κεντρικό σημείο της πρότασης και ότι οι εξωτερικοί τοίχοι λειτουργούν ως προστατευτικό κέλυφος.

Τρεις διάδρομοι -ο κεντρικός και δύο βοηθητικοί, δομούνται ώστε να εξυπηρετούν τόσο την τέλεση των Μυστηρίων αλλά και την εύκολη διέλευση των πιστών μέσα και έξω από τον κυρίως Ναό. Εκατέρωθεν του χώρου του κυρίως Ναού διαμορφώνονται επιμέρους διάδρομοι, που οδηγούν στα δευτερεύοντα προγράμματα που φιλοξενούνται στο κτήριο.

Προοπτική τομή στο εσωτερικό του Ναού

3 4

1. Άνω μέρος τρούλου: Ο τρούλος γίνεται προσβάσιμος σε δύο στάθμες. Στο ανώτερο του μέρος η πρόσβαση γίνεται από το επίπεδο του roof garden. Το εξωτερικό του κέλυφος αποτελείται από γυαλί μέσω του οποίου φωτίζεται ο εσωτερικός “οβάλ” τρούλοςδωμάτιο. 2. Roof garden: Στην στέγη του Ναού δομείται ένας κήπος με άπλετη θέα τόσο στην γειτονική περιοχή, όσο και στην Ακρόπολη και τον λόφο του Φιλοπάππου. 3. Εκθεσιακός χώρος: Ο χώρος αυτός βρίσκεται εντός της οροφής του κτηρίου, η οποία στηρίζεται με δικτυώματα. Το βασικότερο έκθεμα του είναι μόνιμο και δεν είναι άλλος από τον τρούλο της εκκλησίας που διαπερνά ολόκληρο το επίπεδο αυτό. 4. Κάτω μέρος τρούλου: Ο θόλος που εμφανίζεται στο εσωτερικό του κυρίως Ναού φαίνεται να αιωρείται αφού μικρής

διάστασης ανοίγματα δημιουργούνται σε όλη του την περιφέρεια, επιτρέποντας τον διάχυτο φωτισμό. Οι επισκέπτες του Ναού μπορούν να μεταβούν στο επίπεδο που αρθρώνονται τα εν λόγω ανοίγματα μέσω του προαναφερθέντος εκθεσιακού χώρου. Τέλος, στο εσωτερικό του θόλου απεικονίζεται ο επιβλητικός Παντοκράτορας. 5. Θεωρεία-εξώστες: Εκτός από τα στασίδια που βρίσκονται στο εσωτερικό του κυρίως Ναού, οι επισκέπτες έχουν πρόσβαση και σε δύο επιπλέον επίπεδα που αρθρώνονται σε υψηλότερες στάθμες και εξασφαλίζουν προνομιακή θέα στο εσωτερικό του Ναού. 6. Κυρίως Ναός: Ο κεντρικός χώρος του κυρίως Ναού ξεκινά από το επίπεδο του ισογείου και εξελίσσεται μέχρι το -1.80μ. Τα καθίσματα αρθρώνονται σε κλιμακωτά επίπεδα σε λογική θεάτρου. Η διάρθρωση τους αυτή εξασφαλίζει την ανεμπόδιστη θέα όλων τον επισκεπτών προς το τέμπλο και τα τελούμενα Μυστήρια.

Κάτοψη εκθεσιακού χώρου

1. Εξώστης εκθεσιακού χώρου: Ο εκθεσιακός χώρος επεκτείνεται εκτός των ορίων του σε μορφή εξώστη και ενώνεται με με το δεξί κλίτος. Από εκεί οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν την θέα προς το μεγάλο Νότιο παράθυρο. 2. Πρόσβαση στους εξώστες: Εκτός από τις ράμπες που εκτείνονται στο δεξί μέρος του Νάρθηκα, οι επισκέπτες μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση στους εξώστες-θεωρεία αφού ανέβουν την σκάλα που ξεκινά από τον βοηθητικό πλευρικό διάδρομο του δεξιού κλίτους.

3, 4. Πλευρικός διάδρομος & βοηθητικοι χώροι: Εκατέρωθεν του κυρίως Ναού αρθρώνονται διάδρομοι που οδηγούν στις δευτερεύουσες λειτουργίες και τους βοηθητικούς χώρους. 5. Parking: Το συγκρότημα διαθέτει υπόγειο parking για την εξυπηρέτηση τόσο των επισκεπτών του Ναού, αλλά και των κατοίκων του ξενώνα και τους διοικητικούς υπαλλήλους.

6. Εξώστης εκθεσιακού χώρου: Στο αριστερό τμήμα του εκθεσιακού χώρου ανοίγεται εξώστης, επί της στέγης του παρεκκλησίου. 7. Παρεκκλήσιο: Μέσα στο κτήριο του Ναου και σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό του κυρίως Ναού, βρίσκεται το παρεκκλήσιο στο οποίο τελούνται μικρές τελετές και λειτουργείες. Ο χώρος αυτός αποτελεί μία μικρογραφία του κυρίως Ναού και εξέχει ως πλαστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τον Ναό εσωτερικά και εξωτερικά.

8. Βοηθητικοί χώροι: Τόσο στο δεξί όσο και στο αριστερό κλίτος διαρθρώνονται καθ’ ύψος βοηθητικοί χώροι όπως γραφεία, μικροί εκθεσιακοί χώροι αλλά και διοικητικές χρήσεις.

9. Άμβωνας: Μέσα στο πάχος του τοίχου αρθρώνεται ο άμβωνας καθώς και η σκάλα που οδηγεί σε αυτόν. Ο ιερέας ανεβαίνει και ξεπροβάλλει στον υπερυψωμένο άμβωνα για να διαβάσει το Ευαγγέλιο. 10. Πρόθεση: στο αριστερό πλευρικό κλίτος ο διάδρομος που αρθρώνεται οδηγεί στον προθάλαμμο της πρόθεσης. Εκεί οι πιστοί προσέρχονται για να αφήσουν τις προσφορές τους, τον οίνο και τον άρτο για την Θεία Ευχαριστία.

8 9 10

Αξονομετρική τομή στο βορειοανατολικό κλίτος

Αξονομετρική τομή στο νοτειοδυτικό κλίτος

Το εσωτερικό από τους εξώστες του Ναού

Διαμήκης τομή προς τους εξώστες

Διαμήκης τομή προς το παρεκκλήσιο

Αντί επιλόγου Epilogue

Η παρούσα διπλωματική εργασία επιχείρησε να διαπραγματευτεί το λεπτό ζήτημα της ελληνικής Ορθόδοξης Ναοδομίας με απόλυτο σεβασμό στις επιταγές του δόγματος και στα όρια που το τελευταίο έθετε στο θέμα. Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή της παρουσίασης, η θεμελιώδης επιδίωξη ήταν ο σχεδιασμός μίας σύγχρονης εκκλησίας με όλα τα απαραίτητα στοιχεία της παρόντα, αλλά κυρίως αρχιτεκτονικώς αναβαθμισμένα. Άλλωστε όπως έχει δείξει και η ιστορία, αυτό δεν θα έπρεπε να είναι μόνο αποδεκτό αλλά και επιδιωκόμενο. Η σχεδιασμένη πρόταση είναι επί της ουσίας μια βασιλική με τρούλο που τόλμησε να στραφεί προς το φως και όχι την Ανατολή, που απέρριψε την στείρα αντιγραφή του εσωτερικού διακόσμου των βυζαντινών εκκλησιών και προσπάθησε να εισάγει μια σειρά αρχιτεκτονικών καινοτομιών που εφαρμόζονται με επιτυχία σε πολλά κοσμικά δημόσια κτήρια. Ο τρούλος είναι παρών στο θρησκευτικό του ρόλο αλλά πλέον διαδραματίζει και το ρόλο του προσβάσιμου εκθέματος. Ο Νάρθηκας αναβαθμίζεται ως κόμβος πολλαπλών κινήσεων και μετάβασης και η εσωτερική διαρρύθμιση ακολουθεί την θεατρικότητα από την οποία δεδομένα διακατέχονται τα Ιερά Μυστήρια. Ομοίως και στο εξωτερικό, όπου επιχειρήθηκε ταυτόχρονα με την αισθητική αναβάθμιση του Ναού, το άνοιγμα ενός νέου διαλόγου μεταξύ του σημερινού αστικού περιβάλλοντος και της Ορθόδοξης εκκλησίας. Το Σύγχρονο Εκκλησιαστικό Συγκρότημα στο Κουκάκι είναι τρία κτήρια με μια και μοναδική αφετηρία. Ο Ναός είναι το κέντρο που ορίζει τις σχέσεις όλων των υπολοίπων κομματιών μεταξύ τους αλλά και τις σχέσεις από τις οποίες διαπνέονται όλα τα στοιχεία στο εσωτερικό του. Η προσπάθεια μας υπήρξε ειλικρινής και ελπίζουμε ότι πετύχαμε κάποιες από τις επιδιώξεις μας.

Τεχνικά Στοιχεία Έκταση οικοπέδου: 21.275 m2 Σύνολο τετραγωνικών συγκροτήματος: 9.552 m2 Ναός: 4.876 m2 • Κυρίως Ναός και Ιερό 2.218 m2 • Νάρθηκας 370 m2 • Παρεκκλήσιο 200 m2 • Εξώστες-θεωρεία 188 m2 • Μικρός εκθεσιακός χώρος- χώρος εκδηλώσεων, βοηθητικοί χώροι 1.500 m2 • Roof garden Διοικητικό Κτήριο: 1.940 m2 • Τραπεζαρία 460 m2 • Γραφεία διοίκησης, αμφιθέατρο, χώροι διδασκαλίας, παιδικός κήπος 1.480 m2 Ξενώνας: 2.736 m2 • Δωμάτια: 23 μονόκλινα, 17 τρίκλινα • Γραφεία διοίκησης, κοινόχρηστοι χώροι, καθιστικά, βοηθητικοί χώροι, αίθρια-αύλειοι χωροι και χώροι παιχνιδιού

Technical Details Plot area: 21.275 m2 Complex total area: 9.552 m2 Church: 4.876 m2 • Nave and Altar 2.218 m2 • Narthex 370 m2 • Chapel 200 m2 • Galleries 188 m2 • Small exhibition space-venue, utilities spaces 1.500 m2 • Roof garden Office building: 1.940 m2 • Dining room 460 m2 • Offices, amphitheater, classrooms, children playground 1.480 m2 Guesthouse: 2.736 m2 • Rooms: 23 single rooms, 17 triple rooms • Offices, community spaces, living rooms, utilities, atriums and children spaces

Λυδία Γιόκαρη - Βασίλειος Χανής 2016