CityInk: A person's imprints and experiences in the city by Vasiliki Karakasidou

“Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτριά μας, κ. Τροβά Βάσω για την εμπιστοσύνη και την καθοδήγησή της κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας μας. Στη συνέχεια, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τις οικογένειές μας και τους φίλους μας για την εμψύχωση, την υποστήριξη και τις συμβουλές που μας παρείχαν. Τέλος, όσους απάντησαν στο ερωτηματολόγιό μας, βοηθώντας στην ολοκλήρωση της εργασίας μας.” “Σε τι χρησιμεύει μια μεγάλη πόλη να έχει πειρασμούς, αν οι άνθρωποι δεν υποκύπτουν σ’ αυτούς;” - P. G. Wodehouse (1881-1975).

CityInk: Τα αποτυπώματα και οι εμπειρίες του ανθρώπου μέσα στην πόλη. A person’s imprints and experiences in the city. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ακαδημαϊκό Έτος: 2020-2021 Βόλος, Ιούνιος 2021 Ερευνητική Εργασία Φοιτήτριες: Καρακασίδου Βασιλική Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Τροβά Βασιλεία Κοργιαλά Αμαλία- Άννα

Μέσω φυσικών στοιχείων και ψυχικών εμπειριών, που προβάλλονται από την εικόνα που έχει δημιουργήσει κάποιο άτομο, κάθε πόλη αφηγείται μια διαφορετική ιστορία. Ο άνθρωπος αναγνωρίζει ένα οικείο μέρος της πόλης, και η εικόνα σε αυτό το σημείο, είναι πλούσια με αναμνήσεις και έννοιες. Η ιδέα της μετακίνησης εμπεριέχεται σε δρόμους, μονοπάτια, περιπάτους και εξερευνήσεις σε σχέση με τον άνθρωπο και το χώρο. Ωστόσο, μπορεί να μην έχει πάντα ένα σαφές και κατανοητό νόημα, μπορεί να έχει ένα δυσδιάκριτο προορισμό ή μπορεί να είναι περίπλοκη με αποτέλεσμα να προκαλεί αβεβαιότητα και αποπροσανατολισμό. Με αφορμή την περιορισμένη κίνηση, λόγω της πανδημίας που συντρέχει από τον Μάρτιο του 2020 έως και σήμερα, εξετάζουμε την σημασία της κίνησης μέσα στην πόλη. Η βιβλιογραφική έρευνα ξεκινάει από τον 19ο αιώνα με την έννοια του flâneur, ενός εκκεντρικού περιπλανώμενου που παρατηρεί στοιχεία της πόλης, χωρίς να γίνεται αντιληπτός. Συνεχίζει με τον 20ο αιώνα, που διερευνάται η σημασία της πόλης σε σχέση με το πώς την αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της. Αυτή η σχέση γίνεται αντιληπτή μέσω πέντε κριτηρίων, που βοηθούν το άτομο να δημιουργήσει μια εικόνα της πόλης, τόσο μεμονωμένη όσο και συλλογική. Τέλος, φτάνουμε στην έννοια του χωρικού προσανατολισμού, Wayfinding, μιας εμπειρίας εντοπισμού, μεταβίβασης ή ανακάλυψης μιας διαδρομής και πως η τεχνολογία επηρεάζει την επικοινωνία και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

Περίληψη

Όλα τα στοιχεία που συλλέξαμε από την βιβλιογραφία, δημιουργούν κάποια ερωτήματα, όσον αφορά τη συχνότητα

και το λόγο που κινείται κάποιος μέσα στην πόλη, θέτοντας σαν παράδειγμα το Βόλο, και πως προσανατολίζεται μέσα σε αυτήν. Επιπλέον, αν συνεχίζει να υπάρχει η έννοια του flâneur, αν τα υποκείμενα εξακολουθούν να δημιουργούν μια συλλογική εικόνα της πόλης ή αν κατευθύνονται μέσω των τεχνολογικών μέσων. Η συνολική έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη δημιουργία ενός ερωτηματολογίου με σκοπό να δείξει πως όλα αυτά εντάσσονται μέσα σε μια ελληνική πόλη. 4

We are focusing at the importance of movement within the city as a re sult of the restricted movement caused by the pandemic that began in March 2020 up to today. The starting point for bibliographic research is the concept of flâneur in the 19th century, an eccentric wanderer who ex plores elements of the city without being detected. It then proceeds to the 20th century, where the value of the city is analyzed in relation to how its inhabitants and its visitors confront it. This relationship is viewed through five factors that assist the individual in forming a personal and collective image of the city. Finally, we focus at the principle of spatial orientation, also known as Wayfinding, which is the process of locating, moving, or discovering a direction, as well as how technology influences communication and interaction with the environment.

Abstract

Via physical elements and mental experiences projected through the pic ture that each person has created, each city tells a different story. Man rec ognizes a familiar part of the city, and the picture he produces at this point is rich with memories and meanings. The idea of movement within a city is contained in roads, paths, walks, tours, and explorations in relation to man and space. However, it may not always be clear and understandable, may not have a clear destination, or may even be complicated, resulting in uncertainty and disorientation.

All of the data we gathered from the bibliography raises some questions about the frequency and reason that someone moves through the city, using Volos as an example, and how the individual orients itself within it. Furthermore, if the concept of flâneur persists, if subjects continue to create a collective image of the city, or if they are directed through tech nological means. The overall survey was carried out with the development of a questionnaire in order to demonstrate how all of this fits within the context of a Greek city.

050301 ΕισαγωγήΟKevinLynchκαιηεικόνατης πόλης Έρευνα Πεδίου 2.1. Από τον ανοιχτό δρόμο στην στεγασμένη στοά 6.1. Βιβλιογραφία 4.1. Χαρακτηριστικά του Wayfinding 2.2. Ο Flâneur του 20ου αιώνα 6.2. Πηγές Εικόνων 4.2. Σημασία του Wayfinding 4.3. Αρχές του Wayfinding 4.5. Η έννοια του Wayfinding στην ψηφιακή πόλη 4.4. Χάνομαι ή επιλέγω να χαθώ; ....................................................8 .................................17 .......20 .........................................................33 ...................................................................36 ......................................................................39 .............................................................39 ......................................41 ...............................43 ....................................................................................80 ...................................................................................82 ...............................................................19

0604 Η ιδέα τουΕπίλογοςFlâneurWayfinding: Θεωρία και πεδίο της ανίχνευσης και της πλοήγησης 3.1. Αναγνωσιμότητα: Από την επικοινωνία με το περιβάλλοναναγνώρισηστην 5.1. Διαφοροποιήσεις ανά φύλο 3.2. Τα στοιχεία του Kevin Lynch 5.2. Διαφοροποιήσεις ανά ηλικιακή κατάσταση 3.3. Τα περιγραφικά χαρακτηριστικά: Το μέσο λειτουργίας ενός πολεοδόμου 5.3. Διαφοροποιήσεις ανά επαγγελματική κατάσταση 3.4. Η διαφοροποίηση της ατομικής ιδέας του flâneurism με την συλλογική πόλη του Lynch 5.4. Συμπεράσματα 12................. 21........... 27... 29........ 31................................ 49............................................................... 55........................................ 64.............................. 71................................................................................. 75................................................ 22............................................................ 02

Ο από την πρώτη στιγμή της γέννησής του υπάρχει και λειτουργεί στον νέο αυτόν κόσμο με τη βοήθεια των αισθήσεων. Κάθε άτομο δέχεται ερεθίσματα και επηρεάζεται από διάφορα φαινόμενα του περιβάλλοντος, που επιδρούν εν τέλει στον χαρακτήρα του κάθε ατόμου. Ο χαρακτήρας του είναι αυτός που τον βοηθάει να προσαρμόζεται σε καινούρια μέρη και καινούριες καταστάσεις, με σκοπό την επιβίωσή του και την κυριαρχία του μέσα στον χώρο. Ταυτόχρονα, ξεκινά να διευρύνει τον πνευματικό πολιτισμό, φτιάχνει, δηλαδή, τη γλώσσα, καλλιεργεί τη σκέψη του και ιδρύει πόλεις, μέσα στις οποίες διαμορφώνεται η κοινωνική ζωή του.

Η κάθε πόλη αφηγείται μια διαφορετική ιστορία, μέσω φυσικών στοιχείων και νοητικών αντιλήψεων που προβάλλονται μέσα από την εικόνα που έχει σχηματίσει το κάθε άτομο. Ο άνθρωπος ξεχωρίζει ένα τμήμα της πόλης, ένα οικείο κομμάτι, και η εικόνα που δημιουργεί στο σημείο αυτό είναι γεμάτη αναμνήσεις και νοήματα. Αυτό πραγματοποιείται με την άμεση επαφή του ατόμου με την πόλη, μια διαδικασία που προκύπτει από την κίνησή του μέσα σε αυτήν (Αμερικάνου, 2020). Όπως και ο σύγχρονος χορός, που προέκυψε ως μια μορφή επανάστασης έναντι του κλασικού μπαλέτου, έτσι

Εισαγωγή

άνθρωπος

και η κίνηση του ανθρώπου μέσα στην πόλη είναι μια, από τη μια πλευρά, υποκειμενική αντίληψη. Κάθε χορευτής σχεδιάζει ο ίδιος τις χορογραφίες του και συχνά επινοεί ή ακολουθεί βήματα τα οποία τον χαρακτηρίζουν. Έτσι και ο άνθρωπος, κινούμενος μέσα στην πόλη, αντιλαμβάνεται υφές, στρώματα, φυσικά και τεχνητά χαρακτηριστικά, δημιουργώντας μια υποσυνείδητη αίσθηση αναγνώρισης για την επόμενη φορά που θα κινηθεί μέσα σε αυτή. Ωστόσο, υπάρχουν και συλλογικά κομβικάΕικόνα 1. Lost in the movement (Hoque, 2012). 01 8

φορές που χρειάστηκε να ρωτήσουμε κάποιον περαστικό για οδηγίες, αλλά και οι φορές που προσανατολιστήκαμε μέσω κάποιων υποδομών ή ακόμα, και με την χρήση τεχνολογικών συστημάτων προσανατολισμού. Υπήρξαν και στιγμές που είχαμε την ανάγκη να ανακαλύψουμε9

σημεία που έχουν προκύψει μέσω κοινών στοιχείων- κινήσεων του κάθε ανθρώπου, μέσα στην πόλη που τον βοηθούν να προσανατολιστεί και αναγνωρίσει κάποιο μέρος της. Σε σχέση με τον άνθρωπο και τον χώρο, η έννοια της κίνησης μέσα σε μια πόλη συναντάται στις διαδρομές, στις πορείες, στους περιπάτους, στις περιηγήσεις και στις εξερευνήσεις. Διευκολύνεται η επικοινωνία, η ανταλλαγή, η συναλλαγή, προωθείται η γνώση και η ανακάλυψη. Παρ’ όλα αυτά, μπορεί να μην είναι πάντα απλή και κατανοητή,

Δεδομένου των ελεγχόμενων μέτρων που έχουν παρθεί λόγω της πανδημίας που συντρέχει σε όλο τον κόσμο από τον Μάρτιο του 2020 έως και σήμερα, η κίνηση είναι περιορισμένη και επιτρέπεται μόνο για συγκεκριμένους λόγους. Το γεγονός αυτό μας προβληματίζει όλους, διότι είχαμε την κίνηση σαν κάτι δεδομένο. Με αφορμή αυτήν την κατάσταση και τις προσωπικές μας εμπειρίες, προσπαθήσαμε να ερευνήσουμε τη σημασία της κίνησης από τον 19ο αιώνα έως την σημερινή εποχή.

Εικόνα 2. Ballet, St. Mark’s Square, Venice (Lido, 1951). να μην έχει άμεσο προορισμό, ή, ακόμα, να είναι πολύπλοκη, δημιουργώντας έτσι μια σύγχυση και ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού.

Πολλές φορές οι άνθρωποι κινούνται μηχανικά μέσα στην πόλη και συνήθως έχουν έναν συγκεκριμένο προορισμό. Επιλέγουν να διασχίζουν γνώριμες διαδρομές, οι οποίες τους προσφέρουν ένα αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς. Λίγοι είναι αυτοί που προτιμούν διαφορετικές διαδρομές για να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν νέους προορισμούς και νέες περιοχές. Η εμπειρία της φοιτητικής ζωής σε μια «άγνωστη» πόλη, μας έφερε και εμάς αντιμέτωπες με μια νέα δραστηριότητα, να την ανακαλύψουμε και να αποκωδικοποιήσουμε τα κομβικά της σημεία, δημιουργώντας έτσι έναν νοητικό χάρτη που διευκόλυνε την κίνησή μας μέσα στον κάναβο της πόλης του Βόλου. Πολλές ήταν οι

“Walking through the city streets… Is it by mistake or design?”

ένα νέο στοιχείο, που θα μπορούσε να μας προσφέρει ο Βόλος. Αυτό δεν σημαίνει πως, ακόμα και τώρα, δεν υπάρχει πιθανότητα να αποπροσανατολιστούμε και να χαθούμε. Οι παραπάνω εμπειρίες μας δημιούργησαν κάποιες σκέψεις και ερωτήματα σχετικά με το πως οι κάτοικοι του Βόλου και οι επισκέπτες του κινούνται μέσα στην πόλη. Παρατηρούν τα στοιχεία γύρω τους, έχουν μια πιο άμεση επαφή με το περιβάλλον προκειμένου να μπορούν να κινηθούν από το ένα μέρος στο άλλο, ή απλά χρησιμοποιούν ως κατευθυντήριο άξονα σε κάθε προορισμό τους τα τεχνολογικά μέσα; Θα μπορούσε δηλαδή κάποιος να κινηθεί μόνος του μέσα στην πόλη, χωρίς κάποια απαραίτητη τεχνική βοήθεια; Υπάρχουν κοινά στοιχεία που χρησιμοποιούν για να προσανατολιστούν μέσα στην πόλη; Μπαίνουν στην διαδικασία να εξερευνήσουν την πόλη ή νιώθουν πως γνωρίζουν το κάθε μέρος της; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα, που θέτουμε στους εαυτούς μας, και προσπαθούμε να απαντήσουμε μέσα από την ερευνητική μας εργασία. Οποιαδήποτε στιγμή μέσα σε μια πόλη, ο άνθρωπος περπατώντας μέσα σε αυτήν, μπορεί να ακούσει ή να παρατηρήσει μια θέα ανακαλυφθεί. αυτό το θέαμα του προσφέρει μια έντονη ευχαρίστηση, όσο κοινότοπο και αν είναι. Επομένως, η αστική εμπειρία μιας πόλης είναι μια παροδική τέχνη, μια συνεχή διαδοχή

που έχουν προκύψει με την ανθρώπινη δραστηριότητα και στοιχείων που υπάρχουν μέσα στην πόλη. O Murray Bookchin1 (1957) στο έργο του με τίτλο «Limits of the City» αναφέρει πως «η πόλη ήταν πάντα το πιο άμεσο ανθρώπινο περιβάλλον από το οποίο οι άνθρωποι είχαν εμπειρίες: 1. Ο Murray Bookchin, (14 Ιανουαρίου 1921 – 30 Ιουλίου 2006) ήταν Αμερικανός ελευθεριακός σοσιαλιστής θεωρητικός, φιλόσοφος και συγγραφέας, οι ιδέες του οποίου κινούνται στον χώρο του αναρχισμού. Είναι γνωστός κυρίως ως ο εμπνευστής της προσέγγισης της κοινωνικής οικολογίας. 10

ή ένα περιβάλλον που περιμένει να

Όλο

– Lana Del Rey, Born to Die, 2011. φάσεων, που διαμορφώνεται με βάση τον περίγυρό του αλλά και τη σειρά κάποιων γεγονότων,

Εικόνα 3. Shadow Perspective (Spader, 2016).

Εικόνα 4. Walking in Tokyo (Shibata, 2018).

Εικόνα 5. The figures in Metropolis (Schaller, 2017). τεχνική, μέσα σε μια πόλη. Και τέλος καταλήγει στο σήμερα, στην εποχή της ψηφιακής πόλης.

το κέντρο των πιο οικείων μας κοινωνικών και προσωπικών ενδιαφερόντων πέρα από τον οικογενειακό κύκλο ή τον τόπο εργασίας. Υπαρξιακά, η πόλη αποτελεί την πιο άμεση σφαίρα της ζωής μας ως κοινωνικών όντων». Ο κάθε παρατηρητής δέχεται διαφορετικά ερεθίσματα, εφόσον έχει και διαφορετικές εμπειρίες, που πολλές φορές δεν ταιριάζουν με κάποια άλλα που μπορεί να έχει σκεφτεί ένα άλλο άτομο. Έτσι η πραγματική περιβαλλοντική απεικόνιση μπορεί να διαφέρει αρκετά σε σχέση με το πώς μπορεί να το έχει φανταστεί ένας περιπατητής. Αυτή η διαδικασία επιτυγχάνεται με τη μοναχική περιπλάνηση, εξελίσσεται με την συλλογική αντίληψη μέσω της οποίας κατασκευάζονται οι νοητικοί χάρτες και με την

με την οποία το άτομο προσανατολίζεται

II. THE SKETCH OFObserver,MANNERSphilosopher,

Ο flâneur δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό.

TODAY I want to discourse to the public about a strange man, a man of so powerful and so decided an originality that it is sufficient unto itself and does not even seek approval. Not a sin gle one of his drawings is signed, if by signature you mean that string of easily forgeable char acters which spell a name and which so many other artists affix ostentatiously at the foot of their least important trifles. Yet all his works are signed- with his dazzling soul; and art-lovers who have seen and appreciated them will readily recognize them from the description that I am about to give.

Η έννοια της «περιπλάνησης» εμφανίστηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο ποιητή και συγγραφέα Charles Baudelaire2 το 1863. Ορίζεται ως το εργαλείο ανάγνωσης και αναγνώρισης της πόλης, είναι ένας τρόπος ανακάλυψης των κοινωνικών νοημάτων που εμπεριέχονται στο αστικό δομημένο περιβάλλον (Stevenson, Cities and Urban Cultures, Open University Press UK Limited, 2003). Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή και μεταβάλλεται παράλληλα.

Τον 19ο αιώνα ο Charles Baudelaire εισήγαγε τη φιγούρα του «flâneur», του περιπλανώμενου που αντίκριζε τη νέα πόλη του Παρισιού με περιέργεια για το καινούριο. Είναι γαλλική λέξη που μπορεί να ερμηνευτεί στα ελληνικά ως ο φαινομενικά άσκοπα περιπλανώμενος. Ο όρος εμφανίστηκε πρώτη φορά στο έργο του «The Painter of Modern Life» το 1863. Ενσαρκώνει τον άνθρωπο της πόλης του 19ου αιώνα που εξερευνούσε την εμπειρία που προσέφερε η μεγαλούπολη. Όπως έγραψε και ο ίδιος στο παραπάνω βιβλίο «στα μάτια του εκκεντρικού περιπλανώμενου, του flâneur του 19ου αιώνα, ξεδιπλώνεται το αποξενωτικό θέαμα του μητροπολιτικού πλήθους» (σελ. 4,5).

Η ιδέα του Flâneur

flâneur-call him what you will; but whatever words you use in trying to define this kind of artist, you will certainly be led to bestow upon him some adjective which you could not apply to the painter of eternal, or at least more lasting things, of heroic or religious subjects. Sometimes he is a poet; more often he comes closer to the novelist or the moralist; he is the painter of the passing moment and of all the suggestions of eternity that it contains. […]

III. THE ARTIST, MAN OF THE WORLD, MAN OF THE CROWD, AND CHILD

-Baudelaire Charles, The Painter of Modern Life, 1863.

Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να αντλήσει ερεθίσματα από το περιβάλλον της πόλης, η οποία μπορεί και να οδηγούσε σε κάποια καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Σταύρος Σταυρίδης3 (2018) τονίζει, στο έργο του «Από 2. Ο Σαρλ Πιερ Μπωντλαίρ (γαλλικά: Charles Pierre Baudelaire, Παρίσι, 9 Απριλίου 1821 – 31 Αυγούστου 1867), σήμερα αναγνωρίζεται ως σημαντικός ποιητής της γαλλικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Μέσα από τα έργα του προσπάθησε να συνδυάσει αρμονικά την ομορφιά με την κακία, τη βία με την ηδονή καθώς και να αναδείξει τη μεταξύ τους σχέση. 3. Ο Σταύρος Σταυρίδης είναι Δρ. αρχιτέκτονας, καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, όπου διδάσκει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και θεωρία στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια η δουλειά του εστιάζεται στη θεωρητική προσέγγιση του χώρου των κοινών και τις μορφές που παίρνουν οι αγώνες για το δικαίωμα στην πόλη. Το 2002 στο έργο του «Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή» του αποδόθηκε το κρατικό βραβείο δοκιμίου. 02

Εικόνα 8. Le Flâneur (Gavarni, 1842).

4. Ο Βάλτερ Μπέντιξ Σένφλις Μπένγιαμιν (Walter Bendix Schönflies Benja min, 15 Ιουλίου 1892 - 26 Σεπτεμβρίου 1940), ήταν Γερμανός μαρξιστής και κριτικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, και φιλόσοφος.

Εικόνα 7. The Arcades Project (Benjamin, 2002).

Σύμφωνα με τον Baudelaire, «το πλήθος είναι το στοιχείο του, όπως ο αέρας είναι το στοιχείο των πουλιών και το νερό των ψαριών. Το πάθος του και το επάγγελμά του είναι να γίνει ένα με το πλήθος. Για τον τέλειο flâneur, για τον παθιασμένο θεατή, είναι τεράστια χαρά να στήνει το σπίτι του στην καρδιά του πλήθους, μέσα στην ροή της κίνησης, στη μέση της φυγής και το άπειρο. Το να είναι μακριά από το σπίτι του και ακόμη να νιώθει παντού σαν το σπίτι του. Το να βλέπει τον κόσμο, να είναι στο κέντρο του, και ακόμη να παραμένει κρυμμένος από τον κόσμο- αυτές είναι λίγες από τις μικρές απολαύσεις αυτών των ανεξάρτητων, παθιασμένων, αμερόληπτων όντων που η γλώσσα μπορεί, αλλά αδέξια, να προσδιορίσει». Θέλει να παρατηρήσει, να γίνει ένα με το πλήθος της πόλη, να πάρει τους θορύβους της, το χάος της, την ετερογένειά της, τον κοσμοπολιτισμό της. Το πλήθος ήταν το φυσικό περιβάλλον του flâneur, το ζητούμενό του.

Ως κριτικός της κοινωνίας και του πολιτισμού, ο Μπένγιαμιν συνδύασε ιδέες προερχόμενες από τον ιστορικό υλισμό, τον γερμανικό ιδεαλισμό, και τον εβραϊκό μυστικισμό σ’ ένα έργο που αποτέλεσε μια καινοφανή συνεισφορά στον δυτικό μαρξισμό και στην αισθητική θεωρία και έγραψε τα πιο σημαντικά δοκίμια για τον Μπωντλαίρ. Εικόνα 6. Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή (Σταυρίδης, 2018).

την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή», πως «ο περιπλανώμενος μαθαίνει να περιπλανιέται στην πόλη, επανακαλύπτοντάς την. Μαθαίνει να κοντοστέκεται εκεί που οι άλλοι προσπερνούν βιαστικά, όπως μαθαίνει να αιφνιδιάζεται από τους συνειρμούς που ενεργοποιεί η εισβολή των αναμνήσεων εκεί που κανείς δεν τις περιμένει». Ο Walter Benjamin4 ήταν Γερμανός φιλόσοφος και κριτικός. Στο έργο του «The Arcades Project» ασχολήθηκε με το έργο του Baudelaire και κατέστησε τον flâneur το αντικείμενο επιστημονικού ενδιαφέροντος στον 20ο αιώνα, ως ένα εμβληματικό αρχέτυπο αστικής, σύγχρονης εμπειρίας. Ο ίδιος αναφέρει πως «ο flâneur αναζητά καταφύγιο στο πλήθος. Το πλήθος είναι το πέπλο μέσα στο οποίο η οικεία πόλη μεταμορφώνεται για τον flâneur σε φαντασμαγορία».

πλήθους για τον περιπλανώμενο τονίζεται χαρακτηριστικά στο απόσπασμα του Baudelaire “L’ Art romantique” (1868) όπου αναφέρει: «Κάθε άνθρωπος που μπορεί να βαρεθεί στην καρδιά του πλήθους είναι τούβλο! Ένα τούβλο! Και τον περιφρονώ!» Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως και ο ίδιος ο Baude laire ήταν ένας περιπλανώμενος, ένας εξερευνητής της πόλης. Και πάνω σε αυτό, ο Benjamin προσθέτει πως «η μάζα ήταν το κινούμενο πέπλο μέσα από Baudelaire Παρίσι».

Φαίνεται να εξαρτάται ο flâneur από το πλήθος, καθώς επιθυμεί να επιτύχει μια ενδιαφέρουσα περιπλάνηση στην πόλη διότι διαφορετικά δεν θα υπήρχε αξιόλογη περιπλάνηση. Τα ερεθίσματα που δίνει το πλήθος είναι αυτά που έχουν σημασία για τον περιπλανώμενο. Μόνο ο flâneur μπορούσε να δει το πλήθος για αυτό που “πραγματικά είναι”. Του ήταν χρήσιμο για να μπορεί να «διαβάσει»

χρησιμοποιούσε τα άτομα μέσα στο πλήθος για να ταυτιστεί. Να ταυτιστεί ως προς την κοινή περιέργεια για την νέα πόλη. Άλλωστε ο Benjamin υποστήριξε πως «ο Baude laire αγαπούσε τη μοναξιά, αλλά την ήθελε ενώ βρισκόταν μέσα στο πλήθος». 14

“All truly conceivedthoughtsgreatarebywalking”

παρατηρεί το πλήθος ανενόχλητος. Αν το πλήθος αντιλαμβανόταν την παρουσία του περιπλανώμενου, τότε, πιθανότατα, θα άλλαζαν την συμπεριφορά τους, κάτι που ο flâneur δεν επιθυμούσε σε καμία περίπτωση. με τον flâneur

Ουσιαστικά, απολάμβανε την ελευθερία που του παρείχε η πληθυσμιακή ετερογένεια. Σύμφωνα

Baudelaire, ο

το οποίο ο

Η σημασία του

είδε το

-Friedrich Nietzsche, The Twilight of the Idols, 1889. την πόλη, αλλά ταυτόχρονα δεν επιθυμούσε ποτέ να είναι μέρος του. Ήθελε να περνάει απαρατήρητος, έτσι ώστε να έχει την δυνατότητα να

Εικόνα 9. L’art Romantique (Baudelaire, 1968).

Εικόνα 10. Pont Neuf, Paris (Renoir, 1872). H Hartmann Maren (2004), στη διδακτορική της έρευνα, με τίτλο «Technologies and Uto pias», υποστηρίζει πως «ο flâneur ήταν ένας περιπατητής μέσα στην πόλη, ένας καλλιτέχνης, ένας αργόσχολος, ένας ντέντεκτιβ και έτσι ένας αποκρυπτογράφος του αστικού χώρου της εποχής του, των κατοίκων του, και της υποκείμενής του έννοιας». Ο flâneur αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στο ρόλο του θεατή και στο ρόλο του συμμετέχοντα, ανάμεσα στην απόσταση και τη συμμετοχή. Οι επιδιώξεις του ήταν η απόσπασή του από την κοινωνία και η πραγματική σύνδεσή του με την πόλη και τον παλμό της. Η συχνότητα της απεικόνισης της περιήγησης και του κινούμενου βλέμματος που περιλαμβάνεται στα μέσα του 19ου αιώνα δείχνει την κεντρική του θέση στην ενορχήστρωση της φυσικής και οπτικής εμπειρίας. Οι ζωγράφοι ήθελαν να απεικονίσουν τις καθημερινές δραστηριότητες που επαναδιαπραγματεύονταν τη σχέση της ανθρώπινης ζωής με την νέα πόλη. Οι περισσότεροι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι επηρεάστηκαν από την καθημερινή ζωή και προσπάθησαν να εκφράσουν την κίνηση και το θόρυβο της σύγχρονης πόλης, καθώς και τις ανησυχίες των κατοίκων της, μέσα από τα έργα τους. Απεικονίζουν περαστικούς περπατώντας γύρω από την πόλη σε μια φωτεινή μεσημεριανή Οιατμόσφαιρα.πολυάριθμες κατευθύνσεις των περιπατητών σχηματίζουν ένα δίκτυο μονοπατιών. Η περιπλάνηση του flâneur είναι μια απαράμιλλη διαδικασία και διακρίνεται από την αγνή περιέργεια και προσήνειά του να ανακαλύψει την μεγαλούπολη και να σκιαγραφήσει τους ανθρώπους της. «Φαίνεται παράξενο, αλλά όσο πιο περιχαρακωμένη είναι η ταυτότητα του καθενός στη μοναξιά του, τόσο πιο λυτρωτική είναι η καταβύθισή του στην ανωνυμία του πλήθους», αναφέρει ο Σταυρίδης. Ο flâneur θεωρούσε το πλήθος το μοναδικό μέσο για να κλειστεί στον εαυτό του και να απομονωθεί από το άγνωστο σε αυτήν την περιπλάνηση.15

του περιστατικού που βιώνουν, προσπαθώντας μόνο να το μετρήσει και να το υπολογίσει. Αλλά τι θα γίνει αν μπορούσαμε να δούμε τους εαυτούς μας ως έναν από τους πολλούς κόσμους στο σύμπαν; Ξέρουμε ότι υπάρχουν κι άλλοι πλανήτες εκεί έξω, οπότε γιατί δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε γέφυρες μεταξύ τους; 16

Εικόνα 11. Boulevard de Montmartre, Matinée de Printemps (Pissarro, 1897).

Εικόνα 12. The flâneur of the Universe (J.J.Grandville, 1844).

Ο J.J. Grandville όχι μόνο αμφισβητεί τις προκαταλήψεις μας και διευρύνει την κατανόησή μας για το περιβάλλον μας, αλλά επισημαίνει επίσης τις ελλείψεις της συνηθισμένης ανθρώπινης συνείδησης μπροστά στο θαυματουργό. Προτείνει έναν άλλον κόσμο συνείδησης απεικονίζοντας την εμφάνιση μιας έκλειψης ως την αγκαλιά του ήλιου και του Όπωςφεγγαριού.εξηγεί,τα μηχανικά επιστημονικά όργανα εξυπηρετούν τον πεζό και τον θεατή, ο οποίος είναι εντελώς αδιάφορος για την ποίηση

χώρος που λειτουργεί ταυτόχρονα ως ένα πεδίο συλλογικών δραστηριοτήτων, με κοινωνικό χαρακτήρα και πολιτιστική λειτουργία. Τις προτιμούσε διότι του παρείχαν τα περισσότερα ερεθίσματα, πλούσιες πολυαισθητηριακές εμπειρίες, λόγω του πλήθους των δραστηριοτήτων που διαδραματίζονταν εκεί και του μεγάλου και ετερογενούς πλήθους ανθρώπων που συναθροίζονταν στα μέρη αυτά. Η βασική λειτουργία μιας στοάς ήταν να προσφέρει προστασία στους περιπλανώμενους από τις καιρικές συνθήκες, δίχως όμως να τους περιορίζει σε έναν κλειστό χώρο. Δευτερεύων ρόλο έχει το

τόσο

τομέα. Αποτέλεσε μεταβατικό μέσο τόσο στην κίνηση όσο και στην ίδια την εποχή. Λειτουργούσε ως ένα χωρικό σύμβολο του νεωτερισμού και των οικονομικών Επομένως,συναλλαγών.οι στοές ήρθαν να ενισχύσουν την έννοια του flâneurism, την ενέργεια του flâneur, την πράξη της περιήγησης, καθώς πρόσφερε έμπνευση στον περιπλανώμενο κατά την μετακίνησή17

Όπως προαναφέρθηκε, ο flâneur λειτουργούσε στους δρόμους του Παρισιού του 19ου αιώνα. Είχε όμως, μια ιδιαίτερη σχέση με τις στοές, τις «μοντέρνες, ζωντανές και πολυσύχναστες σειρές καταστημάτων που καλύπτονται από γυάλινες οροφές», μια τυπολογία που εισάγεται στο Παρίσι τον 19ο αιώνα, σύμφωνα με τον Benja min. Είναι ένας δημόσιος γεγονός πως εμπλουτίζεται με

Εικόνα 13. Οι φιγούρες του Flâneur σε δράση (Huart, 1841).

2.1. Από τον ανοιχτό δρόμο στην στεγασμένη στοά

καταστήματα, υπηρεσίες και άλλες δραστηριότητες. Συνεπώς, μπορεί να χαρακτηριστεί ως πυκνωτής χρήσεων. Είναι ένας αρχιτεκτονικός τύπος που προεκτείνει τον δημόσιο χώρο, φέρνοντάς τον πιο κοντά στον ιδιωτικό. Ταυτόχρονα, αποτελεί μέρος της πόλης που λειτουργεί ως συνέχεια του δρόμου και χώρος κίνησης των περαστικών αλλά και στοιχείο που συμπληρώνει το κτίριο, στον ιδιωτικό τομέα, όσο και τον δρόμο της πόλης, στον δημόσιο

Εικόνα 16. Le passage Mirès à Paris (L’illustration, 1860).

του μέσα σε αυτές. Ήταν εντυπωσιακοί ναοί κατανάλωσης, χώροι έκθεσης των πιο καινούριων και σαγηνευτικών προϊόντων. Δημιουργεί εμπειρίες, που αποτελούν καύσιμο για ένα δημιουργικό μυαλό. Μπορεί να πει κανείς πως παρήγαγε έναν πόλο έλξης για τους κατοίκους της περιοχής, στρέφοντας και το ενδιαφέρον του flâneur στις εμπορικές αυτές περιοχές.

Εικόνα 14. I. Passage Choiseul, Paris (1829)

Εικόνα 15. Interior of the Kaisergalerie, (Rückwardt, 1881).

Εικόνα 18. Bishopsgate Street,(Dore,London1872).

2.2. O του 20ου

Εικόνα 17. Galeries Royales Saint-Hubert, Brussels,(Latheef,Belgium2017).

αιώνα

Flâneur

5. H Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, το Λίχτενσταϊν, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία. Σύμφωνα με το The World Factbook στην δυτική Ευρώπη βρίσκονται: το Βέλγιο, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία, Βόρεια Ιρλανδία,

Στα πρώτα μισά του 20ου αιώνα, συντελέστηκε μια σειρά γεγονότων, που ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη των συνθηκών του λεγόμενου Πρώτου Κόσμου, όπως ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η άνοδος φασιστικών καθεστώτων και η γενικότερη πολιτική αστάθεια. Έτσι, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η δυτική Ευρώπη5 κάνει προσπάθεια με σκοπό την ανοικοδόμηση και την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Παρατηρείται μια βιομηχανική ευδαιμονία και αναπτύσσεται ένα νέο σύστημα καταναλωτισμού ως αντίδοτο στην υλική αποστέρηση των προηγούμενων χρόνων. Στην άλλη πλευρά του κόσμου, στις ΗΠΑ, η προαστικοποίηση φάνηκε να ακμάζει και για αυτό χρειάστηκε η κατασκευή τεράστιων έργων υποδομών και μεταφορών, που υποστηρίζουν έναν ριζικό μετασχηματισμό του τρόπου ζωής των κατοίκων της πόλης. Και αυτή η προαστικοποίηση επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο ζωής στην δυτική Ευρώπη και την εξέλιξη της κοινωνίας της. Σε αυτήν την πόλη του δυτικού κόσμου στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, συνεχίζεται

Ουαλία, Σκωτία), η Ιρλανδία, η Ολλανδία. ακόμα η αναζήτηση του flâneur της νέας εποχής. Η περιπλάνηση εξακολουθεί και υπάρχει επειδή η νέα πόλη αναδύεται και συνεχίζει να προσφέρει την δυνατότητα για εξερεύνηση. Παράλληλα, η μετακίνηση του ανθρώπου από το ένα μέρος στο άλλο για λόγους ψυχαγωγίας, οδηγεί στην ανάπτυξη του τουρισμού. Επομένως η έννοια του ντόπιου περιπλανητή, flâneur, αποκτά πλέον μια διεθνή διάσταση. Η άφιξη του ατόμου σε μία νέα πόλη, σε ένα άγνωστο περιβάλλον, τον εξιτάρει και τον ωθεί στο να θέλει να την ανακαλύψει και να την περιπλανήσει. Το άγνωστο ενεργοποιεί τις αισθήσεις του, τον βάζει στην διαδικασία να δει, να παρατηρήσει,να ακούσει, να μυρίσει, ακόμα και να γευτεί.19

ξεχωρίζει ένα τμήμα της πόλης, ένα οικείο κομμάτι και η εικόνα που δημιουργεί στο σημείο αυτό είναι γεμάτη αναμνήσεις και νοήματα. Η οπτική άνεση, η εμφανής σαφήνεια, που μας χρειάζεται για να αναγνωρίσουμε τα σημεία μιας πόλης, ονομάζεται «αναγνωσιμότητα» του αστικού αυτού τοπίου.

Ο Kevin Lynch και η εικόνα της 03πόλης

19. The Image of the City (Lynch, 1960).

Εικόνα

Ο Kevin Lynch6 (1918-1984), ένας μεγάλος Αμερικανός πολεοδόμος και συγγραφέας, μέσα από το κλασικό βιβλίο του, «The Image of the City» (1960) ξεκίνησε να ερευνά τη σημασία της πόλης σε σχέση με το πώς την αντιλαμβάνονται τόσο οι κάτοικοί της, όσο και οι επισκέπτες της. Όπως υποστηρίζει, η πόλη μπορεί να θεωρηθεί ένας «μεγάλος οικισμός», ο οποίος γίνεται αντιληπτός από εκατομμύρια ανθρώπους με διαφορετικές απόψεις και αισθητικό χαρακτήρα, όμως είναι μια αντίληψη «διαφορετική από την Οαρχιτεκτονική».κάθεπολίτης

6 Ο K. Lynch συνεισέφερε στον τομέα του αστικού σχεδιασμού μέσω εμπειρικής έρευνας για τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται και προσανατολίζονται στο αστικό τοπίο. Τα βιβλία του ερευνούν την παρουσία του χρόνου και της ιστορίας στο αστικό περιβάλλον, το πώς τα αστικά περιβάλλοντα έχουν επιπτώσεις στα παιδιά, και το πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η ανθρώπινη αντίληψη για τη φυσική μορφή πόλεων και περιοχών, ως εννοιολογική βάση για καλό αστικό σχέδιο. 20

συναισθήματα που περιγράφονται και στο βιβλίο του.

Η αναγνωσιμότητα εξαρτάται από το πόσο ευανάγνωστο είναι το τοπίο μιας πόλης. Ειδικότερα, ο Kevin Lynch (1960) όριζε ως αναγνωσιμότητα «την ευκολία με την οποία μπορούν να αναγνωριστούν τα μέρη και να οργανωθούν σε ένα συνεκτικό μοτίβο. Όπως αυτή η τυπωμένη σελίδα, αν είναι αναγνώσιμη, μπορεί οπτικά να γίνει αντιληπτή ως ένα συνεκτικό μοτίβο από αναγνωρίσιμα σύμβολα, έτσι και μια αναγνώσιμη πόλη είναι αυτή, της οποίας οι δρόμοι-μονοπάτια, τα όρια, οι συνοικίες-περιφέρειες, οι κόμβοι και τα ορόσημα είναι εύκολα αναγνωρίσιμα και ομαδοποιούνται εξίσου εύκολα σε ένα γενικότερο σχέδιο». Εκτός από τα οπτικά σύμβολα, υπάρχουν και πολλά φυσικά χαρακτηριστικά και συναισθήματα κατάστασης (κιναισθησία), η αίσθηση της βαρύτητας και του ηλεκτρικού και του μαγνητικού πεδίου», είναι κάποια από τα

που ενεργοποιούνται μέσα σε μια πόλη. Συγκεκριμένα, ο Kevin Lynch (1960) αναφέρει πως «οι οπτικές αισθήσεις του χρώματος, του σχήματος, της κίνησης ή του τρόπου σκέψης, αισθήσεις όπως η όσφρηση, ο ήχος, η αφή, η αίσθηση της φυσικής

«Η σαφήνεια και η αναγνωσιμότητα έχουν ιδιαίτερη σημασία, όταν αναφερόμαστε στην αστική κλίμακα, στη χρονική σχέση αλλά και στο πόσο πολύπλοκο είναι ένα περιβάλλον» (Kev in Lynch, 1960). Για αυτόν το λόγο, δεν πρέπει να σκεφτόμαστε την πόλη σαν ένα μεμονωμένο οικισμό, και σε αυτή τη περίπτωση, απαραίτητη ικανότητα είναι η κατασκευή και ο προσδιορισμός του περιβάλλοντος μεταξύ όλων των ειδών μορφής που συνυπάρχουν σε αυτό. Μια καθαρή εικόνα, πάντα διευκολύνει τον παρατηρητή να κινηθεί μέσα στην πόλη. Οι μέθοδοι προσανατολισμού τον βοηθούν στο να πλοηγηθεί και τον κατευθύνουν στο πώς να κινηθεί μέσα σε αυτή, από ένα

Για τον Kevin Lynch (1960), μια αναγνωρίσιμη πόλη είναι αυτή που γίνεται εύκολα αντιληπτή από τους πάντες, κατοίκους και επισκέπτες. Στο πλαίσιο της πόλης, όπως ανέφερε: «Τίποτα δεν γίνεται αντιληπτό από μόνο του, αλλά πάντα σε σχέση με το περιβάλλον του, τις ακολουθίες των γεγονότων που οδήγησαν σε αυτό, τη μνήμη των εμπειριών του παρελθόντος». Κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης στο τοπίο της πόλης «κάθε αίσθηση βρίσκεται σε λειτουργία και η εικόνα που προκύπτει είναι μια σύνθεση των ερεθισμάτων». Ένας παρατηρητής πρέπει να έχει ενεργό και λειτουργικό ρόλο στο πως αντιλαμβάνεται τον κόσμο και πως μπορεί να εξελίξει την εικόνα που έχει δημιουργήσει. Το περιβάλλον υποδεικνύει χαρακτηριστικά γνωρίσματα και συσχετισμούς και ο παρατηρητής επιλέγει, οργανώνει και χαρίζει ένα νόημα έτσι όπως αυτός τα αντιλαμβάνεται.

Εικόνα 20. Legibility (Valdivia, 2015).

3.1. Αναγνωσιμότητα: Από την επικοινωνία με το περιβάλλον στην αναγνώριση

μέρος σε ένα άλλο. Είναι προσαρμοσμένη σε κάθε πολιτισμό και σε κάθε τοπίο. Η χρήση και η σχεδίαση του χώρου είναι αρκετά σημαντική και μπορεί ο χρήστης να προσανατολιστεί από τα κτίρια και τους δημόσιους χώρους. 21

-Kevin Lynch, The Image of the City, 1960. Kevin Lynch

“Στο Los Angeles υπάρχουν πολλά παραδείγματα- Broadway, Spring Street, Skid Row, 7th Street- όπου η συγκεντρωτική χρήση είναι αρκετά εμφανής για να δημιουργήσει μια γραμμική συνοικία. Οι άνθρωποι φαίνεται να ευαισθητοποιούνται στις μεταβολές σε ένα ποσοστό δραστηριοτήτων που έχουν συναντήσει και συχνά περιπλανιούνται μέσα στην πόλη ανάλογα με την κύρια ροή της κυκλοφορίας.” -Kevin Lynch, The Image of the City, 1960. 3.2. Τα στοιχεία του

“Every citizen has had long associations with some part of the city, and his image is soaked in memories and meanings.”

κάποιες από τις θεμελιώδεις λειτουργίες που καθιστούν την πόλη εκφραστική. Έτσι, αν το περιβάλλον είναι ορατά οργανωμένο και εύκολα αναγνωρίσιμο, ο άνθρωπος μπορεί να το ενημερώσει με τις δικές του έννοιες και συνδέσεις.

Εικόνα 21. Grand Canal, Venice (Simmon, 2001).

Παρατηρήσαμε πως μια πόλη είναι πολυχρηστική με κατατοπιστική οργάνωση, μια σκηνή για πολλές λειτουργίες. Μπορεί κανείς να πει, πως η πόλη έχει μια σειρά από εικόνες, δημόσιες απεικονίσεις, οι οποίες χαράσσονται στη μνήμη του ανθρώπου. Τέτοιες ομάδες απεικονίσεων είναι απαραίτητες αν κάποιο άτομο σκοπεύει να λειτουργήσει πλήρως στο περιβάλλον του και να συνεργαστεί με τα άλλα μέλη της πόλης. Σύμφωνα με τον Kevin Lynch (1960), οι απεικονίσεις αυτές ενισχύονται από την μορφή της πόλης, η οποία πρέπει να είναι εύπλαστη στους σκοπούς και τις αντιλήψεις των πολιτών της. Η κυκλοφορία, οι σημαντικές χρήσεις γης και τα βασικά σημεία εστίασης είναι

Εικόνα 22. Los Angeles, Time lapse photo of cars passing by bridge (Kaupanger, 2019).

Εικόνα 23. Boston (Rana).

Αν οι μορφές είναι σαφείς και διαφοροποιημένες, δίνουν την δυνατότητα στον άνθρωπο να δημιουργήσει έναν ισχυρό δεσμό, είτε από την ιστορία, είτε από τις προσωπικές του εμπειρίες. Από την αρχαιότητα, ο άνθρωπος είχε την ανάγκη να προσαρμόζεται στο περιβάλλον γύρω του, να διακρίνει και να οργανώνει αντιληπτά οτιδήποτε είναι παρόν στις αισθήσεις του. Πάντα, σκοπός του ήταν η επιβίωση και η κυριαρχία και έβρισκε τρόπους για να το καταφέρει. Σε αυτές τις ανάγκες βασίστηκε και η προσαρμοστικότητα του, τόσο η φυσική, όσο και η εννοιολογική. Ο Kevin Lynch (1960) περιγράφει πως κάθε σκηνή, κάθε εικόνα, φέρνει στο μυαλό του ένα πλήθος συσχετισμών. Η απλή θέα της πόλης και η ευκαιρία να περπατήσεις μέσα σε αυτήν, προσφέρει μια αυτόματη ευχαρίστηση, ένα αίσθημα ικανοποίησης, παρουσίας, αυστηρότητας και κυριαρχίας. Οι περεταίρω προτάσεις υποστηρίχθηκαν από τον Lynch, όπου με το έργο του, συνεισέφερε σημαντικά στο πεδίο του αστικού σχεδιασμού. Στο βιβλίο που έχει προαναφερθεί, θέτει ερωτήματα σχετικά με την σημασία της μορφής της πόλης για τους κατοίκους της και τον ρόλο των πολεοδόμων στη διαμόρφωση της εικόνας της, προτείνοντας πέντε στοιχεία που παίζουν σημαντικό ρόλο για τον καθορισμό της εικόνας της πόλης και την μορφής της. Τα στοιχεία αυτά είναι: τα μονοπάτια, τα όρια, οι συνοικίεςπεριφέρειες, οι κόμβοι και τα ορόσημα.

αξιοσημείωτο,

Εικόνα 24. View of the Statue of Liberty from a helicopter (Daniels, 2019).

-Kevin Lynch, The Image of the City, 1960.

στη

Ο Kevin Lynch στο βιβλίο του, «The Image of the City» βασίζει την έρευνά του στις πόλεις της Βοστώνης, του Λος Άντζελες και του Νιου Τζέρσεϋ. Συγκρίνει κάποια στοιχεία που παρατηρεί, με τις πόλεις της Βενετίας και της Φλωρεντίας.

“Ένα

-Kevin Lynch, The Image of the City, 1960. θέμα Jersey City, που είναι είναι ότι μπορείς να περιγράφεις το περιβάλλον, όμως αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στον παρατηρητή είναι το Holland Tunnel.”

Τα

Εικόνα

Τα όρια είναι τα γραμμικά στοιχεία που δεν χρησιμοποιούνται ή δεν θεωρούνται ως μονοπάτια από το άτομο. Δημιουργούν οπτικά εμπόδια αλλά και χωρικά περιγράμματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως είναι αδιαπέραστα. Είναι συνήθως τα όρια μεταξύ δυο φάσεων, είναι γραμμικά χωρίσματα σε συνέχεια, όπως ακτές, σιδηρόδρομοι, άκρα ανάπτυξης, τοίχοι. Σαν μπορεί να αναγνωριστεί και οποιοδήποτε εμπόδιο, είτε αυτό είναι χωρικό είτε οπτικό. στοιχεία αυτά μπορεί να μην είναι εξίσου κυρίαρχα με τα μονοπάτια, χρησιμοποιούνται, όμως, από τους ανθρώπους ως στοιχεία οργάνωσης, καθώς διαχωρίζουν την πόλη σε επιμέρους περιοχές εύκολα αναγνωρίσιμες. 25. The five types of elements (Lynch, 27. Antofagasta,

Όρια

όριο

Chile (@maxartechnologies,ΆρθροArchdaily). Εικόνα 26. Brussels, Belgium (@maxartechnologies,ΆρθροArchdaily). 24

1960). Εικόνα

Τα μονοπάτια είναι οι δρόμοι, τα δίκτυα των συνηθισμένων ή των πιθανών γραμμών κίνησης μέσα στο αστικό συγκρότημα, στα οποία ο παρατηρητής συνήθως κινείται περιστασιακά ή τυχαία. Μπορεί να είναι δρόμοι, περάσματα (στοές, πεζόδρομοι), γραμμές διέλευσης, διώρυγες, σιδηρόδρομοι. Για τους περισσότερους, τα μονοπάτια αποτελούν τα πιο ισχυρά και κυρίαρχα μέσα από τα οποία μπορεί να οριστεί το σύνολο. Οι άνθρωποι παρατηρούν την πόλη καθώς κινούνται μέσα σε αυτή και μαζί με τα μονοπάτια, τα άλλα περιβαλλοντικά στοιχεία που συσχετίζονται και διανέμονται στην περιοχή και συνήθως κατά μήκος των διαδρομών. Η διαδικασία της κίνησης είναι θεμελιώδης στον ορισμό της πορείας, για αυτό και ένα μονοπάτι μπορεί να έχει ποιότητες κατεύθυνσης. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να διαβάζεται διαφορετικά, ανάλογα με την κατεύθυνση της κίνησης.

Μονοπάτια

Οι κόμβοι είναι στρατηγικά σημεία, που βοηθούν στον προσανατολισμό, στα οποία ο παρατηρητής μπορεί να εισέλθει. Μπορεί να είναι κυρίως διασταυρώσεις, χώροι διακοπής της μετακίνησης, διέλευση ή σύγκλιση διαδρομών, σημεία αλλαγής από μια δομή σε μια άλλη. «Ή οι κόμβοι μπορούν απλά να είναι συγκεντρώσεις, οι οποίες αποκτούν τη σημασία τους με την συγκέντρωση κάποιας χρήσης ή ενός φυσικού συμβόλου, όπως είναι ένα γωνιακό στέκι ή μια κλειστή πλατεία» συμπληρώνει ο Lynch. Πολλοί κόμβοι, φυσικά, όχι μόνο συνδέονται στενά με τη φύση αλλά λειτουργούν και σαν χώροι συγκεντρώσεων μέσα σε αυτή. Η έννοια του κόμβου συσχετίζεται με την έννοια της διαδρομής, ενός μονοπατιού, καθώς οι διασταυρώσεις

Εικόνα 29. La Plata,

Argentina (@maxartechnogies,ΆρθροArchdaily) 25

Συνοικίες-Περιφέρειες

είναι συνήθως: «οι συγκλίσεις των διαδρομών», τα γεγονότα ενός ταξιδιού. Καθώς οι κόμβοι τείνουν να αποτελούν σημεία λήψης αποφάσεων, τα προσκείμενα στοιχεία στον κόμβο τείνουν να γίνονται αντιληπτά με διαύγεια μεγαλύτερη της συνηθισμένης. Εικόνα 28. Madrid, Spain (@maxartechonogies,ΆρθροArchdaily).

Κόμβοι

Οι περιφέρειες-συνοικίες είναι τμήματα της πόλης από μεσαίου μέχρι μεγάλου μεγέθους, που θεωρούνται ότι έχουν δισδιάστατη έκταση με την οποία ο παρατηρητής εισέρχεται νοητικά «στο εσωτερικό». Γίνονται αντιληπτές εφόσον διαθέτουν ομοιογενή χαρακτήρα και είναι αναγνωρίσιμες από στοιχεία που είναι συνεχή διαμέσου μιας περιοχής και ασυνεχή κάπου αλλού. Πάντα αντιληπτή από το εσωτερικό, επίσης χρησιμοποιείται ως εξωτερική αναφορά όταν είναι ορατή από το εξωτερικό. Τα περισσότερα άτομα συγκροτούν την πόλη μέσα από αυτό τον τρόπο, με ατομικές διαφορές ως προς το αν τα μονοπάτια ή οι συνοικίες είναι τα κυρίαρχα στοιχεία. Έτσι, μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει σε ποιο σημείο της πόλης βρίσκεται την δεδομένη στιγμή. Φαίνεται, όμως, να μην εξαρτάται μόνο από την άποψη του ατόμου, αλλά και από τα δεδομένα της κάθε πόλης.

Ορόσημα

Εικόνα 30. Statue of Liberty, New York (Milstein, Άρθρο Archdaily).

Τα ορόσημα είναι ένα άλλο είδος σημείου αναφοράς, αλλά σε αυτή τη περίπτωση είναι εξωτερικά σημεία, ο παρατηρητής δεν μπορεί να εισέλθει μέσα τους. «Είναι συνήθως ένα απλό καθορισμένο φυσικό αντικείμενο: ένα κτίριο, μία πινακίδα, ένα μαγαζί, ή ένα βουνό». Η χρήση τους σχετίζεται με τη μοναδικότητα ενός στοιχείου από μια σειρά δυνατοτήτων. Κάποια ορόσημα είναι απομονωμένα, που μπορούν να φανούν από πολλές γωνίες και από μακρινή απόσταση. «Μπορεί να βρίσκονται μέσα στη πόλη ή σε μια υψομετρική διαφορά, που στην πραγματικότητα συμβολίζει μια μόνιμη κατεύθυνση. Τέτοιοι είναι οι απομονωμένοι πύργοι, οι χρυσοί τρούλοι ή οι μεγάλοι λόφοι. Μπορεί να εφαρμοστεί ακόμα και σε ένα κινητό σημείο, όπως ο ήλιος, του οποίου η κίνηση είναι επαρκώς αργή και τακτική. Κάποια άλλα ορόσημα είναι κυρίως τοπικά, ορατά μόνο σε περιορισμένες τοποθεσίες και από συγκεκριμένες προσεγγίσεις. Αυτά, είναι τα αναρίθμητα σημάδια, οι βιτρίνες των καταστημάτων, τα δέντρα, τα πόμολα και άλλες ειδικές αστικές προσεγγίσεις, που συμπληρώνουν την εικόνα των περισσότερων ανθρώπων». Χρησιμοποιούνται και αυτά ως μέσα προσανατολισμού και αναγνώρισης της περιοχής που βρίσκεται κάποιος.

1. Μοναδικότητα/ Σαφήνεια Σιλουέτας 2. Απλότητα της Μορφής 3. Συνέχεια 4. Κυριαρχία Ορισμένων Στοιχείων 5. Καθαρότητα των Συνδέσεων 6. Κατευθυντήρια Διαφοροποίηση 7. Οπτικό Πεδίο Εφαρμογής 8. Ευαισθητοποίηση της Κίνησης 9. Χρονικές Αλληλουχίες 10. Ονόματα, Έννοιες και Συμβολισμοί 3.3. Τα περιγραφικά χαρακτηριστικά: Το μέσο λειτουργίας ενός πολεοδόμου 27

-Charles Bukowski.

μεριά, να σταθεί στην αντίθεση που εντείνει αυτή τη συνέχεια. Είναι η ολική ενορχήστρωση αυτών των μονάδων που θα

και ζωντανή εικόνα, και θα την

Εικόνα 31. Our Place to meet (Teagarden, 2015).

σε περιοχές πέρα από την μητροπολιτική

Η διάκριση των στοιχείων γίνεται για να μελετηθούν πιο εύκολα, όμως όπως τονίζει ο Kevin Lynch (1960), «Κανένας από τους τύπους στοιχείων που αναφέρθηκε παραπάνω δεν υφίσταται ξεχωριστά στην πραγματικότητα. Οι συνοικίες είναι δομημένες με κόμβους, που ορίζονται από όρια, διαπερνώνται από μονοπάτια και εμπλουτίζονται με ορόσημα. Τα στοιχεία δηλαδή, συχνά επικαλύπτουν το ένα το άλλο». Η πόλη, επομένως, αποτελεί ένα αδιάσπαστο σύνολο στοιχείων που συνυπάρχουν και «Πρέπειαλληλοεξαρτώνται.ναείναιδιαμορφωμένα μαζί για να παρέχουν μια ικανοποιητική μορφή. Τέτοια ζευγάρια μπορεί να ενισχύουν το ένα το άλλο, να αντηχούν έτσι ώστε να ενισχύουν την δύναμη του άλλου, ή μπορεί να συγκρούονται και να καταστρέφονται. Ένα σπουδαίο ορόσημο μπορεί να στέκεται επιβλητικά και να ξεπερνάει σε κλίμακα μια μικρή περιοχή στη βάση του. Σε σωστή τοποθεσία, ένα άλλο ορόσημο μπορεί να διορθώνει και να ενδυναμώνει έναν πυρήνα, τοποθετημένο έξω από το κέντρο, μπορεί να παραπλανήσει μόνο. Ένας μεγάλος δρόμος, με τον διφορούμενο χαρακτήρα των άκρων και τον μονοπατιών, μπορεί να διεισδύει και έτσι να εκθέτει μια περιοχή σε θέα, ενώ την ίδια στιγμή να την διαταράσσει. Ένα χαρακτηριστικό ορόσημου μπορεί να είναι τόσο ξένο στον χαρακτήρα μιας περιφέρειας ώστε να διαλύσει την περιφερειακή συνέχεια, ή μπορεί, από την άλλη έδενε μια πυκνή διατηρούσε κλίμακα».

“When you clean up a city, you destroy it.”

Με την μελέτη αυτών των στοιχείων γίνεται αντιληπτό πως υπάρχουν κάποια κοινά θέματα που διατρέχουν το σύνολο και αυτά είναι οι επαναλαμβανόμενες αναφορές σε ορισμένα φυσικά χαρακτηριστικά. Ο Kevin Lynch (1960) υποστηρίζει πως λόγω της ύπαρξης αυτής, τα στοιχεία για τον αστικό σχεδιασμό μπορούν να συνοψιστούν με άλλον τρόπο. Είναι κάποιες ιδιότητες, στις οποίες μπορεί να βασιστεί ο πολεοδόμος για να λειτουργήσει. Οι ιδιότητες αυτές είναι:

Εικόνα 32. Legend for Figure 35-46 (Lynch, 1960).

Εικόνα 33. The Boston image of derived from verbal interviews (Lynch, 1960).

Εικόνα 35. The visual form of Los Angeles as seen in the field (Lynch, 1960).

Όπως και τα πέντε στοιχεία, ούτε αυτές οι ιδιότητες λειτουργούν μεμονωμένα. Όπου μια ιδιότητα υπάρχει μόνη της ή ορισμένες ιδιότητες βρίσκονται σε διαμάχη, τότε το συνολικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι αδύναμο ή να απαιτεί προσπάθεια για να μπορέσει να δομηθεί. «Μια ορισμένη ποσότητα επανάληψης, πλεονασμού και ενίσχυσης φαίνεται να είναι απαραίτητη. Έτσι, μια περιοχή θα ήταν αδιαμφισβήτητη, καθώς θα είχε μια απλή μορφή, μια συνέχεια κτιριακού τύπου και χρήσης, που ήταν μοναδική στην πόλη, απότομα οριοθετημένη, ξεκάθαρα συνδεδεμένη με μια γειτονική περιοχή, και οπτικά καμπύλη», συμπληρώνει ο Kevin Lynch στο βιβλίο του (1960).

Εικόνα 34. The visual form of Jersey City as seen in the field (Lynch, 1960).

Εικόνα Route from Philharmonie de Paris to Place de la Republique (Davis). του Lynch του 20ου αιώνα εξυπηρετούν δύο διαφορετικούς σκοπούς και ζητήματα.

Ο Flâneur έχει μια «ατομική έννοια», είναι ένα υποκείμενο μόνο του, που περιπλανιέται μέσα στην πόλη χωρίς κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Δρα μόνος του και δεν επηρεάζεται από κάποιον άλλον. Μπορεί όντως να βρίσκεται μέσα στο πλήθος, αλλά δεν αλληλοεπιδρά μαζί του άμεσα. Του αρέσει να βλέπει τον κόσμο και να είναι μέσα σε αυτόν, αλλά επιθυμεί να περνά απαρατήρητος για να μην αλλάξει η στάση του πλήθους απέναντί του. Και αυτό γιατί ζητούμενό του είναι να γίνει ένα με αυτό και την πόλη, να πάρει όσο περισσότερα ερεθίσματα μπορεί από αυτήν,

όπως τους θορύβους της, τις μυρωδιές της, το χάος της, τον πολιτισμό της και την ετερογένειά της. Χρησιμοποιεί τα άτομα που βρίσκονται στο πλήθος και τα ερεθίσματα αυτά για να ταυτιστεί μαζί τους ως προς την κοινή περιέργεια που έχουν για να γνωρίσουν την νέα πόλη. Από την άλλη μεριά, ο Lynch επιχειρεί μέσα από την χαρτογράφηση του νου, να δείξει πως η αθροιστική εικόνα των ανθρώπων συντελεί στην συλλογική εικόνα της πόλης. Αναφέρεται τόσο στους ίδιους τους κατοίκους της πόλης όσο και στους ταξιδιώτες-επισκέπτες της. Εδώ το άτομο

37.

Εικόνα 36. Περπατώντας στο δρόμο της Ερμού, Βόλος (Προσωπικό αρχείο, 2021). 3.4. Η διαφοροποίηση της ατομικής ιδέας του flâneurism με την πόλησυλλογικήτουLynch Συγκρίνοντας την έρευνα που έχει διεξαχθεί έως τώρα, παρατηρούμε πως το flâneurism του 19ου αιώνα σε σχέση με το νοητικό χάρτη

και η περιπλάνησή του, έχουν λειτουργικό σκοπό και προσπαθεί να κινηθεί από ένα μέρος Α σε ένα άλλο μέρος Β. Το άτομο έρχεται σε επαφή με το περιβάλλον του και τους ανθρώπους γύρω του, δέχεται διάφορα ερεθίσματα από αυτά και κατασκευάζει στο μυαλό του έναν νοητικό χάρτη.29

Ο χάρτης αυτός δημιουργείται από την επανάληψη πολλών διαδρομών, κύριων ή δευτερευόντων, ο οποίος περιέχει στοιχεία και εικόνες που είναι κοινά σε όλους, ή τουλάχιστον στους περισσότερους. Βέβαια, είναι αυτονόητο πως ένας τέτοιος χάρτης περιέχει και στοιχεία και εικόνες που βασίζονται στα ενδιαφέροντα του ίδιου του ατόμου. Για παράδειγμα, στην πόλη του Βόλου το δημαρχείο, το κτίριο Ματσάγγου και το κτίριο Παπαστράτου, το πανεπιστήμιο στην παραλία, είναι γνωστά στοιχεία στους κατοίκους της και υπάρχουν στον νοητικό τους χάρτη, αλλά για κάποιους φοιτητές μπορεί να υπάρχει και ένα μικρό βιβλιοπωλείο της γειτονιάς, που για τους ίδιους έχει μεγάλη σημασία. Εικόνα 38. Στάση για ψώνια στο δρόμο της Ερμού, Βόλος (Προσωπικό αρχείο, 2021). 30

Εκ πρώτης όψεως, το Wayfinding φαίνεται να είναι μία απλή διαδικασία κίνησης από την τρέχουσα τοποθεσία στον επιθυμητό προορισμό εν ευθέτω χρόνων. Όπως αναφέρει και o Rodney Fewings9 (2001) οι άνθρωποι ήδη αντιλαμβάνονταν τη διαδικασία αυτή από τους παλαιότερους χρόνους μέσω πολλαπλών μεθόδων καθοδήγησης, όπως τα αστέρια, τον 7. Ο γραφίστας Paul Arthur (1925-2001) χαρακτηρίζεται

04Wayfinding: Θεωρία και πεδίο της ανίχνευσης και της πλοήγησης Εικόνα 39. Round black metal table with chairs (Dumlao, 2018). Ο όρος Wayfinding εμφανίστηκε πρώτη φορά στο βιβλίο του Kevin Lynch (1960) και ορίστηκε ως «η εναρμονισμένη χρήση και η οργάνωση των αισθητήριων σημάτων από το εξωτερικό περιβάλλον». Βέβαια η νοητική αυτή ενέργεια, χαρακτηρίστηκε εσφαλμένα ως μια γνωστική διαδικασία και λήψη αποφάσεων, κρίσεις που απορρίφθηκαν άμεσα από τη σύγχρονη έρευνα. Ο ορισμός αυτός, επαναπροσδιορίστηκε μέσα από το βιβλίο «Wayfinding: People, Signs, and Architecture» των Paul Arthur7 και Romedi Passini8 (1992) αποκτώντας την έννοια του «χωρικού προσανατολισμού». Στην ουσία, όπως επεξηγείται, ο όρος Wayfinding είναι μια διαδικασία εύρεσης κατευθύνσεως για έναν προορισμό σε ένα οικείο ή άγνωστο περιβάλλον χρησιμοποιώντας φυσικά στοιχεία ή ενδείξεις που αποδίδονταν από το περιβάλλον.

συχνά ως ο «δημιουργός» των όρων «σήμανση» και «wayfinding», έννοιες που έχουν γίνει θεμελιώδεις τόσο για τους γραφίστες όσο και για τους αρχιτέκτονες. Μια αρχή για τα εικονογράμματα και τη γραφική συμβολολογία, ο Arthur συνέταξε πολλά βιβλία για τα θέματα και εφάρμοσε τις ιδέες του σε ένα ευρύ φάσμα δομημένων περιβαλλόντων. 8. Οι συγγραφείς Paul Arthur και Romedi Passini (αρχιτέκτονας και ψυχολόγος περιβάλλοντος) επινόησαν τους όρους «σήμανση» και «wayfin ding», τη χρήση εικονογραμμάτων, λέξεων, χρωμάτων και αρχιτεκτονικής για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να βρουν το δρόμο τους γρήγορα και εύκολα σε ένα δομημένο περιβάλλον. Το βιβλίο έχει γίνει ένα πρότυπο για το θέμα για γραφίστες και αρχιτέκτονες σε όλο τον κόσμο. Αυτή η ελκυστική, σκληρή έκδοση συλλεκτών κάλυψης περιέχει αρκετές εκατοντάδες απεικονίσεις. 9. O πολιτικός μηχανικός Rodney Fewings αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της καριέρας του, στο πανεπιστήμιο Cranfield (από το 1986) και ασχολήθηκε με το σχεδιασμό των αεροδρομίων, τη διάταξή τους, την ασφάλεια και πολλά άλλα. Στην διδακτορική έρευνά του με τίτλο «Wayfinding and Airport Terminal Design» εξέτασε τις πινακίδες στην κλίμακα ενός αεροδρομίου και παρατήρησε πως ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η τοποθέτηση αυτών των σημάτων επηρεάζει την κίνηση των επιβατών υπό διαφορετικές συνθήκες. 31

1. Επεξεργασία πληροφοριών: Συγκρότηση περιβαλλοντικής αντίληψης και γνωστικής λειτουργίας προκειμένου να μπορεί να παρθεί η απόφαση.

Συγκριτικά με τους δυο όρους που έχουν αναλυθεί, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως ο ειδικός όρος Wayfinding συνδυάζει και τον flâneur αλλά και την αντίληψη του Lynch. Από την μία πλευρά, μπορεί να θεωρηθεί μια ατομική και μοναχική «δραστηριότητα», αλλά από την άλλη, έχει ένα λειτουργικό σκοπό καθώς το άτομο που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση, είναι σε μια διαδικασία αποφάσεων αφού προσπαθεί να βρει τον δρόμο, την πορεία που θα πάρει για να κατευθυνθεί στο σημείο που

Wayfinding:People, Signs, and Architecture (Arthur, Passini, 2002).

ή ανακάλυψης μιας διαδρομής» δια μέσου και προς ενός συγκεκριμένου χώρου. Απλούστερα, πώς ένα περιηγητής μέσω των ανθρώπινων και περιβαλλοντικών παραγόντων, που εμπλέκονται στο Wayfinding, μπορεί να προσανατολιστεί από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β, μεταξύ δυο τοποθεσιών. 10. Ο Dr. Paul Symonds, Marketing και Wayfinding expert, ασχολήθηκε με τον όρο Wayfinding. Ασχολείται με την κοινωνιολογία του Wayfinding, την ερμηνεία της κληρονομιάς στην πρακτική του Wayfinding και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο τρόπος εύρεσης σε τουριστικούς χώρους όπως στο αστικό κέντρο, για τη βιωσιμότητα, σε μονοπάτια κόλπων, μουσεία και αεροδρόμια. 32

3. Εκτέλεση αποφάσεων: Δημιουργία ενός νοητικού σχεδίου δράσης. Σε μια σύγχρονη έρευνα του Dr. Paul Symonds10 (2017) με τίτλο «Finding Our Way» αποδόθηκε ο όρος Wayfinding ως μια «νοητική και σωματική διαδικασία», μια «εμπειρία εντοπισμού, μεταβίβασης

Εικόνα 41. Voskresenskoye, Sports and entertainment complex (Tomatdesign, 2014).

εξάντα, τους χάρτες, την πυξίδα και στην πιο σύγχρονη εποχή μέσω παγκόσμιων συστημάτων εντοπισμού (GPS). Παρόλα αυτά, η δράση του, αποσκοπεί σε ένα σύνθετο σύνολο διαδικασιών που εμπεριέχει πολλές μεταβλητές.

Συμπερασματικά, σύμφωνα με τον Arthur και Passini θα μπορούσαμε να πούμε πως η διαδικασία Wayfinding θα μπορούσε να χωριστεί σε τρεις αλληλένδετες διαδικασίες:

Εικόναεπιθυμεί.40.

2. Λήψη απoφάσεων: Προσαρμογή του σχεδίου στις κατάλληλες συγκυρίες, στον σωστό χρόνο και τόπο.

Χαρακτηριστικά

Εικόνα 42. Σήμανση στο αεροδρόμιο της Μαδρίτης, Ισπανία (Wilson , 2020). Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Dr. P. Symonds τα χαρακτηριστικά του Wayfind ing μπορούν να αναλυθούν σε 4 κατηγορίες: • Cognitive (Νοητικά): Ο νοητικός τομέας, το πώς αντιλαμβανόμαστε ένα χώρο έχει αρκετά σημαντικό ρόλο στον προσανατολισμό μέσα σε μια πόλη. Πρέπει να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας για να σκεφτόμαστε και να παίρνουμε αποφάσεις, στο πως θέλουμε να κινηθούμε και που θέλουμε να πάμε. Και αυτό γιατί μέσω μίας εμπειρίας, μπορεί να μάθει να επιλέγει διαδρομές ακόμη και στα πιο χαώδη και άχρωμα περιβάλλοντα. • Social (Κοινωνικά): Μερικές φορές, προσπαθούμε να βρούμε ένα μέρος που δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι, ένα μέρος

-Jane Austen, Pride and Prejudice, 1813.

“They walked on, without knowing in what direction. There was too much to be thought, and felt, and said, for attention to any other objects.”

που θεωρούμε πως μας «ανήκει» και άμα το βρούμε, άλλοι άνθρωποι επηρεάζονται από αυτή τη τοποθεσία, δημιουργούν περάσματα και όλο αυτό γίνεται μια συλλογική γειτονιά. Μέσα από τον συνωστισμό σε μια περιοχή χωρίς όνομα μπορεί να δημιουργηθεί ένας σπουδαίος δημόσιος χώρος. Κάποιες φορές, αλλάζουμε πορεία γιατί είναι άλλοι άνθρωποι στον ίδιο δρόμο με εμάς, άτομα που μπορεί να μην θέλουμε να χαιρετήσουμε, ή ένας δρόμος με πολλή κίνηση και κόσμο. Μία σωστή εικόνα του περιβάλλοντος προσφέρει στον κάτοχό της μια σημαντική αίσθηση συναισθηματικής ασφάλειας. Μπορεί να εδραιώσει μια αρμονική σχέση μεταξύ αυτού και του έξω κόσμου. Ουσιαστικά σημαίνει ότι η γλυκιά αίσθηση του «σπιτιού» είναι ισχυρότερη όταν θεωρούμε σαν «σπίτι» ένα όχι μόνο οικείο, αλλά και ξεχωριστό περιβάλλον. 4.1. Wayfinding

• Commercial viability (Εμπορική Βιωσιμότητα): To Wayfinding παίρνει μέρος παντού. Η μετακίνηση ενός ατόμου από ένα οικείο μέρος, όπως ο τόπος κατοικίας του, σε ένα άλλο σημείο είναι Wayfinding, ανεξάρτητα την διαδρομή που κάνει κάποιος κάθε μέρα. Ίσως υπάρξουν κάποιες

Εικόνα 43. Placemaking and wayfinding system for Cadence Park in California (RSMdesign, ca.2019).

Η βοήθεια για την αναζήτηση του προορισμού μπορεί να γίνει μέσω συστημάτων αναζήτησης προσανατολισμού όπως Google Maps, μια εφαρμογή-υπηρεσία χαρτογράφησης στο Διαδίκτυο από την Google, GPS11 ή με την καθοδήγηση εξοικειωμένων παρατηρητών του περιβάλλοντος αυτού. Ακόμα και μια 11. Το GPS (Global Positioning System), Παγκόσμιο Σύστημα Στιγματοθέτησης, ή Θεσιθεσίας είναι παγκόσμιο σύστημα εντοπισμού γεωγραφικής θέσης, ακίνητου ή κινούμενου χρήστη, το οποίο βασίζεται σε ένα “πλέγμα” εικοσιτεσσάρων δορυφόρων της Γης, εφοδιασμένων με ειδικές συσκευές εντοπισμού, οι οποίες ονομάζονται “πομποδέκτες GPS”. Οι πομποδέκτες αυτοί παρέχουν ακριβείς πληροφορίες για τη θέση ενός σημείου, το υψόμετρό του, την ταχύτητα και την κατεύθυνση της κίνησης του. 34

υποδομές στο δρόμο και τον αναγκάσουν να μετακινηθεί από άλλη κατεύθυνση. Επίσης, μπορεί σε κάποιο άτομο να αρέσουν οι αλλαγές και να επιλέγει να μετακινείται από διαφορετικούς δρόμους κάθε φορά, που ακόμα και αυτό, είναι ένα είδος προσανατολισμού. Για παράδειγμα, το να παρευρεθεί κάποιος σε ένα σημαντικό γεγονός, όπως συνέντευξη δουλειάς σε μια νέα πόλη απαιτεί τη μετάβαση σε ένα νέο οικισμό, τον εντοπισμό ενός νέου κτιρίου, νέου δρόμου, νέας γειτονιάς.

• Corporeal (Σωματικά): Η σωματική διαδικασία αφορά το φυσικό σώμα και όχι το πνευματικό. Άμα δούμε τον εγκέφαλο και το σώμα σαν σύνολο, χρειάζεται να πάρουμε διαφορετικό δρόμο, στην περίπτωση που κάποιος είναι άτομο με ειδικές ανάγκες. Το σώμα επηρεάζει τη κίνηση ενός ατόμου και το δρόμου που επιλέγει να ακολουθεί σε μια πόλη. Για αυτό, είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε ή να προσαρμόσουμε μια πόλη με σωστή, εύκολη και καλή πρόσβαση προς όλα τα άτομα μέσα στη κοινωνία.

Εικόνα 45. Παρατηρώντας τις βιτρίνες καταστημάτων στην Ερμού, Βόλος, αρχείο,προσωπικό2021 Εικόνα 44. Placemaking and wayfinding system for Cadence Park in California (RSMdesign, ca.2019). ήδη γνωστή διαδρομή, όπως η μετακίνηση στο χώρο εργασίας του σε καθημερινή βάση ή στους κοινούς αγαπημένους προορισμούς θεωρείται Wayfinding. 35

Εικόνα 47. Eyeview of green trees (Halama, 2017).

O όρος Wayfinding φαίνεται να τρέφει το ενδιαφέρον του, τόσο στο τρόπο μετακίνησης όσο και στις συμπεριφοριστικές επιστήμες. Το χαρακτηριστικό που υποδεικνύεται στο σημείο αυτό, είναι πως αυτή η σήμανση προσανατολισμού είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να προσεγγιστεί από πολλές κατευθύνσεις, με το μόνο κοινό πως έχουν το ίδιο σημείο έναρξης. Δεν έχει σημασία το πόσο ικανοί είμαστε για να φτάσουμε από ένα σημείο σε ένα άλλο, αλλά το πώς οι παρατηρητές και το περιβάλλον

Αρχικά η «ασφάλεια» έχει αρκετά σημαντικό ρόλο. Η έννοια του crowd control μπορεί να είναι αποτελεσματική κυρίως στις περιπτώσεις που οι αρχές και τα στοιχεία του Wayfinding είναι κατανοητά. Για αυτό το λόγο, οι χώροι αυτοί έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να πραγματοποιηθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα. Ένα «ακραίο» παράδειγμα που αναφέρεται από τον Fewings (2001) είναι το πως διαμορφώνονται οι χώροι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και εκκένωσης ενός κτιρίου. Σε αυτό το παράδειγμα φαίνεται σε πράξη η έννοια του Wayfinding: φτάνω στο σημείο εκκένωσης, το συντομότερο δυνατόν. Επομένως, ο έλεγχος της ροής των ανθρώπων με ένα ασφαλές τρόπο, για να μην υπάρχουν εντάσεις, είναι πολύ σημαντικός, διότι

4.2. Σημασία του Wayfinding

Εικόνα 46. Kaaba praying ground (Adnan, 2017) επιλέγουν να μας κατευθύνουν στα σημεία αυτά. Ειδικότερα, η ουσία του Wayfinding σύμφωνα με την μελέτη του Dr. Symonds κρύβεται πίσω από 3 λόγους.

Το να απευθυνθούμε σε ένα χρήστη για κάποιες πληροφορίες, που χρειαζόμαστε προκειμένου να φτάσουμε στο σημείο που θέλουμε να πάμε μέσα σε μια πόλη, μας προσφέρει ασφάλεια, νιώθουμε οικεία, σε αντίθεση με το να ακολουθήσουμε ένα απρόσωπο τρόπο σήμανσης, που θα μας οδηγήσει στον προορισμό μας. Μπορεί να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες για το μέρος αυτό και έτσι αρχίζουμε και δενόμαστε μαζί του, δεχόμαστε ερεθίσματα από αυτό, αρχίζουμε και το γνωρίζουμε, νιώθουμε μια ασφάλεια.

Συνεπώς, μια καθαρή εικόνα του περίγυρού μας, είναι ένα βασικό θεμέλιο για την ατομική εξέλιξη. Συμπερασματικά, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία πόσο γρήγορα ακολουθούμε μια διαδικασία, αλλά πόσο πολύ μπορούμε να την ευχαριστηθούμε και να αντλήσουμε πράγματα από αυτή. Και με τη λέξη «ακολουθώ» πρέπει να ακολουθήσουμε ορισμένα μονοπάτια, αυτά που μας ενδιαφέρουν περισσότερο. 37

το απόλυτο χάος χωρίς οποιονδήποτε βοηθητικό έλεγχο δεν είναι ποτέ ευχάριστο.

Εικόνα 48. Social Innovation News and Ideas (Pinterest).

Παρόλο που η ποιότητα ζωής μέσα στο οπτικό χάος της σύγχρονης πόλης απέχει πολύ από την ιδανική, η εμπειρία μιας επαναλαμβανόμενης ενέργειας, θα μπορούσε να έχει μία τελείως διαφορετική τροπή εάν πραγματοποιηθεί σε ένα πιο δυναμικό περιβάλλον. Πιθανώς, η πόλη είναι από μόνη της ένα ισχυρό σύμβολο μίας σύνθετης κοινωνίας. Εάν αυτή είναι οπτικά ευανάγνωστη, μπορεί επίσης να έχει ισχυρό εκφραστικό νόημα.

Δεύτερον, η εμπειρία και η εξοικείωση του ατόμου (User Experience, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο ένας χρήστης αλληλεπιδρά και βιώνει ένα προϊόν, ένα σύστημα ή μια υπηρεσία) να εντοπίζει κάποιο μέρος και να το ακολουθεί, όπως και να δημιουργεί νοητικούς χάρτες προκειμένου να καθοδηγήσει κάποιον περιηγητή είναι σημαντικό προσόν του Wayfinding. Όπως σε κάθε πετυχημένο λειτουργικό πλαίσιο, μία τέτοια υποδομή δίνει στο άτομο τη δυνατότητα ελεύθερης βούλησης και ένα καλό αρχικό δομημένο σημείο για την απόκτηση και διερεύνηση περαιτέρω πληροφοριών.

Επίσης στο σημείο αυτό σημαντική είναι και η αντιμετώπιση στρατηγικών διαχείρισης, συμπεριλαμβανομένων την καθοδήγηση των περιηγητών από περιοχές που παράγουν έξοδα, όπως καταστήματα λιανικής. Το να χάνεσαι μέσα στην πόλη μπορεί να είναι αγχωτικό και αυτό, μας δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα και πολλές είναι οι φορές που θα αναθεωρήσουμε, αρχίζουμε να έχουμε άσχημη εντύπωση για τον τόπο που χανόμαστε. Η αναθεώρησή μας, θα μπορούσαμε να πούμε πως επηρεάζει την περιοχή και στον τομέα εσόδων. Για παράδειγμα, οι επιχειρηματίες αυτής της περιοχής δεν μας βρίσκουν σύμφωνους με αυτή τη γνώμη, γιατί όσο λιγότερο παρευρεθούμε σε αυτή την περιοχή, τόσα λιγότερα χρήματα θα χαλάσουμε, τόσο λιγότερο όφελος θα έχουν. Τέλος, πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη πως στους δρόμους πρέπει να υπάρχουν και προσβάσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες για να μπορούν να προσανατολίζονται σε αυτούς. Με αυτό τον τρόπο, επιβεβαιώνουμε στα άτομα αυτά, πως έχουν και αυτοί, ένα μερίδιο έκτασης στους δρόμους της πόλης, δεν είναι μόνοι τους και πως είναι αποδεκτοί από την κοινωνία. Έτσι όλοι οι άνθρωποι αποκτούν σωστή και καλή πρόσβαση στην πόλη, μια ιδανική πρόσβαση, προς όλους τους ανθρώπους-όλων των ηλικιών, μέσα στη πόλη.

Εικόνα 49. Fil Rouge (Atterholm,2016).

4.3. Αρχές του Wayfinding 4.4. Χάνομαι ή επιλέγω να χαθώ; Εικόνα 50. Lincoln signs (Jordan, 2019). Συμπερασματικά, τα κίνητρα διερεύνησης του Wayfinding βγαίνουν στην επιφάνεια προκειμένου να εμποδίσουν τους ανθρώπους να χαθούν μέσα στη πόλη. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Roger M. Downs και David Stea στο βιβλίο τους «Image and Environment» (1973) για να πληροί τη σημασία που προσδίδει, πρέπει να υπάρχουν και κάποιες αρχές προκειμένου η αρχή προσανατολισμού να διερευνηθεί και να γίνει κατανοητή:

που βασιζόμαστε όλοι

• Προσανατολισμός: Όταν ένας περιηγητής ανακαλύπτει το πώς συσχετίζονται τα κοινά αξιοθέατα με τον απαιτούμενο προορισμό.

• Επιλογή: Επιλογή μιας διαδρομής που θα οδηγήσει τον περιηγητή στον επιθυμητό προορισμό.

να είναι αρκετά

είναι σύνηθες φαινόμενο, διότι, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν ειδικά τεχνολογικά στοιχεία και συστήματα προσανατολισμού, όπως ηλεκτρονικοί χάρτες, GPS. Σε αυτή τη περίπτωση, η εύρεση του δρόμου μέσα σε μια πόλη χωρίς τη βοήθεια αυτών των συστημάτων,

• Αναγνώριση: Η ικανότητα του περιηγητή να αντιληφθεί πως έχει φτάσει στον επιθυμητό προορισμό.

• Έλεγχος: Ο συνεχής έλεγχος και η συχνή επιβεβαίωση του περιηγητή πως ακολουθεί τη σωστή διαδρομή.

στην τεχνολογία για να κατευθυνθούμε σε ένα μέρος. Συνεπώς, ένας εναλλακτικός τρόπος να αντιληφθούμε την πόλη και να προσανατολιστούμε μέσα σε αυτή, δεν είναι μέσω των σύγχρονων τεχνολογικών μεθόδων, όπως με την βοήθεια των Smart phone, αλλά μέσω της οπτικής αντίληψης και των ηχητικών ερεθισμάτων. Αφήνοντας τις πρωταρχικές μας αισθήσεις να μας καθοδηγήσουν

μαζικής39

Ο αποπροσανατολισμός, το να είσαι χαμένος μέσα σε μια πόλη, είναι μια εμπειρία που προκαλεί άγχος, ακόμα και τρόμο σε κάποιον που έχει χαθεί. Η ισορροπία και η ευημερία του ατόμου επηρεάζεται. Βέβαια, το να χάνεται κάποιος μέσα σε μια σύγχρονη πόλη δεν μπορεί περίπλοκη, ειδικά σε μια κοινωνία τόσο πολύ στο περιβάλλον, βασιζόμενοι στο ένστικτό μας, ακούμε γνώριμους ήχους και παρατηρούμε εικόνες στους δρόμους καθώς περπατάμε. Αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε που βρισκόμαστε αναγνωρίζοντας τα ονόματα και τους αριθμούς των οδών, τις διασταυρώσεις, τα κτίρια, τις σημάνσεις, ακόμα και τις στάσεις των μέσων

Εικόνα 51. Where am I? (Staff, 2021).

Όπως αναφέρει και ο Dr. Symonds, δεν είναι απαραίτητο να γίνεται μόνο στη διάσταση της πόλης, μπορεί να γίνει ακόμα και σε μικρότερους χώρους, όπως σε έναν κλειστό δημόσιο χώρο, για παράδειγμα σε ένα μπαρ. Όταν κάποιος πηγαίνει πρώτη φορά σε ένα νέο χώρο, μπορεί να ρωτήσει τους υπεύθυνους του μαγαζιού κάποιες πληροφορίες σχετικά με που βρίσκονται οι χώροι του μαγαζιού, όμως μπορεί να θέλει να τους ανιχνεύσει και μόνος του. Ακόμα και αυτό, είναι

πάλι Wayfinding, γιατί είναι η διαδικασία που ακολουθούμε για να φτάσουμε από ένα σημείο σε ένα άλλο. Μπορεί να επιλέξουμε και να ακολουθήσουμε διαδρομές ίσως πιο τολμηρές. Βασιζόμαστε στην ικανότητα του καθενός να ακολουθήσει ένα δρόμο. Υπάρχουν όμως και περιηγητές που «επιλέγουν» να χάνονται, που αποφασίζουν να κατευθυνθούν στο σημείο που επιθυμούν από έναν νέο δρόμο από αυτόν που επιλέγουν συνήθως ή ακόμα, να καταλήξουν σε ένα άλλο, καινούριο μέρος. Αυτό γίνεται διότι θέλουν να μπουν στην διαδικασία να μάθουν και να γνωρίσουν νέες προοπτικές της πόλης. Να εκλάβουν νέα ερεθίσματα, νέους ήχους, νέες εικόνες, νέες πληροφορίες και να τις συγκρίνουν με τα ήδη γνωστά στοιχεία των ίδιων ή ακόμα και να τα εξελίξουν. Έτσι ο νοητικός χάρτης που έχουν στο μυαλό τους επεκτείνεται και τον εμβαθύνουν με καινούριες πληροφορίες και ερεθίσματα και αυτόματα ο νους τους κατασκευάζει νέα νοητικά 40

μεταφοράς (Μ.Μ.Μ.) και πως όλα αυτά ταιριάζουν σε ολόκληρη την πόλη. Δημιουργούμε ένα νοητικό χάρτη και έτσι προσανατολιζόμαστε ευκολότερα μέσα στην πόλη.

Εικόνα 52. Dowse Wayfinding (Pester, 2020).

Η χρήση του διαδικτύου12 έχει γίνει εκτεταμένη και αποτελεί κυρίαρχο συστατικό της καθημερινής ζωής, καθώς πολλές από τις δραστηριότητες, όπως η ενημέρωση, η πληροφόρηση, το εμπόριο, η ψυχαγωγία και η επικοινωνία πραγματοποιούνται μέσω αυτού. 12. Το Διαδίκτυο (αγγλικά: Internet) είναι παγκόσμιο σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων υπολογιστών, οι οποίοι χρησιμοποιούν καθιερωμένη ομάδα πρωτοκόλλων, η οποία συχνά αποκαλείται “TCP/IP” για να εξυπηρετεί δισεκατομμύρια χρήστες καθημερινά σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι διασυνδεδεμένοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ανά τον κόσμο, οι οποίοι βρίσκονται σε ένα κοινό δίκτυο επικοινωνίας, ανταλλάσσουν μηνύματα με τη χρήση διαφόρων πρωτοκόλλων, τα οποία υλοποιούνται σε επίπεδο υλικού και λογισμικού. Το κοινό αυτό δίκτυο καλείται Διαδίκτυο. Οι χρήστες επιλέγουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, διότι επιτρέπει να γίνονται όλα με πιο γρήγορο και απλό τρόπο από την άνεση του προσωπικού τους χώρου, αλλά και από οπουδήποτε αλλού με τη χρήση φορητών συσκευών. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων

μονοπάτια και διαδρομές. Επομένως, μπαίνει στο «στόχαστρο» η λέξη «εξερευνώ» σε σχέση με τον όρο Wayfinding. Ο Fewings (2001) χαρακτήρισε τον τύπο αυτό του Wayfinding ως «Recreation al Wayfinding». Ο όρος αυτός, δίνει έμφαση σε διαδρομές που είναι συχνά ευεργετικές, όπως όταν κάποιος εξερευνά μια νέα αστική περιοχή για ευχαρίστηση όταν βρίσκεται σε διακοπές.

Εικόνα 53. “Lost” sign in front of an old brick building (Prouzet, 2021). σημαντικά τη δυνατότητα πρόσβασης στις πληροφορίες προσφέροντας ευκολία και ταχύτητα, είναι το διαδίκτυο. μπορεί να πραγματώνεται από απόσταση, με μεγαλύτερη ευκολία και πιο άμεσα. Στην πόλη υπάρχει συγκεκριμένος τόπος των κάθε πόλη έχει την δική της χωρική οργάνωση και τους δικούς της ρυθμούς. Με την εξάπλωση του διαδικτύου επιτυγχάνεται, σχετικά με κάποιες δραστηριότητες, η

για τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Υπάρχουν σημεία συγκέντρωσης

Ηαπαιτείται.ερμηνεία

Recreational Wayfinding

4.5. Η έννοια του Wayfinding στην ψηφιακή πόλη Στη σύγχρονη εποχή, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την κυριαρχία των ψηφιακών μέσων στις σύγχρονες πόλεις. Ψηφιακά μέσα θεωρούνται οι τεχνολογίες που λειτουργούν με βάση το δυαδικό σύστημα. Ένα τέτοιο μέσο, που έχει αλλάξει

Ειδικότερα, όρισε ως Recreational Wayfind ing «την ευκαιρία στο περιηγητή να επιλύσει ζητήματα, όπως ποιο δρόμο να ακολουθήσει, που μπορούν τελικά να αποτελέσουν πηγή ικανοποίησης και ευχαρίστησης. Σε αυτή τη περίπτωση, ο χρόνος δεν αποτελεί ζήτημα σε σχέση με το Wayfinding. Η πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος επηρεάζει άμεσα τον χρόνο που

προσφέρει μια ευρύτερη κατανόηση του όρου, καταρρίπτοντας τα δεδομένα αναπαράστασης του Wayfinding που σχετίζονται με τις πιο κοντινές και σύντομες διαδρομές.

ανθρώπων χωρικά καθορισμένα. Επομένως,

Εικόνα 55. Guided by GPS (Tuzes-Katai, 2020).

απελευθέρωση από τους χωρικούς περιορισμούς. Για παράδειγμα, το ηλεκτρονικό εμπόριο κερδίζει συνεχώς έδαφος, καθώς οι χρήστες επιλέγουν να πραγματοποιούν τις αγορές τους διαδικτυακά αντί να επισκέπτονται τα εμπορικά καταστήματα της πόλης. Παράλληλα με την ευρεία χρήση του διαδικτύου και την εμφάνισή του στους περισσότερους τομείς της ζωής των ανθρώπων, έχουν εξελιχθεί και οι συσκευές που προσφέρουν πρόσβαση σε αυτό. Η χρήση των νέων φορητών μέσων (Smartphone, tablets) σε συνδυασμό με την ασύρματη δυνατότητα σύνδεσης -πρόσβασης που έχει πλέον αποκτήσει το διαδίκτυο, επιτρέπουν την επικοινωνία χωρίς χωρική δέσμευση. Τα παραπάνω, μαζί με τη δυνατότητα να γνωρίζει κανείς συνεχώς που βρίσκεται, δημιουργούν μια ιδιαίτερη σχέση του χρήστη με το φυσικό του περιβάλλον. Αλλάζει η εμπειρία στον χώρο, καθώς και ο τρόπος αλληλεπίδρασης με τους Οιανθρώπους.φορητές συσκευές με την συνεχή σύνδεσή τους στο διαδίκτυο επεκτείνουν την εμβέλεια των αισθήσεων. Όχι μόνο αλλάζουν την αντίληψη του ατόμου σχετικά με το σώμα του, αλλά και σχετικά με τη θέση του στον κόσμο. Οι φορητές συσκευές προεκτείνοντας τις αισθήσεις, τις μετασχηματίζουν, μεταβάλλοντας τη σχέση του υποκειμένου με τον χώρο και επηρεάζουν την αλληλεπίδρασή του με τον κόσμο. Καθορίζουν επίσης και τη αντίληψη του χώρου που τον περιβάλλει. Η αντίληψη, λοιπόν, του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης επεκτείνεται χάρη στα νέα μέσα που γίνονται διαμεσολαβητές της πληροφορίας του.

Εικόνα 54. Smart Illustrations (Bonazzi, 2015). 42

Μέσω της πλατφόρμας Google Docs (Φόρμες Google) συνθέσαμε το ερωτηματολόγιό μας, το οποίο αποτελείται από δεκαοχτώ ερωτήσεις. Επιθυμώντας να έχουμε απαντήσεις από όσο το δυνατόν περισσότερες κοινωνικές (όπως μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενους, άνεργους κα συνταξιούχους) και ηλικιακές ομάδες γίνεται (από 15 χρονών έως και άνω των 50), το μοιράσαμε στα πιο συχνά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως, το Facebook, το Instagram και το Πανεπιστημιακό e-mail μας. Ο χρόνος εκκίνησης του ερωτηματολογίου ξεκίνησε 26 Ιανουαρίου του 2021 και έκλεισε μετά από δύο ημέρες, 28 Ιανουαρίου, καθώς είχε συμπληρωθεί ο επιθυμητός αριθμός που θέλαμε από όλες τις προσδοκώμενες ομάδες. Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από διάφορα μέρη της Ελλάδας αλλά ένα μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων ήταν άτομα που έχουν επισκεφθεί το Βόλο ή είναι κάτοικοι αυτού. Το ερωτηματολόγιο

είχε σκοπό αρχικά να προβάλλει το πόσο συχνά κινείται κάποιος μέσα σε μια πόλη και για ποιους λόγους. Έπειτα, μας ενδιέφερε να δούμε πως ο κάθε άνθρωπος μετακινείται μέσα στην πόλη, αν παρατηρεί το περιβάλλον γύρω του, αν υπάρχουν κάποια στοιχεία που τον βοηθούν να προσανατολιστεί ή/ και αν χρησιμοποιεί τα τεχνολογικά μέσα. Τέλος, ένας άλλος προβληματισμός μας ήταν να μάθουμε αν εξακολουθεί να υπάρχει η έννοια του Flâneur έως και σήμερα. Οι ερωτήσεις επιλέχθηκαν με τρόπο ώστε να δούμε τι γίνεται στην καθημερινή βάση αλλά και τι γίνεται σε περιόδους πανδημίας, 05ΈρευναΠεδίουΕικόνα56. Περπατώντας στην παραλία του Βόλου (Προσωπικό αρχείο, 2021). 43

Θέλοντας να δούμε πως τα βιβλιογραφικά στοιχεία που αναφέρθηκαν πιο πάνω εκφράζονται στην ελληνική πόλη, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε ένα ερωτηματολόγιο με σκοπό να εξωτερικεύσουμε τα ερωτήματα που θέσαμε στους ίδιους μας τους εαυτούς. Ψάχνοντας στοιχεία για την εργασία μας και διαβάζοντας βιβλία και άρθρα, σχηματίσαμε μια γνώμη πάνω στο θέμα που ασχολούμαστε. Δεδομένου ότι η κίνηση γίνεται αντιληπτή με διαφορετικό τρόπο από κάθε άνθρωπο, επιχειρήσαμε να δούμε πως απαντάνε άλλα άτομα στα ερωτήματά μας.

Η φόρμα της Google13 μας παρείχε αυτόματα τα συνολικά αποτελέσματα μαζί με τα ποσοστά. Επειδή όμως, η συμπεριφορά του καθενός, οι συνήθειες του και οι ανάγκες του συνεχώς αλλάζουν, καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του, μας ενδιέφερε να μελετήσουμε τα αποτελέσματα πιο συγκεκριμένα χωρίζοντάς τα σε τρεις κατηγορίες. Θέλοντας να διακρίνουμε τις διαφορές, η πρώτη μας κατηγορία είναι τα δύο φύλα, άντρας- γυναίκα. 57. Dundas Square, Toronto (Javanrouh, Blackett,2008).

Έπειτα, όσον αφορά την ηλικιακή κατάσταση, επιλέξαμε να το αναλύσουμε σε δύο ομάδες, αυτήν των 15 έως 35 και από 36 έως και άνω των 50. Τέλος, σχετικά με την επαγγελματική κατάσταση, δώσαμε βάση στους φοιτητές και στους εργαζόμενους, καθώς αποτέλεσαν το μεγαλύτερο ποσοστό των απαντήσεων. 13. Μια Φόρμα σε μια ιστοσελίδα είναι το τμήμα της ιστοσελίδας που επιτρέπει στον χρήστη να εισάγει δεδομένα τα οποία στην συνέχεια στέλνονται στον εξυπηρετητή για επεξεργασία. Στη προκειμένη περίπτωση υποστηρίζεται από την Google. Εικόνα 58. Περπατώντας στην Ερμού, Βόλοςαρχείο,(Προσωπικό2021). Εικόνα

όπως αυτή που διανύουμε τώρα. Οι απαντήσεις που πήραμε ήταν από 407 άτομα εκ των οποίων οι γυναίκες ήταν 262 και οι άνδρες 145.

1. Φύλο * Ŝ Άνδρας Ŝ Γυναίκα Ŝ Άλλο 2. Ηλικία * Ŝ 15-25 Ŝ 26-35 Ŝ 36-49 Ŝ 50 και άνω 3. Επάγγελμα * Ŝ Μαθητής Ŝ Φοιτητής Ŝ Εργαζόμενος/η Ŝ Άνεργος/η Ŝ Συνταξιούχος/η 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη;* Ŝ Καθημερινά Ŝ Συχνά Ŝ Αρκετά Ŝ Σπάνια Ŝ Καθόλου 6. Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε;* Ŝ Καθημερινά Ŝ Συχνά Ŝ Αρκετά Ŝ Σπάνια Ŝ Καθόλου 7. Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; * Ŝ Μόνοι Ŝ Με παρέα Ŝ Χωρίς διαφοροποίηση 5. Που πηγαίνετε όταν βγαίνετε εκτός οικίας; * Ŝ Σχολείο/ Σχολή/ Δουλειά Ŝ Σουπερμάρκετ/ Δημόσιες υπηρεσίες Ŝ Βόλτα στην αγορά Ŝ Στις καφετέριες Ŝ Βόλτα χωρίς συγκεκριμένο προορισμό *Απαιτείται Μετα- κίνηση μέσα στην πόλη Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο, δημιουργήθηκε με αφορμή την έρευνα πάνω στην κίνηση του ανθρώπου μέσα στην πόλη, κατά τη διάρκεια συγγραφής του ερευνητικού θέματός μας. Θα χαρούμε πολύ να μας βοηθήσετε, επιλέγοντας με ειλικρίνεια την επιλογή που σας αντιπροσωπεύει. 45

14. Όταν χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην πόλη; * Χρησιμοποιείτε την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση

την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες Ŝ Άλλο... 12. Αν όχι, ποια είναι τα κριτήρια που επιλέγετε άλλη διαδρομή και γιατί; 9. Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; * Ŝ Πάρα πολύ Ŝ Πολύ Ŝ Αρκετά Ŝ Λίγο Ŝ Πολύ λίγο Ŝ Καθόλου 10. Ποια από τα παρακάτω, αποτελούν προσανατολισμούστοιχείαγια εσάς στην πόλη του Βόλου; Ŝ Κτίριο Παπαστράτου-Πανεπιστήμιο στην παραλία του Βόλου Ŝ Δημαρχείο Ŝ Εντοπισμός θάλασσας ή βουνού Ŝ Δρόμοι Δημητριάδος και Ιάσονος Ŝ Δρόμοι Ελευθέριου Βενιζέλου (Ιωλκού) και Κ. Καρτάλη Ŝ Δρόμος Αναλήψεως Ŝ Δρόμος Παγασών Ŝ Άγιος Νικόλαος- Κουμουνδούρου Ŝ Άναυρος Ŝ Παλαιά Ŝ Άλλο... 15. Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; * Ŝ Καθημερινά Ŝ Συχνά Ŝ Αρκετά Ŝ Σπάνια Ŝ Καθόλου 46

8. Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; * Ŝ Πάρα πολύ Ŝ Πολύ Ŝ Αρκετά Ŝ Λίγο Ŝ Πολύ λίγο Ŝ Καθόλου 11. Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; * Ŝ Ναι Ŝ Όχι 13. Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; * Ŝ Παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στην περιοχή (διευθύνσεις, πινακίδες κτλ) Ŝ Χρησιμοποιείτε το GPS με την βοήθεια του διαδικτύου Ŝ Ρωτάτε για οδηγίες Ŝ Άλλο...

Ŝ Συχνά

18. Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; *

(Μπορείτε

16. Όταν βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; *

Ŝ Αρκετά

Ŝ Με παρέα

Ŝ Το τετράγωνο του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες διαδρομές

Ŝ Μόνοι

Ŝ Καθημερινά

Ŝ Σπάνια

Ŝ Καθόλου

Ŝ Χωρίς διαφοροποίηση

17. Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη;*

Ŝ Διαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου Άλλο... να βρείτε το ερωτηματολόγιό μας εδώ: https://forms.gle/8DXjrQLVCdHEgxB17)

1. Φύλο * Συνταξιούχος/ηΆνεργος/ηΕργαζόμενος/ηΦοιτητήςΜαθητής5036-4926-3515-25ΓυναίκαΆνδραςκαιάνω 35,4% 68,1%68,3%64,4%29,5%1,7% 0,5%0,2% 12%11,5% 8,1% 2. Ηλικία 3. Επάγγελμα 48

5.1. Διαφοροποιήσεις ανά φύλο ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (Γυναίκες) 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (Άνδρες) 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (Άνδρες) 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (Γυναίκες)

15% 31%26% 28%25%0,1% 36% 1% 26% 12%52%7%2%12%27% 56% 5%25%12%2% 49

Η πρώτη διάταξη που επιλέξαμε ήταν μεταξύ των φύλων, προκειμένου να παρατηρήσουμε αν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα και αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις. Ξεκινήσαμε με την ερώτηση «Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη;» και το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών απάντησε «Καθημερινά» ενώ οι άντρες απάντησαν «Αρκετά». Όσον αφορά την χρήση διαδρομών που δεν γνωρίζουν, και στις δύο περιπτώσεις η βασική απάντηση είναι «Σπάνια», όπως και ότι δεν υπάρχει κάποια διαφοροποίηση στο αν πηγαίνουν μόνοι τους ή με παρέα.

7.Στις

Κατά την διάρκεια της βόλτα τους μέσα στην πόλη, βλέπουμε πως τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες, παρατηρούν αρκετά τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον, και πως τα χρησιμοποιούν επίσης αρκετά, με σκοπό να προσανατολιστούν μέσα σε αυτήν. Σχετικά με την μετακίνησής τους σε ένα μέρος που γνωρίζουν, και στις δύο κατηγορίες οι περισσότεροι προτιμούν να επιλέγουν την ίδια διαδρομή, ενώ στην περίπτωση που δεν γνωρίζουν την περιοχή τόσο καλά, πιο σύνηθες είναι να συμβουλευτούν το GPS. Όταν γίνεται χρήση του GPS, το μεγαλύτερο ποσοστό και στους άντρες και στις γυναίκες είναι πως χρησιμοποιούν την διαδρομή που τους δείχνει, χωρίς κάποια τροποποίηση.

διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Γυναίκες) 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Άνδρες) Πάρα πολύ ΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύλίγοπολύλίγο 8.Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; (Γυναίκες) 8.Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; (Άνδρες) 52%38%10% 64% 21%15% 44% 28% 18% 9%0,1%1% 9%2%2% 57%30% 50

ΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίηση

Πάρα πολύ ΌχιΝαιΌχιΝαιΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύλίγοπολύλίγο9.Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; (Άνδρες) 9.Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; (Γυναίκες) 11.Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; (Γυναίκες) 11.Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; (Άνδρες) 35%10%27%3%5%20% 24%32%8%15%21%30% 70%67%33% 51

Χρησιμοποιείτε‘Αλλο... την διαδρομή

‘Αλλο...Ρωτάτε για ΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεΡωτάτεΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνωγιαοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνω 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (Γυναίκες) 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (Άνδρες) 75% 16% 9%0,1% 67% 14.Όταν22%9%2%χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην(Γυναίκες)πόλη; 14.Όταν χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην(Άνδρες)πόλη; 63% 33% 4% 42% 92% 6% 52

Χρησιμοποιείτε την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες

ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά Το τετράγωνο του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες Διαδρομέςδιαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου ΤοΆλλο...τετράγωνο του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες Διαδρομέςδιαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου Άλλο... 15.Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; (Γυναίκες) 15.Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; (Άνδρες) 16.Όταν βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; (Γυναίκες) 16.Όταν βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; (Άνδρες) 50%9%12%26% 3% 45% 3% 13%11%28% 52%33%9%3% 3% 57%26%13%2% 2% 53

Από τον Μάρτιο του 2020, η μετακίνηση είναι περιορισμένη λόγω της πανδημίας και των μέτρων που έχουν ληφθεί. Για αυτό και επιλέξαμε να θέσουμε τις ερωτήσεις που προαναφέρθηκαν, μόνο που αυτή την φορά θα ανταποκρίνονται στις συνθήκες της πανδημίας. Επομένως, και οι δύο ομάδες βγαίνουν «Σπάνια» έξω και επιλέγουν διαδρομές πιο μεγάλες αλλά γνώριμες σε αυτούς. Συνεπώς, «Σπάνια» διαλέγουν να εξερευνούν νέα μέρη, και σε περίπτωση που θα γίνει αυτό, το μεγαλύτερο ποσοστό προτιμάει να πηγαίνει με παρέα.

ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 17.Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη; (Γυναίκες) 17.Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη; (Άνδρες) 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Γυναίκες) 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Άνδρες) 39% 25% 24%11%1% 37% 18% 21% 24% 51%16%33% ΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίηση19% 35% 46% 54

Ο δεύτερος παράγοντας, με τον οποίο θέλαμε να κάνουμε σύγκριση, είναι η ηλικία. Αρχικά είχαμε τέσσερις κατηγορίες, των 15-25, των 26-35, των 36-49 και τέλος άνω των 50. Ανταποκρίθηκαν όλες οι ηλικιακές ομάδες, με την ομάδα των ηλικιών 15-25 να υπερισχύει. Στη συνέχεια, καταλήξαμε να χωρίσουμε τις κατηγορίες αυτές σε δύο μεγάλες ομάδες, η πρώτη των 15-35 και η δεύτερη των 36 με άνω των 50. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στην πρώτη ερώτηση και οι δύο ομάδες απάντησαν πως κυκλοφορούν «Αρκετά» μέσα στην πόλη, ενώ «Σπάνια» θα χρησιμοποιήσουν διαδρομές που δεν γνωρίζουν. Όταν, όμως, επιλέξουν τέτοιες διαδρομές, και στις δύο περιπτώσεις δεν υπάρχει διαφοροποίηση στο αν θα κυκλοφορήσουν μόνοι τους ή με παρέα.

28% 31% 28% 13% 37%30%16% 16% 1% 52%12%28% 6% 2% 58%12%20% 6% 4% 55

5.2. Διαφοροποιήσεις ανά ηλικιακή κατάσταση ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθημερινάΣυχνάΑρκετάΣπάνιαΚαθόλου4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (36-50+) 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (15-35) 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (15-35) 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (36-50+)

ΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίησηπολύλίγοπολύλίγο 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (15-35) 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (36-50+) 8.Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; (15-35) 8.Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; (36-50+) 57%34% 9% 53%25%22% Όσον αφορά την παρατήρηση του περιβάλλοντα χώρου, κατά την διάρκεια της κυκλοφορίας τους, ομόφωνα και οι δύο κατηγορίες απάντησαν πως παρατηρούν «Αρκετά» τα στοιχεία που τους περιτριγυρίζουν, όπως αντίστοιχα χρησιμοποιούν «Αρκετά» αυτά τα στοιχεία για να προσανατολιστούν μέσα στην πόλη. Επίσης, η πλειοψηφία χρησιμοποιεί την ίδια διαδρομή για να κατευθυνθεί σε ένα μέρος που γνωρίζει. Όταν όμως βρεθεί σε ένα άγνωστο ή σε ένα όχι τόσο οικείο περιβάλλον, η απάντηση των δύο ομάδων είναι πως χρησιμοποιούν το GPS, μόνο που στην ηλικιακή κατάσταση των 15-35 το ποσοστό είναι πολύ μεγαλύτερο (78%). Σε αυτήν την περίπτωση, της χρήσης του GPS, και οι δύο ομάδες χρησιμοποιούν την διαδρομή που τους δείχνει. 47% 26% 16% 10% 1% 42% 30% 21%1% 2% 4% 56

Πάρα πολύ ΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύλίγοπολύλίγο 9.Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; (15-35) 9.Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; (36-50+) 34% 26%13% 6% 2% 19% 25% 16%11%11%4%33% ΌχιΝαιΌχιΝαι 11.Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; (15-35) 11.Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; (36-50+) 69% 31% 67% 33% 57

78% 7%1%14% Ρωτάτε για ΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεΡωτάτεΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνωγιαοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνω13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (36-50+) 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (15-35) 49%34%17% Χρησιμοποιείτε την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες Χρησιμοποιείτε‘Αλλο... την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες ‘Αλλο... 14.Όταν χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην πόλη; (15-35) 14.Όταν χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην πόλη; (36-50+) 60%3%37% 52%36%12% 58

ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά15.Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; (36-50+) 15.Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; (15-35) 50% 3% 10%10%27% 46% 17% 11% 26% Το τετράγωνο του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες Διαδρομέςδιαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου ΤοΆλλο...τετράγωνο του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες Διαδρομέςδιαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου Άλλο... 16.Όταν βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; (15-35) 16.Όταν βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; (36-50+) 54% 31% 11% 30%2%2%6%7% 4% 53% 59

Στις ερωτήσεις που αφορούν τη πανδημία, είναι «Σπάνιο» και από τις δύο ομάδες να κυκλοφορήσουν έξω και όταν αποφασίσουν να κάνουν κάποιον περίπατο, διαλέγουν πιο μεγάλες και γνώριμες διαδρομές. Τέλος, επιλέγουν «Σπάνια» να πηγαίνουν βόλτες μέσα στην πόλη, προκειμένου να εξερευνήσουν νέα μέρη, με ένα μεγαλύτερο ποσοστό να ανήκει στους 36 με άνω των 50. Αν κάποια στιγμή θελήσουν να εξερευνήσουν όμως, προτιμάνε να γίνεται με παρέα, κυρίως η ομάδα 15-35 καθώς το ποσοστό αυτής της απάντησης είναι άνω των 50% σε σχέση με την ομάδα των 36 με άνω των 50, που τα ποσοστά των τριών απαντήσεων είναι πιο ομοιόμορφα διανεμημένα.

ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 17.Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη; (15-35) 17.Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη; (36-50 +) 37% 23% 25% 15% 0,1% 26% 17% 11% 45% 1% 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (15-35) 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (36-50+)ΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίηση52%34%14% 40% 28% 32% 60

ήταν να κρατήσουμε την ομάδα των 15-25, που αποτελεί την μικρότερη ηλικιακή ομάδα, και να την συγκρίνουμε με την ομάδα των άνω των 50, που αποτελεί την μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα του ερωτηματολογίου μας. Πράγματι, σε αυτήν την κατηγορία υπήρξαν κάποιες ομοιότητες και κάποιες διαφορές, που είναι σημαντικό να τις

Η ηλικιακή ομάδα των 15-25, που η πλειοψηφία είναι φοιτητές, αποτέλεσε το μεγαλύτερο μέρος των απαντήσεων. Θέλοντας να εξετάσουμε την πιθανότητα διαφορετικών αποτελεσμάτων, από αυτά που εξετάσαμε παραπάνω, αποφασίσαμε να συγκρίνουμε την ομάδα αυτήν σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες. Επομένως, διαφοροποιήσαμε τις ομάδες μας σε αυτήν των 15-25 και των 26 με άνω των 50. Όμως, μέσα από αυτήν την ανάλυση, παρατηρούμε πως δεν υπάρχει κάποια μεγάλη διαφοροποίηση ή αλλαγή στον τρόπο σκέψης με την προηγούμενη Τοομαδοποίηση.επόμενοβήμα

Όπωςεπισημάνουμε.καιστην

προηγούμενη κατηγορία και οι δύο ηλικιακές ομάδες κυκλοφορούν «Αρκετά» μέσα στην πόλη, ακολουθώντας «Σπάνια» διαδρομές που δεν γνωρίζουν. Όταν, όμως, επιλέγουν να μάθουν νέες πορείες και οι δύο ομάδες δεν έχουν κάποια διαφοροποίηση, μόνο που οι νέοι προτιμούν να πηγαίνουν με παρέα, σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους που προτιμούν τη δική τους συντροφιά. Στις νέες αυτές, μη οικείες, πορείες η νεότερη γενιά, που έχει μεγαλώσει με την τεχνολογία, ασυναίσθητα θα κάνει χρήση του GPS για να μπορέσει να προσανατολιστεί, ωστόσο, σχετικά με τους μεγαλύτερους, δεν βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στη διαδικτυακή πλοήγηση, αλλά και στην παρατήρηση του περιβάλλοντος και των στοιχείων

του, που τους περιτριγυρίζει, αλλά δεν είναι λίγοι και αυτοί που δεν χρησιμοποιούν ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (50+) 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (15-25) 27%13%31% 29%24% 34%18% 24% ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (15-25) 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (50+) 54%10%28%2% 6% 46%18%27%9% 61

ποσοστό προτιμά να κινείται από δευτερεύοντες δρόμους. ΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίηση 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (15-25) 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (50+) 58%34% 8% 46%30%24% Ρωτάτε για ΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεΡωτάτεΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνωγιαοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνω 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (15-25) 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (50+) 78% 14%1%7% 36% 37% 27% 62

GPS μέσα στην πόλη. Εστιάζοντας στην χρήση του GPS, στην ηλικιακή ομάδα των 15-25 δε παρατηρείται κάποια διαφορά σε σχέση με την προηγούμενη κατηγορία, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο και για την ομάδα των άνω των 50. Σαφώς, έχουν σαν οδηγό την διαδρομή που τους δείχνει, παρ’ όλα αυτά, ένα μεγάλο

Χρησιμοποιείτε την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες Χρησιμοποιείτε‘Αλλο... την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες ‘Αλλο... 14.Όταν χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην πόλη; (15-25) 14.Όταν χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην πόλη; (50+) 60% 46%37%3%18.Στις27%27%βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (50+) 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (15-25) ΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίηση35%12% 53% 30% 33% 37% Σε περιόδους πανδημίας, όμως, δεν παρατηρείται κάποια σημαντική διαφορά, στον τρόπο που κινούνται μέσα στην πόλη, σε σχέση με την προηγούμενη ανάλυση. Η μόνη μεταβολή φαίνεται να επιβεβαιώνει την προτίμηση που είχαν πριν, οι νέοι να κάνουν βόλτες με την παρέα τους και αντίστοιχα οι μεγαλύτεροι να πηγαίνουν μόνοι τους. 63

5.3. Διαφοροποιήσεις ανά επαγγελματική κατάσταση

Η τελευταία κατηγορία που αναλύσαμε, αφορά την επαγγελματική κατάσταση και πιο συγκεκριμένα τους φοιτητές και τους εργαζόμενους. Η κύρια ερώτηση ήταν «Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη;», όπου στους φοιτητές, το μεγαλύτερο ποσοστό κατέχει η απάντηση «Αρκετά», σε αντίθεση με τους εργαζόμενους που απάντησαν «Καθημερινά». Στην ίδια ερώτηση εν μέσω πανδημίας, όμως, η απάντηση που υπερισχύει στους φοιτητές είναι το «Σπάνια», ενώ στους εργαζόμενους είναι το «Συχνά». Συνεχίζοντας την καθημερινή βάση, οι τρεις κύριοι λόγοι μετακίνησης εκτός κατοικίας που επιλέχθηκαν είναι οι δημόσιες υπηρεσίες και το σούπερ μάρκετ, η σχολή ή η δουλειά και οι βόλτες χωρίς κάποιον συγκεκριμένο προορισμό. Αυτή η απάντηση ισχύει και για τις τρεις κατηγορίες με τις οποίες ασχοληθήκαμε.

ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (Φοιτητές) 4.Πόσο συχνά περπατάτε μέσα στην πόλη; (Εργαζόμενοι) 26%29%12%33% 37% 18% 28%16%1% ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 15.Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; (Φοιτητές) 15.Εν μέσω πανδημίας, πόσο συχνά βγαίνετε έξω; (Εργαζόμενοι) 52%10%26%8%4%20% 27%32%21% 64

5. Πού πηγαίνετε όταν βγαίνετε εκτός οικίας; 0 100 200 300 Σχολείο/ Σχολή/ Δουλειά (65,1%)(66,8%) (48,2%)(53,3%)(57,7%) Σουπερμάρκετ/ Δημόσιες Υπηρεσίες Βόλτα στην αγορά Στις Βόλτακαφετέριεςχωρίςσυγκεκριμένο προορισμό ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (Φοιτητές) 6.Στις βόλτες που κάνετε μέσα στην πόλη πόσο συχνά χρησιμοποιείτε διαδρομές που δεν γνωρίζετε; (Εργαζόμενοι) 53% 11%28% 2%6% 56% 3%8%19%14%

Και οι δύο κατηγορίες, τόσο οι φοιτητές όσο και οι εργαζόμενοι, απάντησαν ότι σπάνια χρησιμοποιούν διαδρομές που δεν γνωρίζουν και πως σε περίπτωση που το κάνουν, δεν έχουν κάποια προτίμηση, πηγαίνουν είτε με παρέα, είτε μόνοι τους. Στην ίδια περίπτωση, αλλά εν μέσω πανδημίας, οι ερωτηθέντες εξακολουθούν να επιλέγουν την απάντηση «Σπάνια», προτιμούν πιο μεγάλες αλλά γνώριμες διαδρομές, μόνο που τώρα επιλέγουν να πηγαίνουν με παρέα.

ΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίηση 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Εργαζόμενοι) 20%27%53% ΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίηση 7.Στις διαδρομές που δεν γνωρίζετε, επιλέγετε να πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Φοιτητές) 33%58% 9% ΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινάΚαθόλουΣπάνιαΑρκετάΣυχνάΚαθημερινά 17.Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη; (Φοιτητές) 17.Λόγω της τωρινής κατάστασης, πόσο πιθανό είναι για εσάς να κάνετε βόλτες μέσα στην πόλη εξερευνώντας νέα μέρη; (Εργαζόμενοι) 39% 13% 23% 25% 37% 17% 1% 20% 25% 66

του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες Διαδρομέςδιαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου Άλλο...

16.Όταν

Το τετράγωνο του σπιτιού σας Διαδρομές γνωστές της γειτονιάς σας Πιο μεγάλες γνώριμες Διαδρομέςδιαδρομές μακρινές σε μέρη που δεν έχετε τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζετε καθόλου ΤοΆλλο...τετράγωνο

βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; (Φοιτητές) 16.Όταν βγαίνετε για μετακίνηση 6, άθληση ή βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο, τι διαδρομές επιλέγετε; (Εργαζόμενοι) 53% 2%12%31%2% 57% 4%7%29%3% 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Φοιτητές) 18.Στις βόλτες που κάνετε, εν μέσω πανδημίας, πηγαίνετε μόνοι σας ή με παρέα; (Εργαζόμενοι) ΧωρίςΜεΜόνοιΧωρίςΜεΜόνοιπαρέαδιαφοροποίησηπαρέαδιαφοροποίηση50% 13%37% 46% 28%26% 67

Πάρα πολύ ΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύλίγοπολύλίγο 8.Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; (Φοιτητές) 8.Όταν περπατάτε στην πόλη, παρατηρείτε τα στοιχεία που υπάρχουν στο γύρω περιβάλλον; (Εργαζόμενοι) 46% 1%11%26%16% 45% 1%3%29%19%3% Πάρα πολύ ΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύΠάραΚαθόλουΠολύΛίγοΑρκετάΠολύλίγοπολύλίγο 9.Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; (Φοιτητές) 9.Χρησιμοποιείτε αυτά τα στοιχεία ως κατευθυντήριο άξονα για τον προσανατολισμό σας μέσα στην πόλη; (Εργαζόμενοι) 32% 28% 14%19% 1%6% 37% 22% 3%8%14%16% Για να μάθουμε το πώς επιλέγουν να μετακινούνται μέσα στην πόλη, ρωτήσαμε αν παρατηρούν τα στοιχεία που υπάρχουν γύρω τους και αν αυτά τα χρησιμοποιούν ως κατευθυντήριο άξονα. Οι απαντήσεις και στις δυο αυτές περιπτώσεις είναι το «Αρκετά». Στη συνέχεια, στην ερώτηση που αφορά τους κατοίκους και τους ταξιδιώτες στη πόλη του Βόλου, το βασικό στοιχείο που χρησιμοποιούν για τον προσανατολισμό τους και οι τρεις κατηγορίες, τα δύο φύλα, η ηλικιακή και η επαγγελματική κατάσταση, είναι το βουνό και η θάλασσα, ενώ το ακριβώς επόμενο είναι το κτίριο Παπαστράτου στο λιμάνι του Βόλου. 68

ΌχιΝαιΌχιΝαι 11.Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; (Φοιτητές) 11.Για να κινηθείτε σε ένα μέρος που γνωρίζετε, προτιμάτε να επιλέγετε πάντα την ίδια διαδρομή; (Εργαζόμενοι) 69% 31% 70% 30% Ρωτάτε για ΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεΡωτάτεΌλαπινακίδεςπεριοχήπουΠαρατηρείτεδιαδικτύουμεΧρησιμοποιείτεοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνωγιαοδηγίεςτοGPSτηνβοήθειατουταστοιχείαυπάρχουνστην(διευθύνσεις,κτλ)ταπαραπάνω 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (Φοιτητές) 13.Σε ένα όχι και τόσο γνώριμο περιβάλλον, πως θα πάτε από το σημείο Α σε ένα άλλο σημείο Β; (Εργαζόμενοι) 76% 15% 2%7% 63% 24% 13% Μια ακόμα ερώτηση, που μας ενδιέφερε, για να μάθουμε πως μετακινούνται μέσα στην πόλη ήταν αν προτιμούν να επιλέγουν πάντα την ίδια διαδρομή για γνώριμους προορισμούς, όπου η απάντηση και στις δύο κατηγορίες είναι «Ναι». Από την άλλη μεριά, αναρωτηθήκαμε πως κινούνται και πως προσανατολίζονται όταν βρίσκονται μέσα σε ένα μη οικείο περιβάλλον. Η σειρά η οποία απάντησαν ήταν ότι πρώτα χρησιμοποιούν το GPS με την βοήθεια του διαδικτύου, έπειτα παρατηρούν τα στοιχεία που υπάρχουν στην περιοχή και τέλος ρωτάνε για οδηγίες. 69

την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες ‘Αλλο...

Χρησιμοποιείτε την διαδρομή που σας δείχνει Έχετε σαν βάση την διαδρομή αυτή, αλλά κινείστε μέσα από δρόμους δευτερεύοντες Χρησιμοποιείτε‘Αλλο...

14.Όταν GPS, πως κινείστε στην(Φοιτητές)πόλη; χρησιμοποιείτε το GPS, πως κινείστε στην (Εργαζόμενοι)πόλη; Τέλος, όσον αφορά τον προσανατολισμό μέσω του GPS, οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τη διαδρομή, την οποία τους δείχνει. Βέβαια, υπήρξαν και αυτοί που έχουν σαν βάση την διαδρομή που τους δείχνει το GPS, αλλά προτιμούν να κινούνται μέσα από δευτερεύοντες δρόμους, μέσω «παρακάμψεων».

61% 36% 3% 56% 37% 7%

χρησιμοποιείτε το

14.Όταν

5.4. Συμπεράσματα Έπειτα από την ανάλυση του ερωτηματολογίου, συμπεραίνουμε πως τα άτομα, στο γενικό σύνολο, περπατάνε αρκετά συχνά μέσα στην πόλη με τις γυναίκες να περπατάνε καθημερινά σε σχέση με τους άνδρες. Αυτή η διαφορά μπορεί να παρατηρηθεί και στην ηλικιακή και επαγγελματική κατάσταση, με τις ομάδες 35-49 και τους εργαζόμενους να περπατούν καθημερινά, ενώ η μεγαλύτερη ηλικιακή κατάσταση των 50 και άνω να περπατάει αρκετά στον αστικό ιστό. Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότεροι ερωτηθέντες της ηλικιακής αυτής ομάδας είναι εργαζόμενοι και συνεπώς δικαιολογείται λόγω των υποχρεώσεων που έχουν, όπως το σουπερμάρκετ και οι δημόσιες υπηρεσίες και το καθημερινό ωράριο εργασίας, σε αντίθεση με την ηλικιακή ομάδα των 15-35, που η πλειοψηφία δηλώνει φοιτητής, καθώς τα μαθήματα της σχολής δεν είναι σε καθημερινή βάση, ούτε οι υποχρεώσεις τους είναι τόσο αυξημένες όσο των εργαζομένων.

Σε παράθεση, η Caroline Criado Prez14 ανέφερε ένα απόσπασμα στο βιβλίο της «Αόρατες Γυναίκες» (2019), με αφορμή το παράδειγμα του εκχιονισμού της σουηδικής πόλης Καρλσόγκα το 2011, πως τα δυο φύλα μετακινούνται με αρκετά διαφορετικούς τρόπους μέσα στην πόλη. Όπως και σε άλλες πόλεις, ο εκχιονισμός ξεκινάει πάντα από τους κεντρικούς δρόμους και καταλήγει στα πεζοδρόμια και στις λωρίδες των ποδηλάτων. Τα δεδομένα κάθε χώρας σχετικά με τον

Εικόνα 59. Πρωινή βόλτα στην Ερμού, Βόλος (Προσωπικό αρχείο, 2021).

τρόπο μετακίνησης των φύλων μέσα στην πόλη είναι ανακριβή ωστόσο, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι γυναίκες μετακινούνται συχνότερα είτε με τα πόδια είτε με τα μέσα μεταφοράς. Ταυτόχρονα, η παγκόσμια οδήγηση «ανδροκρατείται» 14. Η βρετανίδα Caroline Criado Prez (1984) είναι συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια-ακτιβίστρια. Το δεύτερο βιβλίο της Αόρατες Γυναίκες, που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2019, ήταν επί 16 εβδομάδες στη λίστα των μπεστ σέλερ των Sunday Times και μεταφράζεται σε περισσότερες από δώδεκα γλώσσες. 71

Εικόνα 60. Άγιος Νικόλαος, Βόλος (Προσωπικό αρχείο, 2021).

(σ.55). Επομένως τα δεδομένα του ερωτηματολογίου μας, όσον αφορά τη συχνότητα του περπατήματος των φύλων μέσα στην πόλη, φαίνεται να είναι συνεπή και με άλλες έρευνες. Συνάγεται πως και οι άνδρες κυκλοφορούν μέσα στην πόλη, αλλά προτιμούν να μετακινούνται με Αναφορικάαυτοκίνητο. με τους λόγους που μετακινούνται τα δυο φύλα μέσα στην πόλη, όπως περιγράφει η Prez, οι άντρες έχουν κατά κανόνα «ένα σχετικά απλό μοτίβο διαδρομής: μετακίνηση εντός και εκτός πόλης, δύο φορές ημερησίως». Αντίθετα, το μοτίβο διαδρομής των γυναικών είναι συνήθως πιο περίπλοκο. Το 75% των μη αμειβόμενων υπηρεσιών φροντίδας σε παγκόσμιο επίπεδο, παρέχεται από τις γυναίκες, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά τις μετακινήσεις τους. Η τυπική γυναικεία διαδρομή, περιλαμβάνει για παράδειγμα, «τη συνοδεία των παιδιών στο σχολείο πριν τη δουλειά, τη μετακίνηση ηλικιωμένων συγγενών για ιατρική περίθαλψη, καθώς και για ψώνια της ημέρας κατά την επιστροφή στο σπίτι». Αυτή είναι η λεγόμενη «αλυσιδωτή μετακίνηση» (trip-changing), δηλαδή ένα μοτίβο διαδρομής με πολλαπλά διασυνδεδεμένα μικρότερα μονοπάτια, το οποίο έχει συγκαταλεχθεί στην καθημερινή ζωή των γυναικών σε όλο τον κόσμο(σ. 56). Παρόλα αυτά, επεξηγεί, πως οι μετακινήσεις των γυναικών για παροχή υπηρεσιών φροντίδας δεν είναι υποχρεωτικές, αλλά γίνονται κυρίως για την προσωπική τέρψη, όπως ένα χόμπι (σ. Ένας60).άλλος λόγος που περπατάνε μέσα στην πόλη είναι για να κάνουν κάποια βόλτα χωρίς συγκεκριμένο προορισμό. Βέβαια, τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούν διαδρομές που γνωρίζουν και σπάνια θα κινηθούν μέσω ενός μη οικείου δρόμου. Όλες οι κατηγορίες δεν

έχουν κάποια διαφοροποίηση στο αν θα επιλέξουν να κάνουν αυτές τις βόλτες με παρέα ή μόνοι τους. Όμως, παρατηρούμε πως οι γυναίκες και οι φοιτητές προτιμούν περισσότερο να γίνεται με Περπατώνταςπαρέα. μέσα στην πόλη, παρατηρεί κανείς αρκετά τα στοιχεία που υπάρχουν στον περιβάλλοντα χώρο, με τις γυναίκες και τους εργαζομένους να έχουν ένα παραπάνω ενδιαφέρον προς αυτά. Εκτός αυτού, μπορεί να πει κανείς, πως αυτά τα στοιχεία έχουν το ρόλο του κατευθυντήριου άξονα και βοηθούν στο προσανατολισμό του ατόμου. Στην περίπτωση της πόλης του Βόλου, που αποτέλεσε και την περίπτωση μελέτης μας, προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε ποια στοιχεία έχουν αυτό το χαρακτήρα, του σημείου αναφοράς. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του Βόλου ως πρώτη βοήθεια προσανατολισμού έχουν τα δυο φυσικά στοιχεία που εντοπίζονται στην πόλη, τη θάλασσα και το

την73

βουνό. Αμέσως μετά, ξεχωρίζουν κομβικά σημεία όπως το κτίριο Παπαστράτου, οι κεντρικοί δρόμοι της πόλης, οι οδοί Δημητριάδος-Ιάσονος και Ελευθέριου Βενιζέλου- Κ. Καρτάλη, το Δημαρχείο, την εκκλησία του Αγίου Νικολάου με την γειτονική οδό της Κουμουνδούρου και τέλος τον δρόμο Αναλήψεως. Αυτά τα στοιχεία μπορεί κανείς να διακρίνει πως βρίσκονται στο κέντρο του Βόλου, όπου υπάρχει περισσότερη κίνηση και βρίσκεται η κεντρική αγορά με όλων των ειδών τα καταστήματα. Επιπλέον οι τελευταίες τρεις απαντήσεις ήταν η περιοχή των Παλαιών, η παραλία του Αναύρου και ο δρόμος Παγασών, που ουσιαστικά του Βόλου. σημείο σημείο στην περίπτωση που τα σημεία είναι γνωστά, το μεγαλύτερο ποσοστό και των τριών κατηγοριών επιλέγει να κινείται πάντα από την ίδια διαδρομή. Στην περίπτωση όμως που δεν κινούνται από την ίδια πορεία, τα

Όσον αφορά την κίνηση του ατόμου από ένα

Α σε ένα

κριτήρια για την απόφαση αυτή έχουν να κάνουν με τον χρόνο και την διάθεση. Αν κάποιος βιάζεται λόγω εργασίας ή κάποιων υποχρεώσεων και αναγκών, διαλέγει την πιο γρήγορη διαδρομή μέσω παρακάμψεων, ενώ αν έχει χρόνο στην διάθεση του θα προτιμήσει να εξερευνήσει την πόλη, το οποίο αποτελεί και ένα μέσο για να σπάσει λίγο η ρουτίνα του. Πολλές φορές αλλάζει διαδρομή έτσι ώστε να μην βαριέται και να αποκτήσει κάποιο ενδιαφέρον η πορεία του. Έχει την περιέργεια να ανακαλύψει την πόλη και την ανάγκη να παρατηρήσει διαφορετικές εικόνες, όπως μέσα από νέους δρόμους, γειτονιές, μαγαζιά, κτίρια και διάφορα πάρκα ή χώροι πρασίνου.

αποτελούν τα άκρα

Β,

Εικόνα 61. Εναέρια φωτογραφία Βόλου (FOTO KARMI, 2017).

Η Inés Sánchez de Madariaga, καθηγήτρια αστικού σχεδιασμού στο Πολυτεχνείο της Μαδρίτης, όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Αόρατες Γυναίκες», περιγράφει πως οι μηχανικοί ασχολούνται κυρίως με την «κινητικότητα που συσχετίζεται με την απασχόληση». Οι καθορισμένες ώρες εργασίας δημιουργούν συγκεκριμένες ώρες αιχμής στις μετακινήσεις και οι σχεδιαστές πρέπει να γνωρίζουν το μέγιστο φόρτο που μπορεί να υποστηρίξει την υπάρχουσα διαδρομή. «Συνεπώς υπάρχει ένα τεχνικός λόγος για τον σχεδιασμό με βάση τις ώρες αιχμής». Ωστόσο, η ανάγκη για έναν τέτοιο σχεδιασμό δεν διασαφηνίζει τους ακριβείς λόγους για τους οποίους το πρόγραμμα μετακίνησης των γυναικών αγνοείται (σ. 59). Ένα άλλο κριτήριο είναι η ασφάλεια και τα καιρικά φαινόμενα. Επιλέγουν διαδρομές με περισσότερο φωτισμό και κόσμο, ενώ όσον αφορά τον καιρό επιλέγουν διαδρομές με υπόστεγα, σε περίπτωση βροχής και διαδρομές που παρέχουν την απαραίτητη σκίαση σε περίπτωση έντονου ηλιασμού. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που θέλουν να αποφύγουν τον πολύ κόσμο,

φασαρία και κάποια ανεπιθύμητα άτομα, που μπορούν να συναντήσουν. Τέλος, μια άλλη παράμετρος, που εντοπίσαμε στις απαντήσεις, είναι ανάλογα το μέσο που κινούνται, είτε αυτό είναι ποδήλατο ή αυτοκίνητο/ μηχανάκι είτε με τα πόδια. Με οποιοδήποτε από αυτά τα μέσα, προτιμούν να κινούνται από μεγαλύτερους δρόμους, καθώς αυτό τους παρέχει άνεση και συνεχόμενη κίνηση, χωρίς κάποια διακοπή. Αντιθέτως, όταν το περιβάλλον δεν είναι τόσο οικείο, γίνεται μεγαλύτερη χρήση του GPS από όλες τις κατηγορίες. Σχετικά με όσους δεν χρησιμοποιούν το GPS, η απάντηση που έδωσαν είναι πως παρατηρούν τα στοιχεία που υπάρχουν στην περιοχή, όπως πινακίδες, διευθύνσεις, κτίρια κ.α., διαφορετικά ρωτάνε για οδηγίες. Όταν γίνεται η χρήση του GPS, τα περισσότερα άτομα χρησιμοποιούν τη διαδρομή που τους δείχνει, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό βασίζεται στη διαδρομή που τους δείχνει, αλλά κινείται μέσα από δευτερεύοντες Μεδρόμους.την πανδημία που επικρατεί την τωρινή περίοδο, οι καταστάσεις και τα δεδομένα έχουν αλλάξει για την κίνηση του καθενός στην αστική κλίμακα. Ενώ υπό κανονικές συνθήκες, όπως προαναφέρθηκε, οι υποκατηγορίες των ανδρών, των φοιτητών και της ηλικιακής κατάστασης των 15 έως και 35 κινούνταν αρκετά μέσα στην πόλη και οι υποκατηγορίες των γυναικών, των εργαζομένων και των ηλικιών 36 έως και άνω των 50 κινούνταν καθημερινά, τώρα βλέπουμε πως οι απαντήσεις διαφέρουν. Όλες οι κατηγορίες σπάνια θα κυκλοφορήσουν στον ιστό της πόλης, ενώ οι εργαζόμενοι είναι αυτοί που κινούνται περισσότερο, λόγω κάποιων επαγγελμάτων που είναι απαραίτητη η ύπαρξη του προσωπικού στο χώρο εργασίας. Η κυκλοφορία του ατόμου γίνεται μέσω αποστολής κωδικού, που ο καθένας αντιστοιχεί σε διαφορετικούς σκοπούς. Ο κωδικός που μας ενδιέφερε περισσότερο είναι το νούμερο έξι, που αποσκοπεί στην άθληση ή στην βόλτα με ή χωρίς κατοικίδιο και θέλαμε να δούμε τι διαδρομές επιλέγουν να χρησιμοποιούν. Ένα πολύ μικρό ποσοστό επιλέγει να κάνει το τετράγωνο του σπιτιού του και μακρινές διαδρομές που δεν έχει τόση οικειότητα ή δεν γνωρίζει καθόλου. Ένα μεγαλύτερο ποσοστό επιλέγει να κινείται σε διαδρομές της γειτονιάς του, όμως οι περισσότεροι προτιμούν διαδρομές πιο μεγάλες αλλά γνώριμες. Πλέον, όποια διαδρομή και αν αποφασίσουν να ακολουθήσουν, προτιμούν να γίνεται με παρέα, εκτός από την περίπτωση των άνω των 50, που απολαμβάνουν την πορεία μέσα στην πόλη μόνοι τους. Λόγω της περιορισμένης κίνησης, έχει μειωθεί και η διάθεση των ατόμων για εξερεύνηση νέων τοποθεσιών και αυτό φαίνεται από το γεγονός πως όλες οι κατηγορίες διάλεξαν την απάντηση «Σπάνια» στην αντίστοιχη ερώτηση. Εικόνα 62. Άγιος Κωνσταντίνος, Βόλος (Προσωπικό αρχείο, 2021). 74

Ο άνθρωπος, καθώς περπατάει μέσα στην πόλη, παρατηρεί διάφορα στοιχεία που μπορεί να του προκαλέσουν κάποιο συναίσθημα και ασυνείδητα, να το κρατήσει σαν σημείο αναφοράς για την επόμενη φορά που θα περάσει από το σημείο αυτό. Ο τρόπος σκέψης και αντίληψης του κάθε ατόμου είναι ξεχωριστός, λαμβάνει διαφορετικά ερεθίσματα, όμως υπάρχουν κάποια στοιχεία, τα οποία είναι κοινά για τους περισσότερους μέσα σε ένα ευρύ περιβάλλον. καθένα προσανατολισμού.

Μπορεί να έχουν διαφορετική σημασία για τον

63.

Σύμφωνα με τον Kevin Lynch (1960) η εικόνα που συγκροτεί ένας περιηγητής, είναι απόρροια τόσο της άμεσης αίσθησης, όσο και της ανάμνησης ενός παλαιότερου γεγονότος και χρησιμοποιείται για την συλλογή πληροφοριών και την καθοδήγησή του. Η αθροιστική εικόνα των υποκειμένων, δημιουργεί μια συλλογική εικόνα της πόλης που ο Lynch τη μεταφράζει ως νοητικό χάρτη. Ο τρόπος αναπαράστασής του, λειτουργεί στην πραγματικότητα ως τρόπος οργάνωσης και αποθήκευσης των χωρικών πληροφοριών. Με βάση την έρευνα που επιτεύχθηκε μέσω της πραγματοποίησης 75

Επομένως, και το κομμάτι του ερωτηματολογίου, έχουμε καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα, τα οποία έδωσαν απαντήσεις στα αρχικά ερωτήματα που θέσαμε αλλά και πρότειναν καινούργια ερωτήματα για περαιτέρω έρευνα. Τα τελευταία χρόνια, ο άνθρωπος κινείται μέσα στην πόλη σε καθημερινή βάση, αλλά για συγκεκριμένους σκοπούς, συνήθως για επαγγελματικούς ή εκπαιδευτικούς λόγους και για καθημερινές ανάγκες. Δεν επιλέγει συχνά να περπατάει προκειμένου να εξερευνήσει νέα μέρη, προτιμάει γνωστές διαδρομές και αυτό με παρέα. Έτσι, καταλήγουμε ότι η έννοια του «flâneur», ενός μοναχικού περιπλανώμενου, που έχει συνεχώς την τάση να ανακαλύπτει νέα μέρη, μέσα από καινούριες διαδρομές και παρατηρήσεις, τείνει να εξαφανιστεί και έχει αποκτήσει πλέον συλλογική έννοια. Αυτό, ίσως, συμβαίνει λόγω του αυξημένου και έντονου ρυθμού ζωής, που δεν του επιτρέπει να έχει τόσο ελεύθερο χρόνο, ώστε να μπορέσει να κάνει μια τέτοια εξόρμηση.

06ΕπίλογοςΕικόνα

Snow in Bologna (Paolone, 2017)

αλλά αποτελούν για όλους μια μέθοδο

μετά από όλη τη θεωρητική έρευνα

Ο τρόπος που προσανατολίζεται ένα άτομο μέσα στην πόλη και εντάσσεται μέσα σε αυτή, αποδίδει κάποια χαρακτηριστικά του Wayfinding. Αυτό συμπεραίνεται από τις απαντήσεις που λάβαμε, καθώς για όλα τα άτομα υπάρχει ένα σημείο έναρξης Α και ένα τερματικό σημείο Β. Ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων σήμερα, επιλέγει να ακολουθήσει την ίδια διαδρομή για να φτάσει στον προορισμό του. Το κομμάτι που μας ενδιαφέρει δεν είναι η διαδρομή που επιλέγουν, αλλά τα ερεθίσματα που δέχεται το άτομο εκείνη τη στιγμή και το ωθεί να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη διαδρομή. Τέτοια ερεθίσματα είναι η εμπειρία και η διάθεση του ατόμου, ο χρόνος, η ασφάλεια και κάποια εμπόδια που μπορεί να συναντήσουμε στο δρόμο μας, είτε αυτά είναι σκληρά είτε μαλακά.

του μας, επιχειρήσαμε να συλλέξουμε τα κοινά στοιχεία από τα άτομα που απάντησαν σε αυτό αλλά και των δικών μας ενδιαφερόντων και να δώσουμε μια ίδια ερμηνεία αλλά στην πόλη του Βόλου. (ακολουθεί ο νοητικός μας χάρτης στις σελίδες 78-79).

Από την άλλη μεριά, τα μαλακά εμπόδια είναι κάποια μέρη ή στοιχεία που επιτρέπουν ή απαγορεύουν την κυκλοφορία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι αδιαπέραστα. Τέτοια στοιχεία είναι ο φωτισμός, ένα πάρκο, ένας δρόμος ήπιας κυκλοφορίας ή μια στοά, μια πιλοτή, ένας πράσινος χώρος ή μια περίφραξη. Για παράδειγμα σε μια πλατεία υπάρχουν οι σχεδιασμένοι πλακόστρωτοι χώροι που μπορεί να περάσει μέσα από αυτούς κάποιος για να τη

“You live in a town all your life, and you get to know every street corner. You’ve got the layout of the whole land. You have a picture of where you are…”

Με τον όρο των σκληρών εμποδίων, εννοούμε κάποια συγκροτήματα ή υποδομές τα οποία δεν μπορεί κάποιος να τα περάσει και να αναγκάζεται να κινηθεί γύρω από αυτά. Τέτοια παραδείγματα είναι τα κτίρια, η σχέση στεριάς με θάλασσα, ένα περίπτερο, κάποιο μηχανάκι ή αυτοκίνητο ή οτιδήποτε παρεμφερές, τα οποία μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες: των σταθερών και των προσωρινών.

-Charles Bukowski, 1974. 64. Πλατεία Συντάγματος (Trip Aim).

ερωτηματολογίου

Εικόνα

Εικόνα 65. Waiting in Grand Central (Maher, 2016). διασχίσει, μπορεί όμως να περπατήσει μέσα από τους χώρους πρασίνου, σε περίπτωση που θέλει να κινηθεί πιο γρήγορα. Τα τελευταία χρόνια έχει μπει η τεχνολογία και το διαδίκτυο στη ζωή του ατόμου και έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς του. Πλέον, τα περισσότερα άτομα, όταν θέλουν να προσανατολιστούν και να κατευθυνθούν από ένα μέρος που δεν γνωρίζουν σε ένα άλλο, χρησιμοποιούν το GPS. Αυτό φαίνεται κυρίως από τα άτομα της νέας γενιάς διότι έχουν μεγαλώσει μαζί με την τεχνολογία. Ωστόσο, και η μεγαλύτερη γενιά έχει ξεκινήσει να κάνει χρήση του GPS, καθώς είναι μια διαδικασία εύκολη και ευανάγνωστη. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να επιλέγει και διαφορετικούς τρόπους προσανατολισμού, όπως την παρατήρηση του περιβάλλον γύρω τους ή να ρωτήσει για οδηγίες, σε αντίθεση με τους νέους που νιώθουν περισσότερη ασφάλεια με την χρήση του GPS, σε περίπτωση αποπροσανατολισμού. Από την εποχή του Lynch, μέχρι σήμερα το άτομο διαβάζει την πόλη με άλλον τρόπο, μέσω του κινητού. Ο προσανατολισμός και η τοποθέτηση του ατόμου στον τρισδιάστατο κόσμο εξαρτάται κυρίως από το κινητό, μειώνοντας έτσι την αντίληψη του ανθρώπου και αλλάζοντας τον τρόπο που σκέφτεται. Το μυαλό αφιερώνει περισσότερο χώρο για κάποια πράγματα σε σχέση με κάποια άλλα. Όλα είναι ηλεκτρονικά και έχει κανείς πρόσβαση σε αυτά ανά πάσα στιγμή, δεν υπάρχει ανάγκη να συγκρατήσει πληροφορίες και ερεθίσματα επομένως, αυτό καθιστά τη μνήμη αδύνατη. Σε σχέση με την αναγνωσιμότητα, αλλάζει ο τρόπος που οργανώνουμε τη παρουσία μας μέσα στον φυσικό χώρο, πλέον η διαδικασία που κάνουμε δεν είναι χαρακτηριστικό του Wayfinding, καθώς δεν έχει την ανάγκη να παρατηρήσει τα στοιχεία γύρω του αλλά παρατηρεί τον ηλεκτρονικό χάρτη στην οθόνη του κινητού του. Συνεπώς, το νοητικό χαρακτηριστικό του Wayfinding (Cogni tive) έχει αντικατασταθεί με ένα είδος τεχνητής νοημοσύνης (Artificial). Στις ειδικές συνθήκες εγκλεισμού, όπως η τωρινή πανδημία, ο δρόμος έχει αποκτήσει την έννοια της λειτουργικότητας. Ο άνθρωπος βγαίνει έξω μόνο για συγκεκριμένους λόγους, δεν κοιτάει δεξιά και αριστερά για να περάσει η ώρα του, δεν πηγαίνει βόλτα στα μαγαζιά, καθώς πλέον δεν λειτουργούν όπως πριν. Ενώ έχει περισσότερο χρόνο στη διάθεσή του, δεν θα κυκλοφορήσει έξω με σκοπό να ανακαλύψει νέα μέρη και ένα καινούργια πράγματα. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Φοβάται μην χαθεί ή απλά έχει μειωθεί το ενδιαφέρον του; Συμπερασματικά, η συνολική έρευνα που πραγματοποιήσαμε, μας δείχνει πως ο άνθρωπος ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία και την επαγγελματική κατάσταση κινείται καθημερινά μέσα στην πόλη. Αυτό επιδεικνύει μια πόλη που εξελίσσεται συνέχεια και παραμένει ζωντανή και πως η τεχνολογία δεν έχει καταβάλλει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο έτσι ώστε να μην κινείται μέσα στην πόλη. Εξακολουθεί να παρατηρεί φυσικά στοιχεία και να δέχεται ερεθίσματα από αυτά. 77

Νοητικός χάρτης Βόλου (προσωπικό αρχείο, 2021). Κλίμακα: 1:10.000 79

• Baudelaire, C., (1863). The Painter of Modern Life. New York: Phaidon Press. [Πρόσβαση στις 28 Δεκεμβρίου 2020].

Βιβλιογραφία

• Arthur, P., Passini R., (2002). Wayfinding: People, Signs and Architecture. 2η έκδ. Oakville: Focus Stra tegic Communications.

• Αλμπάνη, Χ., και Σεϊτανίδου Μ., (2016). Ο διαχρονικός flâneur: Η περιπλάνηση στην πόλη από τον 19ο αιώνα έως σήμερα. Ξάνθη, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης: Ερευνητική Εργασία. [Πρόσβαση στις 28 Δεκεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: Δυο επίκαιρες λέξεις (archetype.gr).

• Bookchin, M., (1974). The Limits of the City. 2η εκδ. Plainfield: Harper & Row. [Πρόσβαση στις 8 Νοεμβρίου 2020].

• Baudelaire, C., (1968). L’art Romantique. 2η εκδ. Paris: Editions Flammarion.

Διαθέσιμο στο: (PDF) Wayfinding: A simple concept, a complex process (researchgate.net).

Διαθέσιμο στο: Ο διαχρονικός flaneur by greekarchitects3 - issuu.

6.1.

• Bukowski C. Quotes. Goodreads. [Πρόσβαση στις 14 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Quote by Charles Bukowski: “When you clean up a city, you destroy it.” (goodreads.com). Διαθέσιμο στο: The Limits of the City | The Anarchist Library.

Διαθέσιμο στο: Image and Environment: Cognitive Mapping and Spatial Behavior - Βιβλία Google

• Benjamin, W./ Μεταφρασμένο από H. Eiland και K. McLaughlin, (2002). The Arcades Project. Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press. [Πρόσβαση στις 13 Νοεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: Baudelaire.pdf (columbia.edu)

• Αμερικάνου, Ε./ Demand Fairs and Media, (2020). Δυο επίκαιρες λέξεις: Αναζητώντας το πρωταρχικό νόημα του δίπολου «κίνηση» και «στάση» στην αρχιτεκτονική [στο διαδίκτυο]. Archetype. [Πρόσβαση στις 10 Ιανουαρίου 2021].

• Downs, R. M. και Stea, D./[εισαγωγή Boulding, K.E., (2005). Image and Environment: Cognitive and Spatial Behavior. Aldine Press. 2η εκδ. New Brunswick, London: Aldine Transaction. [Πρόσβαση στις 2 Ιανουαρίου 2021].

• Farr, A. C. και Kleinschmid, T. και Yarlagadda, P. και Mengersen, K., (2012). Wayfinding: A simple concept, a complex process. Australia: Queensland University of Technology, Faculty of Built Environ ment and Engineering. [Πρόσβαση στις 23 Δεκεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: https://monoskop.org/images/e/e4/Benjamin_Walter_The_Arcades_Project.pdf.

• Dougherty, J., (1995). An Introduction to Charles Bukowski. [Πρόσβαση 14 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: An Introduction to Charles Bukowski, by Jay Dougherty

• Austen, J., (1813). Pride and Prejudice. E-BooksDirectory.com. Σελ. 506. [Πρόσβαση στις 14 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Pride.pdf (cnr.it)

• Hartmann, M., (2004). Technologies and Utopias: The cyberflaneur and the experience of ‘being online’. München: Verlag Reinhard Fischer. [Πρόσβαση στις 6 Δεκεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: Technologies and Utopias: The Cyberflaneur and the Experience of 'being Online'Maren Hartmann - Βιβλία Google

Διαθέσιμο στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net)

Διαθέσιμο στο: Wayfinding for dummies by rallou tzormpatzaki - issuu.

Διαθέσιμο στο: https://youtu.be/Bag1gUxuU0g.

Διαθέσιμο στο: Quote by Friedrich Nietzsche: “All truly great thoughts are conceived while wa...” •(goodreads.com)Παναγοπούλου, Β., και Τζωρμπατζάκη, Σ., Ρ., (2013). Wayfinding for Dummies. Αθήνα, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: Ερευνητική Εργασία. [Πρόσβαση στις 2 Νοεμβρίου 2020].

• Perez, C., C.,/ Μεταφρασμένο από Γουλέτη Κ., και Μήσιου Β., (2019). Αόρατες Γυναίκες. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.

• Symonds, P., (2017). Finding Our Way: A Socio-Cultural Exploration of Wayfinding as an Embodied Ex perience. Cardiff Metropolitan University. [Πρόσβαση στις 3 Ιανουαρίου 2021].

Διαθέσιμο στο: PaulSymonds-phD.pdf (cardiffmet.ac.uk)

• (1889) Nietzsche F. Quotes. Goodreads. [Πρόσβαση στις 14 Απριλίου 2021].

• Lana Del Rey, (2011). Born To Die. [στο διαδίκτυο]. Youtube. [Πρόσβαση στις 14 Απριλίου 2021].

Διαθέσιμο στο: https://youtu.be/2kefSUbwgC0.

• Mainardi, P., (2018). Grandville, Visions, and Dreams. The Public Domain Review. [Πρόσβαση στις 12 Απριλίου Διαθέσιμο2021].στο:Grandville, Visions, and Dreams – The Public Domain Review.

• Μαυρίκου, Α., (2012). Τέχνη, Τεχνολογία και Κοινωνία: Η διαμόρφωση ενός νέου καθεστώτος όρασης. Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: Πτυχιακή Εργασία. [Πρόσβαση στις 12 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: (PDF) Τέχνη, Τεχνολογία & Κοινωνία. Η διαμόρφωση ενός νέου καθεστώτος όρασης (β΄μισό 19ου αι.-αρχές 20ού αι.) / Art, Technology & Society: The Emergence of a New Visual Culture (1850 - 1920) (researchgate.net).

• Lynch, K., (1960). The Image of the City. Massachusetts, London: The M.I.T. Press. [Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου 2020].

• The Wayfinding Expert., (2018). What is Wayfinding? [στο διαδίκτυο]. Σκηνοθετημένο από Symonds Paul . Cardiff Metropolitan University. [Πρόσβαση στις 14 Νοεμβρίου 2020].

• Σταυρίδης, Σ., (2018). Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή. 2η εκδ. Αθήνα: Νήσος.

• Fewings, R., (2001). Wayfinding and Airport Terminal Design. Cranfield University. [Πρόσβαση στις 3 Ιανουαρίου 2021].

Διαθέσιμο στο: Wayfinding and Airport Terminal Design (signdesignsociety.co.uk).

2. Lido, S., (1951). Ballet, St. Mark’s Square, Venice. [ψηφιακή εικόνα]. [Πρόσβαση στις 13 Ιουλίου 2020]. Διαθέσιμο στο: The Ballet Blog (tumblr.com)

Διαθέσιμο στο: «L’art Romantique», Charles Baudelaire, 1868 - Bing images

10. Renoir, A., (1872). Pont Neuf [ελαιογραφία]. Σε: Washington: National Gallery of Art. 1970.17.58. [Πρόσβαση στις 30 Μαρτίου 2021].

Διαθέσιμο στο: Le Boulevard de Montmartre, Matinée de Printemps - Wikipedia

6.2. Πηγές Εικόνων

11. Pissarro, C., (1897). Le Boulevard de Montmartre, Matinée de Printemps [ελαιογραφία]. Σε: Jerusa lem, Israel Museum. L-B00.0079. [Πρόσβαση στις 25 Φεβρουαρίου 2021].

• White, E./Μεταφρασμένο από Κονταξάκη, Α., (2002). Παρίσι: Ένας περίπατος στα παράδοξά του. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.

7. Benjamin, W., (2002). The Arcades Project [εξώφυλλο βιβλίου]. Εντός: W. Benjamin. Μεταφρασμένο από H. Eiland και K. McLaughlin. Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press. Εξώφυλλο. [Πρόσβαση στις 13 Νοεμβρίου 2020].

6. Σταυρίδης, Σ., (2018). Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή [εξώφυλλο βιβλίου]. Εντός: Σ. Σταυρίδης. 2η εκδ. Αθήνα: Νήσος. Εξώφυλλο. [Πρόσβαση 4 Ιανουαρίου 2021].

Διαθέσιμο στο: https://monoskop.org/images/e/e4/Benjamin_Walter_The_Arcades_Project.pdf

4. Shibata, T., (2018). Walking in Tokyo [φωτογραφία]. Σε: Tokyo. [χωρίς ημερομηνία]. Διαθέσιμο στο: Japan — TATSUTO SHIBATA (tshibata.com)

Διαθέσιμο στο: File:Rosler-LeFlaneur.jpg - Wikimedia Commons.

1. Hoque, M., (2012). Lost in Movement [ψηφιακή εικόνα]. [Πρόσβαση στις 9 Μαρτίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Lost in movement. | Click here to purchase this print to han… | Flickr.

Διαθέσιμο στο: Pont Neuf, Paris (nga.gov).

8. Gavarni, P., (1842). Le Flâneur [καρικατούρα]. [Πρόσβαση στις 19 Μαΐου 2020].

Διαθέσιμο στο: ALAN SCHALLER | METROPOLIS – Leica Gallery Boston.

9. Baudelaire, C., (1968). L’art Romantique [εξώφυλλο βιβλίου]. Εντός: C. Baudelaire. 2η εκδ. Paris: Editions Flammarion. [Πρόσβαση στις 28 Νοεμβρίου 2020].

3. Spader, T., (2014). The Streets of New York City [ψηφιακή εικόνα]. [χωρίς ημερομηνία]. Διαθέσιμο στο: NYC by Tom Spader / 500px.

5. Schaller, A., (2015). The figures in Metropolis [φωτογραφία]. Σε: Boston: Leica Gallery. [Πρόσβαση στις 27 Ιανουαρίου 2019].

Διαθέσιμο στο: Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή by Σταύρος Σταυρίδης (goodreads.com)

13. Huart, L., (1841). Οι φιγούρες flâneur σε δράση [καρικατούρες]. Εντός: L. Huart. Physiologie du Flâneur. Paris: Aubert; Lavigne. σελ. 3, 30, 57. [Πρόσβαση στις 12 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Physiologie du flaneur : Huart, Louis, 1813-1865 : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive

Εντός: I. Ekta, (2017). The Flâneur. Three Flâneur. Word Press. [Πρόσβαση στις 30 Απριλίου 2021].

18. Doré, G., (1872). Bishopgate Street, London [χαρακτική]. [Πρόσβαση στις 15 Ιανουαρίου 2021].

14. (1829). Passage Choiseul, Paris [ψηφιακή εικόνα]. [Πρόσβαση στις 16 Δεκεμβρίου 2020].

19. Lynch, K., (1960). The Image of the City [εξώφυλλο βιβλίου]. Εντός: K. Lynch. The Image of the City. Massachusetts, London: The M.I.T. Press. Εξώφυλλο. [Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου 2020].

16. (1826). Le passage Mirès à Paris. [ψηφιακή εικόνα]. Εντός: A. Joanne. L’illustration : Journal Uni versel. Paris: J.J. Dubochet. Σελ. 814. [Πρόσβαση στις 3 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: https:// 17.hdl.handle.net/2027/umn.31951000752326u?urlappend=%3Bseq=7Latheef,S.,[άγνωστηημερομηνία]. Galeries Royales Saint-Hubert, Brussels, Belgium [φωτογραφία].

21. Simmon, R., (2001). Grand Canal, Venice [εναέρια φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 19 Ιανουαρίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Grand Canal, Venice (nasa.gov).

12. Grandville J.J., Delord, T., (1844). A Bridge Leads from One World to the Next [σκαρίφημα]. Εντός: J.J. Grabdville, T. Delord. Un autre Monde. Paris: H. Fournier. σελ. 130. [Πρόσβαση στις 12 Απριλίου Διαθέσιμο2021]. στο: Un autre monde; transformations, visions, incarnations ... et autre choses : Grand ville, J. J., 1803-1847 : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive.

Διαθέσιμο στο: https://threeflaneurs.wordpress.com/2017/04/25/flaneur/.

Διαθέσιμο στο: Parisian arcades (berkeley.edu).

Διαθέσιμο στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net).

Διαθέσιμο στο: Kevin Lynch. Mental maps (slideshare.net)

15. Rückwardt, H., (1881). Interior of the Kaisergalerie [ψηφιακή εικόνα]. [Πρόσβαση στις 14 Ιανουαρίου 2021].

Διαθέσιμο στο: Datei:Berlin, Innenansicht der Kaisergalerie 1881, Foto von Hermann Rückwardt. jpg – Wikipedia

20. Valdivia, A., (2015). Legibility [σχεδιάγραμμα]. Εντός: AliciaValdiviaAlexeeva, Kevin Lynch. Mental maps. Σελ. 2. [Πρόσβαση στις 9 Νοεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: https://unsplash.com/photos/GqGgPA2swJA

22. Kaupanger, K., (2019) Time lapse photo of cars passing by bridge,Los Angeles [εναέρια φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 9 Μαΐου 2021].

Διαθέσιμο στο: Victorian London - Bishopsgate street. East of London. Engraving by... News Photo - Getty Images

Διαθέσιμο στο: 10 Top Boston Attractions – Forbes Travel Guide Stories

Διαθέσιμο2020]. στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net).

33. Lynch, K., (1960). The Boston image of derived from verbal interviews [διάγραμμα 35 βιβλίου].

25. Lynch, K., (1960). The five types of elements [σκαριφήματα]. Εντός: K. Lynch. The Image of the City. Massachusetts, London: The M.I.T. Press. Βιβλίο Σελ. 47, 48. [Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου

23. Rana, O.. Boston [εναέρια φωτογραφία]. Εντός: K. MacKinnon, (2019). 10 Top Boston Attrac tions. [Πρόσβαση στις 26 Δεκεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: Raised Expectations – Look at Lonoke (wordpress.com).

27. Maxar Technologies. Antofagasta, Chile [ψηφιακή φωτογραφία]. Εντός: S. Moreira, (2021). Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography. Edges. ArchDaily. -23.650000°, -70.400000°. [Πρόσβαση στις 27 Απριλίου 2021].

Διαθέσιμο στο: Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography | ArchDaily

28. Maxar Technologies. Madrid, Spain [ψηφιακή φωτογραφία]. Εντός: S. Moreira, (2021). Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography. Districts. ArchDaily. 40.383333°, -3.716667°. [Πρόσβαση στις 27 Απριλίου 2021].

26. Maxar Technologies. Brussels, Belgium [ψηφιακή φωτογραφία]. Εντός: S. Moreira, (2021). Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography. Paths. ArchDaily. 50.855457°, 4.377279°. [Πρόσβαση στις 27 Απριλίου 2021].

31. Teagarden, L., (2017). Our place to meet, AREsketches [σκίτσα]. Εντός: B. Coley. Look at Lonoke, Raised Expectations. [Πρόσβαση στις 21 Ιανουαρίου 2021].

30. Milstein, J.. Statue of Liberty, New York [ψηφιακή φωτογραφία]. Εντός: S. Moreira, (2021). Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography. Landmarks. ArchDaily. [Πρόσβαση στις 27 Απριλίου Διαθέσιμο2021].στο:Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography | ArchDaily

Διαθέσιμο στο: Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography | ArchDaily.

32. Lynch, K., (1960). Legend for Figure 35 [σκαρίφημα]. Εντός: K. Lynch. The Image of the City. Mas sachusetts, London: The M.I.T. Press. Βιβλίο σελ. 145. [Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου 2020]. 39. Διαθέσιμο στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net)

Διαθέσιμο στο: https://unsplash.com/photos/iPEr-x6mPEQ.

Εντός: K. Lynch. The Image of the City. Massachusetts, London: The M.I.T. Press. Βιβλίο σελ. 146.

Διαθέσιμο στο: Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography | ArchDaily

29. Maxar Technologies. La Plata, Argentina [ψηφιακή φωτογραφία]. Εντός: S. Moreira, (2021). Kevin Lynch’s Images of the City Through Aerial Photography. Nodes. ArchDaily. -34.921111°, -57.954444°. [Πρόσβαση στις 27 Απριλίου 2021].

24. Daniels, M., (2019). View of the Statue of Liberty from a helicopter [εναέρια φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 9 Μαΐου 2021].

Διαθέσιμο στο: WAYFINDING People, Signs, and Architecture | SEGD.

40. Arthur, P., Passini R., (2002). Wayfinding: People, Signs and Architecture [εξώφυλλο βιβλίου]. Εντός: Arthur, P., Passini R.,2η έκδ. Oakville: Focus Strategic Communications. Εξώφυλλο. [Πρόσβαση στις 23 Δεκεμβρίου 2020].

43. RSMdesign, studio One Eleven (ca.2019). Placemaking and wayfinding system for Cadence Park in Irvine, California. [απεικόνιση σήμανσης]. [Πρόσβαση στις 26 Απριλίου 2021].

44. Dn&Co. Wayfinding System based on electrical diagram. Εντός: E. Tucker, (2016). Signage based on circuitry designed for east London tech hub. Dezeen. [Πρόσβαση στις 21 Νοεμβρίου 2020]. Διαθέσιμο στο: Signage based on circuitry designed for Here East tech hub in London (dezeen.com). 45. Προσωπικό αρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Παρατηρώντας τις

[Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου 2020].

39. Dumlao, N., (2018). Round black metal table with chairs [ψηφιακή εικόνα]. [Πρόσβαση στις 13 Μαΐου 2021]. Διαθέσιμο στο: https://unsplash.com/photos/YNSdNgcseLo

37. Davis, J.. Route from Philharmonie de Paris to Place de la Republique [εικονογράφηση χάρτη]. Εντός: M. Theroux, (2018). The art of the Flâneur. Pocketmags, [Πρόσβαση στις 26 Φεβρουάριου Διαθέσιμο2021].

35. Lynch, K., (1960). The visual form of Los Angeles as seen in the field [διάγραμμα 14 βιβλίου]. Εντός: K. Lynch. The Image of the City. Massachusetts, London: The M.I.T. Press. Βιβλίο σελ. 33. [Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου 2020].

36. Προσωπικό αρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Περπατώντας στο δρόμο της Ερμού, Βόλος [φωτογραφία].

Διαθέσιμο στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net).

Διαθέσιμο στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net)

34. Lynch, K., (1960). The visual form of Jersey City as seen in the field [διάγραμμα 10 βιβλίου]. Εντός: K. Lynch. The Image of the City. Massachusetts, London: The M.I.T. Press. Βιβλίο σελ. 21. [Πρόσβαση στις 23 Νοεμβρίου 2020].

στο: 38.cles/297345/the-art-of-the-fl-neurhttps://pocketmags.com/de/lonely-planet-traveller-magazine/february-2018/artiΠροσωπικόαρχείογιατηνεκπόνησητηςερευνητικήςεργασίας,(2021).

Διαθέσιμο στο: Cadence Park • RSM Design.

Διαθέσιμο στο: Image_of_the_City.djvu (miguelangelmartinez.net)

Διαθέσιμο στο: https://tomatdesign.ru/en/works/navigation.

41. Tomatdesign, (2014). Voskresenskoye, Sports and entertainment complex [ψηφιακή φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 16 Μαρτίου 2021].

42. Wilson, R., (2020). Σήμανση στο αεροδρόμιο της Μαδρίτης, Ισπανία [ψηφιακή εικόνα]. [Πρόσβαση στις 13 Μαΐου 2021]. Διαθέσιμο στο: https://unsplash.com/photos/1cpiF66YKZU.

Στάση για ψώνια στο δρόμο της Ερμού, Βόλος [φωτογραφία].

57.

Διαθέσιμο στο: Davide Bonazzi illustrator - News - Davide Bonazzi

Smart Illustrations, Infratil 2016 Annual report [εικονογράφηση]. [Πρόσβαση στις 24 Απριλίου 2021].

58.

Διαθέσιμο στο: Dowse Wayfinding — Michael Pester Design

50. Jordan, B., (2019) Lincoln signs [ψηφιακή εικόνα]. Διαθέσιμο στο: https://unsplash.com/pho 51.tos/Oamz4atwj44.SmallBusiness Rainmaker, (2021). Where am I? [εικονογράφηση]. Εντός: S. Writer. Top 5 Bene fits of Wayfinding Systems for your Business. Small Business Marketing Blog. [Πρόσβαση στις 26 Απριλίου Διαθέσιμο2021].στο:Top 5 Benefits of Wayfinding Systems for Your Business (smallbusinessrainmaker. 52.com)Pester, M., (2020). Dowse Wayfinding [ψηφιακή φωτογραφία]. Τhe Dowse art Museum and Dowse square. [Πρόσβαση στις 5 Μαΐου 2021].

Atterholm, Ε., (2016). Fil Rouge [ψηφιακή φωτογραφία]. ArtsThread. [Πρόσβαση στις 5 Μαΐου Διαθέσιμο2021]. στο: ARTS THREAD Portfolios - ARTS THREAD

46. Adnan, H., I., (2017). Kaaba praying ground [ψηφιακή εικόνα]. Διαθέσιμο στο: https://unsplash. 47.com/photos/JFirQekVo3UHalama,S.(2017)

Social Innovation News and Ideas, διάγραμμα απεικόνισης δραστηριοτήτων που αφορούν την κοινωνική καινοτομία. [infographic]. Pinterest. [Πρόσβαση στις 28 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: People just experience their lives. Services help people reach their goals (pinterest. 49.pt).

53. Prouzet, E., (2021). “Lost” sign in front of an old brick building [ψηφιακή εικόνα]. Διαθέσιμο στο: 54.https://unsplash.com/photos/iW1NL8Eaj9cBonazzi,D.(2016).

βιτρίνες των καταστημάτων στην Ερμού, Βόλος [φωτογραφία].

Eyeview of green trees [ψηφιακή εικόνα]. Διαθέσιμο στο: https://unsplash. 48.com/photos/jMlgFOiJLXc.Satam,S..

55. Tamas, T., K., (2020) Guided by GPS [ψηφιακή εικόνα]. Διαθέσιμο στο: https://unsplash.com/ 56.photos/rEn-AdBr3IgΠροσωπικόαρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Περπατώντας στην παραλία του Βόλου [φωτογραφία]. Javanrouh S., Blackett M., (2008). Yonge Dundas Intersection [φωτογραφία]. Εντός: E. LaRusic, (2012). Yonge and Dundas: A Tale of Two Sidewalks, Elevature. [Πρόσβαση στις 9 Νοεμβρίου 2020]. Διαθέσιμο στο: elevature: Yonge and Dundas: A Tale of Two Sidewalks Προσωπικό αρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Περπατώντας στην

65. Maher, J., (2016). Waiting in Grand Central [φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 28 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Grand Central Terminal History and Photography (jamesmaherphotography.com)

60. Προσωπικό αρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Eκκλησία Αγίου Νικολάου , Βόλος [φωτογραφία].

61. FOTO KARMI, (2017). Εναέρια φωτογραφία Βόλου [φωτογραφία]. Σε: Βόλος: Φωτογραφείο, Δημητριάδος 231. DJI_0124. [Πρόσβαση στις 13 Μαΐου 2021].

Ερμού, Βόλος [φωτογραφία].

63. Paolone, M., (2017). Snow in Bologna [φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 13 Νοεμβρίου 2020].

Διαθέσιμο στο: Le foto della neve a Bologna - Il Post

62. Προσωπικό αρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Εκκλησία Αγίου Κωνσταντίνου, Βόλος [φωτογραφία].

59. Προσωπικό αρχείο για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας, (2021). Πρωινή Βόλτα στην Ερμού, Βόλος [φωτογραφία].

64. Trip Aim. Πλατεία Συντάγματος [ψηφιακή φωτογραφία]. [Πρόσβαση στις 18 Απριλίου 2021]. Διαθέσιμο στο: Syntagma Square in Athens (tripaim.com).