naar vrij en expressief schilderen. Het is een handig studieboek met ruim zestig studieopdrachten voor amateurs en professionals. De studies geven op overzichtelijke wijze informatie over materiaal, techniek en werkopbouw. Het bevat opdrachten om de vele compositiemogelijkheden en de functie van de beeldelementen zoals lijn, vorm, kleur, toon en textuur beter te leren kennen en toe te passen. U maakt op deze manier
tweehonderd kunstwerken uit de praktijk en bevat bovendien ruim honderd variatiemogelijkheden om nog meer ideeĂŤn op te doen! Een uitdagend en inspirerend studieboek dat de weg opent naar creativi-
5
25
y
75
methode. Het boek is gelardeerd met
eigenheid.
5
25
m
75
100
teit, expressiviteit, originaliteit en
Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl
c7
m5
y5
k8
c 50
m 41
y 41
k 50
5
25
c
75
100
en www.ga-abstract.nl
Rolina van Vliet
100
5
25
k
75
100
kennis met de unieke Abstracte Schilder-
GA AbstRAct
Ga Abstract, de praktijk leert de kunste-
GA ABSTRACT De praktijk
leer vrij en expressief schilderen
Rolina van Vliet
8 De primaire beeldelementen Studie 1 Expressieve vormen Studie 2 Geometrische vormen Studie 3 Vrije vormen Studie 4 Spontane vormen
16 18 20 22 24
Het beeldelement kleur Studie 5 Mengen met paletmes Studie 6 Zuiver kleurgebruik Studie 7 Werken met zwart en wit Studie 8 Analoog kleurgebruik Studie 9 Monochroom kleurgebruik
26 30 32 34 36 38
Het beeldelement lijn Studie 10 De gearceerde lijn Studie 11 Gestempelde lijnen Studie 12 De lijn in druptechniek Studie 13 Lijnen afdekken Studie 14 De gegoten lijn
40 42 44 46 48 50
De beeldelementen toon en formaat Studie 15 Schilderen in High Key Studie 16 Schilderen in Low Key Studie 17 Toonvariatie en contrast Studie 18 VariĂŤren in beeldformaat Studie 19 Formaatvariatie als focus ondersteuning
52 54 56 58 60 62
Het beeldelement textuur Studie 20 Textuurtechnieken Studie 21 Textuur in gemengde techniek Studie 22 Textuur met diverse materialen Studie 23 Textuur met gel Studie 24 ReliĂŤf textuur
64 66 68 70 72 74
9 De secundaire beeldelementen Studie 25 Dynamiek Studie 26 Balans en evenwicht Studie 27 Ritme, patroon en herhaling Studie 28 Contrast
76 78 80 82 84
ABSTRACT2_22x22.indd 3
10 Compositie Studie 29 Actief en passief Studie 30 Voorgrond, achtergrond en ruimte Studie 31 Bijzondere vlakverdelingen Studie 32 Focuspunt met in- en uitleidende lijnen Studie 33 Compositietypes Studie 34 Gevoel voor compositie Studie 35 Compositie ontwerptechniek
86 88 90 92 94 96 98 100
11 Techniek en materiaal Studie 36 Experimenteren met vloeibare verf Studie 37 Experimenteren met collagetechniek Studie 38 Oefenen met combinatietechnieken studie 39 Negatief schilderen Studie 40 Werken met vulmiddel Studie 41 De natuur als collagemateriaal Studie 42 Verkenningen met druktechniek Studie 43 Van oud naar nieuw Studie 44 Waterig werk met zout of inkt Studie 45 Wegschildertechniek Studie 46 Textuur techniek met afdrukpatronen Studie 47 De sgraffito techniek
102 104 106 108 110 112 116 118 118 120 122 124 126
12 Thema en project 128 Studie 48 Het abstraheren van een landschap 130 Studie 49 Je eigen variatie zoeken 132 studie 50 Op zoek naar ritme als thema 134 studie 51 Werken aan stijlvariatie 136 Studie 52 Tekst verwerken 138 Studie 53 Alternatieve technieken verkennen 140 Studie 54 Abstracte vormen leren zien en gebruiken 142 Studie 55 De natuur als beeldtaal 144 Studie 56 Textuur van begin tot eind 146 Studie 57 Op zoek naar collagemateriaal 148 Studie 58 De werkelijkheid abstraheren 150 Studie 59 Een schilderij ontwerpen 152 Studie 60 Werken met gekleurd papier 154 Studie 61 Ontwerpen als Picasso 156
10-12-09 15:11
Durf......GA ABSTRACT......en er gaat een wereld voor je open. Neem die stap en kies voor een schilderwijze waarin alles mag en niets moet. Geef jezelf die vrijheid en gooi het keurslijf van alle regels overboord. Leer weer gebruik te maken van je gevoel, fantasie en spontaniteit. Ontdek dat er oneindig veel meer is dan het schilderen naar de werkelijkheid alleen. Ervaar dat je zelfvertrouwen groeit naarmate je eigen inbreng leert accepteren en waarderen. Geniet van het scheppingsproces, waarin nooit iets ‘fout’ hoeft te zijn. Beleef de pure vreugde van het spel met materiaal, kleur, vorm, idee en ontwerp. Besef dat je geheel op eigen kracht tot iets unieks in staat bent en ervaar de essentie van vrije expressie. Woorden die de inleiding vormen van het eerste boek in deze serie:’Ga Abstract, de weg naar creativiteit en vrije expressie.’ Het boek waarin de abstracte schildermethode uitgebreid is beschreven. Een nieuwe leermethode waarin u op overzichtelijke wijze kunt kennismaken met de schilderwijze en het gereedschap van de abstracte schilder. Een uitnodiging om het schilderen eens vanuit een ander gezichtsveld te benaderen, vrij, ongebonden, spontaan en individueel. Kies voor abstract Kies voor vrijheid Kies voor jezelf… ………GA ABSTRACT
Acryl op doek 70 x 70 cm. 4
ABSTRACT2_22x22.indd 4
10-12-09 15:11
2
De abstracte schildermethode
De abstracte schilder methode
De abstracte methode is een manier van studeren, waarbij u bewust leert omgaan met het gereedschap van de schilder. In de gebruikelijke literatuur wordt het leren schilderen hoofdzakelijk benaderd vanuit het onderwerp of thema; hoe schilder ik een landschap of hoe teken ik een portret. De abstracte schildermethode kiest daarentegen voor een alternatieve route. Zij benadert het schilderen vanuit de artistieke vaardigheden en de beeldelementen, oftewel de beeldtaal, waar we een schilderij mee opbouwen. Naast verf en materiaal vormen zij het basisgereedschap van elke schilder ongeacht stijl. Wanneer u de abstracte methode volgt, leert u daarom allereerst bewust omgaan met de verschillende beeldelementen om langs die weg uw talent en artistieke vaardigheden verder te ontwikkelen. Aanleiding tot het ontwerpen van deze alternatieve methode was de constatering dat kwaliteiten als eigen inbreng en artisticiteit vaak te kort schieten. Veel werk heeft daardoor een amateuristische uitstraling, terwijl dat niet nodig is wanneer we ons minder zouden bekommeren om een bevredigend resultaat en meer aandacht zouden besteden aan de essentiĂŤle vaardigheden en kwaliteiten die we als schilder nodig hebben.
Kwaliteiten van de kunstschilder
Welke kwaliteiten hebben we nodig als schilder. We moeten kunnen beschikken over: A. Technische vaardigheid. B. Schilderkundige vaardigheid. C. Artistieke vaardigheid. D. Uitdrukkingsvaardigheid. Zij vormen samen de motor van elk schilderproces ongeacht stijl. Technische en schilderkundige cursussen worden in ruime mate aangeboden en gevolgd. Artistieke vaardigheid komt zelden specifiek in een lesprogramma aan de orde. De abstracte schildermethode richt zich daarom expliciet op dit laatste, het activeren, prikkelen, ontwikkelen en verbreden van de artistieke kwaliteiten oftewel onze interne gevoelsbronnen. Het schilderen vanuit jezelf, je innerlijk is daarvoor een eerste vereiste.
Essentie van het schilderen: Creativiteit Expressiviteit Originaliteit Eigenheid
Onmisbaar voor een dergelijk schilderproces zijn: A. Creativiteit. B. Expressiviteit. C. Originaliteit. D. Eigenheid. Deze vier eigenschappen zijn essentieel om tot kunst te komen en zijn daarom ook het uitgangspunt en het doel van de abstracte schildermethode. Elke liefhebber van het vrije schilderen zal daarmee moeten beginnen. Met andere woorden uw doel is niet meteen het maken van een prachtig kunstwerk. Uw studiedoel is allereerst het ontwikkelen van uw artistieke vaardigheden, de voorwaarde bij uitstek om op den duur tot ‘kunst’ te kunnen komen.
6
ABSTRACT2_22x22.indd 6
10-12-09 15:11
Abstract de weg naar onze interne bronnen
Mij is gebleken dat de abstracte schilderrichting bij uitstek geschikt is om de essentie van het schilderen zo rechtstreeks mogelijk te benaderen. Bij abstract schilderen is er immers geen zichtbaar onderwerp aanwezig. Er is dus geen externe informatie beschikbaar, zoals dat bij figuratief schilderen wel het geval is. Bij abstract schilderen moeten we bij onszelf te rade gaan, ons innerlijk. We zijn dus geheel afhankelijk van interne informatie. Automatisch doen we dan een beroep op onze interne bronnen, ons gevoel, intuĂŻtie, voorstellingsvermogen en dergelijke. Daar ligt de ontwikkeling van ons artistiek talent.
Abstract naast figuratief
Het volgen van de abstracte schildermethode houdt niet in dat u uitsluitend nog abstract moet schilderen, integendeel. De methode en de studies in dit boek zijn slechts bedoeld om uw artistieke kwaliteiten te ontwikkelen, uw gevoel voor kleur, gevoel voor vorm, gevoel voor textuur, compositie, harmonie enz. Hoe meer u die kwaliteiten activeert hoe beter uw eigen werk zal worden, ook wanneer u figuratief schildert. De abstracte werkwijze stimuleert bovendien om de figuratieve werkelijkheid experimenteel en expressief te benaderen en zo iets geheel eigens en unieks te creĂŤren. De ruimte binnen de abstracte benadering is dermate groot, dat zowel figuratie als totale abstractie probleemloos naast elkaar kunnen bestaan. Het is maar net waar u de voorkeur aan geeft. In mijn eigen werk gebruik ik ze beide. Een vrijheid die ik mezelf heb gegeven om elke vorm van expressie open te houden.
Acryl op doek 100 x 120 cm. 7
ABSTRACT2_22x22.indd 7
10-12-09 15:11
Studie 1
Expressieve vormen
Thema / accent
Het spel met verf, kleur en textuur.
Beeldelementen
Lijn, vorm, kleur, textuur, harmonie, eenheid, dynamiek.
Compositie
Een beeldvullende compositie.
Materiaal
Acrylverf, paletmes, kwast, doek of stevig acryl papier.
Techniek
Mestechniek, krastechniek en mengen op het werk.
Werkvolgorde
Geef met enkele spontane lijnen een vlakverdeling aan. Breng met een schildersmes ruwweg de kleuren op het doek. Kras met een stokje lijnen in de natte verf om extra textuur aan te geven. Schilder verder met de kwast om het werk af te ronden.
Tips
De kleuren op het werk mengen lukt alleen zolang de verf nog nat is. Neem tijdens het schilderen de vrijheid om de vormen te veranderen en dus over de lijnen van de compositietekening te gaan. Geef daarmee vrije expressie de ruimte en werk zo spontaan mogelijk.
Variatieopdracht
1. Schilder met het paletmes vrije vormen direct op het doek, zonder vorm of vlakverdeling vooraf. 2. Herhaal de studie en werk uitsluitend met een grote brede kwast. Gebruik deze keer alleen neutrale kleuren.
18
ABSTRACT2_22x22.indd 18
10-12-09 15:11
19
ABSTRACT2_22x22.indd 19
10-12-09 15:11
Het beeldelement kleur Inspiratiebron
Het beeldelement kleur is een bron van inspiratie en expressie, waar we als schilder niet zonder kunnen. Vooral bij abstract werk is negen van de tien keer het element kleur het hoofdbestanddeel. Kleur is voor de schilder als het ware de boodschapper van een zeker gevoel. Kleur geeft sfeer en uitstraling aan ons werk. Het is van belang ons kleurgevoel goed te ontwikkelen.
Wat u moet weten over kleur
Primaire kleuren zijn rood, geel en blauw. Maar het ene rood is niet het andere. Er bestaan afhankelijk van de gebruikte pigmenten en/of kleurstoffen soms zeer uiteenlopende kleuren rood, geel en blauw, met elk een eigen uitstraling en mengresultaat. Secundaire kleuren zijn groen, paars en oranje. Kopen in een potje kan, maar zelf maken is spannender. Tertiaire kleuren zijn een mengsel van primair en secundair. Zodra we echter de drie primairen dooreen mengen lopen we het risico modder te produceren. Toch kunnen we met de juiste pigmenten en de juiste verhoudingen prachtige neutrale grijzen en bruinen maken. Niet-kleuren zijn zwart en wit. Zwart uit de pot is het gemakkelijkst, maar nogal saai en mat. Zwart kunnen we levendiger maken door hem zelf te mengen. Gebruik daarvoor complementaire kleuren met een hoge pigmentwaarde. Opake kleuren zijn dekkende kleuren. Ze bedekken de onderliggende lagen. Bij sommige merken staat op de pot of tube, of de verf dekkend is of transparant. Transparante kleuren Doorzichtige kleuren hebben we nodig voor de glaceertechniek. Gebruiken we de kleur pasteus, dan bedekt ze de ondergrond. Zodra de verf wordt gemengd met opake kleuren, verliest de verf aan transparantie. Analoge kleuren zijn kleuren die naast elkaar liggen op de kleurencirkel, bijv. rood, Roodoranje, oranje. Ze versterken aspecten als harmonie, eenheid en rust. Monochrome kleuren zijn variaties binnen een kleurenfamilie. We kennen de rode, blauwe, gele, oranje, groene en paarse familie. Ze geven eenheid en harmonie. Probeer eens te schilderen met diverse kleuren blauw en zoek naar variaties en combinaties. Voeg eventueel zwart en wit toe of iets van de naastliggende kleur. Complementaire kleuren zijn aanvullende kleuren. De complementaire kleur is de menging van de resterende primairen. Complementair van rood is dus groen (geel + blauw). Complementair van geel is paars (rood + blauw) en van blauw is oranje (rood + geel). Complementaire kleuren versterken of verzwakken elkaar. Complementaire vlakken naast elkaar maken de kleuren intenser. Een rood vlak omgeven door groen, laat de kleuren als het ware knallen en schreeuwen. Wanneer we echter de complementaire kleuren transparant en glacerend over elkaar aanbrengen of dooreen mengen, verzwakken ze elkaar juist. De kleurkracht neemt dan af en maakt de kleuren neutraler en matter. Het gebruik van de complementaire functie is een krachtig middel om kleurintensiteit en contrast te realiseren. Probeer er daarom bewust gebruik van te maken
26
ABSTRACT2_22x22.indd 26
10-12-09 15:11
Kleurencirkel van Itten
Toonwaarde van kleur is de sterkte van licht naar donker. Door een kleur op te lichten met wit, of donkerder te maken met zwart kunnen we toon variatie en contrast laten ontstaan. Probeer ook eens je kleuren lichter en donkerder te maken met iets van een andere kleur. Kleuren onderling bezitten ook ieder een eigen toonwaarde of kleurwaarde. Zo lijkt geel nu eenmaal lichter als rood. Kleurtemperatuur of gevoelswaarde van kleur kennen we in warme en koele kleuren. Zij bepalen uiteindelijk de sfeer van het werk. Vrijwel elke kleur kent een zogenaamde koele en een warme variant. Om harmonie en variatie te creĂŤren kan over of naast een koele kleur de warme variant een rol spelen en omgekeerd. Ruimtelijke werking van kleur. Koele kleuren hebben de neiging zich van ons te verwijderen. Warme kleuren komen naar ons toe. Wanneer we dus diepte en dimensie willen realiseren moeten we daar rekening mee houden. Bijv. een warme rode voorgrond en koele blauwe achtergrond. Werken we abstract, dan zouden we juist het tegenovergestelde kunnen doen om voor- en achtergrond dezelfde status te geven.
27
ABSTRACT2_22x22.indd 27
10-12-09 15:11
Studie 7
Werken met zwart en wit
Thema / accent
Het spel met toon, contrast en compositie.
Beeldelementen
Vorm, toon, textuur, contrast, evenwicht, compositie.
Compositie
Een beeldvullende vlakverdeling met grote vormen.
Materiaal
Acrylverf, een brede platte kwast, papier of schilderdoek van bijv. 50 x 60 cm.
Techniek
Kwasttechniek. Hierbij laten we de streep van de kwast zoveel mogelijk staan.
Werkvolgorde
Teken met de kwast en zwarte verf dikke lijnen op het papier, zodanig dat er een vrij spontane vlakverdeling ontstaat. Vul de rest met zwarte en witte verf in. Zorg ervoor dat naast wit en zwart diverse grijstinten worden gebruikt om het contrast tussen zwart en wit dichter bij elkaar te brengen.
Tips
Om de kwaststreek duidelijk te laten zien moet u hem er in ĂŠĂŠn keer opzetten en dikke pure verf gebruiken. Daar waar u met wit het zwart raakt ontstaan spontane grijzen.
Variatieopdracht
1. Begin nu met een gekleurde onderschildering en herhaal de zwart/wit opdracht over die ondergrond. 2. Begin de volgende studie met een volledig zwarte ondergrond en ga verder met wit en grijs.
34
ABSTRACT2_22x22.indd 34
10-12-09 15:11
35
ABSTRACT2_22x22.indd 35
10-12-09 15:11
135
ABSTRACT2_22x22.indd 135
10-12-09 15:11
Studie 51
Werken aan stijlvariatie
Thema / accent
Ge誰nspireerd op eigen werk.
Beeldelementen
Lijn, vorm, kleur, toon, textuur, harmonie, vlakverdeling, contour, eenheid, variatie.
Compositie
Een centrale nagenoeg beeldvullende compositie waarbij de vorm uitsluitend in contour is aangegeven.
Materiaal
Acryl papier, acrylverf, kwast en schildermes.
Techniek
Expressieve kwast- en mestechniek.
Werkvolgorde
Ga op zoek naar een studie die je eerder hebt gemaakt. Bijvoorbeeld een schilderwerk van een groep personen naar de werkelijkheid. Met andere woorden kies een eigen werk dat in de figuratieve stijl is gemaakt. Neem uit dat werk de hoofdvormen over en teken die uitsluitend in contour op een kladblaadje, waar je de nieuwe compositie even op uit probeert. Begin met het papier een veelkleurig en expressief oppervlak te geven, zonder rekening te houden met de vormen die er straks overheen worden gezet. Schilder daarna met een kwast een ruwe lijnschets van de vormen over het geheel en werk het verder naar tevredenheid af. Door de veelkleurige ondergrond die geen directe relatie heeft met de vorm, die slechts in contour zichtbaar is, krijgt het werk een geheel andere uitstraling dan een naar de werkelijkheid geschilderd werk. Hier is dus sprake van een duidelijke andere stijl.
Tips
Kies hiervoor een werk dat echt door uzelf gemaakt is naar de werkelijke situatie. Door met name eigen werk in een andere uitvoering te maken, doet u veel ervaring op die uw eigen stijl en de originaliteit van uw werk versterken.
Variatieopdracht
1. Ga met hetzelfde oorspronkelijke werk nog eens aan de slag en werk het uit in een ander beeldformaat en met ander materiaal. 2. Kies vervolgens twee andere eigen werken en ga daar mee aan de slag. Gebruik niet natuurlijke kleuren en experimenteer met andere technieken. Verwerk beide studies tot een nieuw geheel. Met een beetje extra inzet kunt u zo een hele serie maken. Ik raad het u van harte aan!
Acryl op papier 50 x 70 cm. (D. Mol) 136
ABSTRACT2_22x22.indd 136
10-12-09 15:11
Tot slot De abstracte methode en de beschreven lessen zijn allen van eigen hand. Zij zijn een weergave van mijn ervaringen als beeldend kunstenaar en als docent. Naast de afbeeldingen van eigen werk is een groot deel afkomstig van cursisten. Graag wil ik hen bedanken voor het beschikbaar stellen van hun werk. Mede daardoor is het een zeer gevarieerd boek geworden. Ik heb u willen helpen bij het ontwikkelen van een meer uitdagende manier van schilderen. Of u nu een liefhebber bent van abstract, of juist van figuratief, is niet van belang. Uw kennismaking met de abstracte schildermethode heeft u de weg gewezen naar uzelf, uw innerlijk, uw eigen talent. Ik hoop dat u langs die weg de essentie van het vrije schilderen heeft ontdek en ervaren. Ik wens u veel succes
Rolina van Vliet
Rolina van Vliet volgde studies aan de Academie voor Lichamelijke Opvoeding te Groningen, de lerarenopleiding aan de Hogeschool Amsterdam en beeldende kunst aan de Vrije Academie in den Haag. Als docent is zij verbonden aan centra voor kunstzinnige vorming. Vanuit de praktijk van het lesgeven ontwikkelde zij een nieuwe schildermethode gebaseerd op het abstracte schilderen. Als beeldend kunstenaar werkt Rolina in haar atelier in Amersfoort. Haar werk varieert van abstract expressionistisch tot lyrisch abstract, met het accent op spontaniteit en dynamiek en een duidelijke voorkeur voor de totale abstractie. Zij exposeert regelmatig en haar werk is in bezit van particulieren en bedrijven. Als auteur verzorgt zij artikelen voor kunstbladen. In 2004 publiceerde zij haar eerste boek over de abstracte schildermethode: ‘Ga Abstract, de weg naar creativiteit en vrije expressie’. Een kennismaking met de werkwijze en het gereedschap van de abstracte schilder. De abstracte methode wordt verder aangeboden via publicaties, workshops en cursussen. Na het verschijnen van ‘Ga Abstract 2 De Praktijk’ is inmiddels de basis gelegd voor deel 3 in de collectie: `Abstract Art Academie’. Informatie: rolinavanvliet@planet.nl, www.ga-abstract.nl 160
ABSTRACT2_22x22.indd 160
10-12-09 15:11
Abonneer u nu op de nieuwsbrief van Tirion Uitgevers en ontvang actuele informatie over onze nieuwste boeken! Ga naar www.tirion.nl en meld u aan! Dit boek is gepubliceerd door Tirion Uitgevers BV Postbus 309 3740 AH Baarn www.tirionuitgevers.nl Tekst: © Rolina van Vliet Omslagontwerp: Hans Britsemmer Opmaak en lithografie: Fritz/repro/bv, Almere Bewerking (gebonden editie): Mat-zet BV, Soest Fotografie: © Rolina van Vliet en cursisten (waarvan bronvermelding) ISBN 978 90 4391 323 2 NUR 476 © 2008 (paperback), Uitgeverij Arti, Alkmaar © 2010 (gebonden editie) Tirion Uitgevers BV, Baarn Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
161
ABSTRACT2_22x22.indd 161
10-12-09 15:11
naar vrij en expressief schilderen. Het is een handig studieboek met ruim zestig studieopdrachten voor amateurs en professionals. De studies geven op overzichtelijke wijze informatie over materiaal, techniek en werkopbouw. Het bevat opdrachten om de vele compositiemogelijkheden en de functie van de beeldelementen zoals lijn, vorm, kleur, toon en textuur beter te leren kennen en toe te passen. U maakt op deze manier
tweehonderd kunstwerken uit de praktijk en bevat bovendien ruim honderd variatiemogelijkheden om nog meer ideeĂŤn op te doen! Een uitdagend en inspirerend studieboek dat de weg opent naar creativi-
5
25
y
75
methode. Het boek is gelardeerd met
eigenheid.
5
25
m
75
100
teit, expressiviteit, originaliteit en
Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl
c7
m5
y5
k8
c 50
m 41
y 41
k 50
5
25
c
75
100
en www.ga-abstract.nl
Rolina van Vliet
100
5
25
k
75
100
kennis met de unieke Abstracte Schilder-
GA AbstRAct
Ga Abstract, de praktijk leert de kunste-
GA ABSTRACT De praktijk
leer vrij en expressief schilderen
Rolina van Vliet