D E
K U N S T
VA N
In dit boek laat Giovanni Civardi de veelzijdigheid van het dierlijke figuur zien. Met verschillende tekentechnieken en -materialen demonstreert hij stap voor stap hoe de basis getekend moet worden, en hoe je vervolgens accenten kunt aanbrengen. Aan bod komen alle dieren die in en rondom het huis rondlopen, zoals honden, katten en paarden. De dierfiguren staan stap voor stap getekend in verschillende posities, zodat je het tekenen snel onder de knie krijgt!
G I O VA N N I C I VA R D I H U I S D I E R E N T E K E N E N
HUISDIEREN TEKENEN
D E
K U N S T
VA N
HUISDIEREN TEKENEN
Een waardevol naslagwerk dat een bijdrage levert aan de technische ontwikkeling van elke tekenaar, of deze nu amateur of professional is. Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl
ISBN 978 90 4391 500 7
9 789043 915007
Giovanni Civardi
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 08:57 Pagina 1
DE KUNST VAN
Huisdieren tekenen GIOVANNI CIVARDI
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 08:58 Pagina 2
INHOUD Inleiding
3
1
Nuttige informatie
4
2
Perspectief
6
3
Anatomie
8
4
Vorm, structuur, beweging
12
5
Een tekening maken
14
6
Schetsboek: hond
16
7
Schetsboek: kip
26
8
Schetsboek: koe
28
9
Schetsboek: kat
30
Ook een zwaluw moet af en toe haar nest verlaten om eten te zoeken
10
Schetsboek: paard
38
Het licht constateert en definieert, de schaduw creëert en nuanceert
11
Schetsboek: andere dieren (getekend in het Natuurhistorisch Museum in Milaan) 52
December 2009 Giovanni Guglielmo Civardi werd op 22 juli 1947 geboren in Milaan. Sinds hij zich jaren geleden begon toe te leggen op illustreren, portrettekenen en beeldhouwen, verdiept hij zich in anatomie voor tekenaars en geeft hij les in figuurtekenen.
God geeft, God neemt, maar sommige dingen blijven altijd...
Dit boek is gepubliceerd door De Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Danny Dijkstra Zetwerk: De ZrIJ, Utrecht Redactie en productie: Vitataal, Feerwerd Vertaling: Sarin Roquas/Vitataal ISBN 978 90 4391 500 7 NUR 476 Voor het eerst gepubliceerd in Italië in 2011 door Il Castello srl, Via Milano 73/75, 20010 Cornaredo (MI) Oorspronkelijke titel: Animali Domestici © 2011, Il Castello srl, Milaan © 2012 Tirion Uitgevers, Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
2
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 08:58 Pagina 3
INLEIDING
Alles wat groots is, gebeurt in stilte
Een dier tekenen is bijna net zo fascinerend als het tekenen van een menselijk lichaam: het gaat om een levend wezen, met een eigen karakter, persoonlijkheid, temperament, en eigen, unieke uiterlijke kenmerken. Om een dier goed te kunnen tekenen is het erg handig als u behalve van de lichaamsbouw ook het een en ander weet van leefgewoonten en instinctieve gedragingen. Op die manier slaagt u er niet alleen in om de kenmerken van een soort vast te leggen, maar ook de persoonlijke kenmerken van het dier als individu. Tekenaars die graag de natuur bestuderen en die het liefst dieren uit het wild tekenen, hoeven niet per se naar verre oorden te reizen om wilde dieren te vinden en te bestuderen. Ze kunnen zich voor het gemak ook richten op dieren die in hun lokale omgeving te vinden zijn, zoals huisdieren (honden, katten, vogels, etc.), fokdieren op een boerderij of dieren in een dierentuin of natuurpark. Voorstudies (maar ook latere ‘wetenschappelijke’ studies) kunt u doen in een natuurhistorisch museum. Tekent u een huisdier naar levend model, dan is het handig om dat enigszins vanaf een afstandje te doen, zodat u het hele lijf kunt zien, perspectivische vertekeningen vermijdt en goed de houding, bij activiteit en bij rust, kunt bestuderen. Stoor
uw model vooral niet door het recht in de ogen te kijken. Bij natuurstudie spelen tekeningen een belangrijke rol. Afhankelijk van de bedoeling van de tekenaar en van de tekentechnieken die hij gebruikt, kunnen ze een uitgesproken ‘wetenschappelijk’ (de ‘natuurwetenschappelijke’ of ‘anatomische’ tekening), beschrijvend en analytisch karakter hebben wat betreft vorm en structuur, of een ‘kunstzinnig’ karakter, waarbij het vooral draait om de uitdrukkingskracht van een houding, activiteit of uiterlijk kenmerk. Het afbeelden van dieren in de tekenkunst heeft een lange geschiedenis: veruit de oudste tekeningen bevinden zich in prehistorische grotten en daarop staan dieren afgebeeld. In de eeuwen daarna, in alle beschavingen, is het dier altijd een zeer krachtig en aantrekkelijk symbool in de kunst geweest; in de schilderkunst, maar zelfs nog meer in de decoratieve en beeldhouwkunst. Ook het maken van een portret van een dier was (en is nog steeds) een zeer populaire kunstvorm, zelfs zó populair dat ‘dierenkunstenaars’ daar een groot deel van hun professionele werkzaamheden aan besteden. Eigenaren van dieren, met name van raspaarden, honden en katten, hebben namelijk maar al te graag een portret van hun ‘vriend’...
Schetsboekpagina’s met studies van dieren
3
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 08:58 Pagina 4
NUTTIGE INFORMATIE Het is veel makkelijker om een stukje te tekenen dan een geheel. Maar misschien is een stukje al wel een geheel en is dat wat onaf is al compleet
– Gereedschappen, ondergronden en technieken Voor het tekenen van dieren kunt u (net als bij elk ander onderwerp, en vooral als u in de buitenlucht en direct op zicht werkt) de meest eenvoudige, bekende gereedschappen gebruiken, zoals potlood, houtskool, (verdunde) inkt, pen en viltstift. Al deze gereedschappen geven verschillende effecten, niet alleen afhankelijk van de specifieke eigenschappen van het materiaal en de werkwijze, maar ook van de verschillen in de ondergrond waarop ze gebruikt worden: glad of ruw papier, karton, wit of gekleurd papier. Voor de tekeningen die in dit boek staan, heb ik uitsluitend grafiet op papier gebruikt, zodat de aandacht vooral uitgaat naar het observeren van de vorm en bouw van het dier. Toch is het aan te raden om ook studies te maken van de kleureffecten in de vacht van een dier, met behulp van materialen die het grafische verbinden met traditionele schildertechnieken, zoals kleurpotloden, pastelkrijt, aquarelverf of tempera. – Waar u modellen vindt Wilde dieren kunt u bestuderen in hun eigen natuurlijke omgeving of in dierenparken, dierentuinen en soms ook circussen; gedomesticeerde dieren kunt u op veel plekken en tijdens veel verschillende momenten in het dagelijks leven in het echt bestuderen. Honden en katten, bijvoorbeeld, zijn bijna overal wel te vinden. Paarden, koeien, ezels en andere ‘boerderijdieren’ zijn iets minder toegankelijk, maar op het platteland zeker te vinden. Ook kunt u naar maneges, fokkerijen of kinderboerderijen gaan. Verder worden er om de zoveel tijd op verschillende plekken beurzen, tentoonstellingen en sportconcoursen gehouden waar u heel goed de prachtigste dieren van verschillende rassen en soorten kunt observeren (vooral katten, honden, paarden, vogels, etc.). Om een wat meer wetenschappelijke studie te maken, handig om duidelijk te krijgen hoe het zit met de anatomische structuur en de details van het uiterlijk en voor het vergelijken van aanverwante soorten, kunt u een bezoek brengen aan een natuurhistorisch museum. In dat geval moet u echter wel goed opletten of de anatomische verhoudingen kloppen, want de getoonde, meestal opgezette, exemplaren kunnen gekunsteld zijn en onnauwkeurigheden bevatten in de preparatie van botten en spieren die niet zo duidelijk te zien zijn onder een harige vacht.
4
– Hoe u dierenmodellen bestudeert De grootste moeilijkheid bij het tekenen van dieren zit hem in hun onvoorspelbare en snelle bewegingen. In tegenstelling tot mensen (die vrijwillig een ‘pose’ aan kunnen nemen zolang als nodig is om die te tekenen) en levenloze objecten kunnen dieren (ook huisdieren) niet gedwongen worden om helemaal stil te zitten. Maar u kunt ze natuurlijk wel bestuderen als ze slapen, eten of rustig spelen. En u kunt sowieso vanaf een afstandje en voor langere tijd hun bewegingen bestuderen en kijken of u er een patroon in kunt ontdekken, en of u kunt voorspellen wat de volgende beweging zal zijn. En een schets maken tijdens de momenten van bijna-bewegingloosheid. Gelukkig voor de tekenaar keren veel gedragingen van dieren steeds weer terug en met een beetje geduld kunt u er heel makkelijk achter komen welke specifieke houdingen daarbij regelmatig terugkomen. Tekenen naar levend model is zeker de beste manier om dieren af te beelden, omdat u als maker gedwongen wordt om goed en nauwkeurig te kijken en omdat het in esthetisch opzicht veel meer aanspreekt. U kunt een snelle schets maken, een eenvoudige visuele notitie die als basis of opstapje dient voor een meer gedetailleerd uitgewerkte tekening. U zou hiervoor altijd een klein kladblokje en een potlood bij u moeten dragen, want de interessantste gelegenheden doen zich voor op onverwachte, eenmalige momenten. Afhankelijk van de bedoeling van de tekenaar kan een tekening juist ook heel gedetailleerd en ingewikkeld worden. Als het model wel heel erg beweeglijk is en u daardoor geen tijd hebt om een tekening direct op zicht te maken, zelfs geen heel snelle beknopte, of als u documentatiemateriaal wilt verzamelen om op een later tijdstip rustig en op uw gemak uit te werken, dan kunt u gebruikmaken van fotografie, film en televisiedocumentaires. De middelen van tegenwoordig bieden mogelijkheden die vroeger onvoorstelbaar waren om de beweging van dieren ‘stil te leggen’ (of zelfs na te bootsen) en hun gedrag en leefomgeving vast te leggen. Kiest u ervoor om zelf foto’s te maken, dan moet u zich er wel heel bewust van zijn dat er vervormingen kunnen optreden in de perspectief en verhoudingen van de foto als gevolg van de optische eigenschappen van de lens, vooral bij schuine opnamen en close-ups.
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 08:58 Pagina 23
Aan elke poot zitten vier tenen plus nog ĂŠĂŠn, soms duidelijk zichtbare, rudimentaire teen aan de achterkant (de hubertusklauw). Rust de poot met de zoolkussentjes op de grond, dan zweven de nagels iets boven de grond.
23
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 08:58 Pagina 29
De term ‘rund’ is de algemene benaming voor dit gedomesticeerde dierenras dat voornamelijk gehouden wordt om zijn melk en vlees. Os is de gebruikelijke benaming voor een gecastreerd mannetje, dat een gedwee werkdier is; stier voor een mannetje dat geschikt is voor de voortplanting; koe voor het vrouwtje en kalf voor het jong. Al sinds de oudheid hebben deze dieren als last- en trekdier de mens gediend. Runderen zijn herkauwers en evenhoevigen (namelijk tweehoevigen: met twee hoeven per voet). Het zijn omvangrijke dieren, van forse afmetingen, met een bouw die meer gericht is op stabiliteit dan op snelheid.
29
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 09:00 Pagina 59
59
NL ANIMALI DOMES 001-064_Pagine 01-19 03-05-12 09:00 Pagina 60
60
D E
K U N S T
VA N
In dit boek laat Giovanni Civardi de veelzijdigheid van het dierlijke figuur zien. Met verschillende tekentechnieken en -materialen demonstreert hij stap voor stap hoe de basis getekend moet worden, en hoe je vervolgens accenten kunt aanbrengen. Aan bod komen alle dieren die in en rondom het huis rondlopen, zoals honden, katten en paarden. De dierfiguren staan stap voor stap getekend in verschillende posities, zodat je het tekenen snel onder de knie krijgt!
G I O VA N N I C I VA R D I H U I S D I E R E N T E K E N E N
HUISDIEREN TEKENEN
D E
K U N S T
VA N
HUISDIEREN TEKENEN
Een waardevol naslagwerk dat een bijdrage levert aan de technische ontwikkeling van elke tekenaar, of deze nu amateur of professional is. Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl
ISBN 978 90 4391 500 7
9 789043 915007
Giovanni Civardi