len doen, waarna ze direct zeggen: ‘Maar ik kan niet tekenen,’ alsof dit een onomkeerbaar feit is dat hun het tekenen onmogelijk maakt. Kunnen tekenen is echter geen zeldzame of bijzondere vaardigheid, maar een kwestie van doen! Het is echt waar, iedereen kan tekenen .” Aldus Barrington Barber
In dit boek komen alle basisvaardigheden aan de orde die het tekenen voor iedereen toegankelijk maken. Start met de opzet van een lijntekening en ga vervolgens verder met tonale waarden en texturen om de tekeningen driedimensionaliteit te geven. Als je de basis onder de knie hebt, ga dan door met het hoofdstuk perspectief tekenen, waarin grotere objecten aan bod komen. Of leer verhoudingen te tekenen, met name belangrijk om het menselijke figuur op papier te zetten. De overzichtelijke hoofdstukken in dit boek bevatten stap-voor-staptekeningen en uitleg om je steeds verder te kunnen ontwikkelen in de tekenkunst. Voor iedere beginner een must, voor de gevorderde tekenkunstenaar een inspiratiebron vol handige tips & trucs.
Barrington Barber Iedereen kan tekenen
“Je hoort mensen geregeld zeggen dat ze graag iets kunstzinnigs zouden wil-
Barrington Barber
Iedereen kan tekenen
Kijk voor meer informatie op www.kosmosuitgevers.nl
ISBN 978 90 4391 905 0
•Iedereen kan tekenen 2016.indd 1
12-04-16 14:09
www.kosmosuitgevers.nl Omslagontwerp: Anton Feddema Tekst en tekeningen: Barrington Barber Vormgeving binnenwerk: De ZrIJ, Utrecht Vertaling: Paulina de Nijs/Vitataal Redactie en correctie: Vitataal, Feerwerd ISBN 978 90 4391 905 0 NUR 476 Voor het eerst gepubliceerd in Groot-Brittannië in 2011 door Arcturus Publishing Limited Oorspronkelijke titel: Anyone can draw © 2011 Arcturus Publishing Limited en Barrington Barber © 2012-2016 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen Eerder uitgegeven bij Tirion Uitgevers als paperback-editie met ISBN 978 90 4391 541 0 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
NL_ANYONE CAN DRAW 001-043.indd 4
14-04-16 09:24
Inleiding
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 5
6
markeringen en materialen
10
lijntekening
26
Tonale tekening
44
observeren bij het tekenen
60
verhoudingen en perspectief
72
compositie
90
tips en projecten
106
register
128
30-08-12 11:07
Je hoort mensen geregeld zeggen dat ze graag iets kunstzinnigs zouden willen doen, waarna ze direct zeggen: ‘Maar ik kan niet tekenen,’ alsof dit een onomkeerbaar feit is dat hun het tekenen onmogelijk maakt. Kunnen tekenen is echter geen zeldzame of bijzondere vaardigheid. Natuurlijk is het fijn als je over een aangeboren talent beschikt, maar dat is niet noodzakelijk. Ik heb in mijn lange loopbaan als kunstdocent al zoveel getalenteerde leerlingen gezien die niet gemotiveerd waren en minder getalenteerde leerlingen die bereid waren de vaardigheid te leren en door te zetten. Ik heb lesgegeven aan mensen van vijf tot zeventig jaar en heb daarbij nooit iemand ontmoet die niet kon leren tekenen wanneer hij dat echt graag wilde. De eerste stap is dan ook dat je erop vertrouwt dat je mate van succes bij het tekenen afhangt van de hoeveelheid werk die je erin wilt steken; dit vertrouwen leidt je langs de fouten die je maakt tijdens het leerproces. Dit boek volgt een methode die is ontwikkeld om het leerproces eenvoudiger te maken. Het begint met een beschrijving van nuttige materialen voor beginners en gaat dan pas in op de basis van de lijntekening, de
eenvoudigste tekenmethode. Als je daarin wat ervaring hebt gekregen, kun je je bezig gaan houden met het gebruik van tonale waarden en texturen om vorm te geven aan je lijntekeningen en ze driedimensionaliteit te geven. Er is ook een hoofdstuk over observatie, de belangrijkste vaardigheid om te oefenen voor een kunstenaar. Je kunt tenslotte niet iets tekenen als je niet heel goed hebt gekeken hoe het er in het echt uitziet. Precisie is vooral belangrijk bij het tekenen van het menselijk lichaam, omdat we er zo goed mee bekend zijn dat fouten in de verhoudingen direct zichtbaar zijn. In dit boek leer je de klassieke verhoudingen, zodat je er ook overtuigend van kunt afwijken om iemands persoonlijke kenmerken weer te geven – maar weinigen van ons voldoen immers aan de klassieke norm. Je vindt in dit boek ook een hoofdstuk over perspectief, waarin je leert grotere objecten te tekenen, zoals gebouwen, zonder je te laten intimideren door het formaat en de complexiteit van de constructie. Ook de compositie van je tekening is belangrijk, al wil je je daarmee misschien pas gaan bezighouden als je al wat meer ervaring hebt. Als je echter wat grotere tekeningen wilt gaan maken, is het belangrijk om te weten hoe je een tekening kunt samenstellen. Tot slot kijken we naar wat handige tips die belangrijk zijn voor alle kunstenaars als ze hun vaardigheden willen verbeteren. Buiten tekenen geeft je bijvoorbeeld de mogelijkheid om spontaan aan de slag te gaan en op creatieve wijze te reageren op verschillende situaties. Het geweldige aan tekenen is dat je altijd een nieuwe vaardigheid of verfijning kunt toevoegen aan je repertoire als kunstenaar. Dit is een van de dingen die kunstenaars tot op hoge leeftijd met veel plezier laten doorgaan met werken.
6
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 6
30-08-12 11:07
inleiding
onderwerp In dit boek kijken we naar allerlei onderwerpen terwijl je je vaardigheden leert. De eenvoudigste dingen om te tekenen zijn simpele stillevenobjecten omdat je ze kunt neerzetten zoals je zelf wilt. Sommige wat meer complexe objecten, zoals muziekinstrumenten, behoren tot de volgende fase; daarna volgen planten en, als je die beheerst, het hele landschap, waarbij je te maken hebt met het voortdurend veranderende licht en met de wind die de begroeiing en wolken laat bewegen.
Dieren zijn lastig te tekenen omdat ze niet stil willen blijven zitten en sowieso niet willen doen wat jij wilt. Het werkt vaak beter om met foto’s te werken om hun vormen te leren kennen. Bij mensen is het voordeel dat een model doorgaans graag goed getekend wil worden en dus voor je zal poseren. Een gezicht kent echter tal van subtiele kenmerken en als je die niet goed weergeeft, zal het portret niet op de persoon lijken. Het kost wel even tijd om portretten te tekenen die goed lijken en niet alleen iemands fysieke kenmerken maar ook zijn persoonlijkheid weergeven. Het moeilijkste onderwerp om te tekenen is wellicht het menselijke lichaam. Het is zo complex dat ik denk dat zelfs de beste kunstenaars nooit perfectie bereiken. Maak je dus geen zorgen als je eerste pogingen niet zo geweldig zijn. Groepen mensen zijn zelfs nog moeilijker, maar al deze uitdagingen zijn ook heel bevredigend en zodra het een beetje lukt, zul je begrijpen waarom kunstenaars het onmogelijk vinden om te stoppen met tekenen.
7
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 7
30-08-12 11:07
inleiding
de basis Als je begint met tekenen is het belangrijk om enkele basistechnieken te leren over de omgang met je materialen en het weergeven van de juiste verhouding. Later zul je een persoonlijke stijl gaan ontwikkelen die jij prettig vindt.
een potlood vasthouden Je denkt misschien dat advies over hoe je je potlood moet vasthouden overbodig is, maar iedereen moet leren hoe hij moet omgaan met zijn tekenmaterialen om tot het beste resultaat te komen. Je hoeft het potlood niet vast te
Houd je potlood vast als een stokje, met je duim bovenop, en probeer dan eens wat lijnen te zetten. Houd het potlood niet te stevig vast. Deze methode is ideaal voor rechtop tekenen op een ezel.
klemmen, wat je vaak onbewust doet als je wat gespannen bent of iets moeilijks aan het tekenen bent. Houd het losjes vast, zodat je het gemakkelijk kunt bewegen. Oefen dan met de verschillende manieren om het vast te houden, zoals getoond.
Houd dan je potlood vast zoals je meestal een pen vasthoudt om mee te schrijven, maar knijp er niet in. Blijf experimenteren met het vasthouden van je potlood tot je alle methoden hebt uitgeprobeerd.
positie van het papier Als je tekent terwijl het papier plat op tafel ligt, is het heel gemakkelijk om vervormde tekeningen te maken door de hoek van waaruit je het oppervlak ziet. Het is ideaal om het papieroppervlak te zien in een rechte hoek ten opzichte van je blik, zodat je altijd recht op je tekening kijkt en er geen vervormingen ontstaan. Hoewel de meeste kunstenaars de voorkeur geven aan het gebruik van een ezel, is dat niet nodig. Je kunt het papier ook gewoon kantelen, zodat je goed op het oppervlak kunt kijken.
8
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 8
30-08-12 11:07
de basis
het formaat Het is eenvoudig om al je onderwerpen steeds op hetzelfde formaat te tekenen. Dit beperkt echter je mogelijkheden om jezelf te verbeteren, want een kunstenaar zou op elk gewenst formaat moeten kunnen tekenen. Het is een goede oefening om je tekening op hetzelfde formaat te maken als het onderwerp er vanuit jouw standpunt uitziet. Hiervoor moeten het tekenbord en papier verticaal zijn en je hebt een lang potlood of een lange stok nodig om mee te kunnen meten. We nemen een menselijke figuur als onderwerp. Ga eerst zo staan dat je het model goed kunt zien en strek dan je arm tot deze recht is. Dat laatste is belangrijk omdat je anders verschillende afmetingen krijgt, waardoor het object vervormt. Houd dan je potlood of stok rechtop, zodat de bovenkant gelijk is met de bovenkant van het hoofd van je model en je duim gelijk aan de voeten. Markeer deze lengte op je papier. Als je model te ver weg is, zal dit er te klein uitzien om het goed te tekenen. Als het te dichtbij is, heb je een heel lang meetinstrument nodig om de afstand van hoofd tot voeten te kunnen meten. Verplaats je model dus indien nodig, zodat je het juiste formaat kunt tekenen. Teken alles zo zorgvuldig mogelijk op dit formaat; je zult er waarschijnlijk versteld van staan hoe klein de tekening is, maar als je alle maten goed hebt, zal de tekening kloppen. Vergeet niet je arm helemaal uit te strekken, zodat je steeds dezelfde maatverhoudingen hebt. Probeer deze tekening nu op een zo groot mogelijk vel papier te maken, misschien wel A2 of A1. Teken het model met de bovenkant van het hoofd tegen de bovenrand van het papier en de voeten tegen de onderrand. Het maakt niet uit in wat voor houding hij of zij staat, maar vraag je model om zich zo ver mogelijk uit te strekken. Nu moet alles binnen
dit grote formaat passen en je zult al snel merken hoe eenvoudig het is om fouten te maken in de verhoudingen. Maak je er geen zorgen over; zie het als een uitdaging en blijf je tekening corrigeren tot deze zo goed mogelijk is voor de tijd die je ervoor hebt. De volgende keer als je iemand wilt tekenen, pas je dezelfde techniek toe, maar dan op een kleiner formaat, zoals dat van een schetsboek, maar werk dan wel zo groot mogelijk op de pagina. Deze oefening met verschillende formaten is belangrijk voor het ontwikkelen van je vaardigheden, zelfs als je uiteindelijk een favoriete afmeting hebt gekozen. Teken af en toe veel groter dan je doorgaans doet, gewoon om je vaardigheden te testen.
9
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 9
30-08-12 11:07
observeren bij het tekenen
kinderen Kinderhoofden hebben niet dezelfde proporties als die van een volwassene. Het grootste verschil is het formaat van de schedel in verhouding tot de onderkaak, maar ook de ogen staan verder uit elkaar dan bij een volwassene en meestal zijn de wangen ronder. Alle elementen passen in een kleiner oppervlak en er zijn natuurlijk nauwelijks lijnen of rimpels in het gezicht. Deze tekeningen van een klein meisje van vier of vijf jaar, te zien van boven en onder, tonen de zachte, ronde wangen en kleine stompe neus die vrij gebruikelijk is voor deze leeftijd.
De kleine jongen is een beetje ouder, maar heeft nog geen volgroeide kaak en zijn ogen en oren lijken veel groter in verhouding tot zijn neus en mond dan bij een volwassene.
De kleine baby heeft nog extremere vormen, met een veel grotere schedel dan gezicht en met alle gezichtselementen heel dicht bij elkaar op het onderste deel van haar hoofd.
68
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 68
30-08-12 11:08
menselijke modellen
ouder worden Laten we nu kijken naar het effect van ouder worden op de ogen. Dat is vrij belangrijk, omdat we meestal aan de ogen af kunnen lezen hoe oud iemand is. Het eerste oog is van een jongen van zes en ziet er even groot en glanzend uit als dat van een jonge vrouw.
Vervolgens zien we iemand van middelbare leeftijd. Hoewel het oog nog steeds glanst, zien we ook wat lijnen rond de oogkas die iets verraden over de leeftijd.
Voor we de hoofden gaan verlaten, wil ik je er nog een laten zien van een jonge vrouw op haar mooist en een van een oudere man: mijn jongste dochter en ik. Zie het verschil in de kwaliteit van het haar, bij de een zacht en glanzend en bij de ander wit en dun. Kijk dan naar de huid. Hoewel mijn dochter breeduit lacht, zie je nauwelijks rimpels in haar gezicht en staan haar ogen helder. Mijn eigen huid is wel gerimpeld, vooral rond de ogen en op het voorhoofd. De wangen zijn holler en de mond wordt alleen door de randen gedefinieerd. Ik lijk te staren; dat komt natuurlijk doordat ik mezelf in de spiegel teken.
Dit is het oog van een oudere persoon, met rimpels in de huid en borstelige wenkbrauwen.
69
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 69
30-08-12 11:08
handige tips en projecten In dit hoofdstuk heb ik een aantal tips uitgewerkt die handig zijn voor iedere beginnende kunstenaar. Ze zijn heel algemeen en bedoeld om je te motiveren om zo vaak mogelijk te tekenen en om het gehele proces eenvoudiger te maken. Als er manieren zijn om het tekenen gemakkelijker te maken, dan moet je er gebruik van maken.
foto’s gebruiken Hoewel het heel goed is om buiten te tekenen, kan het lastig zijn bij koud of nat weer. Op dat soort momenten is het handig om foto’s te maken van wat je wilt gaan tekenen en daarmee te werken. Maak meerdere foto’s vanuit verschillende standpunten en ook met verschillende lichtinval, zodat je meerdere versies hebt van het onderwerp. Je krijgt dan niet alleen meer informatie, maar frist ook je herinnering aan de gelegenheid op, wat meestal betekent dat je een betere tekening krijgt. Druk de foto’s af op een formaat dat zo dicht mogelijk bij het formaat van je tekening ligt.
Als je een portret van iemand wilt tekenen, is het handig om deze persoon te fotograferen voor je klaar bent, zodat je altijd nog kunt terugkijken naar de houding. Je kunt de foto’s ook gebruiken om een houding te kiezen die jij prettig vindt. Laat het model in meerdere houdingen poseren. Als je naar de foto’s kijkt, kun je zien welke houdingen niet goed zijn als het aankomt op licht of compositie. Zie bladzijde 108 voor meer informatie over portretfotografie.
106
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 106
30-08-12 11:09
een schetsboek bijhouden
een schetsboek bijhouden Als je serieus als kunstenaar bezig wilt zijn, moet je zo vaak mogelijk een schetsboek bij je hebben. Een klein formaat is handig voor in een zak of tas, want dan kun je het schetsboek gemakkelijk meenemen. Gebruik het zo vaak als je kunt om iets te tekenen wat je opvalt. Omdat het een schetsboek is, geeft het niet als de tekeningen niet perfect zijn. Door vaak te oefenen zal je tekenvaardigheid aanzienlijk verbeteren. Tekenen in een trein, vooral tijdens een lange reis, levert je uiteenlopende modellen op en ik heb gemerkt dat de meeste mensen het niet erg vinden als ze worden getekend. Geef ze alleen geen ongemakkelijk gevoel door lang naar ze te staren. Je kunt vaak heel goede schetsen maken zonder dat iemand merkt wat je aan het doen bent.
Als je een rustig moment hebt, kun je in je schetsboek de objecten om je heen tekenen en proberen de tekeningen steeds preciezer te maken. Een schetsboek is er echter niet voor bedoeld om gevuld te worden met perfecte tekeningen van grootse onderwerpen; het is je notitieboek, om je te herinneren aan dingen die je later misschien wilt gaan uitwerken.
107
ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 107
30-08-12 11:09
len doen, waarna ze direct zeggen: ‘Maar ik kan niet tekenen,’ alsof dit een onomkeerbaar feit is dat hun het tekenen onmogelijk maakt. Kunnen tekenen is echter geen zeldzame of bijzondere vaardigheid, maar een kwestie van doen! Het is echt waar, iedereen kan tekenen .” Aldus Barrington Barber
In dit boek komen alle basisvaardigheden aan de orde die het tekenen voor iedereen toegankelijk maken. Start met de opzet van een lijntekening en ga vervolgens verder met tonale waarden en texturen om de tekeningen driedimensionaliteit te geven. Als je de basis onder de knie hebt, ga dan door met het hoofdstuk perspectief tekenen, waarin grotere objecten aan bod komen. Of leer verhoudingen te tekenen, met name belangrijk om het menselijke figuur op papier te zetten. De overzichtelijke hoofdstukken in dit boek bevatten stap-voor-staptekeningen en uitleg om je steeds verder te kunnen ontwikkelen in de tekenkunst. Voor iedere beginner een must, voor de gevorderde tekenkunstenaar een inspiratiebron vol handige tips & trucs.
Barrington Barber Iedereen kan tekenen
“Je hoort mensen geregeld zeggen dat ze graag iets kunstzinnigs zouden wil-
Barrington Barber
Iedereen kan tekenen
Kijk voor meer informatie op www.kosmosuitgevers.nl
ISBN 978 90 4391 905 0
•Iedereen kan tekenen 2016.indd 1
12-04-16 14:09