Inkijkexemplaar Handboek Vogels - Lars Gejl by Veen Bosch & Keuning uitgeversgroep

LARS GEJL

Het meest complete handboek voor elke vogelliefhebber!

Het Handboek Vogels is een bijzondere en onmisbare gids voor zowel de beginnende als de doorgewinterde vogelaar. Het beschrijft zo’n 340 vogelsoorten in woord en beeld. Waaronder alle regelmatige én schaarse broeden trekvogels van Nederland en Noordwest-Europa. De opzet is helder en overzichtelijk; zo worden bijvoorbeeld soorten die op elkaar lijken naast elkaar afgebeeld zodat je ze gemakkelijker kunt determineren. Bijna 1000 foto’s van Europa’s meest toonaangevende vogelfotografen maken deze prachtige uitgave helemaal compleet.

HANDBOEK

VOGELS

HANDBOEK

VOGELS LARS GEJL

Inclusief 10 QR-codes en een website met alle vogelgeluiden! Zo kun je zowel onderweg als thuis altijd met gemak opzoeken welk geluid bij welke vogel hoort! q

TIRION NATUUR TIRION NATUUR

isbn 978 90 5210 889 6

~<(st!p#=bai jg<

TIRION NATUUR

Dit boek is gepubliceerd door Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Axel Kielland & Narayana Press Nederlandse versie: Aperta, www.aperta.nl Kaarten: Eugen Ulmer KG, Stuttgart Vertaling, bewerking en zetwerk Nederlandse editie: Ger Meesters ISBN: 978 90 5210 889 6 NUR: 435 Voor het eerst gepubliceerd in Denemarken in 2010 door Gyldendal, Klareboderne 3, 1001 København. www.gyldendal.dk Oorspronkelijke titel: Fugle felthåndbogen © 2010 Lars Gejl en Gyldendal A/S © 2012 voor de Nederlandse taal: Tirion Uitgevers, Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.

Titelpagina: Bonte en kleine strandlopers. 21 juli. HS

88525_fuglefelt_001-061_NL_2.indd 4

Hoofdfotografen: LG. Lars Gejl. www.larsgejlfoto.dk JL. Joh n Larsen. www.picasaweb.google.com/joh nfugl HS. Helge Sørensen. www.birdphotos.dk Overige fotografen: AA. Aron Andersson AAV. Aurélien Audevard AK. Axel Kielland AN. Anne Navntoft ASH. Albert Steen Hansen BG. Benny Génsbøl CE. Carsten Egevang CR. Chris van Rijswijk (AGAMI) CS. Carsten Siems DP. Daniel Pettersson DE. David Erterius DF. Dick Forsmann EFH. Eva Foss Henriksen GGM. Ger Meesters GM. Gerner Majlandt HS. Hadoram Shirihai JKK. Jens Kristian Kjærgård JM. Jonathan Martinez JP. Jari Peltomäki KB. Klaus Bjerre KD. Klaus Dichmann KP. Knud Pedersen KØ. Kim Øllgaard LGB. Lars Gabrielsen LHO. Leif Høgh Olsen MH. Mogens Hansen MN. Mikael Nord MM. Mårten Müller MOF. Magne Ove Furuseth MS. Morten Scheller Jensen MV. Markus Varesvuo MW. Morten Winness OK. Ole Krogh OSW. Otto Samwald PB. P. Buch ner PD. Peter Dam PH. Peter Hvass PN. Peter Nielsen PP. Pasi Parkinen PSC. Per Schans Christensen RL. René Larsen SJ. Susanne Jepsen SKR. Søren Kristoffersen SKKO. Silas K. K. Olofson SS. Søren Skov TF. Tom Furuseth TK. Terje Kolaas TL. Tomas Lundquist TM. Tommi Moukonen TRK. Tonny Ravn Kristiansen TV. Tom Vezo Speciale dank gaat uit naar Peter Sunesen, zoölogisch conservator met als specialisme vogels, die heeft geadviseerd over de soorten leeftijdsdeterminatie van de afgebeelde vogels. psunesen@gmail.com

14-09-12 10:20

Bruine kiekendief boven zijn territorium. LG.

88525_fuglefelt_001-061_NL_2.indd 15

14-09-12 10:20

Website Ga nu naar www.handboekvogels.nl om van de meeste vogels in dit boek te horen hoe ze klinken! Dat kan via deze qr-code, maar ook door eenvoudig de url in te toetsen. Zet hem

onder je favorieten en je hebt van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 300 soorten vogels een kort fragment van hun geluid. Verspreid door het boek tref je nog een paar rechtstreekse links via qr aan.

88525_fuglefelt_001-061_NL_2.indd 10

14-09-12 10:20

Inhoud

Voorwoord

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het boek en zijn indeling . . . . . . . 12 Minigids vogels kijken

..........

Waar zijn de vogels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Zwanen Cygnus . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Knobbelzwaan Cygnus olor . . . . . . . . . . . . . 24 Wilde zwaan Cygnus cygnus . . . . . . . . . . . . . 26 Kleine zwaan Cygnus columbianus . . . . . . . 27

Ganzen Anserinae . . . . . . . . . . . . . . . . 29 ‘Grauwe’ ganzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Grauwe gans Anser anser . . . . . . . . . . . . . . . 30 Kleine rietgans Anser brachyrhynchus . . . . . 31 Rietgans Anser fabalis . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Kolgans Anser albifrons . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Dwerggans Anser erythropus . . . . . . . . . . . . 37

Zwart-witte ganzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Canadese gans Branta canadensis . . . . . . . Rotgans Branta bernicla . . . . . . . . . . . . . . . Roodhalsgans Branta ruficollis . . . . . . . . . . Sneeuwgans Anser caerulescens . . . . . . . . . Indische gans Anser indicus . . . . . . . . . . . . .

Eenden Anatinae

. . . . . . . . . . . . . . . . .

38 40 42 43 43

Bergeenden Tadornini . . . . . . . . . . . . . . . 44 Bergeend Tadorna tadorna . . . . . . . . . . . . . 45 Casarca Tadorna ferruginea . . . . . . . . . . . . . 46 Nijlgans Alopochen aegyptiacus . . . . . . . . . 46

Grondeleenden Anatini . . . . . . . . . . . . . . 47 Wilde eend Anas platyrhynchos . . . . . . . . . . 47 Krakeend Anas strepera . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Pijlstaart Anas acuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Slobeend Anas clypeata . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Smient Anas penelope . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Wintertaling Anas crecca . . . . . . . . . . . . . . . 56 Amerikaanse wintertaling Anas carolinensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Zomertaling Anas querquedula . . . . . . . . . . 59

Duikeenden Aythya, Somateria, Melanitta enz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Tafeleend Aythya ferina . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Krooneend Netta rufina . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Kuifeend Aythya fuligula . . . . . . . . . . . . . . . 64 Topper Aythya marila . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Eider Somateria mollissima . . . . . . . . . . . . . 67 Koningseider Somateria spectabilis . . . . . . . 69 Stellers eider Polysticta stelleri . . . . . . . . . . . 70 Zwarte zee-eend Melanitta nigra . . . . . . . . . 71 Grote zee-eend Melanitta fusca . . . . . . . . . 73 IJseend Clangula hyemalis . . . . . . . . . . . . . . 74 Harlekijneend Histrionicus histrionicus . . . . 76 Brilduiker Bucephala clangula . . . . . . . . . . . 77 IJslandse brilduiker Bucephala islandica . . . 79

Zaagbekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Middelste zaagbek Mergus serrator . . . . . . . 80 Grote zaagbek Mergus merganser . . . . . . . . 82 Nonnetje Mergus albellus . . . . . . . . . . . . . . 85

Hoenders Galliformes . . . . . . . . . . . . 86 Ruigpoothoenders Tetraoninae . . . . . . 86 Moerassneeuwhoen Lagopus l. lagopus . . . Alpensneeuwhoen Lagopus mutus . . . . . . . Auerhoen Tetrao urogallus . . . . . . . . . . . . . . Korhoen Lyrurus tetrix . . . . . . . . . . . . . . . . . Hazelhoen Tetrastes bonasia . . . . . . . . . . . . Fazant Phasianus colchicus . . . . . . . . . . . . . Patrijs Perdix perdix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwartel Coturnix coturnix . . . . . . . . . . . . . . .

87 88 91 92 93 94 96 97

Duikers Gaviidae

. . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Roodkeelduiker Gavia stellata . . . . . . . . . . . 98 Parelduiker Gavia arctica . . . . . . . . . . . . . . 100 IJsduiker Gavia immer . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Geelsnavelduiker Gavia adamsii . . . . . . . . 102

Futen Podicipedidae

. . . . . . . . . . . 104 Fuut Podiceps cristatus . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Roodhalsfuut Podiceps grisegena . . . . . . . . 106 Dodaars Tachybaptus ruficollis . . . . . . . . . . 107 Geoorde fuut Podiceps nigricollis . . . . . . . . 108 Kuifduiker Podiceps auritus . . . . . . . . . . . . 109

Stormvogels Procellariiformes . 111 Noordse stormvogel Fulmarus glacialis . . Grauwe pijlstormvogel Puffinus griseus . . . Noordse pijlstormvogel Puffinus puffinus . Stormvogeltje Oceanodroma leucorhoa . . Vaal stormvogeltje Hydrobates pelagicus .

111 113 113 115 116 5

88525_fuglefelt_001-061_NL_2.indd 5

14-09-12 10:20

Grote jager. adult. eind april. JL.

Middelste jager. adult. Lichte vorm in gesleten zomerkleed. 5 september. kp.

Middelste jager. adult in zomerkleed. ak. kleine jager. adult, donkere vorm. 26 juni. HS.

kleine jager. adult, lichte vorm. 24 juni. HS.

kleinste jager. adult. 26 juni. HS.

246

88525_fuglefelt_244-317_NL_2.indd 246

14-09-12 10:31

Voorwoord Gefeliciteerd met je nieuwe vogelboek en je deelname aan een spannende en dankbare, wereldomspannende hobby, namelijk vogels kijken. Voor het determineren van vogels heb je inzicht en ervaring nodig, die je onder meer verwerft door goede veldgidsen veel te gebruiken. Het Handboek Vogels is een nieuwe en serieuze veldgids voor de soorten die je een groot deel van het jaar in Nederland en Noordwest-Europa kunt zien. Zowel beginners als meer ervaren lezers worden naar een zekere determinatie en een goede waarneming geleid. De tekst is opgedeeld in afzonderlijke paragrafen die gemakkelijk zijn te overzien met vet gedrukte trefwoorden en biedt de lezer een solide kennis van de betrokken soort. Bovendien worden het trekgedrag en de verspreiding van de soort beschreven, zodat de lezer een

grotere kennis van de vogels krijgt vanuit een globaal perspectief. Het illustreren van een veldgids met uitsluitend fotoâ&#x20AC;&#x2122;s stelt grote eisen aan het beeldmateriaal en is alleen mogelijk omdat de digitale bestanden van tegenwoordig de kwaliteit van de oude zwart-wit, kleuren- en diafilms en in veel gevallen zelfs die van illustraties verre overtreffen. De digitale foto is levendiger, gedetailleerder, heeft een grotere kleurdiepte en vertelt in dit boek vaak een verhaal op zich, omdat de fotografen zich hebben geconcentreerd op het documenteren van gedrag om unieke momenten in het leven van de vogels te illustreren. Ik hoop dat het Handboek Vogels zal bijdragen aan een groter genot bij het kijken naar vogels in het veld. Lars Gejl

Bontbekplevier, vrouwtje op het nest. LG.

88525_fuglefelt_001-061_NL_2.indd 11

14-09-12 10:20

Trekkende kraanvogels in een kenmerkende V-formatie. 28 maart HS.

Voorkomen Sinds kort zeldzame broedvogel in Nederland. Ze broeden in onverstoorde moeras- en heidegebieden in Friesland en Drenthe. Leven zeer verborgen op de broedplaats, maar verraden zich meestal met hun opvallende roep. Tijdens de najaarstrek vooral in het oosten van het land in grote groepen te zien.

Trek De voorjaarstrek van Scandinavische vogels is minder opvallend. De trek terug naar de winterkwartieren in Zuid-Spanje en Noord-Afrika, in septem-

ber-oktober, is talrijker met de meeste vogels over Oost-Nederland.

Verspreiding Broedt behalve in de op de kaart getoonde gebieden vanaf OostEuropa door AziĂŤ, bijna tot aan de Stille Oceaan.

184

88525_fuglefelt_176-243_NL_2.indd 184

14-09-12 10:29

Roeipotigenâ&#x20AC;&#x201A; Pelicaniformes Vooral middelgrote tot grote tropische watervogels met een uniek gemeenschappelijk fysiek kenmerk, de roeipoten, waarbij de vier tenen met zwemvliezen met elkaar zijn verbonden. De groep telt wereldwijd 55 soorten, waarvan er 3 in Nederland voorkomen.

Jan-van-gentâ&#x20AC;&#x201A; Morus bassanus Jizz L. ca. 92 cm. SP. ca. 180 cm. Grootste zeevogel van de Noord-Atlantische Oceaan. Onmiskenbaar met zijn slanke, speervormige kop en lange, slanke vleugels, die net als bij de duikers hoog op het lichaam zitten. Op het Nederlandse deel van de Noordzee te zien in gemengde groepen van blinkend witte adulte vogels en bruingespikkelde juvenielen. Vlucht: Onmiskenbaar, alleen al op grond van het formaat, en door het langgerekte slanke lichaam en de lange, smalle vleugels die vooral in harde wind een knik in de hand krijgen, wanneer de vogel in hoge bogen over de golven keilt. Vist in groepen met stortduiken van grote hoogte, waarbij de vogels hun vleugels langs de rug vouwen en als een levende speer met grote kracht het zeeoppervlak doorboren en hun prooi vaak tot grote diepte achtervolgen, waarbij de vleugels als roeispanen worden gebruikt.

Aalscholvers. Twee adulte vogels in broedkleed met onvolwassen vogel in het midden. 13 februari. LG.

Voorkomen Broedt niet in Nederland, maar is het hele jaar aanwezig in het Nederlandse deel van de Noordzee. Overzomert in kleine aantallen, maar trekt in het najaar met enkele tienduizenden exemplaren door.

B: Jan-van-gent. Adult in zomerkleed. Midden mei. JL. M: Jan-van-gent. Juveniel. 22 oktober. HS. O: Jan-van-gent. 3kj, Midden mei. JL.

Gelijkende soorten Juveniele en onvolwassen vogels in eerste winterkleed kunnen eventueel verward worden met jonge aalscholvers en donkere middelste jagers.

Kleden Adult: Onmiskenbaar in zijn zuiver witte kleed met zwarte vleugelpunten en geeloranje nek. Heeft een krachtige, langwerpige, grijzige snavel, zwarte poten en voeten. Juveniel: Heeft grijsbruin verenkleed met lichte vlekken en strepen en een witte, ovale staartband. Onvolwassen: Krijgt vanaf 2kj een geleidelijk lichter verenkleed met verspreide zwarte veren totdat de vogel als 5kj uitgekleurd is.

Geluid In de kolonie zeer rumoerig. Op zee zwijgzaam. 117

88525_fuglefelt_117-175_NL_2.indd 117

14-09-12 10:27

Klauwieren Laniidae

Klapekster. HS.

Middelgrote zangvogels met lange staart en krachtige, kromme snavel, die wordt gebruikt om insecten, amfibieën, reptielen, knaagdieren en zangvogels te vangen en te ontleden. De mannetjes zijn vaak krachtig gekleurd, terwijl de vrouwtjes neutraal van kleur zijn. Zitten openlijk op uitkijkposten in het territorium, vanwaar ze prooien zoeken en vangen, zowel in de vlucht of door vanaf de post toe te slaan. Prooien prikken ze op doorns vast, soms als voorraad voor dagen met een slechte vangst. Wereldwijd 30 soorten, waaronder 2 in Nederland.

Grauwe klauwier Lanius collurio

Jizz L. ca. 17 cm. Slanke vogel met lange staart en grote kop met krachtige, zwarte snavel. Het mannetje is onmiskenbaar met een roodbruine rug, grijze kop met ‘zorromasker’ en roze borst. Het vrouwtje is on-

opvallend in grijsbruine tinten. Zit openlijk op uitkijkposten in het territorium en is weinig schuw. Bij onrust wordt de staart gespreid en mechanisch heen en weer gezwaaid. Vlucht: Heeft snelle, directe vlucht met licht afhangende vleugels en behendige vliegmanoeuvres bij het vangen van vliegende insecten. L: Grauwe klauwier. Adult mannetje. 23 juni. LG. R: Grauwe klauwier. Adult vrouwtje. Eind augustus. JL.

412

88525_fuglefelt_410-464_NL_2.indd 412

14-09-12 10:38

Moerassneeuwhoen. Adult mannetje in voorjaarskleed. 14 mei. MOf.

Alpensneeuwhoen. Adult mannetje in voorjaarskleed. 4 juni. Jp.

Moerassneeuwhoen. Adult mannetje inzomerkleed. 30 juni. MV.

Alpensneeuwhoen. Adult mannetje inzomerkleed. 1 juli. TM.

Moerassneeuwhoen. Adult vrouwtje in zomerkleed. 4 juni. Jp.

Alpensneeuwhoen. Adult vrouwtje in zomerkleed. 22 juli. Tf.

88525_fuglefelt_062-116_NL_2.indd 89

14-09-12 10:26

Register Nederlandse namen Aalscholver 118 Alk 290 Alken 283 Alpensneeuwhoen 88 Amerikaanse wintertaling 58 Appelvink 442 Arenden 133 Auerhoen 91 Bastaardarend 139 Beflijster 366 Bergeend 45 Bergeenden 44 Bijeneter 316 Bladkoning 390 Blauwborst 356 Blauwe kiekendief 159 Blauwe reiger 121 Blauwstaart 357 Boerenzwaluw 334 Bokje 238 Bontbekplevier 189 Bonte kraai 419 Bonte strandloper 200 Bonte vliegenvanger 395 Boomklever 409 Boomklevers 408 Boomkruiper 411 Boomkruipers 410 Boomleeuwerik 331 Boompieper 340 Boomvalk 168 Bosgors 453 Bosrietzanger 383 Bosruiter 219 Bosuil 304 Breedbekstrandloper 203 Brilduiker 77 Bruine kiekendief 157 Bruinkopmees 403 Braamsluiper 375 Buidelmees 407 Buizerd 142 Buizerds 142 Baardman 406 Canadese gans 38 Casarca 46 Cetti’s zanger 378 Chileense flamingo 131 Citroenkwikstaart 346 Dodaars 107 Drieteenmeeuw 257 Drieteenspecht 327 Drieteenstrandloper 211 Draaihals 327 Duikeenden 61 Duikers 98 Duinpieper 338 Duiven 293 Dwerggans 37 Dwerggors 451 Dwergmeeuw 251 Dwergstern 272 Dwerguil 311 Echte lijsters 364 Eenden 44 Eider 67

Ekster 415 Europese kanarie 440 Fazant 94 Fitis 386 Flamingo 131 Fluiter 386 Franjepoten 241 Frater 433 Futen 104 Fuut 104 Ganzen 29 Geelgors 456 Geelpootmeeuw 263 Geelsnavelduiker 102 Gekraagde roodstaart 358 Gele kwikstaart 345 Geoorde fuut 108 Gestreepte strandloper 202 Giervalk 174 Gierzwaluw 314 Gierzwaluwen 314 Glanskop 402 Gorzen 449 Goudhaan 391 Goudplevier 194 Goudvink 441 Grasmus 376 Graspieper 339 Graszanger 379 Grauwe fitis 388 Grauwe franjepoot 241 Grauwe gans 30 Grauwe ganzen 30 Grauwe gors 458 Grauwe kiekendief 161 Grauwe klauwier 412 Grauwe pijlstormvogel 113 Grauwe vliegenvanger 393 Grijskopspecht 321 Groene specht 319 Groenling 438 Groenpootruiter 226 Grondeleenden 47 Grote barmsijs 435 Grote bonte specht 322 Grote burgemeester 268 Grote gele kwikstaart 347 Grote jager 245 Grote karekiet 384 Grote kruisbek 445 Grote lijster 368 Grote mantelmeeuw 265 Grote stern 273 Grote zee-eend 73 Grote zilverreiger 124 Grote zaagbek 82 Grutto 229 Grutto’s 229 Gaai 415 Halsbandparkiet 292 Harlekijneend 76 Havik 149 Hazelhoen 93 Heggenmus 352 Hoenders 86 Holenduif 294

Hop 317 Houtduif 293 Houtsnip 239 Huismus 427 Huiszwaluw 335 Haakbek 446 Ibissen 126 IJsduiker 101 IJseend 74 IJsgors 452 IJslandse brilduiker 79 IJsvogel 315 Indische gans 43 Ivoormeeuw 271 Jagers 244 Jan-van-gent 117 Kanoet 206 Kauw 418 Keep 431 Kemphaan 215 Kerkuil 303 Kiekendieven 156 Kievit 198 Klapekster 413 Klauwieren 412 Klein waterhoen 181 Kleine alk 284 Kleine barmsijs 434 Kleine bonte specht 326 Kleine burgemeester 269 Kleine jager 247 Kleine karekiet 382 Kleine lijsters 353 Kleine mantelmeeuw 267 Kleine plevier 191 Kleine rietgans 31 Kleine strandloper 210 Kleine vliegenvanger 394 Kleine zilverreiger 125 Kleine zwaan 27 Kleinst waterhoen 182 Kleinste jager 250 Kluut 187 Kneu 432 Knobbelzwaan 24 Koekoek 297 Kokmeeuw 254 Kolgans 35 Koningseider 69 Koolmees 398 Koperwiek 370 Korhoen 92 Kortbekzeekoet 287 Krakeend 49 Kramsvogel 370 Krekelzanger 380 Krombekstrandloper 205 Krooneend 63 Kruisbek 443 Kraaien 414 Kraanvogel 183 Kuifduiker 109 Kuifeend 64 Kuifleeuwerik 330 Kuifmees 401 Kuifaalscholver 119

460

88525_fuglefelt_410-464_NL_2.indd 460

14-09-12 10:39

Wilt u meer vogels in uw tuin? En beter vogels leren herkennen? Of de juiste verrekijker?

Bezoek de vernieuwde

webshop

van Vogelbescherming

Hier vindt u alles om nog meer van vogels te genieten: • vogelvoer en voedersystemen • nestkasten van hout en houtbeton • verrekijkers en accessoires • vogelboeken en -multimedia • SNELLE VERZENDING • diverse leuke binnen 3 dagen cadeauartikelen • AANTREKKELIJKE KORTING voor leden van Vogelbescherming Nederland • GRATIS VERZENDING bij bestellingen vanaf € 50,-

Kijk op www.vogelbescherming.nl/webshop 88525_fuglefelt_410-464_NL_2.indd 464

14-09-12 10:39

LARS GEJL

Het meest complete handboek voor elke vogelliefhebber!

HANDBOEK

VOGELS

HANDBOEK

VOGELS LARS GEJL

Inclusief 10 QR-codes en een website met alle vogelgeluiden! Zo kun je zowel onderweg als thuis altijd met gemak opzoeken welk geluid bij welke vogel hoort! q

TIRION NATUUR TIRION NATUUR

isbn 978 90 5210 889 6

~<(st!p#=bai jg<

TIRION NATUUR