ANDORRA
P y r e n e e s
N - 2 60
P
A
I
N Ripoll
0 N-26
S
N -26
A-26
Fluviá 6
C-2
5
Girona Costa Brava
Vic
C-2
C ATA L U N YA 7 C-1
Manresa
C-32
rd en
AP-7 A-7 E-15
Terrassa Sabadell
er
AP-2
Ca
Monestir de Montserrat S. Sadurní d'Anoia
C-16
Montserrat
AP-7 A-7 E-15
0
Golf de Roses AP-7 E-15 A-7 Empúries
BARCELONA
RE I S G I D S
Girona
5
Sant Feliu de Guíxols Tossa de Mar Lloret a de Mar a v
Blanes
32 C-
Mataró Sant Cugat del Vallès Badalona
a st Co
BARCELONA
Colònia Güell
Figueres
0
B
r
40 kilometer
WERELDWIJD NEMEN EXPERTS VAN NATIONAL GEOGRAPHIC EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN EN DRINGEN DOOR TOT DE KERN VAN DE CULTUUR, DE GESCHIEDENIS EN HET VOLK VAN EEN LAND.
DANKZIJ NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDSEN KAN HUN ERVARING DE JOUWE WORDEN.
BARCELONA Barcelona
REISGIDS
Cardona
r
Te
7 C-1
6 C-1
C -2 6
A-2
C6
Banyoles
Berga
NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS
NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS
F R A N C E
kleurgecodeerd per regio
KAART UITSTAPJES BUITEN BARCELONA STADSPLATTEGRONDEN EN WANDELKAARTEN
Casas Cabot
Route
Park
Looprichting
een wedstrijd in Camp Nou bijwonen en de voetstappen van de jonge Picasso volgen.
In de tekst besproken bezienswaardigheid
INSIDER TIPS van de schrijvers en fotografen van National Geographic, maar ook van
Bezienswaardigheid
Noord
GROOT
Girona
Steden & plaatsen
Sitges Prades
A-7
KLEIN
Startpunt tocht
Snelweg Spoor Veerboot Wandelroute Vliegveld Berg
J € Entreegeld varieert van € (minder dan €4) tot €€€€€ (meer dan €20) F Metro K Afstand P Start/eind F Hotel
National Geographic Barcelona - Cover.indd 1
Barri Gòtic
57
plaatselijke deskundigen, over hun favoriete plekjes, praktische zaken en veel meer.
La Rambla en El Raval
85
WANDELINGEN EN AUTOTOCHTEN, voorzien van duidelijke kaartjes, waaronder
De waterkant
99
wandelingen door Romeins Barcelona, over La Rambla en langs de modernistische herenhuizen.
EXCURSIES BUITEN DE GEBAANDE PADEN, zoals een bezoek aan Colònia Güell, het
Museu Egipci de Barcelona en wijn proeven in de Penèdes.
NIET MISSEN Bij elk hoofdstuk vind je verwijzingen naar nadere informatie over sterk
aanbevolen bezienswaardigheden en activiteiten.
DE PRACHTIGE KLEURENFOTO’S EN GEDETAILLEERDE KAARTEN maken het eenvou-
SYMBOLEN IN DE TEKST Kaartverwijzing Adres Telefoonnummer Sluitingstijden / reistijden (wandelingen en autotochten
13
dig te kiezen, je reis uit te stippelen en overal het mooiste te zien. E K V P N T W O S U Q
Restaurant Aantal kamers Aantal stoelen Parkeerplaats Lift Niet-roken Airconditioning Overdekt zwembad Openluchtzwembad Fitnessclub Gangbare creditcards geaccepteerd
NUR 512
I S B N 978-90-215-5953-7
NATIONAL GEOGRAPHIC
REISGIDS National Geographic Reisgids maakt deel uit van Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
9
789021 559537
BARCELONA
Bezienswaardigheid
BARCELONA
8
Geschiedenis en cultuur
ERVAAR unieke belevenissen, waaronder heerlijke tapas proeven, flamencodansen,
Regiokaarten Empúries
De reis indelen
wensen en interessegebieden kunt afstemmen.
Omtrek van het gebouw
GRÀCIA Naam van de regio
A B C D
JE REIS INDELEN, beknopte kennismaking met Barcelona, zodat je je reis op je eigen
barcelona
La Ribera
117
Passeig de Gràcia
139
Van La Sagrada Família tot Park Guëll
155
Noord-Barcelona
171
Montjuïc
183
Uitstapjes buiten Barcelona
203
Reiswijzer
239
Omslag voorzijde: Op het dak van Gaudi’s Casa Batlló (Fotalia) Rug: Flamencodanseres (David Alan Harvey/National Geographic) Omslagontwerp: Sam Serebin
29-05-15 12:02
2
BARCELONA_NED_001-012_2015.indd 2
30-05-15 15:25
r e i s g i d s
barcelona Damien Simonis
BARCELONA_NED_001-012_2015.indd 3
30-05-15 15:25
BARCELONA_NED_001-012_2015.indd 4
30-05-15 15:25
inhoud
bewust reizen 6
de reis indelen 8
Geschiedenis en cultuur 13 Het huidige Barcelona 14 Geschiedenis 20 Kunst 36 Festes de la Mercè en andere festivals in Barcelona 42 Eten en drinken 54
Barri Gòtic 57 Inleiding en kaart 58 Wandeling door Romeins Barcelona 66 De joodse wijk 74 Menselijke torens 82
La Rambla en El Raval 85 Inleiding en kaart 86 Zwerven langs La Rambla 88 Van Xino tot chic 94
De waterkant 99 Inleiding en kaart 100 Strandplezier 114
Toen Columbus koers zette naar het onbekende 110
La Ribera 117 Inleiding en kaart 118 De jonge Picasso 122 Op naar de markt 136
Passeig de Gràcia 139 Inleiding en kaart 140 Modernisme-wandeling 146
Van La Sagrada Família tot Park Güell 155 Inleiding en kaart 156 Gaudí en Güell 164 Het laatste stierengevecht 168
Noord-Barcelona 171 Inleiding en kaart 172 F.C. Barça – meer dan een club 179 Montjuïc 183 Inleiding en kaart 184
Uitstapjes buiten Barcelona 203 Inleiding en kaart 204 Autorit langs kloosters en wijngaarden 210 Dalí-dwaasheid 228 Autorit langs de Costa Brava 234
reiswijzer 239
Hotels en restaurants 247 Winkelen 258 Uitgaan 261 Taalgids 264
register 265
FOTOverantwoording 270
Pagina 2-3: de ‘magische’ fontein op de Montjuïc trekt veel mensen en levert fraaie nachtelijke taferelen op. Links: straatmozaïek van Joan Miró op La Rambla.
BARCELONA_NED_001-012_2015.indd 5
30-05-15 15:25
6
bewust reizen Verstandige reizigers gaan doelgericht op pad om alles uit hun reis te halen. Door bewust te reizen draagt u bij aan het behoud van de natuur, historie en culturele rijkdom van de plaatsen die u bezoekt. Bovendien verbetert u uw eigen reiservaring. Hoe reist u bewust?
•
Bedenk dat uw aanwezigheid van invloed is op de plaatsen die u bezoekt.
•
Besteed uw tijd en geld zodanig dat u iets bijdraagt aan de couleur locale (dat maakt uw verblijf ook interessanter).
•
Respecteer het natuurlijke en culturele erfgoed van uw bestemming.
•
Respecteer de lokale gebruiken en tradities.
•
Toon de lokale bevolking uw waardering voor de interessante of unieke aspecten van hun streek, zoals het landschap, de historische dorpjes en gebouwen, de muziek of het eten.
•
Trek af en toe uw portemonnee en steun kleine ondernemers die zich inspannen om de bijzondere eigenschappen van een plaats te behouden. Zoek naar winkeltjes, restaurants, pensions en reisorganisaties die trots en hart voor hun omgeving uitstralen. Mijd bedrijven die afbreuk doen aan het karakter van een plek.
•
Zorg ervoor dat u mooie herinneringen en verhalen mee naar huis neemt, in de wetenschap dat u iets hebt bijgedragen aan het voortbestaan en de ontwikkeling van uw bestemming.
Deze manier van reizen wordt geotoerisme genoemd en valt te omschrijven als ‘toerisme dat het geografische karakter van een plek – omgeving, cultuur, uitstraling en erfgoed – en het welzijn van de inwoners ondersteunt of versterkt’. Meer informatie over geotoerisme is te vinden op de website nationalgeographic. com/travel/sustainable.
BARCELONA_NED_001-012_2015.indd 6
30-05-15 15:25
42
< A A R ui eden gesch n n i n igs Hen e a cd u> l t u u r
Festes de la Mercè en andere festivals in Barcelona Een menigte verdringt zich voor de trotse Romeinse poort bij de kathedraal, wachtend op wat komen gaat. Rond 21.00 uur begint een droomavond voor pyromanen, met reusachtige vuurspuwende draken, logge, vonken schietende monsters en groepen duivels, die zich tot de tanden toe gewapend met hoogwaardig vuurwerk op de toeschouwers storten in een zenuwslopend schouwspel van hellevuur en kabaal.
Tijdens het grootste feest van Barcelona, de Festes de la Mercè, storten roekeloze figuren zich in de correfoc, een dolle loop door brandend vuurwerk.
De moedigste (of overmoedigste) toeschouwers tarten het noodlot en trotseren de steekvlammen in wat de correfoc (letterlijk: vuurloop) wordt genoemd. De stoet gaat op de Via Laietana door de Poorten van de Hel en zet dan koers naar de waterkant, waar de climax bereikt wordt.
BARCELONA_NED_013-056_2015.indd 42
De typisch Catalaanse correfoc is een van de hoogtepunten van de Festes de la Mercè, het grootste jaarfeest van Barcelona: vier dagen pret in september om de zomer uit te luiden. Dit feest ter ere van de patrones van de stad, Nostra Senyora de la Mercè (Maria van Barmhartigheid), is een ideale gelegenheid
30-05-15 15:27
fes t es de la merc È en andere fes t i vals i n B A R C E L O N A
om kennis te maken met een paar klassieke elementen van een Catalaans festa major, dat in bijna elke stad eens per jaar plaatsvindt. Tot de kleurrijkste figuren behoren de gegants (reuzen) en capgrossos (dikkoppen). Op een middag vindt een grootse optocht van gegants plaats. Statig strijdt paar na paar, zoals een Moorse prins en een christelijke prinses, voorbij over La Rambla. Ze worden vergezeld door een vrolijke troep schalkse capgrossos, fanfares, traditionele dansgroepen, ruiters en vele anderen. De Festes de la Mercè bieden ook de kans om castellers, bouwers van mensentorens, in actie te zien (zie p. 82-83). Overal in de stad is muziek, van folk, rock, klassiek tot elektronisch. De verlichte kathedraal vormt daarbij een fraaie achtergrond en veel is gratis. Verschillende museums houden 'open huis' en vuurwerk zorgt voor een prachtig spektakel.
Meer festivals De Festes de la Mercè zijn het grootste festival van Barcelona, maar de evenementenkalender biedt veel meer. Wat sinterklaas is voor kinde-
43
ren in Nederland, is El Dia dels Reis (Driekoningen) voor Catalaanse kleintjes. Ze krijgen dan cadeautjes en buitensporig veel aandacht. Op 5 januari, de avond voor het feest, worden de kinderen in Barcelona getrakteerd op de Cavalcada dels Reis (driekoningenoptocht). De drie koningen (de drie wijzen) komen bij Moll de la Fusta in Port Vell (zie p. 105-109) aan land en trekken dan door het centrum van de stad, tot groot plezier van de jonge toeschouwers, die proberen zoveel mogelijk van het rondgestrooide snoep te bemachtigen. Een paar weken later wordt de feestdag van Sint-Antonius, patroonheilige van huisdieren, gevierd met de Festes dels Tres Tombs (Festival van de drie ronden). Ruiters en door muilezels getrokken rijtuigen maken een rondrit door de wijk Raval, onder meer langs de naar de heilige genoemde Ronda de Sant Antoni. Eulàlia, de andere patroonheilige van Barcelona, is op 12 februari aan de beurt tijdens een soort mini-Mercè, het Carnestoltes (carnaval), een week vol optochten, muziek en
ervaar: Barcelona rocks! Muziekfans en liefhebbers van megacon certen strijken regelmatig in Barcelona neer voor vele muziekevenementen die er plaatsvinden. Meestal duren ze twee tot vier dagen en ze worden bezocht door zowel de lokale bevolking als toeristen. Het seizoen begint groots met Primavera Sound (primaverasound.com), een driedaags festival met van alles, van rockbands tot beroemde dj’s. De artiestenlijst is vaak indrukwekkend, net als de menigte in het Parc del Fòrum aan de waterkant. Al jarenlang wordt in Barcelona een van de grootste evenementen in Europa op het gebied van elektronische muziek gehouden. Eind juni vindt drie dagen lang Sónar (sonar.es) plaats, sinds 2008 op het
BARCELONA_NED_013-056_2015.indd 43
kermisterrein in de Gran Via, tussen de luchthaven en het centrum. Op dit enor me festival vinden optredens uit de hele wereld plaats, in 2014 onder anderen met Yelle, Massive Attack en Ben Frost. Een vrij nieuw festival is het tweedaag se Cruïlla Barcelona (cruillabarcelona. com) dat in juli in Parc del Fòrum wordt gehouden. Bekende artiesten die hier al een keer optraden, varieerden van Snoop Dogg en Rufus Wainwright tot Morcheeba. Een ander groot evenement is BAM (Barcelona Acció Musical, bcn.cat/bam), een serie concerten, meestal gratis en met enkele grote internationale namen, die in september in de hele stad plaatsvinden tijdens de Festes de la Mercè.
30-05-15 15:27
44
< gesch A A R ui eden n n i n igs Hen e a cd u> l t u u r
Tijdens het Festa Major de GrĂ cia houden buurten een wedstrijd om de mooist versierde straat.
feesten die niet alleen het eind van de winter maar ook het begin van de vasten markeert, van oudsher een periode van soberheid voorafgaand aan Pasen. Wie de onschuldige carnavalspret te tam vindt, kan naar Sitges (zie
BARCELONA_NED_013-056_2015.indd 44
p. 216-218) gaan voor iets wat nog het meest op een wild straatfeest lijkt. Pasen zelf wordt niet met dezelfde hartstocht gevierd als in andere delen van Spanje. Als u een traditionele Spaanse paasprocessie
30-05-15 15:27
57
De kathedraal is de blikvanger van middeleeuws Barcelona, een compact gebied dat tweeduizend jaar geschiedenis bevat.
Barri Gòtic Inleiding en kaart 58-59 Kathedraal (La Seu) 60-65 Wandeling door Romeins Barcelona 66-67 Plaça del Rei 68-71 Ervaar: dans de vurige flamenco en ritmische rumba 72 Museu Frederic Marès 73 De joodse wijk 74-75 Plaça de Sant Jaume 76-78 Van de Església de Santa Maria del Pi naar de Plaça Reial 79-81
Waaiers, zoals deze in een winkel in de Barri Gòtic, zijn tijdens de zomer se warmte erg in trek.
Menselijke torens 82-83 Ander moois in de Barri Gòtic 84 Hotels en restaurants 248-249
BARCELONA_NED_057-084_2015.indd 57
30-05-15 15:28
58
Barri Gòtic Barcelona’s gotische wijk is het hart van de stad en het bestuurscentrum ervan. De barri, die dagelijks duizenden bezoekers trekt, bruist van het leven. De mensen die er wonen en werken geven kleur en sfeer aan dit doolhof van merendeels middel eeuwse straatjes. Een groot aantal bars, restaurants en winkels veroorzaakt tot ver in de avond een chaotische drukte. Op de grondvesten van het Romeinse Barcino verrees het middeleeuwse Barcelona. Helaas bleef van de romaanse bouwwerken weinig bewaard. De rijk geworden bestuurders van de stad achtten het gewenst oud door nieuw te vervangen. Zij lieten de grootse gotische paleizen en kerken bouwen, die nu nog de stad domineren. Zoals welvaart had geleid tot de sloop van de meeste romaanse gebouwen, zo voorkwam verval vanaf de 15e eeuw dat de gotische gebouwen die ervoor in de plaats kwamen, werden neergehaald. Er wordt wel gezegd dat Barcelona hierdoor de rijkste schat aan gotische gebouwen van Europa bezit.
insider TIP: Het Colón, tegenover de kathe draal, is een geweldig hotel om te overnachten. In de kamers die aan het plein grenzen, is wel dag en nacht het klokgelui te horen. —Elizabeth Newhouse redacteur National Geographic De kern van middeleeuws Barcelona breidde zich langzaam uit naar het zuidwesten tot La Rambla en naar het noordoosten tot de Via Laietana. Naar het zuidoosten toe groeide de stad in slingers tot de zee, maar naar het noorden toe kwam hij niet veel verder dan de oude Romeinse muur en de Carrer de la Portaferrissa. Pas in moderne tijden kwam de naam Barri Gòtic in zwang en voor het gemak beschouwen we de Plaça de Catalunya als de noordgrens hiervan. De barri is de hoeksteen van de grotere centrumwijk Ciutat Vella.
BARCELONA_NED_057-084_2015.indd 58
NIET missen: De ganzen in de kloosterhof van La Catedral bekijken 60-65 De opgegraven Romeinse stad onder de Plaça del Rei 68-71 Koffie drinken in het tuincafé van het Museu Frederic Marès 73 Een wandeling door de Call 74-75 Toekijken hoe de sardana voor de kathedraal wordt gedanst 77 Het enorme roosvenster van de Esglèsia de Santa Maria del Pi 79-80 Uitrusten op het sfeervolle Plaça Sant Felip Neri 84
De Barri Gòtic bevat niet alleen alles wat over is van het Romeinse Barcino, maar ook veel van Barcelona’s meest interessante middeleeuwse bezienswaardigheden, waaronder de kathedraal, de Església de Santa Maria Pi en de koninklijke residentie in het gebouwencomplex rond de Plaça del Rei. Pal midden in deze oude wijk staan de gebouwen waarin eeuwenlang het regionale en het stadsbestuur zetelden – de Generalitat en het Ajuntament. Even ten westen hiervan kun je de nauwe straten verkennen van de Call, de voormalige jodenbuurt. Wie tijd en zin heeft om in allerlei hoekjes en gaatjes te snuffelen zal zeker veel moois ontdekken – laat nooit de kans voorbijgaan om een blik te werpen op de vele mooie binnenplaatsen van de middeleeuwse herenhuizen in het hart van de Barri Gòtic. n
30-05-15 15:28
92
L a R ambla e n E l R aval
Palau Güell Dit vroege meesterwerk van Antoni Gaudí draagt onmiskenbaar Gaudí’s signatuur. Zijn belang rijkste mecenas, de rijke industrieel Eusebi Güell i Bacigalupi (1846-1918), droeg hem kort na 1880 op het gebouw te ontwerpen als annex van zijn residentie aan La Rambla. Het resultaat is een karakteristiek-bizarre stilistische mix en een echt modernista-bouwwerk. Wilt u het binnenwerk van dit unieke exemplaar goed onderzoeken, meld u dan aan voor een rondleiding.
Vier bogen rijzen drie verdiepingen omhoog in een van Gaudí’s meesterwerken, het Palau Güell.
De audiotour voert u via een hellende vloer naar de ondergrondse stallen. Onbeklede bakstenen, vaak te zien in zijn latere werk, verlenen warmte aan het wat bizarre landschap van zuilen met paddenstoelachtige kapitelen. Hier stonden de paarden gestald
BARCELONA_NED_085-098_2015.indd 92
en hier sliepen ook de staljongens. Deze ruimte wordt slim geventileerd vanaf de cour en de straat. Een spiraalvormige helling leidt weer omhoog naar de vestibule. De vloer lijkt van baksteen te zijn, maar is in werkelijkheid bestraat met blokken rood naaldhout om
30-05-15 15:29
P ala u G ü ell
het lawaai van paardenhoeven te dempen en de huisbewoners niet te storen. De muren zijn weer grotendeels van onbewerkte baksteen, wat voor die tijd ongewoon was omdat het gold als ordinair, zo niet lelijk bouwmateriaal. Gaudí had een aardse maar innovatieve smaak, zoals ook blijkt uit zijn overvloedige toepassing van zwart smeedijzer alom. Ook bijzonder zijn de keramische tegels op het plafond. De rondleiding voert verder omhoog langs een nogal sombere, grijsmarmeren trap. Na een kleine zaal gepasseerd te zijn, bereikt u via de Escala d’Honor, het hoofdtrappenhuis, de belangrijkste verdieping. Drie zijkamers schermen de centrale salon af waar de Güells hun bezoekers begroetten alvorens hen verder het huis in te geleiden. Ook hier vallen de smeedijzeren details, met name de lampen, op. Vergeet niet omhoog te kijken, vooral in de kleine derde kamer, naar de schitterende constructie van houtwerk en ijzer in de plafonds. De centrale salon, te betreden door prachtige deuren, is met recht een wonderlijke ruimte. Vanaf het vierkante vloerplan rijzen vier parabolische bogen drie verdiepingen omhoog tot in een koepel, waardoor de indruk van een kleine kathedraal ontstaat. Hier hielden de Güells chique feestjes en soms politieke bijeenkomsten. Ook diende de ruimte wel eens tot familiekapel, maar het altaar werd tijdens de burgeroorlog verwoest. Vanuit de salon voert een gang naar de eetzaal, een weelderige ruimte met walnotenhouten
BARCELONA_NED_085-098_2015.indd 93
panelen en meubels. De volgende ruimte wordt gedomineerd door een tribune met vier parabolische bogen op zuilen. Een uitbouw uit de achtergevel vormt een halfcirkelvormig balkon, waarvan u de keramische versiering kunt bewonderen vanaf een klein terras dat via de eetzaal is te bereiken. Loop door het privévertrek van de familie, met een ruimte vanwaaruit men ongezien kon zien wie er in de salon beneden was. Een paar
93
Palau Güell A Kaart p. 87 B Carrer Nou de la Rambla 3-5 C 93 472 57 75 D Gesl. ma. vanaf 17.30 uur in nov. -mrt., vanaf 20.00 uur in apr. -okt. G Metro: lijn 3 (Liceu) palauguell.cat
INSIDER TIP: De audiotour van Palau Güell, inbegrepen bij uw toegangsbiljet, vertelt u alles over Gaudí's technieken. —JUSTIN KAVANAGH redacteur National Geographic Travel Books diensttrappen voeren naar het dak van het gebouw. Onderweg naar boven kunt u vanuit verschillende hoeken in de centrale salon kijken. Het dak zelf is van het soort grilligheid dat we van Gaudí verwachten. Rijen bizar gevormde schoorsteenkappen, sommige bekleed met een duizelingwekkend scala aan tegelfragmenten in heldere kleuren, doen bij de beschouwer de vraag opkomen of Gaudí alleen maar tegemoetkwam aan een kinderlijke speelsheid of dat hij diepere bedoelingen had. Alle schoorstenen zijn verschillend – en elke is een opzichzelfstaand kunstwerk. Vanaf het dak kunt u in westelijke richting over de daken van de oude stad uitkijken tot het Palau Nacional (p. 186) en de Església de Santa Maria del Mar (p. 131-132). n
30-05-15 15:29
120
L a R ibera
Palau de la Música Catalana Dit opmerkelijke, door de Unesco in 1997 tot Cultureel Erfgoed verklaarde muziektheater is niet alleen een van Barcelona’s beste plekken om uitvoeringen van orkest- en koormuziek bij te wonen, het is ook een schitterend hoogtepunt van modernista-architectuur en kunst. Palau de la Música Catalana A Kaart p. 119 B Carrer Palau de la Música 4-6 C 93 295 7200 D Gesl. vanaf 15.30 uur in sept.-juli; rondleiding elk halfuur €€€ G Metro: lijn 1 en 4 (Urquinaona) palaumusica.cat
Al bij het naderen van dit uitzonderlijke gebouw is verbazing op zijn plaats: hoe kan het een plek hebben gevonden in de middeleeuwse straatjes en tussen de vele winkels? Het ‘paleis’ heeft een prominente plaats, want alleen maar een concertzaal is het allerminst. Het werd tussen 1905 en 1908 gebouwd door Lluis Domènech i Montaner en het laat overtuigend zien dat in deze opwindende Barcelonese
De berucht slechte akoestiek houdt muziekliefhebbers niet weg van de concerten in het Palau de la Música Catalana.
BARCELONA_NED_117-138_2015.indd 120
periode van artistieke hartstocht Gaudí niet het monopolie op het fantastische had. Samen met een legertje eersteklas ambachtslieden creëerde Domènech i Montaner een ware decoratieve hommage aan Catalonië. Opdrachtgever was de koorvereniging Orféo Català en het gebouw symboliseerde de opleving van het Catalaanse nationalisme, destijds belichaamd in de Renaixença (zie p. 31 en 33). De Orféo was eind 19e eeuw ontstaan uit de behoefte om populaire Catalaanse liederen met klassieke muziek te verbinden, op ruimere schaal aandacht te vragen voor producten op dat gebied en ze op internationaal niveau te brengen. Ook wilden de oprichters de beste klassieke muziek uit heel Europa naar Barcelona halen. Van buiten is het gebouw welhaast té rijkelijk gedetailleerd en door zijn benauwde locatie niet op juiste waarde te schatten. In de decennia na zijn voltooiing werd door criticasters vaak opgemerkt dat het gebouw zo protserig was dat alleen de slopershamer een oplossing bood. Gelukkig luisterde niemand naar hen. Zichtbare bakstenen en mozaïeken zijn decoratieve constanten. De overvloedige climax schuilt in het beeldhouwwerk dat uit de hoek uitsteekt alsof het over een balkon leunt. Het is een modernista-allegorie van het populaire lied: een nimf die wordt omringd
30-05-15 15:37
P alau de la M ú sica C a t ala n a
121
ervaar: een avond naar de opera Om het halfuur wordt een groep bezoekers door het extravagant gedecoreerde Palau de la Música Catalana geleid tijdens rondleidingen in diverse talen. De rondleiding begint in de repetitieruimte van Orfeó Català en vervolgt haar weg door de Sala Lluís Millet, waar u even op het beroemde balkon kunt staan en de zuilen met bloemmozaïek bekijken. Dan gaat het omhoog naar de Sala de Concerts, de grote concertzaal. Maar om dit muziekpaleis echt te ervaren kunt u het best een concert bijwonen. Laat u, gezeten onder het daklicht in de schitterend gedecoreerde zaal, meevoeren door muziek van wereldklasse: het is een ronduit magische ervaring. Het Palau heeft een rijk programma,
door vertegenwoordigers van het volk. Als aanvulling op deze uitbarsting in steen zijn er bustes van componisten, met mozaïek beklede zuilen en een keramisch fries met zangers van de Orféo. Binnenin is het een en al licht en kleur. De gedrongen bogen, die doen denken aan de Catalaanse gotiek, geven het gebouw een wat meer ingetogen karakter, maar opgepast: bij het beklimmen van de trappen worden de kronkels van Domènech i Montaners inventieve decoraties pas goed duidelijk. Niettemin kan niets u voorbereiden op de grote zaal, bestaande uit stalles en twee gaanderijen, samen met ongeveer tweeduizend zitplaatsen. De muren zijn hoofdzakelijk opgetrokken uit platen van kleurrijk gebrandschilderd glas, waardoor de akoestiek belabberd is, zoals al bij de opening in 1908 algemeen werd vastgesteld. (In 2004 is
BARCELONA_NED_117-138_2015.indd 121
uiteenlopend van intieme pianorecitals en kamermuziek tot barokgezelschappen en grote symfonieorkesten. Alom lichten sterren uit de muziekwereld op: Alfred Brendel speelde hier tijdens zijn laatste tournee. Ook voor wie niet vertrouwd is met klassieke muziek staat er van alles op het programma: flamenco en Spaanse gitaarmuziek, elk najaar topconcerten tijdens het Internationale Jazz Festival, en artiesten als Marianne Faithfull. Maak van tevoren online reserveringen (palaumusica. cat). Geniet vooraf van een glas cava in de foyerbar, of van tapas in de pauze, en kijk uw ogen uit naar het bonte gezelschap van bezoekers in dit modernista-monument, een van de oudste bolwerken van de Catalaans bourgeoisie.
het Palau Petit geopend, een kleine zaal met een veel betere akoestiek.) Een enorm daklicht stulpt in het midden naar beneden uit, als een nog niet voltooid werkstuk op een pottenbakkerswiel. Waar de ruimte voor glasplaten ontbreekt, zijn geglazuurde tegels aangebracht, vooral met bloemmotieven. Te midden van alle decoratie is het proscenium langs het podium een metafoor voor het universele genie van de muziek en de Catalaanse opstanding. Boven een buste van Beethoven en rechts doemt een enorme sculptuur van Wagners Walkuren op. De achterzijde van het podium, bekroond door een orgel, is een symfonie van trencadís (mozaïek van aardewerken fragmenten en veel gebruikt in modernista-decoratie) in de tinten rood en oranje. Achttien sculpturen van op instrumenten spelende maagden (Eusebí Arnau) vervolmaken het beeld: de muziek stopt nooit. n
30-05-15 15:37
192
M ontj u ï c
Poble Espanyol Dit ‘Spaanse dorp’, dat in slechts dertien maanden werd gebouwd ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1929, toont de veelzijdigheid van de Spaanse architectuur en cultuur. Na de tentoonstelling zou het weer worden afgebroken, maar gelukkig ging dat niet door. Dit dorp is de op drie na best bezochte attractie van Barcelona en trekt jong en oud. In 1927 diende een team van twee architecten, een technisch ingenieur en een kunstenaar het ambitieuze project Poble Espanyol in. Niet alleen zouden er vele soorten architectuur uit de Spaanse regio’s worden nagebouwd, maar ook zou het dorp zijn eigen dorpsplein,
Doorkijkje vanaf de Plaza Major naar de nagebouwde, magnifieke klokkentoren van Utebo.
BARCELONA_NED_183-202_2015.indd 192
raadhuis, kerk, winkels, bars en eetgelegenheden krijgen (veel later aangevuld met enkele van Barce lona’s populairste disco’s, een club en een flamenco-tablao. Het bruist hier dus dag en nacht. De hoofdingang is bij de Puerta de San Vicente, een poort in de middeleeuwse muren van de Castiliaanse stad Ávila. De poort en muren vormen een van de meest complete nog bestaande middeleeuwse verdedigingswerken van Europa. Ook Poble Espanyol is gedeeltelijk ommuurd en het heeft verschillende poorten (waarvan slechts enkele echt werken). Achter de Puerta de San Vicente komt u op de Plaza Castellana. De gebouwen rechts, langs de Calle de la Conquista, zijn herenhuizen uit steden als Cáceres en Plasencia in de westelijke streken van Extrema dura. Het Palacio del Maestrazgo op nr. 5 (ieder gebouw is genum merd) draagt het wapenschild van zijn eigenaar. U gaat onder de bogen door van het Ayuntamiento de Sangüesa (nr. 26) en betreedt de ruime Plaza Mayor, het grote plein, met het zwaargebouwde Ayuntamiento (nr. 21), een vergrote versie van het originele raadhuis van het Aragonese stadje Vall-de-Roures. Rond het plein staan gebouwen uit Castilla y León, Madrid, Asturias, Cantabrië en Aragón. Elke ‘regio’ heeft zijn
30-05-15 15:41
P ob l e E span y o l
winkeltjes met kunstnijverheid en culinaire specialiteiten. Langs de Calle del Alcalde de Zalamea en omhoog via de elegante Gradas de Santiago (Trap treden van Jacobus, uit Santiago de Compostela) passeert u een rij huizen uit de noordwestelijke streek Galicië; opvallender zijn echter de Aragonese gebouwen vóór u: de barokke voorgevel van de Iglesia de las Carmelitas (nr. 57) uit Alcañiz, en daarachter de magnifieke klokkentoren uit Utebo (nr. 59). De in 1544 gebouwde toren is een delicate mengeling van late gotiek en mudejarstijl. De mudejaren wa ren moslims die na de Reconquista (herovering van Spanje op de Moren) in het gekerstende gebied waren achtergebleven. Zij hielden vast aan Arabische technieken, wat tot uiting komt in het gebruik van smalle bakstenen, kleurige tegels en geometrische versieringen. Achter de klokkentoren komt u met de Arcos de la Frontera (nr. 61) in Andalusië, herkenbaar aan de witgepleisterde huizen, bogen, wijnranken en de Tio Pepe-sherry. Hier kunt u dineren en een echte flamenco-avond beleven in El Ta blao de Carmen. Voorbij de Plaza de la Herman dad loopt de Calle de Levante, geflankeerd door architectuur uit de oostelijke regio’s van Spanje: Valencia en Murcía. Het lichte, renaissancistische Casa de Son Berga (nr. 69) vertegenwoordigt de Balearen. Indrukwekkend is de plateresco-voorgevel van het Casa de los Celdrán (nr. 70) uit Murcía (een uniek Spaanse versie van de renaissancestijl). De Calle de Levante leidt naar de lommerrijke Plaça de la Font
BARCELONA_NED_183-202_2015.indd 193
dat de Catalanen bekender zal voorkomen omdat het hun eigen provincies vertegenwoordigt. Rechts voert de rozerode Puerta de Prades u tot buiten de muren en naar een romaans kloostercomplex, het Monestir de Sant Miquel (nr. 116). Weer binnen de muren leidt
Wereldtentoonstelling 1929
193
Poble Espanyol A Kaart p. 185 B Avinguda Francesc Ferrer i Guàrdia D Gesl. di.-do. en zo. 24.00 uur; vr. 15.00 uur; za. 16.00 uur; ma. 20.00 uur C 93 508 63 00 €€€ G Metro: lijn 1 en 3 (Espanya) poble-espanyol.com
In 1888 had er al een Wereldtentoonstelling in Barcelona plaatsgevonden, maar die was lauw ontvangen. In 1929 trok de stad dus alle registers open, getuige het Poble Espanyol. Deels was het propaganda voor de nieuwe dictator Primo de Rivera. Hij zag de tentoonstelling als een ideale kans om met zijn regime te pronken. Bij de openingsceremonie keken 300.000 mensen vol bewondering naar de pracht van het moderne Spanje.
de Carrer dels Mercaders eerst langs een rij Catalaanse huizen, om dan uit te komen op de Calle del Principe de Vergara, die omzoomd is met mooie huizen uit Navarra en Baskenland. Wat ze alle gemeen hebben, is de royale toepassing van hout in balkons en zonweringen. Via de Calle de los Caballeros, ge flankeerd door Castiliaanse huizen en villa’s, wandelt u terug naar het beginpunt. Als u hier toch bent, wip dan binnen bij de Fundació Fran Daurel (fundaciofrandaurel.com), een kunstexpositie variërend van prenten tot wandkleden, van Miró tot Miquel Barceló. n
30-05-15 15:41
uitgaan
261
Uitgaan Barcelonezen hebben in Spanje de naam harde werkers en niet al te frivool van aard te zijn, maar in vergelijking met vele andere Europese steden is Barcelona wel degelijk levendig. De agenda’s van toneel-, muziek- en danstheaters zijn drukbezet, ook met uitvoeringen van internationale gezelschappen, terwijl het nachtleven, vooral van donderdag- tot en met zaterdagavond, genoeg te bieden heeft en vaak doorgaat tot ver na zonsopkomst. Voor bijzonderheden over wat er gaande is, zijn diverse bronnen beschikbaar (zie p. 245). Het weekblad Guia del Ocio is de belangrijkste ‘uitkrant’, hoewel het lang niet volledig is. Voor voorstellingen in theater en bioscoop kunt u de dagbladen opslaan. De beste en duidelijkste uitgaansagenda (cartelera) is die van El Pais. Voor actueel nieuws over wat er in bars, clubs en dat soort zaken gebeurt, bestaan er gratis krantjes, maar die zijn niet gemakkelijk te vinden. Micro en Go Mag zijn er twee van; ze worden verspreid in bars en clubs, met name in El Born en El Raval, maar ze vinden is een andere kwestie. Een handige website zijn timeout. com en barcelonanightlife.com. Het theater- en concertseizoen gaat in Barcelona in september/ begin oktober van start en loopt tot mei en juni. Het seizoen kent enkele hoogtepunten, waaronder BAM (Barcelona Acció Musical), een reeks concerten (waarvan vele gratis) die in de tweede helft van september door de stad heen gegeven worden ter viering van Festes de la Mercé (voor andere festivals in Barcelona, zie p. 42-45). Van laat in oktober tot eind november is er het Festival Internacional de Jazz de Barcelona, waarop bars en andere uitgaansgelegenheden jazzmusici uit de stad, het land en het buitenland hun muzikale gang laten gaan. Niet in het culturele seizoen, maar in juni, komt Europa’s grootste festival van elektronische muziek, Sonar, naar Barcelona. Zelfs in de heetste maanden van de zomer is er genoeg te doen: tussen juni en augustus is er een dichtbezet programma
BARCELONA_NED_240-271_2015.indd 261
van toneel-, dans- en muziekuitvoeringen dat bekend is als het Festival del Grec, genoemd naar het amfitheater op Montjuïc waar enkele van de voorstellingen worden opgevoerd. Het filmaanbod in Barcelona is het hele jaar door goed. Barcelonezen houden zelfs bijzonder veel van film. Bijzonder plezierig is ook dat in verscheidene bioscopen de films in de originele taal worden vertoond met in het Spaans een ondertiteling. Kijk ook bij de Verdi-bioscopen in Gàrcia en de Renoir Floriadablanca. Kaartjes (entradas) voor theatervoorstellingen of de concertzaal en dergelijke zijn te koop bij de betreffende zaal, maar dikwijls is het gemakkelijker om de kaartenbureaus in te schakelen. Zo kunt u kaartjes kopen bij het toeristenbureau aan de Plaça de Catalunya 17-S (voor sommige voorstellingen zijn hier kaartjes voor de halve prijs te krijgen), maar ook bij het gemeentelijke informatiekantoor in het Palau de la Virreina, La Rambla de Sant Josep 99, tel. 93 301 77 75. Ook filialen van het FNAC-warenhuis en El Corte Inglés aan de Plaça de Catalunya verkopen toegangskaarten. De meest gebruikte bemiddelaar voor kaartjes is echter de tel.-Entradadienst van de bank Caixa de Catalunya, tel. 90 210 12 12 of internet: telentrada.com. U bestelt de kaartjes, betaalt ze met uw creditcard en haalt ze tot een uur voor het begin van de voorstelling af aan het theater. Sommige theaters maken gebruik van een andere dienst, , Ticketmaster (tel. 93 304 07 50).
Bars De stad is bezaaid met bars en wat wij cafés en cafeetjes noemen, van armoedige tentjes waar schaamteloos op de vloer gespuwd wordt tot trendy cocktailbars. Hier volgt een beknopte opsomming. Bar Marsella Carrer de Sant Pau 65, tel. 93 442 72 63. Metro: lijn 3 (Liceu). Een Fransman (jawel, een Marseillaan) begon deze zaak in 1820 en introduceerde in Barcelona het drinken van absint. Sinds die tijd lijkt hier niets veranderd te zijn. Bar Pastis Carrer de Santa Mònica 4, tel. 93 318 79 80. Metro: lijn 3 (Drassanes). Karakteristiek voor dit samenzweerderige kleine drinklokaal is de stem van Edith Piaf en andere muziek uit Frans cabaret, en een enkele keer worden er tangoavonden georganiseerd. Berlin Carrer de Muntaner 240, tel. 93 200 65 42, metro: lijn 3 en 5 (Diagonal). Een vaste halte voor mensen die in het omliggende gebied uitgaan. De bar zelf barst van donderdag tot zaterdag elke avond uit zijn voegen, maar in de lounge beneden is het doorgaans rustiger. Met een beetje geluk kunt u in de zomer een tafeltje buiten bemachtigen. Casa Almirall Carrer de Joaquim Costa 33, tel. 93 318 99 17. Metro: lijn 1 en 2 (Universitat). Een oud café met donker, modernista interieur dat al sinds 1860 bestaat. CDLC Passeig Maritim 32, tel. 93 224 04 70. Metro: lijn 4 (Ciutadella-Vila Olímpica). Een van de loungebars en clubs aan de Port Olímpic. CDLC zit aan de kant van La Barceloneta en is ideaal voor een drankje bij zonsondergang.
30-05-15 15:43
264
reiswijzer
Taalgids Barcelona is tweetalig. Wie een redelijke kennis van het Spaans (Castiliaans) heeft, zal het spoedig kunnen onderscheiden van het Catalaans. Straat- en andere namen, maar ook menu’s worden steeds vaker alleen in het Catalaans vermeld. In de woordenlijst hieronder zijn beide talen opgenomen (eerst Catalaans, dan Castiliaans).
Nuttige woorden en zinnetjes Ja si/sí Nee no Pardon perdoni/perdone Hallo (voor de lunch) bon dia!/ buenos días!, (na de lunch) ¡bona tarda!/¡buenas tardes! (informeel) hola!/¡hola! Alsjeblieft (bij een vraag) si us plau/por favor Bedankt grácies/gracias Graag gedaan de res/de nada Akkoord d’acord/de acuerdo Goedendag (afscheid) adéu/adiós Goedenacht bona nit/buenas noches Het spijt me ho sento/lo siento Hier aquí/aquí Daar allà/alli Vandaag avui/hoy Gisteren ahir/ayer Morgen demà/mañana Nu ara/ahora Straks més tard/mas tarde Vanmorgen aquest matí/esta mañana Vanmiddag aquesta tarda/esta tarde Vanavond aquest vespre of aquesta nit/esta noche Open obert/abierto Gesloten tancat/cerrado Hebt u? ¿Té?/¿Tiene? Spreekt u Engels? ¿Parla anglès?/¿Habla inglés? Ik begrijp het niet No entence/No entiendo Spreek wat langzamer alstublieft Si us plau, parli més a poc a poc/ Por favor, hable más despacio Waar is? ¿On és?/¿Donde está? Ik weet het niet No ho sé/No lo sé Zo is het Això mateix/Eso es Hoe heet u? ¿Com es diu?/¿Como se llama?
BARCELONA_NED_240-271_2015.indd 264
Ik heet... Em dic.../Me llamo... Hoe laat? ¿A quina hora?/¿A qué hora? Wanneer? ¿Quan?/¿Cuàndo? Hoe laat is het? ¿Quina hora és?/¿Qué hora es? Kunt u me helpen? ¿Em pot ajudar?/¿Me puede ayudar? Ik zou willen... Voldria.../Quisiera... Hoeveel is het? ¿Quant costa?/¿Cuànto vale?
Menukaart het ontbijt el esmorzar/el desayuno de lunch el dinar (el menjar)/el almuerzo (la comida) het avondeten el sopar/la cena het hapje vooraf (amuse gueule) l’entrant/el entrante het voorgerecht el primer/el primero het hoofdgerecht el segon/el segundo de groenten, garnituur la guarnició/la guarnición het dessert les postres/el postre de menukaart la carta/la carta de wijnkaart la carta de vins/la carta de vinos de rekening el compte/la cuenta Ik wil bestellen Ja pot prendre nota/Ya puede tomar nota
Dranken Begudes/Bebidas water aigua/agua sinaasappelsap suc de taronga/zumo de naranja bier cervesa/cerveza witte wijn vi blanc/vino blanco rode wijn vi negre/vino tinto koffie cafè/café kleintje zwarte koffie cafè sol koffie met melk cafè amb llet/café con leche thee tè/té met citroen amb llimona/con limón
Sauzen Salses/Salsas allioli aïoli (knoflookmayonaise) picada dikke saus van gemalen amandelen, knoflook, peterselie en pijnboompitten of hazelnoten
romesco saus van amandelen, tomaten, olijfolie, knoflook en azijn sofregit saus van uien, tomaten en knoflook
Vlees Carn/Carne ànec/pato eend anyell/cordero lam bistec biefstuk bou/buey os conill/conejo konijn fetge/higado lever guatlle/codorniz kwartel perdiu/perdiz patrijs pernil/jamón ham porc/cerdo varken pollastre/pollo kip ranyons/riñones niertjes salxitxa/salsicha worst vedella/ternera kalf
Zeebanket Mariscos bacallà/bacalao gezouten kabeljauw cloïsses/almejas schelpdieren cranc/cangrejo krab gambes/gambas gamba’s llagosta/langosta kreeft lluç/merluza kabeljauw musclos/mejillones mosselen ostres/ostras oesters pop/pulpo octopus
Groenten Verdures/ Verduras albergínia/berenjena aubergine all/ajo knoflook amanida/ensalada sla arròs/arroz rijst bolets/setas paddenstoelen carxofa/alcachofa artisjok ceba/cebolla ui pastanaga/zanahoria wortel pèsols/guisantes erwten
Fruit Fruites/Frutas cireres / cerezas kersen maduixes / fresas aardbeien pinya / piña ananas poma / manzana appel préssec / melocotón perzik raïm / uva druif taronja / naranja sinaasappel
30-05-15 15:43
ANDORRA
P y r e n e e s
N - 2 60
P
A
I
N Ripoll
0 N-26
S
N -26
A-26
Fluviá 6
C-2
5
Girona Costa Brava
Vic
C-2
C ATA L U N YA 7 C-1
Manresa
C-32
rd en
AP-7 A-7 E-15
Terrassa Sabadell
er
AP-2
Ca
Monestir de Montserrat S. Sadurní d'Anoia
C-16
Montserrat
AP-7 A-7 E-15
0
Golf de Roses AP-7 E-15 A-7 Empúries
BARCELONA
RE I S G I D S
Girona
5
Sant Feliu de Guíxols Tossa de Mar Lloret a de Mar a v
Blanes
32 C-
Mataró Sant Cugat del Vallès Badalona
a st Co
BARCELONA
Colònia Güell
Figueres
0
B
r
40 kilometer
WERELDWIJD NEMEN EXPERTS VAN NATIONAL GEOGRAPHIC EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN EN DRINGEN DOOR TOT DE KERN VAN DE CULTUUR, DE GESCHIEDENIS EN HET VOLK VAN EEN LAND.
DANKZIJ NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDSEN KAN HUN ERVARING DE JOUWE WORDEN.
BARCELONA Barcelona
REISGIDS
Cardona
r
Te
7 C-1
6 C-1
C -2 6
A-2
C6
Banyoles
Berga
NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS
NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS
F R A N C E
kleurgecodeerd per regio
KAART UITSTAPJES BUITEN BARCELONA STADSPLATTEGRONDEN EN WANDELKAARTEN
Casas Cabot
Route
Park
Looprichting
een wedstrijd in Camp Nou bijwonen en de voetstappen van de jonge Picasso volgen.
In de tekst besproken bezienswaardigheid
INSIDER TIPS van de schrijvers en fotografen van National Geographic, maar ook van
Bezienswaardigheid
Noord
GROOT
Girona
Steden & plaatsen
Sitges Prades
A-7
KLEIN
Startpunt tocht
Snelweg Spoor Veerboot Wandelroute Vliegveld Berg
J € Entreegeld varieert van € (minder dan €4) tot €€€€€ (meer dan €20) F Metro K Afstand P Start/eind F Hotel
National Geographic Barcelona - Cover.indd 1
Barri Gòtic
57
plaatselijke deskundigen, over hun favoriete plekjes, praktische zaken en veel meer.
La Rambla en El Raval
85
WANDELINGEN EN AUTOTOCHTEN, voorzien van duidelijke kaartjes, waaronder
De waterkant
99
wandelingen door Romeins Barcelona, over La Rambla en langs de modernistische herenhuizen.
EXCURSIES BUITEN DE GEBAANDE PADEN, zoals een bezoek aan Colònia Güell, het
Museu Egipci de Barcelona en wijn proeven in de Penèdes.
NIET MISSEN Bij elk hoofdstuk vind je verwijzingen naar nadere informatie over sterk
aanbevolen bezienswaardigheden en activiteiten.
DE PRACHTIGE KLEURENFOTO’S EN GEDETAILLEERDE KAARTEN maken het eenvou-
SYMBOLEN IN DE TEKST Kaartverwijzing Adres Telefoonnummer Sluitingstijden / reistijden (wandelingen en autotochten
13
dig te kiezen, je reis uit te stippelen en overal het mooiste te zien. E K V P N T W O S U Q
Restaurant Aantal kamers Aantal stoelen Parkeerplaats Lift Niet-roken Airconditioning Overdekt zwembad Openluchtzwembad Fitnessclub Gangbare creditcards geaccepteerd
NUR 512
I S B N 978-90-215-5953-7
NATIONAL GEOGRAPHIC
REISGIDS National Geographic Reisgids maakt deel uit van Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
9
789021 559537
BARCELONA
Bezienswaardigheid
BARCELONA
8
Geschiedenis en cultuur
ERVAAR unieke belevenissen, waaronder heerlijke tapas proeven, flamencodansen,
Regiokaarten Empúries
De reis indelen
wensen en interessegebieden kunt afstemmen.
Omtrek van het gebouw
GRÀCIA Naam van de regio
A B C D
JE REIS INDELEN, beknopte kennismaking met Barcelona, zodat je je reis op je eigen
barcelona
La Ribera
117
Passeig de Gràcia
139
Van La Sagrada Família tot Park Guëll
155
Noord-Barcelona
171
Montjuïc
183
Uitstapjes buiten Barcelona
203
Reiswijzer
239
Omslag voorzijde: Op het dak van Gaudi’s Casa Batlló (Fotalia) Rug: Flamencodanseres (David Alan Harvey/National Geographic) Omslagontwerp: Sam Serebin
29-05-15 12:02