D e
v e r b o r g e n
w e r e l d
van vogels
D e
v e r b o r g e n
w e r e l d
van vogels Peter Holden
TIRION NATUUR
Inhoud I NLE I D I NG ..........................................................................................6
ALLES OVER E I EREN Wit of blauw, rond of puntig
P O P ULAT I EREGULAT I E Waarom worden we
– wat vertellen eieren ons over het leven
niet overspoeld door pimpelmezen na een goed
van vogels?....................................................................................... 18
broedseizoen?............................................................................. 124
n e s t e n b o u w e n De meeste nesten zijn een
TRE K Vogels reizen over de hele wereld en we
wonder van architectuur, design en
ontdekken steeds meer over hun ongelooflijke
constructie........................................................................... 24
tochten............................................................................................ 138
EEN TERR I TOR I U M VER D E D I GEN Strijd wordt
F OERAGEREN Om te overleven moet een vogel
geleverd, grenzen verdedigd en vredes gesloten........44
voldoende voedsel kunnen vinden.................................. 162
BROE D GE D RAG Niets is belangrijker dan het
RUSTEN Waar zijn vogels ’s nachts? Daar weten we
grootbrengen van de volgende generatie.......................50
verrassend weinig over.......................................................... 182
SA M EN NESTELEN Met vele bij elkaar is veiliger,
VOGELS EN WEER Hoe het weer ook is, goed
maar samenleven kent zo zijn problemen.....................68
of slecht, vogels zijn buiten en ze moeten zich
GROE P EN Tot de spectaculairste gebeurten issen in
aanpassen om te overleven................................................. 194
het landschap behoren de enorme
VEREN K LEE D EN RU I Alleen vogels hebben veren
vogelzwermen................................................................................ 76
en deze opmerkelijke lichaamsbedekking is niet
z a n g e n r o e p Eeuwenlang hebben dichters en
musici de schoonheid van vogelzang bezongen, maar wat betekent al dat lawaai eigenlijk?..................86 D E J ONGE J AREN De meeste jonge vogels zijn dood
voor hun eerste verjaardag, maar de overlevers zullen de volgende generatie produceren................... 106 OVERLEVEN EN OU D WOR D EN Hoe lang leven
vogels eigenlijk? Langer dan je zou denken................116
alleen mooi, maar zorgt er ook voor dat ze kunnen vliegen en communiceren.................................................... 208 VEERVERZORG I NG Om te kunnen overleven
en vliegen moeten de veren in de best mogelijke conditie zijn. Hoe verzorgen ze hun veren?............... 222 VLU C H T We kunnen met jaloezie kijken naar hun
moeiteloze vlucht, maar hoe doen ze dat?................. 232 V I S I E EN AN D ERE Z I NTU I GEN Vogels zijn perfect
aangepast en hun zintuigen zijn in de loop van mjljoenen jaren geperfectioneerd................................... 244
VERANTWOOR D I NG ................................................................ 248 REG I STER ...................................................................................... 249 F OTOVERANTWOOR D I NG .................................................... 255
Inleiding
Inleiding
Het was vroeg in de ochtend en behoorlijk koud. De zon was nog niet boven de horizon, maar later zou het warm, misschien zelfs heet worden. Ik stond aan de rand van de Colca Canyon in Peru, niet zeker van wat ik kon verwachten of waar ik moest kijken. Rondom torenden de grillige toppen van de Andes op. Ik was niet de enige: auto’s en bussen brachten mensen uit hotels en hostels van kilometers afstand en we verzamelden ons hier aan de rand van de canyon, als in een religieuze ceremonie. Jong en oud waren hier allemaal, in geschikte en ongeschikte kleding; we groepten samen – met camera’s klaar voor de actie. Het geroezemoes, in veel verschillende talen, was gedempd. Toen de zon boven de horizon kroop en de eerste stralen langs de wanden van de kloof streken, steeg een condor moeiteloos voor ons op, hangend op de opwaartse luchtstroom en ondersteund door enorme vleugels – de grootste vleugels van alle nu levende vogels. Hij was dichtbij, zo dichtbij. Er gaat een zucht door de menigte, camera’s klikken, maar terwijl we keken hoe hij wegzweefde naar een nabijgelegen kloof, misten we bijna een tweede en daarna een derde vogel die stil onder ons opstegen om het pad van de eerste condor te volgen. Een voor een, en soms twee samen, stegen meer condors op uit de canyon – zo dichtbij dat je hun vleugelpunten bijna zou kunnen aanraken. We waren onder de indruk. Mensen verdrongen zich om de beste positie te krijgen en kinderen werden naar voren geduwd. Het was een spectaculaire show, maar de kijkende menigte kreeg geen aandacht van de vogels. Uiteindelijk vlogen ze boven ons hoofd en verdwenen ver weg tussen de bergen. De voorstelling was voorbij ... tot morgen wanneer een andere groep toeristen hier zou staan om het spektakel mee te maken. Ik vertel dit verhaal niet alleen, omdat het een van die speciale momenten was waarop de natuur de kracht heeft om mijn adem te doen stokken, maar ook vanwege de impact ervan op de toeschouwers. Er waren nauwelijks mensen bij die je onmiddellijk zou herkennen als ‘vogelaars’ en er waren erg weinig verrekijkers te zien. Iedereen, van kleine kinderen tot gepensioneerden, was hier, uit ik weet niet hoeveel landen.
De Andescondor heeft een spanwijdte van 3 m en een vleugeloppervlak dat groter is dan dat van alle andere vogels. Grote albatrossen hebben smallere vleugels, maar met een grotere spanwijdte (bijna 4 m) van vleugelpunt tot vleugelpunt.
7
Inleiding
8
Kinderen kunnen gegrepen raken door de magie van het kijken naar vogels, maar hun concentratieboog is vaak kort. Als hun interesse oprecht is, absorberen ze verbazingwekkende hoeveelheden informatie en kunnen ze veel volwassenen te schande zetten met de breedte van hun kennis.
D e k r a ch t va n v o g e l s Vogels spreken zowel mannen als vrouwen in alle leeftijden aan, in alle hoeken van de wereld en in alle sectoren van de samenleving. Ik vind dat bijna iedereen die ik ontmoet een vogelverhaal te vertellen heeft: zwanen op de parkvijver, pimpelmezen in de nestkast, een specht op het gazon. Die aantrekkingskracht hebben ze zonder twijfel te danken aan hun vliegvermogen, die lange tijd de idealen van vrijheid en ontsnapping belichaamden, terwijl hun zang, kleuren en trek zich als even inspirerend hebben bewezen. Vogels spelen ook een symbolische rol in de kunst, cultuur en politiek van volkeren over de hele wereld. Verschillende mensen waarderen vogels op verschillende manieren. Sommigen van ons ontwikkelen dezelfde emotionele band met hun tuinvogels als met hun huisdieren. Anderen
Visie en andere zintuigen Er is weinig zo fascinerend als een jagende kerkuil. De vogel vliegt vaak in de schemering, maar soms in vol daglicht, in stilte langs een berm of over een akker. Zijn zintuigen staan op scherp als hij de de grond onder zich afzoekt. Dan verdwijnt hij met geheven vleugels en bungelende poten uit zicht, misschien om een nietsvermoedende woel- of spitsmuis te vangen. Dit zijn momenten om te koesteren – een kans om een glimp op te vangen van een wereld die meestal verborgen gaat in duisternis. Maar welke zintuigen maken het een uil mogelijk om te jagen, niet alleen in de schemering, maar ook in het holst van de nacht, en welke andere zintuigen gebruiken vogels?
Kerkuilen kunnen hun prooien in volslagen duisternis vinden.
Ogen Vogels hebben een zeer goed ontwikkeld gezichtsvermogen – dat moet ook wel omdat hun leven ervan afhangt, voor het vinden van voedsel, het vermijden van gevaar en het kiezen van een partner. Hun ogen zijn ook verrassend groot – soms is elk oog zo groot als hun hersenen, en de ogen van roofvogels en uilen kunnen even groot zijn als die van de mens. De vorm van vogelogen en daarmee hun efficiëntie varieert,