Inkijkexemplaar Tuinschatten by Veen Bosch & Keuning uitgeversgroep

re na te hu d a k ha ra ld ha ra zi m

Tuinschatten

Alle seizoenen in je moestuin

Er gaat niets boven groente, fruit en kruiden uit eigen tuin! Deze prachtige en zeer praktische gids wijst de weg bij het zelf kweken van groente en fruit. Hij neemt je mee langs alle seizoenen van het jaar en staat boordevol tips over hoe je het beste biologisch en duurzaam kunt tuinieren. Alle tuinarbeid wordt stap voor stap uitgelegd in tekst en beeld, waardoor zelfs de meest onervaren tuinier zijn weg kan vinden in deze kleurrijke wereld. Compleet met heerlijke seizoensgebonden recepten om gelijk te kunnen genieten van de oogst! Met meer dan 150 verschillende soorten groente en fruit.

ISBN 978-90-5210-885-8 groen geluk

www.tirion.nl

Tuinschatten Alle seizoenen in je moestuin

Tuinschatten_001-041.indd 1 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

Tuinschatten_001-041.indd 2 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

renate hudak | Harald Harazim

Tuinschatten Alle seizoenen in je moestuin

Tuinschatten_001-041.indd 3 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

Tuinschatten_001-041.indd 4 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

Inhoud

lente 6 Tuinieren met de natuur 8 Lente: groenten & kruiden 12 De basis van het tuinontwerp 14 Het bed in de verschillende seizoenen 16 Vroege start op de vensterbank 18 Een gevalletje kas of koude bak 20 Eindelijk begint het buitenseizoen! 22 Bescherming tegen mee-eters loont! 24 Zo smaakt de lente 26 Fruit: de fruittuin wordt wakker 30 Het is snoeitijd in de fruittuin 32 EĂŠn keer planten, jarenlang oogsten 34 Supertrucs voor de verzorging van fruitbomen 36 Vroegrijpe vruchten en geurende bloemen 38 Lentegebruiken 40

zomer Tuinieren met de natuur Groenten & kruiden: zomer is hoogseizoen Ploegendienst in de tuin Juiste verzorging, smakelijke groente Kruiden in topvorm Tuinvers op tafel Fruit: de zomer is echt genieten! Vandaag verzorgen, morgen oogsten Bessen en vruchten in overvloed Zomergebruiken

42 44 48 50 52 54 56 60 62 64 68

Herfst Tuinieren met de natuur Groenten & kruiden: eindeloos oogstplezier Eindsprint in de moestuin Ploegenwissel in de kas Zo wordt je moestuin winterfit Met tuinvork en oogstmes Fruit: in de fruittuin is nog veel te doen De beste planttijd Nog eenmaal de mouwen opstropen Oogsten, snacken, bewaren Herfstgebruiken

70 72 76 78 80 82 84 88 90 92 94 98

Tuinschatten_001-041.indd 5 | Elgraphic - Schiedam

100 102 104 106 108 110 112 114 116

tuinwerk Zware grond, lichte grond Compost en andere meststoffen Binnen en buiten zaaien Groenten en kruiden perfect planten Groenten onder glas, folie en fleece Fruitbomen en -struiken planten Plagen en ziekten te slim af Fruit, groenten en kruiden optimaal bewaren

118 120 122 128 130 134 140 142 146 150 156 158 162 166 169 172 174 176 178 180 186 188 190 192 194 196 198 206 208 210 216 222 228 230 232

Portretten Knapperige groenten Sla Spinazie & co Andere bladgroenten Aardappelen en andere knol- en wortelgroenten Rammenas & radijs Wortel & co Bieten Koolgewassen Uien & prei Peulvruchten Tomaat & co Paprika & peper Komkommergewassen Artisjok & kardoen Fijne kruiden Bladkruiden Uigewassen Mediterrane kruiden Munt & melisse Alsem & co Eetbare bloemen Kuipplanten Wilde kruiden Gezond fruit Bessen Druif & kiwi Aardbeien Pitvruchten Steenvruchten Wild fruit & noten Tabel plantenbescherming De groentekalender Tabel combinatieteelt

01-08-12 07:57

Klaar voor de start, af! Geef in het nieuwe tuinseizoen flink gas De eerste zonnestralen trekken niet alleen insecten en knoppen aan, maar ook bezitters van groenteen kruidenbedden. Zij worden langzaam steeds onrustiger, hun vingers beginnen te jeuken en ze willen naar buiten. In februari of maart is er buiten in de tuin nog niet al te veel te doen. Maar het wachten heeft iets goeds: je hebt nu de tijd om een ontwerp voor je moestuin te maken. Hoeveel groenten en kruiden heb je überhaupt nodig? Hoeveel ruimte heb je? Welke gewassen groeiden vorig jaar waar? Welke soorten doen het erg goed? Je kunt deze vragen het beste beantwoorden aan de hand van een plattegrond of schets van je moestuin (→ pagina 14/15). Tegelijkertijd beginnen de eerste tuinwerkzaamheden. Vanaf februari groeien de zaailingen van warmteminnende groenten op de warme vensterbank → pagina 18/19). Dan begint het eerste zaaien in de koude bak en kas (→ pagina 20/21). Vanaf maart/

april zijn de zaden en jonge plantjes van winterharde groentesoorten als venkel, koolrabi of kool aan de beurt (→ pagina 22/23). Kruiden die in huis hebben overwinterd worden langzaam uit hun winterslaap gehaald, eventueel verpot en naar buiten verplaatst. Kruidenplanten in de tuin, denk aan oregano of lavas, worden nu gedeeld en opnieuw geplant (→ pagina 25). Om te zorgen dat je eerste groenten goed gedijen, houd je vervelende ‘mee-eters’ met slakkenomheiningen, netten en sproeimiddelen op afstand (→ pagina 24/25). En tegen het einde van het voorjaar kun je al profiteren van al je moeite: naast de laatste wintergroenten zoals boerenkool, rode kool, veldsla en winterpostelein, geven jonge kruiden, knapperige radijsjes, kruidige rucola en zoete peultjes hun eerste oogst en lenteachtige, verse smaaksensaties (→ pagina 26-29).

Tuinschatten_001-041.indd 13 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

Lente: groenten & kruiden

De basis van het tuinontwerp: zaai en plant met een systeem In de moestuin van onze grootouders ging het er meestal zeer georganiseerd aan toe. Men zaaide en plantte groenten en kruiden niet zomaar ergens waar nog een plekje vrij was, maar men vertrouwde op oude methodes. Doe je voordeel met deze schat aan ervaringen! de basis voor je teeltplan. Ga hierbij uit van de eeuwenoude ervaringen van vroegere tuingeneraties. Elke soort zijn geschikte plek Wie veel wil oogsten, zorgt dat de planten zich prettig voelen. Elke soort heeft zijn eigen eisen. Hoeveel voedingsstoffen en ruimte heeft hij nodig? Met welke buren of andere, vroegere gewassen gaan ze goed samen? Een teeltschema (→ pagina 16/17) helpt je om te gaan met al deze eisen. Het berust op vruchtwisseling en combinatieteelt.

Altijd mooi in rijtjes Onze groenteen kruidensoorten behoren tot verschillende plantenfamilies. Vaak gaan planten van dezelfde soort of familie (→ beschrijvingen vanaf pagina 120) niet al te goed samen. Het in rijen planten van soorten die goed met elkaar samengaan, werkt ook prima in zeer praktische verhoogde bedden.

Ook tussen families onderling kunnen onverdraagzaamheden bestaan, bijvoorbeeld tussen erwten

Het geweldige van een moes- en kruidentuin is dat hij zich aanpast aan je wensen. Dat begint al bij zijn grootte. Moet je hele familie uit de tuin kunnen eten? Houd dan een oppervlakte van ongeveer 40 m2 per persoon aan. Wil je alleen een paar lievelingsgroenten telen, reken dan op zo’n 20-25 m2 per persoon. Deel dit stuk grond op in verschillende bedden. Bepaal nu wat je lekker vindt. Deze lijst vormt Pompoenen ‘vreten’ heel veel voedingsstoffen en hebben in de tuin een plek nodig waar deze volop aanwezig zijn. Voor een gezin van vier personen is één plant voldoende.

Tuinschatten_001-041.indd 14 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

]De basis van het tuinontwerp en uien. Als groenten die elkaar niet mogen een of meerdere jaren na elkaar op dezelfde plek worden verbouwd, groeien ze slechter en geven ze een kleinere oogst. De oorzaken hiervoor zijn wortelafscheidingen, plantenresten en andere stofwisselingsproducten in de grond. Deze negatieve invloeden kun je grotendeels voorkomen door vruchtwisseling toe te passen. Planten die niet goed samengaan, worden hierbij pas na drie of vier jaar weer op dezelfde plek verbouwd.

zeer hongerige groenten als kool, komkommer, courgette, tomaat en selderie komen meer bescheiden soorten als spinazie, ui, paprika, koolrabi en snijbiet en/of de weinig veeleisende erwten, bonen, radijsjes en keukenkruiden. Klinkt dit ingewikkeld? Laat je gewoon goed voorlichten en volg de juiste stappen (→ pagina 16/17). Maak vervolgens een lijst van de gewenste soorten en deel ze in op basis van hun eisen en behoeften.

Goede buren in de moestuin Gelukkig geldt ook het tegenovergestelde: stambonen en koolrabi of kropsla en worteltjes zijn goede buren. Zij beschermen en stimuleren elkaar als ze naast of bij elkaar staan. Het in de biologische landbouw ontwikkelde principe van combinatieteelt (→ tabel pagina 232) maakt hiervan gebruik bij het bepalen van de plaats van groenten en kruiden.

Een groentebed in juni/juli in drie opeenvolgende jaren: 1 wortelen, 2 uien, 3 koolrabi, 4 pluksla, 5 rode biet, 6 stambonen, 7 andijvie 1

2 jaar

Een laatste factor is de behoefte aan voedingsstoffen van groenteen kruidensoorten. Je kunt ze op basis van hun ‘honger’ onderverdelen in soorten met een lage, middelmatige en hoge behoefte (beschrijvingen vanaf pagina 120). Bij een evenwichtige vruchtwisseling zorg je dat de gewassen elkaar in opeenvolgende jaren ook afwisselen voor wat betreft hun voedingsstoffenbehoefte (→ pagina 16/17). Zo volgen bij voorkeur soorten met een lage of gemiddelde behoefte soorten op met een hoge behoefte. Na

1 jaar

Veelvraten en dieetpatiënten

Verzamel zelf de zaden van bonen, erwten, pepers, pompoenen en tomaten voor de volgende zaaironde. Vooral oudere groenterassen zijn hiervoor geschikt, waarvan de nakomelingen – in tegenstelling tot de F1hybriden – soortecht zijn. Laat de zaden van een goed gerijpte vrucht gewoon drogen. Van zeer vlezige vruchten, denk aan tomaten, leg je het zaad inclusief het vruchtvlees een paar dagen in een kom met wat water. Vervolgens was je de zaden. Bewaar droog en koel.

3 jaar

Duurzaam tuinieren

Tuinschatten_001-041.indd 15 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 07:57

Zomer: groenten & kruiden

Kruiden in topvorm: snoeien, verzorgen en vermeerderen De gewone tuinkruiden hebben niet veel verzorging nodig. Ten aanzien van water en mest stellen ze bescheiden eisen. Maar het gebruik van de snoeischaar belonen de meeste met nieuwe, aromatische stengels en een sterke en compacte groei.

Woekerende kruiden, bijvoorbeeld tijm en citroenkruid, kun je met de snoeischaar flink terugsnoeien. Ze krijgen daarna weer sterke scheuten en behouden hun compacte vorm.

Als makkelijke schepsels gedijen kruiden meestal zonder dat je er veel voor hoeft te doen. Belangrijk, vooral bij de mediterrane ‘zonnekinderen’, zijn een warme plek en lichte, niet te natte grond. Minimale eisen Op een geschikte plek beperkt de verzorging van kruiden zich feitelijk tot het af en toe terug knippen.

Regelmatig naar de ‘tuinkapper’ Meerjarige kruiden als lavendel, tijm, salie, hysop en bonenkruid moeten na de bloei in vorm worden geknipt. Kort de planten naast de uitgebloeide stengels met circa 1/3 in. Oregano, majoraan, citroenmelisse

en munt knip je in de zomer 2-3 keer tot vlak boven de grond terug. Een ‘oogstsnoei’ van toppen is voldoende voor basilicum, peterselie, kervel, koriander, lavas, dragon, absintalsem en bijvoet. Bieslook knip je bij het oogsten regelmatig tot circa 2 cm terug.

Water en mest voor kruiden? Veel kruiden kunnen niet tegen natte voeten. Sommige, bijvoorbeeld lavendel, tijm en salie, gedijen goed bij een langere droogteperiode. Deze soorten hebben genoeg aan eens in de 2-3 dagen water. Potkruiden daarentegen moet je regelmatig water geven. Voorkom dat water blijft staan door een drainagelaag van kiezels of potscherven op de bodem te

Tuinschatten_042-069.indd 54 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:00

Kruiden in topvorm Zo krijg je jonge kruiden: uit de stengeluiteinden van rozemarijn of salie, die voor het wortelen in kleine potten worden gezet, ontstaan snel nieuwe plantjes.

3-4 bladparen (doe dit vlak onder een blad). Verwijder de onderste bladeren. Steek het stekje in een pot met stekgrond, druk de aarde aan, geef voorzichtig water. Een doorzichtige plastic zak zorgt voor een goed klimaat voor de wortelvorming. Zet op een lichte plek en houd vochtig. Zie je de eerste sporen van groei, verwijder dan de zak en verplaats de plant.

Eigen peterselieteelt

leggen. Lavas, peterselie, bieslook en munt hebben veel voedingsstoffen nodig. Geef iedere plant tot half augustus 1-2 keer 2-3 volle eetlepels rijpe compost of hoornspaanders als mest. Daarna gaan de kruiden in hun winterruststand. Geef geen verse koemest: de hoge concentratie aan voedingsstoffen beschadigt de kruiden. Zo vermeerder je ze In de zomer kun je veel kruiden tot eind augustus door stekken vermeerderen. Of verzamel de zaden voor de volgende zaaironde.

Peterselie vormt alleen in het eerste jaar scheuten. Pas in het tweede jaar bloeit hij vanaf juli. Oogst de zaden met hele bloemschermen. Laat drogen op een warme plek in de schaduw. De zaadjes die loskomen gebruik je voor de volgende zaaironde.

Als de lavendel uitgebloeid is, pak je de snoeischaar en knip je de bloemen met steel en al terug. Dan blijft de halfheester mooi compact.

Stekjes laten wortelen Knip van lavendel, salie, rozemarijn, bonenkruid, hysop of laurier 5 cm lange stengeluiteinden af met

Alles weten

Tegen lastige mieren in de moestuin gebruikte grootmoeder een sterke thee: 2 el kruiden, bijvoorbeeld tijm, lavendel, munt, rozemarijn of majoraan, 8 minuten in Âź l heet water laten trekken. Na het afkoelen over de grond gieten. Hierdoor slaan de diertjes op de vlucht.

Tuinschatten_042-069.indd 55 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:00

Lavendel

Lavandula angustifolia J F M A M J J A S O N D

Zaaidiepte: 1-2 cm | plantafstand: 30 x 30 cm Wie denkt bij lavendel niet aan geurende, paarse velden in de Provence of aan grootmoeders linnenkast? Geen ander kruid roept zo snel herinneringen op aan je vakantie of kindertijd. Het wordt al heel lang in verband gebracht met rein en schoon. De naam van het kruid zou dan ook afstammen van het Latijnse ‘lavare’, wat ‘wassen’ betekent. Al in de eerste eeuw n.C. schreef men over de bereiding van lavendelwijn en lavendelazijn en Hildegard van Bingen (1098-1179) raadde het aan tegen luizen. De etherische olie in lavendel houdt motten in de kledingkast op afstand en werkt daarnaast desinfecterend en ziektekiemdodend. In de volksgeneeskunde werden de bloemen graag aan was- en badwater van zowel zieke als gezonde mensen toegevoegd. Een lavendelbad werkt daarnaast zeer rustgevend en ontspannend – probeer het maar eens!

Lage voedingsstoffenbehoefte Familie: lipbloemigen Standplaats: los, leem-humusachtig of zand, ook rots-

‘Munstead’ mest, hoe armer de grond, des te sterker de smaak; natte grond vermijden; in maart terugknippen, iedere 2-3 jaar met de helft tot een derde en uitgebloeide bloemen in de zomer, dan wordt de plant mooi compact. Goede partners: oregano, rozemarijn, tijm, hysop. Oogsten: juni-september. Continu jonge blaadjes, stengeluiteinden en bloemen. Gebruiken: blaadjes en bloemen vers of gedroogd bij vlees (gevogelte, lam), ijs, zoete gerechten, desserts, likeur; voor ontspannende, slaapbevorderende thee. Rassen: ‘Munstead’: felblauw, vroeg bloeiend, compact, geschikt voor lage haagjes; ‘Hidcote Blue’: korte, donkerpaarse bloemaren; ‘Hidcote Pink’: lichtroze kleur; ‘Miss Katherine’: lange, felroze bloemaren; ‘Two Seasons’: felblauw, tweede bloei in de herfst; ‘Nana Alba’: laag, compact, wit; ‘Grappenhall’ (Lavandula x intermedia): blauw, breed blad, zilvergrijs, laat bloeiend, minder winterhard.

achtig, warm, kalkhoudend.

Telen/verzorgen: meerjarig, winterhard; planten aan te raden; zo nu en dan voorzien van compost, geen stikstof‘Hidcote Blue’

‘Nana Alba’

Lorem ipsum dolor sit amdoloet,

183

Tuinschatten_174-195.indd 183 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:12

Portretten: kruiden

‘Tricolor’

‘Icterina’

Mediterrane kruiden Salie

Salvia officinalis J F M A M J J A S O N D

Zaaidiepte: 1-2 cm | plantafstand: 30 x 40 cm De uit het Middellandse Zeegebied afkomstige salie is al sinds de klassieke oudheid geliefd als smaakmaker en medicijn. Het kruid zou geneeskrachtig werken voor allerlei kwalen; vandaar zijn naam: ‘salvare’, Latijn voor ‘helen’. De plantenstoffen werken antiseptisch, ontstekingsremmend en ziektekiemdodend. Praktisch voor het conserveren van eten: in salieblaadjes gewik‘Berggarten’

184

Tuinschatten_174-195.indd 184 | Elgraphic - Schiedam

keld of ermee gekruid is het lang houdbaar. Lange tijd werd salie als ‘allesgenezer’ beschouwd en het kruid zou zelfs de dood afschrikken. Men brandde salie om boze geesten en demonen af te weren. Of het recept van in bierdeeg gebakken salieblaadjes een overblijfsel is van een cultusgerecht? Lekker is het in ieder geval wel!

Lage voedingsstoffenbehoefte Familie: lipbloemigen Standplaats: humus, droog, kalkhoudend. Telen/verzorgen: meerjarig, winterhard; in maart en na de bloei terugknippen tot de helft, niet te diep in het hout; goede drainage; goed op muren. Goede partners: boon, erwt, rozemarijn, hysop. Oogsten: juni-september. Jonge blaadjes en stengeluiteinden; meeste smaak vlak voor de bloei; bloemen ook eetbaar. Gebruiken: niet tijdens de zwangerschap; blaadjes (bloemen) vers of gedroogd voor sauzen, kruidenolie, kruidenboter, pasta, vis-, vleesgerechten, in deeg gebakken; voor zweetremmende thee, voor het gorgelen bij keelontsteking, niet voor langdurig gebruik. Rassen: ‘Purpurascens’: blad roodpaars; ‘Aurea’: blad geel gevlekt; ‘Berggarten’: zeer winterhard; ‘Icterina’: geelgroen, niet zo winterhard; ‘Tricolor’: blad grijsgroen-geel-paars; ananassalie ‘Pineapple Scarlet’ (Salvia rutilans): niet winterhard, bloemen als smaakmaker en thee; fruitsalie (Salvia dorisiana): niet winterhard, blad als smaakmaker en thee. = Voorkweken

= Zaaien

= Planten

01-08-12 08:12

Register A Aalbes 34, 65, 65, 91, 198, 198, 199, 199, 201 Aanaarden 52, 125, 131, 134, 136, 138, 144, 151, 152, 153, 155, 156, 159, 160, 161, 167,169, 204, 229 Aardappel 24, 51, 52, 52, 53, 56, 86, 87, 87, 114, 134, 134, 135, 135, 228, 229 Aardbei 37, 37, 62, 62, 64, 65, 93, 208, 208, 209, 209 Aardbeispinazie 130, 133, 133 Aardbeitomaat 165, 165 Abrikoos 46, 91, 220, 220, 221, 221 Actinidia arguta 207, 207 Actinidia chinensis 207, 207 Afgevallen fruit 47, 63, 64, 92, 93, 93, 228 Alles weten 23, 24, 35, 52, 62, 79 Allium cepa 157, 157 Allium porrum 156, 156 Allium sativum 179, 179 Allium schoenoprasum 178, 178 Allium tuberosum 179, 179 Allium ursinum 179, 179 Aloysia triphylla 193, 193 Alsem 54, 189, 189 Amaranthus tricolor 131, 131 Amelanchier lamarckii 225, 225 Andijvie 15, 15, 51, 78, 81, 81, 84, 110, 116, 125, 125 Anethum graveolens 177, 177 Anthriscus cerefolium 176, 176 Appel 11, 11, 26, 32, 32, 34, 35, 44, 47, 61, 63, 64, 64, 66, 75, 89, 90, 90, 91, 91, 94, 95, 95, 96, 116, 117, 117, 197, 210, 210, 211, 211, 228 Appelbes, zwarte 205, 205 Appelmunt 186, 186 Apium graveolens 145, 145 Apium graveolens var. secalinum var. dulce 145, 145 Artemisia absinthium 189, 189 Artemisia dracunculus 189, 189 Artemisia vulgaris 189, 189 Artisjok 19, 83, 172, 173, 173 Asperge-erwt 160, 160 Atriplex hortensis 132, 132 Aubergine 11, 18, 21, 56, 80, 106, 164, 164, 228 B Barbarakruid 127, 127 Barbarea vulgaris 127, 127 Basilicum 18, 19, 54, 58, 59, 106, 180, 182, 182, 190 Bataat 137, 137

Bataviasla 78, 123 Bedden indelen 14, 15, 15, 16, 17, 17 Bedden voorbereiden 102, 103, 103 Bellis perennis 195, 195 Bemesten 37, 54, 55, 62, 93, 104, 105 Bergamotkruid 187, 187 Bernage 23, 51, 58, 58, 59, 190, 190 Beta vulgaris var. cicla 129, 129 Beta vulgaris var. vulgaris 129, 129 Beverneltorkruid 139, 139 Bewaren 26, 56, 57, 58, 58, 66, 81, 84, 85, 86, 87, 94, 95, 95, 96, 116, 117, 117 Bieslook 23, 23, 25, 27, 54, 55, 58, 59, 81, 178, 178 Bijvoet 54, 188, 189, 189 Bindsla 124, 124 Biologisch tuinieren 17, 83 Bladluis 25, 36, 114, 228 Bladmoes 155, 155 Blauwe bes 62, 65, 204, 204 Blauwe honingbes 205, 205 Blauwe kamperfoelie 205, 205 Bleekselderie 145, 145 Bloedzuring 23, 23, 126, 126 Bloedzuring, tuinvariant 126 Bloemen, eetbare 28, 190, 190, 191, 191 Bloemkool 23, 26, 50, 51, 82, 84, 152, 152 Bodem 9, 9, 11, 15, 17, 21, 22, 23, 24, 51, 52, 53, 62, 78, 80, 82, 82, 83, 102, 102, 103, 103 Bodemtest 105, 233 Bodemverbetering 83, 102, 103, 103, 104 Boerenkool 26, 50, 51, 81, 82, 84, 84, 85, 154, 154 Boon 11, 15, 15, 18, 19, 19, 23, 50, 51, 53, 56, 56, 107, 107, 108, 115, 158, 158, 160, 160, 228 Borago officinalis 190, 190 Bottelroos 223, 223 Bramen 63, 91, 202, 203, 203 Brandnetel 27, 28, 28, 194, 194 Brandnetelaftreksel 114 Brandnetelmest 25 Brassica napus subsp. rapifera 148, 148 Brassica oleracea convar. botrytis var. botrytis 152, 152 Brassica oleracea convar. capitata var. sabauda 151, 151 Brassica oleracea var. capitata 151, 151 Brassica oleracea var. gongylodes 154, 154 Brassica oleracea var. gemmifera 153, 153 Brassica oleracea var. italica 153, 153 Brassica oleracea var. palmifolia 154, 154 Brassica oleracea var. sabellica 154, 154

Brassica rapa ssp. rapa 148, 148 Brassica rapa ssp. rapa f. teltowiensis 148, 148 Brassica rapa subsp. rapa subvar. esculenta 149, 149 Brassica rapa var. rapa 155, 155 Brave hendrik 132, 132 Breedwerpig zaaien 107, 107 Broccoli 23, 153, 153 C Calendula officinalis 191, 191 Capsicum annuum 167, 167, 168, 168 Capsicum baccatum 168, 168 Capsicum chinense 168, 168 Capsicum frutescens 168, 168 Chaerophyllum bulbosum 149, 149 Chenopodium binus-henricus 132, 132 Chenopodium capitatum 133, 133 Chilipeper 168, 168 Chinese bieslook 179, 179 Chinese kool 51, 81, 84, 155 Cichorium endivia 125, 125 Cichorium intybus var. foliosum 125, 125 Citroenmelisse 25, 29, 54, 58, 59, 187, 187 Citroenverbena 193, 193 Cloche 24, 24, 111, 111 Combinatieteelt 14, 15, 16, 16, 17, 17, 50, 180, 180 Compost 17, 19, 37, 52, 53, 55, 62, 78, 79, 83, 91, 92, 93, 102, 104, 104, 105, 105 Coriandrum sativum 177, 177 Cornus mas 225, 225 Corylus avellana 226, 226 Courgette 11, 15, 18, 19, 23, 56, 106, 170, 170 Crambe maritima 155, 155 Crosne 138, 138 Cucumis sativus 169, 169 Cucurbita 171, 171 Cucurbita pepo 170, 170 Cultivator 83, 103, 103 Cydonia oblonga 214, 214 Cynara cardunculus 173, 173 Cynara solymus 173, 173 D Daslook 27, 28, 29, 79, 178, 179, 179, 190 Daucus carota ssp. sativus 142, 142 Dieren lokken 36, 93 Dille 23, 51, 58, 59, 177, 177 Donkerkiemers 19 Doordragende aardbeien 35, 38, 209, 209 Doperwt 161 Dragon 25, 54, 59, 189, 189

234

Tuinschatten_228-240.indd 234 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:19

Register Drogen 95, 95, 96, 116, 210, 212, 219 Druif 32, 32, 33, 91, 96, 96, 207, 207 Dubbele achtlus 113, 113 Duurzaam tuinieren 15, 19, 51, 80 E Egel 93, 114, 115, 115, 229 Eikenbladsla 21, 123, 123 Entplek 34, 34, 91, 113, 206 Eruca sativa ssp, sativa 127, 127 Erwt 15, 23, 50, 51, 53, 56, 107, 158, 161, 161 Erysimum praecox 127, 127 Ezelsoor 124, 124, 137, 137 F Fenomenologische kalender 8, 31 Fleece zie Tuinfleece Foeniculum vulgare 177, 177 Foeniculum vulgare var. azoricum 144, 144 Folietunnel zie Tunnel Fragaria vesca var. semperflorens 209, 209 Fragaria x ananassa 209, 209 Framboos 65, 90, 90, 91, 93, 97, 202, 202, 203, 203, 228 Fruit oogsten en gebruiken 38, 39, 64, 65, 66, 67, 94, 95, 96, 97 Fruitbomen en -struiken opkweken 32, 32, 33,198 Fruitbomen en -struiken snoeien 32, 32, 33, 63 Fruitmot 63, 92, 114 G Galium odoratum 195, 195 Gewasopvolging 16, 17 Gewone teunisbloem 137, 137 Glechoma hederacea 195, 195 Goudbes 165, 165 Groenbemesters 80, 83, 102, 102, 229 Groenlof 81, 82, 84, 110, 116, 125, 125 Groenten oogsten en gebruiken 26, 27, 56, 57, 58, 84, 85, 86, 87 Groentenet zie Net Groentevlieg 25, 53, 82, 115, 114 Grondkers 165, 165 Goudmelisse 58, 187, 187 Goudsbloem 58, 59, 191, 191 H Halfstam 35 Haverwortel 139, 139 Hazelnoot 226, 226 Helianthus tuberosus 136, 136 Herfstframboos 93, 97 Herfstraap 146, 149, 149 Hoge voedingsstoffenbehoefte 14, 17 Hondsdraf 27, 28, 28, 29, 195, 195

Hondsroos 29, 38, 97, 97, 223, 223 Hoofdteelt 16 Hoogstam 35, 199, 200, 225 Hysop 25, 54, 55, 59, 79, 180, 181, 181 Hyssopus officinalis 181, 181 I IJsbergsla 21, 23, 123, 123 Inkuilen 85, 86, 116, 117, 117 Ipomoea batatas 137, 137 J Jeruzalemartisjok 136, 136 Jostabes 63, 65, 91, 93, 201, 201 Juglans regia 227, 227 Juni: vruchten laten vallen 47 K Kaapse kruisbes 165, 165 Kalk 24, 36, 36, 37, 83, 104 Kardoen 172, 173, 173 Karweitijm 185, 185 Kas 19, 20, 20, 21, 26, 53, 80, 81, 81, 84, 106, 110, 110, 111, 116 Kers 66, 91, 114, 216, 216, 217, 217 Kersenvlieg 113 Kersenvlieg 113 Kervel 23, 51, 54, 59, 78, 176, 176 Keukenraap 149, 149 Kiwi 33, 35, 35, 91, 96, 97, 207, 207 Knoflook 57, 59, 78, 78, 79, 84, 117, 117, 179, 179 Knolkervel 146, 149, 149 Knolselderie zie Selderie Knolvenkel 144, 144 Komkommer 15, 18, 19, 21, 21, 23, 53, 56, 57, 106, 107, 169, 169 Komkommerkruid 190, 190 Koolkragen 114, 115, 115, 152, 229 Koolraap 148, 148 Koolrabi 15, 15, 16, 21, 21, 22, 22, 23, 50, 51, 56, 57, 57, 81, 84, 106, 108, 110, 115, 115, 154, 154, 228, 229 Koolvlieg zie Groentevlieg Korensla 124, 124, 137, 137 Koriander 54, 177, 177 Kornoelje 35, 91, 224, 225, 225 Koude bak 19, 20, 21, 81, 84, 85, 110, 111, 111, 116, 123, 125, 126, 131, 144, 145 Krentenboompje 35, 67, 224, 224, 225, 225 Kreukerwt 161 Kropsla 15, 19, 21, 23, 27, 50, 78, 81,106, 122, 122, 123, 123 Kruiden oogsten en gebruiken 28, 29, 58, 59 Kruiden terugknippen 25, 54, 55 Kruiptijm 185, 185

Kruisbes 65, 91, 200, 200 Kwee 91, 94, 94, 96, 214, 214 Kweeappel 214, 214 Kweepeer 214, 214 Kwets 66, 91, 96, 218, 219, 219 L Lactuca sativa var. capitata 123, 123 Lactuca sativa var. crispa 123, 123 Lactuca sativa var. longifolia 124, 124 Lage voedingsstoffenbehoefte 15, 17 Late vorst 37, 91, 198, 199, 207, 217, 227 Laurier 25, 55, 82, 85, 193, 193 Laurus nobilis 193, 193 Lavandula angustifolia 183, 183 Lavas 25, 54, 55, 176, 176 Lavendel 25, 54, 55, 55, 58, 183, 183 LeliĂŤn-van-een-nacht 137, 137 Lepidium sativum 126, 126 Levisticum officinale 176, 176 Lichtkiemer 19, 126 Lievevrouwebedstro 29, 29, 195, 195 Lijsterbes 35, 47, 97, 224, 225, 225 Lijmring 36, 36, 92, 92, 93, 114, 228, 229 Lijmstroken 114 Lippia citriodora 193, 193 Lonicera caerulea var. kamtschatica 205, 205 Lycopersicon esculentum var. esculentum 162, 162 M Madeliefje 27, 28, 28, 29, 195, 195 Maggikruid 176, 176 Majoraan 54, 55, 180, 180 Malus domestica 210, 210 Meiknol 148, 148 Meiraap 50, 146, 148, 148 Melde zie Tuinmelde Melissa officinalis 187, 187 Mentha suaveolens 186, 186 Mentha x piperita 186, 186 Mentha x spicata 186, 186 Mespilus germanica 215, 215 Mexicaanse aardkers 165, 165 Middelmatige behoefte voedingsstoffen 15, 17 Mirabelle 66, 66, 218, 219, 219 Mispel 91, 215, 215 Monarda didyma 187, 187 Montia perfoliata 131, 131 Morel 66, 114, 217, 217 Mulch 37, 37, 52, 53, 80, 83, 92, 93 Munt 25, 29, 54, 55, 58, 59, 79, 186, 186 N Nachtkaars 59, 137, 137 Nachtvorst 22, 23, 111, 147, 215

235

Tuinschatten_228-240.indd 235 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:19

Register Nasturtium officinale 194, 194 Nateelt/opvolgteelt 16, 50, 51, 129, 141, 154, 155, 190 Netten 25, 25, 53, 82, 114, 115, 115, 229 Nieuw-Zeelandse spinazie 133, 133 Noten 66, 67, 226, 226, 227, 227 Nuttige dieren 36, 114, 115 O Ocimum basilicum 182, 182 Ocimum kilimandscharicum x basilikum Purpurascens 182, 182 Oenanthe pimpinelloides 139, 139 Oenothera biennis 137, 137 Onkruid 37, 52, 53, 93, 103, 103, 107 Oogsten 21, 26, 26, 27, 27, 28, 28, 39, 54, 56, 56, 57, 57, 58, 58, 63, 64, 64, 65, 65, 66, 67, 78, 79, 81, 84, 84, 85, 85, 86, 87, 87, 94, 94, 95, 96, 96, 97, 97 Oost-Indische kers 58, 104, 104, 190, 191, 191, 214, 228, 229 Opvolgteelt zie Nateelt Oregano 54, 58, 59, 79, 180, 181, 181 Origanum vulgare 181, 181 P Paardenbloem 9, 9, 27, 28, 29, 35, 124, 124 Paksoi 155, 155 Palmkool 154, 154 Paprika 15, 18, 21, 57, 80, 106, 166, 167, 167 Pastinaak 144, 144 Pastinaca sativa 144, 144 Peer 35, 66, 72, 94, 95, 117, 117, 212, 212, 213, 213, 228 Peper 11, 15, 57, 106, 166, 166, 168, 168 Pepermunt 25, 29, 54, 55, 58, 187, 187 Perzik 35, 67, 67, 91, 221, 221 Peterselie 27, 50, 54, 55, 58, 59, 81, 82, 177, 177 Peterseliewortel 144, 144 Petroselinum crispum 177, 177 Petroselinum crispum tuberosum 145,145 Peultjes 161, 161 pH-waarde 24, 62, 83, 104, 204 Planten in vierkanten 108, 109, 109 Plantenaftreksel 25, 114, 115, 115, 228, 229, 230 Plantgat 22, 22, 34, 34, 62, 79, 109, 109, 112, 112, 113 Plantpaal 91, 92, 93, 112, 112, 113, 113 Plantsnoei 32, 32, 33, 91 Pluksla 9, 9, 21, 23, 23, 51, 78, 123, 123 Pruim 66, 92, 96, 116, 218, 218 Phaseolus coccineus 160, 160 Phaseolus vulgaris var. vulgaris 159, 159 Phaseolus vulgaris var. nanus 159, 159 Physalis ixocarpa 165, 165

Physalis peruviana 165, 165 Physalis pruinosa 165, 165 Pisum sativum 161, 161 Pisum sativum convar. axiphium 161, 161 Plantago lanceolata 191, 191 Pompoen 14, 14, 15, 18, 19, 23, 56, 86, 86, 87, 87, 104, 104, 106, 171, 171 Portulaca oleracea 127, 127, 131, 131 Postelein 79, 81, 82, 127, 127 Potplanten 90, 112, 113 Prei 23, 25, 26, 50, 50, 53, 81, 82, 84, 109, 109, 156, 156 Pronkboon 160, 160 Prunus armeniaca 221, 221 Prunus avium subsp. duracina 217, 217 Prunus avium subsp. juliana 217, 217 Prunus cerasus 217, 217 Prunus domestica var. claudiana 219, 219 Prunus domestica subsp. domestica 219, 219 Prunus domestica subsp. italica 218, 218 Prunus domestica subsp. syriaca 219, 219 Prunus persica 221, 221 Pyrus communis 212, 212 R Raapstelen 155, 155 Rabarber 23, 25, 27, 38, 53, 56, 78, 78, 79, 133, 133 Radicchio 50, 81, 82, 84, 110, 125, 125 Radijs 15, 16, 16, 20, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 27, 50, 51, 53, 78, 80, 81, 84, 110, 115, 141, 141 Rammenas 21, 23, 25, 26, 50, 51, 53, 81, 86, 110, 115, 140, 140 Raphanus sativus var. sativus 141, 141 Raphanus sativus var. niger 140, 140 Recept aardbeienijs 65, 65 Recept gazpacho 57, 57 Recept gebakken appels 95, 95 Recept groene donderdagse soep 27, 27 Recept groene walnootlikeur 66, 67 Recept kaneelperziken 67, 67 Recept kruidenazijn 59 Recept kruidenolie 59 Recept kruidensalade 59, 59 Recept kruidensiroop 29 Recept kwark-pompoentaart 87, 87 Recept meibowl 29, 29 Recept pesto 29 Recept sleedoornlikeur 97, 97 Recept vlierbloesemkoek 39, 39 Recept zuurkool inleggen 85, 85 Reine Claude 218, 219, 219 Rheum officinale 133, 133 Ribes nigrum 199, 199 Ribes rubrum 199, 199 Ribes uva-crispa 200, 200 Ribes x nidrigolaria 201, 201

Rijen, planten in 14, 14, 22, 22, 62, 90, 90, 108, 108, 109, 109 Rijen, zaaien in 22, 22, 107, 107 Rode biet 51, 86, 147, 147 Rode kool 85, 151, 151 Romeinse sla 124, 124 Ronde courgette 56, 170, 170 Rosa canina 223, 223 Rozemarijn 25, 55, 55, 59, 69, 69, 82, 82, 83, 87, 117, 192, 192 Rozenbottel 35, 97, 97, 223, 223 Rubus fruticosus 203, 203 Rubus fruticosus x Rubus idaeus 203, 203 Rubus idaeus 203, 203 Rucola 21, 26, 27, 50, 51, 59, 78, 80, 81, 110, 127, 127 Rumex acetosa 126 Rumex sanguineus 126, 126 Rumex scutatus 126, 126 S Salie 25, 54, 55, 55, 58, 59, 79, 184, 184 Salvia officinalis 184, 184 Sambucus nigra 222, 222 Savooiekool 26, 50, 51, 79, 82, 85, 151, 151 Schoffelen 24, 51, 53, 53, 102, 103, 103, 107, 108, 228, 229 Schorseneer 136, 136 Scorzonera hispanica 136, 136 Selderie 15, 16, 17, 18, 19, 23, 86, 145, 145 Sium sisarum 138, 138 Sla 9, 9, 11, 11, 15, 15, 16, 17, 17, 19, 20, 21, 23, 23, 24, 24, 26, 26, 27, 50, 51, 56, 59, 59, 78, 79, 79, 81, 84, 106, 107, 107, 108, 109, 109, 110, 122, 122, 123, 123 Sla, Romeinse 124, 124 Slakken 23, 24, 83, 103, 114, 115, 169, 170, 171, 182 Slarot 109 Sleedoorn 29, 38, 97, 97 Sluitkool 18, 85, 150, 150, 151, 151 Smalle weegbree 27, 28, 191, 191 Snijbiet 15, 17, 23, 50, 54, 107, 107, 128, 128, 129, 129 Snijmoes 155, 155 Solanum melongena 164, 164 Solanum tuberosum 134, 134 Sorbus aucuparia 225, 225 Spaanse zuring 126, 126 Spinacia oleracia 129, 129 Spinazie 15, 21, 23, 26, 50, 51, 78, 80, 80, 81, 82, 107, 110, 128, 129, 129 Spitten 80, 83, 102, 103, 103 Spruitjes 26, 51, 81, 82, 153, 153 Stachys affinis 138, 138 Stamboon 15, 15, 50, 51, 159, 159 Stekjes 55, 55, 93, 189

236

Tuinschatten_228-240.indd 236 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:20

Register Stellaria media 194, 194 Steunpaal zie Plantpaal Stokboon 56, 56, 107, 107, 159, 159 Struikboom 35, 210, 217 Suikerbiet 138 T Taraxacum officinale 124, 124 Taybes 202, 203, 203 Teelt 11, 18, 18, 19, 19, 20, 20, 21, 21 Teeltplan 14, 16, 17, 17, 50 Teltower raap 146, 148, 148 Tetragonia tetragonioides 133, 133 Tetragonolobus purpureus 158, 158 Thymus herba-barona 185, 185 Thymus serpyllum 185, 185 Thymus vulgaris 185, 185 Tijm 25, 25, 54, 55, 58, 59, 79, 87,117, 180, 185, 185 Tijm, karwei- 185, 185 Tijm, kruip- 185, 185 Tomaat 15, 18, 19, 21, 52, 53, 53, 56, 57, 80, 106, 108, 109, 109, 162, 162, 163, 163 Tomatillo 165, 165 Topinampoer 136, 136 Tragopogon porrifolius 139, 139 Trellis 35, 35, 91, 198, 202, 203, 206, 210, 212, 217, 221 Tropaeolum majus 191, 191 Trosbes 199, 199 Tuinboon 51, 160, 160 Tuinfleece 20, 21, 23, 25, 26, 37, 79, 80, 81, 82, 82, 84, 110, 111, 111 Tuinkers 19, 23, 50, 51, 78, 80,107, 126, 126 Tuinmelde 128, 130, 130, 132, 132 Tuinvork 25, 57, 82, 82, 83, 86, 87, 93, 102, 103, 103 Tunnel 20, 21, 25, 80, 81, 84, 110, 111, 111, 112, 123, 140 Tussenteelt 16, 17, 141

U Ui 10, 15, 15, 16, 16, 23, 25, 27, 57, 79, 84, 85, 85, 109, 109, 115, 115, 156, 157, 157 Urtica dioica 194, 194 V Vaccinium corymbosum 204, 204 Valeriana locusta 134, 124 Veldsla 16, 21, 23, 26, 50, 51, 78, 81, 82, 107, 107, 110, 124, 124 Venkel 23, 51,84, 106, 144, 144, 177, 177 Vermeerderen 55, 55, 63, 92, 92, 93 Verspenen 18, 18, 19, 106, 107 Vicia faba 160, 160 Vierentwintiguursbloem, 137, 137 Vitis vinifera 206, 206 Vleugelerwt 160, 160 Vlier 35, 38, 38, 39, 39, 67, 67, 222, 222, 228 Voedingsstoffenbehoefte 15, 17 Vogel 10, 11, 23, 35, 36, 37, 47, 114, 161, 206, 216, 225 Vogelbes zie Lijsterbes Vogelmuur 194, 194 Voorkomen 24, 53, 82, 92 Voorteelt 14, 16, 17, 18, 20, 50 Vormingssnoei 33 Vorst 18, 21, 22, 23, 36, 37, 38, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 91, 95, 96, 97, 111 Vossenstaart 130, 131, 131 Vruchtbaarheid 62, 63, 92, 103 Vruchtopvolging 14, 17 Vruchtwissel 14, 15, 16, 17 W Walnoot 29, 32, 63, 66, 67, 91, 227, 227 Water geven 51, 52 Waterkers 28, 194, 194 Wieden 103, 103, 108, 124, 149, 228 Wild fruit 38, 39, 222, 222, 223, 223, 224, 224, 225, 225

Wilde kruiden 28, 29, 194, 194, 195, 195 Wilde marjolein 181, 181 Winterpostelein 21, 26, 130, 131, 131 Wintervlinder 36, 92, 93, 114 Wit kalken 36, 36 Witlofsla 125, 125 Witte kool 82, 85, 150, 151, 151 Witte vlieg 53, 114 Witte wortel 144, 144 Woelmuis 79, 83, 93 Wortel 15, 15, 23, 25, 50, 51, 53, 56, 84, 86, 108, 115, 116, 116, 117, 117, 142, 142, 143, 143 Wortelbal 25, 25, 34, 63, 108, 109, 109, 112, 112, 113, 204 Wortelbal, planten met 112, 112, 113, 113 Wortelbasis 35, 216 Wortelvlieg zie Groentevlieg Wortelnaakt zie Wortelwaar Wortelwaar 34, 90, 91, 91, 112, 113 Z Zaaien 11, 11, 16, 19, 19, 22, 22, 23, 50, 50, 55, 81, 106, 106, 107, 107, 110, 111, 111 Zaaien, breedwerpig 107, 107 Zaaien in pollen 107, 107 Zaaien in rijen 22, 22, 107, 107 Zaaien in volle grond 106, 107 Zaailint 50, 50, 107 Zaaitray 18, 18, 19, 19, 106, 106 Zaden zelf verzamelen 15 Zeekool 155, 155 Ziekten 19, 21, 37, 52, 80, 83, 92, 93, 108, 114, 115 Zoete aardappel 137, 137 Zoete kers 216, 217, 217 Zure kers 66, 114, 217, 217

237

Tuinschatten_228-240.indd 237 | Elgraphic - Schiedam

01-08-12 08:20

re na te hu d a k ha ra ld ha ra zi m

Tuinschatten

Alle seizoenen in je moestuin

ISBN 978-90-5210-885-8 groen geluk