GEÇMİŞTEKİ İZMİR KÖRFEZ VAPURLARI Vehbi MOĞOL
Eskiden “İzmir’in simgesi nedir ?” diye sorulsa, kimileri ünlü saat kulesi derdi, kimileri de Karataş’taki Asansör. Konak’taki Çinili Camii diyen de çıkardı, Körfez vapurları diyenler de… Günümüzde Saat Kulesi de, Asansör de, Çinili Cami de yerli yerinde…Ama ya o eski güzelim Körfez vapurları? Hepsi de zaman içinde yaşlandı çürüdü, hurdaya çıkartıldı,sökülüp parçalandı. Şimdi İzmir’e mahsus o güzel vapurları ancak sararmış eski fotoğraflarda görebiliyoruz. Günümüzde İzmirde vapur yokmu? Var elbette.Ama bu vapurlar , o eski vapurlar değil ki…. Bir başkaydı İzmir’in Körfez vapurları.
İzmir Şirketi Hayriye Vapurlarından en eskilerinden GÜLBAHÇE. Adını Çeşmeye giderken yolun sağında kalan küçük sayfiye beldesi ve aynı adı taşıyan körfezden almıştı.
Yandan Çarklılar İstanbuld’da 1851 de kurulan Şirket-i Hayriye Kumpanyasına vapur getirten Baltzzi adlı zengin, 1875’te İzmir Körfezinde Vapur çalıştırmak istediği biliniyor. Baltazzi, Konak İskelesiyle Kordelya arasında vapur işletmek için girişimde bulunmuşsa da Bahriye Nezaretinden bir türlü gerekli imtiyazı elde edememiştir. Ne varki, öte yanda kendi başına buyruk Jolly Carmoly adlı kuruluş, düzensiz de olsa, eski ve çürük çarık vapurlarla Körfez sularında yolcu taşımaya başlamıştı bile! Hem de inanın, izinsiz olarak! Nasıl oluyorsa, resmi makamlar bu yabancı kuruluşa söz geçirememişlerdir. İdare yolculara hem kötü davranıyor, hem de haksız kazanç sağlıyordu. Üstelikte sık sık kazalar oluyor, yolcular büyük tehlikeler atlatıyordu. 1880’li yılların başında bazı girişimciler bu sıkıntılara kesin bir son vermek amacıyla, körfezde vapur çalıştırmak üzere harekete geçip resmi makamlara baş vurdular. Fakat devlet, bu sularda yolcu taşımacılığını kendi vapurlarıyla yapmak istediği için başvuruları savsaklamaktaydı. Sonunda Yahya Hayati Efendi’nin başı çektiği ortaklık çok çekici çok çekiçi önerilerde bulunmuş olmalı ki, başvuruları kabul edildi. Dönem, Sultan Abdülhamid devri…1884 ‘te kurulan İzmir Hamidiye Vapur Şirketi, sağdan soldan bulduğu vapurların satın aldı, bu arda da iskeleler yapılmaya başladı. Joly Carmoly’nin vapurlarını da satın alan şirketin filosunu, çoğu yandan çarklı şu vapurlar oluşturuyordu : Dikili, Terakki, Islahhane, Karataş, Adliye, Hamidiye, Urla, İzmir, Karşıyaka vede İstanbul… Ne varki hepsi de eski, yolsuz ve de her türlü güvenlikten yoksun vapurlardı. 1
Önceleri işleri yolunda gitti şirketin. Hem de bazı Yunanlıların, aynı iskeleler arasında müsaadesiz olarak kendi vapurlarını çalıştırmaya devam etmelerine rağmen! Gün oldu bazı iskeleler kapandı, yerine yenileri açıldı. Gün geldi, vapurların çok eskiyenleri filodan çıkartıldı, yerine yine eski vapurlar kondu.
KOCATEPE : İngiliz yapımı, yandan çarklı, kamarasız, 1932 de çürüğe çıktı.
Böylece Hamidiye Şirketinin iyi günleri de oldu, kötü günleri de… Yine de şirket bütün zorluklara göğüs gererek yolcu taşımacılığını sürdürdü. Ne zamana kadar mı? 15 Mayıs 1919’da Yunan askerlerinin İzmir’ işgal ettiği güne kadar. O kara günde, işgalciler bir oldu bitti ile Şirket’e el koydular, vapurların çalıştırılmasın Guiffray adlı yabancı bir kuruluşa veriverdiler. Hem de vapurların adlarını “Foskolos” ya da “Kordelya” gibi Yunan adlarıyla değiştirip direklerine mavi beyaz haçlı Yunan bayraklarını çekerek! Ama, “eğreti ata binen çabuk iner” derler Türk Ordusu 9 Eylül 1922 günü İzmir’e girince, Güzel İzmir de kırmızı beyazlı ay yıldızlı bayrağımıza kavuştu. Kavuşunca da vapurların idaresi bu Guiffray Şirketinden alınarak İzmir’in saygın iş adamlarından Uşakizade Muammer Bey’e verildi. Muammer Bey de İzmir halkını memnun etmek için kolları sıvayıp işe, iki yeni vapur getirerek başladı.
SUVAK- 1906 Avusturya-Macaristan İmp. da göl teknesi olarak yapıldı.
2
Günümüzde Körfezde sefer yapan “9Eylül” isimli bir vapur var. Ancak bu Eski “9 Eylül” vapuru
Ne varki yeni kurulan Cumhuriyet İdaresi, o günlerin Devletçilik anlayışıyla , çok geçmeden 1925’te Körfez’de vapur çalıştırma imtiyazını Muammer Bey’den alıp, “İzmir Liman İşletmesi Şirketi” adlı bir Kuruluşa devretti. 1934 te bu kuruluş İzmir Belediyesine devroldu.
BAYRAKLI : Körfezdeki ilk Dizel vapur , 1934 de geldi
CUMHURİYET
O yıllarda Karşıyaka-Alsancak birinci mevkii yolcu bileti, 10 kuruştu. İşte, İzmir’in vazgeçilmez simgelerinden biri olan o ince uzun bacalı , güvertesi baştan sona açık küçücük ve de sevimli vapurların çalıştığı yıllar, bu yıllardır.
UŞAK
GÜZEL İZMİR- Hollanda yapımı 1924 de alındı 1964 yılına kadar çalıştı
Daha sonraki yıllarda, Körfez’in eski vapurlarının birer ikişer seferden çekilerek yerlerine yeni alınan daha büyük, daha rahat ve dizel motorlu vapurlarının konduğunu görüyoruz. İşte “Efes” ve eşi “Sur”, sonra “Bergama” ve de eşi “Selçuk”…
3
Körfez vapurları 1944’te “T.C.Devlet Denizyolları ve Liman İşletmeleri Umum Müdürlüğü”ne, 1952 de Denizcilik Bankasi T.A.O.na bağlı İzmir Liman İşletmesi’ne bağlandı. Daha sonra da 1983’te Türkiye Denizcilik Kurumu’na ve de Türkiye Denizcilik İşletmeleri T.A.O.’na … Günümüzde 2003 yılından bu yana Körfez vapurlarını İzmir Büyükşehir Belediyesi çalıştırmaktadır. Vapurlarda, Yolcu motorları da artık büyük, güzel ve güvenli… Ama yine de eski İzmirliler zaman zaman , yıllar öncesinin küçük , çelimsiz ve de eski vapurlarını anmadan edemiyorlar…Geçmişe özlem mi demeli, bilmem ki…
4
5