KARŞIYAKA TRAMVAYI Vehbi MOĞOL
Karşıyaka Tramvay hattı Kordon ve Göztepe Tramvay hatlarından sonra İzmir de yapılan üçüncü Tramvay hattıdır. Haziran 1906 yılında bitirilerek hizmete giren ilk hattı bir yıl içerisinde hizmete giren diğer 2 bölümü takip etmiş, Karşıyaka Tramvay hattı Haziran 1907 tarihinde tam olarak bitirilmiştir.hat , Göztepe Tramvay hattı Müdürü Agop Harenç Efendiye yaptırılmış, 4.800 Osmanlı lirasına mal olmuştur. Merkezi Karşıyaka İskelesi olan 3 hattan oluşmaktadır. 1. hat iskeleden başlayıp çarşı caddesinden İstasyona, oradan Zübeydehanım caddesini takip ederek soğukkuyuya ulaşan hattı. Soğukkuyu’da ayrıca Vagonların ve atların konulduğu bir bina mevcuttu. İkinci hat, iskeleden başlayıp sahil boyunca Osmanzade üzerinden Bostanlıya (Papaz) iskelesine varırdı. Üçüncü hat ise iskeleden bu defa aksi yönde uzanır, tramvay caddesinden Alaybey, tersane oradan naldöken’e kadar giderdi. Dar hatlı olarak inşa edilen rayların toplam uzunlupu 5750 metre olup, bu özelliğinden dolayı tramvaylar sık sık rayından çıkardı.
Tramvayın hizmete girmesinden önce bu hatlarda, bugünkü otobüslerin ilkel şekli olan Omnibüsler çalışmaktaydı. 1901 yılından itibaren dönemin ünlü kişilerinden Kitapçı Ahmet Sabri Efendi tarafından işletilen Omnibüsler Tramvayın hizmete girmesi ile kaldırılmıştır. Yarım kuruşa yolcuların taşındığı Omnibüslerde, Müslüman kadınları için perdeyle ayrılmış ayrı bir bölme bulunurdu.
1
Tramvayın ilk yıllarında İşletmeci Belçika Şirketiydi. Tramvay seferleri Hamidiye Vapur Şirketinin Karşıyaka İskelesindeki vapur geliş ve kalkış saatlerine ve Tren istasyonuna gelen ve giden trenlerin tarifelerine göre ayarlanırdı. Tek bir atın çektiği vagonlarla hizmet verilirdi.
1908 kayıtlarına göre, 6 tanesi yazlık, açık, 6 tanesi de kışlık, kapalı olmak 12 adet vagon, yeteri kadar at vardı. Personel olarak 8 vatman (sürücü), 8 biletçi ve 3 kontrol memuru çalışırdı.Yolcu ücretleri 2 metelik (20 para) olarak uygulanmıştır. Ancak İskele -Papaz köyü arası, yarı ücret alınmıştır. 3-12 yaş arası çocuklarla askerden de yarı ücretle taşıma yapılmıştır. 2
Zaman içerisinde gelişen teknoloji, Karşıyakada elektrik kullanımının yaygınlaşmasına rağmen tramvaylar elektrikle çalışır şekle getirilememiş yine ilkel şekilde atla çekilir vaziyette hizmet vermeyi sürdürüp hizmet giderek köhne bir hal almıştır. Yaşanan aksaklıklar karşısında İzmir basınının da olumsuz yazıları, halkın hoşnutsuzluğu karşısında 1930 lu yılların başından itibaren atlı tramvayların kaldırılması gündemde olmuştur. Sonunda 1 Ekim 1939 tarihinde Karşıyaka Belediye Meclisinin kararı ile Tramvay hattının kaldırılmasına karar verilir ve rayların sökümüne Soğukkuyu hattından başlanır. Söküm sonrası caddeler parke taşlarla döşenir. Tramvayın yerine Karşıyaka –Soğukkuyu arasında İzmir Belediyesi tarafından verilen , Rus Mareşal Voroşilov un hediye ettiği ilk otobüs Karşıyakada çalışmaya başlar.Bu hatta bu otobüs Karşıyaka Ulaşım tarihinde çalışan ilk Otobüstür. Zaman içerisinde diğer iki Tramvay hattı da sökülür ve Karşıyaka Tramvayı tarih içerisindeki yerini alır. Tango döneminin bir şarkı güzelliğindeki tramvayları böylece zaman içerisinde tarih oldu. Şehrin gelişmesi, nüfusun artması, bilinçsizce, rant uğruna feda edilen şehircilik anlayışlarıyla beton bloklara dönen, insanların üst üste yığıldığı, kaldırımlarından dahi yürüyemediği Karşıyaka da Tramvay günümüze kalsaydı neler olurdu? Günümüzde kırmızı ışıkta bile durmaya tahammülü, sabrı olmayan bir düzende binlerce aracın arasında tramvayın durumu ne olacaktı ? Anılarımızda yaşattığımız ve o günlere özlem duyduğumuz, dönmesi mümkün olmayan Karşıyakayı biz yine eski fotoğraflarda yaşamaya devam edelim…
3
Günümüzde,Karşıyaka Nostaljik Tramvayının yapımı proje olarak açıklanmış olmasına rağmen bir türlü yapılamamıştır. Son olarak Karşıyaka Belediye Başkanının seçim projeleri arasında yer alan “Tramvay Projesi” nin “fizibilite ve avam proje çalışmalarının tamamlandığı, projenin ilk etapta 4,5 km.lik tek hat üzerinden hayata geçirileceği, Karşıyaka iskelesi ile Mavişehir arasında planlanan tramvay hattının , bir yandan geçmişte kalan nostaljik yolculuğu geri getirirken, diğer yandan Çiğli Sasalıya kadar olacak 2. etap bağlantısı ile hem turizme hem de kent içi ulaşıma katkı sağlayacağı” yetkililerce açıklanmıştır. Günde 80 bin yolcu taşımayı hedefleyen projenin tamamlanmasıyla günde 160 bin kişiye hizmet vermesi bekleniyor.
Bu projenin hayata geçirilmesini ben şahsen sabırsızlıkla bekliyorum. Zira, hem eskiyi tekrar anmak, hem de toplu taşımacılıkta altenatif bir çözüm olma anlamında Karşıyakaya yakışacağını düşünüyorum. Bekleyelim görelim bakalım.
4