up
ija n
gr
a Icon prezentuje: r e aV
fest a n
wystawa
c w ó t artys
iwalu Strefa Ch wały 2014
śc e hrz
k
K
a
orzata Kołc Małg z
Borkowski erz i zim
s.
P er yn w Se
uchała
Jacek Danuta K ałuża
os Hajn
K
k
li aw G a Magdalen
Katarzyna Zapar
r ych a Fr yd n y arz at
o
is-Borkowska r yb T fia
a Maria rdybach Ku
ana iewd N b ku
ka
Monika Styrczula
t yń u r t Joanna S
a ksandr Kaleta Ale
z na Feiglewic
sz Zając Toma
D
Katarzy
Piotr
Golonka
iu ar
s
owak N z s
Szym on Stala
P
Ja
Z
Piotr Słowi k
ewska Kraj a lin au
t
6
Tomasz Biłka OP
ŚwiętyTylko Bóg ze swej natury jest święty (hebr. qadosz, hágios). Tak modliła się Anna, dziękując Bogu Kto?gr. za swego syna Samuela: „Nikt tak święty jak Pan”
Łaska i brzemię świętości Królestwo moje nie jest z tego świata. J 18, 33
(1Sm 2, 2). Świętość, do której wzywa nas jedyny Bóg („Świętymi bądźcie, bo ja jestem Święty” – Kpł 11, 44. 45; por. 1P 1, 15-16) w najpełniejszym rozumieniu jest darem uczestnictwa w życiu samego Boga. Określają ją dwa podstawowe akty: wybrania (konsekracji) i przynależności (komunii). Święte jest to, co zostało oddzielone od profanum, powszedniego świata. Oczyszczone zaś należy do Boga, stanowi Jego wyłączną własność, jest po prostu Boże. W życiu duchowym, które zwyczajowo dzieli się na trzy okresy: wiek początkujących, postępujących i doskonałych – lub trzy drogi (wg terminologii Pseudo-Dionizego Areopagity): oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia – również możemy wyodrębnić te dwa akty: konsekracji (wiek początkujących vel droga oczyszczenia) i komunii (wiek postępu-
jących i doskonałych vel droga oświecenia i zjednoczenia).
Tytuł wystawy „Nietutejsi”, która będzie miała miejsce na tegorocznym festiwalu „Strefa Chwały”, podejmując temat świętości, zdaje się podkreślać właśnie ten pierwszy akt uświęcenia – konsekrację, lub wskazywać ją jako przyczynę tego, co stanowi o „problemie” obecności świętych w świecie. Nim przejdziemy do omówienia tego zagadnienia warto przez chwilę zastanowić się nad tym misterium jednoczącym Miłości w jej aspekcie poznawczym, ponieważ właśnie on stanowi o możliwościach przedstawienia, zobrazowania świętości. Kto kocha w ukryciu (Deus absconditus), pragnie ponad wszystko zostać rozpoznany. Dlatego wychodzi ku ukochanemu, ofiarowuje się i objawia, chcąc ujrzeć w Jego obliczu, że sam także jest Kochanym i Znanym. Ta komunia oznacza cel wszelkiego zbawczego działania Boga i stanowi przeznaczenie naszej – stworzonej na Boży obraz i podobieństwo – istoty. Zmierzamy do tego, by osiągnąć wieczną kontemplację Boga w bezpośredniej wspólnocie z Nim jako „uczestnicy Boskiej natury”.1 Rzeczywistość zbawienia polega właśnie na „przekraczaniu granic człowieczeństwa, które (...) zostało w nim [człowieku] złożone – jako oczekiwanie i możność – już w momencie stworzenia”,2 a spełnione i zaktualizowane przez Wcielenie i Paschę. „Słowo Boże zamieszkało w człowieku i stało się Synem Człowieczym, by przyzwyczaić człowieka do objęcia Boga, a Boga do zamieszkiwania w człowieku, zgodnie z upodobaniem Ojca”.3 Krzyż – Boże objęcie, które zagarnia ludzkość4 – sposobi człowieka do objęcia Zmartwychwstałego5. Zgodą na Boże pragnienie wspólnoty z nami jest wiara.6 Amen – za to małe „tak” wszechmogący Bóg pozostaje nieskończenie wdzięczny.7 Dar wiary jest więc niezbędny twórcy, aby jego dzieła miały wdzięk (łac. gratia), znaczone były blaskiem Jego chwały. 1 Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei Verbum, 2. 2 Joseph Ratzinger, Jezus z Nazaretu, Kraków 2007, s. 22. 3 św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, III, 20, 2. Cytuję za: KKK, 53. Podkreślenie moje. 4 „A Ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony, przyciągnę wszystkich do siebie.” To mówił, oznaczając, jaką śmiercią miał umrzeć. (J 12, 32-33) Cytaty z Pisma Świętego wg wyd. V Biblii Tysiąclecia, Poznań 2000. 5 W kontekście poznania fenomenalne znaczenie ma rola mądrości, daru Ducha Świętego, którą ukazuje św. Tomasz z Akwinu. Mądrość poznaje dzięki wspólnocie natury (“connaturalitas”) ... / Jan Paweł II, Fides et ratio, s. 68/ Duch Święty daje człowiekowi zdolności poznawcze, nadaje umysłowi formy poznawcze uzdalniające go do przyjęcia rzeczy Bożych. Mowa tu o formie przebóstwienia w aspekcie poznawczym. 6 KKK, 142: nazywa wiarę adekwatną odpowiedzią na to [Boże] zaproszenie. 7 Podstawą mówienia o zasłudze człowieka jest dobrowolność przystąpienia do Boga. (KKK, 2008). W znaczeniu ścisłym człowiek nie ma żadnej zasługi względem Niego, gdyż nierówność między Nim a nami jest niezmierna (KKK, 2007). Miłość Chrystusa jest w nas źródłem wszystkich naszych zasług przed Bogiem (KKK, 2011)
7
MieszkańcyBoże wybranie jest łaską i brzemieniem. Wybierając Abrahama, aby uczynić go „ojcem narodów” (Rdz 17, 5) i obdarzyć błogosławieństwem „ludy całej ziemi” (Rdz Niebamnóstwa 12, 3) nakazuje mu wyjść z jego „ziemi rodzinnej i z domu… ojca” (Rdz 12, 1). Wybierając Izraela jako lud Boży, jako „szczególną własność pośród wszystkich narodów” (Wj 19, 5), nakazuje zaś bezwzględne posłuszeństwo. Izraelici co rusz pragną pozbyć się swego dziedzictwa i być jak inne narody. Ta inność staje się dla nich brzemieniem, stygmatem pośród wszystkich narodów. Podobnie Chrystus, który ustanowił Nowe Przymierze,8 a przez chrzest każdy w Nim zanurzony są mieszkańcami nowego/innego nieba i nowej/innej ziemi (por. Ap 21, 1). Co to znaczy dla chrześcijan pięknie opisał autor „Listu do Diogneta”: „Mieszkają każdy we własnej ojczyźnie, lecz niby obcy przybysze. Podejmują wszystkie obowiązki jak obywatele i znoszą wszystkie ciężary jak cudzoziemcy. Każda ziemia obca jest im ojczyzną i każda ojczyzna ziemią obcą. (…) Przebywają na ziemi, lecz są obywatelami nieba. Słuchają ustalonych praw, a własnym życiem zwyciężają prawa. Kochają wszystkich ludzi, a wszyscy ich prześladują. Są zapoznani i potępiani, a skazani na śmierć zyskują życie. Są ubodzy a wzbogacają wielu. Wszystkiego im nie dostaje, a opływają we wszystko. Pogardzają nimi, a oni w pogardzie tej znajdują chwałę. (…) Żydzi walczą z nimi jak z obcymi, Hellenowie ich prześladują, a ci, którzy ich nienawidzą, nie umieją powiedzieć, jaka jest przyczyna tej nienawiści. Jednym słowem: czym jest dusza w ciele, tym są w świecie chrześcijanie. (…) Ciało nienawidzi duszy i chociaż go w niczym nie skrzywdziła, przecież z nią walczy, ponieważ przeszkadza mu w korzystaniu z rozkoszy. Świat też nienawidzi chrześcijan, chociaż go w niczym nie skrzywdzili, ponieważ są przeciwni jego rozkoszom. Dusza kocha to ciało, które jej nienawidzi, i jego członki. I chrześcijanie kochają tych, co ich nienawidzą. Dusza zamknięta jest w ciele, ale to ona stanowi o jedności ciała. I chrześcijanie zamknięci są w świecie jak w więzieniu, ale to oni właśnie stanowią o jedności świata.”9 Ikoną takiego trwania w świecie jest dla mnie obraz Jana Vermeera „Koronczarka”.
8
Świadectwo podobnego i niezmiennego przez wieki rozumienia kondycji chrześcijanina w świecie składa Cyprian Kamil Norwid w wierszu Pielgrzym10:
I Nad stanami jest i stanów-stan, Jako wieża nad płaskie domy Stercząca, w chmury...
III Przecież ja – aż w nieba łonie trwam,
II Wy myślicie, że i ja nie Pan, Dlatego że dom mój ruchomy, Z wielbłądziej skóry...
Gdy ono duszę mą porywa, Jak piramidę! IV Przecież i ja – ziemi tyle mam, Ile jej stopa ma pokrywa, Dopokąd idę!...
8 Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 9. 9 Do Diogneta, V-VI [w:] Pierwsi Świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, Biblioteka Ojców Kościoła nr 10, przeł. A. Świderkówna, Kraków 1998, s. 342. 10 C. K. Norwid, Pielgrzym, [w:] Idem, Pisma wybrane, tom 1. Wiersze, wybrał i objaśnił J. W. Gomulicki, Warszawa 1968, s. 376.
PrzeklętyW zastanawiający sposób Jezus odpowiada na niewątpliwie wielkoduszną oferkogoś, kto chciał pójść za Nim, dokądkolwiek On pójdzie: „Lisy mają nory Świętytęi ptaki powietrzne - gniazda, lecz Syn Człowieczy nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł oprzeć”. (Łk 9, 57-58) Wypowiedź ta znamienna jest z dwóch powodów. Po pierwsze pośrednio – jak mniemam – wskazuje ona na to, że człowiek, mimo że żyje pośród stworzonego świata, współdzieląc jego cielesną kondycję z mieszkańcami ziemi (lisy) i nieba (ptaki), nosi jednak w sobie nieskończone pragnienie, którego nic stworzonego nie może zaspokoić. Głód, który wyrywa go z doczesnego miejsca, jest w stanie zaspokoić tylko Bóg. Pragnienie, które czyni niespokojnym serce człowieka jest ze swej istoty boskie. Po drugie wyrażenie, że Syn Człowieczy „nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł skłonić” – jak brzmi dosłowne tłumaczenie greckiego zwrotu – pojawia się w Nowym Testamencie tylko w jednym miejscu (nie licząc paralelnego Mt 8, 20) w Ewangelii wg św. Jana: „A gdy Jezus skosztował octu, rzekł «Wykonało się!» I skłoniwszy głowę, oddał ducha.” (J 19, 30). Dla kogoś, kto chce we wszystkim być z Bogiem, kto pragnienie należeć do Jezusa, jest to wymowne świadectwo, że spoczynek możliwy będzie dopiero na krzyżu, dopiero gdy ukrzyżowana zostanie ludzka wola (por. Łk 22, 42). Sacer (sacra, sacrum) – święty „jest ambiwalentny znaczeniowo i aksjologicznie, dlatego że z jednej strony znaczy: poświęcony, poświęcony bogom, ale także: poświęcony bogom podziemnym, przeznaczony na śmierć, przeklęty, ohydny, sromotny, haniebny, bezecny”.11 Ową dwuznaczność sacrum oznacza opozycja ikony i idola,12 obrazu prawdziwego (vera icon) i fałszywego, nie-uczynionego-ręką-ludzką (gr. acheiropoietos) i dzieła rąk ludzkich (por. Ps 135, 15). Podobnie święty jest to ktoś, kto oparł się pokusie bycia idolem, kto nie skupia uwagi na sobie, lecz staje się na tyle przejrzysty (czysty), że ukazuje Boga samego. Jak Jezus wyznaje: „Królestwo moje nie jest z tego świata. [...] Jestem królem [...] aby dać świadectwo prawdzie” (por. J 18,33-37). Dla Żydów, którzy żądają znaków, Chrystus ukrzyżowany jest skandalem.13 Tym, co gorszy Żydów, nie jest drzewo krzyża jako narzędzie śmierci, lecz żądanie – jakim jest już sama obecność Boga – uznania bóstwa Jezusa, syna cieśli14. „Skandal to bałwochwalstwo, to tworzenie sobie bożków pod nieobecność Boga. [...] W konsekwencji skandal jest przyczyną desakralizacji, odczarowania świata. Świat skandaliczny to świat bez poczucia świętości”.15
Jezus zostaje ukrzyżowany pomiędzy Dobrym Łotrem i Złym Łotrem. Pomiędzy paradoksem i tautologią – Bóg ostatecznie ogołocony ze swego bóstwa16, Prawda ukryta na podobieństwo sprzeczności (sub contrario latet17), na nasze niepodobieństwo. Słowo, doskonałe samookreślenie się Boga, skuteczne i zdolne przemówić w taki sposób, aby zostać zrozumiałym przez każdego, któremu zechce się objawić, wchodzi w milczenie swego stworzenia, jego od-mowę, odwrócenie się od Tego, który „mową wzbogaca język nasz”.18 „Głębszym wymiarem Wcielenia jest to, że Bóg w tym zmienionym i dostosowanym języku sam przejmuje zamknięcie słuchaczy, i nie jest to już tylko jakiś taktyczny czy czysto pedagogiczny środek, lecz środek upodabniającej miłości. Ostatnim słowem nie jest więc Objawienie, pouczenie, lecz uczestnictwo, „communio”. A to oznacza po drugiej stronie słowa i czynu: cierpienie”.19 Rozdarta zasłona przybytku odsłania nagie profanum20, zdolne ujrzeć i wyznać: Pan Bóg i Bóg mój (J 20, 28).
11 W. Stróżewski, O możliwości «sacrum» w sztuce, [w:] Idem, Wokół piękna, Kraków 2002, s. 207. 12 Na ten temat J.-L. Marion, Bóg bez bycia, tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1996. 13 Zob. 1 Kor 1, 22 - 23 14 Znamienne pod kątem budzenia wiary jest pierwsze wystąpienie Jezusa w rodzinnym Nazarecie. 15 M. P. Markowski, Pragnienie i bałwochwalstwo, Kraków 2004, s. 99. 16 „Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił” (Mk 15, 34). 17 Wyrażenie Lutra. 18 Hymn do Ducha Świętego 19 Hans Urs von Balthasar, Prawda jest symfoniczna, Poznań 1998, s. 32. 20 Zob. Ibidem, s. 32.
9
Kazimierz Borkowski
Tomek I, 14x11cm, akryl, ołówek na papierze, 2014
Tomek II, 14x11cm, akryl, ołówek na papierze, 2014
10
Katarzyna Feiglewicz
12
Przeświadczenie to sąd, że coś jest prawdziwe, słuszne, konieczne. Jest oparte na wewnętrznym, osobistym doświadczeniu. Przeświadczenie to intensywny, ale cichy głos Absolutu, z którym mogę walczyć lub podążać za nim. To ono pokazuje mi konkretne kroki, rozwiązania w trakcie malowania. Muszę jednak podjąć decyzję, czy wykorzystać je w swoich działaniach. Przeświadczenie nie zawsze jest zgodne z naszymi oczekiwaniami, często pokazuje nam drogę trudniejszą, niezrozumiałą. Dlatego bardzo łatwo je porzucić, zapomnieć o nim, forsując rozwiązania atrakcyjne, ale sztuczne, nie wykraczające poza jedynie ciekawą materię obrazu. Granica pomiędzy przeświadczeniem, a tym co przeświadczeniem nie jest, bywa zazwyczaj ledwo wyczuwalna. Dlatego najważniejszym, a zarazem najtrudniejszym zadaniem jest uważne wsłuchiwanie się, szukanie w sobie głosu przeświadczenia. Jego odnalezienie i zaakceptowanie jest zbliżeniem się do prawdy o sobie i świecie.
Przeświadczenie olej na płótnie, 70x90 cm
13
Katarzyna Frydrych
Prace z cyklu Templum są zbiorem obrazów na temat niepowtarzalnej konstrukcji wewnętrznej człowieka. Cykl zawiera przedstawienia abstrakcyjnych wyobrażeń świątyń ducha, jak i geometrycznych symboli sytuujących się w otwartej przestrzeni. Niektóre formy są „zawieszone”, zdają się lewitować. Wszystkie prace łączy centralna kompozycja zamknięta, forma jednak w której są zawarte symboliczne kształty jest otwarta. Zastosowanie nasyconych barw ma na celu odrealnienie obrazu i wyodrębnienie go z otoczenia. Koncepcja cyklu jest nadal otwarta, na wystawie znajdują się trzy prace z tego roku.
14
Templum I, płyta, płótno, zaprawa klejowo-kredowa, akryl, 39,5 x 45 cm, 2014
Templum II, płyta, płótno, zaprawa klejowo-kredowa, akryl 39,5 x 44,5 cm, 2014
Templum III, płyta, płótno, zaprawa klejowo-kredowa, akryl 39,5 x 44,5 cm, 2014
Magdalena Gawlik
Obrazy Duszy 2, gwasz i akryl na płótnie, 80x40cm Obrazy Duszy 3, gwasz i akryl na płótnie, 120x60cm Obrazy Duszy 4, gwasz na sklejce, 130x25cm Obrazy Duszy 5, gwasz na sklejce, 110x30cm
16
Piotr golonka
18
Nieumiarkowanie technika własna (folia, siatka metalowa, styropian) 178cm x 65cm x 65cm 2014
Jacek Hajnos
Tadeusz Różewicz Widziałem Go
Spał na ławce Z głową złożoną Na plastikowej torbie
Płaszcz ma nim był purpurowy Podobny do starej wycieraczki
Na głowie miał czapkę uszatkę 20
Na dłoniach fioletowe rękawiczki Z których wychodził palec Wskazujący i ten drugi (zapomniałem jak się nazywa)
Zobaczyłem go w parku
Między nagim drzewkiem Przywiązanym do palika Blaszaną puszką po piwie I podpaską zawieszona Na krzaku dzikiej róży
Ubrany w trzy swetry Czarny biały i zielony
linoryt, 106x76cm, 2014
Aleksandra Kaleta
List niedokończonyHymn o miłości haft na płótnie 20x30cm x3
22
Małgorzata Kołcz
Człowiek to ktoś, kto nosi w sobie coś większego niż on sam. (Antoine de Saint-Exupéry)
26
Nietutejsi, 150X80cm, technika mieszana, wydruk na płótnie
Paulina Krajewska
Nie było miejsca w Betlejem ikona wykonana tradycyjną techniką temperową na desce lipowej, 25x33 cm Światłość prawdziwa ikona wykonana tradycyjną techniką temperową na desce lipowej, 25x33 cm
28
Maria Kurdybacha
30
Daleki wschód 24x30 cm, olej na płótnie
Bliski zachód, 24x30 cm, olej na płótnie
Jakub Niewdana
Ciężko jest poczuć się “nie tutejszym” na swoim podwórku. To uczucie dopada nas dopiero wtedy gdy porzucimy wszystko co tak naprawdę znamy i co jest nam bliskie. Fotografie przedstawiają dzieci ze szkoły dla niewidomych w Kibeho w Rwandzie, w samym sercu Afryki. Ośrodek jest prowadzony przez polskie siostry Franciszkanki z warszawskich Lasek, które wraz z wolontariuszami starają się choć trochę poprawić los niewidomych dzieci. Fotografie wykonane w Lutym i Marcu 2014 roku.
Prace Formatu 50x60cm w passpartou zdjęcia formatu ok. 30x40cm (ok. 10 odbitek)
32
Odbitki fotograficzne wykonane techniką srebrową na papierze fotograficznym o podłożu polietylenowym.
Dariusz Nowak
Bez tytułu 60x50x25 Ceramika
34
Ks. seweryn Puchała
fotografia
36
Piotr Słowik
Św. Szczepan, 90x60 cm, 2014 Savio, 90x60 cm 2014 Św. Kinga, 90x60 cm 2014
38
Szymon Stala
Golgota, czy też miejsce czaszki jest znanym miejscem egzekucji znajdującym się przed Jerozolimą. Było to miejsce apokalipsy wielu. W naszej kulturze z golgotą łączymy wiele skojarzeń takich jak oddanie, poświęcenie, potępienie, cierpienie, kres, SACRUM Czy to kres beznadziei? Czy może wówczas coś się w nas rodzi na nowo? Golgota to element drogi życia, który czasami na nas spada, niezależnie od nas lub jest wynikiem naszego Bycia. Moją główna inspiracją jest człowiek.
P e r a s p e r a a d a s t r a
40
Golgota, 110 x 95, Akryl na płótnie, 2014
Joanna Strutyńska
Hasła, które towarzyszyły mi podczas pracy: - obecność w świecie - przynależność do świata i miejsce w nim - oddzielenie i dążenie do zjednoczenia - natura jako miejsce komunii
Seria Medaliony, 20 x 29,7 cm rysunek tuszem na papierze 2013-14
42
Monika Styrczula
Św. Franciszek z Asyżu to duchowny, który ze swej miłości do przyrody uczynił swoistą filozofię życia. Legenda mówi, że miał dar porozumiewania się ze zwierzętami....
44
Święty Franciszek z Asyżu rzeźba w drewnie materiał: drewno lipowe 46cm/h, podstawa: 18cm na 21cm
Zofia Trybis-Borkowska
Twierdza Wewnętrzna - mieszkanie III 20 x 20 cm, collage, technika własna
46
Twierdza Wewnętrzna - mieszkanie II 20 x 20 cm, collage, technika własna
Twierdza Wewnętrzna - mieszkanie VII 20 x 20 cm, collage, technika własna
Tomasz Zając
Życie każdego człowieka bywa ciężkie, trudne, bolesne. Musimy dźwigać swoje krzyże żyjąc w tym świecie, który jakże często jest nam wrogi, obcy. Jesteśmy poranieni przez grzechy, lecz gdy jesteśmy tego świadomi wtedy możemy prosić Boga, dobrego Ojca, aby wkroczył w nasze życie, aby nas oczyścił, uleczył, aby rozświetlił nasze wnętrza.
Autoportret II-IV, 70 x 50cm, rysunek, kolaż
48
Katarzyna Zapart
Ty, obiekt, 2014
Bez tytułu, serigrafia, 140x100cm, 2013
50