Markant editie 10 december 2013

thema nummer

g n i v e l n e m Zorgzame sa maandblad voor de gehandicaptensector • jaargang 18 • nummer 10 • december 2013 • www.tijdschriftmarkant.nl

EEN ASSISTENTIEHOND

OPENT DEUREN Niet alleen vanwege hervormingen in de zorg zijn onafhankelijkheid en het benutten van de eigen kracht

belangrijk voor mensen met een lichamelijke beperking.

Een assistentiehond kan deuren voor hen openen.

Met een lichamelijke functiebeperking kosten de gewone dagelijkse dingen vaak veel moeite en energie. Deuren en lades openen, dingen oprapen, aan- en uitkleden, uit bed komen‌ Voor lichamelijk gehandicapten leidt KNGF Geleidehonden speciale assistentiehonden op. Zij helpen hun baas binnens- en buitenshuis en openen zo de deur naar een onafhankelijker en comfortabeler leven. KNGF Geleidehonden stelt de assistentiehond kosteloos beschikbaar en kan ergotherapeuten en behandelaars alles vertellen over de voorwaarden, aanvraag en indicatie.

Een assistentiehond voor uw cliĂŤnt?

Bel voor informatie naar onze Helpdesk Opleiding 020-4969330 of mail naar info@geleidehond.nl

WWW.GELEIDEHOND.NL

8

INLEIDING VRIJWILLIGERS GEZOCHT

14 20

REPORTAGE TWASPANHÛZEN PROFESSIONELE ONDERSTEUNING DOOR DE BUREN

26 32

INTERVIEW LUCAS MEIJS

ACHTERGROND VRIJWILLIGERS IN DE ORGANISATIE

ACHTERGROND BUURTNETWERKEN OP BASIS VAN KEYRING-METHODE

42

KENNIS&ONDERZOEK BELEVINGSGERICHT ETEN

en verder in dit nummer REDACTIONEEL ���������������������������������������������������������� 5 OVER DE COVER �������������������������������������������������������� 5 M ������������������������������������������������������������������������������ 6 COLUMN MARJA MORSKIEFT ������������������������������������ 11 OPINIE ALBERT JAN KRUITER ������������������������������������ 18 MEE-ETEN ����������������������������������������������������������������24 MEDIA ��������������������������������������������������������������������� 30 OP DE MARKT ���������������������������������������������������������� 36

GEDICHT ������������������������������������������������������������������37 AGENDA ������������������������������������������������������������������ 38 OPINIE EVELIEN TONKENS e.a. ��������������������������������� 39 PRAKTISCH �������������������������������������������������������������� 40 UITGELICHT ������������������������������������������������������������� 46 COLOFON ���������������������������������������������������������������� 46 SPIEGELBEELD ���������������������������������������������������������47

Neem nu een abonnement op Markant!

U wilt uiteraard altijd op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen in de gehandicaptensector. Bijvoorbeeld over ontwikkelingen op het gebied van AWBZ en Wmo. Voorbeelden van behandel- en begeleidingsmethodes uit de praktijk. Of informatie over recente onderzoeken.

Daarom is het lezen van Markant een absolute must.

Ga naar www.tijdschriftmarkant.nl en klik op ‘abonneren’ voor meer informatie over een abonnement.

www.tijdschriftmarkant.nl

redactioneel

FOTO PATRICK BECKERS

foto MARTINE SPRANGERS

over de cover

Samen sterk

Tegearre Wenje Apart

Nederland is koploper op het gebied van vrijwilligers-

Tegearre Wenje Apart (TWA) is Fries voor: samen

werk. We zijn coach of scheidsrechter bij de sportver-

apart wonen. En dat doet de familie Veenstra met

enigingen van onze kinderen, organiseren koffieoch-

hun naaste buren en ondersteuners Silvia de Jager

tenden voor eenzame kerkgenoten, of leren allochtone

en Koos Smid (op de foto op de achtergrond). Zij zijn

buurvrouwen fietsen. Sinds mijn buurman kortgeleden

vierentwintig uur per dag, zeven dagen in de week be-

moest revalideren na een herseninfarct, staat zijn

reikbaar voor het gezin Veenstra. Want voor sommige

andere buurman een paar keer per week in trainings-

ouders met een beperking is het fijn als er de hele

kleren voor zijn deur om samen te gaan joggen.

week iemand in de buurt is die een oog je in het zeil

Het is een kleine moeite om iets voor anderen te doen,

houdt en aan wie ze advies kunnen vragen. Ze wonen

als dat mensen uit je directe omgeving zijn, je je betrok-

met nog twee andere gezinnen die ondersteuning no-

ken voelt bij hen en je zelf kunt bepalen wanneer en

dig hebben in TWAspanhûzen: boerderijen met daarin

hoe vaak je hulp biedt.

aan elkaar grenzende woningen.

Maar dat is in de nabije toekomst niet genoeg. Door

Silvia en Koos werken oplossingsgericht. Ze dragen

de grote veranderingen in de langdurige zorg moeten

de oplossing niet aan, maar helpen de ouders om

we naar een samenleving waarin we uitgaan van ieders

die zelf te vinden. Zo krijgen de ouders de ruimte om

eigen kracht. En als dat niet genoeg is, moeten we in

zich te ontwikkelen en leren ze vertrouwen te krijgen

onze sociale netwerken meer doen voor elkaar. Maar is

in hun eigen handelen. De doelen waaraan gewerkt

het wel reëel om te verwachten dat de sociale netwer-

wordt verschillen per gezin, maar hebben vaak te

ken de wegbezuinigde zorg gaan overnemen? Zijn die

maken met dagritme of problemen in het netwerk.

sociale netwerken er eigenlijk wel, ook voor kwetsbare

Gescheiden ouders moeten bijvoorbeeld afspraken

mensen met een beperking? En hoe kunnen gehandi-

kunnen maken over de kinderen.

captenzorgorganisaties inspelen op de grotere rol van

Geertje en Wiebe Veenstra leven nu al zelfstandiger

vrijwilligers in het leven van hun cliënten?

dan voor ze hier gingen wonen. Ze koken zelf voor

In dit themanummer over de Zorgzame samenleving

het gezin, met de dochters van Geertje, Aliena en

proberen we antwoord te geven op deze vragen. Met

Tamara, en hun jongste dochter Jessica.

veel achtergrondinformatie, met voorbeelden uit de praktijk van de gehandicaptenzorg en met verschillende opinies die hopelijk tot vruchtbare discussies leiden.

Lia Bruin, eindredacteur liabruin@tijdschriftmarkant.nl tweet @tdschrftMarkant LinkedIn Group tijdschrift Markant

december 2013 Markant

5

achter het nieuws

De familie is de baas

O

p welzijnsgebied kwalitatief te magertjes. Dat

geval. De AWBZ laat gewoon te weinig ruimte om ook iets aan

was een jaar geleden het leven van mensen met

welzijn te doen. Je moet je voorstellen dat er één medewerker

dementie bij Goudse zorgorganisatie Vier-

op een woning met zeven bewoners staat. Die moet koken,

stroom. Zo’n veertig procent van de bewoners

helpen bij ongelukjes, enzovoort. Daarnaast kun je je afvra-

kreeg nooit bezoek. En alleen de professionele zorg was te

gen of het de taak van ons als organisatie of de overheid in

weinig om mensen daarin verder te helpen. Dus startten ze

brede zin is om eenzaamheid onder bewoners weg te nemen.

bij Vierstroom een experiment. Kern: het netwerk van de cli-

Dat ligt toch eerder op de weg van het netwerk. Bij ons in huis

ënten werd moreel verplicht om een dagdeel per maand vrij-

is de familie van de cliënt de baas. Dat betekent ook wat voor

willigerswerk te doen bij de organisatie. ‘De resultaten waren

onze eigen medewerkers. Zij moeten meer afstand nemen.’

mooi. Het welbevinden van onze cliënten bleek aanzienlijk te

De moeder van Netty van Rossum woont bij Vierstroom. En

verbeteren. Mensen werden vrolijker, zakten minder weg en

Van Rossum doet vrijwilligerswerk. Ze schenkt koffie, maakt

kregen een gezonde blos op de wangen door de netwerkpar-

een praatje met bewoners en doet eens in de twee weken

ticipatie’, vertelt bestuurder Jeroen van den Oever. ‘Boven-

boodschappen voor de woning van haar moeder. ‘Toen mijn

dien bleek het in de praktijk ook goed te regelen allemaal.

moeder opgenomen werd, zat ik er echt doorheen. Ik had de

Zo’n tachtig procent van de familieleden reageerde meteen

periode ervoor heel veel voor haar gezorgd. Dus toen de vraag

positief. Ongeveer zestien procent wilde er eerst over naden-

van Vierstroom kwam, was mijn eerste reactie: geef me heel

ken en vond het daarna alsnog geen probleem. Familieleden

even rust. Maar goed, ik heb het opgepakt. En dat vind ik ook

kunnen intekenen op dingen die ze aanspreken, op tijden die

heel normaal. Ik heb altijd dingen voor mijn moeder gedaan,

hen schikken. Dat scheelt: willen ze koken, pianospelen, met

dat stopt niet als ze opgenomen wordt. Mijn moeder gaat

mensen naar buiten, er is veel mogelijk.’

graag naar buiten, voor mij is het geen probleem om dan nog

Hoewel het experiment zelf een succes is, zorgde het voor

iemand mee te nemen. Ik heb twee broers en we komen met

veel ophef in de media. Van den Oever: ‘Mensen dachten dat

zijn drieën gemakkelijk aan die vier uur. De sfeer is beter op

we een besparingsdoelstelling hadden, maar dat is niet het

de woning en ik krijg er ook weer energie van.’

Deze maand op tijdschriftmarkant.nl: 6

Markant december 2013

Deze maand op tijdschriftmarkant.nl: Bestuurders besteden aandacht

45% van de Nederlandse bevolking heeft in 2010 vrijwilligerswerk gedaan voor organisaties of verenigingen. In 8%

@tdschrftMarkant zoeken #vrijwilligers voor o.a. verfrissende activiteiten!

Samenleving nog niet klaar voor grotere rol mantelzorgers blijkt oa door de #mantelzorger te korten op de #uitkering @vrijwilligerswerk2.0

@stichtingPrisma

Bron: Informele zorg in Nederland. Een

Nog even ons standpunt over het #verplichten van #vrijwilligerswerk nalezen? http://nov.nl/standpunten/ vrijwilligerswerk-niet-verplichten Geldt niet alleen voor WWB

literatuurstudie naar mantelzorg en

@VerenigingNOV

daarvan ging het om activiteiten in de verzorging of verpleging.

vrijwilligerswerk in de zorg. Sociaal en Cultureel Planbureau, juli 2013.

Zin in een verfrissende #duik?

Zo ook onze cliënten. Wij

Proeftuin Maassluis: cliënt vaak beter af met hulp sociaal netwerk invoorzorg.nl

TransitieWmo @VNG3Dzorg @tdschrftMarkant goede bijdragen poli #avg #Josje Thijssen - #onvrijwillige zorg - #VB en crimineel gedrag #MauriceCaris kwaliteit VGzorg

@jacdebruijn

‘Het moeten wassen van de billen van de buurman is een onjuist beeld.’

‘Ik zou graag het sociologisch onderzoek willen zien waarin blijkt dat die netwerken bestaan.’

‘Van Rijns recente plannen vormen slechts een stap in een ingrijpende sociale revolutie.’

Staatsecretaris VWS Martin van Rijn

Hoogleraar zorgethiek Andries Baart

Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak

in de Kamerbrief van 20 juli 2013 over

in een uitzending van Nieuwsuur over

In het artikel Wie wil zich nu laten

informele zorg.

meedoen op eigen kracht.

douchen door de buurman?

aan kindermishandeling en seksueel misbruik • [NOG AANVULLEN]

december 2013 Markant

7

DOOR LIA BRUIN | LIABRUIN@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | ILLUSTRATIE KAREL KINDERMANS

Vrijwilligers gezocht

De overheid verwacht van burgers een grotere betrokkenheid bij elkaar, ook in de langdurige zorg. Is de samenleving klaar voor deze ingrijpende hervorming? ‘Er is sprake van een sociale revolutie.’

D

e langdurige zorg, ook voor mensen met een

huizen beheren, gezamenlijk hun straat en buurt schoonhouden,

beperking, wordt ingrijpend hervormd. Minder

criminelen weren, elkaar via een onderlinge burenhulpcen-

rechten uit de AWBZ, meer eigen verantwoor-

trale opvangen, in psychische nood bijstaan en nog veel meer.’

delijkheid van burgers. Degenen die een beroep

Betaalde diensten zullen steeds meer worden overgenomen door

willen doen op ondersteuning of zorg, kunnen

informeel vrijwilligerswerk en mantelzorg.

niet vanzelfsprekend gebruik maken van een recht hierop, maar

Daar kleven risico’s aan schetsen Tonkens en Duyvendak.

worden aangesproken op wat zij samen met hun sociale omge-

Mantelzorgers kunnen overbelast raken. De positie van vrouwen

ving kunnen doen. Informele zorg door mantelzorgers – waarbij

kan achterblijven bij die van mannen, omdat vrouwen vaker

de zorgverlening voortvloeit uit de sociale relatie met de hulpbe-

mantelzorger zijn. Burgers krijgen wel meer verantwoordelijk-

hoevende – en door vrijwilligers – die uit vrije keuze iets willen

heid maar weinig zeggenschap over wat ze wel en niet tot hun

bijdragen aan de samenleving – komt steeds nadrukkelijker in

burgerplichten vinden horen.

beeld.

En te hoge verwachtingen over vrijwilligers kunnen ertoe lei-

‘Deze hervorming vraagt meer betrokkenheid en zorg voor el-

den dat er gaten vallen in de sociale voorzieningen. Hoogleraar

kaar’, schrijft staatssecretaris Martin van Rijn in april 2013 in de

zorgethiek Andries Baart vraagt zich in een uitzending van

brief aan de Tweede Kamer over de hervorming van de langdurige

Nieuwsuur over meedoen op eigen kracht af of de netwerken die

zorg. De overheid wil dat mensen zich steeds meer gaan gedragen

kwetsbare mensen moeten ondersteunen wel bestaan.

als zogenaamde affectieve burgers, zorgzame mensen die door affectieve banden bereid zijn iets voor een ander te doen.

Verplicht?

Volgens staatssecretaris Martin Van Rijn van VWS is het logisch

8

Revolutie

dat de rol van mantelzorgers en vrijwilligers bij de ondersteuning

Zijn de burgers zich er wel van bewust dat deze rol van hen wordt

van mensen in hun eigen omgeving groter wordt. De noodzaak

verwacht en is de samenleving als geheel klaar voor zo’n grote

van de hervorming is volgens hem allereerst ingegeven door de

omslag in denken en doen?

wens van mensen om zo lang mogelijk in hun eigen omgeving

Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar actief burgerschap en Jan

te blijven wonen. ‘Dan zal er ook meer van die omgeving wor-

Willem Duyvendak, hoogleraar algemene sociologie, denken

den gevraagd’, schrijft hij in de Kamerbrief van 20 juli 2013 over

van niet. In het artikel Wie wil zich nu laten douchen door de

informele zorg. Maar vrijwilligerswerk en mantelzorg kun je niet

buurman? spreken zij van een sociale revolutie die gaande is bij

verplichten, vindt hij. En ook is het niet de bedoeling dat man-

de herziening van de verzorgingsstaat. Deze revolutie verloopt

telzorgers en vrijwilligers worden ingezet bij lijfsgebonden zorg.

stapsgewijs, waarbij elke stap inhoudelijk beperkt en tamelijk

Dat moet in handen blijven van gekwalificeerde zorgverleners,

onschuldig lijkt. Maar uiteindelijk zal de hele verzorgingsstaat

volgens professionele standaarden. ‘Het moeten wassen van de

verbouwd zijn, met ingrijpende gevolgen voor alle inwoners

billen van de buurman is een onjuist beeld’, stelt Van Rijn.

van Nederland, stellen zij. Bovendien zal de omwenteling niet

Bij zorgorganisatie Vierstroom is na een succesvolle proef beslo-

beperkt blijven tot de zorg. ‘Van burgers wordt in toenemende

ten wel vaste afspraken te maken met familie over mantelzorg.

mate ook verwacht dat zij bibliotheken, speeltuinen en buurt-

Bestuurder Jeroen van den Oever wil niet spreken van een

Markant december 2013

ACHTERGROND INFORMELE ZORG

december 2013 Markant

9

verplichting. Bij het experiment Netwerkparticipatie dat van

Grenzen

oktober 2012 tot en met juni 2013 bij drie locaties van Vierstroom

Maar wat vindt de samenleving zelf eigenlijk van die norm?

werd gehouden, werd aan familie en andere verwanten gevraagd

In het rapport Informele zorg in Nederland van het Sociaal

om minimaal vier uur per maand een actieve bijdrage te leveren

Cultureel Planbureau van juli 2013 staat dat de meerderheid van

aan het welzijn van hun eigen naaste en andere bewoners. Het

de Nederlanders, veel vaker dan de meeste andere Europeanen,

ging dan om activiteiten als samen wandelen, spelletjes doen of

vindt dat de overheid een belangrijke taak heeft in de zorg voor

koffie schenken. Er ontstond veel discussie over deze ‘verplichte

hulpbehoevenden. En over de vraag of het goed is dat de overheid

mantelzorg’.

verwacht dat mensen meer voor elkaar zorgen bij chronische

Ook gemeenten kunnen ouderen, zieken en gehandicapten drin-

ziekte of beperking, zijn de meningen verdeeld. Ruim een op de

gend vragen om in ruil voor de zorg die ze ontvangen iets terug te

drie is het ermee eens, ruim een op de vier niet.

doen voor de samenleving, zo blijkt uit het concept voor de Wet

Veel mensen zijn bereid voor een ander te zorgen, maar er zijn

Maatschappelijke Ondersteuning 2015 dat in oktober naar de

wel grenzen. Driekwart van de Nederlanders zou best af en toe

Tweede Kamer werd gestuurd.

boodschappen willen doen voor een bekende uit de buurt, maar als het gaat om schoonmaakwerk zegt een kwart bereid te zijn

Versterken, verlichten en verbinden

te helpen. Een grote meerderheid van de Nederlandse bevolking

De staatssecretaris wil de informele zorg en ondersteuning ‘ver-

ontvangt graag hulp van familie, vrienden of buren wanneer dat

sterken, verlichten, en verbinden’, om de knelpunten bij de gro-

nodig is, maar veel minder mensen (elf procent) vinden het van-

tere rol van mantelzorgers en vrijwilligers in de langdurige zorg

zelfsprekend om bij een intensievere en langdurige zorgbehoefte

te verminderen.

persoonlijke verzorging van een familielid te ontvangen.

Zo wil hij de positie van de informele zorgverlener versterken

Een aanzienlijk deel van de hulpbehoevenden zelf geeft aan dat

door deze te verankeren in de wetgeving en in gemeentelijk

de grens is bereikt in de hulp die al door het netwerk wordt gege-

en rijksbeleid. Ook in het transitieplan voor de herziening van

ven. In het SCP-rapport staat dat twintig procent van de volwas-

de langdurige zorg zal er aandacht zijn voor informele zorg en

sen Nederlanders (2,6 miljoen mensen) meer dan drie maanden

ondersteuning.

of meer dan acht uur per week mantelzorg geeft aan een hulpbe-

De samenwerking tussen cliënt, mantelzorger, vrijwilliger en

hoevende naaste.

professional moet verbeterd worden, vindt Van Rijn. Dat gaat

10

alleen lukken als de professional de andere partners als gelijk-

Vrijwilligers in de zorg

waardig ziet. Ook moet het toenemende belang van afstemming

In vergelijking met andere Europese landen is de deelname aan

tussen formele en informele zorg aan bod komen in de opleidin-

vrijwilligerswerk in het algemeen in Nederland groot, maar

gen van zorg- en ondersteuningsprofessionals.

hoeveel vrijwilligers in de zorg werken is onduidelijk. Volgens

Ondanks de initiatieven die al lopen, vindt Van Rijn het noodza-

schattingen van vrijwilligersorganisaties zijn 450.000 mensen

kelijk om een ‘robuustere beweging in gang te zetten’. Met VNG,

als vrijwilliger actief in de zorg, volgens schattingen op basis

organisaties voor vrijwilligers en mantelzorgers, aanbieders van

van enquêtes onder de bevolking gaat het om twee miljoen vrij-

zorg, en organisaties voor professionals werkt hij aan een Agenda

willigers.

voor de zorg. ‘Als bijdrage aan een samenleving waar voor elkaar

In het rapport Geven in Nederland 2013, is ook een hoofdstuk

zorgen weer de norm is.’

gewijd aan vrijwilligerswerk. Daaruit blijkt dat vrijwilligers-

Markant december 2013

MARJA MORSKIEFT IS CHRONISCH ZIEK EN PUBLICEERT DAAROVER

werk het meest voorkomt in de sector sport en recreatie, gevolgd door kerk en levensbeschouwing. De meeste vrij-

column

Vrijwillig werken voor zorg

verzorging worden juist minder populair. Vrijwillig zorg

O

verlenen aan anderen lijkt dus (nog) niet vanzelfsprekend.

wijdde er een hoofdartikel aan (3 oktober 2013).

willigers houden zich bezig met bestuurlijke taken, gevolgd door klussen, kantoorwerk en administratie en het bieden van vervoer. Er is een toename van het aantal vrijwilligers dat kantoorwerk of administratie doet, of zich bezighoudt met belangenbehartiging. Therapeutische activiteiten en

uderen, zieken en gehandicapten kunnen vanaf 2015 dringend worden gevraagd door hun gemeente om vrijwilligerswerk te verrichten in ruil voor zorg. Dit staat in een concept voor

de Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015. De Volkskrant

‘Voor wat hoort wat’, placht mijn moeder te zeggen. Daarna

Meer informele zorg?

moest ik deuren afnemen, in ruil voor kost en inwoning.

Volgens het SCP is het nog onduidelijk hoe groot het onbe-

Maar nee, haast staatssecretaris Van Rijn van VWS zich te

nutte potentieel aan informele zorg nu eigenlijk is, hoe er

zeggen: er is natuurlijk geen sprake van dwang. Zo bedoelt

meer onderlinge steun tot stand kan komen, en of mensen

hij het niet. Hij heeft zelfs het beste voor met ‘onze ouderen,

meer informele zorg willen ontvangen.

zieken en gehandicapten’: door hen bijvoorbeeld voor te laten

Ook ligt de vraag nog open hoe de samenwerking en afstem-

lezen op peuterspeelzalen zou de eenzaamheid bestreden

ming tussen professionele zorg, mantelzorg en vrijwil-

worden. Want al die zorgbehoeftige kostenposten zijn na-

ligerswerk het beste vorm kan krijgen. Mantelzorgers zelf

tuurlijk verschrikkelijk eenzaam! Denken ze op VWS.

vinden dat de samenwerking met professionals beter kan.

Bij diverse gemeenten zal er een lampje gaan branden: door

Mantelzorgers van mensen met een verstandelijke beper-

dit lumineuze idee kunnen ze, gesteund door de wet, een

king of psychiatrische problematiek geven aan dat zij zich

‘dwingend’ beroep doen op een groot arbeidspotentieel.

niet betrokken voelen bij de zorgverlening door professio-

Wegbezuinigde diensten als plantsoenen schoonmaken,

nals en zich ook niet erkend voelen in hun deskundigheid.

bibliotheken runnen, buurtsupers draaiend houden, zouden

Uit initiatieven van gehandicaptenzorgorganisaties om

‘vrijwillig’ door onze gehandicapte medemens overgenomen

vrijwilligers te betrekken bij de zorg blijkt dat de inzet van

kunnen worden! Dat noemen we de inclusieve samenleving.

vrijwilligers de zorg kan verbeteren. Maar dan moet er ook

Iedereen participeert. Sommigen krijgen daar dik voor

goed voor die vrijwilligers gezorgd worden. Ze moeten echt

betaald, anderen moeten vrijwillig participeren in ruil voor

bij het team horen waarvoor ze werken en professionals

zorg. Na een ernstig keukentafelgesprek – de WMO-amb-

en vrijwilligers moeten daarbij goed samenwerken. Het

tenaar komt bij de zorgvragende ‘vrijwilliger’ thuis en zet

werk dat vrijwilligers doen moet aansluiten bij hun wensen

deze ‘in zijn kracht’ – kan er een uitruil plaatsvinden: jij een

en vaardigheden, en er moet een goede match gemaakt

elektrische rolstoel, maar dan wel kassadraaien bij de Spar.

worden tussen de vrijwilliger en de cliënt die hij begeleidt.

Klinkt vreselijk sympathiek, vindt u niet? Komen we de

Vrijwilligers kunnen dan door de tijd en aandacht die ze

jongeren met Down eens tegen, de pubers in een elektrische

hebben vooral meerwaarde bieden op het gebied van wel-

rolstoel. Niet bij Johnny de Mol in een tv-programma, nee, in

zijn en voor cliënten de verbinding zijn naar het gewone

het echt. Dat is participatie!

leven.

Maar in het echt zijn er al veel mensen met beperkingen die vrijwilligerswerk doen. Of werken in een lunchcafé, kunsta-

Bronnen

telier of op een boerderij.

-- Kamerbrief Hervorming langdurige zorg en Kamerbrief over

In het echt is er zo bezuinigd dit jaar op dagbesteding en

mantelzorg en langdurige zorg op www.rijksoverheid.nl.

-- Wie wil zich nu laten douchen door de buurman? op www.socialevraagstukken.nl.

-- Uitzending Nieuwsuur over meedoen op eigen kracht,

rolstoelvervoer dat er mensen met verstandelijke beperkingen in de instelling moeten blijven om te punniken, waar ze voorheen konden werken in een cadeauwinkel, een stad verder. Kleinschalige werkplekken, vooral op het platte-

30 oktober 2013, op www.nieuwsuur.nl

land, verdwijnen omdat het rolstoelvervoer te duur zou zijn,

-- Informele zorg in Nederland op www.scp.nl.

volgens berekening van PriceWaterhouseCoopers ( vrijwil-

-- Zorgverzekeraar kan verplichte mantelzorg contracteren

lig verstrekt advies natuurlijk). Wat de afgelopen jaren is

op www.zorgvisie.nl.

opgebouwd: werkplekken midden in de samenleving, wordt

-- Geven in Nederland in 2013 op www.fsw.vu.nl.

in hoog tempo en stilzwijgend teruggedraaid.

-- Minder Nederlanders doen meer vrijwilligerswerk op

Voor wat hoort wat, maar het mag niet te veel kosten. Zelfs

www.movisie.nl.

vrijwilligerswerk niet.

december 2013 Markant

11

Wij zijn de zorg ... en hebben onze eigen zorgverzekering! www.izz.nl

‘Ik ben Noortje Potters, persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg’

• Al 36 jaar de zorgverzekering van en voor de zorg • Geen winstoogmerk • Speciaal voor zorgmedewerkers

DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S ALEID DENIER VAN DER GON

‘Eis professioneel gedrag van iedereen’

‘Ik ben een echte civil society-man’, zegt Lucas Meijs, ‘maar in de gehandicaptenzorg kun je niet alles overdragen aan de civil society.’ De rol van gemeenten is volgens hem beperkt en aan zijn keukentafel is voor ambtenaren geen plaats.

L

ucas Meijs, hoogleraar vrijwilligerswerk (officieel:

Wat kunnen we er aan doen?

Strategic Philantropy) aan de Erasmus Universiteit

‘Veel grote maatschappelijke organisaties zijn heel slecht

Rotterdam, legt uit: ‘De zorg wordt betaald vanuit

geworden in het binnenhalen van vrijwilligers. Als ik met zorg-

directe en indirecte solidariteit. Indirecte solida-

organisaties praat, dan zeggen ze: vrijwilligers, dat is lastig.

riteit loopt via collectieve middelen die door de

Maar als je burgers niet binnen laat als vrijwilligers, krijgen

overheid worden geïnd. Directe solidariteit betekent dat mensen

ze natuurlijk het gevoel dat er iets niet pluis is. Je moet besef-

zelf zorgen voor anderen die zij zelf uitkiezen. De hoeveelheid

fen dat indirecte solidariteit heel efficiënt is, zo efficiënt als de

zorg die we met zijn allen verdelen, via directe en indirecte

blauwe envelop waarmee je geld ophaalt. Maar de vraag is of

solidariteit, zal niet groter worden. Het niveau van vrijwilligers-

zij ook zo legitiem is. De legitimiteit van directe solidariteit is

werk ligt in Nederland waanzinnig hoog. Alle verwijten dat we

honderd procent. Vrijwilligers van de Zonnebloem stappen in

te weinig voor elkaar doen slaan nergens op. Maar een aantal

rotweer op de fiets om naar iemand toe te gaan. Die vragen zich

politici denkt dat de vraag aan zorg explodeert als je middelen

niet af of wat zij doen wel goed terechtkomt. Als je nou veel van

beschikbaar stelt vanuit indirecte solidariteit.’

dit soort mensen verbindt aan het dossier van je organisatie, dan bouw je legitimiteit op. Veel maatschappelijke organisaties

En daarom wordt het recht op zorg beperkt?

zijn vergeten om hun legitimiteit te onderhouden onder gewone

‘Dat willen we blijkbaar. Want ook wat politici doen, wordt door

burgers.’

de samenleving bepaald, door de helft plus één. Het is opvalgevoerd in termen van solidariteit. De framing is totaal veran-

Het zou dus goed zijn als er een goede samenwerking ontstaat tussen professionals en vrijwilligers?

derd. Het gaat niet meer over mensen die pech hebben en voor

‘Ik weet niet of dit interview de kant op gaat die u wilt hoor,

wie we moeten zorgen, maar over mensen die hun omstandig-

maar ik verbaas me erover wat ze in de gemiddelde zorginstel-

heden aan zichzelf te danken hebben en die misbruik maken

ling allemaal een professional noemen. Namelijk: iedereen

van voorzieningen. Het persoongebonden budget was bijvoor-

die ze betalen. Fascinerend! Daarmee halen ze de status van

beeld een waanzinnig mooi instrument om solidariteit vorm

professionals gigantisch naar beneden. Als ik in een zorginstel-

te geven. Mensen die recht hadden op zorg kregen zelf zeg-

ling vraag hoeveel professionals er werken, dan noemen ze alle

genschap. Nu is de toon: als je mensen recht geeft op geld, dan

beroepskrachten op, ook de dame die op de receptie achter de

gaan ze er misbruik van maken. Het enige wat in de krant staat

telefoon zit. Wat zegt dat woord “professional” dan nog? Ooit

is misbruik. Ik vind dat heel vreemd.’

zijn we begonnen om beroepskrachten die niet tot de klassieke

lend dat de discussie over het recht op zorg steeds minder wordt

14

Markant december 2013

interview LUCAS MEIJS

december 2013 Markant

15

professies behoren paraprofessionals te noemen: de alfahulpen en dergelijke. Daarna hebben we dat “para” geschrapt. Dit leidt tot gevolgen die soms zeer komisch zijn. Ik ken een instelling voor ouderenzorg waar mensen werden geweigerd als vrijwilliger omdat ze onvoldoende sociale vaardigheden hadden.

Daarna kwamen ze via het uitzendbureau als schoonmaker binnen en werden toen professional genoemd. Ze gingen zich ook gedragen alsof ze beter waren dan vrijwilligers!’

De overheid wil de betrokkenheid van de civil society, of van sociale netwerken, vergroten.

Is dat wel een zaak van de overheid?

‘Er zit een scherp randje aan. Als mensen meer vrijwillige bijdragen moeten leveren, willen ze er wel zelf over beschikken.

Het heeft echt geen zin als een wethouder tegen een vrijwilliger van de Zonnebloem zegt: u moet voortaan die meneer bezoeken, want die is zieliger dan degene die u nu bezoekt. Nou kan het gebeuren dat een groepje burgers een club opricht die vindt dat je gehandicapten moet verzorgen op een manier waarop ze volgens anderen fundamentele mensenrechten schenden.’

Bijvoorbeeld als ze een ouderinitiatief oprichten en zeggen: de deur gaat op slot?

‘Ja. De mate waarop je zelfbeschikking vanuit de civil society kunt toelaten, verschilt per dossier. Als het om een vereniging van kickboksers gaat, kun je wat mij betreft heel ver gaan. Maar als het gaat om kwetsbare burgers kun je niet alles overdragen aan de civil society. Neem het eten van raw food. Als mensen een vereniging van raw food-eters willen oprichten, dan is mijn antwoord: uitstekend, voor alle achttienplussers. Maar voor een twaalfjarige? Zo ver gaat die zelfbeschikking in de civil society niet. Het is leuk als er een vereniging wordt opgericht van mensen die hun deur op slot willen doen, maar dat ga je niet beslissen voor mensen met een verstandelijke beperking. Wat dat betreft wordt het een spannende tijd. Ik ben een echte civil society-man, maar in de gehandicaptenzorg kun je niet alles overdragen aan de civil society.’

Het Rijk wil taken overdragen aan gemeenten.

Betekent dat eigenlijk wel dat de rol van de samenleving zelf belangrijker wordt?

LUCAS MEIJS

Geboren in 1963 in Haarlem 1990-1991

bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam 1991 - 1997 Rotterdam School of Management proefschrift: Management van vrijwilligersorganisaties 1997 - heden Meijs consultancy 2003 - heden hoogleraar Volunteering, Civil Society and Business aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit, vanaf 2007 omgedoopt in hoogleraar Strategic Philanthropy nevenactiviteiten: lid van de Raad voor Maatschappelijke Onwikkeling; lid raad van toezicht Stras, activiteiten voor verstandelijk gehandicapten in Rotterdam; lid van het bestuur van ING for something better en de NUON Foundation; lid raad van toezicht Resto van Harte, community restaurants; lid raad van toezicht KRO.

‘Ik denk dat we op dit moment een tussenstap maken. Van landelijk naar gemeenten, naar gemeenschappen. Er gaan meer verschillen ontstaan tussen die gemeenschappen. Stel dat er

16

straks huizen zijn voor gehandicapten waar het eten bijna een

bleem vinden. Interessanter wordt het als het gaat om iets wat

ster verdient, omdat men het daar belangrijk vindt dat je ook als

we allemaal belangrijk vinden. Maar dan zie ik voor de gemeen-

je gehandicapt bent, goed kunt eten. En dan zijn er ook huizen

ten helemaal geen rol weggelegd. Je kunt je moeilijk voorstel-

waar kraak nog smaak aan het eten zit, maar je blijft er wel van

len dat de ene gemeente wel vrijheidsbeperking toestaat en de

in leven. Ik kan me voorstellen dat we dat met elkaar geen pro-

andere niet.’

Markant december 2013

Wat vindt u van ‘keukentafelgesprekken’ de gesprekken tussen gemeenten en burger over hun ondersteuning?

‘Een keukentafelgesprek waarin mensen bespreken wat een buurman aan ondersteuning nodig heeft, of wat er in een sportvereniging moet gebeuren vind ik geweldig. Maar ik begrijp niet wat een ambtenaar aan mijn keukentafel te zoeken heeft. Dat vind ik bijna Oost-Europees. Ik heb toch het recht een gemeen-

‘Stop ermee iedere beroepskracht professional te noemen en iedere vrijwilliger niet’

teambtenaar uit mijn huis te houden? Of komt dan de politie om te zeggen dat ik die ambtenaar moet binnenlaten? Aan de keukentafel praat ik met andere burgers. Ambtenaren zijn geen burgers, die hebben een deel van hun burgerrechten ingeleverd.

Ze mogen niet tegen het beleid van de minister zijn, een burger wel.’

Geeft u eens wat tips.

‘Zorgorganisaties moeten stoppen met het werven van vrij-

Zorgaanbieders krijgen straks minder geld vanuit de Wet Langdurige Zorg, de opvolger van de AWBZ. Een ander deel van de geldstroom loopt via die keukentafelgesprekken. Wat moeten ze doen?

willigers. Zoek voortaan chauffeurs of bezoekers of iets

‘Het geld ergens anders vandaan halen. Zorgaanbieders moeten

dat ze hun werk goed doen. Je moet je wel realiseren dat de

hun verantwoordelijkheid nemen. Als ergens een bewoner door

vrijwilliger de baas is over het contract. Zodra een vrijwil-

een ongeluk overlijdt, zeggen zorgaanbieders altijd onmiddel-

liger zegt: ik begin pas om kwart over negen, dan moet je dat

lijk: ik heb me aan de regels gehouden. Terwijl het zelfstandige

accepteren. Als je zegt: we beginnen hier om negen uur, dan

clubs zijn! Als je je verschuilt achter regels van de wethouder of

zegt hij: dat is goed, maar dan komt hij pas om kwart over

de staatssecretaris, ben je toch geen professional? Als instelling

negen. Hij denkt: ik ga toch eerst mijn kinderen wegbrengen.

heb je de plicht om zo goed mogelijk voor je cliënten te zorgen.

Maar de vrijwilliger moet zich wel houden aan het contract.

Daarbij moet je je niet laten beperken door wat een enkele

Als hij om half tien komt binnenlopen, zeg je: hé, dat hadden

financier je geeft. Er zijn gelukkig goede uitzonderingen, maar

we niet afgesproken!

zorgorganisaties zijn zichzelf steeds meer gaan zien als uitvoer-

Belangrijk is ook dat een vrijwilliger direct aan de slag kan

ders van overheidsbeleid. Als het fout gaat, geven ze de overheid

als hij binnenkomt. We vinden het erg als een beroepskracht

de schuld. En ondertussen strijken de bestuurders wel een flink

niks te doen heeft, want dat kost geld. Maar als een vrijwil-

salaris op, omdat ze zogenaamd een zelfstandige club runnen!’

liger niks te doen heeft, is dat eigenlijk veel erger. Zeg niet:

anders. Stop ermee iedere beroepskracht professional te noemen en iedere vrijwilliger niet. Ik zou van iedereen professioneel gedrag eisen, ook van vrijwilligers. Dat betekent

ga maar even een kopje koffie drinken, dan gaan we zo eens

Waar moeten ze de middelen dan vandaan halen? Binnen het vrijwilligerswerk is de zorg niet erg populair.

nadenken over wat je kunt doen. De beroepskracht krijgt

‘Dat kan ik me voorstellen. Je zult toch maar iedere dag te

moet je juist efficiënt omgaan.

horen krijgen dat je geen professional bent! Terwijl iedereen

Als een vrijwilliger een aanbod doet, moet je je echt afvra-

die langs loopt, bijvoorbeeld om koffie te serveren, wel pro-

gen hoe je er gebruik van kan maken. Zeg niet: nee, dat past

fessional is. Ik was een keer bij een instelling waar alle mede-

hier niet. Na een lezing van mij stond een keer een man op

werkers een keurig naamkaartje droegen, met onder hun

die vertelde dat zijn vrouw zich had aangemeld als chauffeur

naam ook hun functie. Terwijl de vrijwilligers een kaartje

voor een tafeltjedekje-service. Ze had gezegd dat ze niet op

hadden waarop alleen heel groot stond: VRIJWILLIGER. Het

dinsdag kon, omdat ze dan voor de kleinkinderen zorgt. Toen

was een beetje ingewikkeld om voor hen naamkaartjes te

hadden ze haar geantwoord dat ze alleen iemand nodig had-

maken! Ik zou zijn weg gegaan. Als ze je niet eens als mens

den op dinsdag. Dank u wel mevrouw, tot ziens. Elders in de

willen zien! Je zou de organisaties de kost moeten geven

zaal sloeg de paniek toe, want die man was wel als wethouder

die nieuwsbrieven maken, maar die niet aan de vrijwilli-

verantwoordelijk voor de subsidie van tafeltjedekje. De claim

gers sturen, omdat dat te kostbaar is. Vrijwilligers worden

dat het moeilijk is om aan vrijwilligers te komen, was in één

beschouwd als een soort aanhangsel.’

klap weg.’

geld en kan zijn hypotheek ermee betalen. Een vrijwilliger die niets te doen heeft, voelt zich uitgebuit. Met vrijwilligers

december 2013 Markant

17

ALBERT JAN KRUITER • OPRICHTER INSTITUUT VOOR PUBLIEKE WAARDEN EN SOCIAAL HOSPITAAL

opinie

Participatiesamenleving of verzorgingsmaatschappij?

T

ijdens de afgelopen troonrede kondigde de koning de

er voor kiezen om gezamenlijk een zorgcoöperatie op te richten,

participatiesamenleving aan. En passant vertelde hij

bijvoorbeeld. Voor verreweg het grootste deel van de Nederlanders

dat de verzorgingsstaat ten einde kwam. De overheid

zal dat een eigen keuze zijn.

kan onze problemen niet meer oplossen, we moeten meer zelf doen.

De belangrijkste vraag is natuurlijk wat er met mensen gebeurt die die keuze niet zelf kunnen maken. Mensen die niet zelfredzaam,

De vraag of de koning gelijk had, is niet de meest interessante.

of samenredzaam zijn. Mensen die geen sociaal netwerk of fami-

Al jaren weten we dat de verzorgingsstaat, zoals we die zijn gaan

lie hebben. Mensen die wel zorg nodig hebben. Mensen die niet in

kennen en waarderen, in financiële zin weinig duurzaam is. Jon-

eigenkrachtprotocollen en eigenverantwoordelijkheidsdogma’s

geren die nu pensioenpremie betalen, moeten nog maar afwach-

passen. Mensen ook voor wie de verzorgingsstaat ooit bedoeld

ten of ze ooit pensioen uitgekeerd zullen krijgen. De zorgkosten

was.

rijzen de pan uit. Als we doorgaan zoals we nu doen, betalen we

Ik zie twee mogelijkheden. Of ze vallen ten prooi aan de verschra-

in 2020 meer dan twintig procent van ons inkomen aan zorg. De

ling van de zorg die met het afbrokkelen van de verzorgingsstaat

verhouding tussen mensen die geld verdienen en mensen die

ontstaat, of we kunnen ze blijven verzorgen, of zelfs beter helpen,

geld kosten, verandert sneller dan we kunnen opvangen. En dus

omdat mensen die minder zorg nodig hebben, meer zelf gaan

moet de verzorgingsstaat op de schop, en zullen we als burgers

doen.

meer zelf moeten doen. Dat kun je vervelend vinden, feit is dat we

Zoals wel vaker zal de waarheid ongeveer in het midden liggen. We

langzaam failliet gaan als we niets doen. En dan zijn we nog veel

moeten onderscheid leren maken tussen welke zaken we professi-

verder van huis.

oneel voor deze groep moeten blijven regelen, en welke zaken ook

Bovendien: kunnen we onze aandacht en energie niet beter rich-

door familie, vrienden en vrijwilligers geleverd kunnen worden.

ten op de vraag hoe de verzorgingsstaat van de toekomst er dan

En waarschijnlijk zal de balans daarbij meer doorslaan naar parti-

precies uit moet komen te zien? Kunnen alle burgers wel mee-

ciperende burgers dan naar professionals, dan nu het geval is.

doen? Of participeren? En wie wel? En wie niet? En wie bepaalt dat

Aan de andere kant zijn wij het aan onszelf en de samenleving

precies? Mogen we daar als burgers over meepraten? Of komt er

verplicht dat mensen die zorg het hardste nodig hebben, die

een nieuw protocol om te bepalen wie zelfredzaam is en wie niet?

altijd blijven krijgen. Dat de verzorgingsstaat ook mensen is gaan

Hebben we daar zelf nog iets over te zeggen?

verzorgen die wellicht meer zelf kunnen doen, wil niet zeggen dat we mensen die dat niet kunnen daar de dupe van moeten laten

Veel vragen en weinig antwoorden. Dat kenmerkt de tijd waarin

worden. Althans, dat vind ik. Als burger in een participatiesamen-

we leven. Natuurlijk zou de overheid graag zien dat we solidariteit

leving. En net als ik bent u als burger in een participatiesamenle-

en zorg precies zo organiseren, zoals de overheid dat altijd gedaan

ving daar zelf bij. Want dat betekent de participatiesamenleving

heeft. Waar de overheid een stapje terugzet, zet de burger een

ook: niet ‘Den Haag’ maar wijzelf krijgen weer een grotere rol in

stapje vooruit. Maar de kans is klein dat juist dat gaat gebeuren.

het bepalen en definiëren van solidariteit. Ik denk dat we daar

Waarom zouden burgers onderling zaken immers precies zo orga-

opgetogen over kunnen zijn. Van een participatiesamenleving,

niseren als een overheidsinstelling? Als burger kan ik er bijvoor-

naar een verzorgingsmaatschappij, zou ik in dat kader een mooie

beeld voor kiezen om mijn linker buurman wel te verzorgen, en

ontwikkeling vinden.

mijn rechter buurman niet.

Overheden moeten mensen in principe gelijk behandelen, dus

Albert Jan Kruiter promoveerde in 2010 op de geschiedenis van de

die kunnen die keuze niet maken. Wij wel. Als de overheid minder

AWBZ en doet onderzoek naar multiprobleemgezinnen, die hij in het

gaat doen, zullen er dus verschillen ontstaan in de manier waarop

Sociaal Hospitaal van hulp voorziet.

we voor elkaar zorgen. Sommige mensen zullen liever veel tijd be-

18

steden aan een of twee familieleden, weer anderen brengen liever

www.publiekewaarden.nl

boodschappen langs bij een grotere groep. Weer anderen zullen

www.sociaalhospitaal.nl

Markant december 2013

het s i t a g gr pakket a a r V atie a m r info aan vi markant l/

y.n ctor e f f w.e ww

7.02.13.001

DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S MARTINE SPRANGERS

Samen apart wonen

Professionele ondersteuning, maar wel door de buren. In de TWAspanhûzen van Talant woont een begeleiderspaar naast gezinnen van ouders met een verstandelijke beperking. ‘Heus, dit los je niet op met een buurtcentrum.’

‘V

oor mij was het bijna een droom die uit-

wonen. Of in het Fries: Tegearre Wenje Apart (TWA).

kwam’, zegt Koos Smid.

Koos had al eens aan Silvia voorgesteld om iets als een Tho-

‘Voor mij was het een uitdaging’, zegt

mashuis te beginnen, maar dat was er niet van gekomen. In

Silvia de Jager.

de sportzaak waar hij al 29 jaar werkt, merkte hij dat mensen

Ze vormen samen het begeleiderspaar

met een beperking vaak naar hem toe trekken en dat hij goed

van de eerste TWAspanhûzen, een nieuwe vorm van ge-

met hen overweg kan. Silvia werkt in de Swaai, een centrum

zinsondersteuning door Talant (onderdeel van Zorggroep

voor mensen met een verstandelijke beperking en psychiatri-

Alliade). De droom kwam uit in 2010. Woningbouwstichting

sche problemen. En toen kwam Silvia thuis met de vacature

Achtkarspelen had aan de rand van het Friese dorp Harkema

voor een begeleiderspaar voor de eerste TWAspanhûzen.

twee nieuwe woudboerderijen neergezet, met in totaal vier

20

woningen. Oorspronkelijk waren de woningen twee aan

Oplossingsgericht

twee met elkaar verbonden via een binnendeur en waren ze

Het werk van het begeleiderspaar is bijzonder, maar geen

bedoeld voor mensen die de mantelzorg voor hun ouders op

vrijwilligerswerk. Samen krijgen ze 27 uur betaald. Daarvoor

zich willen nemen. Maar toen de woningen er stonden, bleek

moeten ze zeven dagen per week vierentwintig uur bereik-

daar geen belangstelling voor te bestaan.

baar zijn en gaan ze op uiteenlopende tijdstippen bij de

Talant greep de kans, want deze zorgorganisatie zocht al een

gezinnen op bezoek. ‘Want’, legt Koos uit, ‘als ouders bijvoor-

tijdje naar een alternatief voor ambulante ondersteuning van

beeld als doel formuleren dat ze hun kinderen leren tanden-

gezinnen. Voor sommige ouders met een beperking is het vol-

poetsen, heeft het geen zin om langs te komen om drie uur ’s

doende als er één of twee keer per week iemand langs komt,

middags.’ Behalve door het ouderpaar, worden de ouders in

maar voor anderen is het handiger als er de hele week iemand

de opvoeding ondersteund door een praktische pedagogische

in de buurt is die een oogje in het zeil houdt en aan wie ze

gezinsondersteuner.

advies kunnen vragen.

Het begeleiderspaar is niet altijd thuis. Hun andere werk gaat

De deuren tussen de woningen werden dichtgemaakt, in

ook door. Silvia werkt nu 28 uur, Koos 21. Als geen van bei-

één van de woningen ging een begeleiderspaar wonen, in de

den thuis is, is één van hen telefonisch bereikbaar. Als ze wel

andere drie gezinnen waarvan de ouders een verstandelijke

thuis zijn, mogen de ouders altijd aanbellen. Maar de drem-

beperking hebben. Dit alles onder het motto: samen apart

pel om binnen te komen ligt wel hoog. Koos: ‘Ik ben over een

Markant december 2013

Koos Smid, Geertje Veenstra en haar dochters Tamara en Jessica

REPORTAGE TWASPANHÛZEN

december 2013 Markant

21

Verschillende doelen De doelen waaraan wordt gewerkt verschillen per gezin, het is niet de bedoeling dat er één gezinscultuur ontstaat, die aan iedereen wordt opgelegd. Vaak hebben de doelen te maken met het dagritme, hygiëne, of problemen in het netwerk. Koos: ‘Verschillende ouders zijn gescheiden. Dat betekent dat er afspraken moeten worden gemaakt over de kinderen. En dat is ook voor deze mensen vaak lastig.’

De bezoeken van Koos en Silvia bij de gezinnen vinden aangekondigd en onaangekondigd plaats. Dan kijken ze of alles goed gaat en of de ouders zich aan de afspraken houden.

Als dat niet het geval is, dan staat de veiligheid van de kinderen voorop. Als de situatie onveilig lijkt, dan rapporteren ze daarover. In één geval heeft dat ertoe geleid dat de voogd besloot een kind uit huis te plaatsen. Dat betekende dat ook de ouders binnen drie maanden uit de TWAspanhûzen moesten vertrekken. De woningbouwstichting zoekt in zo’n geval vervangende woonruimte.

Geen eigen netwerk De TWAspanhûzen voorzien in een behoefte, luidt de conclusie van een evaluatie door ARGO Rijksuniversiteit Groningen.

Talant wil er dan ook meer gaan opzetten, zegt teamleidster Esther Nicolai. Het tweede initiatief wordt genomen in Drachten en het derde in Lemmer.

‘Er ontstaat rust in de gezinnen’, zegt ze. ‘Daardoor krijgen ouders ruimte om zich te ontwikkelen.’ Ze benadrukt dat de

Silvia de Jager en Koos Smid staan 24 uur per dag klaar voor het gezin Veenstra

relatie tussen het begeleiderspaar en de ouders zakelijk is.

‘Als ze te betrokken zouden raken, gaan ze beslissingen overnemen. Het is de bedoeling dat ouders vertrouwen krijgen in hun eigen handelen.’

minuutje bij je, zeg ik meestal.’ Het gevolg van deze praktijk

Het valt haar op dat er in discussies over vernieuwingen in

is dat de ouders hun vragen niet hoeven op te sparen totdat

de langdurige zorg weinig aandacht is voor ouders met een

de ambulant begeleider een keer langs komt.

verstandelijke beperking. ‘In de media gaat het vaak over

In een hbo-opleiding voor intensieve ambulante begeleiding

ouderen. Dan wordt gezegd dat hun eigen netwerk meer moet

maakten ze kennis met de methodiek van oplossingsgericht

gaan doen. Maar deze mensen hebben vaak geen netwerk

werken. ‘Dat betekent niet dat wij de oplossing aandragen’,

en ze kunnen niet voor zichzelf opkomen! Als ze geen geld

zegt Silvia. ‘We helpen de ouders om zelf een oplossing te

hebben om eten te kopen, vragen ze geen hulp, maar ver-

vinden.’ Zo kan het gebeuren dat een moeder voor de deur

bergen ze hun probleem. Vanuit Talant ondersteunen we in

staat met een potje bieten dat ze niet open krijgt, vertelt

Friesland driehonderd van dit soort gezinnen en we komen

Koos. ‘In dit geval heb ik het meteen even opengedraaid,

daarbij naast de licht verstandelijke beperking van alles

want er stonden al aardappels op het vuur, maar later kom ik

tegen: schulden, verslaving, psychiatrische problemen. Heus,

er dan op terug. Dan vraag ik haar hoe ze een volgende keer zelf dat potje bieten open krijgt. Want dat is natuurlijk een geweldig doel! Iets wat voor ons zo normaal lijkt, kan voor deze mensen heel belangrijk zijn. Je maakt het zo concreet mogelijk. Moet er een hulpmiddel voor worden gekocht? Dan

Professionals en de anderen

maak je daar weer afspraken over.’

Met ouder Wiebe Veenstra ging Koos mee naar het zieken-

Het begeleiderspaar in de TWAspanhûzen levert

huis, toen hij last had van zijn schouder. Vanwege een trau-

professionele ondersteuning in hun eigen nabije

matische ervaring uit het verleden lag de drempel voor hem

omgeving. Maar bij de ondersteuning van mensen met

hoog om daar alleen naar toe te gaan. ‘Als we daar zijn, vraag

een verstandelijke beperking kunnen ook anderen

ik hem waar we nou precies naartoe moeten. Dan zegt hij:

betrokken zijn: verwanten of omwonenden. Naar de rol

kijk daar staat een paal met bordjes. Ik loop dan achter hem

van professionals en verwanten vindt binnen Talant op

aan. Door hem zoveel mogelijk alles zelf te laten doen, zie je

verschillende manieren onderzoek plaats.

zijn zelfvertrouwen toenemen. Inmiddels kan hij alleen naar het ziekenhuis.’

22

Markant december 2013

Verwantenpanel Uit een halfjaarlijkse raadpleging van het Verwantenpanel van

tussenrapportage wordt de attitude van de begeleiders ten aanzien

Talant blijkt dat verwanten er vooral willen ‘zijn’ voor hun familielid.

van de omgekeerde integratie ‘ambivalent’ genoemd. Ze zien de

Ze helpen met het regelen van de financiën (82 procent), gaan

meerwaarde van omgekeerde integratie maar noemen ook nadelen.

op bezoek (70 procent) en doen leuke dingen (60 procent).

Ze zijn bijvoorbeeld bezorgd over de veiligheid van cliënten, vanwege

Daadwerkelijk helpen bij de verzorging of behandeling doen ze minder

de auto’s die nu rondrijden in de wijk.

graag. Tweederde van de verwanten vindt zelf zorg verlenen − zoals

In het tussenrapport blijkt ook dat het beeld van begeleiders en

de overheid soms lijkt te willen − te lastig. Het gaat in dit onderzoek

omwonenden kan verschillen (onderzoek onder verwanten wordt

overigens om cliënten die merendeels intramuraal wonen.

nog uitgewerkt). Slechts 28 procent van de begeleiders denkt

De resultaten zijn vergeleken met een onderzoek onder

dat omwonenden de omgekeerde integratie positief waarderen.

professionals uit 2008. Daaruit blijkt dat ook zij de verwanten niet

In werkelijkheid blijkt echter dat 88 procent van de omwonenden

willen inzetten bij de directe zorg. En als verwanten en professionals

positief is.

wordt gevraagd welke verschuiving ze zouden willen zien, blijkt ook

Slechts 39 procent van de begeleiders zegt dat er contact is met de

dat beide groepen willen dat directe zorg de verantwoordelijkheid

omwonenden. Zij vatten contact op als: koffie drinken, of even een

van professionals blijft.

praatje maken. Van de omwonenden zelf vertelt echter 95 procent

Maar er zijn ook verschillen: verwanten willen wel graag een sterkere

dat ze contact hebben met buren met een verstandelijke beperking,

rol krijgen als belangenbehartiger, terwijl medewerkers juist zouden

maar de meesten beschouwen elkaar groeten of een kort gesprekje

willen dat ze die rol beperken. Wat de professionals betreft houden

al als contact. Bij 25 procent van de omwonenden is het contact

verwanten zich meer bezig met sociale activiteiten, zoals uitstapjes,

intensiever: de kinderen spelen samen, de omwonenden drinken

waar zij zelf steeds minder aan toe komen.

koffie op de groep of men gaat samen naar de kerk. Tachtig procent

Margo Brouns en Ruud Tap (beiden Talant) en Anneke Stam

van de omwonenden beoordeelt het contact positief.

(NHL Hogeschool) schreven een artikel over dit onderzoek, dat

Een laatste verschil: slechts 64 procent van de begeleiders denkt

zij hebben aangeboden aan NTZ. Om te komen tot een betere

dat de omwonenden positief aankijken tegen hun werkzaamheden,

samenwerking tussen professionals en verwanten pleiten ze

terwijl in werkelijkheid de meeste omwonenden (84 procent) hier

voor ‘een informele omgeving’. ‘De samenwerking (moet) minder

positief over oordelen. Omwonenden noemen wel een aantal

institutioneel plaatsvinden’, schrijven ze, ‘en dus ook buiten de

verbeterpunten: minder telefoneren, minder roken en minder hard

zorgleefplanbespreking.’ De wil om tot een betere samenwerking te

rijden met de taxibusjes. Kortom, de ervaringen van omwonenden

komen bestaat volgens de auteurs aan beide kanten.

zijn in verschillende opzichten positiever dan begeleiders denken.

Het onderzoek wordt verricht vanuit de Rijksuniversiteit Groningen

Omgekeerde integratie

door Eleonora Venema, onder leiding van Carla Vlaskamp, hoogleraar

Een ander onderzoek binnen Talant vindt plaats in de wijk

orthopedagogiek, en Sabine Otten, hoogleraar intergroepsrelaties

Maartenswouden in Drachten, een voormalig instellingsterrein

en sociale integratie. De eerste resultaten lijken erop te wijzen dat

waar nu omgekeerde integratie plaatsvindt. In een interne

begeleiders hun kijk kunnen bijstellen in een zonniger richting.

dit los je niet op met een buurtcentrum.’

bevalt. ‘Als er belangrijke papieren binnen komen, bijvoor-

Talant heeft Tweedekamerlid Lutz Jacobi (PvdA, ex-directeur

beeld van de gemeente, dan kan ik vragen wat er mee moet

GGD Fryslân) onlangs op bezoek gehad en dit heeft ertoe

gebeuren’, zegt Wiebe. ‘Voordat we hier naartoe gingen,

geleid dat een delegatie van Talant is uitgenodigd voor een

woonden we al een jaar samen in Drachten’, vult Geertje aan.

rondetafelgesprek in Den Haag.

‘Maar hier leven we veel zelfstandiger. Eten koken en wassen kunnen we allemaal zelf doen.’

Hutsieflutsie

Het is na vijven en normaal gesproken zou het gezin nu bezig

Twee deuren van Koos en Silvia vandaan wonen Geertje en

zijn met de voorbereidingen van het avondeten. Rijst met

Wiebe Veenstra. Normaal gesproken gaan zij er nooit met

gele saus of kanonskogel, zoals de bijnaam van pizza hier

zijn tweeën naartoe, maar vanavond bij uitzondering wel.

luidt. Of hutsief lutsie: een stamppot van aardappelen, sper-

Ook aanwezig zijn de twee dochters van Geertje: Aliena (12)

zieboontjes en gehakt − een recept van Wiebe. Aliena vertelt

en Tamara (10). En de gezamenlijke dochter van Geertje en

over het heerlijke eten dat de nieuwe Filippijnse vrouw van

Wiebe: Jessica (4). En er zijn huisdieren: twee katten, een

haar vader bereidt. ‘Met heel veel soja en citroen. Haar kip-

konijn en twee goed gevulde aquariums. Maar druk − dat

nuggets zijn lekkerder dan die van McDonald’s.’

vindt Geertje het niet en ze voorziet het hele gezelschap in no

Jessica wil een snoepje uit de pot pakken. ‘Eentje’, zegt haar

time van koffie of thee.

vader beslist.

Wiebe is opgegroeid op een boerderij, werkt nu in een melk-

Bij het afscheid vraag ik Wiebe wanneer hij Koos en Silvia

veehouderij en houdt van de natuur. ‘Een keer keek een ree

het meest nodig had. ‘Toen ik naar het ziekenhuis moest voor

zo bij ons de woonkamer in’, vertelt hij opgetogen. Maar er

mijn schouder’, antwoordt hij. ‘Dat vind ik best lastig. Fijn

zijn meer redenen waarom het wonen hier de ouders goed

dat Koos mee wilde gaan.’

december 2013 Markant

23

Mama Janny ‘Ik ben van hun’, zegt Janny de Haas (50) uit Lelystad. Soms vergadert ze met mensen van de gemeente en dan vertelt ze na afloop dat ze zelf ook een lichte verstandelijke beperking heeft. O ja?, zeggen ze dan.

Al zes jaar leidt ze dit eetcafé in de multifunctionele accommodatie Atolplaza. Het is één van de activiteiten van Stichting − toevallig staan ze ook op tafel − Gerbera, die zij oprichtte toen de Lfb in Lelystad werd opgeheven. Twee keer per maand komen een stuk of vijftien mensen van verschillende niveaus eten. Een groepje om trots op te zijn: ‘Ze doen hun armen open voor iedereen.’ Als ze binnenkomen krijgen ze een knuffel.

Eén jongen noemt haar mama Janny.

Begeleiding is er niet. ‘Als er iemand bijkomt die zegt hoe het moet, gaat het mis.’ Wel krijgt ze zelf ondersteuning van een opbouwwerker bij de organisatie en de financiën. En als iemand alleen mag komen eten als zijn begeleider erbij is, nou, dan eet die ook maar mee.

In Atolplaza zijn ook activiteiten voor mensen uit andere culturen. Soms ruikt ze op de gang iets lekkers. Wat is dat? O, neem maar mee. Dan heeft zij weer een lekker recept.

24

Markant december 2013

TEKST EN FOTO DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

mee-eten

december 2013 Markant

25

DOOR RIEKE VEURINK | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | ILLUSTRATIE ANNE LUCHIES

Brug naar het gewone leven Ze zijn met duizenden: mensen die vrijwilligerswerk doen in de gehandicaptenzorg. En hun belang groeit verder door de ontwikkelingen in de AWBZ en Wmo. Maar wat komt er in de praktijk kijken bij de inzet van vrijwilligers?

‘V

rijwilligerswerk in de zorg is aan het

de behoefte van vrijwilligers

veranderen’, vertelt Cecil Scholten, leider

dan wanneer je de begelei-

van het project Zorg Beter Met Vrijwil-

ding centraal regelt.’ En ten

ligers. ‘De diversiteit onder vrijwilligers

slotte is een belangrijke factor:

neemt toe. Ze hebben allemaal hun

communicatie. Scholten: ‘Het

eigen wensen en verwachtingen. Daar moet je op aan zien

blijft een kwestie van organisatie

te sluiten. Hoe dan ook wordt zorg beter door de inzet van

en de vrijwilligers goed informeren en

vrijwilligers. Tenminste: als er goed voor hen gezorgd wordt.

niet over maar met hen communiceren.

De volgende vraag is: wat is daarvoor nodig? Dat hebben we

Vrijwilligers pakken allerlei signalen op. Doe

uitgezocht. Vervolgens zijn we met vijftien koploperorganisa-

daar je voordeel mee.’

ties aan de slag gegaan om de resultaten te borgen.’

De conclusies waren helder: allereerst moet je een passend vertrekpunt kiezen. Vrijwilligers zijn geen extra handjes aan

De Twentse Zorgcentra: vrijwilligers op elke woongroep

de lopende band van de zorg, maar brengen toegevoegde

26

waarde op het gebied van welzijn door de tijd en aandacht

De Twentse Zorgcentra vernieuwde haar vrijwilli-

die ze hebben. Of zoals beleidsmedewerker vrijwilligers

gersbeleid vorig jaar. Belangrijkste verandering: elke

Corry Baarsma van Cordaan het zegt: ‘Ze zijn voor cliën-

woning kreeg een eigen taakhouder vrijwilligers.

ten de brug naar het gewone leven.’ Scholten: ‘Als je ervoor

Staffunctionaris zorg Wim van Harten vertelt.

kiest de nadruk meer op welzijn te leggen en zorg daaraan te

‘Bij ons werkte jarenlang een vrijwilliger op een woongroep.

koppelen, kun je samen grenzen verleggen en ook met alle

Op een dag kwam er een nieuwe begeleider. Die vroeg aan

bezuinigingen cliënten goed van dienst blijven.’ Daarnaast

de vrijwilliger: wie bent u en wat komt u hier doen? De vrij-

is een rode draad in de borging: het helpt als vrijwilligers

williger zei meteen: dat zou ik beter aan jou kunnen vragen.

meer aangehaakt worden bij het team waarvoor ze werken.

Het voorbeeld is illustratief voor hoe het soms bij ons ging.

Scholten: ‘Daardoor kun je veel beter en sneller inspelen op

Vrijwilligerswerk was onvoldoende geborgd. Professionals

Markant december 2013

ACHTERGROND VRIJWILLIGERS IN GEHANDICAPTENZORG

Rollen omgedraaid ’s Heeren Loo en organisatie voor ouderenzorg Careyn hebben in het Westland een bijzondere samenwerking.

Cliënten van ’s Heeren Loo doen vrijwilligerswerk bij Careyn. Jobcoach Marjolein Nijdam: ‘Ze verrichten allerlei hand- en spandiensten. Van het brengen van ouderen naar de dagbesteding, tot het opruimen van vuile was en het maken van een praatje.’ De meerwaarde wordt door beide partijen ervaren. Er is meer tijd en aandacht voor de ouderen en de mensen met een beperking komen dichter bij de maatschappij. Nijdam: ‘Het gaat niet vanzelf. De samenwerking met onze cliënten vraagt extra tijd en aandacht van de medewerkers. Daarom geven we voorlichting, leggen we uit hoe je het beste met onze cliënten kunt omgaan en zijn we als jobcoaches steeds de smeerolie tussen beide organisaties.’ Inmiddels groeit de samenwerking. Zo kunnen bewoners van Careyn voor een uitstapje gebruikmaken van de belevingstuin van ‘s Heeren Loo en starten beide organisaties binnenkort wellicht met een gezamenlijke reparatiewerkplaats voor rolstoelen en rollators, waarin ook cliënten werken.

De oude coördinatoren vrijwilligerswerk hebben hierdoor meer ruimte gekregen om een adviesrol op te pakken. Ze signaleren trends en successen op woningen en vertalen die weer naar andere plekken. En ze kunnen zich bezighouden met plannen voor de toekomst. Want die zijn er alweer. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met het veranderende vrijwilligersbestand? Het zijn niet meer alleen zestigplussers die jarenlang blijven, maar ook bedrijven die een dagje iets willen komen doen, of jongeren die een paar maanden werkloos hadden weinig binding met vrijwilligers en vrijwilligers

zijn. En hoe zorgen we ervoor dat we de link met de maat-

voelden zich onvoldoende gewaardeerd. Daarom hebben we

schappij maken op logische uren in de avond en het weekein-

de organisatie omgegooid. Niet meer twee coördinatoren

de? Dat zijn de vragen waar we nu mee aan het werk kunnen.’

op zeshonderd vrijwilligers, maar een taakhouder vrijwilligers op elke woongroep. Dat sluit aan bij onze visie dat vrijwilligers samen met de zorgprofessionals staan voor de

Cordaan: Samenwerken met andere organisaties

kwaliteit van de zorg dichtbij de plek waar het gebeurt. Juist door dichterbij elkaar te werken, ontstaat de wisselwerking.

Bij Cordaan scheren ze niet alle vrijwilligers over één

En dat merken we in de praktijk. Problemen kun je gemak-

kam, maar kijken ze bewust naar diversiteit. De orga-

kelijker bespreken en vrijwilligers worden veel gemakkelijker

nisatie werkt hiervoor intensief samen met vrijwilli-

uitgenodigd voor de extra’s, zoals het sinterklaasfeest en

gersorganisatie Prisma. Corry Baarsma (Cordaan) en

de barbecue. Dat vergroot de wederzijdse betrokkenheid.

Peter Swinkels (Prisma) leggen uit.

Bovendien is de relatie nu geborgd in de lijn: de taakhouder

‘Er zijn allerlei redenen waarom iemand vrijwilligerswerk

vrijwilligers betrekt de vrijwilligers bijvoorbeeld bij plannen

doet’, vertelt Baarsma. ‘De één wil zijn competenties vergro-

die er zijn en koppelt dat weer terug naar de teamleider.

ten, de ander is op zoek naar zingeving, en de volgende wil

december 2013 Markant

27

De spelregels Vrijwel alle organisaties discussiëren over de vraag: wat mogen vrijwilligers wel en niet doen op het gebied van ADL-zorg? SGL heeft de uitgangspunten hiervoor op papier gezet in haar vrijwilligersbeleid. Coördinator vrijwilligers Anja Halmans: ‘We hebben vastgesteld dat vrijwilligerswerk moet bijdragen aan het welzijn van de cliënt. Dankzij vrijwilligers kunnen cliënten meedoen aan activiteiten in de samenleving. Soms is er dan ook buitenshuis ADL-zorg nodig, die medewerkers niet kunnen geven. Wat mogen vrijwilligers dan wel en niet?

Ze moeten in ieder geval juist geïnstrueerd zijn en veilig en verantwoord kunnen handelen. Bij uitzondering kan een vrijwilliger dan zelfs een voorbehouden handeling verrichten. Daar zitten wel voorwaarden aan: de vrijwilliger moet het willen, aankunnen, de juiste opleiding gevolgd hebben en bekwaam en bevoegd blijven. En om te beginnen natuurlijk een goede band met de cliënt hebben, en het vertrouwen van de cliënt, de familie en de organisatie.

Dat is supersupersuper maatwerk. En dat kost tijd.

Allereerst al om mensen ervan te overtuigen dat er heel

Straks hebben mensen die intramuraal wonen, veel zwaar-

veel kan, als je het maar goed regelt. En natuurlijk gaan

dere zorg nodig. Daar moeten we onze vrijwilligers goed op

we uit van het positieve, maar er zijn wel kaders nodig.

toerusten. Dat betekent dat we daar nu al samen over moeten

Dus maken we per situatie een checklist van wat een

praten en samen moeten nadenken over bijvoorbeeld trai-

vrijwilliger moet weten en kunnen. Die lijst is onderdeel

ningen.’

van het zorgplan en er komt een addendum met

Swinkels: ‘De keerzijde van die medaille is dat er straks

afspraken bij de vrijwilligersovereenkomst. Het zorgplan

cliënten in de samenleving wonen die óók veel hulp nodig

wordt regelmatig in de begeleidingsteams besproken.

hebben. Zoiets eenvoudigs als leren reizen met het openbaar

Op die manier kijken ook steeds een arts en andere

vervoer, wordt nu nog door zorgmedewerkers gedaan. Straks

disciplines mee. Soms zeggen we tegen elkaar: kan

stopt dat. En dan moeten vrijwilligers daarmee aan de slag.

het niet gemakkelijker? En dan zeggen we meteen: de

We kijken nu al hoe we dat gaan doen.’

discussie op zich is al heel goed. Iedereen denkt mee

Baarsma: ‘Je moet een nieuwe aanpak van informele zorg en

met als doel: het welzijn van de cliënt bevorderen.’

welzijn niet alleen willen oplossen. Daarom werken we ook zo graag samen met Prisma. Samen kijken we bijvoorbeeld hoe we in de buurt met andere organisaties kunnen samenwerken. Ik zie dat als een ontwikkeling die veel positiviteit en

inburgeren. Al deze mensen hebben andere dingen nodig om

kansen met zich meebrengt. En met de nieuwe structuur die

hun werk goed te kunnen doen. Daarom hebben we een aan-

wij opgezet hebben, zijn we daar ook klaar voor.’

tal jaren geleden de diversiteit van ons vrijwilligersbestand in kaart gebracht en gekeken waar die verschillende groepen behoefte aan hebben. Daardoor kunnen we op veel meer vra-

Koninklijke Visio: match cliënt en vrijwilliger

gen een goed antwoord bieden.

28

Bovendien kunnen we beter kijken of het werk dat een vrij-

Zeven jaar geleden startte Visio al het Maatjesproject,

williger doet nog steeds goed past. In het verleden kon het

waarin een match wordt gemaakt tussen cliënt en vrij-

gebeuren dat een oudere vrijwilliger op een gegeven moment

williger. Inmiddels is het project verder verfijnd: met

zei: dit is niks meer voor mij, ik stop ermee. Nu kunnen we

een nog betere match en training voor de vrijwilli-

met zo iemand in gesprek gaan: kunnen we je begeleiden? Is

gers. Manager Wonen en Dagbesteding bij Koninklijke

er een andere plek die beter bij je past? Op die manier kun-

Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde

nen we mensen behouden.’

mensen, Joost Kok geeft inzicht.

Peter Swinkels: ‘Als je weet wat nodig is en wat past, is het

‘Stel, je bent een cliënt van ons, en je houdt van voetbal. Dan

vervolgens goed om taken en verantwoordelijkheden te ver-

is het natuurlijk hartstikke mooi als je af en toe eens naar

delen. En dat hangt meteen samen met het begrip zelfstan-

een wedstrijd kunt. Begeleiders mee laten gaan, is niet te

digheid. Wat kan een vrijwilliger zelf?’

betalen. Maar los daarvan is de vraag ook: hoe leuk is het om

Baarsma: ‘Dat is zeker ook voor de toekomst interessant.

met de begeleider met wie je al vijftien jaar woont, ook nog

Markant december 2013

eens naar voetbal te gaan? Is het niet veel interessanter om met een vrijwilliger te gaan die net als jij gek is van voetbal? Dat is de gedachte achter ons Maatjesproject. We zoeken vrijwilligers bij de vraag van een cliënt. Dat doen we op individueel en op groepsniveau.

Het aardige is dat we daar in de loop der jaren steeds beter in zijn geworden. Dat begint al met de vraag van de cliënt. Die heeft een veel duidelijkere plek gekregen.

Want hoe duidelijker de vraag, hoe beter de invulling die je kunt geven. We hebben de vraag over vrije tijd een plek gegeven in het ondersteuningsplan en de begeleiders praten er regelmatig over. Ook de selectie van vrijwilligers hebben we verbeterd: met voorwerk, de intakegesprekken, het overleg met familie. Dat kost allemaal veel tijd, maar het is het waard. De matches worden steeds beter én we merken dat de cliënten erdoor groeien. Het kan inmiddels maar zo gebeuren dat een cliënt vraagt: hoe kan het dat Pietje één keer in de week gaat zwemmen en ik niet? Dat wil ik ook! Zo’n vraag zou een aantal jaren geleden niet gesteld worden. En wij zijn er blij mee. Het laat het initiatief van cliënten zien.

Investeren in initiatief is een andere ontwikkeling waar we mee bezig zijn. Wij werken met het Eigen Initiatief Model. Medewerkers volgen daar een uitgebreide training in. En we willen vrijwilligers daar een afgeslankte vorm van aanbieden. Zodat we allemaal volgens één lijn kunnen werken. En zodat de benadering voor de cliënt herkenbaar is. Daarvoor maakt het niet uit of hij nu met een medewerker of een vrijwilliger van doen heeft.’

Meer lezen? www.zorgbetermetvrijwilligers.nl

december 2013 Markant

29

boek film methode app website

media

Gelijkwaardige partners

door Lia Bruin | liabruin@tijdschriftmarkant.nl

pers uitgebreid wat dit betekent voor

Moet je horen! die is vertoond op het

Professionals in

burgers, beleidsmakers en professionals.

Cinekid filmfestival op 25 oktober. Ook

de zorg krijgen

Zo is er onder andere aandacht voor

op het IDFA festival (van 20 november tot

steeds vaker en in-

keuzevrijheid van burgers, effectiviteit

1 december) wordt de film vertoond. Wie

tensiever te maken

van affectief burgerschap, erkenning van

dat heeft gemist kan de documentaire

met mantelzorgers

vrijwilliger en mantelzorgers, eenzijdige

zien bij Zapp Echt Gebeurd van de VPRO.

en vrijwilligers.

beïnvloeding door overheid van wat al-

Zapp Echt Gebeurd is een digitaal plat-

In Mantelzorgers

gemeen aanvaarde maatstaven zijn, en te

form met online jeugddocumentaires,

en vrijwilligers

verwachten risico’s en problemen.

www.zappechtgebeurd.nl.

in beeld wordt

Thomas Kampen, Imrat Verhoeven, Loes

gepleit voor een

Verplanke, (red.) De affectieve burger.

Sociaal doe-het-zelven

benadering waarin professionals en man-

Hoe de overheid verleidt en verplicht

Sociaal doe-het-

telzorgers en vrijwilligers gelijkwaardige

tot zorgzaamheid, uitgeverij Van Gen-

zelven gaat over

partners zijn. Het boek bevat informatie

nip, 2013, 22,50 euro, ISBN 978 94

de beweging in

over hoe mantelzorgers en vrijwilligers

61642448. De affectieve burger is

de samenleving

een plek kunnen krijgen in organisatie en

verschenen als een van de twee delen

waarbij mensen

beleid van zorginstellingen. Daarnaast

van het jaarboek van het Tijdschrift voor

steeds meer

is er veel aandacht voor de praktijk. Hoe

Sociale Vraagstukken. Het andere deel is

zelf doen, in

kun je als professional samenwerken met

Als meedoen pijn doet over de moeizame

coöperaties, bij

mantelzorgers en vrijwilligers, hoe breng

verhouding tussen burgers en instituties

crowdfunding of

je ze in beeld, hoe werf en behoud je

in de (achterstands)wijk, onder redactie

in Eigen Kracht-

ze? Bedoeld voor studenten social work,

van Evelien Tonkens en Mandy de Wilde.

maar ook waardevol voor hulpverleners die in hun werk te maken hebben met

conferenties.

Maar ook over de botsing van deze

Moet je horen

beweging met een verzorgingsstaat die

vrijwilligers en mantelzorgers.

hier niet op is ingericht. In het eerste

Wilco Kruijswijk, Anita Peters, Jolanda

deel van het boek wordt de beweging op

Elferink, Cecil Scholten, Ilse de Bruijn-

analytische wijze beschreven. Zo is er

Mantelzorgers en vrijwilligers in beeld,

onder andere aandacht voor het belang

Bohn Stafleu van Loghum, 2013, 24,99

van sociale netwerken en voor factoren

euro, te bestellen op www.bsl.nl.

die cruciaal zijn bij het benutten hiervan: wederkerigheid en verbondenheid. In

Moraal

het tweede deel staat beschreven hoe De overheid wil

sociaal doe-het-zelven zich verhoudt tot

burgers verleiden

30

de politieke praktijk. Ten slotte is er nog

of verplichten

Tristan (10) heeft ouders die doof zijn,

een slotbeschouwing met een blik naar

om iets voor een

terwijl hij zelf prima kan horen. Tristan

de toekomst, waarin gesteld wordt dat

ander – hulpbe-

kan daardoor heel goed met dove men-

sociaal doe-het-zelven niet gezien kan

hoevende mede-

sen praten, maar dat geldt niet voor

worden als alternatief voor de verzor-

burgers – te doen.

andere mensen. Hoewel zijn vader heel

gingsstaat waarbij professionals overbo-

Daarom moet er

goed kan voetballen mag hij geen trai-

dig zijn, maar als een herordening met

een publieke mo-

ner worden van Tristans voetbalelftal,

nieuwe vormen van gedeelde verant-

raal van zorgzaam-

omdat de club denkt dat zijn vader door

woordelijkheid.

heid ontwikkeld worden. Burgers moeten

zijn handicap nooit een goede trainer

Pieter Hilhorst, Jos van der Lans, Sociaal

zich moreel verplicht voelen om zorgta-

kan zijn. Tristan vindt dat zijn vader een

doe-het-zelven. De idealen en de politieke

ken op zich te nemen. In De affectieve

keer de kans moet krijgen om zich te

praktijk, uitgeverij Atlas Contact, 2013,

burger onderzoeken sociale wetenschap-

bewijzen. Hierover gaat de documentaire

17,95 euro, ISBN 978 90 45025896.

Markant december 2013

Quality Qube 2014 De Quality Qube is een valide en betrouwbare methode voor het onderzoek van kwaliteitservaringen van zorg en ondersteuning. Als enige richt deze methode zich op de belevingen van zowel cliënten, cliëntvertegenwoordigers als van begeleiders zelf. De Quality Qube houdt rekening met de sociale context van ondersteuning.

De Quality Qube geeft een beeld van kwaliteitservaringen op het gebied van (1) Kwaliteit van Bestaan, (2) voorwaardenscheppende zaken en (3) relaties tussen begeleiders en cliënten.

De uitkomsten tonen zowel de sterke kanten als de verbeterpunten in uw zorg- en dienstverlening.

De Quality Qube leidt tot handige Kwaliteit-VerbeterKaarten op teamniveau en tot rapportages op organisatieniveau. Daarenboven kunnen kwaliteitservaringen ook worden teruggekoppeld naar het persoonlijke ondersteuningsplan van individuele cliënten.

De Quality Qube sluit aan bij het Visiedocument Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg 2.0 en is opgenomen in de VGN waaier van instrumenten (pijler 2b).

Meer informatie: www.buntinx.org

u luisteren uverstaan uverbeteren!

Quality Qube

DEF Advertentie QQ Wil Buntinx.indd 1

7-11-2013 11:47:02

Leren van dé expert op het gebied van dysfagie (slikstoornissen)?

Joan Sheppard, hoogleraar aan de Colombia University, komt in juni 2014 naar Nederland om workshops te geven.

“Enorm inspirerend hoe ze kennis en praktijkervaring combineert” “Er zouden wel 10 dagen gegeven kunnen worden, zoveel kennis heeft de docent en zo interessant is het” “Heel inspirerende spreekster!”

2 juni 2014: Certificatie Workshop Dysphagia Disorders Survey (DDS) en de Dysphagia Management Staging Scale (DMSS) HERZIENE VERSIE. 3 juni 2014: Verbetering en Behoud van Slik- en Eetfunctie bij Intellectuele en Ontwikkelingsstoornissen inclusief oefenen met de stethoscoop.

4 juni 2014: Onderwerpen op gevorderd niveau en door deelnemers aangeleverde casuïstiek.

Accreditatie wordt aangevraagd.

Kijk voor meer informatie en voor meer trainingsaanbod op:

www.trainingmetzorg.nl/onsaanbod

Training met Zorg Markant 10-2013.indd 1

8-11-2013 10:34:33

DOOR JOHAN DE KONING | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S MONA VAN DEN BERG

Sociaal puzzelen Hoe breng je mensen met verschillende zorgvragen, maar ook met elk hun eigen talenten, bij elkaar in een buurtnetwerk? Evelien van der Niet en Erwin Wieringa stimuleren dat mensen zelf verbindingen met elkaar aangaan. ‘Het lijken puzzelstukjes die bij elkaar horen.’

H

et is een vrolijke drukte in het door het Leger des

andere plekken zijn nog niet bekend, maar belangrijk is dat de

Heils opgerichte buurtsteunpunt, Bij Bosshardt

situaties zoveel mogelijk van elkaar verschillen. In Leidsche Rijn

genaamd, in de wijk Heseveld in Nijmegen. Een

is de welzijnsinstelling Doenja Dienstverlening betrokken bij het

stuk of vijftien vrouwen drinken er koffie in de

project, in Amsterdam zullen dat ouders zijn en hier in Heseveld

huiskamer, wisselen verhalen uit en werpen een

wordt samengewerkt met organisaties zoals Pluryn (gehandicap-

blik op de tweedehands kleding die er te vinden is. Vanuit deze

tenzorg), Tandem (welzijn), het Zelfregiecentrum (belangenbehar-

plek is ook verhalenverzamelaar Evelien van der Niet onlangs aan

tiging) en MEE.

het werk gegaan, om samen met kwetsbare jongeren te werken aan

32

sociale integratie. Ook aanwezig is adviseur Erwin Wieringa, die

Niet vanuit de zorg

het project leidt.

De zorgverlener doet daarbij in eerste instantie wel een stapje

‘Er wordt vaak over gepraat hoe de zorg de samenleving kan

terug, legt Wieringa uit. ‘Vanuit de zorg kun je niet de samenleving

helpen’, zegt Wieringa. ‘Wij onderzoeken hoe de samenleving de

organiseren. Dat geeft alleen maar druk. Dat geldt ook voor de

zorg kan helpen.’ Van de Nederlandse Stichting voor het Gehandi-

overheid. Als die begint over de participatiesamenleving levert dat

capte Kind (NSGK) kregen ze een ‘vrijbrief’: een subsidie om op vijf

alleen maar irritatie op.’

plaatsen in Nederland mensen met elkaar in contact te brengen.

Uiteindelijk moeten de activiteiten ertoe leiden dat er Keyrings

Uiteindelijk moet dit eraan bijdragen dat jongeren met een beper-

ontstaan. Dat zijn groepen van acht tot tien mensen die op loop-

king een plek in de samenleving vinden waar zij zich waardevol en

afstand van elkaar wonen en elkaar minimaal eenmaal per week

veilig voelen. Ook andere groepen kunnen erbij worden betrokken.

ontmoeten. Ze houden in de gaten hoe het met de anderen gaat en

Op een gezamenlijke bijeenkomst wordt voor ieder project een ‘Big

stellen waar nodig hun talenten voor elkaar beschikbaar. Zo’n net-

Plan’ gemaakt, een collectief toekomstplan.

werk geeft veiligheid door verbinding. Een vrijwilliger stimuleert

Van der Niet en Wieringa zijn begonnen in Heseveld en in Leidsche

de voortgang en de groep zelf bepaalt waarvoor eventueel profes-

Rijn en gaan binnenkort ook in Amsterdam aan de slag. De twee

sionele ondersteuning moet worden ingeroepen. In Engeland is

Markant december 2013

Erwin Wieringa, Sascha Stoffelen en Evelien van der Niet

ACHTERGROND WIJKRING

‘Wij onderzoeken hoe de samenleving de zorg kan helpen’

baar. De jongeren verzamelen de verhalen zelf, bij mensen die zij zelf uitkiezen. Zo kunnen ze ook kennis maken met mensen van buiten de kring van hulpverleners en medecliënten.’ De verhalen komen voort uit vragen die de jongeren hebben en worden gepresenteerd aan een klein door henzelf gekozen publiek. Hoe is het om kunstenaar te zijn? Wat doet de wijkagent in zijn vrije tijd? Hoe raak je, bijvoorbeeld als je syndroom van Down hebt, je stigma kwijt?

Bij elkaar zoeken Een van de vrouwen die aan tafel koffie heeft gedronken, zegt Van al veel ervaring opgedaan met deze Keyring-methode, hier in

der Niet even gedag. ‘Die vrouw helpt mij nu al’, zegt ze. ‘Zij is een

Nijmegen is de term omgedoopt in WijKring.

alleenstaande vrouw met vijf kinderen en zij is heel goed in lijstjes

Het project verkeert nog in de pioniersfase. Voordat WijKringen

maken en administratie bijhouden. Iets waar ik zelf niet zo goed in

kunnen worden gevormd, wordt eerst gekeken wat voor krach-

ben. Mensen willen graag iets voor elkaar doen. Ik heb ook al een

ten in de wijk aanwezig zijn. Daarbij wordt gebruik gemaakt van

heel bruisende buurtgenoot ontmoet, Rien Groenewegen, die zelf

nog een ander buitenlands concept, de Asset-Based Community

anderhalf jaar geleden een herseninfarct heeft gehad en die heel

Development (ABCD) van John McKnight uit Chicago. Om die

goed als vrijwilliger bij een Keyring kan worden betrokken.’

assets of talenten op te sporen, is Van der Niet samen met jonge-

En dan komt Sascha Stoffelen van Pluryn ook even langs. Ze heeft

ren die wonen in een trainingshuis voor mensen met NAH, van

gehoord dat Wieringa en Van der Niet er zijn. Stoffelen coördineert

Pluryn, begonnen met het verzamelen van verhalen. ‘Verhalen

innovatieve projecten. ‘Verschillende organisaties geven in deze

brengen mensen samen’, zegt ze. ‘Ze maken netwerken zicht-

wijk ambulante ondersteuning’, vertelt ze. ‘Soms hebben mensen

december 2013 Markant

33

In de huiskamer van buurtsteunpunt Bij Bosshardt maar weinig ondersteuning nodig, maar wel op het juiste moment.

ren met niet-aangeboren hersenletsel. Hij vertelt graag zijn verhaal.

We zoeken een model waarin dat mogelijk is. Maar als we dat zelf

‘De manier waarop de zorg is georganiseerd draagt ertoe bij dat

gaan ontwikkelen, krijgen we meer van hetzelfde, terwijl we willen

mensen in een slachtofferrol kruipen’, zegt hij. ‘Mijn revalidatie-

leren. Je ziet nu overal professionals de wijk in gaan, maar ik ben

artsen wilden niet dat ik zou gaan kamperen. Toen ik terugkwam,

nieuwsgierig wat er uit mensen zelf komt.’

zeiden ze: ga maar weer kamperen, want dat doet je meer goed dan

‘Ik zie het meer als een beweging dan als een model’, zegt Van der

wat wij kunnen bieden. Ook wilden ze dat ik in een scootmobiel

Niet vriendelijk. ‘Je begint door mensen bij elkaar te zoeken van

ging rijden, in plaats van op een ligfiets. Maar dan krijg je veel snel-

wie je energie krijgt. Mensen met en zonder beperking.’

ler het stempel van een gehandicapte. Het rare is: terwijl sportthe-

‘Het zijn op dit moment vooral de professionals die klagen dat ze

rapeuten overal problemen zien, deed op mijn tafeltennisclub nie-

vastlopen’, reageert Wieringa. ‘We komen op het moment nauwe-

mand moeilijk. Mannen van boven de vijftig mankeren allemaal

lijks toe aan ons werk, omdat we iedere dag gebeld worden door

wel iets. Het proces dat we hier nu gaan doen, lijkt me heel leuk. Ik

mensen die benieuwd zijn wat we aan het doen zijn.’

help mensen met wie ik een klik heb graag om uit hun slachtoffer-

Op de vraag welke rol de professionals in de toekomst zullen krij-

rol te komen. Voor jongeren met niet-aangeboren hersenletsel kan

gen, antwoordt Wieringa: ‘Als een jongere drugs gebruikt, is het

de samenleving bedreigend zijn. Ik zal ze uitdagen het onbekende

veel effectiever als iemand uit zijn eigen kring hem adviseert om

te gaan doen en hun dromen te realiseren. We gaan samen het

daarmee te stoppen, dan dat een begeleider dat doet. Daarna kan

avontuur aan.’

zo iemand dan wel met hem op zoek gaan naar een afkickprogramma dat professioneel wordt begeleid.’

Erwin Wieringa is onafhankelijk belangenbehartiger van mensen met

Het beste voorbeeld van wat mensen in de wijk voor elkaar kunnen

een beperking, ‘creatief meedenker’ en oprichter van Stichting De

betekenen geeft Sacha Stoffelen: ‘Ik ken iemand met een lichame-

Toekomst, die zich bezig houdt met Persoonlijke Toekomst Plannen.

lijke beperking die een koeriersbedrijf heeft opgezet, maar zelf niet

Van der Niet leerde hij kennen toen hij in opdracht van Pameijer in Rot-

kan lezen. Nou heeft hij iemand ontmoet die niet naar buiten durft.

terdam een boek schreef over inclusie, Ondertussen. Zij werkte daar

Die helpt hem nu met het lezen van zijn e-mail. Het lijken puzzel-

als kwartiermaker.

stukjes die bij elkaar horen.’

KeyRing is in Engeland ontwikkeld voor groepen mensen die zelf-

34

Slachtofferrol

standig willen wonen maar dat vanwege verstandelijke of psychi-

En dan komt ook Rien Groenewegen even langsfietsen. Voordat hij

sche beperkingen niet alleen kunnen. www.keyring.org.

anderhalf jaar geleden een herseninfarct kreeg was hij directeur

Meer informatie over Asset-Based Community Development (ABCD) van

van een stichting die mensen uit verschillende culturen samen-

John McKnight: www.canonsociaalwerk.eu onder Internationaal/

brengt. Nu wil hij zijn talenten inzetten als vrijwilliger voor jonge-

Internationale denkers/1993

Markant december 2013

DE NIEUWE PICTOGENDA 2014 IS UIT! Een agenda met pictogrammen voor iedereen die moeite heeft met communiceren, tijdsbesef, lezen en/of schrijven

Bestel eenvoudig en snel via www.pictogenda.nl BAANBREKEND. BETROUWBAAR.

door Martine Hemstede | martinehemstede@tijdschriftmarkant.nl

op de markt

Niet kapot te krijgen Als een i-Pad of computer te kwetsbaar is voor wat al te enthousiaste gebruikers, biedt de solide 2-Touch Professional uitkomst.

Het beeldscherm is geïntegreerd in een verrijdbaar en afsluitbaar meubel, in hoogte verstelbaar en eenvoudig te bedienen. Cliënten kunnen hierop spelletjes spelen of educatieve programma’s volgen.

Voor thuis is er de 2-Touch, die beter in een wooninterieur past en door zorgverzekeraars wordt vergoed. www.care4more.nl

Zingeving Mensen met een beperking vinden het vaak lastig om onder woorden te brengen wat zij moeilijk of belangrijk vinden. Het zingevingsspel Uit jezelf helpt hen zich bewust te worden van wat er echt toe doet in hun leven en zich daarover te uiten. De spelvorm maakt

Baby mee Je zit in een rolstoel en wil je baby meenemen. Maar hoe doe je dat met je kindje in

onderwerpen minder beladen. Zo worden

een Maxi-Cosi of buggystoeltje? Met het draagbeugelsysteem van Villa2B Design,

antwoorden en gesprekken mogelijk over heel

bevestig je de stoeltjes op een zwenkbare beugel die je aan de elektrische rolstoel

uiteenlopende thema’s die in het dagelijks le-

of scootmobiel rolstoel kunt bevestigen. Je kindje rijdt lekker met je mee en zit dan

ven niet snel ter sprake komen. Begeleiders en

goed in het zicht voor je. Eenmaal thuis kun je de beugel wegdraaien of van de rol-

familieleden die het spel met hen spelen, leren

stoel afhalen. De producten van Villa2B Design zijn bedacht door Joy van der Stel

hen beter te begrijpen. Het spel is te bestellen

en haar echtgenoot John, ervaringsdeskundigen op het gebied van ouderschap met

via de website van Alliade. www.alliade.nl

een handicap. www.villa2b.com

Nooit meer verdwalen Een blindenstok die vertelt waar je bent en waarschuwt voor obstakels: hij bestaat.

De I-Cane Mobilo is uitgerust met moderne navigatie- en sensortechnologie, die werkt via de verbinding met een smartphone.

Een bewegend schijfje, de voelpijl, geeft navigatie-instructies door en waarschuwt voor obstakels via de vinger van de gebruiker. Met een bijbehorende navigatie-app kunnen routes worden opgenomen. Een infoknop laat de gebruiker zo nodig zijn locatiegegevens horen en via een noodknop kan een hulpbericht naar een zorginstantie of mantelzorger gestuurd worden met locatiecoördinaten. De stok is slank van vorm, licht van gewicht en kost 1750,- euro. Te bestellen via de website. www.i-cane.nl

36

Markant december 2013

Pratend planbord Een planbord op maat, dat ook nog eens vertelt wat er gepland staat en voor wie. Dat is de pratende pictowand, een kunststof plaat met zakjes, waar je een pictogram, foto of voorwerpje in kan stoppen. Elk onderdeel heeft ook een groene knop die een van tevoren ingesproken boodschap kan laten horen, waardoor de pictowand nog persoonlijker wordt. Het inspreken gaat gemakkelijk en snel. Het bord is met enige fantasie voor allerlei andere toepassingen te gebruiken, bijvoorbeeld als weekplanner voor school, voor het oefenen van alfabet of rekensommen, of voor het leren kennen van muziekinstrumenten met bijbehorend geluiden. webwinkel.eelkeverschuur.nl/planning/planstroken/pratende-pictowand

SOS Dagelijkse sociale situaties kunnen voor mensen met autisme best ingewikkeld zijn. Hoe stel je jezelf voor of maak je een praatje tijdens een feestje? Met de Sociaal Op Stap App kunnen mensen met autisme zich erop voorbereiden. In de app kunnen ze zelf, of samen met hun ondersteuner, sociale stappenplannen op maat maken en altijd en overal aanpassen aan de eigen situatie.

Weet je even niet meer hoe je contact maakt met een leuk meisje, dan kun je snel even je telefoon raadplegen.

In de app staan ook sociale verhalen die kunnen helpen bij het voorbereiden van sociale situaties. Zo heb je de voorbereiding en de ondersteuning altijd in je broekzak.

De huidige app wordt vernieuwd en is vanaf januari voor smartphone en tablet in de appstore en googleplay te vinden. www.sociaalopstap.nl

gedicht MEEZINGEN DOOR ALFREDO HAIGHTON

ik sta heel graag

dan kan ik het

naast iemand

meteen overnemen

die goed kan zingen

kan ik nagenoeg

dan denk ik‌ kijk aan

zuiver meezingen

als je bij elkaar

beautiful wat je

kunt afluisteren

met elkaar kunt beleven

lukt het

dank zij

bijzonder goed

dat ik naast mensen sta

Gedicht is gemaakt bij De Seizoenen, voorheen Zonnehuizen, Locatie Bronlaak Oploo

december 2013 Markant

37

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec agenda

10 december landelijke studiedag (Niet zichtbaar) Niet

2014

aangeboren hersenletsel. Over zorgvraag en beleving van mensen met NAH en hun naasten en passend zorgaanbod. Met aandacht voor bouw en de inrichting van de (leef)omgeving, werkprocessen en bejegening. Bedoeld

20 januari

voor iedereen die beroepsmatig te maken heeft met men-

congres Van AWBZ

sen met NAH. Kosten: 330,- euro. Locatie: De Observant,

naar Wmo, van ver-

Amersfoort. Informatie en inschrijven: www.leidscon-

zorgingsstaat naar

gresbureau.nl/congres/nah.

participatiesamenleving.

10 december symposium Help mijn kind wordt volwas-

Hoe kunnen orga-

sen. Over vragen bij het volwassen worden van meervou-

nisaties zo goed

dig complex gehandicapte kinderen. Met aandacht voor

mogelijk inspelen op

ethische vragen en gevolgen voor ondersteuning van

deze veranderingen

ouders. Locatie: AMC, Amsterdam. Inlichtingen en aan-

en hoe kunnen pro-

melden: www.amc.nl/congres.

fessionals omschakelen naar een meer

12 december eerste aflevering van tv-serie Nieuwe

faciliterende en ondersteunende rol? Met onder an-

Buren. Serie over cliënten van Abrona die nieuwe buren

dere aandacht voor versterking van informele zorg en

krijgen in huur- of koophuizen in de wijk Sterrenburg.

ondersteuning, zelfsturing, wijkarrangementen. Met

Deze wijk verandert van een instellingsterrein naar een

workshops en inspiratiesessies. Kosten: 330,- euro.

woonwijk voor mensen met en zonder beperking. In de

Locatie: Spant!, Bussum. Informatie en inschrijven:

zesdelige serie wordt een aantal bewoners gevolgd. Te

www.studiearena.nl.

zien op RTV Utrecht om 7.10 uur in de ochtend. Daarna wordt de uitzending ieder uur herhaald tot 16.10 uur en vanaf 17.25 tot 6.25 uur.

16 december In voor zorg najaarscongres Veranderin-

29 januari studiedag Vrijheidsbeperking bij LVB. Met

gen in zorg en maatschappij. Over de actuele ontwik-

resultaten en inzichten uit het project Dwang en Drang.

kelingen in de zorg en de impact hiervan op burgers,

Met aandacht voor juridische kaders, kwaliteitscriteria

cliënten en de visie, strategie en dienstverlening van de

voor dwang en drang en het terugdringen van vrijheidsbe-

zorgorganisatie. Met sprekers, presentaties en dialoog-

perkende maatregelen. Bedoeld voor beleidsmakers, ma-

tafels. Bedoeld voor vertegenwoordigers van organisaties

nagers en professionals van orthopedagogische behan-

in de langdurige zorg, gemeenten, zorgverzekeraars en

delcentra, woonvoorzieningen en dagcentra voor mensen

beleidsmakers. Kosten: deelname is gratis. Locatie: NBC,

met een (lichte) verstandelijke beperking en algemene in-

Nieuwegein. Informatie en aanmelden: www.invoorzorg.

stellingen voor gehandicaptenzorg, bureaus jeugdzorg en

nl/ivzweb/najaarscongres2013.html.

justitiële (jeugd)inrichtingen, ggz-instellingen, verslavingszorg, MEE-organisaties, maatschappelijk werk en politie.

19 december symposium Omgaan met weerstand en

Kosten 330,-. Locatie: Aristo, Amsterdam. Informatie en

agressie in het werken bij cliënten thuis. Door Wmo en

aanmelden: www.leidscongresbureau.nl/VHB.

wijkgericht werken begeven hulpverleners zich steeds

38

meer in het domein van de cliënt, wat tot weerstand

13 februari congres Burger- en cliëntenparticipatie

en onveilige situaties kan leiden. Op dit symposium is

Wmo 2015. Bedoeld voor gemeenten, Wmo- en cliënten-

er aandacht voor het wegnemen van weerstand, de-

raden en zorg- en welzijnsorganisaties. Met praktijkvoor-

escalatie, bejegening, gesprekstechnieken, het stellen

beelden en methoden om een diversiteit aan burgers

van persoonlijke grenzen en het mee bepalen van de

op uiteenlopende manieren te betrekken bij burger- en

gespreksomstandigheden. Kosten: 295,- euro. Locatie:

cliëntenparticipatie. Kosten: 330,- euro. Locatie:

Aristo, Eindhoven. Informatie en inschrijven: www.

De Observant, Amersfoort. Informatie en inschrijven:

congresburo.com.

www.studiearena.nl.

Markant december 2013

Evelien Tonkens • bijzonder hoogleraar actief burgerschap UVA Margot Trappenburg • hoofddocent Bestuurs- en Organisatiewetenschap Universiteit Utrecht Femmianne Bredewold • onderzoeker bij o.a. Centrum voor Samenlevingsvraagstukken en promovenda UVA

opinie

Spontane vermaatschappelijking is een illusie

H

oewel de zorgkosten vooral stijgen door

buurtrestaurant waar ze werken en waar buurtbewoners

medische technologie en marktwerking,

voor weinig geld gebruik van kunnen maken. Het geheim

wordt er bezuinigd op de langdurige zorg.

van dergelijke goede contacten schuilt in de begrenzing.

Daar zou de ‘eigen kracht’ en ‘het soci-

Buurtbewoners die er genoeg van hebben zeggen dat ze

ale netwerk’ veel kunnen overnemen. De

weer door moeten met hun werk, hond, kind of fiets en

verwachtingen ten aanzien van de buurt en ‘het sociale

breken het contact af wanneer ze willen.

netwerk’ zijn torenhoog. Wat betekent de buurt voor men-

Het is erg dromerig en wereldvreemd om te verwachten dat

sen met beperkingen? Tweederde van de buurtbewoners

‘de buurt’ en ‘het sociale netwerk’ de wegbezuinigde zorg

zonder beperking heeft geen enkel contact met hun mede-

gaan overnemen. Zorg en hulp in de buurt ontstaan niet

bewoners met beperking.

vanzelf en waar ze wel ontstaan gaat het vaak alsnog mis.

Waar wel intensief contact ontstond, ging het vaak mis. Bij-

Spontane vermaatschappelijking is een gevaarlijke illusie:

voorbeeld omdat mensen met een verstandelijke beperking

vermaatschappelijking moet je in goede banen leiden. Zorg

grenzen van anderen niet goed aanvoelen, en goedwillende

dat er buurtwinkels zijn waar mensen met beperkingen

buren gemakkelijk overvragen. De buurvrouw die een

een praatje kunnen maken. Zorg dat er zinnig werk voor ze

keertje heeft geholpen met de administratie, krijgt daarna

te doen is, waar de buurt behoefte aan heeft. Mensen met

dagelijks de verstandelijk beperkte buurman met zijn post

beperkingen zijn vooral gebaat bij luchtige, begrensde en

langs en kan hem niet aan zijn verstand brengen dat haar

oppervlakkige buurtcontacten. Informeel via groeten en

dat teveel is. De vriendelijke buurtbewoner die een keertje

een praatje op straat of in de winkel. Formeel in georga-

een ritje gaf, wordt daarna als gratis taxi gebruikt. Maar het

niseerde beschutte werkplekken waar buurtbewoners iets

omgekeerde komt ook regelmatig voor: mensen met een be-

praktisch te zoeken hebben. In plaats van te dromen over

perking die de dupe worden van kwaadwillende buren die

het machtige sociale netwerk doen gemeenten en welzijns-

hen belazeren, vernederen en misbruiken. Die hen opzade-

en zorginstellingen er beter aan lichte contacten te organi-

len met auto’s, dure huisdieren, telefoonabonnementen en

seren, met goed betaalde professionals.

internetaansluitingen waar ze niet om hebben gevraagd, of hun ramen bekogelen met eieren.

Soms gaat het echter wel heel goed tussen mensen met een verstandelijke beperking en hun buren. Maar dan gaat het om oppervlakkige, lichte contacten buitenshuis. Mensen met een beperking blijken vaak oppervlakkige maar goede contacten te onderhouden met winkeliers. Ook het uitlaten van honden leidt tot luchtige, gezellige contacten in

Dit artikel is gebaseerd op de recente boeken De affectieve burger

de buurt. En door zorginstellingen gerunde, goed lopende

(Kampen e.a.), Als meedoen pijn doet (Tonkens en De Wilde),

projecten, zoals een rijwielshop, waar buurtbewoners hun

uitgegeven bij Uitgeverij van Gennep, en het in januari bij Van Gen-

fiets tegen een kleine vergoeding konden laten opknappen

nep te verschijnen boek Lof de Oppervlakkigheid van Femmianne

door mensen met een beperking. Of een kinderboerderij of

Bredewold.

december 2013 Markant

39

Er zijn allerlei hulpmiddelen die nuttig kunnen zijn bij het streven naar de inzet van eigen kracht van mensen en van vrijwilligers en mantelzorgers. Een bloemlezing.

Toolkit

ren te kunnen optrekken en zelf te bepalen

Vilans en In voor zorg! hebben een gratis

hoe hun leven eruit ziet. Het instrument is

toolkit Familieparticipatie samengesteld.

ontstaan in de pilot Zeggenschap en inclu-

Hiermee kunnen zorgorganisaties aan de

sie voor mensen met ernstige meervoudige

slag als ze de betrokkenheid en actieve

beperkingen. Bij de pilot van zorgorga-

deelname van familie binnen hun organi-

nisaties Talant, Promens Care, Sherpa,

satie willen faciliteren en stimuleren. De

FleuRoJa en Dichterbij brachten mensen

materialen en teksten uit deze toolkit zijn

met EMB samen met hun familie en pro-

gratis te printen, downloaden, kopiëren,

fessionele ondersteuners hun eigen inte-

en aan te vullen met eigen ervaringen en

resses in kaart. Dit leidde ertoe dat ze meer zijn gaan deelnemen aan de samenleving.

voorbeelden.

Vilans maakte ook Gedeelde zorg: een idee-

ondersteuning geven en met wie ze een

De VeranderKIZT is vanaf 14 novem-

ënboek, met werkvormen om de commu-

vriendschappelijk contact kunnen hebben.

ber te downloaden op de website van

nicatie en het samenspel tussen zorgverle-

Zorg Beter met Vrijwilligers maakte hier-

Perspectief, Kenniscentrum voor Inclusie

ners en familieleden te bevorderen.

voor een Handreiking vrijwillige maatjes.

en Zeggenschap: www.perspectief.org.

www.vilans.nl

www.zorgbetermetvrijwilligers.nl/zbv/

Voor meer informatie over het project

Vrijwillige-maatjes.html

Zeggenschap en inclusie kunt u terecht op www.kennispleingehandicaptensector.nl

Gastvrije samenleving Degenen die een bijdrage willen leveren aan een gastvrije samenleving voor mensen met een psychiatrische achtergrond, een verstandelijke beperking of anderen die met uitsluiting te maken hebben, vinden veel informatie bij het Landelijk Steunpunt Kwartiermaken. Op de site zijn ook een methodebeschrijving te vinden en titels van boeken over dit onderwerp. www.kwartiermaken.nl

VeranderKIZT

Mentoren

De VeranderKIZT is een gids waarmee

Cliënten in de zorg hebben het recht om

zorgorganisaties individuen kunnen hel-

mee te beslissen over de zorg die zij krij-

pen om een eigen leven in de samenleving

gen. Als een cliënt dit vanwege zijn beper-

op te bouwen, gelijkwaardig met ande-

king niet goed kan en is er geen naaste

Steunpunt

familie of iemand uit het eigen sociale

Mezzo, Landelijke Vereniging voor

netwerk die hem kan bijstaan en vertegen-

Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg, geeft

woordigen, wordt er een mentor benoemd.

op de website informatie en advies aan

De mentor behartigt de persoonlijke

mantelzorgers en organisaties die met

belangen van de cliënt en ondersteunt

mantelzorgers te maken hebben. Ook

hem bij beslissingen over de verzorging,

organiseert Mezzo training voor vrijwil-

verpleging, behandeling en begeleiding.

ligers Natuurlijk een netwerkcoach, waarin

De behoefte aan vrijwilligers die mentor

vrijwilligers leren sociale netwerken op te

willen worden, is groot. Voor mensen die

bouwen rond mensen in een kwetsbare

erover denken mentor te worden heeft

positie.

Mentorschap Netwerk Nederland (MNN)

www.mezzo.nl

een boekje gemaakt. Dit is te downloaden van de website van de MNN, waar ook nog

Maatjes

veel andere informatie over mentorschap

Zorgvragers zoeken steeds vaker een

te vinden is.

maatje, coach of buddy die individuele

40

Markant december 2013

www.mentorschap.nl

DOOR LIA BRUIN | LIABRUIN@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

praktisch

Sociale interventies

Een kwalitatief onderzoek naar de dub-

Movisie heeft een databank gemaakt met

belzinnigheid van cliëntenparticipatie. Op

een overzicht van allerlei gangbare metho-

21 november is de prijswinnaar bekend

den om problemen in de sociale sector aan

gemaakt.

te pakken, voor verschillende doelgroepen.

Alle vijf de scripties zijn te downloaden

Een paar voorbeelden: Gemixt talent heeft

van www.movisie.nl.

als doel buurtbewoners met een lichte verstandelijke beperking te laten deel-

Eigen Kracht

nemen aan de lokale samenleving, door

Hoe regel je hulp en houd je toch zeggen-

buurtbewoners met en zonder verstande-

schap en regie over de aanpak? De Eigen

lijke beperking zorgvuldig aan elkaar te

Kracht Centrale organiseert Eigen Kracht-

koppelen. Het doel van De Bijspringer is

conferenties in heel Nederland. Voor een

het versterken van vrijwilligerswerk in een

Eigen Kracht-conferentie wordt iedereen

wijk, buurt, gemeente of regio. Vrijwilligers

in de omgeving van de hulpvrager uitge-

nemen enquêtes af bij alle bewoners, om te

nodigd om de problemen die er spelen te

inventariseren of mensen vrijwilligerswerk

theaterfestivals of stages bij ministeries.

bespreken. Samen maken zij een plan om

zouden willen doen en zo ja, welk type

In 2014 zijn de Prokkeldagen van maan-

tot oplossing van de problemen te komen.

werk. Vervolgens worden de uitkomsten

dag 2 juni tot en met zaterdag 7 juni. De

De hulpverlening neemt dit plan vervol-

door een vrijwilligerssteunpunt gekoppeld

Nationale Prokkelstagedag is donderdag

gens als leidraad.

aan vacatures.

5 juni.

www.movisie.nl/databank-effectieve-socia-

www.eigen-kracht.nl

www.prokkel.nl

le-interventies/alle-esi.

Scripties Vrijwilliger worden

De MOVISIE Scriptieprijs wil onderzoek

Wie zich als vrijwilliger wil inzetten, kan

stimuleren naar vraagstukken rond zelf-

passende activiteiten vinden op websites

regie, zelfredzaamheid of participatie

waar vrijwilligers en activiteiten aan

van burgers en de veranderende rol van

elkaar gekoppeld worden. Hieronder een

professionals. Voor de prijs van 2013 zijn

aantal voorbeelden.

vijf scripties genomineerd met de vol-

www.ozodoeikmee.nl

gende titels: Van de werkende mantelzorger

www.workmate.nu

naar de mantelzorgende werknemer, Beter

www.wehelpen.nl

een goede buur en een goede vriend. Een

zorgvoorelkaar.com

onderzoek naar het sociale netwerk tijdens

www.ravelijn.nl

EK-c’s, Asset based community development

www.vrijwilligervacatures.nl

towards sustainable citizen initiatives,

www.hulpinjebuurt.nl

Passie voor de buurt? en Doe je ook mee?

Het Trimbos-instituut heeft onlangs

Prokkels

onderzoek gedaan naar effecten en kosten

Prikkelende ontmoetingen tussen

van een Eigen Kracht project in Overijssel

mensen met en zonder verstandelijke

in de keten van jeugd-lvb. Hieruit bleek

beperking, prokkels, zijn bedoeld om

dat gezinnen bij wie een Eigen Kracht-

de maatschappelijke positie van men-

conferentie werd ingezet er in een periode

sen met een verstandelijke beperking te

van twaalf maanden sterk op vooruit

versterken. In 2008 is gestart met twee

gingen. Dat was veel minder het geval bij

Prokkeldagen, inmiddels is dat uitgegroeid

de groep gezinnen zonder Eigen Kracht-

naar een Prokkelweek, met ook een nati-

conferentie. De inzet van Eigen Kracht

onale Prokkelstagedag. In 2013 zijn er 330

conferenties bij de jeugd-lvb leidde niet tot

Prokkels georganiseerd, variërend van

directe besparingen in de zorgkosten.

cliënten die brownies bakken voor het des-

Het onderzoek is te downloaden

sert van buurtrestaurants, tot workshops

via www.trimbos.nl/webwinkel

om een gezonde leefstijl te bevorderen,

(artikelnummer AF1250).

december 2013 Markant

41

door Rogier Wiercx | markant@tijdschriftmarkant.nl | illustratie Sylvia Weve

Belevingsgericht eten

Op tafel staat voedsel dat gezond is voor de hersenen en wordt opgediend op effen servies. Begeleiders eten mee in een rustige sfeer. Ouderen met dementie gaan er beter door eten zeggen wetenschappers en gastvrouwen in de ouderenzorg. Het is ook toepasbaar voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking.

M

instens een kwart van de demente oude-

De publiciteit over het boek bereikte Paulien van de Linde,

ren is ondervoed wist studente Iris de

adviseur bij Middin. ‘Ik zag Rachelle in een programma

Groot uit gesprekken met haar moeder

van MAX. Wat me zo aansprak was het verhaal over de pre-

die in de zorg werkte. Iris wilde daar wat

sentatie van het eten. In dat verhaal kwamen onderzoek en

aan doen. Dus toen ze aan de Tilburgse

praktijk bij elkaar. Dus toen heb ik de studenten gebeld en

universiteit de kans kreeg, pakte ze die. Samen met Rachelle

gevraagd of ze hun kennis bij Middin wilden komen toepas-

Elshout en Luuk Eliëns mocht ze deelnemen aan een outrea-

sen.’ Zo ontstond stap twee, een implementatietraject.

ching programma voor excellente studenten. Daar hoorde bij dat zij een community project zouden uitvoeren, een project

Nieuw servies

met maatschappelijk nut. Het resultaat van het drietal ligt nu

Opnieuw kon de universiteit een maatschappelijke rol spe-

in de winkel, een fraai boek over koken en eten voor demente

len. In een outreaching lab hebben (andere) studenten met

ouderen.

Middin-medewerkers een implementatieplan bedacht voor de praktijk in de woonkamers van het Rotterdamse zorgcen-

42

Brainfood

trum Rubroek. De studenten maakten een video over bele-

De studenten vonden experts bereid om hun wetenschap-

vingsgericht eten en ze schreven de inhoud van drie work-

pelijke en praktische kennis op te schrijven. Directeur Philip

shops uit. ‘Tijdens de workshops hebben we het boek Eten om

Scheltens van het Alzheimer Centrum van het VUmc schreef

niet te vergeten doorgenomen’, legt Ria Michielsen, coördi-

over Voed je hersenen, sociaal-geriater Anneke van der Plaats

nator van de woonkamers op de eerste en vierde verdieping,

over Presentatie van de maaltijd en de diëtisten Annita Kok

uit. ‘Toen bleek dat we onze tafelkleden met bloemetjes beter

en Alison den Besten over Gezonde voeding voor ouderen.

konden vervangen door effen exemplaren. Dementerende

Kok Geert Ameel maakte tientallen recepten met brainfood,

ouderen denken dat de bloemetjes echte bloemetjes zijn en

gezonde gerechten en toetjes voor de hersenen. Uitgeverij

dat leidt af van het eten. Dus onze bonte Hollandse kopjes

Kosmos zag er wel brood in. Eten om niet te vergeten heet het

en borden waren ook uit den boze. Nu is ons serviesgoed

boek dat de studenten schreven.

wit en prikkelarm. Gelukkig was er budget om die aankopen

Dat was stap een.

te betalen. Zo hebben we nu glazen kommetjes en glazen

Markant december 2013

Kennis & onderzoek

december 2013 Markant

43

‘Als bewoners het eten zien en ruiken, wordt er beter gegeten’

schalen aangeschaft; dan zien de bewoners wat er in zit.’ Ria

Geluid uit

wist wel dat bewoners hapjes nemen als de gastvrouwen het

Gastvrouw Jolanda van Grevenbroek: ‘We proberen de nieu-

voordeden, maar door de workshop realiseerde ze het zich

we regels over de presentatie van het eten zo goed mogelijk

ineens weer. Dus eten de gastvrouwen en verzorgenden, als

toe te passen. Daar hoort ook bij dat we rust creëren rond het

het even kan, mee met de bewoners. Of wordt er bij de tafel-

eten, bijvoorbeeld door onderscheid aan te brengen in een

indeling rekening gehouden met wie er tegenover elkaar zit.

zit- en een eetgedeelte. Tafeldekken doen we zo laat moge-

Belevingsgerichte eten biedt Rubroek ook in de vorm van

lijk en dan kunnen de eters aan tafel plaatsnemen. We lopen

samen boodschappenlijstjes maken, boodschapjes doen en

zo weinig mogelijk rond tijdens het eten. Maar de grootste

daarna koken. ‘Dan zien en ruiken de bewoners het eten,

verandering is toch wel dat er geen muziek meer aan staat.

houden het vast. Ik zie dat er dan toch beter gegeten wordt.’

Geluidprikkels nemen daardoor sterk af. Je ziet dat de bewoners zich beter concentreren op het eten. Het begin en einde van de maaltijd markeren we met een moment van stilte. In de workshops ben ik me nog bewuster geworden van wat ik

De culinaire tips van kok Geert Ameel zijn in

hier doe.’

zorgcentrum Rubroek nog niet nagevolgd. Toch zijn de

Duur hoeft het allemaal niet te zijn, denkt Ria Michielsen.

recepten voor dementerende ouderen bijzonder. Dat

‘Het is vooral een kwestie van anders leren denken, van

komt door de uitleg over stofjes in het voedsel die

bewustwording. Ik betrapte me er laatst op dat ik tegen

gezond zijn voor de hersenen. Over brainfood.

een meneer zei: “Daar ligt nog een stukje brood”. En hij

Asperges bijvoorbeeld bevatten foliumzuur, dat de

keek ernaar, maar pakte het niet. Toen realiseerde ik me

hersenen sneller laat werken. En in knolselderij zit

dat het anders moest, ik ging naast hem zitten en pakte

choline, dat via het bloed in de hersenen komt en het

zelf een stukje brood en liet dat zien. Toen lukte het wel.

geheugen bevordert. Knoflook en worteltjes leveren

Voorbeeldgedrag werkt het beste.’

antioxidanten die hart- en vaatziekten en kanker tegengaan. Omega-vetzuren in vis maken serotine aan

Pilot

dat depressies bestrijdt. En groene groenten bevatten

Volgens adviseur Paulien van de Linde is de implementatie

ijzer en dat helpt bij de concentratie. Om maar te

van de nieuwe inzichten over eten in zorgcentrum Rubroek

zwijgen over de heilzame werking van magnesium,

geslaagd, ook al is dat niet wetenschappelijk onderzocht. ‘Dat

vitaminen, eiwitten, vezels en onverzadigde vetten in

succes danken we aan de aanpak. Op de werkvloer hebben de

noten, zaden en volle granen.

studenten samengewerkt met de gastvrouwen en de verzor-

Ook fingerfood heeft voordelen voor mensen die niet

gers. Gezamenlijk hebben ze veranderingen bedacht en naar

goed met mes en vork over weg kunnen. Eten met

oplossingen gezocht. Het was een kort traject, met dank aan

je vingers verhoogt de beleving van de eetsensatie.

de studenten. Meestal worden resultaten van wetenschappe-

Het veronderstelt dat het voedsel in kleine brokjes

lijk onderzoek in georganiseerde omstandigheden geïmple-

wordt gesneden. Groente wordt soms juist iets grover

menteerd; alles moet aan strakke regeltjes voldoen. Eten om

gesneden om met de vingers in de mond te kunnen

niet te vergeten is geen wetenschappelijk verantwoord experi-

belanden.

ment geweest, maar het heeft wel heel veel effect gehad voor de cliënten. Dat blijkt uit de waarnemingen van de gastvrou-

44

Markant december 2013

reactie Henry Mostert

I

k vind het een geweldig initiatief dat studenten zich

aandacht bij het eten. Mensen met dementie hebben in hun leven

bekommeren om de kwaliteit van het eten en drinken bij

al kunnen eten en drinken en hebben daarin de nodige vaardig-

ouderen met dementie. Hun veelzijdige aanpak verdient

heden ontwikkeld. In hun dementieel proces kan vaak nog goed

lof en het eindproduct is fraai. Dit project schenkt ons het

aangesloten worden op deze vaardigheden. Dat zal bij mensen

praktische boekje Eten om niet te vergeten − niet alleen

met ernstige verstandelijke beperkingen anders zijn. Daarnaast

leerzaam voor professionele zorgverleners maar ook voor mensen

zullen de benaderingswijze en omgang met mensen met ernstige

in het netwerk van een dementerende. Bovendien geeft het project

beperkingen ook bepaald worden door de aard van de beperking.

inspiratie om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Dat werkt al zo

Aandacht voor overvoeding en ongeremd eten, voor eenzijdigheid

bij zorgvaanbieder Middin, waar men met inspiratie alles rondom

in het eten of het niet kunnen verdragen van bepaalde voedings-

eten en drinken in een Rotterdams zorgcentrum heeft verbeterd.

middelen kunnen een extra punt van aandacht zijn.

Ook het management van Middin betoont zich creatief en daad-

Het gaat hierbij ook om het herkennen van eet- en drinkproble-

krachtig, zonder te vervallen in overbodige regels en onderzoeken.

men en het adequaat hierop reageren. Kauw- en slikproblemen

Verantwoord is deze aanpak van Middin en van het boekje zeker

worden vaak slecht of niet herkend door begeleiders. Boertjes of

ook. Voor zover ik het kan overzien is alles wat beweerd en gedaan

de hik in verband brengen met verslikken en bijna stikken gebeurt

wordt in lijn met wetenschappelijke inzichten.

nog te weinig. Ik durf daarom te stellen dat in de zorg voor mensen

Wellicht nog een nuttige aanvulling: ook in het dit jaar verschenen

met een verstandelijke beperking nóg meer maatwerk vereist is.

boekje Eten en drinken bij Dementie door wetenschapsjournalist

Dit neemt niet weg dat de inzichten over eten uit de zorg aan

Jeroen Wapenaar en Lisette de Groot, hoogleraar voeding en

dementerenden ook belangrijk en toepasbaar zijn in de zorg aan

gezondheid aan Wageningen Universiteit, vind je goede handvat-

mensen met een ernstige beperking. Maar: weeg die inzichten

ten. Hierin is de belangrijke richtlijn Omgaan met afweergedrag

zorgvuldig af en blijf kritisch of het bij de persoon past.

bij eten en drinken bij bewoners met dementie van de Kenniskring

Eten om niet te vergeten zet het genoegen en het belang van gezond

Transities in zorg van Hogeschool Rotterdam verwerkt.

en gezellig eten en drinken weer op de kaart. De inzichten werken

Ik kan me zeer wel vinden in de stelling van Hilke van Cuylenborg

in de ouderenzorg − en met een zorgvuldige open blik doen ze dat

(Middin) dat veel inzichten uit de zorg voor mensen met dementie

ook in de gehandicaptenzorg.

ook toepasbaar kunnen zijn op mensen met een ernstige verstandelijke beperking. Er zijn inderdaad veel vergelijkbare factoren

Henry Mostert was projectleider van het landelijk Zorg voor Beter-

te benoemen, zoals vaak voorkomende kauw- en slikproblemen,

verbetertraject Eten en drinken. Hij is medeontwikkelaar van de

pijnlijke, slecht onderhouden monden en gebitten, afweergedrag

toolkit Eten en drinken van Vilans en is beheerder van het kennis-

bij het eten en een potentieel gevaar voor ondervoeding. Maar ver-

gebied Eten en drinken op het Kennisplein VVT www.zorgvoorbeter.

der zijn er bij hen ook belangrijke extra punten van nadrukkelijke

nl van Vilans, het landelijk kenniscentrum voor langdurende zorg.

wen en coördinatoren. Rubroek is onze eerste pilot. Dit soort

ervan overtuigd dat de principes van Eten om niet te vergeten

verbeteringen wordt zeker ook elders bij Middin ingevoerd.’

onverkort kunnen worden toegepast bij mensen met een ernstige verstandelijke beperking.’

Visus en gehoor

Helemaal nieuw is dat niet. Hilke van Cuylenborg herinnert

Zorgaanbieder Middin levert zowel ouderenzorg als zorg voor

zich van vroeger het therapeutisch mee-eten van begeleiders

mensen met een verstandelijke beperking. Eten om niet te

met cliënten. ‘Dat biedt zeker meerwaarde om rust te creëren

vergeten is ook toepasbaar voor mensen met een ernstige ver-

aan tafel en om met voorbeeldgedrag het eten te bevorde-

standelijke beperking, stelt psychologe Hilke van Cuylenborg

ren.’ Hilke ziet dat bepaalde elementen van wat in Rubroek

van Middin. Ze weet het zelfs zeker, ook al is dat nog niet

gebeurt al toegepast worden. Niet systematisch maar min

aangetoond. ‘De hersenactiviteit van mensen met een ern-

of meer toevallig. ‘Onlangs heeft Middin een nieuwe loca-

stige verstandelijke beperking is vergelijkbaar met die van

tie geopend voor cliënten met een ernstige verstandelijke

dementerende ouderen zonder verstandelijke beperking. Dus

beperking. Daarvoor heb ik samen met de zorgmanager de

belevingsgericht eten als in Rubroek werkt bij iedereen in de

meubels en het servies uitgezocht. We hebben donkere tafels

verstandelijke gehandicaptenzorg, niet alleen bij ouderen.

gekozen en lichte borden. We zijn dus al begonnen.’

Bij ouderen met dementie komen veel visus- en gehoorproblemen voor. Dat is ook zo bij mensen met een verstandelijke beperking. Daarom is een donkere eettafel met contrasterend servies ook voor hen heel belangrijk. En een stille eet-

Eten om niet te vergeten. Lekker koken voor (dementerende)

omgeving, want omgevingsgeluid is ook voor mensen met

ouderen, Luuk Eliëns, Rachelle Elshout, Iris de Groot, geïllu-

een ernstige verstandelijke beperking heel storend. Ja, ik ben

streerd, 112 blz., Kosmos Uitgevers, 2013, 14,95 euro.

december 2013 Markant

45

Uitgelicht MARJA MORSKIEFT Zo’n dertig jaar geleden

columnist vroeg, was ik bijzonder vereerd en het voelde ook als een

werkte ik als groepsleidster

soort troost. Weer contact met de wereld waar mijn interesse lag.

in een instituut voor

Ik kan nu vanuit mijn kennis, maar nog meer vanuit mijn

autistische kleuters en ik

ervaringsdeskundigheid naar de onderwerpen in Markant kijken.

schreef een afstudeerscriptie

Naar nieuws uit politiek en beleid, naar visionaire verhalen van

over intercultureel opvoeden.

bestuurders. Ik volg de ontwikkelingen op zorg- en handicapgebied

In de jaren daarvoor had

met dubbele interesse. Daarom lees ik ook graag de rubriek Kennis

ik bij projecten voor Unicef

en onderzoek. Zo blijf ik toch op de hoogte, al is het vanaf de zijlijn.

gewerkt in kinderdagcentra

Maar het meest ben ik verknocht aan de rubriek Gedicht en ik hoor

in een sloppenwijk van

er meteen een liedje van de Speeldoos bij. www.despeeldoos.net

Lissabon. Kinderen met beperkingen, verslaafde

pagina 11

peuters. Dat bracht me ertoe mijn studie theologie in te wisselen voor orthopedagogiek. Eenmaal bij de autistische, niet-talige kleuters aan de slag, wist ik wat ik wilde: me verdiepen in autisme.

Helaas stak de MS, die al een tijdje sluimerde, er een stokje voor.

Mijn toekomst kantelde, ik belandde als gebruiker in de zorg- en hulpmiddelenwereld. Mijn soms bizarre belevenissen beschreef ik in columns. Vaak zie ik achteraf de humor van situaties en dat geeft

de volg en marka de Versch nt in febr ijnt uari 2014

een verhelderende kijk op missstanden. Voor buitenstaanders.

colofon

Toen Markant, het tijdschrift voor ‘mijn vakgebied’ me dan ook als

Markant, journalistiek maandblad voor de gehandicaptensector, wordt uitgegeven door de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) in samenwerking met Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media.

Markant verschijnt maandelijks, met uitzondering van de maanden januari en augustus.

Lidinstellingen van de VGN ontvangen Markant als onderdeel van hun lidmaatschap.

Advertenties Lucienne Meijer, zie redactieadres, telefoon 030-27 39 742, e-mail luciennemeijer@tijdschriftmarkant.nl.

De advertentietarieven en voorwaarden zijn op aanvraag verkrijgbaar.

Redactie www.tijdschriftmarkant.nl Maartje van Boekel, hoofdredacteur Lia Bruin, eindredacteur, liabruin@tijdschriftmarkant.nl Martine Hemstede, redacteur, martinehemstede@tijdschriftmarkant.nl Johan de Koning, redacteur, johandekoning@tijdschriftmarkant.nl Cindy Panhuis, redactiesecretaresse, cindypanhuis@tijdschriftmarkant.nl

Auteurs: Femmianne Bredewold, Marja Morskieft, Angeliek de Jonge, Albert Jan Kruiter, Evelien Tonkens, Margot Trappenburg, Rieke Veurink, Rogier Wiercx (eindredactie Kennis & Onderzoek).

Redactieadres Postbus 413, 3500 AK Utrecht, telefoon 030-27 39 737, fax 030-27 39 387, markant@tijdschriftmarkant.nl.

Sluitingsdatum volgend nummer Redactionele bijdragen: 4 november Advertenties: 6 november

Vormgeving Akimoto, Amersfoort, www.akimoto.nl Uitgever Bohn Stafleu van Loghum, Paul Dijkstra, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon 030-63 83 838, www.bsl.nl.

Redactiecommissie Gertrude van den Brink (voorzitter), Gerda Budding, Jan Duenk, Sanne van der Hagen, Joop Hoekman, Luc Kenter, Peter Nouwens.

46

Markant december 2013

Aan dit nummer werkten mee:

Fotografen: Mona van den Berg, Aleid Denier van der Gon, Angeliek de Jonge, Martine Sprangers.

Illustratoren: Karel Kindermans, Anne Luchies, Len Munnik, Sylvia Weve.

uitsluitend schriftelijk of via www.bsl.nl en dient uiterlijk twee maanden voor afloop van het lopende abonnementsjaar te zijn ontvangen. Een jaarabonnement kost € 68,50, inclusief verzend- en administratiekosten. Bij meer dan één abonnement geldt een staffelkorting, mits er sprake is van één aflever- en factuuradres: 2 t/m 5 abonnementen 5%, 6 t/m 10 abonnementen 10%, 11 abonnementen en meer 15%. Losse nummers € 10,50. Prijzen worden per kalenderjaar aangepast. Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 17 juni 2010. De voorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl, of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum legt de gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door de uitgeverij worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten, tenzij u te kennen heeft gegeven hier bezwaar tegen te hebben. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en met schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN 1384-6612

Abonnementenadministratie Klantenservice Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon 030-63 83 736, fax 030-63 83 999, website www.bsl.nl.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment worden aangegaan en worden stilzwijgend met telkens een jaar verlengd tot wederopzegging. Een abonnement wordt eenmaal per jaar bij voorfacturering voor het aankomende jaar berekend. Bij wijziging van de tenaamstelling en/of het adres verzoeken wij u de adreswikkel met de gewijzigde gegevens op te sturen naar Bohn Stafleu van Loghum of via www.bsl.nl. Beëindiging van het abonnement kan

spiegelbeeld

‘Als ik in de spiegel kijk, zie ik Oscar. Daar stáát iemand. Ik weet wat

Oscar schreef zich na zijn ontslag in bij een vrijwilligersorganisatie om

ik kan en wat ik niet wil.’ Oscar Ortlep (42) is vrijwilliger bij Amer-

ervaring op te doen, met de intentie om terug te keren in de zorg. Die-

poort, Kinderdagcentrum De Blauwe Vogel, centrum voor dagbeste-

zelfde week werd hij aangenomen bij kinderdagcentrum De Blauwe

ding en behandeling aan kinderen met een ernstige verstandelijke

Vogel. ‘Het was wel even wennen. Deze kinderen kunnen heel weinig,

meervoudige beperking.

maar ze begrijpen veel. Het mooie van dit werk is dat ik helemaal mezelf

Toen hij twee jaar geleden door de crisis werd ontslagen als project-

kan zijn. Bij ander werk moest ik altijd een soort rol spelen, ik was nooit

manager, hoefde hij niet lang na te denken. Hij wilde terug in de zorg.

de echte Oscar. Mensen zeggen weleens: wat moet jij hard werken in

Meer dan twintig jaar geleden had hij een opleiding gedaan als ac-

de zorg, maar ik krijg er juist energie van. De reacties die je van de

tiviteitenbegeleider en met demente bejaarden en verstandelijk ge-

kinderen krijgt, een glimlach, een herkenning, het vertrouwen dat ze in

handicapten gewerkt. Oscar: ‘Als kind heb ik zware epilepsie gehad.

je hebben. Vroeger wilde ik gelukkig worden en veel geld verdienen. Nu

Daardoor begrijp ik goed hoe het is om anders te zijn dan anderen.’

weet ik dat geld onbelangrijk is. Ik ben erg blij dat ik een baan in de zorg

Hij is met de helm op geboren. ‘Ik ben hypersensitief. Praten is een

heb gevonden, maar ik blijf mijn vrijwilligerswerk zeker voortzetten. Ik

van mijn sterke eigenschappen.’

ben er trots op hoe ik op dit moment in het leven sta.’

TEKST EN FOTO DOOR ANGELIEK DE JONGE | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

gratis interieuradvies