Krynica przewodnik retro 1869 by ViaPoland.com

ILLUSTROWANY

PRZEWODNIK W PODRÓŻY

DO KRYNICY DŁOŻYŁ

Dr.

M. Z.

SeKR. KOMIS. BALNEOL.

*** N a k ł a d i własność z a k ł a d u litograficznego M. S A L B A

W KRAKOWIE W DRUKARNI „ C Z A S u " W .

1869.

KiRCHMAYERA

i. PODRÓŻ DO KRYNICY.

„^4 czy znasz ty, bracie miody, „Twoje zdroje? twoje wodyf „Z czeyo słyną f kędy ginąf W. POL.

•y

T ^-

T.mSB

® \<±\o \L\oy\f

1. Krynica, wieś, wraz z jej zakładem zdrojowokąpielnym do c. k. Skarlm Państwa należąca, w Galicyi, pod 38.37 szerokości, a pod 49.24 długości geogralicznej położona, na 583.9 metrów nad poziom morza wzniesiona, leży na północnej pochyłości Tatrów, a ra czej ich pasma Beskidami zwanego. 2 Odległość Krynicy od Krakowa wynosi mil 18, od Warszawy i>2, od Lwowa 48, od Poznania 54. — Miasto Nowy Sącz jest głównym węzłem wszelkich dróg do Krynicy wiodących, które podróżny jadąc do Krynicy przebyć musi 3. Drogę do Krynicy najlepiej odbyć koleją żelazną galicyjską aż od Bochni, ztąd zaś dyliżansem poczto wym podczas pory kąpielnćj codzień do samego za kładu kapielnego przybywającym. Wyjazd w kierunku z Krakowa, koleją żelazną, wieczorem o godzinie H'h; w półtory godziny dostaje się podróżny do Bochni, zkąd codziennie o godzinie 11 w nocy, odchodzą 2 wozy pocztowe, 7miu po dróżnym pomieszczenie dające. Przyjazd do Krynicy o godzinie 1 z południa nazajutrz. Podróż otl strony Lwowa odbędzie podróżny ko leją galicyjską, przybywając na stacyę tejże kolei do

6 —

Bochni rano o godz. 5; skąd o godz. 6 odwiezie go odjeźdzający dyliżans do Krynicy, na miejscu w za-

kładzie tegoż samego dnia o godz. 8 wieczorem sta wający.-Wszakże tylko: we Wtorek, Czwartek i Niedzielę. 4. Opłata od podróży jednej 1 osoby z Krakowa Bochni II. klassą kolei żelaznej fl. 65 kr., należy- do tość zaśkr. pocztowa 5 fl. 85 wynosi. z Bochni do Krynicy od osoby 5. Jadący własnym pojazdem niechaj Bochnię,

Hotel pod trzema

Limanowę lub Nowy Sącz wybiera n

a tembardziej na nocny popas i spoczynek, tu bo wiem tylko domy zajezdne z traktyernia znaleźć można.

6. jadącym do Krynicy z Warszawy lub Poznania, kolei kolej żelazna warszawsko-wiedeńska lub górno-szlązka najlepszą, podaje sposobność odbycia téj podróży d Krak0wa właściwie koleją (już galicyjską) aż do Bochni, skąd w 14 godzinach pocztą do Krynicy. II. MIESZKANIA DLA GOŚCI ZDROJOWYCH. 1. Liczne zabudowania Krynicy, tak własnością skarbową, jakoteż i prywatnych osób będące na u c z a j ą gościom wielką łatwość w wyborze mieszkań, albowiem obecne jest już w K r y n . c y 5 6 op o k o igościnnych. 2. Hoteli jest tu 3; mianowicie: a) „Hotel warszawski", położenie w pośrodku źrodeł mineralnych, z wspaniałym widokiem, 34 pokoi

xS> L, 0,

7 —

gościnnych, obsługa zręczna, w domu restauracya zao patrzona we wszystko, czego tjlko po dobrze urzą dzonym domu zajezdnym wymagać można, omnibus dla odwozu gości do kąpieli, luijwięcij w kraju czy tane dzienniki i czasopisma, wielki zapas pościeli, mebli, fortepiano dla gości i t. p. dogodności. b) Hotel „pod trzema różami", własność p. Sei ferta; wzorowo urządzenie całego domu na sposób zagraniczny; 30 pokoi gościnnych we wszystko zao patrzonych ; nadmiar mebli, pościeli i bielizny ; restau racya z wybornym stołem wspólnym (table d'hote); obiad 75 kr. ; należyta obsługa ; dzienniki krajowe i za graniczne tudzież fortepiano do wspólnego użycia dla gości; kautor zmiany monet i załatwianie wszelkich potrzeb lub sprawunków dla gości na miejscu. c) Hotel rpod cisem", brak restauracyi w samym domu dotkliwie tu czuć się daje. 3. C.k. Zarządzakładu wynajmuje pomieszkania w8 domach, skarbową własnością będących, za stałą dzien nie obliczaną cenę, według życzeń gości, mniejsze lub większe, z obsługą, z pościelą lub bez tejże. Ceny pomieszkali w domach skarbowych, zależą od ilości pokoi, od ich urządzenia, a wreszcie od ich położenia. Mieszkania skarbowe zalecają się bliskością do zdroju mineralnego, do łazienek i do restauracyi publicznej. Rozkoszny z nich widok na główną promenadę i na największy ruch kąpielowy, obok cen przystępnych, są bezwątpienia słuszną przyczyną, iż goście chętniej przenoszą pobyt w skarbowych domach.

Godło domu

I. Pod orłem

II. Pod trąbką

Ilość pokoi; ich Nr. tudzież inne przymioty pomieszkania

Cena na dobę

fl.

Godło domu

kr.

Nr. 1. i 2 lub Nr. 3. i 4., III. tudzież Nr. 5. i 6 , każdo Podtopólami pomieszkanie po . .

Ilość pokoi; ich Nr. tudzież inne przymioty pomieszkania. Nr. 7. 8. 9. każdy pokój po Nr. 10. i 11. na 2giem piętrze po

Nr. 1. 2. 3. najprzyjemniej sze pomieszkanie z ob szerną kuch nią . . . 4 Nr. 4. 5. bardzo wygodne i dobrze umeblowane 2 50 Nr. 8. 9. z 1 przedpokojem 2 75 Nr. 10. 11. i 12. każdy po kój oddzielny po . . — 60-70 Nr. 1. i 2. na dobę . . Nr. 3. i 14. każdy pokój po Nr. 5. i 6. wzajem połą czone pokoje . . . . Nr. 7. i 8. wzajem połą czone pokoje . . . . Nr. 9. i 10. każdy pokój po Nr. 11 Nr. 12. i 13 — tudzież 15. i 16 — osobno po . Nr. 17.18.19 na 2iem pię trze każdy po . . .

—

IV. Nr. 1. 4. lub 7. każdy po Pod kój po szwajcarskim Nr. 2. lui) 3. każdy pokój po domkiem Nr. 5. i 0. tudzież Nr. 8. i 9 z balkonami, każde pomieszkanie po . . Nr. 10. 11. i 12. każdy po kój po

—

20 80

— —

80 40 60

—

Nr. 1. i 2. połączone pokoje VI. Pod zamkiem Nr. 3. 4. 5. 6. 7 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. każdy pokój po . . . Nr. 8

VII. Nr. 1. i 2.; lub 3. i 4 po Pod potokiem łączone pokoje— p o . Nr. 5. i 6

Nr 1. i 2. razem . . . . V. Pod jeleniem Nr. 3. i 4. z kuchnią . .

Godło domu

Ilość pokoi; ich Nr. tudzież inno przymioty pomieszkania Nr. Nr. Nr. Nr.

7. i 8. 9. 10. 11. i 12.

Cena na dobę ; fl. | kr

od tyłu po „ „ „ . . , „ , „

VIII. Nr. 1. lub 2. na piętrze po Wlazienkach Nr. 3. 4. lub 7. tudzież Nr. 11.12.13. i 14. każdy po Nr. 5. i 6, połączone pokoje Nr. 8 Nr. 9. i 10

40 20 GO

1 2 1 2

20 20

Uwaga: od Ï6 Maja do IG Czerwca, tudzież od 1 Września, ceny najmu o '/, mniej liczone bywają. 4. Drukowany inwentarz sprzętów umieszczonych w każdćm ze skarbowych pomieszkali, tudzież wy raźna cena za przedmioty uszkodzeniu podległe, jakoto: za flaszki na wodę, za szklanki, i t. p. i dołączenie ceny najmu na dobę za pokój, obznajmia gościa z przed miotami, których i za jaką cenę używa. 5. W środku zakładu jest restauracya publiczna, gdzie a la carte, lub table d'hote stołować się można; tutaj jest także kawiarnia, bilard, cukiernia, pokoje do gry i t. p. G. Obok restauracyi publicznej umieszczony jest sługa zakładu portyerem zwany, którego obowiązkiem

jest udzielić przyjeżdżającemu wszelkiego objaśnienia, co do wynajęcia pomifszkań, wskazać kancellaryę za rządu zdrojowego, lub mieszkanie lekarza rządowego, i t. p. zgoła portyer i dwóch posługaczy „numero wanymi11 zwanych, pełnią usługę dla gości na każde zawołanie. 7. C. k inspekeya zakładu przyjmuje tak ustnie, jak i w listach frankowanych zamówienia na mieszka nia, na które obok wyrażenia życzeń co do liczby i ja kości pokoi, zadatek dołączyć należy. Mieszkanie za datkowane tak długo do zamawiającego należy, jak długo przesłany zadatek wystarcza. 8. Otwarta i każdemu dostępna księga życzeń i zażaleń w kanccllaryi c. k. zarządu znajdująca się, służy gościom do objawienia swych uwag lub skarg, dotyczących samego zakładu. Ubliżenie lub szkody przez służbę zakładową gościom wyrządzone, natych miast rozstrzyga i wymiar sprawiedliwości wydaje c. k. zarząd zakładu, mianowicie: c. k. naczolnik powiatu, lekarz rządowy lub inspektor kąpielny. 9. Wzgląd na zdrowie gości, tudzież przyzwoi tość nakazują wstrzymanie się od palenia tytoniu przy samym zdroju i na głównych promenadach pod czas pory picia wód, t. j . rano od godziny G do 8, a po południu od 4 do 6. Nie można także palić tytoniu w gmachu łaziebnym podczas pory kąpielnej rano od godz. G do 2 po południu.

III. OPŁATY ZDKOJOWE. 1. Opłaty od gości przypadające są: a) opłata zdrojowa od osoby 2 fl. 50 kr. b) składka na muzykę „ „ 2 „ — „ Uwolnieni od opłaty zdrojowej są: ubodzy urzę dowem świadectwem ubóstwa opatrzeni, osoby 8 dni w zakładzie nie przebywające, dzieci niżej lat 10, pp. lekarze i słudzy gości kąpielnych. Opłaty powyżej wymienione, jeden raz tylko na cały czas pobytu uiszczać należy w kancellaryi c. k. zarządu zakładu, przyczćm sznurowe kwity wyda wane bywają. 2. Wszelka służba zakładowa, tak do utrzymania porządku i czystości w zakładzie, jakotćż posługaczki łaziebne i przy zdroju, są utrzymywane kosztem skar bowym, żadnemu przeto z nich nie wolno pod jakimbądź pozorem dopominać się od gości za pełnienie swych powinności służbowych jakiegokolwiek wyna grodzenia. Tylko dobra wola gościa i zwyczaj po wszechny obdarzania sług przy odjezdném i tutaj miejsce mieć może. 3. Żebrakom wstęp do zakładu i naprzykrzania się o jałmużnę jest najsurowiej wzbronione. Dla zadosyćuczynienia miłosierdziu gości, jałmużny udzielić pragnących, znajduje się skarbonka w kaplicy za kładu,, datkami zaś z jałmużny tygodniowo uzbieranemi, miejscowy ks. proboszcz ubogich obdziela.

— 13

IV. KĄPIELE. 1. Kąpiele mineralne używanemi być mogą za poprzedniém zamówieuiem ich i opłatą w kancellaryi c. k. zarządu. Każdy gość chcący używać kąpieli, wybiera sobie godzinę i łazienkę (a tych jest 72), w której kąpać się pragnie. Osobny porządek kąpie lowy, w łazienkach uwidoczniony, wskazuje opłatę za różne rodzaje kąpieli i tak: kąpiel mineralna wanienna dla dorosłych I. klassy 60 kr. n u » » » "• » 50 » » » n u dzieci 35 „ natryskowa 50 „ B B „ , nasiadowa 20 „ „ „ żelezisto-borowinowa . . 1 fl. 20 „ za pół garca odwaru igliwiowego . . . . 10 „ „ parowa (łaźnia słowiańska) 40 B 2. Odwołanie zamówionej kąpieli tylko do godz. 7 rano jest dozwolonćm, inaczej bilet na kąpiel wy dany, chociażby i niespotrzebowany, traci ważność. 3. Wolno gościowi godzinę kąpielną i numer ła zienki zmieniać według upodobania, wszakże to je dynie tylko za objawionćm życzeniem w kancellaryi c. k. zarządu, a za poprzedniém przepisaniem daty i numeru łazienki na bilecie kąpielnym wyrażonego, nastąpić może. 4. Za użycie bielizny kąpielnćj płaci się oddziel nie, mianowicie: za ręcznik 4 kr. za prześcieradło 8 „

—

5. Cała godzina pozostawioną jest gościowi do dyspozycyi na kąpiel mineralną, w któryto jednak czas rozebranie i ubranie się kąpiącego, jakotćż przy rządzenie kąpieli wliczonćm być musi. 6. Na f> minut przed każdą godziną dzwoni się, dla uprzedzenia gości, o zbliżającym się czasie, w któ rym poprzedni goście dla następnie kąpać się mają cych, miejsca swego ustępują. 7. Każda kąpiel mineralna zgodnie do szczegóło wej ordynacyi lekarza zdrojowego mierzoną jest ter mometrem. V. SŁUŻBA

LEKARSKA.

MICHAŁ ZIELENIEWSKI Dr. Medycyny, Chirurgii i Magist. Akuszeryi; Członek wielu Towarzystw Naukowych i Lekarskich,

jest Lekarzem Rządowym c. k. zakładu zdrojowego (mieszka w domu skarbowym „pod orłem"). Oprócz tego, wielu innych p. p. Doktorów Medycyny, corocznie do Krynicy podczas pory zdrojowej zjeżdżających, udzielają rady i pomocy lekarskiej. Apteka „pod aniołkiem" (właściciel H. Ni t r i b i t t Magister Farmacyi), znajduje się wjego własnym domu pod Krakowiakiem. Jest tu skład wszelkich wód mi neralnych — środków farmaceutycznych paryskich — wyrób pastylek krynickich i wyciągu na kąpiele bal samiczne z igliwia świerków krajowych—tudzież wy rób różnych rodzajów żętycy i serwatki lekarskiej.

—

Felczer S. G r ü n s p a n mieszka w domu skar bowym „pod potokiem". Akuszerka zakładu mieszka w domu prywatnym. VI. RESTAITRACYE. Restauracyj w Krynicy jest 7: 1. Publiczna w gmachu skarbowym „pod baran kiem", wraz z cukiernią, kawiarnią, salami: bilardową, balową i do gier. 2. W hotelu warszawskim. 3. W hotelu pod 3ma różami. 4. W domu pod znakiem O. 5. „ „ „ Racławicami. 6. Dla starozakonnych (M. Ringelhaupta) „pod aniołem". 7. Dla starozakonnych przy handlu towarów ko lonialnych (L. Braunfelda), w domu skarbowym „pod zamkiem". Oprócz tego prywatni właściciele domów, wynaj mując gościom mieszkania, przyjmują częstokroć tych że i na stół domowy, jak to ma miejsce w domu „pod Opatrznością" „pod gwiazdą", „pod Sobieskim", „pod Litwinką", „pod koroną węgierską", i t. p. Kilka handlów z towarami kolonialnemi, mnóstwo kramów z mąką i leguminami, 5 piekarzy, 3 rzeźników, ogród warzywny (własność zakładu), obok wiel kiej liczby przekupniów i co dwa tygodnie odbywa jące się jarmarki, nastręczają sposobność zaopatrze-

— \* \*

nia się w to wszystko, co tylko do wiktuałów i foraliów należy. VII.

siębrane wycieczki i przejażdki, nastręczają rozrywek i przyjemności w swoim rodzaju.— Powózek do wycie czek dostarczają właściciele tutejszych hoteli, lub włościanie sąsiednich wsi. Cena za wózek na dobę 2 do 3 fl.

ROZRYWKI I PRZYJEMNOŚCI MIEJSCOWE. Do zabaw i przyjemności miejscowych policzyć należy: a) Czytelnię i wypożyczalnię książek, po naj większej części w najnowsze dzieła polskie zaopa trzoną, za opłatą miesięczną 1 fl., obok apteki w domu pod Krakowiakiem umieszczoną. b) Stałe podczas pory zdrojowej utrzymywane ga zety i dzienniki, za skromną miesięczną opłatą, na sali konwersacyjnéj, w gmachu łaziebnym na pierwszém piętrze, każdemu dostępne. c) Dobrą z Pragi zamawianą muzykę kąpielną. d) Teatr polski krakowski, ze znakomitemi ta lentami dramatycznemi p. Rapackiego, p. Modrzejew skiej, p. Hoffmannowćj, p. Bendy, p. Ladnowskiego, i t. d., który tak silne znalazł tutaj oparcie, iż dy rekcja tegoż teatru, obecnie pod kierunkiem hr. A. Skorupki zostająca, wystawi własnym kosztem w Kry nicy obszerną i wygodnie urządzoną arenę, do dawa nia widowisk teatralnych. e) Nie zbywa w Krynicy na widowiskach akro batycznych, magicznych, na koncertach nawet głośnej sławy artystów i t. p. f) Bale, reuniony zwykle dwa razy w tydzień odbywające się, towarzyskie obiady, tłumnie przed-

VIII. WYCIECZKI. Urocze okolice Krynicy nastręczają gościom spo sobności do wycieczek, mogących mieć za cel zapo znanie się z tutejszą górską przyrodą. Okwity to materyał dla przyjaciół gór i dla badaczów natury, temwięcćj zajmujący, gdy go miłość poznania ojczy stego kraju podnieca, umiało powtórzyć tu możemy za naszym ulubionym wieszczem: „W góry! w góry, miły bracie! Tam swoboda czeka na Cię. Na szałase do pasterzy, (idzie ze źródła woda bieży, Gdzie się serce sercem mierzy, I w swobodę człowiek wierzy! Tutaj silniej świat oddycha, Tu się szczerzej człek uśmiecha Gdy się wiosną śmieją góry!" Miejsca godne zwiedzenia w Krynicy są: góra Jaworynu 2500 stóp nad poziom m. wzniesiona, z prze pysznym widokiem na Tatry, niedaleko której jest

kamień djabélskim zwany, szczególny utwór piaskowca karpackiego—i grota dla trudnego dostępu nie zwie dzana. Również na uwagę zasługują 14 zdrojów mine ralnych po całej przestrzeni wsi Krynicy rozrzuconych. Milą j*-st wycieczka do „Krzyża", na szczycie góry „Urdy wirch" (hardy wierzchołek) zwanej, w 1857 wzniesionego, dla wspaniałego widoku na przyległą okolicę. Zajmujących przechadzek nastręczają różne miej scowości w parku krynickim znajdujące się, którego główne działy spacerów, ku uczczeniu pamięci osób w Krynicy zasłużonych nazwano : „Dytlówką, Łętówką, Janówką, Edwardótcką i Michasiową". Zwyczajem jest gości krynickich zwiedzać Mu szynę, miasteczko o 1 '/4 mili od Krynicy odległe, słyn ne handlem owoców, będące dawniej stolicą dóbr do biskupów krakowskich należących. Ruiny zamku tutej szego starostwa biskupiego, starożytny tutejszy para fialny kościół, wzniesiony przez bisk. Trzebickiego w r. 1649, a przez bisk. Jędrzeja Załuskiego w 1749 kon sekrowany i wspaniały rodzimy las lipowy, może jedyny wcałćj Galicyi, godnymjest widzenia.— Ulubiona równie jest przejażdka do wsi Iłzegiestowu, z tamtejszym zakła dem zdrojowym, w dziko - romantycznej okolicy poło żonym — do Tyliczu, miasteczka o milę od Krynicy odległego. — Budzi także uwagę niedaleko Tylicza i wsi Mochnaczki (miejsce rodzinne Maurycego Mochnac kiego) góra Obóz, pamiątka po konfederacyi Barskiej.— Wszakże największego zajęcia dostarcza wycieczka na Węgry, do miasta Bardyowa, 4 mile od Krynicy od-

—

ległego, znakomitego swym zakładem zdrojowo-kąpielnym, starożytnym kościołem farnym, ratuszem, ar chiwum akt grodzkich i t. d. — do Ltibuwni (przeszło 4 mile od Krynicy), znanej ze swych kąpiel żelezistych : nareszcie do Druzbaków, owych cieplic, już przed dwo ma wiekami przez Dr. S. Petrycego po polsku opi sanych, miejsca niezmiernie interesującego pod wzglę dem geologicznym.

IX. KRYNICA POD WZGLĘDEM LECZNICZOZDROJOWYM. Do środków lekarskich, któremi Krynica na ko rzyść swych gości rozporządza, należą: I. Zdroje mineralne a mianowicie: Zdrój główny krynicki . i zdrój slotwihski (szczawa wapienno-żele(szczawa magnezyowozi8ta.) sodowo-żelezista.) Woda mineralna krynicka tryszczy z piaskowca karpackiego, w ilości 184,896 litrów na 24 godzin. Ujęta w cembrzynę z granitu, jest krystalicznie przeźroczystą , zupełnie bezwonną i bezbarwną,

' ' j i , |

W Słotwinach, wsi z Krynicą sąsiedniej, jest zdrój szczawy magnezyowo-sodowo-żelezistej, własnością zakładu krynickicgo będący. Woda słotwińska w cembrzynę kamienną ujęta, jest krystalicznie przeźroczystą, bezbarwną

— 20 smaku kwaskowato - żele- i bezwonną, nader przy zistego, nadzwyczaj do jéj jemnego , orzeźwiająco użycia zachęcającego, ma kwaskowatego smaku, cie jąc niezmienną swoją cie płoty = 8 3" R. płotę — 6.24" R. Według rozbioru przez Woda tego zdroju za Prof. Dra. Stopczańskiego wiera według rozbioru w r. 1866 dokonanego, za Älexandroivicza w 1 ft. wiera w 1 ft. wody — 7680 wody — 7680 gran: gr., następujące składniki, Siarkanu potasgran których połączenia z kwa sowego . . 0.057953 sem węglowym, obliczone są jako węglany obojętne Siarkami sodo wego . . . . 0011166 i bezwodne. Chlorku sodu . 1.117335 Chlorku potassu 0.09982 Dwuwęglanu Węglanu potassowego . . . 0.04292 sodowego . 2.123658 Węglanu sodo Dwuwęglanu li wego . . . . 4.38919 towego . . 0.015097 Węglanu litowego 0.01085 Dwuwęglanu barowego . 0.018347 Węglanu magneDwuwęglanu zyowego . . . 5.61187 strontowego 0.003164 Węglanu baro wego 0.01545 Dwuwęglanu wapniowego 14.738058 Wąglanu stronto Dwuwęglanu mawego 0.00124 1.157352 Fosforanu glino gnezyowego wego . . . . 0.01345 Dwuwęglanu że wa lazawego . . 0.305180 Fosforanu pniowego . . 0.01154 Dwuwęglanu wa magnowego . 0.085071 Węglanu pniowego . . . 4.10422

Fosforanu gli nowego . . 0.029675 Fosforanu wa pniowego . . 0.018754 Kwasu krze mowego . . 0.512901 Mrówkami so dowego . . 0.006036 Propijonanu, octanu i ma słami sodo wego . . . 0.025589 Istoty organi cznej wycią gowej . . . 0.276049 Ilość przeto czę ści składo wych stałych wynosi ra zem . . . 19.501386 Kwasu węglo wego istotnie wolnego znaj duje się . . 18.821386 Ogółem wszyst kich składni ków . . . . 38.323030 Kwasu węglowego isto tnie wolnego, co do obję tości w 1000 cen. kub. wody, znajduje się 1286

Węglanu żelaza wego 0.43610 Kwasu krzemo wego. . . . . 0.20927 Ogólna ilość składników stałych . . 14.64591 Kwasu węglowe go do utworze nia z węglanów obojętnych, dwuwęglanów 6.64252 Kwasu węglowe go istotnie wol nego . . . . 15.03396 Ogólna ilość wszystkich składników . 30.32239 Części lotne obliczone na ob jętość, przy cie płocie wody w zdroju i 0.75 mm. ciśnień, barometr. w 1000 CC w 32 c. c. Kwas węglo wy istotnie wol ny 1026.64 C. C. 32.85 c. c. Kwas węglo wy niby wolny 1475.73CC-48.34 c c .

—

22 —

Ciężar gatun c. k., czyli w 1 f. wody 1.003258 krynickiej — 32 cal sześć, kowy wody Bliższe zastanowienie znajduje się 41.15 cali się nad wodą, słotwińską sześć, kwasu węglowego. Porównanie szczawy nasuwa uzasadnione prze krynickiej z innemi tego- konanie, iż zdrój ten za rodzaju wodami, wyświe wdzięcza swe pochodzenie ca wysokie stanowisko, skałom plutonicznym, a jakie się Krynicy z tego klassyfikując go, należy wodę słotwińska odnieść względu należy. do rzędu szczaw alkaliczno - ziemno - żelezistych ; porównanie zaś jéj z in nemi jej podobnemi wo dami, jakich dostarczają: Aropatak, Borszek, Chudo wa lub Scbwalbach, zbliża wodę słotwińska najwięcej do wody schwalbachskiéj. Zawierają, albowiem: węg. iel. węgl. sody węgl. magn. węgl. wap.

Aropatak Borszek Chudowa ii Schwalbach Słotwiny

9.86 5.97 6.76 1.35 4.38

5.99 5.42 1.20 3.06 5.61

9.03 1.15 3.76 3.05 4.10

1.60 0.11 0.19 0.31 0.43

•

Z powyższych rozbiorów jawnie się okazuje, iż woda krynicka jest szczawą żelozisto-wapienną, a wo da słotwińska szczawą magnezyowo-sodowo wapniowożelezistą; obie zaś te wody są nader zamożno w kwas węglowy. „Przystępując do ocenienia wody krynickiej, (mówi prof. Dietl w gwej monografii Krynicy s. 86 et seq.), widzimy, iż trzy przedcwszystkiem jej części składowe uderzają nas tak swoją ilością, jak i swojém znaczeniem lekarskićm : „Kwas węglowy, dwuwęglan wapniowy i dwuwę glan żelazawy*. ,Kwas węglowy znachodzi się w wodzie krynickiej ; w zadziwiająco-wielkićj ilości, tak, iż cal sześcienny wody, zawiera w sobie więcej, aniżeli półtora cala sześciennego kwasu węglowego. Powyższą tak ogromną ilość kwasu węglowego wykazać możemy zaledwo w małej tylko liczhie ze znajomych dotąd zdrojów lekarskich. Okoliczność ta podnosi wodę krynicką do szczaw najpierwszego rzędu. Słusznie zatem szczycić się może Galicya z posiadania jednej z najmocniej szych szczaw całego świata. Tójto wielkiej ilości kwa su węglowego zawdzięcza woda krynicka, nietylko swój smak nadzwyczaj przyjemny, ale zarazem naj bliższą przyczynę jéj zbawiennej działalności". „Ilość znajdującego się w niej żelaza, wprawdzie nie jest bezwzględnie wielka, zważywszy jednak, iż z jednej strony, .małych tylko potrzeba ilości żelaza, do osiągnienia w ustroju właściwych jego sutków: z drugiej z strony mając na uwadze, iż rozpusz czone w wodzie lekarskiej żelazo, tern skuteczniejszém się okazuje i tern łatwiej do krwi przechodzi, 3

84. -

im woda zamożniejszą jest w kwas węglowy; przeto w obec nadzwyczajnej obfitości kwasu węglowego wolnego w wodzie krynickiej zawartego, nawet ta mierna ilość żelaza, musi być uważana względnie za wielką, za czćm stanowczo przemawiają prawie stu letnio doświadczenia przy zdroju otrzymane. Podać tu także należy, iż woda krynicka oprócz dwuwęglanu wapniowego, bardzo mało zawiera innych składników stałych, a co więcój, wcale nie ma takich pierwiastków, któreby udaremniały działalność żelaza. Zdrój zatem krynicki policzony być musi do bardzo skutecznych szczaw żelezistych". „Dwuwęglan wapniowy w tym zdroju, stanowi szczególną i wyróżniającą jego właściwość. Obok bo wiem nadzwyczaj wielkiej ilości wolnego kwasu wę glowego, wraz ze znamienitym współudziałem dwu węglanu żelazawego, woda krynfcka zawiera nader znaczną ilość dwuwęglanu wapniowego. Powyższy sto sunek składowy wody krynickiej, nadaje jej właściwą chemiczną cechę, właściwe jakby indywidualne piętno, odróżniające ją od bardzo wielu innych wód lekarskich, sprawiając w krótkim czasie uderzające skutki fizyologiczne i terapeutyczne". Cechą wyróżniającą szczawę krynicką i słotwińską od innych wód żelezistych, jest nader wielka ich łatwość do strawienia i przyswojenia ich pierwiastków lekarskich. Szczawa krynicka silnie pochłania kwasy żo łądkowe, uspokaja czynności nerwowe, wytwarza krew i podnosi jéj plastyczność, utrwala konsolidację ca łego ustroju, jest przeto zbawiennćm lekarstwem we

—

wszystkich kierunkach najważniejszych czynności ustroju (organizmu). Polepsza ona nietylko trawienie, ale i wytwarzanie soków ustroju a mianowicie krwi, dopomaga do jéj przysporzenia, uspokaja nerwy, jedném słowem: wzmacnia, utrwala, ściąga i wysusza. Szczawa słotwińska w skutku znakomitej ilości swych węglanów alkalicznych pochłania kwasy żo łądkowe, uspokaja wszelkie dolegliwości wadliwego trawienia, bardzo sprzyja uregulowaniu stolców, pod nosi wyrabianie krwi, uspokaja nerwy, a obdarzona wielką ilością jyęglanów alkalicznych i kwasu węglo wego wolnego, bardzo zbawiennie działa na wydziela nie moczu. Wody krynicka i słotwińska skuteoznemi się okazały: a) We wszelkich chorobach, opartych na wadliwém wyrabianiu krwi, lub na oglónćm albo miejscowém osłabieniu ugruntowanych. Tu należy niedokrewność i blednica ze wszelkiemi ich odmianami. 6) Choroby układu płciowego na osłabieniu opar te : nieprawidłowości czyszczeńmiesięeznych, jakoto : za okwite, lub za częste, utrudnione lub z boleściami po łączone miesiączkowanie, krwotoki maciczne, skłon ność do poronień, nieżyty pochwy i macicy (białe upławy), w którychto cierpieniach niepożyta i wiekowćm doświadczeniem utrwalona jest skuteczność wody krynickiej. c) Bardzo zbawioną jest woda krynicka i sło twińska w rozlicznych wadach trawienia i odżywiania, a mianowicie: w przewlekłym nieżycie żołądka lub

26 —

kiszek, tak pojedynczym, jak i z owrzodzeniem błony śluzowej tych narzędzi połączonym ; we wrzodzie żo łądka przedziwawiającym ; w uporczywych i długo trwałych biegunkach jelit; tudzież w tak zwanych krwawnicach (hemoroid}) kiszki stolcowej. d) W cierpieniach nerwowych na niedokrewności opartych, lub z chronicznym nieżytem żołądka i jelit połączonych ; w wygórowanej czułości nerwowej ogól nej lub miejscowej, objawiającej się powiększoną tkli wością pojedynczych nerwów, czyli jako peryodyezny nerwoból, lub jako kurcze n p. nerwoból głowy (mi grena), twarzy (prosopalgia), pląsawica Gwidona (chorea), tudzież w osłabieniu czynności płciowych jak: niezdolność męzka lub niepłodność ; w zadumie i w śledziennictwie, gdy te cierpienia na niedokrewności i na ogólnćm osłabieniu są ugruntowane. e) Woda słotwińska wybornćm jest lekarstwem w chorobach układu moczowego, jakoto: przewlekły nieżyt cewki, pęcherza, albo przewodów moczowych i nerek; niemożność i utrudnione oddawanie moczu: śluzotoki powyżej wymienionych narzędzi, i t. p. f) Jako środek wzmacniający, zbawienne są także wody krynicka i słotwińska w osłabieniu powstałem po wielkiej utracie krwi, jakoto: po licznych lub cięż kich porodach, po przebyciu obłożnych chorób, jakoto: durzycy mianowicie brzusznej, cholery, i t. p. (j) Zołzy na ogólnćm osłabieniu oparte, tudzież krzywica, znajdują wyborne lekarstwo w wodzie kry nickiej, osobliwie, jeżeli pobyt chorych temi niemo cami dotkniętych, dozwoli im używania powietrza i ką pieli krynickich.

li) Nakoniec, korzystne jest użycie szczawy kry nickiej i słotwińskićj, jako środka wzmacniającego w leczenin zdrojowćm następowem, po poprzedniém używaniu leczenia zdrojowego: w Szczawnicy, Iwo niczu, Rabce, Swoszowicach, a nawet wobec pewnych stosunków po kuracyi: w Karlsbadzie, w Cieplicach, Trenczynie lub w Piszczanach odbytej, W miarę celu i skutków, jakie lekarz z wody krynickiej osiągnąć zamierza, użycie jéj odmieniłem być musi. I tak w osłabieniu, w niedokrewności, a nadewsatystko w cierpieniach żołądka i jelit, częstsze, a zawsze w małej ilości, nie rzadko zaś picie wody krynickiej ogrzanej, jest widocznie potrzebném; prze ciwnie zaś w cierpieniach dród moczowych, w zołzach lub w krzywicy, użycie wody krynickiej lub słotwiń skićj może być w większej ilości, na zimno, i częściej przez dzień powtarzaném. Oprócz leczenia wodą krynicką i słotwińska za zwyczaj w porze letniej praktykowanego, obie te wody mineralne z bardzo dobrym skutkiem używają się w powyżej wspomnionych chorobach i podczas zimy; albowiem szczawy krynicka i słotwińska sposobem Hechta do flaszek napełniane (mocą którego każda butelka gazem węglowym na 3 atmosfery uciśnionym dopełnianą i w przestrzeni tegoż korkowaną bywa), nawet po uąjdluższćm ich przechowaniu, nic nie utrą cają ze swych własności i skutków, jak o tćm licziTe doświadczenia chemiczne i próby lekarskie przeko nały. Z tego powodu woda krynicka jest już od wielu lat, szczawa zaś słotwińska od roku bieżącego i w zi mie do nabycia:

W Krakowie w handlach p. p. Wcntzla, Feintucha i Goldwassera.

VI. Zakład gimnastyczny pod kierunkiem od dzielnego nauczyciela.

W Warszawi« w aptekach: Heinricha, Lilpoppa i So kołowskiego.

VII. Wyborne górskie, prawdziwie alpejskie po wietrze.

We Lwowie w handlu Schubutha, Kleina et Gebharda. W Wiedniu w handlu p. p. Mattoniego i Lixla. W Pradze w handlu p. Kunnerlego. W Wrocławiu w handlu p. Keitscha. • Cena wody krynickiej i słotwińskićj wynosi na miejscu w c. k. zarządzie zakładu zdrojowego: za skrzynię o 40 flaszkach 8 złr. w. a. „ „ „ 20 „ 4 złr. 20 kr. w. a. środkami lekarskiemi są, tu także: II. Kąpiele mineralne z ich rozlicznemi rodza jami jakoto. a) wanienne, b) nasiadowe, c) natryskowe, d) żelezisto-borowinowe, c) igliwiowe, f) gazowe, g) pa rowe, jako łaźnia słowiańska. III. Zakład kąpieli rzecznyoh, wybornie urzą dzonych tak w bassenie, jakoteż natryskowych. IV. Skład wszelkich wód mineralnych tak kra jowych, jak i zagranicznych, tudzież przetworów z tych że wód otrzymywanych. V. Przetwory mleczne jako to: serwatka i żę tyca, wyrabiane u miejscowego aptekarza sposobem używanym w Reinerz i w Salzbrunn.