HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 1
1
ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΒΗΣΣΑΝΙΩΤΩΝ ΗΠΕΙΡΟΥ «Η ΑΡΕΤΗ» ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 1877 ΑΘΗΝΑ 1924
2016
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 2
2
Τα ∆ιοικητικά Συµβούλια των φορέων της Βήσσανης, εύχονται σε όλους τους συγχωριανούς µας, στους φίλους του χωριού µας, της Αδελφότητάς µας και του Πολιτιστικού µας Συλλόγου το Νέο Έτος 2016 να είναι ευτυχισµένο, δηµιουργικό και µε καλή υγεία.
Για την Τοπική Κοινότητα
Για την Αδελφότητα
: Κων/νος Νικολάου
Πρόεδρος
: Γρηγόρης Άρµπυρος
Πρόεδρος
Aντιπρόεδρος
: Iωάννης Στούπης
Aντιπρόεδρος: Φώτιος Μπάσιος
Γεν. Γραµµατέας: Όλγα Παπαγεωργίου Bασιλοπούλου Tαµίας
: Γεώργιος Bλαχιώτης
Mέλη
: Eλένη Pούκα-Kουρτζή, : Nία Bέτσα - Πατσού : Λίτσα Bαλαβάνη : Eυαγγελία Παΐσιου (υπεύθυνες νεολαίας, γυναικείων θεµάτων, στολών, εκδηλώσεων και επιµέλεια «Mάνας») : Tάκης Γκάγκας και : Eυθύµιος Kασιόλας, υπεύθυνοι επιµέλειας εφηµερίδας.
: ∆ηµήτριος Γκότσης
Mέλος
Για τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πρόεδρος
: Ιωάννης Κώτσιας
Aντιπρόεδρος
: Ιωάννης Νικολός
Γεν. Γραµµατέας: Κώστας Μπουτάσης Tαµίας
: Βασίλειος Γκόγκας
Mέλη
: Ιάσων Τόπουλος : Κώστας Γκότσης : Νίκος Σιούτης ΕΞΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Αθανάσιος Χαρίσης Γιάννης Νικολάου Βασίλης Θ. Φούκης
Η φωτογραφία της 1ης σελίδας είναι από τον χιονισµένο Άγιο Νικόλα µας, τον προστάτη της Βήσσανης και της Αδελφότητας.
Το παρόν ηµερολόγιο εκδόθηκε από την Αδελφότητα Βήσσανης για ενίσχυση, τη δύσκολη αυτή εποχή, του ταµείου της. Γι’ αυτό και η τιµή των 10 ευρώ ίσως για κάποιους να φαντάζει υπερβολική. Σας ευχαριστούµε όλους για την ευγενική σας προσφορά.
Το ηµερολόγιο τιµάται 10 ευρώ.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 3
3
Η Κοίµηση της Θεοτόκου.
Ο προστάτης µας Άγιος ΝΙκόλαος.
Εικόνες από το τέµπλο του Αη-Νικόλα µας του 18ου αιώνα, δια χειρός του αγιογράφου Κων/νου Μιχαήλ εκ Χιονιάδων.
Aγαπητέ συµπατριώτη, Έχετε στα χέρια σας και φέτος το ηµερολόγιο που εξέδωσε η Αδελφότητά µας. Όπως πάντα επιχειρούµε στη µικρή αυτή έκδοση να ακουµπήσουµε τις ευαίσθητες χορδές σας. Η σχέση του κάθε Βησσανιώτη µε το γενέθλιο τόπο τού ίδιου ή των προγόνων του αποτελεί έναν αδιάσπαστο και ακατάλυτο ψυχικό δεσµό. Μας φέρνουν γλυκειά νοσταλγία και ζωντανεύουν τις αναµνήσεις των νεανικών µας χρόνων. Επίσης, οι διηγήσεις των πατεράδων και παππούδων µας φαντάζουν στους περισσότερους αναµνήσεις βγαλµένες από τα παραµύθια, γιαυτό και η γενναιοδωρία των απόδηµων, που εκπροσωπούµε, για αγαθοεργίες, για κοινωφελή έργα και για την τελική επάνοδο στο χωριό µας είναι ζωντανή. Η Βήσσανή µας, µε την θρυλική και την ένδοξη ιστορία της, την πνευµατική της ακτινοβολία, ιδιαίτερα µέσα στα χρόνια της µακρόχρονης του ρκικής σκλαβιάς, και τον πλούσιο λαογραφικό της πλούτο συγκινεί όχι µόνο τους γεννηθέντες, αλλά και τους επίγονους εκείνων την αείµνηστων συγχωριανών µας. Τα θέµατα και του φετεινού ηµερολογίου είναι παρµένα
από τη σύγχρονη ζωή της Βήσσανης, τα γλέντια, τα πανηγύρια, τις θρησκευτικές γιορτές, τα κτήριά µας, τα ξωκκλήσια µας, τους σύγχρονους Βησσανιώτες, ντόπιους και απόδηµους. Στα οπισθόφυλλα, σας προτείνουµε να διαβάσετε µια ωραία περιγραφή του 1956, από την επίσκεψη στη Βήσσανη το Δεκαπενταύγουστο ενός λαµπρού γαµπρού Βησσανιώτη, λογοτέχνη, του Πόντιου Ξενοφώντα Άκογλου, συζύγου της αξέχαστης Βησσανιώτισσας Αυγής Μαυρικίου (δωρητές της Αδελφότητας) ο οποίος µε την ευκαιρία της επισκέψεώς του στη Βήσσανη έγραψε ένα µικρό λαογραφικό πόνηµα πολύ ενδιαφέρον, γιαυτό και το δηµοσιεύουµε, ιδιαίτερ α για εκείνους τους νέους που θα γνωρίσουν, εκτός των άλλων, πώς οι πατεράδες τους και οι παππούδες κάποιων γλεντούσαν τον ωραιότερο µήνα του έτους, τον Αύγουστο, στη Βήσσανη πριν 60 ακριβώς χρόνια. Παλαιές φωτογραφίες µαυρόασπρες κοσµούν τις πίσω σελίδες του ηµερολογίου µας µε παλαιά αγαπηµένα πρόσωπα. Έτσι προσπαθούµε και µεις να ξορκίσουµε όλους τους απόγονους των Βησσανιωτών να µην ξεχνούν τη Βήσσανη . Της αξίζει...
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 4
4
Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ ΣΤΗΝ ΑΓΕΡΑΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΒΗΣΣΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΡΑΓΚΑΛΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΤΟ ΕΙΧΑΜΕ ΤΑΜΑ να έρθουµε να τιµήσουµε τη µνήµη της Μεγαλόχαρης στη Βήσσανη, µε το ξακουστό πανηγύρι που γίνεται εδώ από παλιά παράδοση. Με το καλό εκπληρώσαµε το χρέος µας. Όµως µας δηµι- ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ Κ. ουργήθηκε µια νέα υποχρέωση: Να γράψουµε τις εντυπώσεις µας. Να, που τις παρουσιάζουµε κι αυτές. Όποιος εχει την περιέργεια και την καλοσύνη, ας υποβληθεί στον κόπο να τις διαβάσει. Αν δεν ευχαριστηθεί, ας εχει τη χριστιανική µακροθυµία να µας συµπαθήσει. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
Στο «Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης» του Σκαρλάτου Δ. Βυζαντίου, εν Αθήναις 1889, βλέπουµε: «Βήσσσα (βαθύς) κοιλάς συνδενδρος». Την ίδια σηµασία δίνει στη λέξη και η «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» του «Πυρσού». Κοιλάδα σε οροπέδιο είναι η περιοχή της Βήσσανης, Και είχε φαίνεται, κι εχει ακόµα, δέντρα άφθονα στο χώρο όπου απλώνονται τα κτήµατα του χωρίου. Απ’ αυτή τη λέξη λοιπόν θέλουν µερικοί να ετυµολογήσουν τη Βήσσανη. Άλλοι την παίρνουν για λέξη ξενική.
Άλλοι πάλι θέλουν να παράγεται απ’ τα βύσσινα επειδη είχε άλλοτε κι έχει ακόµα πολλές κερασιές και βυσσινιές. Αν δεχτούµε τη λύση, αυτή, πρέπει ν’ αλλάξουµε και την ορθογραφία της. Ας µείνει καλύτερα όπως εχει... Η Βήσσανη είναι κωµόπολη της Επαρχίας Πωγωνίου, του Νοµού Ιωαννίνων, 54 ΑΚΟΓΛΟΥ, 1956 χιλιόµετρα περίπου Β.Δ. από τα Γιάννενα. Είναι χτισµένη σε ωραία τοποθεσία µε απόλυτο ύψος 750 µέτρα περίπου. Τα σπίτια της ακουµπούν αµφιθεατρικά σε εφτά λόφους, που ζώνουν το χωριό από Νοτιά και Δύση. Αγναντεύεις αντίκρυ κατά το Βοριά το σπανό ορος ΝεµέρτσαΜερόπη, που τα φεγγαρόλουστα και ξάστερα βράδια προβάλλει η σιλουέτα του σα γυναίκα ξαπλωµένη που κοιµάται. 0ι τολµηροί ερασιτέχνες γλωσσολόγοι θέλουν να ετυµολογήσουν τη Νεµέρτσα απ’ το αρχαίο «νηµερτής», ο Θεός κι η ψυχή τους! Πρός τ’ Ανατολικά, βλέπεις το βουνό Πάπιγκο. Και ανάµεσα Πάπιγκο και χωρίου Αρίστη, την απόκρυµνη στενωπό του Βίκου, όπου χαµηλά, στη µαγευτική πλατανόφυτη ρεµατιά της Βοϊδοµµάτας, ψάρευαν κάποτε οι βασιλιάδες µας τις φηµισµένες πέστροφες. Και σκόρπια προς τα κει χωριά: το (Βασιλικό (Τσαραπλανά), γενέτειρα του σηµερινού Οικουµενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα, Άγιος Κοσµάς (Καξιός), το Λαχανόκαστρο, το Πάπιγκο και στο βάθος µακρυά, ενα κοµµάτι από την Κόνιτσα. Κι ολούθε γύρω-γύρω τα
Άποψη της Βήσσανης το 1956.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 5
5
Χιονισµένη Βήσσανη.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 6
6
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ Φραστανά, το Κεφαλόρυσο, οι Ροµπάτες, η Ρουψιά, το Μαυροβούνι, η Συκιά, η Μέβγεζτα, τα Δολιανά, τα Άνω και Κάτω Ρεβένια, η Ζαραβίνα, το Δελβινάκι, η Πωγωνιανή και άλλα χωριά. Τοποθεσία και θέα του χωριού γενικά υπέροχη. Όµως ας µη αποµακρυνθούµε απ’ το θέµα, όπως το καθορίσαµε, ούτε και από τα πλαίσια της γιορτής και του πανηγυριού που µας εχει οδηγήσει ώς εδώ. Παρακαλούµε µόνο να µας επιτραπεί µιά παρέκβαση −όχι άσχετη πάντως− πάνω στις γιορτές.
2
Κοντά στις εκκλησιαστικές-θρησκευτικές γιορτές εχουµε και αλλες εθιµικές λαϊκές γιορτές, απηχήσεις λατρευτικών παραδόσεων από τα βάθη της πανάρχαιας εθνικής µας ζωής, µε τα καρναβάλια, µε το θερισµό, τον αλωνισµό, τον τρύγο κλπ. Ο πλούτος αυτός των εορτών µε τις συνακόλουθες χαρµόσυνες εκδηλώσεις −τελετές, πανηγύρια, γλέντια και λοιπά ποικίλα ξεφαντώµατα µερικά και οµαδικά− εχει ασφαλώς την ευεργετικότατη (επίδρασή του στην καλλιέργεια και στη διάστρωση των ηθών και των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων του λαού µας, µε την ευγένεια των αισθηµάτων ΕΛΛΗΝΟΧΡIΣΤIANIΚΕΣ ΓIΟΡΤΕΣ του, µε την εύθυµη και αλέγρα ψυχοσύστασή του, µε το πνεύµα και τη διάθεση της φιλοξενίας, µε την αισιοδοξία του, µε τη λεβεντιά Γεµάτο είναι το Ελληνοορθόδοξο Χριστιανικό ηµερολόγιο από του. µε την φρεσκάδα του γενικά, που µαρτυράει πως το Γένος µας γιορτές. Γιορτές Δεσποτικές, γιορτές Θεοµητορικές. Ακόµα και το πολυύµνητο διατηρεί παντοτεινά τη νεανικότητά του και ποτέ γιορτές Αγίων και Οσίων, που περνούν απαρατήρητες συνήθως, µα του δεν γερνάει. γιορτάζονται και πανηγυρίζονται σε ορισµένες περιοχές. Δεν είναι, λόγου χάρη, πολύ γνωστός ο Άγιος Μάµας −µεγάλη η χάρη του− ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΟΡΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ που τον αγνοούσε και ο υπογραφόµενος. ετυχε λοιπόν να διαπιστώσω, παραθερίζοντας το 1953 στη Σίκυνο, πως τιµάται και γιορΓια τον Ελληνισµό γενικά και ιδιαίτερα για τις περιοχές της Ελτάζεται εκεί η µνήµη του, καθώς και σε αλλες κτηνοτροφικές ιδίως λάδας που τα παιδιά τους ξενιτεύονται πολύ −όπως είναι και η περιοχές, µε ολονυκτίες και µε αξιόλογα πανηγύρια. ορεινή και άγονη Ήπειρο− οι γιορτές αυτές µε τα σχετικά πανηγύ-
Στο καφενείο του Μαρούκη. Κέντρο συνάντησης όλων των Βησσανιωτών της Αθήνας.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 7
7
Από την επίσκεψη του ∆.Σ. της Αδελφότητος στον Πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας κ. Κων. Στεφανόπουλο -είναι γαµπρός Βησσανιώτης- και την ανακήρυξή του σε Επίτιµο Πρόεδρό µας.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 8
8
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ ρια τους αποτελοΰν τον αδιάσπαστο και ακατάλυτο ψυχικό δεσµό των ξενητεµενών µε το γενέθλιό τους τόπο, µε τις ευχάριστες και πάντα ζωντανές αναµνήσεις των νεανικών χρόνων, που µας φέρνουν τη γλυκειά νοσταλγία, τον ακατανίκητο ήµερο του νόστου, το ισχυρό αυτό κίνητρο στην απλόχερη γενναιοδωρία των απόδηµων για αγαθοεργίες, για κοινωφελή εργα και για την τελική επάνοδό τους στη γενέτειρα. Αποτελούν ακόµα οι τρυφερές και ζωηρές αυτές αναµνήσεις κι ένα παράγοντα σοβαρό, που ζωογονεί την αγάπη προς την Ελλάδα και τη διατήρηση του εθνισµού των τέκνων των απόδηµων, όσοι γεννιούνται και µεγαλώνουν στην ξενιτειά. Γιατί και αλλοιώς, η ζωή εδώ στην Ελλάδα και ιδίως στην ύπαιθρο, όπου διατηρείται η παράδοση και συνεχίζεται η φυσική, η γαλήνια, η ειδυλλιακή ζωή, παραβαλλόµενη µε τη ζωή της Αµερικής, φερειπείν, είναι για µας Παράδεισος και για κείνους Κόλαση. Και οι νοσταλγικές τερπνές διηγήσεις των γεννητόρων θά εχουν ασφαλώς ευεργετικότατη επίδραση στην ψυχή, στις ευγενικές περιέργειες και στις διαθέσεις γενικά των επιγόνων απέναντι στον προνοµιούχο τόπο της καταγωγής τους.
3
στην πάνσεµνη γλυκεία µάνα του Ναζωραίου βρίσκουν την παρηγοριά τους, όλοι οι πονεµένοι. Η πανθεϊστική από ατταβισµό διάθεση των Ελλήνων την έχει πολύµορφα θεοποιήσει. Ο Ιορδάνου Τιµόθεός µας παρουσιάζει στη «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» κοντά 600 ονοµασίες που της έδωκε η Ρωηµιοσύνη κατά τόπους. Και ο Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Αθηνών Ν. Τωµαδάκης παραθέτει εκεί άλλες 70 λαογραφικές επωνυµίες της. Και υπάρχουνε κι αλλες του Πόντου και της Ανατολής ακατάγραφτες. Παρµένες όλες από την πολυσύνθετη προσωπικότητα, τις χάρες και τις ιδιότητές της: Από τα θαύµατα, απ’ την πρώτη µέρα της γιορτής, απ’ την προέλευση, απ’ τον εικονογραφικό τύπο, από τους κτήτορες των εκκλησιών, από το σχήµα των ναών και από ποικίλους αλλους λόγους. Έτσι, πολλές φορές το χρόνο, γιορτάζεται η µνήµη της, ανάλογα και µε τις τοπικές παραδόσεις και τις ονοµασίες της. Μά είπαµε πως ξεχωρίζει η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου, η αφιερωµένη στην Κοίµησή της, που είναι και Πανελλήνια. ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ Η ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΤΟΥΣ
Σκέφτοµαι κάποτε την καθιέρωση των εορτών γενικά και θαυµάζω τη σοφή κλιµάκωσή τους στο ηµερολόγιό µας. Είναι πανθοµολογούµενο, πως τρεις κυρίως έχουµε µεγάλες πανελλήνιες Μέσα σε όλες τις γιορτές του χρόνου, ξεχωριστή θέση, δίχως αµ- χρονιάρες γιορτές βασικές, που συνεγείρουν όλον τον Ελληνισµό φιβολία κατέχει η γιορτή της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο. και αποτελούν τρεις χαρακτηριστικούς σταθµούς, που µοιράζουν ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Απoκριάτικος χορός της Αδελφότητας τη 10ετία του ’50.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 9
9
ΚΥΡΙΑΚΗ 17 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΚΟΨΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ ΒΗΣΣΑΝΙΩΤΩΝ ΣΤΗ « Μ Α Ν Α »
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 10
10
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ το έτος σε τρεις ίσες περίπου µεταξύ τους χρονικές περιόδους. Ξεκουράζεται έτσι η διάθεση και η ψυχή στον αδιάκοπο αγώνα της ζωής. Και σαν σε µίαν αδιάκοπη άνετη και διασκεδαστική σκυταλοδροµία, προχωρούµε από τη µια στην άλλη µε όρεξη, µε ζέση, µε κέφι, µε κάποια ευχάριστη προσδοκία - έπαθλο, που δίνει περιεχόµενο στη ζωή και του πιο ταπεινού και απλοϊκού ξωµάχου. Γιορτάζουµε τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Ξεθυµαίνουν µε τις διαδοχικές γιορτές του Γενάρη οι ενθουσιασµοί. Και παίρνουµε αµέσως φόρα µε τα καρναβάλια για το Πάσχα, γεµάτοι ελπίδες µεθυστικές για απολαύσεις, ψυχικές και... γαστριµαργικές. Κι έπειτα πάλι, µε νέες δυνάµεις, µε την αλυσίδα των άλλων εορτών, δός του και κάνουµε την εξόρµηση µες στο καλοκαίρι για τον τρίτο σταθµό, προς τη γιορτή της Μεγαλόχαρης, για να συνεχιστεί και πάλη γεµάτη ενδιαφέρον η ζωή, µε τις απαντοχές των αγαθών που µας προορίζει η Γέννηση του Χριστού και ο Αϊ-Βασίλης. Πάει πολύ, θα πεις, το τετράµηνο που χωρίζει τους τρεις αυτούς µεγάλους σταθµούς. Μα είπαµε πως έχουµε και πλήθος, αλλες ενδιάµεσες γιορτές θρησκευτικές, χώρια και οι εθνικές, που σαν πολύτιµα πετράδια πλουµίζουν το µωσαϊκό του χρόνου σε µια καλλιτεχνική σύνθεση θεστκσια και µας οµορφαίνουν τη ζωή µας. Ας προσθέσουµε εδώ και την ξεχωριστή εθνική σηµασία που είχαν και έχουν ορισµένες θρησκευτικές µας γιορτές, προπαντός για τον αλύτρωτο ελληνισµό σε καιρούς χαλεπούς, µε τήν τόνωση των ελπίδων για καλύτερες µέρες και για Λιευτεριά.
4
Μέ πόση, αλήθεια, σοφία εχουνε ρυθµιστεί όλα τούτα τα καθέκαστα των Ελληνοχριστιανικών εορτών. Ευτυχισµένοι όσοι µπορούν και τις χαίρονται στη φυσική του πηγή, στην επαρχία, στο χωριό, στο ύπαιθρο, µακρυά απ’ τη µηχανοποιηµένη πεζή ζωή της ξενιτειάς, της πρωτεύουσας και των µεγάλων κέντρων. ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Είχαµε λοιπόν την καλή τύχη κι εµείς οι αµαρτωλοί νεόκοποι πρωτευουσιάνοι, να βρεθούµε τις περισσότερες µέρες του Αυγούστου στην Ήπειρο. Στην Ήπειρο τη µαρτυρική, την ορφανεµένη από τις Βορεινές της Ελληνικότατες Επαρχίες, χάρη στην ασυνειδησία και την ποταπή ασυνέπεια των τρανών της Γής. Στην Ήπειρο την ηρωική· στην Ήπειρο τη θρυλική µε την ενδοξη ιστορία της, µέ την αδιάσπαστη διάρκεια της Ελληνικότητας του Λαού της στο πέρασµα των αιώνων. Στην Ήπειρο µε τις πιο γνήσιες εθνικές µας παραδόσεις. Στην Ήπειρο, µε την γονιµότατη και ευεργετικότατη πνευµατική ακτινοβολία της, µες στα σκοτάδια της µακρόχρονης σκλαβιάς του Γένους. Στην Ήπειρο µε τον πλούτο της το λαογραφικό, µε το έντονο χρώµα, µε την ιδιοµορφία και την ιδιοτυπία των φανερωµάτων και των δηµιουργιών του Λαού της σε όλες τις εκφράσεις της ζωής. Το µακρυνό και αρκετά κοπιαστικό ταξίδι, µας αποζηµίωσε πολλαπλάσια και µε µόνο το αντιστάθµισµα ότι βρεθήκαµε στη δρο-
16 Αυγούστου 1956. Το πανηγύρι συνεχίζεται.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 11
11
Τα κορίτσια µας: Ελπίδα Νικολάου, ∆ανάη Γιώτη, Νάσια Άρµπιρου, Θάλεια Μπάσιου, Τίνα Κασιόλα, Ροζίνα Φαρούγια, Ιωάννα Τζόγκα, Γεωργία Φαρούγια και Ελευθερία Πορίκη.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 12
12
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ σόλουστη, στη µαγευτική τη Βήσσανη, την εποχή ακριβώς όπου η πρωτεύουσα και όλη η Ελλάδα µια βδοµάδα συνέχεια τσουρουφλιζότανε και αγκοµαχούσε µες στο φλογερό καµίνι του λίβα. Χώρια πια και η πλούσια ανταµοιβή µε τη σπάνια ευφροσύνη που δοκιµάσαµε απ’ τη διαµονή, απ’ το πανηγύρι και απ’ τις χάρες της χιλιοτραγουδισµένης Βήσσανης.
5
νους του χωριού. 3. «Θα ζώσετε το χωριό σας γύρω-γύρω µε εκκλησίες και ξωκκλήσια» είπε στσυς Βησσανιώτες. Υπάρχουν τώρα 28 εκκλησίες και ξωκκλήσια γύρω στη Βήσσανη. 4. Έµπηξε ένα ραβδί στη γη (µες στο νεκροταφείο που είτανε στον περίβολο της σηµερινής κεντρικής εκκλησίας του Αγίου Νικολάου) και είπε: «Αν φυτρώσει καρποφόρο δέντρο, τότε το χωριό σας θα προκόψει». Πράγµατι το ραβδί φύτρωσε κι’ εγινε µια καρυά (καρυδιά). 5. Στό χωριό Καξός (ήδη Άγιος Κοσµάς) δεν τον καλοδεχτήκανε και τους καταράστηκε, τα 39 σπίτια του χωριού να µή γίνουν ποτέ 40. Το χωριό εως σήµερα δεν πέρασε τα 39 σπίτια. 6. Είπε να κάνουν τέσσαρα δαµάλια «σταυροπήχη», δηλαδή να τα θάψουνε σταυρωτά, για να µη έρθει αρρώστεια στο χωριό. Και οι χωριανοί το εφαρµόσανε. 7. Μία Τσάµισσα είπε στην Ευανθία Κοκάλη πως όταν ο Άγιος Κοσµάς πήγε στο Τεπελένι επισκέφθηκε το σχολείο, όπου ο Αλή Πασάς ήτανε µικρός µαθητής. Αµέσως ο Αλής πήρε κάθισµα και το πήγε στον Άγιο να κάτσει. Τον εχάϊδεψε τότε ο αγιος και του είπε: «Εσύ, παιδί µου, θά γίνεις µεγάλος ανθρωπος και βασιλιάς του τόπου και θα πάς και στην Πόλη». 8. Πήγε κάποτε ο Άγιος Κοσµάς σε Τούρκικο χωριό και όπως είτανε συναγµένοι οι δηµογέροντες, µάθανε πως ερχεται ένας ληστής να τον σκοτώσει και του είπαν να κρυφτεί. Ο Άγιος τους είπε: «Μη φοβάστε, δεν είναι εδώ ο θάνατός µου, ας ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΓΥΡΩ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΑ ΤΟΝ ΑΙΤΩΛΟ έρθει να τον δώ». Μόλις µπήκε µέσα ο ληστής του λέγει ο Άγιος: «Ορίστε, µπέη µου, καθήστε. Αυτή τη στιγµή η γυναίκα σου εκανε Πρέπει να οµολογήσω τώρα, πως όταν κίνησα για εδώ, το είχα ενα µπεϊόπουλο, να σου ζήσει». Τότε ο ληστής δεν τον πείραξε, σκοπό να συνάξω στοιχεία και να γράψω εκτενέστερα για τη Βήσ- µόνο εστειλε δυο παληκάρια του να πάνε να µάθουν. Στο δρόµο συσανη. νάντησαν άλλα παληκάρια, πού ερχόντανε να πάρουν τα σχαρήκια, Παραιτήθηκα απ’ αυτό µου το σκοπό, όταν ευτύχησα να γνω- και γυρίζουν όλοι µαζύ και φέρνουν την είδηση στο ληστή. Γυρίζει ρίσω τον εκλεκτό φίλο και συνάδελφο Σπύρο Στούπη και να πληροφορηθώ πως έχει σχετική εργασία σοβαρή, ιστορική και λαογραφική, έτοιµη για τύπωµα. Απαλλάχτηκα, θά πεις, από ενα κόπο αρκετά δύσκολο. Και τώρα περιορίζοµαι να παρουσιάσω ό,τι είδα στα πεταχτά και ό,τι άρπαξε τ’ αυτί µου στο λίγο διάστηµα που έµεινα στη συµπαθητική πατρίδα των γονικών της γυναίκας µου. Και χαίροµαι που µου δίνεται η ευχάριστη ευκαιρία να ευχηθώ και από τούτη τη θέση να ευοδωθούν οι προσπάθειες για την όσο γίνεται πιο σύντοµη εκδοχή της υπόψη αξιόλογης και επίµοχθης επιστηµονικής εργασίας. Ωστόσο, η µεγάλη µου εκτίµηοη στην προσωπικότητα, στην επιβλητική µορφή και στην πολύτιµη εθνική προσφορά του Κοσµά του Αιτωλού, µε παρόρµησε να συνάξω ορισµένα περιστατικά σχετικά µε τη ζωή και το έργο του, που από παράδοση τα θυµούνται οι γερόντισσες. Μου διηγήθηκε η Ευανθία Κοκάλη, Βησσανιώτισσα 70 ετών, τα ακόλουθα: Πήγε την Παρασκευή στην εκκλησία στους Χαιρετισµούς. Ο κόσµος έλειπε στ’ αµπέλια. Έκαµε διδαχή να πηγαίνουν όλοι οι Βησσανιώτες στην εκκλησία στους Χαιρετισµούς και να µην τότε ο ληστής και λέγει στη σύναξη: «Τώρα θα ’ρθείτε αύριο, έτσι πηγαίνουν στ’ αµπέλια την Παρασκευή τ’ απόγευµα. Έτσι έµεινε η όπως είσαστε, στο λιβάδι µου να κάνουµε «ζιαφέτι» - γλέντι. Και συνήθεια να µη δουλεύουν στ’ αµπέλια όλες τις Παρασκευές, όλο πήγαν όλοι και γλέντησαν. το χρόνο. Στο λιβάδι εκεί ήρθε µια γελάδα και το χάλαε. Ο Μπέης είπε να 2. Την κεντρική εκκλησία της Βήσσανης, που είτανε στ’ όνοµα σκοτώσουν τη γελάδα. Του λέει ο Άγιος: «Μην τη σκοτώνεις, γιατί της «Κοιµήσεως της Θεοτοκου», τους είπε και την κάµανε στ’ είναι γκαστρωµένη και εχει µουσκάρι θηλυκό περπερό (άσπρο- κόκόνοµα του «Αγίου Νικολάου», για να προστατεύει τους ξενητεµέ- κινο) και αν τη σκοτώσεις, σε δέκα µέρες θά σκοτωθείς και σύ».
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 13
13
Σας περιµένουµε στη Βήσσανη τις Απόκρηες.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 14
14
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ Μα ο Μπέης δεν τον άκουσε και τη σκότωσε τη γελάδα. Σαν είδε πως η γελάδα είχε στην κοιλιά της µουσκάρι θηλυκό περπερό, απόρησε ο Μπέης και είπε: «Αυτός δεν είναι ανθρωπος, είναι άγιος»· και δεν τον πείραξε. Μα σε δέκα µέρες ο νοικοκύρης της γελάδας τον σκότωσε τον Μπέη. 9. Η Κατερίνα Μαυρίκιου, 76 ετών, Βησσανιώτισσα, µου διηγήθηκε: Ο Αλής, µικρό παιδί, µάθαινε ελληνικά γράµµατα στο σχολείο της Βήσσανης και καθότανε στο σπίτι του Τζοβάρα. Ένας αλλος Βησσανιώτης, ο Βασιάδης, πήγε στου Τζοβάρα και κουβέντιαζε µαζύ του. Κι ο Αλής, µαθητούδι, µε τη µάνα του τη Χάµκω, καθόταν κι αφουγκραζότανε. Είπε ο Βασιάδης στον Τζοβάρα : «Τί τον έχεις αυτόν στο σπίτι σου και µαθαίνει γράµµατα; Τώρα είναι µικρό κουτάβι όταν µεγαλώσει θα µας φάει». Όταν γένηκε µέγας και τρανός ο Αλή Πασάς έστειλε απ’ τα Γιάννενα να πάρει µε στρατό τον Τζοβάρα. Ο Τζοβάρας κρύφτηκε, µα έπειτα αναγκάστηκε, επειδή τον γύρευαν, και πήγε µοναχός του στον Αλή Πασά. Χαιρέτησε, προσκύνησε και του είπε: «Τί µε θέλεις, Πασά µου; Εγώ δεν έχω βιό πολύ. Έχω πενήντα πρόβατα, τί να σού δώκω;» Ο Αλής τούδωκε το χέρι και αφού τον εφίλεψε τον άφισε ελεύθερο. Για τον Βασιάδη έστειλε στρατό και τον σκότωσε και τον θάψανε δίπλα στο ξωκκλήσι της Παναγίας. 10. Άκουσα και από την πεθερά µου, Ανθούλα Μαυρίκιου, Βησ-
6
σανιώτισσα, ετών 71, πως παλιά οι Βησσανιώτισσες στα σεγκούνια τους είχαν κόκκινα συρίτια. Ο Άγιος Κοσµάς είπε να βγάλουν τα κόκκινα συρίτια και να βάλουν µαύρα για το πένθος της σκλαβιάς. Κι από τότε οι Βησσανιώτισσες βάνουν µαύρα συρίτια στα σεγκούνα τους. Τ’ άκουσε απ’ την πεθερά της, που κι εκείνη τ’ άκουσε επίσης από την πεθερά της. Δεν µπαίνουµε σε λεπτοµέρειες και σε σχόλια σχετικά µε την ακρίβεια των παραδοσιακών αυτών στοιχείων. Τα δίνουµε απλώς στην έρευνα, κοντά σ’ εκείνα που δηµοσιεύσαµε στο «Θαύµα της Αλβανίας» − απ’ τη σκοπιά της ΙΙΙης Μεραρχίας», Αθήνα 1945, σελ. 85 - 90. ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΚΜΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗΣ
Η Βήσσανη, κεφαλοχώρι της Επαρχίας Πωγωνίου, απ’ τους πιο παλιούς οικισµούς της, γνώρισε ηµέρες ακµής, γεµάτες πλούτο, ευτυχία, άνοδο πνευµατική, µε συνακόλουθο αξιόλογο πολιτισµό. Πάνω από τριακόσιες οικογένειες, κοντά δυο χιλιάδες ψυχές, έφτασαν οι κάτοικοί της. Άγονη σχετικά η περιοχή, δεν εφτανε να ικανοποιήσει άνετα τις ανάγκες του πληθυσµού και τις ευγενικές φιλοδοξίες των νέων. Ξενιτεύονται λοιπόν τα παιδιά της. Στην Πόλη, στη Μικρά Ασία, στην Κύπρο, σε όλη την προπολεµική Οθω-
Πανηγύρι στη Βήσσανη στα τέλη της 10ετίας του ’60.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:15 PM
Page 15
15
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 16
16
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ µανική Αυτοκρατορία, στην ελεύθερη Ελλάδα, στη Ρουµανία, στην Αίγυπτο, στην Αµερική, σε όλα τα πέρατα της γής. Με το µόχθο τους, µε τη φιλεργία τους, µε τη δίψα για µάθηση και πρόοδο, µε την επιµέλειά τους, µε την τιµιότητα και τη νοικοκυρεµένη ζωή τους προόδεψαν. Στέλνουν τακτικά οικονοµικά βοηθήµατα στους δικούς τους. Ανακαινίζουν στο χωριό τα σπίτια τους. Συνασπίζονται στη ξενιτειά σε Σωµατεία, για να αλληλοϋποστηρίζονται και να µπο-
7
ποιοί, Γεωπόνοι, Υφηγητές Πανεπιστηµίου, Πρεσβευτής, Καθηγητές Γυµνασίου, Αξιωµατικοί, Δηµόσιοι Υπάλληλοι. Και διαπρέπουν πολλοί ως εµποροι, ως βιοµήχανοι, ως βιοτέχνες, ως επαγγελµατίες, ως σοβαροί και πολύτιµοι παράγοντες στην Κοινωνία και στην ήµεδαπή και στην αλλοδαπή. Μά έρχονται «χρόνια δίσεχτα και µήνες οργισµένοι»: Οι πόλεµοι, οι εσωτερικές αναστατώσεις, η αδιαφορία της Πολιτείας για την ύπαιθρο, η συνακόλουθη απ’ όλα αυτά τάση φυγής προς τα κέντρα, η αστυφιλία. Και η Βήσσανη πέφτει µοιραίως σε περίοδο παρακµής. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΒΗΣΣΑΝΗ
ρούν οµαδικά να βοηθούν το χωριό µε δωρεές στα σχολεία, στις εκκλησίες, στους άπορους, καθώς και µε άλλα κοινωφελή εργα. Γενναία πάγια και έκτακτα βοηθήµατα έρχονται στην Κοινοτητα από την Αδελφότητα Βησσανιωτών της Πόλης «Η Αρετή», που ιδρύθηκε εκεί το 1871. Σε µια χοροεσπερίδα, λέει, συνάξανε 5 χιλιάδες λίρες. και στείλανε και φτιάξανε τα σχολεία. Άλλη δωρεά ενός Ξενοδοχείου στο Γιούργεβο της Ρουµανίας από τον Βησσανιώτη Δηµήτριο Κιτσή, άφινε στην Κοινότητα ετήσιο εισόδηµα 100.000 λίρες. Και από τις αλλες παροικίες, είτε οµαδικά είτε από µεµονωµένους ξενητεµένους Βησσανιώτες, φτάνανε ανάλογα βοηθήµατα. Έτσι το Σχολαρχείο της Βησσάνης προάγεται σε Ηµιγυµνάσιο µε δύο Καθηγητές Φιλολόγους. Λειτουργεί ταυτόχρονα και Παρθεναγωγείο και Οικοκυρική Σχολή µε Υφαντήριο. Δωρεάν η φοίτηση, δωρεάν τα βιβλία, δωρεάν όλα. Παράλληλα καταρτίζεται αξιόλογη βιβλιοθήκη µε αρκετές χιλιάδες τόµους και ικανά σπάνια βιβλία και χειρόγραφα, καθώς επίσης και αναγνωστήριο. Και ο κλήρος στο ύψος του, µε τέσσερις παππάδες κι ενα διάκο. Αλµατική πρόοδος σηµειώνεται στην πνευµατική ανοδο των κατοίκων. Αυξάνει και ο πληθυσµός. Κατά µιά σχετική παραστατική εικόνα γέρου πληροφοριοδότη «έφτασε οικογένεια πατριαρχική µε 60 ατοµα, όπου περνούσες απέξω από τα σπίτια την ώρα του φαγητού, κι άκουες τα κουτάλια να βροντάνε σαν πολυβόλο»... Από αλλη γενικότερη άποψη πάλι, ο µεγάλος ευεργέτης της Βήσσανης Νικόλαος Βράγκαλης εξαγοράζει το χωριό που είτανε ιµ λιακοχώρι από το Τουρκικό Δηµόσιο και γλυτώνουν οι κάτοικοι τους φόρους, (κληροδότηµα 1901 − εκτέλεση 1922). Πλούσιος ακολουθεί ο απολογισµός: Ανέβασµα γενικό των Βησσανιωτών. Άνθιση πνευµατική, οικονοµική, κοιωνική. Επιστήµονες µε κύρος αναδεικνύονται: Γιατροί, Δικηγόροι, Χηµικοί, Φαρµακο-
Σήµερα η Βήσσανη έχει περίπου 170 οικογένειες και πάνω από 1.000 ψυχές. Το χωριό που και που έχει όψη τόπου σεισµόπληκτου. Σπίτια χαλασµένα κι ερειπωµένα. Είδαµε αλώνια χαλασµένα, όπου φύτρωσαν αγκάθια. Και τί αλώνια; Από µαρµαρόπετρα σαν γρανίτη. Όσα διατηρούνται θυµίζουν τα µαρµαρένια αλώνια των δηµοτικών µας τραγουδιών. Αραιός ο πληθυσµός. Δεν είναι πάρα πολλοί που µένουν στο χωριό µε όρεξη. Το µάτι των νέων ιδίως είναι έξω. Έτσι αφίνονται στήν τύχη τους τα χωράφια, τ’ αµπέλια, τα οπωροφόρα δέντρα που ευδοκιµούσαν άλλοτε. Η Βήσσανη διατηρεί σήµερα εξατάξιο δήµοτικό σχολείο µε ένα δάσκαλο και µια δασκάλα. Ο κλήρος περιορίστηκε σ’ ένα ιερέα, φωτισµένο ευτυχώς και σεµνό λευίτη, άξιο της αποστολής του. Η βιβλιοθήκη µε τις τελευταίες εσωτερικές ανωµαλίες ρήµαξε. Βιβλία πολύτιµα, σπάνια και χειρόγραφα παλιά εξαφανίστηκαν δυστυχώς και που να ξαναβρεθούν! Και ο ρέκτης Πρόεδρος της Κοινότητας κ. Στέφ. Παπαθανασίου αγωνίζεται να την περιµαζέψει, να την βάλει σε τάξη και να την ξαναπλουτίσει, µε τη συναντίληψη και
της Αδελφότητος Βησσανιωτών Αθηνών. Για τη µόρφωση των κοριτσιών τίποτε σχεδόν δε γίνεται. Τρεις µεταβατικές Οικοκυρικές Κρατικές Σχολές, που προορίζονται να περνούν διαδοχικά απ’ τα χωριά της Επαρχίας Πωγωνίου για να διδάσκουνε στα κορίτσια κέντηµα, αργαλειό, ραπτική και οικοκυριό γενικά, στάθµευσαν από το 1950 στό Δελβινάκι, στο Βασιλικό και στη Λάβδανη και κόλλησαν εκεί, αγνοώντας και αδιαφορώντας για τις ανάγκες των αλλων χωριών της Επαρχίας.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 17
17
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 18
18
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ Δεν έχουµε καµιά διάθεση, ούτε πρόθεση, να µεµψιµοιρήσουµε και να κατηγορήσουµε όποιαδήποτε Κυβέρνηση η κατάσταση. Όµως αβίαστος έρχεται ο στοχασµος: Τί θαύµατα έχει επιτελέσει ο θεσµός των Κοινοτήτων στον KCIOC της Τουρκοκρατίας. Και πόσο αντίθετα οπισθοδροµικό κατήφορο πήραν τα εκπαιδευτικά και µορφωτικά γενικώς ζητήµατα µε τον κρατικό παρεµβατισµό, µε µιά παράξενη νοµιµόφρονη ασυδοσία! Τί µπορεί να γίνει για να σταµατήσει το κακό; Δεν είναι δουλειά ενός: Όλοι πρέπει να συµβάλουν. Η Πολιτεία
8
στιανοσύνης και µε τη θανή Της ακόµα ιλαρύνει τις ψυχές του πονεµένου ανθρώπου. Γιατί, «Νενίκηνται της φύσεως οι όροι και ζωήν προµνηστεύεται θάνατος». Και «η ιερά και ευκλεής µνήµη Της, πάντας συνηγάγετο προς ευφροσύνην τους πιστούς...». Απ’ το πρωί έγινε η λειτουργία, κατά παράδοση, στο Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, ονοµαζόµενο και Άβελ η Αβελή − θα µας δοθεί πιο κάτω ευκαιρία να µιλήσουµε γι’ αυτό εκτενέστερα. Και το βραδάκι τώρα, µετά τον εσπερινό στην κεντρική εκκλησία του Αγίου Νικολάου, αρχίζουνε στην πλατεία τα προκαταρκτικά του πανηγυριού της εποµένης. ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Οι συµπαθητικοί γνώριµοι των τραγουδιών σκοποί, ανάβουν καϋµούς και φέρνουν αναµνήσεις «γλυκές πλην πικρές». Ιδίως στους νοσταλγούς ξενητεµένους, πού, ξαναγεννηµένοι, όλο και ζυγώνουν πια κοντά στους παιγνιδιάταρες «στα βιολιά», µε την ανικανοποίητη δίψα που τους καίει τα σωθικά. Οι βιρτουόζοι καλλιτέχνες, µε την πρακτική τελειότητα στο επάγγελµά τους, µε τις µελωδίες του τόπου από το πυρό και εύφλεκτο αίµα τους, φιλοτιµούνται. Οι ενθουσιασµοί, οι διάφανες διαθέσεις και εκδηλώσεις των ακροατών τους θερµαίνουν, τους τονώνουν τον παλµό. Νοιώθεις πως ζωντανεύουν τα βιβλία, τα λαγούτα, τα κλαρίνα, τα ντέφια. Δεν αργουν να συνοδέψουν τις µελωδίες και τα τραγούδια. Σιγανά, απαλά στην αρχή. Κι όσο πάει ζωηρά, οµαδικά, συνθετικά. Θεσπέσια µιά αρµονία πολύµορφη, πολύτροπη, πρώτα, µε την εµπράγµατη εκδήλωση της στοργής της προς την πολύβοη, σε συνεπαίρνει. Χαριτωµένες στην παρθενικότητά τους ύπαιθρο και µε µιά ευρύτατη αυτοδιοίκηση. Οι τοπικές αρχές που είναι οι σαν άναρθρες κραυγές και σαν παράφωνοι ήχοι που έπειτα. Κι από κοντά οι ξενητεµένοι εύποροι Βησσανιώτες. Ας δο- παρεµβάλλονται τόσο συµπαθητικά, τόσο τεχνικά στη φυσική τους θούν στη Βήσσανη φωτισµός, νερό −τά πρώτα, τα βασικά− καί τα ενορχήστρωση, για να ολοκληρώσουν τη θεία µουσική σύνθεση της λοιπά στοιχεία του σύγχρονου πολιτισµού, και ο τόπος έχει, θά βρει λαϊκής δηµιουργίας. Όλη η φύση, έµψυχη και αψυχη, µορφοποικαι θ’ αποκτήσει τα µέσα και τον τρόπο να φτάσει και να ξεπεράσει την παλιά του ακµή. Όµως φύγαµε µακρυά. Τί θέση έχουν εδώ όλα τούτα; Εµείς είρθαµε στο Πανηγύρι της Παναγίας. Αυτό µας έφερε ως εδώ. Ας το παρακολουθήσουµε. ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗ
Από τις αρχές του δεύτερου δεκαήµερου του Αύγούστου όλο κι έρχονται Βησσανιώτες ξενητεµένοι, προσκυνητές στο νοσταλγηµένο χωριό τους. Βρίσκονται κι από προτύτερα κάµποσοι, που από νωρίς έχουν έρθει για παραθέρισµα. Την παραµονή πια η κίνηση ζωηρεύει. Το λεωφορείο της γραµµής και κούρσες απ’ την Αθήνα καταφθάνουν. Ανταµώνουν οι ξενητεµένοι απ’ την Αίγυπτο, απ’ την Αµερική, απ’ την Αθήνα, από τα Γιάννενα, από παντού, όλο χαρά και µε ποικίλες συγκινήσεις, κάτω απ’ το ολόδροσο αιωνόβιο πλάτανο της πλατείας. Εκεί έχουν στήσει τo «ληµέρι» τους και οι τοπικοί παιγνιδιάτορες: Δυο βιολιά, δυο λαγούτα, δυο κλαρίνα, δυο ντέφια, τέλεια ηπειρώτικη ορχήστρα. Δειλινό της παραµονής αρχίζουν τα λαλούµενα µε τα εισαγωγικά προανακρούσµατα. Υποβλητικές οι µελωδίες, ξεχύνονται σαν µοιρολόγια. Νηστεία ακόµα. Πένθιµη, βλέπεις, η γιορτή. Όχι όµως µε τη βαριά της έννοια σαν της Μεγάλης Παρασκευής. Ένα «χαροποιόν πένθος» µιά χαρµολύπη είναι διάχυτη στην ανάλαφρη, στη µυρωµένη ατµόσφαιρα. η Τρανή Μάνα των µανάδων όλης της Χρι-
ηµένη, «φωνήεσσα και άδουσα, άνθρωποι και ζά και κοπάδια, πουλιά και δέντρα, ανεµοι και βουνά, ποτάµια και γής και υποχθόνιες θεότητες θαρρείς πως λαβαίνουν µέρος στην πρωτόγονη συναυλία, σαν να συµπάσχουν, να συµπονούν η να συνναγάλλονται µε τον τραγικό βασιλιά του κόσµου, τον άνθρωπο. Όλα, τα πάντα, κάτι γοητευτικό σου ψιθυρίζουν, κάποιον πόνο σου εκφράζουν µε τη γλυκύτερη γλώσσα, όταν νοιώθεις την Ελληνική µουσική γλώσσα
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 19
19
ABEΛ Βησσάνης, πρωταθλήτρια στην κατηγορία της.
Σας περιµένουµε στη Βήσσανη τις Απόκρηες.
Εκδροµή στο χωριό.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 20
20
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ
9
και δεν έχεις χάσει τη γεύση της µε τις ανούσιες, για µας, ζαχαρίνες σκοπός, σαν επωδός και απαύγασµα. Μας το λέει κάπως κι ο ποιτων Δυτικών. Κι ερµηνεύουν πρόδηλα τη µοίρα του λαού µας µε ητής συνεχίζοντας το τραγούδι: τά ποικίλα, παλιά και νέα, προβλήµατα της ζωής του: το µόχθο του “...Μέσα σας κλαίει το µαύρο φτωχολόι στή βιοπάλη, την προσήλωσή του στη µητέρα Γη, τη µυστική ευωκι όλα σας, κι η χαρά σας µοιρολόι...” χία του µε τη φύση, τη λατρεία του στη λευτεριά, την αγάπη του Και να σκεφτείς, υποµονητικέ µου αναγνώστη, πως οι θησαυροί στην Πατρίδα, τους κατατρεγµένους της τύχης, τη σκλαβιά τη µα- αυτοί των δηµιουργιών του Ηπειρώτικου Λαού και των ισάξιων πάσης Γής εληνικής, παραµελούνται, για να µη πούµε περιφρονούνται και κινδυνεύουν να χαθούν µες στόν καιάδα της λήθης, όταν δεν παραµορφώνονται και µελοδραµατοποιούται εξοργιστικά από εξωραϊστές της κακής ώρας, κατσαρόφωνους λεβαντινοτραφείς µουσικούς!... Επίσηµη πανηγυρική λειτουργία στον κεντρικό ναό του Αγίου Νικολάου. Συρροή κόσµου, ιδίως των ξενητεµένων όλων, όπου καλοπροαίρετοι γίνονται... στόχος των επιτρόπων της εκκλησίας και κατά παλαιά παράδοση τους βγάζουν το δίσκο. Ένα δίσκο µε βαθύ κόκκινο βελούδο, µε κεντηµένη την εικόνα του Αγίου Νικολάου, όπου ο ξενητεµένος προσφέρει µιά γενναία, κατά δύναµη, συνδροµή κάτω από το βελούδο, για να τηρηθεί πρόδηλα η εχεµύθεια για το ποσόν που προσφέρει ο καθένας χωριστά. Το έθιµο αυτό αποτελούσε άλλοτε πόρο σοβαρό για την Κοινότητα και απλωνότανε και σε όσους γιόρταζαν, στούς νιόπαντρους −γαµπρό και νύφη χωριστά− κατά την πρώτη µετά το γάµο µετάβασή τους στην εκκλησία κλπ. Ακολουθεί κατόπιν όλη την ηµέρα και όλη την νύχτα, ως το πρωί το πανηγύρι στη µεγάλη πλατεία. Οι παιχνιδιάτορες κρόχρονη, τους σκληρούς αγώνες του κατέναντι στους τυράννους, στις δόξες τους, στη µέση. και γύρω - γύρω, δός του το απαλό, το τις χαρές του, τους ερωτές του, τον πόνο και τις λύπες του. Έτσι, σεµνό, το λικνιστικό κυµάτισµα των κυκλικών χορών: Ο Κώσταννοιώθεις ένα θελκτικό κραδασµό, κι αισθάνεσαι να φουντώνει µες τας, η Βασιλαρχόντισσα, η Αλεξάντρα, ο Ζαγορίσιος, η µονή και η στην ψυχή σου η καλλιτεχνική ευφροσύνη µε τούτα τα τραγούδια, διπλή Γάϊτα, η Βεργινάνδα, ο Γιουσούφ αράπης και άλλοι µε τις καθώς τα υµνολόγησε ο τρανός µας εθνικός βάρδος: Γιαννιώτικα, ποικίλλες στροφές και παραλλαγές τους. Δε λείπουν ούτε οι ΚαλαΣµυρνιώτικα, Πολίτικα. Μακρόσυρτα τραγούδια Ανατολίτικα, λυπητερά. Πώς η ψυχή µου σέρνεται µαζί σας είναι χυµένη απ’ τη µουσική σας και πάει µε τα δικά σας τα φτερά... Ναί! τα σηµάδεψε ο εθνικός µας ποιητής, προσθέτοντας και το «λυπητερά». Πήραν να µου τα ξηγήσουν και καλλιεργηµένοι Βησσανιώτες, πως τα τραγούδια αυτά όλα είναι επηρεασµένα απ’ τη δουλεία του Γένους, αιώνες ολάκερους, ζοφερούς, κάτω από τον τραχύ τουρκικό δεσποτισµό, και γι’ αυτό είναι διαποτισµένα µε το παράπονο και µοιάζουν σά µοιρολόγια. Κανένας δε θα ήθελε, ούτε θά µπορούσε να αµφισβητήσει την αλήθεια αυτή. Όµως παράλληλα πρέπει να προστεθεί, και να τονιστεί µάλιστα, πως όλα τούτα τα τραγούδια, µε τα λόγια και µε τις µελωδίες τους και µε τη γνήσια Ελληνικότητά τους, αποτελούν και αντίλαλους τρικυµισµένων ήχων µιας παγκόσµιας συνείδησης, τόσα από σηµασιολογική, όσο και από ερµηνευτική τής µουσικής τους άποψη. Ο αρµονικός πολύβοος σάλαγος που σηκώνουν είναι σα µιά κραυγή προς το άπειρο, που πασκίζει να γεφυρώσει τη Γη µε 1939 στην Ευαγγελίστρια. Πίσω το σπίτι του Ζω τση και τους Ουρανούς και κάποτε µε την Κατωγής. Κι’ έπειτα, µες ο δρόµος που σήµερα δεν υπάρχει φαίνονται τα παιδιά. στο µελαγχολικό και παραπονιάρικο ήχο, µέσα σε όλες τις ελληνικές λυπητερές µελωδίες, φωλιάζει µιά υγεία, µιά ευρωστία µατιανοί ούτε οι Τσάµικοι, ιδίως την πρώτη αυτή µέρα, γιατί είναι ψυχική, µιά καρτερία στερεή, µιά αισιοδοξία σίγουρη, µιά φιλοσο- αφιερωµένη στους ξένους απ’ τα ολόγυρα γειτονικά χωριά και απ’ φηµένη ενατένιση της ζωής, µιά λεβεντιά αντρίκια και ανένδοτη σε αλλού, που εχουν το προβάδισµα και πραγµατική ασυδοσία στην κάθε αντιξοότητα, που εκδηλώνεται κιόλας διάφανη στο τέλος κάθε εκλογή και στη διάρκεια των σκοπών και των χορών. τραγουδιού, όπου ακολουθεί ο πεταχτός, ο γεµάτος σφρίγος, νεανιΣέρνει ο κορυφαίος το χορό και κάνει τα τσαλιµάκια του. Κι όλοι κός, κάπως γοργός, συχνά ρωµαλέος και χαρούµενος ρυθµός και οι άλλοι, άντρες, γυναίκες, νέοι και νέες στον τεράστιο κύκλο, ακο-
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 21
21
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 22
22
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ λουθουν µε µικρά και κάποτε στον τόπο βηµατάκια, πάνω στο ρυθµό του χορού. Ολόγυρα παντού πλήθος οι θεατές, καθιστοί κάτω στόν πλάτανο, και ολόρθοι, ιδίως ολόρθες, σε όλη την οπτική ακτίνα του ανοιχτού χώρου. Φουντώνει ο οίστρος. Ανάβει το κέφι. Βοηθάνε σ’ αυτό και τα κεράσµατα. Κοντά στ᾽ άλλα ο Πρόεδρος του χωριού κατά παλιό εθιµο, παίρνει το κανάτι το κρασί και τα ποτήρια και κερνάει σειρά όλους τους χορευτές που τα κοπανάνε εκεί στόν κύκλο, χορεύοντας και κάνοντας σπονδές. Βγάζουν οι κορυφαίοι, συνήθως, µα και άλλοι µέσα και απέξω απ’ το χορό, και δίνουν φιλοδωρήµατα στους παιχνιδιάτορες. Νέοι ηλεκτρικοί σπινθήρες ανάβουν τα αίµατα. Τα κλαρίνα υψώνονται κάθετα προς
10
τους ουρανούς και το λαλούνε στη διαπασών. Τα βιολιά και τα λαγούτα ζωηρεύουν και πάνε να κρεπάρουν οι κόρδες τους. Τα ντέφια πάνε να σπάσουν. Ακράτητος ο ενθουσιασµός απ’ το µουσικοχορευτικό διονυσιακό µεθύσι. Κι ενας γέρος κοτσονάτος, βουρκωµένος από συγκίνηση αβάσταχτη, αφίνει κραυγή διάτορη: «Μέρε µαρτίν!» Προθυµοποιείται ο διπλανός µου φίλος καθηγητής κ. Πανταζής Οικονόµου και µου ξηγάει: Στον καιρό της Τουρκοκρατίας ερχότανε στο πανηγύρι και το απόσπασµα της περιοχής. Οι άντρες συνήθως Αρβανιτάδες. Πάνω στους ενθουσιασµούς του χορού και του φαγοποτιού φώναξε κάποτε ένας: «Μέρε µαρτίν». Και άρπαξε το τουφέκι του και το βροντολογούσε. Έµεινε από τότε το σύνθηµα
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 23
23
19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΒΕΛΑΝΙΔΙΑΣ
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 24
24
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ αυτό, και σε όµοιες περιστάσεις, στο κορύφωµα του ενθουσιασµοΰ, το σκούζουν ειρηνικότατα οι νοσταλγοι των περασµένων γερόντοι, που το λέει ακόµα η καρδιά τους. Όλα καλά και άγια, όµως λείπει κάτι το πολύ ούσιαστικό από την τελετουργική αυτή ιεροτελεστία. Απουσιάζει το πιο έντονο τοπικό χρώµα. Λείπουν οι γραφικότατες γυναικείες φορεσιές της Βήσσανης. Τις βλέπουµε και τις καµαρώνουµε στα σπίτια, στις φωτογραφίες και στις γριές και στις µεσόκοπες Βησσανιώτισσες, πού δειλά-δειλά και παράµερα σεριανούν το χορό, κουνάν το κεφάλι και αναθυµιούνται παλιές δόξες Θά λέγαµε πως οι τοπικοί παράγοντες µπορούν στην περίπτωση αυτή να οργανώσουν µιάν οµάδα από δροσερές Βησσανιώτισσες, που φηµίζονται και για την οµορφιά τους, µε τις τοπικές φορεσιές, που να λαβαίνουν µέρος στο χορό. Θα είναι κι αυτός ένας τρόπος για προσέλκυση των ξενητεµένων, µα και των ξένων τουριστών. Στο κάτω-κάτω δεν είναι φρόνιµο να υπάρχει έτοιµο αγώγι και να µή ξυπνάει ο αγωγιάτης.
11
περασµένα νειάτα. Μα δεν το βάζουν κάτω, ούτε στις ζωηρές στροφές, ούτε και στη διάρκεια. Βαστούν τα κότσια. Το σκαρί που γεννοπλάστηκε και ανδρώθηκε στη ζείδωρη ατµόσφαιρα του υψιπέδου της Βήσσανης µε τον τίµιο µόχθο και µε τ’ αγαθά του τόπου, δε λυγάει εύκολα. Αντέχει και σε τραχύτερους κόπους, όχι στο χορό, που έτσι κι αλλιώς του βάνει φτερά οτά πόδια και του χαρίζει αλαφράδα στο κορµί και δύναµη στην ψυχή. Έτσι συνεχίζουν αλλάζοντας το χορό µε µικρές διακοπές και µε φιλοδωρήµατα στούς παιχνιδιάτορες, µε τα ίδια όπως την προτεραία ξεφαντώµατα. Μόνο που λείπουν πάλι οι ντόπιες γυναικείες φορεσιές. Αξιοπρόσεχτο είναι και τούτο: δεν Βλέπεις κανένα ν’ αδηµονεί και να βιάζεται να πάρει τη σειρά του ως κορυφαίος στο χορό. Ο κύκλος, που όλο και µεγαλώνει, κάνει τους διαδοχικούς του γύρους µε τον κανονικό ρυθµό του χορού ήρεµα, στρωτά, εύθυµα, χαρούµενα, δίχως καµιά φανερή πλήξη. Κι αν υπάρχουν νέοι και νέες µε πληθωρισµό ζωής ασυγκράτητο, ούτε να το σκεφτοΰν να προσπεράσουν και να µπούνε µπροστά για να σύρουν το χορό. Ξεθυµαίνουν ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ - 15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ µε ζωηρές επί τόπου κινήσεις, πάντα πάνω στο ρυθµό του χορού κι Τελείται και τη δεύτερη µέρα της Παναγίας επίσηµη λειτουργία. ας µην έρθει ποτέ η σειρά τους. Παρά την κάποια µονοτονία στό Έχουν τώρα τη σειρά τους οι Βησσανιώτες για χορό και για γλεν- χορό που συνεχίζεται ώρες, δέ διακρίνεις ίχνος ανίας να αγγίζει ούτε τοκόπι, δίχως ν’ αποκλείονται, βέβαια, και οι ξένοι. τους χορευτές, ούτε και τους απέξω θεατές. Ο χορός αρχίζει µε τα θαλερά γεράµατα, µε τους ίδιους σκοπούς, Το χοροστάσι, µε όλο το περίγυρο του πανηγυριού, αποτελεί κι µε τήν ίδια µουσική. Ακούραστοι οι σφριγηλοί πρεσβύτες σέρνουν ένα συµπαθητικό είδος γαµπρονυφοπάζαρο, όπου δουλεύει και το το χορό κι ο νους τους γυρίζει στους παλιούς καλούς καιρούς µε τα απαραίτητο, αθώο συνήθως, κουτσοµπολιό...
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 25
25
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 26
26
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ 17 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ − ΟΙ ΞΕΝΗΤΕΜΕΝΟΙ ΒΗΣΣΑΝΙΩΤΕΣ
Όρεξη και κουράγιο νάχεις κι έννοια σου. Το πανηγύρι µπορεί να συνεχιστεί και πιό πέρα, όπως και µε τους γάµους των βασιλιάδων στα παραµύθια, που κρατούν σαράντα µέρες και σαράντα νύχτες. Φτάνει να µη σε κυνηγάει η δουλειά και να µην είναι άδειο το πουγγί, προπαντός! Έτσι, πάνω από πενήντα: Πανηγυριώτες απόδηµοι, προσκυνητές στο χωριό τους, οργάνωσαν µιά εκδροµή µε διηµέρευση στο Μοναστήρι που το µνηµονέψαµε προτύτερα. Αξίζει να του ανοίξουµε µιά παρένθεση. Το µοναστήρι Άβελ η Αβελή, βρίσκεται δυο χιλιόµετρα περίπου ανατολικά από τη Βήσσανη. Είναι στ’ όνοµα της Ζωοδόχου Πηγής. Αγιογραφηµένο µε βυζαντινή τεχνοτροπία σε όλο το εσωτερικό του, ως και την τελευταία γωνιά, και διατηρηµένο, µε τα χρώµατά του σε πολύ καλή κατάσταση, εξω από λιγοστές που και που κακώσεις. Την αγιογράφησε το 1770 ο «Κωνσταντίνος Μιχαήλ εκ Κώµης Χιονάδες» −όπως αναγράφεται στο εσωτερικό υπέρθυρο της κυρίας εισόδου στο ναό− της σχολής των αγιογράφων που εχουν ακµάσει στην περιοχή της Κόνιτσας, και ιδίως στο χωριό αυτό Χιονάδες, που βαστάει ακόµα κάπως την αγιογραφική παράδοση. Εικόνες πολιές Βυζαντινής τέχνης στολίζουν το ξυλόγλυπτο επι-
12
χρυσωµένο τέµπλο του ναού, µε τέχνη λεπτή και καλοδουλεµένη. Έτσι, σα σύνολο, το εκκλησάκι έχει την ξεχωριστή καλλιτεχνική και αρχαιολογική του αξία που ταιριάζει να κινήσει το ενδαφέρον των αρµόδιων Κρατικών Υπηρεσιών. Με τα περιορισµένα µέσα που εχει στη διάθεσή του ο Πρόεδρος της Κοινότητος κάνει µε ζήλο κατά πάντα αξιέπαινο, ό,τι µπορεί, για την περίπτωση, τη συντήρηση και διαφύλαξη των κειµηλίων της εκκλησίας. Το µοναστήρι είχε φτάσει σε αξιόλογη ακµή µε µετόχια, µε καλογήρους, µε κτήµατα, µε βιός, µε κοπάδια. Σε ερείπια κείτονται τώρα τα µετόχια µε τα βοηθητικά τους κτίσµατα και τα τείχη. Και µές στη µέση τους, σαν όαση στην ερηµιά, σώζεται ακέραιο και περίλαµπρο το εκκλησάκι, έκπληξη ευχάριστη - θωπεία ψυχική στόν ανύποπτο επισκέπτη. Σέ όλη την περιοχή του Μοναστηριού, πυκνά θεόρατα δέντραδρυς - σά δάσος αραιό, ορθώνουν περήφανα τους κορµούς µε φλύαρο τ’ ολοπράσινο φύλλωµά τους. Ξέφωτα οµαλά προσφέρονται για ιδανικές παιδικές κατασκηνιώσεις και γήπεδο για ποδόσφαιρο ευρύχωρο, εξαίρετο λίγο πιο πέρα. Ανασαίνεις βαθιά κι αχόρταγα το ζωογόνο, τον ανάλαφρο µυρωµένο αγέρα κι αναφτερώνεσαι. Τοπία θαυµάσιο, απ’ τα σπάνια. Εκεί, στον παχύ και ολόδροσο ίσκιο των δένδρων, είχαν στηθεί απ’ το πρωί οι ψησταριές µε τ’ αρνιά και µε τα κοκορέτσια. Κι όταν
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 27
27
Επιµνηµόσυνη δέηση υπέρ των πεσόντων στο Χάνι ∆ελβινακίου.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 28
28
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ έφτασαν οι εκδροµείς, ένοιωσαν πως περίπου µπορούν να αισθάνονται οι Ολύµπιοι Θεοί!... Μιά κνίσσα µεθυστική, διάχυτη σε όλο τον περίγυρο, πρόδινε την ετοιµαζόµενη αµβροσία, που θα συνόδευε τα µπουρέκια −τις ονοµαστές ηπειρώτικες τυρόπιτες− και τις λοιπές λιχουδιές που κρατούσαν απ’ τα σπίτια τους. Και το κρασί απ’ τ’ αµπέλια του χωριού, αθώο και καλόπιοτο, πες εσύ το νέκταρ, θά πρόσφερνε την συµπαθητική του συντροφιά για να φουντώσει το κέφι και ν’ ανάψει το γλέντι. Από κοντά φτάνουνε κι οι παιγνιδιάτορες. Μονά τα όργανα τούτη τη φορά, αρκετά ωστόσο για τον περιορισµένο αριθµό των εκδροµέων. Είναι τάχα απαραίτητο να περιγράψουµε το τι επακολούθησε; Λίγη, µα πολύ λίγη φαντασία, και ο καθένας θα µπεί στο νόηµα. Κι έπειτα, η φαντασία ξέρει καµιά φορά να τα συνταιριάζει και να τα γεύεται πολύ πιο καλύτερα κι από την πιο επιτυχηµένη περιγραφή. Ας αφίσουν λοιπόν ελεύθερη τη φαντασία οι ξενητεµένοι Βησσανιώτες να περιπλανηθεί στη µαγευτική Πατρίδα τους. Στο σπίτι που γεννήθηκαν, στο λίκνο τους, στα δροµάκια, στους λόφους, στις κοιλάδες, στ’ αµπέλια, στα µαρµαρένια αλώνια, στις εκκλησιές και στα ξωκκλήσια και στα πνηγύρια τους. Κι ας αναθυµηθούν την παλιά απλή ζωή κοντά στη φύση και στο Θεό. Κι ας κάνουν όρεξη να επισκέπτονται τα καλοκαίρια τη δόλια τους γενέτειρα, που θα τους δώσει κοντά στην αναψυχή και τη θεραπεία της νοσταλγίας,
13
πλήθος χαρές, και σπάνιες απολαύσεις, που δε θα τις βρούν αλλου πουθενά. Να τη µας τώρα, η κατάλληλη ευκαιρία να προσθέσουµε κάτι πού µας δείχνει παραστατικότατα και ολοζώντανα την αγνή απλοϊκή σκέψη και µαρτυράει τον φυσικό στέρεο δεσµό της λαϊκής ψυχής µε το γενέθλιο τόπο: Είµασταν επίσκεψη σε φιλόξενο σπίτι συγγενικό. Βρέθηκε εκεί µιά γερόντισσα, γέννηµα θρέµµα Βησσανιώτισσα. Έχει το γιό της στην Αµερική πολύ ευκατάστατο. Την πήρε κοντά του ο γιός της και την είχε πέντε χρόνια µε όλα τα αγαθά και µε όλες τις ανέσεις. Μόνο που δεν εύρισκε µε κανένα να κουβεντιάζει, γιατί δεν ήξερε τη γλώσσα και µιά νοσταλγία αγιάτρευτη της έσφιγγε την ψυχή. Τη ρώτησα, γιατί αφισε τόσα αγαθά και ήρθε πίσω να ζήσει σε χωριό. Και µου αποκρίθηκε µε την πιο χαριτωµένη πεποίθηση: «Τί; Να πεθάνω εκεί, να µην εχω να µιλάω µήτε µε τους πεθαµένους;...» Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τελειώνει µε το καλό το πανηγύρι. Όµορφα και ωραία όλα. Ειρηνικά, αγαπηµένα, µε γλέντια και ξεφαντώµατα ολονύχτια. Ενδιαφέρει, νοµίζω, να τονιστεί ιδιαιτέρως ένα φαινόµενο ευχάριστο:
Στέψη στην αυλή του σπιτιού του Λεωνίδα Μπούσια.
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 29
29
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 30
30
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ Δεν έχει σηµειωθεί ούτε το παραµικρό επεισόδιο, ούτε η ελάχιστη, έστω, παρεξήγηση. Ακούω τον αστυνόµο να λέγει: «Αν είµασταν αλλού −στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη− θά είχαµε ως τώρα τουλάχιστόν δέκα επεισόδια και θα ξεθεωνόµασταν στη δουλειά. Εδώ, ούτε σαλέψαµε από τη θέση µας». Ρωτάω τον Πρόεδρο, ρωτάω γέρους και γριές, κανένας ποτέ δεν θυµάται να σηµειώθηκε ούτε και το παραµικρότερο αθώο παρατράγουδο, µήτε στις η µέρες τους µήτε και παλιότερα. Πόσο πλατειά ταιριάζει να δοθεί δηµοσιότητα στο παρήγορο αυτό φαινόµενο, για την εξηµέρωση και την καθολική, οµότροπη, ενάρετη και πολιτισµένη ευθυγράµµιση των ηθών και σε όλη την Ελλάδα. Οι Αθηναίοι Βησσανιώτες, µε τις κούρσες, έχουν φύγει από νωρίς. Το λεωφορείο της γραµµής και το περαστικό από το Λαχανόκαστρο, παίρνουν τους προσκυνητές και τους πανηγυριώτες, που βιάζονται να επιστρέψουνε στη δουλειά τους φρέσκοι, ξαλαφρωµένοι, ορεξάτοι. Στο ξεκίνηµά τους, αντιλαλεί µες το χωριό το αλέγρο τραγούδι: «Βησσανιώτισσα, απ’ τον καϋµό σ’ αρρώστησα. . .» Κατά το γλέντι στο Μοναστήρι, ο δραστήριος Πρόεδρος της Κοι-
14
νότητος κ. Στέφανος Παπαθανασίου έκαµε πρόποση. Χαιρέτισε «τά ξενητεµένα παιδιά της Βήσσανης» που θηµήθηκαν την Πατρίδα τους. Τόνισε τις αρετές και τις χάρες που εχει ο τόπος τους. ’Εξόρκισε τους ξενητεµένους να µή λησµονούν το χωριό τους, ώστε να µπορέσει η Βήσσανη, όπως και παλιότερα να επουλώσει τις πληγές της και να γνωρίσει καλύτερς µέρες. Τελικά διαδήλωσε την ύπερηφάνειά του που είναι Πρόεδρος της Βήσσανης µε τις οµορφιές και µε την όνοµαστή ιστορία της. Αντιφώνησε ο Πρόεδρος της «Αδελφότητος Βησσανιωτών Αθηνών» διακεκριµένος Ιατρός κ. Εύάγγελος Χανδάνος. Ευχαρίστησε τον κ. Παπαθανασίου για τα καλά του λόγια. Εξέφρασε τη στοργή και την αγάπη, καθώς και τη µεγάλη νοσταλγία των Βησσανιωτών της Αθήνας προς τη γενέτειρά τους. Και τόνισε πως το Προεδρείο και τα µέλη της Αδελφότητος, όπως πάντα έτσι και στο µέλλον, θα τρέφουν αµέριστο ενδιαφέρον και θα καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, για την ευνοϊκή επίλυση των ζητηµάτων και τη θεραπεία τών αναγκών της Κοινότητας, όσων η τακτοποίηση εξαρτάται απ’ τη συναντίληψη των ξενητεµένων παιδιών της. Αν µου έπεφτε λόγος, θα πρόσθετα κι εγώ κοντά σ’ αυτά: «Χαί-
Βήσσανη, 8 Σεπτεµβρίου 1946. Επιστροφή από το πανηγύρι του Λαχανοκάστρου. (Φωτό: Φεβρωνία Τσούλου).
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 31
31
HMER. BHSS. 2016:
1
11/26/15
3:16 PM
Page 32
32
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΒΗΣΣΑΝΗ
ροµαι ιδιαιτέρως, που ευτύχησα να γνωρίσω κι από κοντά την παινεµένη Βήσσανη µε τις Θελκτικές οµορφιές της. Απ’ όλες τις αρετές των Βησσανιωτών, ξεχωριστή ενύπωση µου έκαµαν η έµφυτη, η αγνή, η ανεπιτήδευτη ευγένεια της ψυχής, η ειλικρίνεια, ο πηγαίος πολιτισµός, η αυθόρµητη φιλόξενη διάθεση, η αγαθότητα και η µακάρια πραότητά τους. Βρίσκω µεγάλη οµοιότητα των Βησσανιωτών και γενικά των Ηπειρωτών µε τους Ποντίους, τόσο στο ήθος και στο χαρακτήρα γενικά, όσο και στην ανθρώπινη ποιότητα− ίσως απ’ την οµοιότητα στη διάπλαση του ...κρανίου. Και η λαογραφία µας έχει πολλά τα κοινά σε όλα τα φανερώµατα της ανθρώπινης ζωής.
15
Η Ήπειρος και ο Πόντος, αποτελούν τα δυο πανάρχαια ακραία λίκνα του Ελληνισµού, που τη γνησιότητα της Ελληνικότητάς τους ούτε ο Φαλµεράυερ δέ βρήκε στοιχεία ιστορικά να αµφισβητήσει. Δεν το συνηθίζω, µα το καλεί η περίσταση να περηφανευτώ κι εγώ −µαζύ µε τον φίλο Πρόεδρο− γιατί είµαι και Πόντιος και «εξ αγχιστείας» Ηπειρώτης - Βησσανιώτης». Βήσσανη Αύγουστος 1956 ΞΕΝ. Κ. ΑΚΟΓΛΟΥΣ (Ξένος Ξενίτας)
Βήσσανη 1936. Τα Βησσανιωτόπουλα και οι δάσκαλοί τους στις σκάλες του σχολείου. (Φωτό: Φεβρωνία Τσούλου).