Tipsboekjecreativiteit by Jan Van Craesbeeck

CREATIVITEIT, TIPS EN ACHTERGRONDEN

uittreksels en aanvulling bij

over het boeiende tweede leven van gevonden en gerecycleerde objecten 1

DE WORTELS VAN DE ARTISTIEKE RECYCLAGE 2013, Upcycling een nieuwe trend

2010, Recyclagekunst geniet een groeiende populariteit 2000, Recycling Art Festivals ontstaan op verschillende plaatsen 1990, Internet en sociale media 1980, Kringloopcentra ontstaan en bevorderen het hergebruik 1970, Eerste ‘dag van de aarde’ introductie van het ‘recyclagesymbool’ 1960, Hippies en andere tegenculturen omarmen recyclage en hergebruik 1972, Outsider art Roger Cardinal in 1972 1967, Arte Povera, Italië Germano Celant 1961, Fluxus, New York George Maciunas 1960, Nouveau Réalisme Pierre Restany 1948, Cobra 1924, Het surrealistisch manifest André Breton 1919, Merz Kurt Schwitters 1917, Fountain het urinoir van Duchamp 1916, Dada, Café Voltaire in Zürich 1913, Het Fietswiel, Duchamp 1940, Art brut Jean Dubuffet, Parijs, gebruikt de term Art brut voor kunst van psychiatrische patiënten. 1937, ‘Entartete Kunst’ (gedegenereerde kunst), de nazi tentoonstelling Psychiatrische patienten samen met moderne kunstenaars 1934, Sint-Anna hospitaal, Parijs, de creatieve expressie van patiënten Kunstenaars volgen de lezingen van Dr. Gaston Ferdière 1929, De Prinzhorn Collectie, tentoongesteld in Parijs, Genève, Basel en in negen Duitse steden. (hoofdzakelijk in kunstverenigingen) 1922, Bildnerei des Geisteskranken, Heidelberg ,geïllustreerde publicatie, Dr. Hans Prinzhorn De moderne kunstenaars reageren geestdriftig en is van grote invloed op o.a. Jean Dubuffet 1921, Zinglers Kabinett, tentoonstelling in Frankfurt en Hannover, Duitsland 1919, 1ste Dada tentoonstelling, Keulen, Duitsland, met werken van psychiatrische patiënten, georganiseerd door Max Ernst en Johannes Baargeld 1909, Lehrsamlung, Heidelberg, Duitsland, een studieverzameling van het psychiatrisch hospitaal 1907, l’ Art chez les fous, publicatie door Marcel Reja over de artistieke waarde van het werk van de patiënten. Met afbeeldingen uit de collectie van Dr. Auguste Marie 1905, Musée de la folie, Villejuif, Frankrijk, onder impuls van Dr. Auguste Marie 1900, Bethlem, London Royal Hospital. Tentoonstelling van werken van de patiënten van Max Simon 1876, Dr Max Simon gebruikt de werken van zijn patiënten als klinische documentatie 1812, Dr Benjamin Rush, de vader van de Amerikaanse psychiatrie publiceert over plotse artistieke talenten bij ‘geesteszieken’ 1802, Maine de Biran, Bergerac, Frankrijk. gebruikt het woord ‘automatisme’ voor ongecontroleerde processen

Wat is artistieke recyclage? Heel eenvoudig kunnen we stellen dat elke vorm van hergebruik van materialen, wanneer die gebeurt uit esthetisch oogpunt, artistieke recyclage is. Met aan het ene einde het wc-rolletjes-kleuterklas-knutselen en aan de andere kant de grote kunstenaars die het artistieke Pantheon bevolken. Het omtoveren van waardeloze voorwerpen tot kunst is reeds lang een favoriete techniek bij artiesten. Bekende voorbeelden zijn Picasso met zijn Baviaan met jong, een kunstwerk waarvan het hoofd gemaakt is met speelgoedautootjes die de grote meester ‘leende’ van zijn zoon Claude. De staart is een autoveer en de ronde buik is een kruik waarvan de handvatten de schouders vormen. Andere bekende voorbeelden zijn De Stier, die hij creëerde met een fietsstuur en -zadel en De Geit, met melkflessen als uiers. Een revolutionaire mijlpaal voor het kunstgebeuren waren de readymades van Marcel Duchamp. Deze kunstvorm ontstond in het begin van de twintigste eeuw. Een alledaags industrieel voorwerp werd uit zijn context gehaald en als kunstwerk tentoongesteld. De objets trouvés, gevonden voorwerpen, toonden voorwerpen die de toeschouwer aan het denken zette. Bekend is het urinoir van Duchamp. Er is vooral Kurt Schwitters, de Duitse dada-kunstenaar die in de jaren twintig van vorige eeuw door de straten van Hannover fietste waarbij hij buskaartjes, verpakkingsmateriaal, papier, karton, kurk, kippengaas en afvalhout verzamelde en hiermee zijn assemblages maakte. Op die manier werd hij een lokale bekendheid. Mensen die hem zagen gaven hem soms lachend het advies om een psychiater te raadplegen. Kurt Schwitters was bijna vergeten tot de neo-avant-garde zijn werken herontdekte, sinds de jaren vijftig zijn hele bewegingen, onder andere popart nieuw realisme en fluxus schatplichtig aan deze allround artiest. De werken van bekende kunstenaars die we in dit hoofdstuk tonen zijn getuigen van het uitgebreide spectrum van artistieke benaderingen die terug te voeren zijn op de invloed van Kurt Schwitters. Miró maakte strandwandelingen en nam de aangespoelde voorwerpen als inspiratie mee naar zijn atelier. Calder, met zijn kinetische kunstwerken, de mobiles, had ook een speciale relatie met ‘af-

valmateriaal’. Bekend zijn de vogels die hij maakte van metalen koffiedozen. Zijn Cirque Calder is een verzameling dieren, artiesten en attributen gevormd met ijzerdraad, touwtjes en stukken hout – circusartiesten waarmee hij geniale performances ten beste gaf. Alles was ontworpen om in een vijftal koffers te passen, zodat hij ermee rond kon reizen. Met het inkomgeld kon hij tijdens financieel moeilijke tijden zijn huur betalen. Er is de kinetische kunst van Jean Tinguely die van metalen onderdelen aandoenlijke en humoristische expressieve mechanische sculpturen maakte – machines die je doen glimlachen. In België hebben we de surrealist Marcel Broodthaers, een toonaangevende vertegenwoordiger van de conceptuele kunst. Het Gentse SMAK bezit van hem een aantal sleutelwerken die onder impuls van Jan Hoet verzameld werden, waaronder De grote mosselpot. Dit zijn maar enkele voorbeelden. Wanneer je hedendaagse musea of tentoonstellingen bezoekt ontdek je dat kunstenaars al jarenlang experimenteren met het hergebruiken van objecten en dat ze met gevonden voorwerpen als basismateriaal hun artistieke verhaal vertellen. In een tijd van groeiend ecologisch bewustzijn kunnen dit inspirerende voorbeelden zijn voor al wie artistiek wil recycleren. We merken dat er drie belangrijke stromingen zijn: de psychiatrische, de kunstzinnige en de ecologische. Onafhankelijk van mekaar zijn deze bewegingen in constante evolutie én hebben ze inspirerende invloeden op mekaar. De kruisbestuiving die uit deze melting pot ontstaat, geeft impulsen aan nieuwe manieren van creatieve expressie. Pagina links: Schematische voorstelling met een overzicht van de belangrijkste mijlpalen. De psychiatrische is de oudste stroming, die vanaf 1900 aanzette tot een revolutie in de kunstwereld. Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is het milieuaspect een belangrijk en steeds groeiend gegeven geworden. 3

DURF. DOE.

Recyclagekunst maken Het verlangen om creatief aan de slag te gaan is een aangeboren eigenschap. Heel normaal dus dat we hieraan toegeven. Waar vandaag de grenzen tussen hoge en lage kunst vervagen, is het plezier van creëren de belangrijkste drijfveer. Starten met artistieke recyclage hoeft niet moeilijk zijn. Begin met gewoon in je eigen huis op zoek te gaan naar inspirerende materialen. Zolders, kelders, keukenlades, hoedenplanken, kasten… kunnen onverwachte schatten herbergen. En tussen het werkmateriaal zijn er wellicht enkele dozen met schroeven, haken of scharnieren die liggen te wachten op een tweede leven. Ook op straat is er geregeld wat te vinden, vooral afgelegen kruispunten hebben de neiging om boeiende stukken metaal te verzamelen. Rommelmarkten, garage sales, car boot sales, kofferbakmarkten en kringloopcentra leveren uitstekende basismaterialen, al moet je ervoor opletten prijsbewust te blijven. Heb je de kans om legaal bij de afvalcontainers van een kringloopcenter te komen? Doe het! Je ontdekt er een trash-goudmijn. Een goede verstandhouding met de verantwoordelijke is van essentieel belang. Niet iedereen is even bereidwillig om je te helpen, af en toe zal je een afwijzing voor lief moeten nemen; je kan je ook beter voorbereiden op een soms ronduit vijandige houding. Meestal echter ervaar je heel wat sympathie. Een andere goede bron zijn ook de oud-ijzeropkopers. Gewoonlijk hoef je niet ver te rijden om er één te vinden. Vertel dat je materiaal zoekt voor een artistiek project, dan kan je meestal ongestoord rondwandelen. Neem je tijd om je gading te vinden. Laat het niet bij één bezoek want er is een constante toevoer van unieke restmaterialen. Meestal betaal je de gewichtprijs van het metaal. Is er in je buurt een fabriek of productieplaats? Ook daar kan je bruikbaar materiaal vinden. Naast het produceren van reguliere producten is er dikwijls ook restafval, dat is inherent aan het productieproces. Industriële afvalproducten hebben voor kunstzinnige recyclage vaak zeer grote mogelijkheden. Wanneer je vriendelijk naar restmateriaal vraagt, is de kans groot dat je ‘meer dan je lief is’ mag meenemen. Ook ambachtelijke werkplaatsen, schrijnwerkerijen en smederijen zijn het waard om een lichtje op te steken. Steenkappers 4

en marmerbewerkers gooien hun afvalmateriaal in containers en hierbij zitten dikwijls prachtige stukken marmer en arduin die prima als sokkel kunnen gebruikt worden. Een prettige bijkomstigheid van actief met gevonden voorwerpen bezig te zijn is dat vrienden, familieleden en buren bij het opruimen van hun rommel aan jou denken. Ze komen dan aanbellen met een doos vol oude spullen. Of je ze misschien kan gebruiken? Meestal zijn de gulle schenkers ook heel verwonderd door jouw enthousiasme. En ten slotte: op artistiek recycleren staat geen leeftijd. Iedereen kan het leren en iedereen kan van elkaar leren.

Hou je voeten stevig op de grond. Vind het magische evenwicht tussen hoofd, handen, en hart Geniet van de schoonheid van het onvolmaakte. Vind het evenwicht tussen eenvoud en kracht. Intuïtie is belangrijk in het creatieve proces. Bekijk problemen positief. Humor is een niet te versmaden ingrediënt. Wees authentiek. Durf. Doe.

HET VERZAMELEN

Rommelmarkten

Basismateriaal

Overal te lande worden er, zeker in de zomerperiode, kleine en grote rommelmarkten georganiseerd. Het loont altijd de moeite om er rond te struinen op zoek naar een originele vondst. Alle interessante rommelmarkten opsommen zou ons te ver leiden. Je kan ze wel vinden op het net. Op het wereldwijde web zijn ze allemaal te vinden. Bij intikken van rommelmarkten kom je zeer vlug bij rommelmarkten.be.

Onderdelen van speelgoedpoppen, mos op een plank, wrakhout, beenderen, stalen borstels, scharnieren, dobbelstenen, oude piano’s, fonoplaten, schaven, meubelpanelen, laden, stenen, bestek, fototoestellen, bijlen, schaven, spijkers, schoenleesten, schoenen, spaarvarkens, fietsonderdelen, uurwerken, fietsspaken, ruw ijzer, gestold ijzer, verroest ijzer, ... de lijst materialen is eindeloos. Jij beslist zelf of materiaal voldoende inspirerend is om tot kunstwerk vertaald te worden. Wat voor de ene artiest motiverend is voor de andere niet bruikbaar. Men kan aangetrokken worden door geërodeerde voorwerpen en een aversie hebben voor verbrand hout of metalen auto-onderdelen. Om creatief te kunnen werken is het noodzakelijk om inspirerende materialen te vinden, of dat nu een verdwaalde knoop is die op de stoep ligt of een onweerstaanbare steen op een verlaten weg. Afhankelijk van de plaats, het tijdstip of het verhaal dat je wil vertellen kan je aangesproken worden door een bepaald type van materiaal. Soms zijn dat restjes metaal, soms is het een blok hout en een andere keer weer iets anders. Je moet er gewoon voor open staan. Het verzamelen van interessante objecten die op je weg tegenkomt loopt niet altijd van een leien dakje. Wie enthousiast begint te verzamelen raakt soms - voor hij het goed en wel beseftbedolven onder een hoop afvalmateriaal. Dat kan een bron voor spanningen zijn en niet niet altijd bevorderlijk voor de huiselijke sfeer.

Enkele uitschieters zijn het vermelden waard. In Tongeren verzamelen elke zondag van 6u tot 13u 10.000 bezoekers op de grootste antiekmarkt van België. Een markt met 350 standhouders Sommige handelaars verkopen echt antiek maar je treft er gelukkig ook echte ‘rommel’ aan die bruikbaar is voor artistieke recyclage. Ook de vrijdag- en zaterdagmarkten in Luik zijn zeker een verplaatsing waard. Op het Vossenplein in de Brusselse Marollen vindt dagelijks de Voddemèt plaats. De officiële benaming ‘markt van de tweedehandszaken’ wordt hier door niemand gebruikt. Met wat geluk vind je er wat je zoekt en als je niets zoekt, vind je ook altijd wel iets. Een tip voor wie liever weinig of geen geld aan waardeloze objecten geeft: de markt stopt om 14u en hier en daar is er een verkoper die stukken van zijn marchandise gewoon achterlaat! Nederland viert op 27 april Koningsdag, in vele steden is er dan een traditionele vrijmarkt, waar elke Nederlander die iets wil bijverdienen mag verkopen wat hij teveel heeft. De grootste markt vind je dan in Amsterdam waar het vanaf 6u tot 20u in gans de hele stad toegelaten is om overbodige spullen te verkopen. Een schatkamer aan ‘waardeloze’ spullen. Na afloop belanden dingen die niet verkocht werden in containers.

Maak van een rommelmarkbezoek een avontuur. Een activiteit voor de familie, met vrienden of voor de hele klas. Individueel of per twee wordt er met 2 euro op een ‘Zoek-de-beste-koop-tocht’ vertrokken. Wie kan het beste afdingen en slaagt erin om de beste koop te doen? Met het ‘gewonnen’ voorwerp wordt dan een kunstwerk gemaakt. 5

WEES ORIGINEEL

Tracht reproductie te vermijden Wat maakt een werk uniek en wat is een origineel? Misschien vinden we een antwoord bij de filosoof Walter Benjamin (1892-1940) die in ‘Het Kunstwerk in een tijdperk van technische reproduceerbaarheid’ stelt dat reproducties het karakter van de kunst verandert. Volgens Benjamin verschrompelt en verdwijnt hierdoor het ‘aura’ van het unieke kunstwerk. Het is wel van belang om te weten dat Benjamin het in 1936 had over fotografie en film. Het aura van een kunstwerk is volgens Benjamin ‘iets’ dat geworteld is in zijn ‘hoogst gevoelige kern’ en dat ook de echtheid, de uniciteit of de authenticiteit van het origineel betreft. En daar sta je dan, met je gerecycleerde materialen. Je wil iets origineels maken maar je mist de juiste invalshoek. Het lijkt wel of alles al eens gedaan is. ‘Niets nieuws onder de zon’, zegt men soms. En toch kan je met wat inspanning een onverwacht perspectief vinden. Je hoeft er geen probleem van te maken om je te inspireren op de werken van andere kunstenaars. Probeer hen te begrijpen en waarderen. Hoe werken ze? En welke materialen gebruiken ze? Ontdek de mogelijkheden en de moeilijkheden en misschien brengt deze zoektocht je op de juiste weg om je eigen artistieke taal te ontwikkelen. Kijken, durven, proberen... Voor je het weet, creëer je een aantal originele kunstwerken die je woonomgeving opfleuren. Authentieke stukken waarvan jij de maker bent, unieke exemplaren die het ‘aura’ uitstralen dat bij reproducties ver te zoeken is.

Foto rechts: Hart (Vizoogcollectie) Het vertrekpunt was een knolvormig gezwel aan een accaciawortel. Bij het maken van een dwarsdoorsnede kwam een unieke hartvorm te voorschijn. 6

…Zelfs aan de meest volmaakte reproductie ontbreekt één ding: het hier en nu van het kunstwerk – zijn unieke bestaan op de plaats waar het zich bevindt… Walter Benjamin

Liever geen imitatie De ‘perfecte’ producten die de huidige consumptie-industrie ons voorschotelt leiden naar een imitatiegedrag waarbij de menselijke creativiteit beperkt wordt. Nadenken hoeft bijna niet meer. Zet je tv aan en je wordt overspoeld door een carnavaleske tsunami van kunstmatige vrolijkheid. Al wat je maar kan dromen wordt door ‘professionele ADHD’ers’, luider en kleurrijker uitgevoerd dan in onze eigen grauwe realiteit. Een illusionaire wereld waardoor we ons graag laten entertainen. Hier is niets mis mee zolang we ons tenminste bewust zijn van deze verkleuterende manipulatie. Met creatieve expressie bieden we weerwerk en zo kleuren we zelf onze dag. Creëren – in welke discipline ook – is véél meer dan gewoon maar knutselen. Je moet nadenken over de creatieve uitdaging, je moet ze kaderen in een grotere context, je moet een duidelijk standpunt innemen en je blootgeven door je kwetsbaar op te stellen. Creatief zijn is geen privilege voor een enkeling: het is essentieel voor iedereen die niet binnen de lijntjes wil kleuren.

Houten neus, (Vizoogcollectie) Een ruw stuk afgescheurd ijzer, Finnistère, Bretagne waarop een houten restje past en zo de neus vormt. 7

EEN JAPANSE LEVENSFILOSOFIEN Wabi sabi

Wat maakt een bepaald voorwerp nu zo boeiend? is het de vorm? Het patina? Of het materiaal? Het begrip ‘wabi sabi’ geeft op deze intrigerende vraag misschien een gepast antwoord. Het concept is ontstaan vanuit het Japanse zenboeddhisme en is als levenswijsheid gericht op de aanvaarding van het vergankelijke. Wabi en sabi zijn twee filosofische sleutelbegrippen in de Japanse esthetiek, waarbij wabi staat voor alles wat uniek is en sabi voor ‘doorleefd en gebruikt’. In de loop der eeuwen zijn deze twee basisbegrippen vergroeid tot een nieuw begrip dat de subtiele esthetische gevoeligheid verwoordt ‘wabi sabi’. Het is de liefde voor alles wat imperfect, natuurlijk en essentieel is. Wabi sabi zet zich af tegen zogenaamde statussymbolen, tegen luxe, tegen gepolijste en metalen oppervlakken, tegen kunstmatige geuren. We waarderen de schoonheid die de tijd aan een ding geeft, het verweerde en geconsumeerde waardoor voorwerpen hun speciale waarde krijgen.

Wanneer we ons omringen met dit type van unieke voorwerpen krijgt ons huis iets persoonlijks. Wabi sabi leert ons de schoonheid van de kleine dingen in het dagelijks leven te waarderen en drukt ons met de neus op de vergankelijkheid. Wabi sabi laat ons tijdig even stilstaan en leert ons genieten van het moment. Wabi sabi opent onze ogen voor het imperfecte. Het is de schoonheid van eenvoudige en nederige dingen. Esthetische kenmerken ervan zijn ondermeer asymmetrie, scherpte, eenvoud, bescheidenheid, intimiteit en de suggestie van natuurlijke processen. De natuurlijke en gebleekte kleuren die vaak voorkomen zijn grijs en bruin en ook de vele groentinten uit de natuur. Het aanvaarden van verval is een tegengif voor de moderne kille en technologische wereld en leert ons de kunst om gelukkig te zijn met wat we hebben en bewust te worden van van het vergankelijke van het het ideaalbeeld dat ons door de buitenwereld opgedrongen wordt.

“Wabi sabi vertegenwoordigt het tegenovergestelde van het Westerse schoonheidsideaal dat gericht is op het monumentale, het spectaculaire of blijvende. Wabi sabi vind je niet in de natuur op momenten van bloei en overdaad, maar juist op momenten van teruggang en soberheid. Wabi sabi gaat niet over schitterende bloemen, majestueuze bomen of meeslepende landschappen, het gaat veeleer over het kleine en verborgene, het weifelende en vergankelijke; dingen zo subtiel en voorbijgaand dat ze onzichtbaar zijn voor de alledaagse blik. De kunstuitingen van wabi sabi zijn gemaakt van materialen die kwetsbaar zijn en onderhevig aan verwering en slijtage. Zij getuigen van de zon, de wind, de regen en de kou, in een idioom van verkleuring, roest, aanslag, vlekken, krullen, krimp en craquelé” Leonard Koren, Japanoloog

“Kunst onderscheidt zich van de natuur door haar begrenzing. Betekenis is uitsluitend mogelijk binnen grenzen. Kunst begint bij de lijst.” Harry Mulisch

Begrenzing en vakjesdenken Een gevonden voorwerp verdient het om met de juiste impact en met een zo sterk mogelijke uitstraling over te komen. Een goede presentatie is van enorm belang. Ik heb er lang over gedaan om hiervoor een bevredigende oplossing te vinden. Op bestelling laat ik zwartgeschilderde houten bakjes maken in drie basisformaten: 15x15 cm, 20x20 cm en 30x30 cm. Dit is voldoende om de meeste objecten tot hun recht te laten komen. Die bakjes functioneren als de rationele begrenzing van het intuïtieve object. Blijven we binnen het vakje of doorbreken we de begrenzing? Sommige objecten komen beter tot hun recht op een sokkel. Kiezen we voor hout of steen? Welk hout of welke steensoort? Hoe groot of hoe klein? Elk detail heeft zijn functie. Ook de plaatsing in de ruimte en de belichting moeten de nodige aandacht krijgen. Het werk is immers een origineel en verdient het om optimaal te schitteren.

Op school wordt de nieuwsgierigheid vermoord. Je krijgt antwoord op vragen die je je nooit hebt gesteld en je blijft met de echte vragen zitten tot het vlammetje flakkert en dooft. Op school beschouwen ze je als een vat dat moet worden volgestampt, niet als een spons die zich vanzelf volzuigt, zolang je de gaatjes maar niet met onzin verstopt. Het is bijna onmogelijk om een kind het leren te beletten, maar op school krijgen ze het voor elkaar. Midas Dekkers, De Larf

Wil je creëren? Dan moet je deze angst durven loslaten. Schrijvers kennen het begrip ‘writers block’, de verlammende angst voor het witte blad, ook plastische kunstenaars ontsnappen niet aan dit fenomeen al bestaat er daarvoor nog geen eigen woord. Onze intuïtie volop durven vertrouwen en bovendien wat gekheid durven toelaten is geen gemakkelijke opgave. In het dagelijkse leven gebruiken we immers vooral onze linkerhersenhelft, het ‘logische’ deel van het brein dat het analytische werk verricht. Rekenen, lezen, ordelijk sorteren, redeneren en instructies uitvoeren zijn allemaal activiteiten voor onze linkerhersenhelft. De rechterkant van ons brein, dat werkt met kleuren, beelden en gevoelens, wordt helaas vaak verwaarloosd. Het is dus noodzakelijk om beide hersenhelften optimaal te gebruiken, we worden er én slimmer én creatiever van. Jongleren met balletjes zou daarvoor de ideale oefening zijn.

Ideeën genereren

Trek erop uit

Om onze creativiteit de vrije loop te laten is het noodzakelijk onze ratio even opzij te zetten en de weg voor onze gevoelens te openen. Een gegeven op een andere manier bekijken geeft de mogelijkheid om frisse en creatieve ideeën te laten open bloeien. Een proces dat oefening vraagt. We moeten immers zekerheden durven loslaten en ons in het chaotische niemandsland begeven waar op een onbewaakt ogenblik het onverwachte kan opborrelen. Dat loslaten van zekerheden kan soms angstgevoelens opwekken.

Een uurtje rondwandelen vanuit het oogpunt van ‘gevonden voorwerpen’ kan heel inspirerend zijn en nuttig materiaal opleveren. Verwacht geen grootse dingen maar stel je open voor wat je aandacht trekt. Een papiertje, een steentje, een brokje metaal, niets is te gek… Probeer het ‘geheim’ van het object te doorgronden en geef het een ereplaats. Dit soort oefeningen helpt je om in de juiste sfeer te komen om objecten te ontdekken en er creaties van te maken.

Foto boven: Vliegeniers, (Vizoogcollectie) Een onafgewerkt paar schoenen op hun leest vormt twee vliegtuigpioniers. Foto rechts: Straatafdruk, (Vizoogcollectie) Een verloren stuk lood kreeg een mooie vorm door de afdruk van de kasseien waarop het terechtgekomen was. 11

Over creativiteit Wanneer je met recyclagemateriaal wil werken is ‘creatief denken’ – het maken van ongewone associaties – een eigenschap die je jezelf moet aanleren. Het is een beetje als zwemmen en fietsen: hoe meer je oefent, hoe beter je wordt en je verleert het nooit! Onthou dat een goed gevoel voor humor en plezier in het recycleren een pluspunt is. Probeer onbevangen met ogen vol verwondering te kijken en leer opmerkelijke objecten te herkennen. Neem een gewoon voorwerp en stel je voor wat het nog zou kunnen zijn of worden. Maak associaties, schrijf alles op wat door je hoofd gaat. Laat je gedachten vrijuit gaan, alles mag, alles kan. Ook hier geldt dat je door veel te oefenen de nodige flexibiliteit ontwikkelt. Doe dit onder tijdsdruk: probeer bv. in één minuut zoveel mogelijk oplossingen te vinden. Doe het een tweede, een derde keer en zoek alternatieven. Stel het object visueel voor en koppel het in gedachten aan zintuiglijke waarnemingen zoals geluid, geuren, smaken, uitzicht. Heb geduld en tracht onverwachte invalshoeken te vinden die het object boven het banale laten uitstijgen.

Stephen Baker, (1921-2004) Art Director en auteur van de klassieker Systematic Approach to Advertising Creativity, McGraw-Hill, 1983, was waarschijnlijk de eerste om te suggereren dat creativiteit een basisbekwaamheid is die door iedereen kan aangeleerd worden. Voor hem is het geen mysterieuze eigenschap van alleen maar getalenteerde enkelingen. Hij geeft een lijst met 201 mogelijkheden om een idee te genereren. Oorspronkelijk bedoeld als ‘een mentale opwarmingsoefening’ en bestemd voor de reclamewereld zijn de meeste suggesties bruikbaar voor wie op zoek in naar een creatieve invalshoek.

1. draai het ondersteboven 2. rek het uit 3. doe het krimpen 4. verander de kleur 5. maak het groter 6. maak het kleiner 7. maak het rond 8. maak het vierkant 9. maak het langer 10. maak het korter 11. maak het zichtbaar 12. haal het maximum uit een gebeurtenis 13. breng het in woorden 14. maak er muziek van 15. kombineer woorden muziek 16. kombineer woord, muziek en beeld 17. kombinner muziek en beeld 18. elimineer de woorden 19. elimineer het beeld 20. maak het stil 21. gebruik herhaling 22. maak het driedimensioneel 23. maak het tweedimensioneel 24. verander de vorm 25. verander een gedeelte 26. maak er een reeks van 27. maak er een collectore item van 28. verkoop het met abonnement 29. verkoop het alleen met abonnement 30. maak er een animatie van 31. mechaniseer het 32. maakt het electrisch 33. doe het bewegen 34. keer het om 35. doe het er als iets anders uitzien 36. geef het structuur 37. maak het romantisch 38. geef het een nostalgische look 39. maak het ouderwets 40. maak het futuristisch 41. maak het deel van iets anders 42. maak het sterker 43. maak het steviger 44. gebruik symbolen 45. wees realistisch 46. gebruik een nieuwe kunstvorm 47. verander de fotografie 48. verander de illustratie 49. verander het lettertype 50. vertel het verhaal in beelden

51. maak een ad als een artikel 52. maak een artikel als een ad 53. gebruik een nieuw ad-medium 54. vind een nieuw ad-medium uit 55. maak het spannender 56. maak het sloomer 57. voeg een geur toe 58. verander de geur 59. ontgeur het 60. maak het geschikt voor kinderen 61. maak het geschikt voor vrouwen 62. maak het geschikt voor mannen 63. verlaag de prijs 64. verhoog de prijs 65. verander de ingrediĂŤnten 66. voeg nieuwe ingrediĂŤnten toe 67. leg er een kronkel in 68. maak het transparant 69. maak het ondoorzichtig 70. gebruik een andere achtergrond 71. gebruik een andere omgeving 72. maak het aantrekkelijker 73. gebruik optische effecten 74. gebruik een ander materiaal 75. maak het menselijker 76. verander de consistensie 77. zet het in een andere doos 78. verander de verpakking 79. maak het compact 80. verklein het 81. vergroot het 82. doe het verdwijnen 83. maak het draagbaar 84. doe het ineenvallen 85. zoek de uitersten op 86. vat het samen 87. maakt het winterklaar 88. personaliseer het 89. maak het donkerder 90. verlicht het 91. maak het gloeiend 92. maak het flikkerend 93. maak het glinsterend 94. doe het oplichten 95. maak het fluorescent 96. maak het zwaarder 97. maak het lichter 98. maak er een aanbieding van 99. organiseer een wedstrijd 100. organiseer een tombola

101. maak het voor kinderen 102. doe het groeien 103. verdeel het 104. onderschat het 105. overdrijf het 106. vervang er iets mee 107. vind een nieuw gebruik 108. verwijder het van iets 109. voeg samen met iets 110. maak het gemakkelijk 111. maak het modern 112. maak het ouderwets 113. verlaag het 114. verhoog het 115. vertaal het 116. gooi het door mekaar 117. verplaats de elementen 118. maak het sneller 119. maak het trager 120. doe het vliegen 121. doe het drijven 122. laat het rollen 123. verpulver het 124. snij het in stukjes 125. maak het sexy 126. pers het samen 127. plooi het 128. maak er een paar van 129. kantel het 130. hang het op 131. laat het rechtstaan 132. draai het binnenste buiten 133. zet het op een andere zijde 134. vlecht het 135. vermom het 136. maak het symmetrisch 137. maak het asymmetrisch 138. verdeel het 139. graaf het in 140. maak het scherper 141. verander de omtrek 142. omcirkel het 143. kader het in 144. rol het op 145. vul het 146. ledig het 147. open het 148. spel het verkeerd 149. geef een bijnaam 150. verzegel het

151. verplaats het 152. verpak het 153. concentreer het 154. verspreid het 155. verwissel het 156. laat het stollen 157. maak het vloeibaar 158. maak er een gel van 159. maak het zacht 160. maak het hard 161. verdamp het 162. verduidelijk het 163. maak het smaller 164. maak het breder 165. maak het grappig 166. maak het satirisch 167. gebruik weinig tekst 168. gebruik veel tekst 169. voeg een handleiding toe 170. vind een tweede gebruik 171. prefabriceer het 172. maak een bouwpakket 173. zuiver het 174. ontsmet het 175. maak het voedzamer 176. zet het in een fles 177. zet het in een blik 178. zet het in een doos 179. zet het in een bokaal 180. zet het in een pot 181. pak het in 182. vouw het 183. plooi het open 184. geef krediet 185. geef het gratis 186. tegen betaling 187. een speciale aanbieding 188. maak het geriefelijker 189. geef bescherming 190. een andere struktuur 191. maak het zoeter 192. maak het zuurder 193. bevochtig het 194. droog het 195. droog het uit 196. bevries het 197. projecteer het 198. maak het heet 199. maak het koud 200. vereenvoudig het 201. combineer voorgaande!

SCHATTENJAGEN OP DE VLOEDLIJN Ga eens strandjutten

Het verzamelen van aangespoeld materiaal, is een fascinerende bezigheid. Strandjutters trotseren tijdens hun urenlange wandelingen weer en wind om de ene keer enkele boeiende stukjes te vinden en de ander keer een onvermoede schat. Het blijft een avontuur om een ogenschijnlijk banaal stukje te vinden dat enkel door de ontdekking de allure van een schat krijgt. Wanneer we zelf gaan jutten is het altijd verstandig om ons bij de plaatselijke bevolking te informeren wat de beste vindplaatsen en − niet onbelangrijk − de getijden in het oog te houden. En voor wie geen strand in de onmiddellijke nabijheid heeft, je kan ook gaan stadsjutten.

Foto boven: Zeemeermintranen Gladgeschuurde glasscherven legden gedurende tientallen jaren een weg van vele kilometers af. Het op zoek gaan naar én het ontdekken van deze glasscherven, gegeseld door zand en water is een fantastische vakantieactiviteit.

Art brut, raw art, found art, objet trouvé, trash art, recyclagekunst, recycling art, artistieke recyclage of upcycling. Hoe we het benoemen heeft geen belang, het creëren van kunst vanuit ‘rommel’, is een fantsastische ervaring waarbij we onze creatieve grenzen verleggen. 14

Filosoferen over kunst Er is een belangrijke taak weggelegd voor leraren, docenten en begeleiders van groepen om in een vroeg stadium de emoties en competenties van de jongeren aan de wakkeren. Met leerlingen over kunstwerken filosoferen is een ideale manier om de verbeeldingskracht te stimiuleren en de creativiteit van de jongeren te prikkelen. Filosoferen helpt ons om stil te staan bij wat een kunstwerk verteld en helpt ons om voorbij de evidenties te gaan. De dingen in vraag te stellen en vanuit de verwondering een nieuwe blik te werpen op een creatie kan het beginpunt zijn om dieper na te denken over een onderwerp, over het milieu, over onszelf,... Eenvoudige feitelijke vragen kunnen een opstapje

zijn om met het kunstwerk in contact te komen. Wat is de titel, wat is het onderwerp of wie is de kunstenaar? Wat valt op aan het werk? Wat spreekt aan? Of wat spreekt juist niet aan? Leren ‘bewust’ nadenken verruimd het blikveld en verscherpt de waarneming. Het filosoferen hoeven we niet zwaarwichtig aan te pakken, het kan ook met humor, want humor en kunst zijn vaak twee handen op een buik. Vanuit de wetenschap dat waardeloze materialen overal te vinden zijn, kunnen muzische opdrachten – die vertrekken vanuit hergebruik – een belangrijk hulpmiddel zijn om jongeren te helpen uitgroeien tot evenwichtige mensen die kritisch en mondig in het leven staan. Een bezoek aan een museum, een galerij, een park of een kunstenaarsatelier kan perfect aansluiten op de deelgebieden van de muzische vorming: beeld, muziek, drama, beweging en media.

Creativiteit, tips & achtergronden Dit boekje bevat uittreksels en is een aanvulling bij het boek: Schitterende Rotzooi van recyclagekunstenaar Jan Van Craesbeeck en fotografe Lil Meert. Jarenlange ervaring met artistieke recycling gebundeld in een prachtig uitgegeven boek. Niet alleen hun eigen collectie komt aan bod maar ook heel wat kunstenaars, collectieven en bedrijven in binnen- en buitenland. Het boek kadert artistiek hergebruik in kunsthistorisch perspectief en binnen de milieuproblematiek, maar het is vooral: een bron van inspiratie voor wie ‘afval’ op een creatieve manier een tweede leven wil geven. Schitterende rotzooi 256 blz. in kleur, 16,5 x 23,5 cm, hardcover ISBN 9789490738112 € 23,95 via uw boekhandel of via Uitgeverij De Draak info@dedraak.org +32 (0) 54 58 65 50 +32 (0)472 946 831

Vizoog vzw heeft als taken: Het organiseren, stimuleren en het uitvoeren van communicatieopdrachten voor groepen en individuen. Het adviseren van groepen of individuen rond alle facetten van visuele communicatie, Het uitvoeren van opdrachten rond het verwerven van sociale communicatieve vaardigheden. Het vormgeven en uitwerken van creatieve ideeën en artistieke concepten voor groepen en individuen.Dit door op een vernieuwende en experimentele wijze om te gaan met het hergebruik van materialen. www.vizoog.com info@vizoog.com

Creativiteit, tips en achtergronden Uittreksels en aanvullingen bij Schitterende Rotzooi © 2014, Vizoog vzw Uitgegeven in eigen beheer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.