SISTEMI ENDOKRIN HIPOFIZA
HIPOFIZA
QELIZAT
%
SOMATOTROPE
50
HORMONI I RRITJES (GH)
LAKTOTROPE KORTIKOPTROPE GONADOTROPE
10-20 15-20 10
PROLAKTINA (PRL) KORTIKOTROPINA (ACTH) hor. luteinizues (LH) hor. folikulostimulues (FSH)
TIREOTROPE
5
HORMONET
TiREOTROPINA (TSH)
HIPOFIZA Dy sëmundje kryesore të hipofizës: I. HIPERPITUITARIZMI II. HIPOPITUITARIZMI
HIPOFIZA I. HIPERPITUITARIZMI
Shtim i sasisë së hormoneve të prodhuara nga lobi i përparëm i hipofizës shkaktohet më së shpeshti nga ADENOMA.
Karcinomat e adenohipofizës, hiperplazioni i gjëndrës, tumoret e hipotalamusit, Ca mikrocelulare e bronkut, Ca medulare e gjëndrës tiroide, të cilat lirojnë disa faktorë të cilët në mënyrë sekondare mund te shpien në hiperfunksion të hipofizës, por janë të rralla.
HIPOFIZA
Shumica e adenomave është monoklonale, prodhon vetëm një hormon. Në disa raste dy lloje të qelizave janë prezente në tumor (biklonal), por ka raste kur adenomat janë monoklonale edhe pse kanë funksion bihormonal.
HIPOFIZA
Adenomat funksionale: madhësia e ndryshme prej disa mm deri 10 cm. Dobët janë të inkaplsuluara ashtu që e zgjerojnë sella turcica, duke bërë presion në hiasma opticum dhe ne nervin optik. Mund të dalin nga kapsula duke u përhapur në tru ose në sinuse kavernoze dhe nazale (kjo nuk është invazion karcinomatoz). Janë të butë, të kuqërremte , me vatra nekrotike, cistike ose hemorragjike.
Adenoma pituitare qe del nga sella turcica shkakton shtypje te nervave optik. Derisa ishte gjalle, pacianti kishte hemianopsi bitemporale.
Lezioni masiv mirë i kufizuar në sella turcica është adenoma pituitare.
Pamja mikroskopike e adenomës pituitare. Pamja monotone të qelizave të vogla të rrumbullakëta.
HIPOFIZA
Histologjikisht: Qelizat e adenomës janë poligonale, me bërthamë ovale, në qendër të vendosur, me citoplazmë të bollshme. Stroma është e paktë, vaskulare. Vetëm nëse përdoret imunohistokimia (antikorpet monoklonale) në hormone specifike mund të dallohet njëri tip i adenomës sekretore nga tjetri.
HIPOFIZA Klinikisht, adenomat shkaktojnë:
Tumori i madh (presion -defekte e të pamurit, kokëdhimbje, nauze (CT; MRI) Funksione sekretore ( gjysma e tumoreve hiperfunkcionale jane mikroadenome ) edhe njëra edhe tjetra.
HIPOFIZA
LLOJET E TUMOREVE: 1. Tumoret somatotropike: Janë më të mëdhenj; qelizat e tyre janë acidofile (citoplazma dense ose granulare) Me imunoperioksidazë (+) reaksionet në hormon të rritjes – citoplazma granulare. Lezionet me qeliza lehtësisht të granuluara, dobët acidofile ose kromofobe – imunoperoksidaza – negative (-)ose dobët pozitive (+)
HIPOFIZA
Tumoret funksionale, të granuluara, shkaktojnë gjigantizëm te fëmijët para pubertetit( paracitja para mbulljes se epifizave) dhe akromegali te të rriturit ( kockate e fetyres, shputat dhe duerte ) Ndryshimet jane edhe ne inde te buta dhe lekure. Ne disa raste mund të manifestohen me gjigantizëm dhe akromegali kur tumori është prezent që në fëmijëri.
HIPOFIZA
2. Prolaktinoma Janë tumoret më të shpeshtë, të cilët shpien në hiperfunksion.
Madhësia: disa mm deri te ato si masa ekspanzive.
Adenomat të cilat prodhojnë shumë PRL shkaktojnë sindrom te femrat: amenorrhea – galaktorrhea
3. Adenomat kortikotrope Janë zakonisht mikroadenoma në kuadër të hipofizës. Qelizat e adenomës janë të mëdha, ovale, të veçuara ose të vendosura në grupe. PAS = + Tregojnë reaktivitet me antikorpe monoklonale për ACTH (adenomat jane basofilike ose hromofobike ).
HIPOFIZA
Adenomat kortikotrope primare autonome, të cilat prodhojnë shumë ACTH, shkaktojnë sëmundjen e Cushingut për shkak të efektin stimulues te ACTH në korteks të gjëndrës mbiveshkore.
HIPOFIZA
4. Adenomat gonadotrope 10-20% të mikroadenomave të cilat paraqiten në moshat mesatare Pasi që nuk ka prishje të funksionit gonadal, këto tumore zakonisht zbulohen kur i arrijnë përmasat e mëdha. Diagnostikimi është i varur nga zbulimi i hormoneve gonadotrope, FSH dhe LH në serum.
HIPOFIZA
II. HIPOPITUITARIZMI Zvogëlimi i funksionit të adenohipofizës paraqitet zakonisht si pasojë e destruksionit 80 – 90 % të saj. Në 90 % të rasteve shkaktar është adenoma josekretore, nekroza e hipofizës dhe sindroma e sella turcica e zbrazët.
HIPOFIZA
Rrallë: sarkoidoza, inflamacionet e cipave, ablacioni i hipofizës (kirurgjik ose me rezatim), metastazat. Mungesa e hormoneve paraqitet me këtë radhitje: GH, FSH/LH, TSH, ACTH dhe PRL.
HIPOFIZA
Adenomat josekretore janë shkaktari më i shpeshtë i hipopituitarizmit. Sindromi Sheehan (nekroza postpartale e hipofizës) – është po ashtu shkaktar i hipopituitarizmit. Zhvillohet si pasojë e infarktit të adenohipofizës, për shkak të gjakderdhjes gjatë lindjes ose shokut. Mund të jetë asimptomatike, por edhe të manifestohet me ndërprerje të laktacionit pas lindjes, si pasojë e nekrozës masive. Sindromi i sella turcica e zbrazet – mungesë e hipofizës ose atrofi.
GJENDRA TIROIDE
Patologjitë e gjëndrës tiroide mund të manifestohen si: rritje të gjëndrës, (struma) difuze simetrike, asimetrike, multinodulare ose fokale. shtim i sasisë së hormoneve në gjak (tireotoksikoza) zvogëlim i sasisë së hormoneve (hipotireoza)
ď Ž
Tiroidea normale (Makro)
Tiroiedea normale (mikro) Folikujt të mbushur me koloid, të mveshur me epitel të rregullt folikular.
Tiroidea simetrikisht e atrofuar si pasojë e tiroiditit Hashimoto (stadi i vonshëm) – hipotireozë
Tiroiditi subakut granulomatoz (sëmundja DeQuervain), i cili sigurisht pason si infeksion viral dhe shkakton zmadhimin e gj. tiroide përcjellur me dhimbje. Është sëmundje që zgjat me javë ose dhe muaj dhe pacienti pastaj kthehet në gjendjen eutiroitike. Vëren qelizat e mëdha, gjigante, te tipit te trupit te huaj me destruksion të folikujve të tiroides.
TIROIDEA I. HIPOTIROIDIZMI
Ndryshimet strukturale ose ato funksionale mund të pengojnë sintezën e hormonit tiroid në sasi të mjaftueshme për të mirëmbajtur homeostazën normale. Primar ( hipotiroidizmi si pasoje e abnormaliteteve te gj.tiroide ) dhe sekundar ( si pasoje e semundjeve te hipotalamusit ose gj.pituitare ).
TIROIDEA Në 95 % të rasteve të hipotiroidizmit shkaktarët janë:
ndërhyrja kirurgjikale ose rrezatimi, ku gjëndra largohet për shkak të tumorit malinj ose për shkaqe terapeutike te sëmundja Basedow,
TIROIDEA
tiroiditi Hashimoto hipotiroidizmi primar idiopatik Hipotiroidizmi në fëmijëri shkakton kretenizëm, kurse në mosha të shtyra miksedemë.
Tiroiditi Hashimoto – redukim i parenkimës; djathtas folikuli limfatik me qendër gjerminative
TIROIDEA KRETENIZMI
Më parë kretenizmi ka qenë sëmundje endemike në disa vende të botës, si pasojë e mungesës së jodit. Por, përdorimi i kripës së jodizuar si dhe jodit në disa artikuj ushqimor, e ka zvogëluar prevalencën e sëmundjes.
TIROIDEA
Ka raste kur kretenizmi paraqitet si pasojë e çrregullimeve metabolike të trashëguara në sintezën e hormonit tiroid, ose paraqitet si pasojë e hipoplazionit të gjëndrës ose në raste të agjenezës.
TIROIDEA Varësisht nga mosha kur paraqitet deficiti hormonal, janë dy forma të kretenizmit: 1. Neurologjik 2. Miksedematik
TIROIDEA
Në shtatzëninë e hershme nivelet e ulta të T3 dhe T4 para së të zhvillohet tiroidea te fetusi. Hormonet e nënës e kalojnë placentën dhe ndikojnë në zhvillimin e trurit të fëmijës. Redukimi i sasisë së hormoneve më vonë në shtatzënësi pasi që është zhvilluar tiroidea te fetusi, mundëson zhvillim normal të trurit, por jo edhe zhvillim somatik.
TIROIDEA
MANIFESTIMET KLINIKE: retardimi në zhvillimin mental fëmijët janë të shkurtër fytyra e vrazhdë gjuha qëndron jashtë dhëmbët dalin vonë lëkura e thatë Diagnostikimi i hershëm mundëson në një mënyrë trajtimin adekuat dhe të suksesshëm.
TIROIDEA MIKSEDEMA Simptomat e sëmundjes një kohë të gjatë mund të janë jo të dukshme.
Simptomatologjia manifestohet me: metroragji profuze ngadalsim të aftësive mentale, të të folurit dhe të lëvizjeve
TIROIDEA
lëkura është e ftohtë, e vrazhdë ileusi paralitik zemra e rritur (si pasojë e edemës) likidi pleural dhe perikardial Ndryshimet mund të çojnë në komë fatale.
TIROIDEA II. HIPERTIROIDIZMI (Tireotoksikoza)
Shtim i metabolizmit si pasojë e rritjes së nivelit të hormoneve të tiroidesë (T3 dhe T4 ). Kur shkaktar për këtë është hiperfunksioni i gjëndrës tiroide – hipertireoidizem. (Jo si p. sh.. te disa forma të tireoditëve me lirimin e tepruar të hormoneve e nuk kemi të bëjmë me hiperfunksion).
TIROIDEA
Në 90 % të rasteve kemi të bëjmë me hiperplazion difuz toksik të gjëndrës (Basedow Graves), strumën multinodulare toksike dhe adenomën toksike. Shumë rrallë hiperfunksioni është si pasojë e adenomës së hipofizës e cila prodhon TSH.
TIROIDEA
MORBUS BASEDOW Semunje autoimune. Kjo sëmundje është shkaktari më i shpeshtë i hipertireoidizmit endogjen (tireotoksikozës ). Edhe kur shkaktari nuk është i njohur, mendohet se në patogjenezë janë të involuara interreaksionet të antitrupave të ndryshme kundër qelizave të tiroidesë me epitope në TSH receptorët ose në antigjene të membranave..
MORFOLOGJIA: Gjëndra është në mënyrë simetrike dhe difuze e rritur. Në prerje ka ngjyrë të kuqrremtëkafe, e ngjashme me ngjyrën e muskujve.
Gjëndra tiroide e zmadhuar në mënyrë difuze shoqëruar me hipertiroidizëm njihet si sëmundja Basedow - Graves. Vëreni në foto palosjet e epitelit hiperplastik.
dekada III dhe IV femrat me shpeshë ka predisponim gjenetik (lidhshmëria me antigjenin leukocitar human HLA DR3)
Ka shumë fakte të cilat flasin se M.B. është sëmundje autoimune.
Karakt. histologjike: shumë qeliza, pak koloid. Në stromë ka infiltrat limfocitar.
Klinikisht: oftalmopafia (egzaftalmusi) Dermatopatia Testet laboratorike: T3 dhe T4 – të rritur TSH – e zvogëluar RAIU – i rritur Tretmani: medikamentoz dhe kirurgjik
Struma e thjeshtë difuze
forma endemike dhe sporadike zakonisht është eutireotike.
Forma endemike: si pasojë e marrjes së sasive të vogla të jodit. Mungesa e jodit shpie në zvogëlim të sintezës së hormonit tiroid dhe rritjes kompenzatore të TSH në serum, çka shkakton hiperplazion dhe hipertrofi të qelizave folikulare.
Forma endemike: është më e rrallë. Edhe pse shkaktari zakonisht nuk dihet, në disa raste është pasojë e defektit të trashëguar në biosintezë, i trashëguar si autonom recesiv familjar, ku vjen deri te bllokimi i disa proceseve në sinezën e T3 dhe T4.
Morfologjia: Te struma difuze gjëndra është në mënyrë simetrike e zmadhuar. Në prerje, gjëndra është e zbehtë, kafe-përhimtë, e shkëlqyeshme.
Histologjikis ht: folikut të zgjeruar, të mbushur me koloid, epiteli i sheshtë, stroma e paktë.
STRUMA MULTINODULARE – mund të ketë vetëm një nodus, por më shpesht ka shumë noduse. Noduset mund të jenë jotoksike (eutireotik) ose toksik, duke shkaktuar tirotoksikozë.
Makro: noduset me ngjyrë kafe-të kuqrremtë, me fokuse xhelatinoze, cista, vatra hemorragjike dhe cikatrikse fibrotike. Mund të ketë kalcifikate.
Mikro: folikujt me madhësi të ndryshme.
INFLAMACIONET E TIROIDESË
TIROIDITI HASHIMOTO karakterizohet me infiltrim të theksuar të gjëndrës me infiltrate limfocitare dhe plazma-qeliza është sëmundje autoimune (HLADR5) mosha – mesatare më shpesh të femrat
TIREOIDITI HASHIMOTO
Gjëndra është e rritur. Mund të shkon me hipotireozë, por pacienti në fillim mund të jetë eutireotik, por në disa raste mund të tregojë shenja të tirotoksikozës, ku zakonisht është i shoqëruar me M.B. Laboratori: T3 dhe T4 vlerat e ulta; TSH – vlerat e rritura.
M – GJendra normale ; D – Tireoiditi Hashimoto
T. Hashimoto
Morfologjia: Gjëndra në mënyrë simetrike është e rritur, e fortë, gumoze dhe mirë e kufizuar. Në prerje ka ngjyrë kafe-kuqë, vende-vende me pjesë të cilat kanë ngjyrë të bardhë të përhimtë.
Histologjikisht – T. Hashimoto
T. Hashimoto
Histologjikisht: Dominon infiltrati limfocitar, në disa vende folikuj limfatik me qendra gjerminative. Ka mjaft plazma-qeliza dhe makrofagë. Shpeshherë vërehen mbeturinat e epitelit folikular, i cili transformohet në qeliza me citoplazma të shndritshme – qeliza acidofile Hurthll.
TIROIDITI SUBAKUT DEQUERVAN
Sëmundja klinikisht manifestohet me dhimbje dhe ënjtje. Supozohet se është me etiologji virale. Gjëndra është e rritur. Në shumicën e rasteve shërohet pa pasoja.
TIROIDITI SUBAKUT DEQUERVAN
Makro: vërehen vatrat e nekrozës dhe fibrozës.
TIROIDITI SUBAKUT DEQUERVAN
Histologjikisht: infiltrati inflamator akut dhe subakut dhe në fund zhvillohen granulomat. Në qendër të granulomave mund të vërehet koloid dhe qeliza gjigante të tipit të trupit të huaj.
TIROIDITI KRONIK
Mund të emërtohet edhe si tiroidit pa dhimbje, limfocitar me tirotoksikozë kalimtare. Sëmundja klinikisht fillon me simptomatologji të tirotoksikozës (20 % të rasteve të tirotoksikozës janë të shkaktuara me këtë sëmundje).
TIREOIDITI KRONIK
Morfologjikisht: infiltratet limfocitare fokale ose difuze me folikuj të dëmtuar dhe fibrozë të lehtë.
TUMORET E GJËNDRËS TIROIDE
ÇDO NYJE NË QENDRËN TIROIDE KA NEVOJË TË EKZAMINOHET!!!
ADENOMA
TË DALLOHET STRUMA MULTINODULAE NGA ADENOMAT!!!
Adenomat – noduse të rrumbullakëta, të inkapsuluara dhe rrallë më të mëdhenj se 4 cm. Ngjyra – e përhimtë deri kafe, në disa raste me fokuse të fibrozës dhe kalcifikimit. Histologjikisht: Adenomat folikulare. Varësisht nga prania e qelizave epiteliale dhe sasia e koloidit, ndahen në mikro dhe makrofolikularë.
Adenomat koloidale – folikujt e mëdhenj me shumë koloid dhe pak stromë interfolikulare. Adenomat e thjeshta: folikujt me madhësi të zakonshme dhe pak stromë. Adenomat fetale: mikrofolikuj me shumë ind fibrotik të shkriftë interfolikular.
Adenomat embrional dhe trobeklar: folikujt abortiv, qelizat e rradhitura në shirite. Adenoma e qelizave Hurthle: qelizat acidofile granulare (onkocitet) të rradhitura në shirite.
KARCINOMA E GJËNDRES TIROIDE
Në patogjenezë të Ca të gjëndrës tiroide rol të rëndësishëm ka rrezatimi jonizues.
KARCINOMA PAPILLARE (60 – 70 %)
Tumor i cili në fotografinë histologjike ka formacione papilare (dominojnë), polipare dhe folikulare, ose ata kur qelizat e të cilit janë “ground glass”. zakonisht nuk janë mirë të kufizuar mund të jenë multifokalë Tumori i avansuar mund ta infiltrojë kapsulën e gjëndrës duke i infiltruar strukturat përreth.
Papilet janë të ndërtuara nga stroma fibrovaskulare të mveshura me një ose më shumë rende të qelizave kubike ose cilindrike epiteliale. Për diagnozë të karcinomës papilare: ose formacionet folikuare ose struktura folikulare, por qelizat ‘ground glass”.
Histologjikisht, vihen re edhe trupëzat psamoze, ndryshimet cistike, fokuset e metaplazionit skuamoz dhe infiltratet Li në stromë.
Rrugët e përhapjes janë limfogjene dhe shumë rrallë hematogjene (pulmonet). 70-85 % të pacientëve mbijetojnë 10 vjet.
яБо
KARCINOMA FOLIKULARE
Tumor histologjikisht i ndërtuar nga qelizat të cilat formojnë folikuj. Nuk ka formacione papilare, qeliza me dukje ground glass as trupëza psamoze. Makroskopikisht: mund të jenë të inkapsuluar, me ngjyrë të përhimtë të bardhë, disa cm, por edhe infiltrativ, duke i përfshirë strukturat përreth. Qelizat mund të jenë mirë të diferencuara ose anaplastike. Disa prej tyre përmbajnë qeliza Hurthel.
Për ta dalluar nga adenoma: atipizmi qelizor invazioni i kapsulës angioinvazioni Metastazat – hematogjene: pulmonet, kockat, hepari, truri.
KARCINOMA ANAPLASTIKE (10 %) karcinoma dobët e diferencuar, e cila ka prognozë të keqe. Mosha: 60 – 80 vjet Paraqitet si masë e madhe, e cila zakonisht e infiltron kapsulën e gjëndrës dhe strukturat përreth.
Histologjikisht:
gjigantocelular me qeliza boshtore me qeliza plakore
Imunohistokimia: citokeratina CEA Format dobët të diferencuara, mikrocelulare, janë ose limfomë ose Ca medullare. Prognoza e keqe.
KARCINOMA MEDULARE Ka origjinë nga qelizat neuroendokrine, parafolikulare C të gjendres tiroide, të cilat tajojnë kalcitominën. Shumica e këtyre qelizave prodhojnë tireoglobinën, gjë që sugjeron se ky tumor mund të ketë origjinë edhe nga qelizat folikulare.
80 – 90 % të karcinomave medulare prodhojnë kalcitonin. C.M. mund të paraqitet me sindromin e neoplazionit multipel endokrin, ku CM paraqitet me teokromacitomë, hiperplazionin adenomen e paratiroidesë si dhe me ndryshime joendoksike. Ndryshimet anatomike varen a kemi të bëjmë me formën sporadike të neoplazmës apo Ca është në kuadër të sëmundjes trashëguese.
Forma sporadike: masë solitare, pëhimtë-bardhë, me vatra të nekrozës dhe hemorragjisë. Forma e trashëguar: multicentrik Nekroza, hemorragjia dhe invazioni i kapsulës së gjëndrës janë me të rralla. Amiloida në stromë të tumoreve gjindet në 90 % te rasteve.
Te forma sporadike – mbijetesa 40 % - 10 vjet
Te forma trashëguese – mbijetesa 85 % - 10 vjet.
GJËNDRAT PARATIORIDE Çrregullimet e funksionit të këtyre gjëndrave janë:
hiperparatiroidizmi hipoparatiroidizmi
HIPERPARATIROIDIZMI
Primar
Sekondar
HP primar – kur ndryshimet në paratiroide janë shkaktuar për tajim të shtuar të parat-hormonit (PTH) i cili shpie në hiperkalcemi dhe hipofosfatemi.
HP sekondar – shkaktar i shtimit të tajimit të parat hormonit i cili shpie në hiperkalcemi është jashtë gjëndrave.
Hiperparatiroidizmi primar: Adenomat dhe hiperplazioni primar i gjëndrave janë shtuar te hiperkalciemitë si pasojë e shtimit të parat hormonit. Edhe pse hiperkalcemia është karakteristike e PTP, në 40 % të rasteve nuk është pasojë e sëmundjes së paratiroidesë:
hipertiroidizmi primar tumoret malinje me metastaza në kocka (destruksioni i kockave) çrregullimet endokrine sëmundjet granulomatoze barnat e tj.
ADENOMAT E PARATIROIDESË
Tumori solitar në njërën prej gjëndrave, shumë rrallë janë dy ose më shumë. Adenomat janë monoklonale Janë tumore të inkapsuluara, me ngjyrë të bardhë-kafe
Histologjikisht janë të ndërtuar nga qelizat uniforme, poligonale, me bërthamë në qendër të vendosur.
Me largimin e tyre kirurgjikal vlerat e kalciumit në serum bien në normale.
HIPERPLAZIONI PRIMAR Te hiperplazioni primar i cili është difuz, zakonisht ndryshimet vërehen në të gjitha gjëndrat. Histologjikisht, dominojnë qelizat kryesore të cilat në mënyrë difuze janë të shtuara. Në disa raste vërehen edhe qelizat oksifile dhe të shndritshme. Parametri kryesor për ta dalluar hiperplazionin nga adenoma është prania e kapsulës te adenoma.
KARACINOMA E GJËNDRAVE PARATIROIDE është shumë e rrallë Dallohet nga adenoma: invazioni lokal metastaza në nyje limfatike të qafës dhe në mushkëri, mëlçi, kocka qelizat tumorale janë atipike, me shenja të invazionit të kapsulës dhe vazave të gjakut.
HIPERPARATIROIDIZMI SEKONDAR Hiperfunksioni kompenzator dhe hiperplazioni i gjëndrave paraqitet te hipokalciemia ose te rezistenca periferike në PTH. Hiperparatiroidizmi sekondar më së shpeshti zhvillohet te insuficienca renale e shoqëruar me hiperfosfatemi dhe hiperkalcemi.
Gjëndrat janë në mënyrë asimetrike të zmadhuara, por zakonisht të katërtat janë të përfshira.
Qelizat kryesore janë me numër të shtuar në mënyrë difuze dhe rrallë nodulare.
HIPOPARATIROIDIZMI Është çrregullim metastatik, i cili karakterizohet me hipokalcemi me ndryshime neuromuskulare dhe mentale subsequente, të gjitha këto të lidhura me tajim jo të mjaftueshëm të PTH ose të PTH, i cili biologjikisht nuk është efektiv.
Pasojat anatomike:
kalcifikimet intrakraniale çrregullimet e zhvillimit të dhëmbëve katarakta
Shkaktarët kryesorë të insuficiencës:
largimi i gjëndrave, tiroides (intervenimi kirurgjikal) dëmtimet e shkaktuara me rrezatim anomalitë
GJËNDRA MBIVESHKORE
HIPERFUNKSIONI I KORTEKSIT Çrregullimet e shoqëruara me hiperfunksion të korteksit manifestohen me sindrome varësisht nga steroidet të cilat janë të shtuara (glukokortikosteroidet, mineralokortikosteroidet dhe androgjenet).
Shtimi i kortizolit (glukokortikoidit) rezulton me sindromin Cushing Shtimi i aldosteronit (mineralokortikoid) shpie në hiperaldosteronizëm Shtimi i androgjeneve adenale, i cili zhvillohet si pasojë e hiperplazionit të korteksit të gjëndrës mbiveshkore shkakton virilizmin adrenal.
яБо
SINDROMA CUSHING
Ky sindrom është i shkaktuar me shtim kronik të glikokortikoideve, kryesisht kortizolit. Më së shpeshti është i shkaktuar jatrogjen për shkak të përdorimit të shumtë terapeutik të glukokordikoideve. Gjysma e rasteve ka origjinë nga hipofiza dhe hipersekrecionit të ACTH.
Në shumicën e rasteve adenoma bazofile e hipofizës dhe më rrallë hiperplazioni difuz i qelizave bazale Pavarësisht nga shkaktari - sindromi i Cushingut karakterizohet me hiperplazion bilateral të korteksit të gjëndrës, shtim të tajimit të glukokortikoideve (kortizolit) si dhe rritje të ACTH në plazmë.
Hiperkortizolizmi te Cushingu mund të zbutet me doza të larta të kortikosteroideve të cilat e suprimojnë lirimin e ACTH nga hipofiza.
II Tumoret primare të korteksit të gjëndrës mbiveshkore, ose më rrallë hiperplazioni bilateral nodular, përbëjnë 30 % të rasteve të sindromit Cushing. Ky sindrom mund të quhet edhe “Sindromi adrenal Cushing”. Tumoret e korteksit të gjëndrës mund të jenë beninje dhe malinje. Sindromin Cushing adrenal e karakterizon niveli i ulët të ACTH në serum. Hiperkortizolizmi nuk mund të ndërpritet me dhënien e deksametazonit.
III 15 % të rasteve të sindromit Cushing endogjen është e lidhur me tajimin ektopik të ACTH ose CRF (certicatropin releasing factor te tumoreve joendokrine, më së shpeshti Ca mikrocelulare të bronkeve, timoma malinje, Ca medulare e gjëndrës tiroide, karcimide bronkogjene, Ca e prostates, tumoret e pankreasit (pjesa endokrine).
Ndryshimet anatomike janë të përqendruara në hipofizë dhe gjëndrën mbiveshkore. Te të gjitha format e S.C. niveli i kortizolit në serum është i rritur, si ai me përardhje endogjene ashtu dhe ekzogjene, zhvillohet fenomeni – degjenerimi hijalin i qelizave bazofile – Conn.
Ndryshimet në gjëndrat mbiveshkore manifestohen në disa forma: hiperplazioni difuz hiperplazioni nodular tumoret beninje dhe malinje të gjëndrës atrofia bilaterale e korteksit si pasojë e dhënies ekzogjene të glukokortikoideve
Karakteristikat kryesore te Cushingu: dukja e pacientit hipertensioni poliuria hirsutizmi lekura e hollë çrregullimet menstruale dobësimi i muskulaturës së ekstremiteteve të sipërme osteoporoza depresioni dhe psikozat.
HIPERALDOSTERONIZMI Aldosteroni ndikon në tajitjen (lirimin) e kaliumit dhe mbajtjen e natriumit. Për këtë arsye prodhimi i shtuar i aldosteronit manifestohet me hipokalcemi, hipernatriumi dhe hipertension.
Në 80 % të rasteve të hiperaldosteronizmit primar kemi të bëjmë me adenomë funksionale të korteksit të gjëndrës mbiveshkore. Në 20 % të rasteve hiperplazioni i korteksit bilateral (idiopatik) Kur kemi të bëjmë me adenomë – Sindroma e Connit.
Adenoma zakonisht gjindet në gjëndrën e majtë, është inkapsuluar, me diametër deri 2 cm. Histologjikisht është i ndërtuar nga qelizat e ngjashme me ato të zonës glomeruloze ose fascikuleve, por mund të ketë forma hibride.
ď Ž
Adenoma
ď Ž
Adenoma (mikro)
Sindromi androgjenital Grupi i defekteve të trashëguara autosomorecesiv të metabolizmit, i cili karakterizohet me prodhim të shtuar të androgjeneve adrenale, si pasojë e defekteve enzimatike të cilat e bllokojnë sintezën e kortizolit.
Si pasojë e vlerave të ulta të kortizolit lirohet ACTH, me konsekuencë me prodhim të shtuar të prekursorëve dhe në fund formimin e androgjeneve të cilët kanë efekt virilizues. Varësisht nga shkalla e mungesës së enzimeve, manifestimet klinike mund të paraqiten menjëherë pas lndjes, para ose pas pubertetit ose në moshë më të madhe.
Në të gjitha format e sindromit androgjenital rritja kompenzatore të ACTH shpie në hiperplazion të korteksit, nodular ose difuz.
HIPOFUNKSIONI I KORTEKSIT TË GJËNDRËS MBIVESHKORE – SËMUNDJA ADDISON
Sëmundja klinikisht manifestohet në raste kur ka deri 90 % të shkatërrimit të masës së gjëndrës.
Shkaktarët: adrenaliti autoimun Tbc Metastazat
dhe më rrallë: amiloidoza mikozat hemohromatoza sarkoidoza
Dukja histologjike varet nga etiologjia. Klinikisht manifestohet me pigmentim të lekurës, mukozave, areoleve dhe cikatrikseve postoperative. Ka manifestime edhe të traktit digjestiv Hipoglikemi
TUMORET E KORTEKSIT TË GJËNDRËS MBIVESHKORE
ADENOMAT - (rrallë janë në raport me hiperadrenalizëm, por janë shkaktari më i shpeshtë i hiperaldosteronizmit primar, e rrallëherë janë bazë për zhvillimin e sindromit Cushing).
KARCINOMA KORTIKALE – zakonisht është funksionale. Prezentohen si masa të mëdha, invazive, duke përfshirë strukturat përreth dhe renet. Histologjikisht: prej atyre mirë të diferencuara deri te ato anaplastike, me dukje bizare të qelizave.
яБо
KARCINOMA KORTIKALE (makro)
яБо
KARCINOMA KORTIKALE (mikro)
MEDULLA E GJËNDRËS MBIVESHKORE FEOKROMOCISOMA – PHEOCHOMOCYTOMA
Ka origjinë nga qelizat kromafine dhe prodhojnë kateholamine duke shkaktuar hipertension.
Tumori zakonisht është unilateral
Dekada: III dhe IV
Feokromocitoma prodhon adrenalin dhe noradrenalinë dhe më rrallë dopaminë. Këto te gjëndra mbiveshkore prodhojnë kryesisht adrenalin, kurse format ekstraadrenale të feokromacitomës (kudo ku ka qeliza paraganglionare) prodhojnë më shpesh noradrenalinë.
MORFOLOGJIA: me madhësi të ndryshme – të vegjël deri te ato të cilat prezentohen si masa të mëdha. Kanë ngjyrë të përhimtë-kuqrremtë, me vatra të nekrozës, hemorragjisë dhe ndryshimeve cistike.
ď Ž
Feokromo citoma (makro)
Histologjikisht: ka qeliza të vogla dhe të mëdha poligonale ose me forma të çrregullta. Polimorfizmi nuklear është i shprehur. Stroma fibrotike është mirë e vaskularizuar.
ď Ž
Feokromoci toma (mikro)
I vetmi kriter për të dalluar formën beninje dhe atë malinje janë metastazat (nyjet limfatike, pulmonet, mëlçia, kockat). Diku rreth 10 % janë malinje.
Klinikisht: hipertensioni kokëdhimbja takikardia djersitja shqetësimet tremori plogështia
яБо
NEUROBLASTOMA
Tumori më i shpeshtë ekstrakranial te fëmijët. Shumica (80 deri 90 %) te fëmijët para moshës 5 vjeçare. Kanë prejardhje nga “kreshta neurale: dhe mund të paraqiten në çdo pjesë të sistemit nervor simpatik. 75 % të tyre paraqiten në abdomen, gjysma në gjëndra mbiveshkore.
Një pjesë e tyre paraqiten si sporadike, por të tjerat janë trashëgues, autosomodominant. Mund të jenë me madhësi të ndryshme, prej disa mm deri te ata si masa tumorale të cilat e mbushin abdomenin.
Histologjikisht, tumori është i ndërtuar nga qelizat ovale, te rrumbullakëta, jo të diferencuara, me bërthama të mëdha hiperkrome, me citoplazma të pakta.
Karakteristika kryesore histologjike – rozetat. Qelizat tumorale janë të rradhitura përreth hapësirës centrale në të cilën vërehen zgjatimet fibrilare të qelizae.
яБо
NEUROBLAST OMA (mikro)
Imunohistokimia: reaksioni në enolaza neuronspecifike.
Metastazon me rrugë limfogjene dhe hematogjene, pulmone, mëlqi, kocka.
Prognoza varet nga stadi i sëmundjes.
THIMUS
1. 2.
Dy patologji më të shpeshta të timusit janë: hiperplazioni timomet.
ď Ž
Timoma beninje
ď Ž
Timoma malinje
HIPERPLAZIONI – karakterizohet me paraqitjen e folikujve limfatikë brenda timusit. Në timusin normal nuk ka folikuj limfatikë. Në bazë të I.H.K. dihet se folikujt janë të pasur me Ig.
Te shumica e pacientëve me miastenia gravis hiperplazioni është i pranishëm. T-qelizat të cilat formohen në timus, senzibilizohen në qeliza miode të timusit, veprojnë me B qeliza të folikujve limfatik, formohen autoantikorpet, të cilët janë në prapavinë e reaksionit autoimun në receptorët acetilkolinergjik në nivel neuromuskular, e të gjitha këto karakteristike për këtë çrregullim neuromuskular.
Thymoma – tumor i qelizave epiteliale
beninje (90 %) malinje (10 %) – carcinoma Diagnoza e timomit malinj bazohet në invazion të kapsulës dhe metastazave.
NEOPLAZIONI MULTIPEL ENDOKRIN (MEN)
tri sindrome autosomodominante të MEN
MEN I (Wermer) : – paratiroidea (hiperkalcemia) pankreasi: tumoret e qelizave të pjesës endokrine të pankreasit formojnë insulin, gastrin, peptidin vazoaktiv intestinal. Lezionet në pankreas janë zakonisht multiple dhe mund të ketë hiperplazion, adenomë dhe Ca.
MEN II (Sipple) – Sindrom i karcinomës së gjëndrës tiroide dhe të feokromocitomes. Mund të ketë edhe hiperplazion të paratiroidës.
MEN III –
Ca medulare e gjëndrës tiroide Feokromocitomë Ganglioneuromet multiple mukokutane (buzet, kaviteti oral, syri, lekura, pjesët e sipërme të traktit respirator, vezika urinare)
Gjenetikisht, këto tri sindrome dallojnë:
MEN I – ka mutacion në kromozomin 11, fusha 13q. MEN II – mutacion në afërsi të centromerës të kromozomit 10. MEN III – mutacioni nuk dihet.