Geoland April 2018
AFSLUITDIJK De vernieuwde Afsluitdijk van morgen
Vismigratierivier
De zuiderzee was ooit een belangrijk gebied voor vissers. Door de Afsluitdijk is dat flink veranderd. Deze creatieve oplossing biedt de mogelijkheid om de ecosysteem van de IJsselmeer te herstellen.
Getijdenenergie
Is er een mogelijkheid om getijde energie te gebruiken bij de afsluitdijk? Zo ja, hoe zou het werken en wat zou het betekenen voor de Afsluitdijk?
Kees Terwissche van Scheltinga Van een bezoekerscentrum tot de vismigratierivier, Kees Terwisscha van Scheltinga doet veel om de publiek uit te leggen wat de Afsluitdijk allemaal voor Nederland betekent. In deze interview wordt gekeken hoe hij dit doet.
Blauwe Energie
Wat is blauwe energie en hoe werkt het? Hoe kan blauwe energie worden gebruikt bij de Afsluitdijk en wat voor kansen biedt het?
Aanleg van de Afsluitdijk
De Afsluitdijk vormt al bijna 80 jaar een onlosmakkelijk onderdeel van Nederland. Maar waarom is het er? Wat moest er plaatsvinden om dit unieke bouwwerk te creĂŤren?
Joost van der Beek
Wij nemen een verdiepende blik op de taken van Joost van der Beek en hoe hij plannen heeft om de Afsluitdijk te gebruiken om de omstreken te versterken.
AFSLUITDIJK
Inhoudsopgave 7 Vismigratierivier Afsluitdijk Nulpario dem ventioremos dolloreium et eum doluptiam estrum apit, ni quam et as autemqu iandis doluptam simendi caerum volorro riatem. Nequodia vendenim quam que nullatur, quae volora nisitaquibus dunt int, consequi nim aceati cus ellandu ntiisti ncidusda cus, consed que cum asit, susandis iunt omnimpo reptaer spidis corro exerisciunt.
12
Interview met Kees Terwisscha van Sheltinga Nulpario dem ventioremos dolloreium et eum doluptiam estrum apit, ni quam et as autemqu iandis doluptam simendi caerum volorro riatem. Nequodia vendenim quam que nullatur, quae volora nisitaquibus dunt int, consequi nim aceati cus ellandu ntiisti ncidusda cus, consed que cum asit, susandis iunt omnimpo reptaer spidis corro exerisciunt.
2
AFSLUITDIJK
18 De Aanleg van de Afsluitdijk Nulpario dem ventioremos dolloreium et eum doluptiam estrum apit, ni quam et as autemqu iandis doluptam simendi caerum volorro riatem. Nequodia vendenim quam que nullatur, quae volora nisitaquibus dunt int, consequi nim aceati cus ellandu ntiisti ncidusda cus, consed que cum asit, susandis iunt omnimpo reptaer spidis corro exerisciunt.
10
Geomatica kan mogelijkheden bieden voor het waterbeheer
25
Interview met Joost van de Beek
15
Blauwe energie: wat is het en hoe werkt het?
30
Volgende keer in Geoland
3
Afsluitdijk: een verbindend barrière
N
ederland kent een lange en bewogen geschiedenis als het gaat om water. Ook al vormen de zee en rivieren een bedreiging voor een land dat voor een groot deel onder zeeniveau ligt, water vormt ook een onlosmakelijk onderdeel van wat Nederland is. Het is een onderdeel van onze cultuur. Dit bepaalt ook de manier waarop wij ermee omgaan. In deze editie van Geoland kijken wij naar de Afsluitdijk. Een 32 kilometer lange barrière tussen de zee en de rest van Nederland. Hoe is de Afsluitdijk eigenlijk tot stand gekomen? Welke gebeurtenissen maken dat het nodig was dit unieke bouwwerk te creëren. Maar wij kijken ook naar de toekomst van de Afsluitdijk. Binnenkort vindt er een renovatie van de Afsluitdijk plaats. Dit gebeurt om ons voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering. Dit bestaat alleen uit het versteviging ervan, maar wat is er nog meer mogelijk? Op welke manier kunnen we de Afsluitdijk gebruiken om Nederland voor te bereiden op de 21ste eeuw? Dit allemaal leest u deze keer in Geoland: Afsluitdijk!
Vidar van Oploo Eindredactie
AFSLUITDIJK
6
AFSLUITDIJK
VISMIGRATIERIVIER AFLSUITDIJK De Afsluitdijk bracht Nederland in veiligheid, maar belemmert de doorgang van trekvissen. Straks loopt er dwars door de dijk een vismigratierivier, die zorgt dat er weer paling en bot in de IJsselmeer kunnen zwemmen
O
p de kaart van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) van Nederland is goed te zien hoe autosnelwegen en spoorlijnen werken als ecologische barrières. Op lokale schaal is de bouw van ecoducten en natuurbruggen een oplossing om die barrières op te heffen. Lastiger zijn barrières op regionale schaal, zoals de Noordzeekanaal, dat een blokkade vormt voor de noord-zuidmigratie in Holland van landdieren, en de Afsluitdijk, die vissen en andere zeedieren belemmert in hun trek van de Waddenzee naar het IJsselmeer.
achteruitgang van de ecologische kwaliteit van het IJsselmeer door de verzoeting en afnemende stroming. De Vismigratierivier lijkt een oplossing te bieden. Deze doorsnijdt de Afsluitdijk, vergroot enigszins de spuicapaciteit én heft de ecologische blokkade op tussen de Waddenzee en het IJsselmeer. Hij komt gereed in 2022.
De Afsluitdijk was een onderdeel van het Zuiderzeeplan, dat na de overstromingen in de regio Amsterdam in 1916 werd uitgevoerd om toekomstige overstromingen vanuit de Zuiderzee te voorkomen. Maar de dijk zou ons met twee problemen confronteren. Het eerste hangt samen met de klimaatverandering, waardoor enerzijds meer rivierwater uitstroomt naar het IJsselmeer en anderzijds de zeespiegel op de Waddenzee stijgt en de capaciteit van de spuisluizen bij Den Oever en Kornwerderzand straks niet meer toereikt. Het tweede probleem is de
Hoe kwam je tot het ontwerp van de Vismigratierivier?
Meinard Bos Stond aan de wieg van het ontwerp van de Vismigratierivier Afsluitdijk. We stelden hem enkele vragen over dit nieuwe landschapsproject.
‘Aan het einde van de 20e eeuw ontstonden al plannen bij Rijkswaterstaat om de afvoercapaciteit van het IJsselmeer te vergroten en tegelijkertijd een voorziening te maken voor de trekvissen van zout naar zoet water. Het idee was een extra spuicapaciteit met vispassage te bouwen nabij de knik in de Afsluitdijk. In de jaren daarna werden plannen voorbereid voor het overslagbestendig maken van de Afsluitdijk. Toen ontstond
7
AFLSUITDIJK
het idee om pompen in te bouwen in de spuikokers van Den Oever. Het was de Waddenvereniging, die samen met It Fryske Gea, Sportvisserij Nederland en stichting Het Blauwe Hart in 2011 voorstelde een verbinding voor trekvissen door de dijk aan te leggen. De locatie Kornwerderzand kwam in beeld, de regionale partijen van het samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk namen het idee over, om er realiseerbare plannen van te maken. Vanaf begin 2012 is er een bevlogen team aan het werk om onderzoek te begeleiden, het plan uit te werken en de financiering rond te krijgen.’
Kun je in grove lijnen schetsen hoe de passage werkt? 'Een goede verbinding tussen zout en zoet water is essentieel voor vele soorten (trek)vissen, zoals fint, elft en zeeprik. De Vismigratierivier Afsluitdijk moet de ecologische verbinding tussen Waddenzee, IJsselmeer en achterland herstellen. Uit modelleringen is gebleken dat de rivier in totaal zo'n 4 kilometer lang moet zijn om optimaal te functioneren. Bij vloed stroomt het zoute water naar binnen, maar door de lengte van de rivier zal dit zoute water het IJsselmeer niet bereiken. Dat is een belangrijke voorwaarde, want het IJsselmeer moet zoet blijven. Tijdens eb stroomt het water juist richting Waddenzee.
Definitief ontwerp van de vismigratierivier
Hierdoor ontstaat een dynamisch systeem met gradiĂŤnten in zoutgehalte, diepte en stroming. Door de lengte van de rivier kunnen vissen geleidelijk wennen aan de overgang tussen zout en zoet water. Het geheel wordt omsloten door een stevige dijk die uitwisseling van zout water voorkomt, en de zandige kern van het systeem beschermt tegen invloed van golfslag en kruiend ijs. Bij de uitgang aan
8
AFLSUITDIJK
IJsselmeerzijde komt een sluiscomplex Is het landschap rondom dat dicht kan wanneer zout water toch het de Vismigratierivier straks IJsselmeer in dreigt te stromen. aantrekkelijk voor recreatie? Kornwerderzand is hiervoor de beste locatie vanwege de aansluiting op de diepere geulen in de Waddenzee. Bovendien zijn hier de meeste vissen te vinden. Er is al eerder aandacht besteed aan vismigratie. Zo zijn de sluizen visvriendelijk. En bij Den Oever is er al een vispassage in de vorm van een buis door de dijk. Samen met het visvriendelijk schut- en spuisluisbeheer van Rijkswaterstaat zetten we met de Vismigratierivier de Afsluitdijk weer open voor vis.
De realisatie van de vispassage is functionele eis nummer één. Maar daarbij komt ook het tweede doel van de Vismigratierivier: de creatie van een nieuw landschap eromheen dat aantrekkelijk zal zijn voor bezoekers. Er is nu al een klein bezoekerscentrum bij Kornwerderzand, De Afsluitdijk, Nieuwe verhalen. In maart 2018 maakt die plaats voor het Afsluitdijk Wadden Center. Hier vertellen we straks het verhaal van het Unesco Werelderfgoed De Waddenzee, de vernieuwde, toekomstbestendige Afsluitdijk en het IJsselmeer. En hier kunnen we de werking van de Vismigratierivier en het belang van de verbinding voor trekvissen voor het voetlicht brengen, zodat het onzichtbare zichtbaar wordt gemaakt, De Waddenvereniging en It Fryske Gea zullen een grote rol spelen in de communicatie en educatie. En daarmee komen de oorspronkelijke initiatiefnemers weer volop in beeld zodra de Vismigratierivier gereed is.
Aan de kant van de Waddenzee sluiten de ingangen van de Vismigratierivier aan op de spuikom van het sluiscomplex Kornwerderzand. De enorme hoeveelheid zoet water die hier gespuid wordt, is op grote afstand waarneembaar voor intrekkende vis. Deze “lokstroom” is voor vissen vergelijkbaar met een riviermonding. Tussen de openingen komt een eiland dat speciaal ingericht wordt voor vogels die op de grond broeden. Deze schaars begroeide habitat is zeldzaam in de Waddenzee en soorten als de visdief en bontbekplevier kunnen ervan profiteren. Het eiland wordt zo aangelegd dat het incidenteel overstroomd kan raken door het zoute water. Dit gaat de ontwikkeling van vegetatie tegen en zo blijft het geschikt broedgebied.
Levert de doorsnijding van de Afsluitdijk geen gevaar op voor overstromingen?
‘Bij het ontwerp van de doorgang door de dijk is veiligheid ingebouwd in de vorm van een stormvloedkering. Normaliter staat de doorgang in de dijk open voor eb en vloed, maar de kering gaat bij een bepaalde Er komt ook een wandelpad in de doorlaat waterstand automatisch dicht. Dat zal van de Afsluitdijk zodat het straks mogelijk naar verwachting een paar keer per jaar wordt om “door de dijk” te lopen.’ gebeuren.
Paling en Bot
D
e instroom van de vloedstroom maakt de Vismigratierivier uniek onder de vispassages. Hiervan profiteren met name de kleinste vissoorten, glasaal en larven van bot. Om energie te sparen laten die zich zo lang mogelijk meevoeren van de Sargosso Zee naar de Europese kusten, en dan een doorgang naar het zoete binnenwater zoeken. De bot is een platvis en houdt van zout en brakwater. De jonge larven trekken echter naar het zoete water om op te groeien. 9
AFLSUITDIJK
Daarbij is en blijft de veiligheid van de Afsluitdijk in handen van één partij, namelijk Rijkswaterstaat. De Provincie Fryslân heeft het voortouw bij de aanleg en het onderhoud van de Vismigratierivier Afsluitdijk in de komende 25 jaar. Maar het deel van de rivier dat de Afsluitdijk kruist, wordt door Rijkswaterstaat uitgevoerd.’
GEOMATICA KAN BIEDEN VOOR HET
Wat is het effect van de Vismigratierivier op het aquatisch ecosysteem in het grote IJsselmeer? 'De verbetering van het ecosysteem in het IJsselmeer is afhankelijk van meerdere factoren. De aanleg van de Vismigratierivier is een van de noodzakelijke ingrepen. Je kunt veel ingrepen in het achterland doen (waaronder het IJsselmeer en het hele Rijnsysteem), maar als je de voordeur niet openzet, mis je een essentiële schakel. De Vismigratierivier is zo'n voordeur.’
Is deze constructie specifiek voor de Afsluitdijk bedoeld of ook elders inzetbaar? ‘Het principe van de Vismigratierivier is bruikbaar op iedere locatie in de wereld waar zout en zoet bij elkaar komen en waar de veiligheid vraagt om regulering van het water. Een globale verkenning wijst uit dat er wereldwijd tientallen locaties zijn waar een dergelijke situatie voorkomt. We hebben het vertrouwen dat de Vismigratierivier een element van Dutch Delta Design met internationale uitstraling zal zijn.’
10
M
ede als gevolg van de discussies rondom klimaatverandering zijn waterbeheer, veiligheid en natuurbeheer de laatste jaren steeds hoger op de politieke agenda komen te staan. Geomatica oftewel het meten van geodata (land, water, lucht en de overgangen daartussen) en de ontwikkeling van daarop gebaseerde informatieproducten kunnen steeds meer mogelijkheden bieden om het beheer van de leefomgeving te optimaliseren. Dat bleek uit de op 12 februari in Lelystad gehouden Cornelis Lely Lezing over geomatica in het waterbeheer. De belangstelling was groot.
G
lobale satellietnavigatiesystemen maken het mogelijk om de beweging van Nederland sneller in kaart te brengen en nieuwe ontwikkelingen maken het mogelijk om infrastructuur zoals dijken beter te kunnen monitoren. Ingrepen op het natuurlijke en civieltechnische systeem kunnen daardoor met meer kwantiteit én kwaliteit worden voorspeld en gemonitord, zo maakte dr.ir. R. Hanssen (hoofddocent faculteit Luchtvaarten Ruimtevaarttechniek TU Delft) in Lelystad duidelijk. Hij illustreerde dat met indrukwekkende meetresultaten die ‘vers van de pers’ kwamen. Resultaten van satellietbeelden die elke twee weken tot
AFLSUITDIJK
N MOGELIJKHEDEN T WATERBEHEER
op de millimeter nauwkeurig dijkbewegingen hadden geregistreerd. Een klein blauw puntje op een kaart suggereerde dat daar sprake was van enkele millimeters meer daling dan in de nabije omgeving. Nadere schouwing van dat punt leidde tot de vaststelling dat het om een scheurtje in een brug van de Afsluitdijk ging.
Kartering waterplanten
Hoe geomaticadata praktische toepassingen kunnen vinden, maakten ook enkele ondernemers uit het Geomatics Business Park in Marknesse duidelijk. Dr.ir. Van Leeuwen (directeur Argeops) liet zien hoe nieuwe technologie traditionele monitoring van waterplanten in de Randmeren kan versterken, wat interessant kan zijn voor onder meer waterschappen. Ir. W. Dirks (senior engineer Van Oord Dredging and Marine Contractors) en drs. S. Tatman (senior onderzoeker WL|Delft Hydraulics) presenteerden een baggerinformatiesysteem dat is ontwikkeld op basis van datamodelintegratie: een methode om modelresultaten te combineren met remote sensing en veldgegevens. Resultaat: een baggeraar heeft hierdoor meetbare informatie over de bagger- of lozingspluim. De baggerindustrie zal in de toekomst met behulp van het bewerkingsprogramma voor het genoemde informatiesysteem haar werkzaamheden beter kunnen voorbereiden.
in het IJsselmeer, die en passent ook duurzame getij-energie (in zijn betoog ook wel maanenergie genoemd) zou kunnen opleveren. Zijn concept ‘WaterLely’ voegt een bekken toe aan de thans gescheiden watersystemen Waddenzee en IJsselmeer. Onder dagelijkse omstandigheden zou dit de mogelijkheid voor duurzame energiewinning, gecombineerd met herstel van estuariene biotische en abiotische waarden, opleveren. Onder extreme omstandigheden (storm) zou het kunnen helpen bij het waterbeheer van het IJsselmeer. Het bekken als stootkussen: herstel van de waarden uit de tijd van voor de afsluiting met handhaving van de meerwaarden van na de afsluiting en, vooral ook, met uitdagende nieuwe mogelijkheden. Om verdere innovatie van geomatica in waterbeheer te stimuleren, is leiderschap nodig en een richtinggevend toekomstbeeld, gaf prof.dr. Berkhout (hoogleraar innovatiemanagement TU Delft) aan. Hij betoogde dat innovatie meer is dan het vermarkten van techniek. “Het gaat erom technische mogelijkheden en maatschappelijke wenselijkheden bij elkaar te brengen oftewel het verbinden van harde kennis met zachte waarden. Nieuwe bedrijvigheid vraagt om andere processen, een duidelijke toekomstrichting en leiderschap.”
De Cornelis Lely Lezing, een initiatief van de stichting Kennistransfercentrum Flevoland, werd voor het eerst gehouden en zal voortaan elk jaar plaatsvinden. Doel is om steeds vanuit een andere invalshoek de bijdrage die Flevoland levert aan de Nederlandse kenniseconomie, uit te dragen. Daarbij gaat het niet alleen om kennis op Bekken tussen Waddenzee en wetenschappelijk en technologisch gebied, maar vooral ook om de praktische toepasIJsselmeer singen daarvan voor het bedrijfsleven en Ir. R. Stijn (Alkyon Hydraulic Consultancy overheden. and Research) presenteerde een oplossing voor verbetering van de waterhuishouding 11
AFSLUITDIJK
INTERVIEW MET KEES TERWISSCHA VAN SCHELTINGA Kees Terwisscha van Scheltinga is officieel werkzaam bij de Waddenvereniging, maar van daaruit ‘uitgeleend’ aan samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk (DNA). Vanuit dit werkverband is Kees werkzaam als ‘Groene projectcoördinator met communicatiekracht’ met twee hoofdtaken: de totstandkoming van de Vismigratierivier bij Kornwerderzand en de realisatie van het Afsluitdijk Wadden Center in combinatie met de marketing van de Afsluitdijk als nieuwe toeristenbestemming.
Wat is jouw taak als manager van dit Kun je ons iets vertellen over de achteromvangrijke project? grond van het project? Hoe is het tot Ik ben aangenomen door de initiatief- stand gekomen? nemers van de Vismigratierivier. Dit is een alliantie van Waddenvereniging, Sportvisserij Nederland, Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, It Fryske Gea en netVISwerk. Deze partijen hebben mij voor drie jaar gekoppeld aan De Nieuwe Afsluitdijk. Ik heb eigenlijk drie taken. Ten eerste richt ik mij op de totstandkoming van de Vismigratierivier en dan met name het creatieve concept voor de beleving ervan. Daarnaast houd ik me bezig met de inhoud en realisatie en opening van het Afsluitdijk Wadden Center. Tenslotte werk ik mee aan het vermarkten van de Afsluitdijk. Ik zorg er voor dat zoveel mogelijk belanghebbende partijen aan tafel zitten en ambassadeur worden, zoals recreatieondernemers, promotieorganisaties en overheden, en dat alles goed op elkaar aansluit. Daarnaast probeer ik de vele ontwikkelingen en kansen die ik om mij heen zie te koppelen aan wat hier gebeurt op de Afsluitdijk, zoals bijvoorbeeld Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018, de campagne Nederland Waterland van het NBTC, Werelderfgoed Waddenzee en het Woudagemaal.
Het Rijk heeft een aantal jaar geleden-besloten om de Afsluitdijk toekomstbestendig te maken. Dat is een enorme operatie waarvoor Rijkswaterstaat aan de lat staat. Bij een internationaal icoon als de Afsluitdijk, tevens primaire waterkering met de hoogste staat van veiligheid, is dat bepaald geen dagelijkse kost. Dat gebeurt eens in de zoveel tientallen jaren. Daarom is juist nu de tijd rijp om ook een aantal andere zaken aan te pakken. Want toen de Afsluitdijk ruim 85 jaar geleden werd gebouwd, ging het vooral om waterveiligheid. Aan zaken als ecologische verbindingen, energie, economie, recreatie en toerisme dacht men toen niet zozeer. De Afsluitdijk was eerst en vooral een dam en-een weg. Nu zijn de andere thema’s gezamenlijk opgepakt door de regionale overheden aan weerskanten van de Afsluitdijk. Dat is de voornaamst taak van DNA dat hiervoor samen met veel verschillende partijen aanvullende projecten op en rond de Afsluitdijk heeft ontwikkeld. De unieke Vismigratierivier is daar één van.
12
Kees Terwisscha van Scheltinga voor de Afsluitdijk Wadden Center
AFSLUITDIJK
13
AFLSUITDIJK
Binnen deze nieuwe ontwikkeling hoort ook het vertellen van de vele verhalen van de Afsluitdijk. Dat doen we in ons nieuwe beleefcentrum op Kornwerderzand, het Afsluitdijk Wadden Center. Hierbij komt ook een horecagedeelte met terras aan de IJsselmeerkant en een expositiegedeelte. Maar ook buiten! Daarvoor leiden we samen met de Waddenvereniging en It Fryske Gea gidsen op om gasten en bezoekers de schoonheid van zowel de zoute als de zoet kant van de Afsluitdijk te laten ervaren.
schitteren is dat je over drie tot vijf jaar een duidelijke stijgende lijn kunt vaststellen in de diversiteit aan bezoekersgroepen. Mensen uit binnen- en buiteland die de Afsluitdijk hebben ontdekt als bijzondere bestemming. Een plek waar je naar toe wilt, waar je thuis over vertelt en waar je weer terug wilt komen. Want de Afsluitdijk is een bezienswaardigheid van internationale allure.
Heb je affiniteit met het onderwerp? Absoluut! Veel projecten waarbij ik betrokken ben spelen zich af op het snijvlak van natuur, cultuurhistorie en toerisme. Dat gaat over grutto’s, terpen, eendenkooien, historische wandelpaden, buitenplaatsen, het oorlogserfgoed en ook over de Afsluitdijk. Die combinatie van cultuur, identiteit, natuur, recreatie en het vertellen van de verhalen, vind ik leuk. Daarom is het handig dat ik naast mijn belangstelling voor geschiedenis ook een communicatieachtergrond heb.
Het is een groot project, waar veel partijen bij betrokken zijn. Wat laat je ogen schitteren? Ik zou het fantastisch vinden als aan beide kanten van de Afsluitdijk plekken gecreĂŤerd worden waar mensen uit binnen- en buitenland een wow-gevoel aan over houden. De Afsluitdijk geeft zoveel inzicht in onze waterrijke historie en biedt een fantastisch verhaal, maar je moet mensen wel kunnen ontvangen en dat kon tot voor kort niet of nauwelijks. Met de opening van het Afsluitdijk Wadden Center komt daar eind maart al verandering in. En dat is nog maar het begin van vele mooie nieuwe projecten die we toevoegen aan de Afsluitdijk. Waar mijn ogen van gaan
14
Afsluitdijk Wadden Centrum ter Kornwederzand
AFLSUITDIJK
BLAUWE ENERGIE: WAT IS HET EN HOE WERKT HET?
J
e hebt waarschijnlijk al wel eens gehoord van groene energie, maar ken je het begrip ‘blauwe energie’ ook? Bij blauwe energie gaat het om energie die is opgewekt met water. Maar wat is het precies en hoe werkt het? En waarom is blauwe energie geschikt voor Nederland? WAT IS BLAUWE ENERGIE? Blauwe energie is energie die wordt opgewekt uit water. Nederland is een bijzonder geschikt land hiervoor, omdat wij zowel veel zoet- als zoutwater hebben. Deze twee soorten water vormen de basis voor blauwe energie. Deze mengeling zorgt er namelijk voor dat er stroom kan worden opgewekt uit water. Eigenlijk is blauwe energie niets nieuws. De eerste ideeën om water te gebruiken als bron van energie stammen uit de jaren zeventig. De eerste testprojecten gingen van start in de jaren negentig. Bijna 20 jaar later, in 2009, werd aan de Oslofjord bij Tofte in Noorwegen een blauwe energiecentrale in bedrijf genomen. DE OPWEKKING VAN BLAUWE ENERGIE Hoe gaat het opwekken van blauwe stroom nu eigenlijk in zijn werk? Zoals gezegd zijn zoet water en zout water de belangrijkste ingrediënten voor de opwek van blauwe energie. Bij deze vorm van duurzame energie wordt gebruik gemaakt van twee verschillende soorten membranen. Het ene type membraan verhuist de positief geladen deeltjes van het zoute water (zogenaamde natriumionen) naar het zoete water. Het andere membraan doet 15
AFLSUITDIJK
precies hetzelfde, maar dan andersom: de negatief geladen deeltjes uit het zoete water worden verhuisd naar het zoute water (de zogenaamde choloride-ionen). Door deze deeltjes samen te voegen krijg je een elektrisch geladen stroom. Vergelijk het maar met een batterij; die heeft ook een plus en een min. De elektrisch geladen stroom kunnen we gebruiken voor Nederlandse huishoudens.
DE MOGELIJKHEDEN In ons land stroomt gemiddeld meer dan 3300 kubieke meter zoet water per seconde in zee. Dat houdt in dat we daarmee een potentieel hebben van 3,3 gigawatt. In Nederland zijn er veel gemalen die zoet water uit laagliggend land in zee pompen. Als we met zogenaamde ‘osmotische druk’ zouden werken, kunnen we er in theorie energie mee opwekken.
BLAUWE ENERGIE IN NEDERLAND
KOSTEN BESPAREN MET BLAUWE In Nederland hebben we zoet water en zout ENERGIE? water. De perfecte locatie voor het opwekken Blauwe energie klinkt als een mooie van blauwe stroom is de Afsluitdijk. Daar oplossing voor het Nederlandse komt zout water uit de Waddenzee en zoet energievraagstuk. We hebben immers water uit het IJsselmeer. Om die reden is er genoeg water. De verwachting is dan ook Nederlands’ eerste blauwe energiecentrale dat tien procent van het Nederlandse gebouwd. Deze werd eind november 2014 elektriciteitsverbruik straks wordt opgewekt geopend door Koning Willem-Alexander. met behulp van blauwe energiecentrales. De blauwe energiecentrale heeft een poosje proef gedraaid, maar dat was nog maar het begin. Dit jaar wordt de volgende stap gezet. Op dit moment profiteren zo’n 1250 gezinnen van blauwe stroom. Uiteindelijk is het doel om een installatie van 200 megawatt te bouwen. Daarmee kunnen 500.00 gezinnen worden voorzien van blauwe energie. DE VOORDELEN Energie uit water is één van de duurzaamste vormen als het gaat om het opwekken van energie. Dat komt doordat er geen broeikassen vrijkomen. De grondstoffen ervoor kosten niets en ze zijn ongelimiteerd. Water lijkt in Nederland immers nooit op te gaan. Een ander groot voordeel ten opzichte van zonne-energie of windenergie is dat energieleveranciers niet afhankelijk zijn van het weer. Het maakt blauwe energie een stuk betrouwbaarder. Wind en zon zijn niet altijd beschikbaar, maar water is er altijd. 16
Zo’n energiecentrale is qua kosten gunstig, omdat energie-experts verwachten dat er voor nog geen acht cent per kilowattuur energie opgewekt kan worden.
Dat betekent dat blauwe energie goedkoper wordt dan zonne- en windenergie. Het is alleen nog wel duurder dan energie uit aardolie, maar gezien het feit dat Nederlanders zich steeds meer inspannen voor duurzame energie, zou blauwe stroom nog wel eens de toekomst kunnen hebben.
AFLSUITDIJK
17
AFSLUITDIJK
DE AANLEG VAN DE AFSLUITDIJK De Afsluitdijk staat symbool voor een onvervalst stuk Hollands Glorie. Hij is een van de hoogtepunten in de strijd van de Nederlanders tegen het wassende water. Maar toen de dijk in 1932 werd gedicht, hing de vlag in de vissersdorpen langs de Zuiderzee halfstok.
Ondergelopen gebieden langs de Zuiderzee 1916
H
et is 28 mei 1932. Aan de kade van Enkhuizen leggen 23 vissersschepen aan, met 2600 kilo ansjovis aan boord. Ondanks de goede vangst is de stemming bedrukt. De vlaggen hangen halfstok in het plaatsje, net als in Urk, Volendam, Vollenhoven en andere Zuiderzeesteden. Die dag is het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht. Twee jaar eerder waren de doorgaans zeer gezagsgetrouwe vissers massaal naar Den Haag gestroomd om de zoutwatervisserij te redden. Veel had het niet opgeleverd: er werd beleefd naar ze geluisterd, maar aan de droogleggingsen afsluitingsplannen zou niet meer worden
getornd. De eens zo bloeiende Zuiderzeevisserij was ten dode opgeschreven. De plannen deze binnenzee af te sluiten, zijn allesbehalve nieuw. Al in 1667 had Hendrik Stevin in het twaalfde boek van zijn Wisconstich Filosofisch Bedrijf een voorstel gedaan hoe 'het gewelt en vergif der Noortzee uytter Verenigt Nederlant te verdrijven sy'. Volgens Stevin moest de Zuiderzee van de Noordzee worden gescheiden om een eind te maken aan de wateroverlast die het Zuiderzeegebied met grote regelmaat trof. Met Stevins plannen wordt in de zeventiende eeuw echter niets gedaan, al is het maar omdat de stand van de techniek een
18
AFSLUITDIJK
Cornelis Lely, grondlegger van de plannen voor de Afsluitdijk
dergelijke gecompliceerde onderneming niet toestaat.
en de Lauwerszee'. Op 16 augustus 1886 krijgt de Zuiderzeevereniging koninklijke goedkeuring.
Pas in de loop van de negentiende eeuw zien nieuwe plannen het licht. Nadat in 1825 grote gebieden in Noord-Holland, Friesland en Overijssel door overstromingen zijn getroffen, wordt de vraag naar afsluiting van de Zuiderzee urgent. Eind jaren zeventig van de negentiende eeuw komt een wetsontwerp voor bedijking en droogmaking van het zuidelijke deel van de Zuiderzee in de Tweede Kamer. Niet iedereen is echter van het nut overtuigd, en met het aantreden van een nieuw kabinet verdwijnt het wetsontwerp in een Haagse bureaula.
Gouden greep
Daarmee is het idee voor een afsluiting van de Zuiderzee echter niet van de baan. Als Haagse initiatieven uitblijven, buigen tal van particulieren zich over het vraagstuk. Ze komen met de meest uiteenlopende, vaak inhoudelijk sterk van elkaar verschillende plannen. Om daarin enige lijn te brengen, besluit een aantal particulieren in 1886 een vereniging op te richten. Deze Zuiderzeevereniging heeft als doel 'het instellen van een technisch en financieel onderzoek omtrent de afsluiting, mede ter voorbereiding ener latere gedeeltelijke drooglegging van de Zuiderzee, de Waddenzee
Een van haar eerste acties is het aanstellen van J. van der Toorn als chef van het Technisch Onderzoek en Cornelis Lely als ingenieur. Eerstgenoemde houdt het al na een jaar voor gezien en keert terug naar Rijkswaterstaat. Lely wordt nu chef van het Technisch Onderzoek. Dat blijkt een gouden greep: in de vijf jaar dat hij voor de Zuiderzeevereniging werkt, laat Lely acht technische nota's het licht zien. De eerste daarvan - nog opgesteld in samenwerking met Van der Toorn - ligt al in januari 1887 op tafel. Een van de conclusies is dat uitgebreid onderzoek moet worden gedaan naar de bodemkwaliteit, de zeestromen en het zoutgehalte van het zeewater. In volgende nota's gaat Lely uitgebreid in op deze problemen. Dit resulteert in 1891 in een achtste nota, waarin hij komt met een plan 'tot Afsluiting der Zuiderzee over Wieringen met gedeeltelijke indijking binnen die afsluiting', het zogeheten Plan-Lely. Hoewel het nog 42 jaar zal duren, vormt dit plan de basis voor het project zoals dat uiteindelijk wordt gerealiseerd: een
19
AFSLUITDIJK
afsluitdijk tussen Noord-Holland en Wieringen, één tussen Den Oever en de Friese kust en de droogmaking van ongeveer 232.000 hectaren Zuiderzee. Nog voordat Lely's nota in het openbaar verschijnt, wordt hij op 36-jarige leeftijd benoemd als minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid in het kabinet-Van Tienhoven (1891-1894). Al snel daarna, op 8 september 1892, wordt een staatscommissie ingesteld om te onderzoeken of afsluiting en droogmaking van de Zuiderzee uitvoerbaar zijn. De commissie adviseert positief - niet zo vreemd, want Lely is voorzitter en beoordeelt dus zijn eigen geesteskind. Van uitvoering van het plan komt ook nu echter weer niks terecht: het kabinet-Van Tienhoven is verdeeld, men vraagt zich af of de kosten wel zullen opwegen tegen de mogelijke winst. Kort daarop komt het kabinet ten val. Het duurt zeven jaar, tot 1901, eer de plannen weer uit de kast komen, als Lely opnieuw minister van Waterstaat wordt. Hij dient nogmaals een wetsvoorstel voor afsluiting van de Zuiderzee in, maar om de kosten te beperken komen er alleen een afsluitdijk en drooglegging van twee polders in voor. Lely ondervangt zo het belangrijkste bezwaar tegen de plannen: de financiële verplichtingen die de staat op zich zou moeten nemen. Daartegen bestaat in Den Haag grote aversie. Lely's opvolger ziet echter niets in de voorstellen en trekt het wetsontwerp in. Het is dan ook enigszins verrassend dat in 1911 een bureau wordt opgezet om plannen uit te werken en nader onderzoek te doen. Twee jaar later wordt Lely op verzoek van minister-president Cort van der Linden voor de derde keer minister van Waterstaat. Hij doet dat op voorwaarde dat de droogmaking van de Zuiderzee deel zal uitmaken van het regeringsprogramma. Het kabinet neemt, ondanks protesten van de visserijsector, het Zuiderzeeproject in zijn programma op. 'Ik acht den tijd gekomen om de afsluiting en droogmaking van de Zuiderzee te ondernemen. Verbetering van den waterstaatkundigen toestand der omliggende provinciën, uitbreiding van grondgebied en blijvende vermeerdering van
20
arbeidsgelegenheid zullen daarvan het gevolg zijn,' verklaart koningin Wilhelmina in de troonrede van 1913.
Pure noodzaak Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gooit roet in het eten. De prioriteiten van de Nederlandse regering liggen begrijpelijkerwijs elders. Tegelijkertijd toont de oorlog aan hoe belangrijk het is dat Nederland zelfvoorzienend is in de productie van graan en hoe kwetsbaar het land is in zijn voedselvoorziening. Dit gegeven en de Zuiderzeevloed van 1916 - waarbij grote delen van Noord-Holland onder water komen te staan, op Marken zestien mensen omkomen en grote materiële schade wordt aangericht - maken duidelijk dat de afsluiting van de Zuiderzee pure noodzaak is. Twee jaar later wordt de 'Wet tot afsluiting en drooglegging van de Zuiderzee' aangenomen. Uitbreiding van het grondgebied, een impuls voor de economie en de werkgelegenheid, de beveiliging van de Zuiderzeekust en de wens zelfvoorzienend te zijn op het gebied van voedselvoorziening zijn de belangrijkste motieven. Belangrijk element in de wet is voorts dat de overheid - die zich tot dan toe grotendeels afzijdig had gehouden - de kosten van de Zuiderzeewerken zal dragen. De wet bepaalt ook dat meteen met de voorbereidingen kan worden begonnen, als die tenminste niet in conflict komen met defensiebelangen.
AFSLUITDIJK
Omdat politici en deskundigen het niet eens zijn over de vraag hoe hoog het water langs de kust van Friesland en Groningen als gevolg van een afsluitdijk zal stijgen, besluit Lely de zoveelste staatscommissie in te stellen, ditmaal onder voorzitterschap van de Leidse hoogleraar Hendrik Lorentz. Uit het eindrapport blijkt dat een aansluiting noordelijker op de Friese kust dan gepland (oorspronkelijk zou de dijk iets onder Makkum in Friesland beginnen) minder verhoging van de waterstand tot gevolg zal hebben. De in 1919 opgerichte Dienst der Zuiderzeewerken - onder leiding van ingenieur H. Wortman, inspecteur-generaal van Rijkswaterstaat - krijgt de opdracht de voorbereidingen voor 'dit tot dan toe grootste bouwkundige project uit de Nederlandse geschiedenis' te treffen. In juni 1920 is het dan eindelijk zover. De eerste werkzaamheden worden aanbesteed en gestart. In 1924 is de twee kilometer lange Amsteldiepdijk, die Wieringen met het vasteland verbindt, voltooid. Voor het eerst wordt bij deze dijk geëxperimenteerd met keileem, door sommigen omschreven als 'van fundamentele betekenis voor de bouw van de Afsluitdijk'. Keileem is een hard en taai materiaal dat tijdens de laatste ijstijd uit Scandinavië met gletsjers in Nederland is beland en in de buurt van de aan te leggen Afsluitdijk makkelijk kan worden opgebaggerd. Omdat de stenen enkele decimeters groot zijn, blijft keileem bij stroomsnelheden tot vier meter per seconde op zijn plaats. De ervaringen bij de aanleg van de Amsteldiepdijk komen goed van pas bij de bouw van de Afsluitdijk. Het begin daarvan loopt echter opnieuw vertraging op door de slechte economische omstandigheden. Forse bezuinigingsmaatregelen dreigen en ook de Zuiderzeewerken lijken daar niet aan te ontkomen. In 1924 concludeert de commissie-Lovink, ingesteld om de baten van de hele onderneming te berekenen, echter dat de werkzaamheden ondanks de grote economische problemen op volle kracht door kunnen gaan: in de nieuwe
polders zal veel nieuwe (landbouw)grond beschikbaar komen en de zoetwatervoorziening in de provincies rond de Zuiderzee zal sterk verbeteren. De Tweede Kamer neemt dan ook in 1925 een wet aan tot versnelde uitvoering van de Zuiderzeewerken. Een jaar later wordt besloten het aansluitpunt van de Afsluitdijk te verleggen van Piaam naar het noordelijker gelegen Zurich.
Zuiderzeesteunwet Overeengekomen wordt ook dat er ondersteuning moet komen voor de vissers. Immers: de zoutwatervisserij zal onmogelijk worden, want door de Afsluitdijk zal het water van de Zuiderzee op termijn zoet worden. Op 29 juni 1925 wordt daarom de Zuiderzeesteunwet aangenomen. De overheid zal omscholing van de vissers subsidiëren, hulp verlenen bij het verkrijgen van werk, krediet verschaffen bij voortzetting, verplaatsing of reorganisatie van een bedrijf, en bij de inrichting van een nieuw bedrijf. De mogelijkheid om te blijven vissen blijft dus bestaan, maar veel fiducie hebben de Zuiderzeevissers er niet in. De burgemeester van Harderwijk merkt schamper op: 'Wat moeten al die mensen beginnen als straks het uitoefenen van een bedrijf hun onmogelijk wordt gemaakt? Er is een Zuiderzeesteunwet, zeker, maar is het niet een bedroevend verschijnsel dat men van mensen die een behoorlijk stuk brood kunnen verdienen als hen daartoe de gelegenheid wordt geboden, steuntrekkers maakt?' De molen is echter in gang gezet en valt niet meer te stoppen. De Dienst der Zuiderzeewerken heeft bekeken hoe de werkzaamheden voor het Zuiderzeeproject kunnen en moeten worden aanbesteed. Door de omvang en complexiteit van de werkzaamheden kan het werk niet, zoals gebruikelijk, in percelen worden uitbesteed. De machines en vaartuigen die nodig zijn, kunnen dan niet worden betaald. Gekozen wordt daarom voor een combinatie van de vier grootste aannemersbedrijven voor baggerwerken. Samen richten zij in 1926 de Maatschappij tot uitvoering van de Zuiderzeewerken (MUZ) op, die in staat is het speciale materieel te laten bouwen. De overheid staat garant voor
21
AFSLUITDIJK
onvoorziene grote kosten, de MUZ neemt met een beperkte winst genoegen. Januari 1927 gaat de daadwerkelijke aanleg van de Afsluitdijk van start. Er wordt daarbij gewerkt vanuit vier locaties: de beide oevers en de speciaal aangelegde werkeilanden Breezand en Kornwerderzand. De eerste jaren kruipen de twee stukken van de Afsluitdijk langzaam naar elkaar toe: vanaf de sluizen bij Kornwerderzand naar Noord-Holland en vanaf die bij Den Oever oostwaarts. De aanleg van de Afsluitdijk verloopt opvallend voorspoedig. Het werk dat Lely en vervolgens de ingenieurs Wortman en V.J.P. de Blocq van Kuffeler voor de Dienst der Zuiderzeewerken verzet hebben, is grondig en uitstekend geweest. Jaren voordat de eerste bouwwerkzaamheden van start gaan, hebben zij al onderzoek laten doen naar de plek waar de Zuiderzee moet worden afgesloten, naar de samenstelling van de bodemprofielen, waterstromen en dergelijke zaken. De commissie-Lorentz berekende de hoogte van het water, de invloed van stormen en bood de mogelijkheid de kracht van de waterstromen in de sluitgaten uit te rekenen. Wortman gaat nog een stapje verder. In 1919 doet hij in de tuin van de Dienst der Zuiderzeewerken modelproeven. In Nederland is op dat moment nog geen waterloopkundig laboratorium. De technische hogeschool in Karlsruhe beschikt daar wel over, en daar worden dan ook diverse proeven uitgevoerd. De Dienst is onder de indruk van de resultaten en Wortman dringt er sterk op aan dat in Nederland ook zo'n laboratorium wordt opgezet. Hij krijgt zijn zin: in 1927 begint het waterloopkundig laboratorium in Delft zijn onderzoek voor de Zuiderzeewerken. De onderzoeksresultaten zorgen ervoor dat vaak zuiniger kan worden gewerkt. Daarnaast blijkt ook de aannemerscombinatie een gouden greep. Er zijn altijd meer dan voldoende vaartuigen, kranen, baggermolens en ander specialistisch materieel voorhanden, evenals het benodigde geld. De MUZ zet vijf jaar lang gemiddeld 5000 arbeiders in. Er wordt 13,5 miljoen kubieke meter keileem gebruikt en 23 miljoen kubieke meter zand. De aanlegkosten
Eerste personeel van de Waterloopkundig laboratorium in Delft
bedragen 120 miljoen gulden, een voor die tijd astronomisch bedrag, omgerekend naar prijzen van nu ongeveer 1 miljard. Het werk wordt uitgevoerd met 11 baggermolens, 105 dekschuiten, 72 sleepboten en 73 roeivletten.
Paalworm Al deze factoren zorgen ervoor dat de ramingen van de Dienst der Zuiderzeewerken en de MUZ, die ervan uitgaan dat de Afsluitdijk in 1935 gereed zal zijn, worden bijgesteld: al in 1930 wordt duidelijk dat het laatste gat in 1932 gedicht zal worden. Het grootste obstakel hebben de bouwers dan echter nog voor de boeg: het afsluiten van de diepe geulen. Omdat de dijk het water op de ondiepe stukken al tegenhoudt, stroomt het water met extra kracht door de geulen. In 1931 wordt dan ook geconstateerd dat de bodem van de Middelgronden extra moet worden verstevigd. Bovendien blijkt dat het rijshout van de zinkstukken op veel plaatsen vol zit met paalworm, een beestje dat hout van binnenuit uitholt. Het zeewater heeft daarnaast het staaldraad dat de zinkstukken bij elkaar houdt sterk aangetast. Om te voorkomen dat de hele dijk wegspoelt, wordt uit Duitsland bariet gehaald. Dit mineraal, ook wel bariumsulfaat genoemd, lost niet op in water en heeft een hoge weerstand tegen andere chemicaliĂŤn. Ondanks deze tegenslagen en de economische crisis gaat de bouw van de Afsluitdijk in volle vaart door - het project levert immers veel werkgelegenheid op. Veel werklozen worden ingezet - net als bij de aanleg van het Amsterdamse Bos. Op 28 mei 1932
22
AFSLUITDIJK
resteert nog slechts de Vlieter, het laatste gat in de Afsluitdijk. Precies om 13.02 uur wordt deze laatste opening gesloten. Aan de koningin kan worden meegedeeld dat 'de Zuiderzee in IJsselmeer is overgegaan'. Tal van hoogwaardigheidsbekleders geven acte de présence. Onder hen minister-president Ruys de Beerenbrouck, voorzitter van de Zuiderzeeraad Hendrik Colijn, directeurgeneraal van de Dienst der Zuiderzeewerken Blocq van Kuffeler en minister van Waterstaat P.J. Reymer. Lely maakt de afronding van het project niet meer mee: hij overlijdt op 22 januari 1929. Zijn zoon Jan Lely, hoofduitvoerder van de werkzaamheden, krijgt menig schouderklopje. Veel bekijks trekt ook Grietje Bosker uit Wieringen. Als een van de eersten glibbert zij over de Afsluitdijk. Maar ze zakt weg in de
Grietje Bosker bij de overstek van de Afsluitdijk
modder en tilt dan haar rok zo hoog op dat haar dijen, bovenbenen en onderbroek zichtbaar worden. Precies op dat moment maakt een fotograaf een opname, die de volgende dag in alle kranten prijkt. Er wordt schande van gesproken. De afwerking van de Afsluitdijk neemt dan nog een jaar in beslag. Vijf maanden na het sluiten van het laatste gat wordt de dijk opengesteld voor verkeer. Gratis is dat overigens niet: auto's en vrachtwagens moeten respectievelijk één en tweeënhalve gulden tol betalen. Desondanks maken heel wat mensen gebruik van de weg: bij de officiële opening op 25 september 1933 is ongeveer 100.000 gulden aan tolgeld geïnd. Op diezelfde dag wordt de Afsluitdijk definitief opgeleverd.
Hollands Glorie Het enthousiasme over dit Nederlandse staaltje waterbouwkundig vernuft is groot. De Afsluitdijk wordt bejubeld als 'een glorieuze overwinning in Hollands eeuwige tweestrijd met het water'. Het Polygoonjournaal registreert het dichten van het laatste gat als een onvervalst staaltje van Hollands Glorie: op verheven toon beschrijft de commentator hoe de zee tevergeefs tegensputtert tegen zijn 'vermetele bedwinger, want de kranen zijn onverslaanbaar'. Weer anderen noemen de Afsluitdijk een zegen en vragen zich af 'wie van de belanghebbenden het zoetwaterreservoir nog zou willen missen'. Ook in het buitenland heerst grote bewondering voor het vakmanschap waarmee het project is uitgevoerd. Er klinken echter ook andere geluiden. Vooral de vissers in de havenplaatsen rond de Zuiderzee zien met lede ogen aan hoe hun broodwinning teloorgaat. Haring, garnalen en andere zoutwatervissen kunnen in dit water niet leven. De vissers wijzen erop dat de haring, waarmee het een aantal jaren niet best was gegaan, in grote scholen kwam opdagen zodra met de werken was begonnen. Sommigen zien dit als een teken aan de wand, een waarschuwing aan de regering niet met de afsluitingswerken door te gaan. Eeuwenlang hebben de vissers de Zuiderzeecultuur mee helpen vormen, in stand gehouden en ontwikkeld. Met het sluiten van de Zuiderzee krijgt de visserij echter zware klappen te incasseren. Voor de meeste vissers verdwijnt het zicht op een behoorlijk bestaan. Ook de van de visserij afhankelijke bedrijven als rokerijen, kuiperijen, mandenmakerijen, zeilmakerijen en scheepswerven moeten in hoog tempo hun deuren sluiten. De bedrijvigheid die de plaatsen langs de Zuiderzee zo lang had gekenmerkt, verdween. Die teloorgang komt fraai tot uiting in de in 1934 verschenen roman Zuiderzee van Jef Last. Daarin schrijft hij:
23
Eerst de zee en nu de netten nam men van de Urkers af En zoo delft men, schop voor schopje langzaam aan des visschers graf.
AFSLUITDIJK
24
AFSLUITDIJK
INTERVIEW MET JOOST VAN DE BEEK Joost van de Beek is projectmanager bij Rijkswaterstaat. Onder zijn aansturing worden in de komende jaren grootschalige aanpassingen aan de Afsluitdijk verricht. Een enorme klus!
Wat is jouw taak als manager van dit omvangrijke project? Het project focust zich op de versterking van de Afsluitdijk; de samenwerking met de provincies en gemeenten (De Nieuwe Afsluitdijk) betreft de economische versterking van de regio, door ook innovatieprojecten op en rond de dijk uit te voeren. Het Afsluitdijk Wadden Center is daar ĂŠĂŠn van. In de komende jaren gaan we de Afsluitdijk en zijn sluizen versterken en de afvoercapaciteit vergroten. Het is mijn taak om dit project aan te sturen. In samenwerking met de De Nieuwe Afsluitdijk, communiceren we over het project door middel van een expo in het Afsluitdijk Wadden Center. Kun je ons iets vertellen over de achtergrond van het project? Hoe is het tot stand gekomen? Elke 6 jaar voeren we een APK-keuring uit voor dijken in Nederland. Daaruit is gebleken dat de Afsluitdijk en de sluizen niet meer aan de eisen voor waterveiligheid voldoen. Bovendien gaat het steeds moeilijker worden om met alleen spuien het waterniveau van het IJsselmeer op peil te houden, dit komt door de klimaatverandering en de zeespiegelstijging. We hebben het dan ook niet alleen over waterveiligheid, maar ook over waterbeheer. De vernieuwing van de Afsluitdijk heeft betrekking op beide. Via een aanbestedingsprocedure wordt er gezocht naar een aannemer die de
Joost van de Beek - Projectmanager Afsluitdijk voor Rijkswaterstaat.
aanpassing van de Afsluitdijk en de sluizen onder handen gaat nemen. Dit proces loopt nu. In maart zal duidelijk worden welke aannemer de opdracht gaat krijgen.
25
AFSLUITDIJK
Wat voor connectie heb jij met water? In Nederland leven we in een delta, elke Nederlander is ermee opgegroeid. Ik woon zelf in Lelystad, dat onder zeeniveau ligt. Het is daarom fijn dat de dijken goed functioneren, zo hoef ik niet elke dag bang te zijn dat ik naar de zolder moet vluchten. Als je in een polder woont, ben je je extra bewust van het belang van een veilige dijk. Om het verhaal van het leven in de delta en van de vernieuwde Afsluitdijk te horen en vooral te beleven, kan de Nederlander straks naar het Afsluitdijk Wadden Center. Maar het centrum is er ook voor een internationaal publiek. Hier kunnen we buitenlandse bezoekers laten delen in onze waterkennis. Het is een groot project, waar veel partijen bij betrokken zijn. Wat laat je ogen schitteren? Bij de vernieuwing van de Afsluitdijk zijn vele partijen betrokken, niet alleen de Rijksoverheid, maar ook vanuit de provincie, gemeenten, waterschappen, stakeholders en omwonenden. De vernieuwing
heeft dan ook niet alleen betrekking op dijkaanpassingen voor waterveiligheid en waterbeheer. Tegelijkertijd worden er ook allerlei andere vernieuwingsprojecten opgepakt door De Nieuwe Afsluitdijk, op het gebied van economische en toeristische versterking, ecologie en natuur. Denk bijvoorbeeld aan winning van duurzame energie, zoals stromingsenergie. Of denk aan de inspanningen die we met elkaar leveren om de Afsluitdijk beter toegankelijk te maken voor trekvissen. Door de sluizen langer open te stellen en door vispassages aan te leggen, zoals de Vismigratierivier. Maar ook wordt er een nieuw fietspad aangelegd. Dit alles betekent veel voor de omgeving. Het is al met al een project waarbij het geheel meer is dan de som der delen. Iedereen brengt zijn eigen expertise in en zo vullen we elkaar goed aan. Niet alleen in de vernieuwing van de dijk en de sluizen, maar ook in de totstandkoming van de expo in het Afsluitdijk Wadden Center. Dit maakt het tot een bijzondere samenwerking tussen de verschillende bestuurslagen, stakeholders en omwonenden. We zijn echt samen iets aan het creĂŤren. Ik kijk dan ook erg uit naar de openingsweek. Dan is het gebouw af en kunnen we samen vieren en laten zien waar we zo hard aan gewerkt hebben en wat er komende jaren nog allemaal gaat gebeuren.
Kazematten van de Afsluitdijk
26
AFSLUITDIJK
27
AFSLUITDIJK
COLOFON
VACATURES
Adres: Geoland Geldersedam 60 5212RC, ‘s-Hertogenbosch Telefoon: 0631203150 Email: 3026460@aeres.nl Hoofdredactie: Vidar van Oploo Manager: Vidar van Oploo Eindredactie: Baukje Rienks Karin van Wilterdink Eindredactie Bijlagen: Vidar van Oploo Opinie: Vidar van Oploo Marketing: Vidar van Oploo Uitgeverij: VKmedia Aeres Hogeschool Almere
RIJKSWATERSTAAT ADVISEUR OMGEVING
Rijkswaterstaat staat voor de grootste onderhoudsopgave in zijn geschiedenis. Keringen, sluizen, dijken en waterkeringen die in de vorige eeuw zijn gebouwd, zijn toe aan renovatie en vervanging. We zien dit als een kans om onze infrastructuur meteen veiliger, duurzamer en digitaal up-to-date te maken. Dat vraagt, naast flinke investeringen, om menskracht en specifieke kennis. Als adviseur omgeving zorg jij binnen de verschillende projecten voor inhoudelijke ondersteuning op alle operationele aspecten van het omgevingsmanagement. Functie-eisen: - Hbo-diploma en 3 jaar relevante ervaring in het vakgebied omgevingsmanagement. - Werkervaring als IPM-rolhouder - Ervaring met projectmethoden en -technieken - Ervaring met leidinggeven aan kleine teams - Klantgericht instelling
Wij bieden:
- Salaris tot â‚Ź4100 bruto per maand - Uitdagende werkomgeving - Kansen tot persoonlijke groei en loopbaanontwikkeling
Reactie op deze vacature mogelijk tot 1 mei 2018
Disclaimer: De uitgever aanvaardt geen enkel aansprakelijkheid voor de inhoud en vormgeving van producten Geoland in al hun verschijningsvormen.
28
AFSLUITDIJK
BRONNEN GEODAN
Vismigratierivier Afsluitdijk: Geografie, februari 2108
Jezelf én de wereld slimmer maken? Geodan is altijd geïnteresseerd in een kennismaking met aanstormend GIS-specialisten die voor 32 tot 40 uur per week aan de slag willen. Al meer dan 30 jaar maken onze innovatieve GIS-oplossingen de wereld slimmer, veiliger en duurzamer. Innovatie die begint met het geloof in de verbindende kracht van locatie en jouw talent om complexe vraagstukken te vertalen naar gebruiksvriendelijke oplossingen. Je krijgt binnen ons talent programma volop de ruimte om je te ontwikkelen. Je ontdekt, leert en groeit in kleine en grote projecten voor uiteenlopende opdrachtgevers. Van PostNL, ABN AMRO en verschillende Waterschappen, tot Rijkswaterstaat, ProRail en het Kadaster. Tijdens deze vliegende start van je loopbaan volg je uiteenlopende trainingen en word je intensief gecoacht en ontwikkel je je zowel vakinhoudelijk, als op persoonlijk vlak.
Geomatica kan mogelijkheden bieden voor waterbeheer: H20, Wilma Reudink, mei 2007
Functie-eisen:
Interview met Joost van de Beek: Aflsuitdijk Wadden Center, januari 2018
AANSTORMENDE GIS-SPECIALIST
- je hebt een academische of HBO-opleiding afgerond, bij voorkeur op het gebied van geo-ICT; - je hebt een goede algemene ICT-kennis; - je hebt bij voorkeur (enige) ervaring met bekende GIStools en -technieken zoals ArcGIS, MapInfo, QGis, FME, dataconversies, spatial databases; - je hebt oog voor detail en je werkt secuur; - je bent flexibel, nieuwsgierig en vooral leergierig; - je bent gemotiveerd, je houdt van aanpakken en je wil jezelf graag verder ontwikkelen.
Interview met Kees Terwisscha van Scheltinga: Afsluitdijk Wadden Center, januari 2018 Blauwe Energie: Wat is het en hoe werkt het?: Energie Actie, 2016 De aanleg van de Afsluitdijk: Historisch, Martijn Lak, 2017
Afbeeldingen: P4: Onbekend, 1931 (CC) P6: De Nieuwe Afsluitdijk, 2015 P8: De Ingenieur, mei 2015 P8: Paling.nl, 2013 Wat wij bieden: P10: Duurzaam Bedrijfsleven, februari - Een uitstekende positie bij één van de meest 2015 innovatieve, succesvolle en leuke geo-ICT bedrijven van Nederland P13: Afsluitdijk Wadden Center, januari - Een collegiale en professionele werksfeer waarbij je 2018 kunt leren van de vakkennis van ervaren Geodanners - Een interne opleiding bij Geodan, begeleid door ervaren P14: Joachim de Ruijter, maart 2018 GIS-experts P18: Mijn Zuiderzee, oktober 2015 (CC) - Minimaak 15 dagen per jaar tijd voor kennisverwerving - De mogelijkheid om in de praktijk veel te leren en te P19: Wonen in de Ardeche, maart 2016 werken aan projecten die er toe doen - Goede coaching door een ervaren teamleider, waarmee P20: Amsterdam Nieuws, januari 2016 (CC) je een concreet plan voor jouw persoonlijke groei opstelt en uitvoert P22: M. Radius-Wemelsfelder, augustus - Een prima salaris en goede secundaire 1931 (CC) arbeidsvoorwaarden P23: J.G. Aalfs, 1932 (CC) Je kan reageren tot 7 mei 2018. Op 15 mei 2018 organiseren wij een assessmentdag op ons kantoor P25: Afsluitdijk Wadden Center, januari in Amsterdam 2018 P26: Grouwers, mei 2013 (CC) P27: Geografie, februari 2018
29
VOLGENDE KEER BIJ GEOLAND:
N
I J M E G E N O M A R M T D E W A A L
Ruimte voor de rivier, een plan om de rivieren van Nederland de ruimte te bieden om de veiligheid te bevorderen. Maar hoe is dat aangepakt voor de Waal bij Nijmegen? Waar is er ruimte te vinden voor water in een stad?
Verschijnt in de schappen in:
juli 2018