Migranten op het kerkhof en tussen de patatten

In de ‘lochtinck’ van mijn vader groeiden er vooral ‘dauwkolen’ tussen de patatten. Dat was toentertijd, in het Brugse ommeland, de locale naam voor melganzenvoet. Akkerkool, zwarte nachtschade en zwaluwtong doken ook frequent op tussen de aardappelen, evenals het onvermijdelijke harig knopkruid. In de streek rond Deinze deed tijdens de oorlogsjaren over dit onkruid een mare de ronde, namelijk dat de Duitsers er de akkers mee inzaaiden, bij wijze van terreurmaatregel. Ook nu nog hoor ik hier af en toe de naam ‘Duits kruid’ vallen als het knopkruid ter sprake komt.

Op de aardappelakkers van onze semi-industrieel werkende boeren zie je amper nog wilde planten, tenzij er zich vanuit de berm een invasie van haagwinde voordoet of indien de oogstrijpe aardappelen heel lang op de akker blijven staan. In dat laatste geval grijpen zwarte nachtschade en melganzenvoet als vanouds hun kans. Als er al eens iets anders boven de patatten uitsteekt, valt het des te meer op, te meer daar het steeds vaker om twee erg opvallende soorten gaat: de doornappel en zijn verre familielid het zegekruid, beide behorend tot de familie van de nachtschade-achtigen. Net zoals de aardappel zelf overigens.

Met zijn blauwe bloemen en zijn vruchten die op de lantaarntjes van jodenkers lijken, is het zegekruid een ware blikvanger. Hij werd tijdens de vorige eeuw als sierplant ingevoerd uit Zuid-Amerika en verwildert steeds gemakkelijker. Hij houdt van pionierssituaties, van kale, recent omgewoelde bodems. En van warmte, net zoals de doornappel. Beide soorten ontpoppen zich bijgevolg steeds nadrukkelijker als aardappelonkruiden.

Lang niet al onze plantenmigranten werden bewust als sierplant ingevoerd. Soms komen ze mee met het zand en het stof in de auto’s van reizigers, zoals de kransmuur die in al onze steden opmars maakt. Deze soort hebben we te danken aan die grote groep nieuwe landgenoten die des zomers hun familie opzoeken in de landen rond de Middellandse Zee. Eens terug thuis worden de automatjes uitgeklopt. De zaadjes van kransmuur vallen zo op de stoep of op de straat en kiemen met graagte in de spleten tussen de warme betontegels of de kasseien.

Twee andere nieuwkomers, uit Noord-Amerika deze keer, zijn van het geslacht Euphorbia: kleine, kruipende wolfsmelkjes die van verre aan varkensgras doen denken. Drie jaar geleden werden er uitgebreide populaties van de straatwolfsmelk ontdekt op de kerkhoven van Eke en Nazareth, waar ze zich genesteld hadden tussen het warme steenslag. Deze zijn intussen teruggedrongen tot enkele hoekjes waar nog geen gras groeit. Er wordt sinds vorig jaar immers meer leven toegelaten op tal van onze kerkhoven. De grijze steentjes worden niet langer gesproeid of gefreesd, men heeft ze laten overgroeien door al wat kiemen wil. En dan met de grasmaaier erover. Straatwolfsmelk houdt blijkbaar niet van een dergelijke behandeling. In juni van dit jaar ontdekte ik een derde populatie straatwolfsmelk, op het kerkhof van Deinze, opnieuw tussen de steentjes.

Een flinke boogscheut verderop bevindt zich het kerkhof van Nevele. Ook daar groeien laag-bij-de-grondse wolfmelkjes op de paden en tussen de zerken. Maar hier gaat het om een andere soort: de geribde wolfsmelk.

Om beide soorten uit elkaar te houden heb je een sterke binoculaire loep nodig. De straatwolfsmelk heeft weliswaar meestal opvallende vlekken op de blaadjes die bij de geribde wolfsmelk ontbreken, maar een garantie op een correcte determinatie biedt dit kenmerk niet. Het is noodzakelijk om de beharing op de vruchtjes te bekijken en deze vervolgens open te peuteren om zo zicht te krijgen op de vorm van de zaden. De vruchtjes in kwestie zijn zo ongeveer 1 mm in doorsnede. Deze van de straatwolfsmelk zijn overal behaard, die van de geribde wolfsmelk vooral op de naden van de samengestelde vrucht. De zaden van deze laatste vertonen duidelijke dwarsribbels; die van straatwolfsmelk zijn hooguit wat hobbelig. Om dit verschil te zien is een vergroting van 30x echt geen overbodige luxe.

In juni vonden we al eerder geribde wolfsmelk, tijdens een verregende excursie met de plantenwerkgroep. Voor één keer betrof het geen kerkhof, maar een soort oprit die een boer uit Semmerzake had aangelegd om gemakkelijker bij zijn voederkuilen te geraken. Hiervoor had hij oude betonpalen gebruikt. In de spleten tussen die palen groei(d)en onze Noord-Amerikaanse migrantjes. Gelukkig is niet elk boerenerf een ecologisch kerkhof.

Henk Coudenys