Vlaanderen is landbouw & visserij
JAARRAPPORT SPERMACENTRA VARKENS 2021 21.11.2022
DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ
www.vlaanderen.be/landbouw
DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
JAARRAPORT SPERMACENTRA VARKENS 2021 21.11.2022 ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
www.vlaanderen.be
DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Samenstelling Departement Landbouw en Visserij Auteurs Elout Van Liefferinge Hanne Geenen Verantwoordelijke uitgever Patricia De Clercq, secretaris-generaal Lay-out Departement Landbouw en Visserij Druk Vlaamse overheid Aansprakelijkheidsbeperking Dit rapport werd door het Vlaams Gewest met de meeste zorg en nauwkeurigheid opgesteld. Er wordt echter geen enkele garantie gegeven over de juistheid of de volledigheid van de informatie in deze brochure. De gebruiker van deze brochure ziet af van elke klacht tegen het Vlaams Gewest of zijn ambtenaren, van welke aard ook, met betrekking tot het gebruik van de via deze brochure beschikbaar gestelde informatie. In geen geval zal het Vlaams Gewest of zijn ambtenaren aansprakelijk gesteld kunnen worden voor eventuele nadelige gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de via deze brochure beschikbaar gestelde informatie.
www.vlaanderen.be
INHOUD 1 2 3
Inleiding................................................................................................................................................................................ 1 Spermacentra in Vlaanderen ....................................................................................................................................... 1 Evolutie stapel donorberen .......................................................................................................................................... 3
3.1 3.2
Aantal eindberen Aantal zeugenlijnberen
4
Productie, aankoop en gebruik van dosissen ........................................................................................................ 8
4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3
Resultaten over alle beren Productie Aankoop buitenland Verkoop en gebruik op eigen bedrijf Resultaten over de eindberen Productie Aankoop buitenland Verkoop en gebruik op eigen bedrijf Resultaten over de zeugenlijnberen Productie Aankoop buitenland Verkoop en gebruik op eigen bedrijf
5 6 7
Belang van spermacentra voor de Vlaamse varkenshouderij ....................................................................... 20 Rol van het Departement Landbouw en Visserij ............................................................................................... 23 Besluit: algemene tendensen ..................................................................................................................................... 24
5 7 8 8 10 11 12 12 14 15 15 15 17 18
www.vlaanderen.be
1 INLEIDING Volgens het Fokkerijbesluit van 17 mei 2019 mogen alleen centra die zowel door de Vlaamse als de federale overheid erkend zijn, sperma van varkens winnen, opslaan en/of verhandelen voor de inseminatie van zeugen. De Vlaamse overheid bepaalt de zoötechnische voorwaarden waaraan alle beren moeten voldoen en de administratieve voorwaarden waaronder de winning, opslag en/of de handel van sperma van deze beren moet gebeuren. De federale overheid bepaalt de gezondheidsvereisten van de beren en de voorwaarden voor infrastructuur en uitrusting van de centra. De centra worden van nabij opgevolgd en op basis van een risicoanalyse om de twee jaar minstens één keer bezocht door een toezichthouder van het Departement Landbouw en Visserij ter controle van de zoötechnische bepalingen die zijn opgenomen in het Fokkerijbesluit van 17 mei 2019. In het voorjaar bezorgen de centra het Departement Landbouw en Visserij een gedetailleerd overzicht van de activiteiten van het afgelopen jaar. De resultaten van 1 januari 2021 tot en met 31 december 2021 vindt u in dit rapport. Dit rapport is geen wetenschappelijke studie, maar geeft wel de tendensen weer. Dankzij de gegevens die in de afgelopen jaren werden verzameld, wordt een beeld geschetst van de evolutie van de inseminaties in de Vlaamse zeugenhouderij. Het Departement Landbouw en Visserij dankt de bedrijfsleiders van de spermacentra voor het zorgvuldig verzamelen en ter beschikking stellen van deze informatie.
2 SPERMACENTRA IN VLAANDEREN Vlaanderen telde eind 2021, 25 spermacentra voor varkens, dit is een stijging ten opzichte van 2020 (figuur 1). Enkele centra hebben beren in productie op meerdere locaties, om zo de gezondheidsrisico’s te spreiden of omdat de beren een bijzondere gezondheidsstatus hebben, bijvoorbeeld omdat ze vrij zijn van het PRRS-virus dat voortplantings- en ademhalingsproblemen veroorzaakt. PRRS-vrije beren worden in een afzonderlijke stal, meestal op een ander adres, gehuisvest. De kwaliteitsopvolging en de verwerking van het sperma gebeurt echter meestal op één locatie. In dit rapport worden deze centra beschouwd als één spermacentrum.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 1 van 25
Evolutie van het aantal erkende centra 40 35
34
32
31
31
30
26
25
25
24
23
23
2017
2018
2019
2020
25
20 15 10 5 0 2012
2013
2014
2015
2016
2021
Figuur 1: evolutie van het aantal erkende centra in Vlaanderen
In 2021 was er één spermaopslagcentrum voor varkens erkend. Een opslagcentrum bewaart dosissen sperma die afkomstig zijn uit een erkend spermacentrum en die bestemd zijn voor de handel. Net als de erkende spermacentra moet het erkend spermaopslagcentrum een register van aankoop en verkoop bijhouden, een catalogus ter beschikking stellen van de kopers en hen op verzoek de nodige zoötechnische certificaten bezorgen. Vanwege het recht op privacy zijn er geen afzonderlijke cijfers vermeld over dit centrum. De geografische spreiding van de wincentra volgens provincie is weergegeven in tabel 1. Bijna de helft van de actieve centra is gelegen in West-Vlaanderen. De overige centra zijn verdeeld over de rest van Vlaanderen. Oost-Vlaanderen en Antwerpen tellen respectievelijk 6 en 5 centra, Vlaams-Brabant en Limburg 1. De actuele lijst van erkende win- en opslagcentra van varkenssperma is terug te vinden op https://lv.vlaanderen.be/nl/dier/varkens/voortplantingstechnieken. Provincie
Aantal centra
%
Aantal beren
%
Antwerpen
5
23%
326
19%
Limburg
1
4%
113
6%
Oost-Vlaanderen
6
23%
380
22%
Vlaams-Brabant
1
4%
1
0,1%
West-Vlaanderen
12
46%
931
53%
Totaal
25
100%
1751
100%
Tabel 1: Aantal en procentuele verdeling van de actieve wincentra en beren per provincie
Het aantal beren op een centrum varieert voortdurend door de aankoop en opruiming van beren. Het aantal door de centra opgegeven beren op 31 december 2021 geeft bijgevolg louter een momentopname
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 2 van 29
van de bezetting. De beren opgenomen in dit rapport zijn actieve donorberen. Quarantaineberen werden niet meegeteld. Eind december 2021 waren er 1.751 beren aanwezig in de centra, 25 meer dan het jaar voordien of +1,4%. Het gemiddeld aantal beren per centrum is echter gedaald tegenover voorgaande jaren. In 2021 waren gemiddeld 67 beren aanwezig op de centra, tegenover 75 in 2020.
3 EVOLUTIE STAPEL DONORBEREN In de spermacentra voor varkens zijn enkel stamboekberen (raszuivere fokdieren) en hybride fokberen toegelaten. Een stamboekbeer is een beer waarvan de ouders en de grootouders zijn ingeschreven in een stamboek voor hetzelfde ras en die zelf ook is ingeschreven in het stamboek. Dat stamboek wordt bijgehouden door een vereniging of organisatie die erkend is als stamboekvereniging volgens de Europese voorschriften. Een hybride fokbeer is een beer die afkomstig is van een doelbewuste kruising: • tussen stamboekvarkens van verschillende rassen/foklijnen; • tussen dieren die zelf afkomstig zijn van een kruising tussen verschillende rassen/foklijnen; • tussen een stamboekvarken en een dier dat tot één van bovengenoemde groepen hoort en dat geregistreerd is in een fokregister. Hybride fokberen zijn ingeschreven in een fokregister dat wordt bijgehouden door een vereniging, organisatie of privéonderneming die erkend is als fokkerijgroepering volgens de Europese voorschriften. Het centrum moet voor elke donorbeer beschikken over een zoötechnisch certificaat dat uitgereikt is door een erkende stamboekvereniging of fokkerijgroepering. Op het zoötechnisch certificaat zijn alle beschikbare en gevalideerde gegevens vermeld over de afstamming, de vruchtbaarheid of de prestaties van het dier en zijn ouders of grootouders (voor stamboekberen) of zijn genetisch type of lijn (voor hybride beren). Het centrum moet op vraag van de koper alle informatie die vermeld is op het zoötechnisch certificaat ter beschikking stellen. Naast de indeling op fokkerijtype (stamboek- of hybridefokkerij) worden beren vervolgens ingedeeld volgens het fokdoel waarvoor ze worden gebruikt. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen een eindbeer en een zeugenlijnbeer. Eindberen (of berenlijn) zijn bestemd voor de productie van vleesvarkens, terwijl zeugenlijnberen gebruikt worden voor de productie van fokzeugen.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 3 van 25
In figuur 2 is de evolutie van het totaal aantal beren in de spermacentra voor varkens weergegeven. Er is sinds 2012 een dalende trend zichtbaar. Vanaf 2019 lijkt het aantal beren op de centra terug te stijgen, wat ook terug te zien is in 2021 met een stijging van 1,4% tegenover vorig jaar.
Evolutie van het totaal aantal beren 2500
2142
2228
2131
2220 2022
2000
1970
1885 1697
1726
1751
2019
2020
2021
1500 1000 500 0 2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
Figuur 2. Evolutie van het aantal beren vanaf 2012 tot 2021
Figuur 3 geeft de verdeling van de beren volgens fokkerijtype weer van de totale berenpopulatie, uitgedrukt per fokdoel. De groep eindberen vertegenwoordigt 92% van de beren, dit betreft een daling van 2% ten opzichte van vorig jaar. Dit jaar is het aantal beren ingeschreven in een stamboek ongeveer gelijk aan het aantal beren ingeschreven in een fokregister.
Verdeling beren 2021 3% 4%
46% 46%
Aantal eindberen stamboek
Aantal eindberen hybride
Aantal zeugenlijnberen stamboek
Aantal zeugenlijnberen hybride
Figuur 3. Verdeling van de beren (eindbeer en zeugenlijnbeer) volgens stamboek en fokregister (hybride)
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 4 van 29
3.1 AANTAL EINDBEREN In figuur 4 ziet u het aantal eindberen, weergegeven per fokkerijtype, van 2012 tot 2021. Eind 2021 waren er in totaal 1.627 eindberen aanwezig op de spermacentra, een minimale stijging tegenover vorig jaar. Er is wel een opvallende verschuiving van het aantal stamboekberen richting het aantal hybrideberen. In 2020 was het aandeel hybrideberen slechts 25,5%, tegenover bijna 50% in 2021.
Evolutie van het aantal eindberen 2500 2000
259
286
220
326
170
213
1500 1000
1706
1742
1721
1762
1698
1626
287
1500
500
313
413
1277
1208
813
814
0 2012
2013
2014
2015
2016
Aantal eindberen stamboek
2017
2018
2019
2020
2021
Aantal eindberen hybride
Figuur 4. Evolutie van het aantal eindberen vanaf 2012 tot 2021
De stamboek eindberen zijn voornamelijk van het ras Piétrain: 459 zijn ingeschreven bij een Belgisch stamboek (VPF of AWE), 79 bij een Nederlands stamboek (Topigs - BelPi), 153 bij een Duits stamboek en 83 bij een Frans stamboek. De eindberen van het Nederlandse stamboek (TOPIGS–BelPi) zijn van Belgische origine en werden tot begin 2015 ingeschreven in het Vlaams Varkensstamboek, de voorganger van VPF. Daarnaast zijn er nog 36 beren van het ras Duroc.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 5 van 25
Figuur 5 geeft de evolutie weer van 2017 tot 2021 van het aantal Piétrain en Duroc beren dat ingeschreven is in een Belgisch, Frans, Duits of Nederlands stamboek. Tussen 2017 en 2021 is het aandeel Belgische Piétrain beren (tegenover het totaal aantal stamboek eindberen) gradueel afgenomen van 61,8% in 2017 naar 50,3% in 2018, 47% in 2019 en 46% in 2020. Hoewel het aantal Belgische Piétrainberen dit jaar is afgenomen, is het aandeel beren gestegen naar 52%. Echter dient rekening te worden gehouden met het feit dat het aantal stamboek eindberen dit jaar sterk is gedaald (figuur 3), waardoor er een relatief hoger aandeel wordt bekomen. Het aantal Piétrain beren dat ingeschreven is in een Frans en Nederlands stamboek is sterk gedaald, terwijl het aantal Piétrain beren ingeschreven in een Duits stamboek stabiel blijft.
Evolutie van het aantal stamboekberen 1000 900 800
860 755
700 600 500
600
556 459
400 300 200 100 0
310 206
159
202
334 245
205
190
177
171
247
162153
83
79
59 74 59
36 36
Aantal P Piétrain beren, Aantal P Piétrain beren, Aantal P Piétrain beren, Aantal P Piétrain beren, Aantal Du (Duroc) beren Belgisch Frans Duits Nederlands 2017
2018
2019
2020
2021
Figuur 5. Evolutie van het aantal Piétrain beren ingeschreven in een Belgisch, Frans, Duits of Nederlands stamboek en het aantal Duroc-beren in de periode 2017 tot en met 2021
De 813 hybride eindberen zijn onder te verdelen in RA-SE Genetics (85 beren), PIC en BHZP (222 beren), Topigs (181 beren), Axiom/Nucleus (137), BelPi (74) en Hypor (112 beren). Daarnaast zijn er ook 2 Berkshire beren aanwezig op de spermacentra in Vlaanderen.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 6 van 29
3.2 AANTAL ZEUGENLIJNBEREN De groep van 124 zeugenlijnberen vertegenwoordigt 7% van de berenstapel. Het aantal zeugenlijnberen dat is ingeschreven in een stamboek daalt van 56 zeugenlijnberen in 2019 naar 48 zeugenlijnberen in 2020 en stijgt in 2021 opnieuw naar 58. Het aantal hybride zeugenlijnberen stijgt van 51 in 2019 naar 57 in 2020 en naar 66 in 2021. Figuur 6 toont de evolutie van het aantal stamboek zeugenlijnberen en het aantal hybride zeugenlijnberen.
Evolutie van het aantal zeugenlijnberen 250 200 150
57
66
82 51
100 50
120
134
108
81
59 80 66
95 51
0 2012
2013
2014
2015
2016
Aantal zeugenlijnberen stamboek
2017
32 2018
66
51
57
56
48
58
2019
2020
2021
Aantal zeugenlijnberen hybride
Figuur 6. Evolutie van het aantal zeugenlijnberen stamboek en hybride van 2012 tot 2021
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 7 van 25
4 PRODUCTIE, AANKOOP EN GEBRUIK VAN DOSISSEN In dit hoofdstuk worden eerst de globale gegevens over de productie, de aankoop en het gebruik behandeld voor alle types donorberen. Deze gegevens worden daarna afzonderlijk besproken voor de groep eindberen en de groep zeugenlijnberen.
4.1 RESULTATEN OVER ALLE BEREN 4.1.1 Productie De cijfers in tabel 2 geven het aantal dosissen weer van 1 januari 2021 tot en met 31 december 2021, verdeeld volgens ras of hybride. Geproduceerd
Verkoop in binnenland
Verkoop in buitenland
Gebruik op eigen bedrijf
Aankoop in buitenland
552 868
499 589
451
23 759
104
Eindberen Piétrain Frans
73 714
67 255
0
0
0
Eindberen Piétrain Nederlands
112 487
106 741
4 060
0
253
Eindberen Piétrain Duits
197 917
189 370
1 469
0
0
Eindberen Andere (Duroc, BL, andere)
32 489
23 992
1 440
0
0
Eindberen stamboek
969 475
886 947
74 20
23 759
357
Eindberen Hybriden
983 354
901 711
630
12 108
32 975
1 952 829
1 788 658
8 050
35 867
33 332
11 117
4 584
516
292
36
Zeugenlijnberen C (Engels Landras)
0
0
0
0
0
Zeugenlijnberen D (Duits Landras)
4 365
2 251
590
0
0
8 788
5 421
0
188
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Zeugenlijnberen R (Frans Landras)
1 427
376
0
0
0
Zeugenlijnberen K (Oostenrijks Landras)
250
151
0
0
0
1 050
318
0
0
136
Zeugenlijnberen stamboek
26 997
13 101
1 106
480
172
Zeugenlijnberen Hybriden
35 004
18 779
122
1 970
27 285
Totaal zeugenlijnberen
62 001
31 880
1 228
2 450
27 457
2 014 830
1 820 538
9 278
38 317
60 789
Naam ras of hybride Eindberen Piétrain Belgisch
Totaal Eindberen Zeugenlijnberen L (Large White)
Zeugenlijnberen I/O/E (Fins/Noors/Deens-Landras) Zeugenlijnberen X/Y (Belgisch Landras stressneg.) Zeugenlijnberen N (Nederlands Landras)
Zeugenlijnberen Andere landras
TOTAAL
Tabel 2: Overzicht van de productie, verkoop, eigen gebruik en aankoop uit het buitenland (aantal dosissen)
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 8 van 29
Het aantal geproduceerde spermadosissen is in 2021 gedaald tegenover vorig jaar, namelijk van 2.157.482 naar 2.014.830. Met in totaal 1751 beren komt dit neer op gemiddeld 1.151 spermadosissen per jaar en per beer. In tegenstelling tot de trend van voorgaande jaren is het gemiddeld aantal spermadosissen dus gedaald, wat blijkt uit figuur 7.
Evolutie van het gemiddeld aantal dosissen per beer 1400
1215
1200
1114
1134
1142
1102
2013
2014
2015
2016
1158
1185
2017
2018
1251
1250
2019
2020
1151
1000 800 600 400 200 0 2012
2021
Figuur 7. Evolutie van het gemiddeld aantal dosissen geproduceerd per beer sinds 2012
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 9 van 25
4.1.2 Aankoop buitenland Met 60.789 dosissen in het buitenland aangekocht sperma werd in 2021 een daling van 14.151 dosissen of 18,9% genoteerd ten opzichte van 2020 met een aankoop van 74.940 dosissen in het buitenland. De dalende trend van de voorbije 3 jaar zet zich dus verder. Net zoals vorig jaar betreft het vooral sperma van PIC-eindberen en in mindere mate PIC-zeugenlijnberen, alsook van Topigs-zeugenlijnberen en Topigs-eindberen. In figuur 7 ziet u de evolutie van de door de erkende centra aangekochte dosissen sperma afkomstig uit het buitenland.
Evolutie van het aantal aangekochte dosissen uit het buitenland 83921
90000 80000 60000
69767
68319
70000 54316
48259
50000
80828
74940 60789
50707
40000 26154
30000 20000 10000 0 2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Figuur 7. Evolutie aangekochte dosissen sperma uit het buitenland van 2012 tot 2021
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 10 van 29
4.1.3 Verkoop en gebruik op eigen bedrijf In 2021 werden 1.868.133 dosissen sperma verkocht in binnen- en buitenland of gebruikt op het eigen bedrijf. Figuur 8 toont het verloop van de geproduceerde en verkochte/gebruikte dosissen sinds 2017.
Evolutie van het aantal gebruikte dosissen 2500000
2280898 2113616
2233282
2079639
2157482
2123436 1919409
2000000
2006091
2014830 1868133
1500000
1000000
500000
0 2017
2018 Totaal aantal dosissen
2019
2020
2021
Totaal gebruikt/verkocht
Figuur 8. Overzicht van dosissen geproduceerd en gebruikt sperma sinds 2015
In 2021 werden dus 1.868.133 dosissen sperma verkocht of gebruikt op het eigen bedrijf , dit zijn 137.958 dosissen minder dan in 2020. Dat betekent dat het aantal verkochte en op het eigen bedrijf gebruikte dosissen varkenssperma in 2021 met 6,9% is gedaald ten opzichte van 2020. In 2021 werden 146.697 geproduceerde dosissen sperma niet verkocht of gebruikt, wat neerkomt op een aandeel van 92,7% dosissen verkocht en gebruikt op het eigen bedrijf. Vorig jaar lag dit aandeel in dezelfde grootteorde, toen werden 93% van de geproduceerde dosissen gebruikt of verkocht.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 11 van 25
4.2 RESULTATEN OVER DE EINDBEREN 4.2.1 Productie Het Piétrainras was voorgaande jaren veruit de grootste leverancier van eindbeersperma. In 2021 was slechts 936.986 of 48% van de 1.952.829 geproduceerde dosissen eindbeersperma afkomstig van raszuivere Piétrain-beren. Het betreft Piétrain-beren die ingeschreven zijn in het stamboek van een Belgische, Nederlandse, Franse of Duitse stamboekvereniging. In tabel 3 is het aantal geproduceerde dosissen P-sperma afkomstig van de groep raszuivere P-donorberen die ingeschreven zijn in het stamboek van een Belgische, Nederlandse, Franse of Duitse stamboekvereniging vergeleken met de totale productie van dosissen eindbeersperma. In de totale productie van eindberensperma zit ook de productie vervat van stamboekberen van andere rassen, voornamelijk Duroc, en van hybride donorberen. De daling van het aandeel P-sperma is voornamelijk te wijten aan het feit dat er in 2021 een verschuiving van de stamboekfokkerij richting hybridefokkerij heeft plaatsgevonden. Jaartal
2018
2018
2019
2019
2020
2020
2021
2021
Productie dosissen
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
P BE
875 074
40,6
755 476
36,7
691 275
33,1
552 868
28,3
P FR
166 611
7,7
216 809
10,5
238 003
11,4
73 714
3,8
P DE
257 325
11,9
239 751
11,6
248 726
11,9
197 917
10,1
P NL
403 786
18,7
378 931
18,4
328 529
15,7
112 487
5,8
P totaal
1 702 796
78,9
1 590 967
77,3
1 506 533
72,2
936 986
48,0
Eindberen
2 157 693
100,0
2 058 629
100,0
2 087 670
100,0
1 952 829
100,0
Tabel 3. Evolutie van aantal en aandeel geproduceerde dosissen P-sperma t.o.v. eindberen sperma
Het aantal geproduceerde dosissen Duroc-sperma is verder afgenomen van 55.317 in 2019 naar 48.405 in 2020 en 46.391 in 2021.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 12 van 29
Eindberen worden efficiënt ingezet. Dit is zichtbaar in de verhouding van het aantal geproduceerde en gebruikte spermadosissen per beer, zoals blijkt in figuur 9. Bij de stamboek eindberen en hybride eindberen werden op jaarbasis gemiddeld 1.191 en 1.210 dosissen geproduceerd, waarvan respectievelijjk 1.128 en 1.125 dosissen gebruikt werden op de centra of verkocht in binnen- en buitenland. Dit is een benuttingsgraad van respectievelijk 94,7% en 93%, welke in lijn ligt met voorgaande jaren.
Aantal geproduceerde en aantal gebruikte spermadosissen 1400 1200
1191
1210 1128
1125
1000 800 600 400 200 0 eindbeer stamboek geproduceerd/beer
eindbeer hybride gebruikt/beer
Figuur 9. Aantal geproduceerde en gebruikte dosissen sperma per eindbeer stamboek en eindbeer hybride
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 13 van 25
4.2.2 Aankoop buitenland In 2021 hebben de centra 33.332 dosissen sperma van eindberen aangekocht in het buitenland, dat is een daling van 11.266. De daling van de laatste drie jaar zet zich bijgevolg verder. De afname situeert zich vooral bij hybridefokkerij. Het overzicht van het aantal aangekochte dosissen sperma van eindberen is weergegeven in figuur 10.
Evolutie van het aantal aangekochte dosissen eindbeersperma 60000 53245
50509
50000
44493 41369
40727
40000
32975
30000
20000
10000
1200
252
0 2016
2017
2018
12
Stamboek eindbeer
498 2019
105 2020
357 2021
Hybriden eindbeer
Figuur 10. Overzicht van dosissen in het buitenland aangekocht sperma van eindberen in de periode 2016 tot 2021
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 14 van 29
4.2.3 Verkoop en gebruik op eigen bedrijf In tabel 4 is de evolutie van de verkoop en het gebruik op het eigen bedrijf van P-sperma van raszuivere donorberen die ingeschreven zijn in een Piétrain stamboek, net als in 4.2.1., voor 2018, 2019, 2020 en 2021 vergeleken met de globale verkoop engebruik op het eigen bedrijf van sperma van eindberen. Het percentage gebruikt sperma ten opzichte van geproduceerd sperma is voor de verschillende types P-beren nagenoeg hetzelfde, wat voorgaande jaren ook het geval was. De verhoudingen en de vaststellingen die gemaakt zijn voor de productie zijn hierdoor ook van toepassing voor het gebruik. Jaartal
2018
2018
2019
2019
2020
2020
2021
2021
Verkochte + gebruikte dosissen op het eigen bedrijf
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
P BE
831 294
40,8
672 389
35,8
643 180
32,9
523 799
28,6
P FR
146 656
7,2
174 003
9,3
220 691
11,3
67 255
3,7
P DE
237 277
11,6
224 138
11,9
233 585
11,9
190 839
10,4
P NL
380 993
18,7
351 238
18,7
296 329
15,1
110 801
6,0
P totaal
1 596 220
78,4
1 421 768
75,7
1 393 785
71,2
892 694
48,7
Eindberen
2 036 719
100,0
1 877 171
100,0
1 956 697
100,0
1 832 575
100,0
Tabel 4. Evolutie van aantal en aandeel gebruikte dosissen P-sperma t.o.v. eindberen sperma
4.3 RESULTATEN OVER DE ZEUGENLIJNBEREN 4.3.1 Productie Onder 3.2 werd reeds vermeld dat het aantal zeugenlijnberen dat is ingeschreven in een stamboek daalt van 56 zeugenlijnberen in 2019 naar 48 zeugenlijnberen in 2020 en in 2021 opnieuw stijgt naar 58. Het aantal hybride zeugenlijnberen stijgt van 51 in 2019 naar 57 in 2020 en 66 in 2021. Het gaat hierbij om dus om een globale stijging van het totaal aantal zeugenlijnberen met 18%. Het aantal geproduceerde dosissen zeugenlijnsperma is daarentegen gedaald dit jaar, namelijk van 64.807 in 2019 naar 69.812 in 2020, en 62.001 in 2021. Hoewel zowel het aantal zeugenlijnberen is gestegen, werden binnen de hybridefokkerij minder dosissen geproduceerd. De evolutie van 2012 tot 2021 van het aantal geproduceerde dosissen zeugenlijnsperma afkomstig van respectievelijk stamboek en hybride zeugenlijnberen is weergegeven in figuur 11.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 15 van 25
Evolutie van het aantal geproduceerde dosissen zeugenlijnbeersperma 120000
100000 49641 80000
51424 56514
57476 42033
60000
52726 40000 63842
57866
20000
47612
39296
62154
43191
30191
34616 20955
13435
45564
35004
24248
26997
2020
2021
0 2012
2013
2014
2015
2016
zeugenlijnbeer stamboek
2017
2018
2019
zeugenlijnbeer hybride
Figuur 11. Verloop van de jaarlijkse spermaproductie bij stamboek en hybride zeugenlijnberen van 2012 tot 2021
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 16 van 29
4.3.2 Aankoop buitenland Uit analyse van de cijfers blijkt dat de aankoop van dosissen sperma uit het buitenland van hybride zeugenlijnberen de laatste 4 jaar relatief stabiel blijft, op een stijging in 2020 na. Er werden slechts 172 dosissen sperma van stamboek zeugenlijnberen aangekocht in 2021. Het overzicht van het aantal aangekochte dosisssen per fokkerijtype is weergegeven in figuur 12.
Evolutie van het aantal aangekochte dosissen zeugenlijnbeersperma uit het buitenland 45000 40000 35000 30000 25000
28459
20000
29901
15000 10000 5000
23041
25907
20407 28386
27085
0 2018
0 2019
30342
27285
2817 11072
7695
6383
2013
2014
0 2012
6933 586 2015
2016
zeugenlijnbeer stamboek
9171 2017
0 2020
172 2021
zeugenlijnbeer hybride
Figuur 12. Evolutie van de aangekochte dosissen in het buitenland van 2011 tot 2020 van zeugenlijnberen stamboek en hybride
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 17 van 25
4.3.3 Verkoop en gebruik op eigen bedrijf Er is een verschil tussen het aandeel effectief gebruikt (gebruikt op eigen bedrijf en verkocht in binnen- en buitenland) zeugenlijnsperma per fokkerijtype, geïllustreerd in figuur 13. Bij de stamboek zeugenlijnberen en de hybride zeugenlijnberen worden respectievelijk 54,4% en 59,6% van de geproduceerde dosissen gebruikt. Vorig jaar werden nog respectievelijk 68,2% en 72,1% van de geproduceerde dosissen gebruikt, de benuttigingsgraad neemt dus af.
Verhouding effectief gebruik van zeugenlijnberensperma 40000 35000 30000
14133
25000 20000
12310
15000 20871
10000 5000
14687
0 zeugenlijnbeer stamboek Gebruikt
zeugenlijnbeer hybride Niet gebruikt
Figuur 13. Overzicht van effectief gebruik van sperma van zeugenlijnberen stamboek/hybride
Het aantal geproduceerde dosissen per hybride zeugenlijnbeer is na de stijging vorig jaar van 592 in 2019 naar 799 in 2020, dit jaar opnieuw gedaald naar 530. De productie van het gemiddelde aantal dosissen per stamboek zeugenlijnbeer is verder gedaald van 618 in 2019 naar 505 in 2020 en 465 in 2021. Bij de zeugenlijn werden gemiddeld 253 dosissen gebruikt per stamboekbeer en 316 dosissen per hybride beer. Dit betekent een daling tegenover vorig jaar, toen werden respectievelijk gemiddeld 345 en 576 dosissen gebruikt per stamboek- en hybridebeer.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 18 van 29
Het gemiddeld aantal geproduceerde en gebruikte dosissen per zeugenlijnbeer stamboek en hybride in 2020 is weergegeven in figuur 14.
Aantal geproduceerde en aantal gebruikte spermadosissen 600 530 500
465
400 316 300
253
200
100
0 zeugenlijnbeer stamboek geproduceerd/beer
zeugenlijnbeer hybride Gebruikt/beer
Figuur 14. Overzicht van het gemiddeld aantal dosissen geproduceerd en gebruikt sperma per zeugenlijn beer
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 19 van 25
5 BELANG VAN SPERMACENTRA VOOR DE VLAAMSE VARKENSHOUDERIJ De impact van de spermacentra op de Vlaamse varkenshouderij kan worden ingeschat door de hierboven vermelde resultaten te koppelen aan de statistische gegevens die voor Vlaanderen ingezameld worden via de FOD Economie en die worden gepubliceerd op de website van Statbel. https://statbel.fgov.be/nl/themas/landbouw-visserij/land-en-tuinbouwbedrijven#figures Voor dit rapport zijn de resultaten gebruikt van 2021 zoals gepubliceerd op de website van Statbel. Hiervoor worden de gegevens van Sanitel gebruikt, in combinatie met de gegevens van de landbouwenquête in november 2021. Volgens de resultaten van 2021, waren er in het Vlaams Gewest 374.440 zeugen aanwezig. Dat is 8.301 of 2,17% minder dan het aantal zeugen in 2020 volgens de gegevens van Statbel. Figuur 15 geeft het aantal gebruikte dosissen weer ten opzichte van het totaal aantal zeugen in Vlaanderen. Belangrijk hierbij te vermelden is dat voor deze vergelijking het aantal gebruikte dosissen wordt gedefinieerd als de som van: • de dosissen verkocht in het binnenland; • de dosissen gebruikt op het eigen bedrijf; • de dosissen aangekocht in het buitenland. Het betreft dus de dosissen die bedoeld zijn om zeugen van Vlaamse varkensbedrijven te insemineren.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 20 van 29
Evolutie van het aantal gebruikte dosissen en het aantal zeugen 2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0 2016
2017
2018 dosissen gebruikt
2019
2020
2021
aantal zeugen
Figuur 15. Evolutie van het aantal dosissen gebruikt sperma van 2016 tot 2021 in vergelijking met het aantal zeugen Gelijkaardig met het aantal zeugen dat volgens de cijfers van Statbel in 2021 met 2,17% is gedaald, vertoont het aantal gebruikte spermadosissen eveneens een daling met 4,3%. Het gemiddelde aantal ‘gebruikte’ dosissen per zeug per jaar bedraagt bijgevolg dit jaar 5,13. In 2020 en 2019 bedroeg dit respectievelijk 5,24 en 4,99. De grafiek over het gemiddelde aantal gebruikte dosissen per zeug per jaar is voor de periode 2016–2021 weergegeven in figuur 16.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 21 van 25
gemiddeld aantal dosissen per zeug 5,40 5,30 5,20 5,10 5,00 4,90 4,80 4,70 2016
2017
2018
2019
2020
2021
Figuur 16. Evolutie van het aantal dosissen sperma gebruikt per zeug per jaar in Vlaanderen
.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 22 van 29
6 ROL VAN HET DEPARTEMENT LANDBOUW EN VISSERIJ De Vlaamse overheid steunt de varkenssector door: • een vereniging te erkennen die het stamboek van raszuivere fokvarkens en een register van hybride fokvarkens bijhoudt, met name vzw Vlaamse Piétrain Fokkerij (VPF), en anderzijds een onderneming die een register van hybride fokvarkens bijhoudt, met name RA-SE Genetics NV; • erop toe te zien dat de erkende organisaties het fokprogramma correct uitvoeren; • subsidies te geven om het stamboek op te stellen en bij te houden, voor het prestatieonderzoek van stamboekberen in de selectiemesterijen en om hun fokwaardenschatting te berekenen. In de selectiemesterij worden de beren via afstammelingen getest op voederconversie, karkaskwaliteit, groeisnelheid en kraamstalkenmerken en krijgen ze een fokwaardeschatting. De resultaten van het selectiemesterijonderzoek worden om de twee maanden gepubliceerd op de website http://www.vlaamsepietrainfokkerij.be en via de landbouwpers. Het Departement Landbouw en Visserij volgt de correcte werking op van de erkende spermacentra. Sinds 2014 worden de centra opgevolgd op basis van een risico-analyse, waarbij rekening wordt gehouden met het resultaat van de opvolging van de centra de voorbije 3 jaar. Daarbij voert het departement de volgende controles uit: • bij de beren: o aanwezigheid van het zoötechnisch certificaat en overeenstemming met de identificatie in het oor; o toelating tot de voortplanting, fokwaardeschatting en ander prestatieonderzoek, zoals de bedrijfsprestatietoets (BPT); • bij de opgeslagen dosissen sperma: o de vermeldingen op het etiket, met name de correcte identificatie van het spermacentrum en de donorbeer alsook de winningsdatum; o het bijhouden van een register met de datum van spermawinning, de identiteit van de donor en het aantal geproduceerde dosissen van elke spermawinning alsook een lijst over de verzending van sperma met vermelding van de datum van verzending en per donor het aantal en de ontvanger. De centra worden erkend op basis van het Fokkerijbesluit van 17 mei 2019. Vanaf 1 november 2018 is de Fokkerijverordening (EU) 2016/1012 van toepassing. Deze verordening bevat niet alleen bepalingen over de goedkeuring van fokprogramma’s voor raszuivere fokvarkens (stamboek) en hybride fokvarkens (fokregister), maar ook over de uitbreiding van het geografisch gebied naar een andere EU-lidstaat of, op Belgisch niveau, een ander Gewest. Centra die door het FAVV erkend zijn voor de intracommunautaire handel in varkenssperma, mogen zoötechnische certificaten afleveren voor varkenssperma op voorwaarde dat de stamboekvereniging of fokkerijgroepering die het stamboek of fokregister bijhoudt waarin het donordier is ingeschreven of geregistreerd dit toestaat.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 23 van 25
7 BESLUIT: ALGEMENE TENDENSEN In 2021 zijn er, 25 erkende spermacentra en één spermaopslagcentrum voor varkens erkend door het Departement Landbouw en Visserij. Het grootst aantal centra, in combinatie met de grootste berenstapel, bevindt zich in West-Vlaanderen. Eind december 2021 waren er 1.751 donorberen aanwezig op de centra, dit is 1,4% meer dan in 2020., de stijgende trend lijkt zich dus verder te zetten. Het aantal eindberen is afgetikt op 1.627 (92%), het aantal zeugenlijnberen op 124 (8%). Bij de eindberen werden 814 stamboekberen en 813 hybride beren geteld, waarmee er duidelijk een verschuiving richting hybride fokkerij lijkt ingezet. Binnen de groep eindberen stamboek is er opnieuw een substantiële afname van het aantal Belgische Piétrain-beren, van 600 in 2019 naar 556 in 2020 en 459 in 2021. Bij de zeugenlijnberen stijgt zowel het aantal stamboekberen als het aantal hybrideberen, respectievelijk van 48 naar 58 en van 57 naar 66. Volgens de activiteitenverslagen 2021 van de centra werden 2.014.830 dosissen geproduceerd, een daling van 6,6% ten opzichte van 2020. Het gemiddeld aantal geproduceerde dosissen per beer bedraagt 1.151 in 2021. De stijging van het aantal geproduceerde dosissen per beer die werd waargenomen sinds 2016 is de laatste twee jaar aldus niet meer waar te nemen. Met 60.789 dosissen sperma aangekocht in het buitenland werd in 2021 een daling van 14.151 dosissen of 18,9% genoteerd ten opzichte van vorig jaar. De dalende trend van de voorbij twee jaar zet zich verder. In 2021 werden 1.868.133 dosissen sperma verkocht in binnen- en buitenland of gebruikt op het eigen bedrijf. Dat zijn 137.958 dosissen minder dan in 2020 of een daling van 6,9%. Voor de productie van fokzeugen, voornamelijk hybriden, insemineerde de zeugenhouder zijn dieren vooral met sperma van zeugenlijnberen van een hybride fokprogramma. De stijging van het aantal zeugenlijnberen hybride, van 51 in 2019 naar 57 in 2020 en naar 66 in 2021 zorgde de afgelopen jaren voor een stijging van het aantal geproduceerde dosissen van 30.191 in 2019 naar 45.564 in 2020. In 2021 is het aantal geproduceerde dosissen zeugenlijnbeersperma afkomstig van hybride fokvarkens echter gedaald naar 35.004. Ook de stijging in de aankoop van dosissen zeugenlijnsperma hybride in het buitenland daalde dit jaar van 30.342 in 2020 naar 27.285. Het aantal geproduceerde dosissen per hybride zeugenlijnbeer is na de stijging van vorig jaar naar 799 dit jaar opnieuw gedaald naar 530. In Vlaanderen zijn naar schatting alle geboren biggen afkomstig van sperma aangeleverd uit een erkend spermacentrum. Deze schatting is gebaseerd op het aantal zeugen van de definitieve telling over 2021 en het aantal gebruikte dosissen. Het aantal gebruikte dosissen wordt hier berekend als de som van het aantal dosissen verkocht in het binnenland, gebruikt op eigen bedrijf en aangekocht in het buitenland. Gelijkaardig met het aantal zeugen dat volgens de cijfers van Statbel in 2021 met 2,17% is gedaald, vertoont het aantal gebruikte spermadosissen eveneens een daling met 4,3%. Het gemiddelde aantal ‘gebruikte’ dosissen per zeug per jaar bedraagt dit jaar 5,13. In 2020 en 2019 bedroeg dit respectievelijk 5,24 en 4,99.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 24 van 29
Het Departement Landbouw en Visserij voert onaangekondigde controles uit op de correcte identificatie van dosissen sperma door de centra, de beschikbaarheid van zoötechnische certificaten voor alle aanwezige donorberen op de centra alsook het bijhouden van registers voor de winning en verzending van sperma door de centra. Deze controle blijft noodzakelijk. De uitbaters van de spermacentra leveren aanzienlijke inspanningen om donorberen met de gewenste genetische eigenschappen aan te kopen. De in Vlaanderen erkende fokkersvereniging die het stamboek van fokvarkens bijhoudt, verzamelt gegevens over die eigenschappen bij de aangesloten fokbedrijven en stelt ze op haar website ter beschikking van de varkenshouders. In 2017 werd bij het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) vergelijkend prestatieonderzoek opgestart bij nakomelingen van donorberen in de wincentra. Bij dat onderzoek worden donorberen van meerdere fokkerijorganisaties getest op hun prestaties in de kraamstal en de vleesvarkensstal. De resultaten werden vanaf 2018 gepubliceerd. Op https://testwerking.ilvo.be kunnen varkenshouders de prestaties vergelijken van de nakomelingen van verschillende eindberen van verschillende KI-centra op een aantal kraamstalparameters, karkasresultaten, voederconversie- en groeiresultaten. Op die manier vormen de fokbedrijven, de wincentra en de organisatoren van prestatieonderzoek een essentiële schakel voor de productie van vleesvarkens met de gewenste kwaliteit.
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 21.11.2022
Jaarraport Spermacentra Varkens 2021
pagina 25 van 25