LEESVOER VOOR (AANSTAANDE) OUDERS
De beste babystart Wat heeft je kindnodig?echt
De eerste weken na de bevalling
Tips voor een goede start
Eten voor twee?
Gezond eten tijdens je zwangerschap
Dossier borstvoeding
Aanleggen, kolven en mooie momenten
De eerste hapjes
Zijn jullie er klaar voor?
Ook de partner krijgt een baby
Samen puffen, genieten & verzorgen
Groeit als kool
Zo ontwikkelt je baby zich in de buik
Als ouder wil je het graag goed doen. Ook op het gebied van eten. Maar wat is gezond en wat niet? Hoe weet je of je baby genoeg drinkt en eet? En wanneer leef je als zwangere vrouw nou echt gezond? Op internet, televisie, in boeken: waar je ook kijkt en luistert, er is altijd wel iemand die een mening over voeding heeft. Wat is waar? En op welke informatie kun je écht vertrouwen?
Het Voedingscentrum is al tachtig jaar de autoriteit op het gebied van voorlichting over voeding in Nederland. We geven onafhankelijke informatie met een wetenschappelijke onderbouwing. Daarbij volgen we de richtlijnen van de Gezondheidsraad. Het Voedingscentrum wordt volledig gefinancierd door de overheid.
Goede voeding is een belangrijke basis voor een gezond leven. Wist je dat die basis al in de baarmoeder wordt gelegd? Gezonde eet- en leefgewoontes leer je je kind makkelijk aan. Hoe? Dat lees je in dit magazine.
Veel leesplezier!
8 Eten & weten Tips & trucs voor tijdens de zwangerschap
11 Groeit als kool Binnenkijken in de buik
15 Eten voor twee? Gezond eten tijdens de zwangerschap
18 Nu even niet Van paté tot drop
21 Samen zwanger De partner krijgt ook een baby
24 Alles geregeld? Checklist voor aanstaande ouders
26 Da’s niet misselijk Tips en menu’s
29 Hart in de zorg
Twee verloskundigen, een kraamverzorgende en een gynaecoloog vertellen
36 Balen die kwalen Wat kun je ertegen doen?
40 Eten & weten Tips & trucs voor jou en de baby
43 De baby is er! En nu? Handige weetjes voor kersverse ouders
46 Net moeder
‘Dat heb ik toch maar gefixed’
49 Dossier borstvoeding Over de start, aanleggen & kolven
62 Flesles
Alles wat je moet weten over voeden met de fles
67 Hapjesplan
Beginnen met eerste hapjes
72 Dat smaakt zuur Zo ontdekken en leren ze nieuwe smaken
74 Slim kopen, koken en bewaren Minder verspillen, meer overhouden
78 Eten & weten Tips & trucs voor jou en de baby
81 Aan tafel!
Iedereen eet (bijna) mee
86 Een betere wereld... ... begint bij je baby
88 Snacks & snoep Waarom kun je daar beter niet te veel van nemen?
91 Zijn al die extra’s nodig? Verleidingen in de supermarkt
92 Je kan het! Herkenbare onzekerheden van ouders
94 Aan tafel! Recepten voor het hele gezin
96 Meer weten
Handige websites en adressen
97 Colofon
Er is een baby onderweg: gefeliciteerd! Wat kunnen jullie deze periode allemaal verwachten? Waar moet je extra op letten? Een gezonde levensstijl helpt jou en je baby goed op weg.
Expert Voeding en Gezondheid bij het Voedingscentrum
Je bent zwanger! Een heel bijzondere periode is aangebroken. Je lichaam is druk bezig om jullie baby goed te laten groeien, zodat-ie straks een mooie start kan maken. Gezond en gevarieerd eten en bewegen spelen daarbij een belangrijke rol. Eten volgens de Schijf van Vijf dus. En een beetje opletten met cravings. Je weet wel: die dingen die je tijdens je zwangerschap ineens wil eten. Het liefst NU. Hoe ga je om met snaaimomenten?
Iris Groenenberg, expert Voeding en Gezondheid van het Voedingscentrum, heeft een paar tips om snaaien en cravings te weerstaan. Iris: ‘Als ik moe ben,
Zeker
krijg ik vaak honger en ga ik eerder op zoek naar iets lekkers. Op dat soort momenten heb ik in mijn hoofd geprent: als ik lekkere trek heb, dan pak ik een stuk fruit of een volkoren cracker.' Haal verder de ongezonde dingen niet in huis (of laat je partner ze niet alsnog ophalen) en zet gezonde alternatieven in het zicht. Iris: ‘Zeker als je moe bent, heb je geen zin om moeite te doen, dus handig dat de gezonde dingen het meest dichtbij liggen. De bonus is: dankzij gezonde keuzes, doe je iets extra’s voor je kind.’ Kun je de verleiding niet weerstaan? Neem dan de helft. Ook goed: drink water en laat de frisdrank of vruchtensap staan.
Zwangere vrouwen hebben een verminderde weerstand. Daardoor ben je extra gevoelig voor een voedselinfectie. Let daarom goed op hoe je eten bewaart, bereidt en wat je koopt in de supermarkt.
ALTIJD DOEN:
Was je handen met water en zeep voor het koken en het eten.
Zet je koelkast op de juiste temperatuur, namelijk 4 °C. Eet koelverse producten binnen de houdbaarheidsdatum op, of na openen binnen twee dagen.
Verhit rauwe dierlijke producten goed, zoals rauwmelkse zachte kazen, rauw vlees en rauwe vis.
V Meer tips over veilig eten tijdens je zwangerschap vind je op: www.voedingscentrum.nl/ 5xveiligvoor zwangeren
Iris Groenenberg
Voor zwangeren is het belangrijk om ook tijdens de zwangerschap zo gezond en gevarieerd mogelijk te eten en drinken volgens de Schijf van Vijf. Zo krijg je alle benodigde voedingsstoffen binnen en verklein je de kans om niet te veel stoffen binnen te krijgen die schadelijk zijn voor je baby. Kijk op pagina 17 wat je precies nodig hebt op een dag.
Als je zwanger bent, is het belangrijk dat je de eerste 10 weken 400 microgram foliumzuur per dag neemt. Zo verlaag je de kans op een open ruggetje, hazenlip of open gehemelte. Ook heeft je baby extra vitamine D nodig voor de groei. Gedurende je hele zwangerschap slik je 10 microgram vitamine D per dag.
Goed om nu extra op te letten: als je zwanger bent, is het belangrijk dat je voldoende calcium, jodium en ijzer binnenkrijgt. Calcium zit bijvoorbeeld in zuivel en jodium in brood. IJzer zit in dierlijke producten zoals vlees en vis en groente of volkoren producten.
V Check op www.voedingscentrum.nl/zwanger hoe je voldoende van deze voedingsstoffen binnenkrijgt en waarom je ze nu zo nodig hebt.
Als je twee keer per week vis eet, verlaag je het risico op vroeggeboorte. De vetzuren in vis zijn ook belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen en het zicht van je baby. Kies een keer per week een vette vis (zoals zalm) en een keer per week een magere vis (zoals schol). Lukt het niet om twee keer per week vis te eten? Slik dan tijdens je hele zwangerschap elke dag een omega-3 (vis)vetzuren-supplement met 250-450 mg DHA. Goed om te weten: niet alle vissen kun je veilig eten tijdens je zwangerschap. Er kunnen schadelijke stoffen, zoals dioxines of kwik, in zitten.
Bekijk in onze app ZwangerHap welke soorten vis je veilig kunt eten.
1. Op de rug is de veiligste slaaphouding. Op de buik of zij kan-ie zichzelf namelijk niet snel en gemakkelijk omdraaien. Zo kan hij met zijn mond of neus tegen het matras aanliggen en niet goed ademen.
2. Het veiligst slaapt je baby straks in zijn eigen wiegje of bedje. Soms is dat lastig, omdat-ie bijvoorbeeld pas rustig wordt bij jou in bed. Toch is dat geen veilige plek om te slapen, want er kunnen allerlei gevaarlijke situaties ontstaan. Van beknelling, uit bed vallen tot niet goed kunnen ademen. Je kunt het eerste half jaar het bedje wel zo dicht mogelijk bij je eigen bed zetten. Een co-sleeper kan ook.
3. In een slaapzak slaapt je baby het veiligst. Extra beddengoed is niet nodig. Wil je dat toch? Kies dan voor een lakentje met een dekentje, die je kort en stevig opmaakt, met de voetjes bijna tegen het voeteinde.
4. Zorg ervoor dat je baby in een leeg bedje slaapt. Dus zonder knuffels, zijliggingskussen of hoofdbeschermer. Zo kan-ie met zijn gezicht nergens tegenaan rollen en goed blijven ademen.
Bijna uitgerekend en een dampend bord met eten voor je neus: je krijgt het niet meer weg. Dat kan komen omdat je kindje op je maag en darmen drukt. Verdeeld over de dag kleine beetjes eten, helpt.
Tip: eet voor de bevalling iets dat niet te zwaar op de maag ligt, zoals fruit of een broodje. Echt geen hap door je keel? Haal dan je energie uit een smoothie of sapje.
Tijdens je zwangerschap houd je twee tot drie liter vocht vast. Hormonen, een grote baarmoeder en meer bloed zijn de oorzaak. Vooral in de laatste maand ga je het merken aan opgezwollen handen, benen, voeten of een ‘vollemaansgezicht’. Al dat vocht kan geen kwaad, zolang je bloeddruk normaal blijft. Vocht vasthouden heeft trouwens niks te maken met dat je te veel water drinkt, dat is juist goed.
▲ TIP: bekijk miniserie deel 1: ‘Voorbereiden op borstvoeding’ op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
Een goede voorbereiding is het halve werk. En dat geldt ook voor borstvoeding. Wat komt er allemaal bij kijken? Je leert en bekijkt het op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum, in onze 4-delige miniserie. Tijd om te beginnen met deel 1: ‘Voorbereiden op borstvoeding’.
Van 0 - 40 weken: zo ontwikkelt je baby zich in je buik
Op het moment dat jij met een positieve zwangerschapstest in je handen staat, wordt er al druk gebouwd in je buik. En dat blijft de aankomende maanden zo. De baby groeit niet alleen van een appelpitje naar een watermeloen, Moeder Natuur heeft nog meer moois in petto.
Er heeft nog niet eens een bevruchting plaatsgevonden, maar toch telt deze week van de cyclus mee om uit te rekenen hoe lang je zwanger bent. Als het goed is, slik je nu elke dag foliumzuur (400 microgram) en vitamine D (10 microgram). Foliumzuur verlaagt de kans op een open ruggetje, hazenlip of open gehemelte. Vitamine D zorgt voor een goede groei.
De bevruchte eicel is nu al een paar millimeter groot, zo groot als een appelpitje. Er wordt een begin gemaakt met de aanleg van het centraal zenuwstelsel, de hersenen en het hartje. Voel je je misselijk? Neem dan meteen als je wakker wordt iets te eten en drinken. En eet over de dag regelmatig kleinere porties.
Je baby groeit hard door en stopt al zijn energie in groter en sterker worden. Dat geldt ook voor zijn spieren. Verder krijgt-ie wimpers en is zijn hoofdhaar een stuk dikker geworden. Grappig: hij kan zijn wangen boller maken en zijn wenkbrauwen fronsen. Hij weegt ongeveer 100 gram.
Doorgaan met die banaan! Want je kind blijft groeisprongen maken. Voel je al iets? Ja, hoor, dat is ’m! Grote kans dat je je baby in je buik voelt bewegen. In zijn kaken vormen zich nu stompjes op de plek waar later tanden en kiezen komen. Hij weegt zo’n 250 gram en is ongeveer 22 centimeter lang. Vanaf nu groeit-ie trouwens in zijn eigen tempo, tot week 19 zijn gewicht en lengte voor alle baby’s ongeveer gelijk.
Je baby kan nu ook jouw stem herkennen. Zet eens een muziekje op (de kans is groot dat je baby die na de bevalling ‘herkent’) en praat vooral gezellig tegen je buik. De vermoeidheid neemt waarschijnlijk wat toe en de controles bij de verloskundige zijn nu om de week. Je baby laat zich inmiddels vergelijken met een pompoen: hij is 40 centimeter lang en weegt 1800 gram.
Je baby zal ergens rond deze tijd gaan indalen. Je longen krijgen wat meer lucht, en je voelt wat meer druk op je blaas. Af en toe wat urineverlies hoort erbij. Niet te verwarren met vruchtwater: dat is helder en ruikt zoetig. Ook voel je vaker harde buiken. Dat kan komen omdat je te druk/gestrest of (te) actief bent geweest; een teken dat je het rustiger aan moet doen. Je baby weegt nu zo’n 2500 gram en is ongeveer 43 centimeter lang.
De baby is nu ongeveer 2 centimeter lang. Zijn armen en benen beginnen zich te vormen, de tenen en vingers lijken een beetje op zwemvliezen. Het hart is af en heeft vier kamers. Het ruggenmerg en de hersenen zijn ook zo goed als aangelegd.
Vanaf nu is je baby geen embryo meer, maar een foetus. Hij is zo’n 6 centimeter lang en weegt ongeveer 20 gram. Het gezicht van je baby begint zich meer te vormen en hij kan duimen, gapen en zich een beetje uitrekken.
De tong is ‘af’ en je baby kan vanaf nu ook smaken onderscheiden. Als je zwanger bent van een meisje dan zijn haar inwendige geslachtsorganen nu gevormd. Krijg je een jongen dan is dat nu ook goed op de echo te zien. Met uitzondering van de longen zijn nu alle organen ‘rijp’. Ergens tussen de 22e en 24e week zit je baarmoeder ter hoogte van je navel.
Af en toe doet je baby even zijn ogen open als hij wakker is of licht en donker kan onderscheiden. Zijn wervelkolom is nu volledig ontwikkeld. Je kind weegt zo’n 720 gram, net zo zwaar als een spitskool, en is ongeveer 33 centimeter lang.
Je bent aanbeland bij de laatste loodjes, en dus ook je uitgerekende datum. Slechts 4 procent van de kinderen wordt ook echt op die dag geboren. Een ding is zeker, je baby laat nu niet lang meer op zich wachten. Ontspan zoveel mogelijk en voor je het weet, is het zover.
Nog lang niet uitgekeken naar je baby? Kijk dan via de gratis app ZwangerHap van het Voedingscentrum verder wat er in je buik gebeurt en hoe de baby groeit. Ook vind je er antwoorden op al je vragen over eten tijdens de zwangerschap.
Scan de QR code en download gratis de app ZwangerHap
Je voedt nog een extra mondje in je buik, maar eten voor twee, is dat nou nodig? En dan is er nog die onverklaarbare zin in ander eten als je zwanger bent, zoals bij de hoogzwangere Naomi.
Naomi (33) is getrouwd met Randy (35) en samen hebben ze dochter Jessie (4,5). Naomi is hoogzwanger van een jongen.
Lang dacht ze dat haar gezin compleet was, maar opeens begon het toch te kriebelen. ‘Ineens miste ik een luierkontje. Ik zei tegen Randy dat ik nog wel een kindje zou willen. Hij moest even denken, want we hadden echt samen besloten dat we het bij één zouden houden. Na twee dagen zag ook hij het zitten.’
‘Ik wist, al voor de zwangerschapstest, dat ik zwanger was. Mijn borsten deden pijn, mijn lijf voelde anders.’ Met een week of zes kwamen de kwaaltjes: misselijk, geen geuren kunnen verdragen en toen Naomi koffie op de nuchtere maag dronk, moet ze spugen. ‘Dat werd met week 14 beter, alleen de energie is nooit teruggekomen, ook nu in het derde trimester niet.’
‘Van andere moeders hoor ik dat ze zo van de zwangerschap genieten. Dat
ervaar ik zelf niet zo. Zwanger zijn, een kind krijgen: ik vind het echt een wonder, ik ben dankbaar. Dat gevoel van een baby die in je buik beweegt, is bijzonder. Maar genieten, nee. Dat komt omdat ik niet lekker vrij kan bewegen en sporten zoals ik gewend ben, ik voel me onzeker en dan de impact van de hormonen... Nee, ik wil niet ondankbaar zijn, maar ik ben blij als de negen maanden straks klaar zijn.’
Tijdens de zwangerschap van Jessie had Naomi elke autorit wel een afslag willen nemen, voor een hamburger of
Weet wat je eet
een ijsje. Gelukkig wist ze zich vaak te beheersen. ‘Ook taart was favoriet en wafels. Mijn man zei dan: “Je moet wel gezond eten, dat kind groeit erop.” En dan zette hij me weer wat groente voor. Vroeg ik hem of hij een chocoladeijsje voor me wilde halen, zei hij: “Neem maar een perenijsje, anders zwemt dat kind in een cholesterolzwembad.” Typisch geval van troosteten. Soms vond ik mezelf wel een beetje zielig, want al mijn lievelingseten is een no go tijdens de zwangerschap: paling, carpaccio, ossenworst, filet americain, sushi met rauwe vis, tafelen met een glaasje wijn erbij. Voor mijn gevoel mocht ik niks. Dat is natuurlijk niet
Het is altijd belangrijk om gezond en gevarieerd te eten, maar als je zwanger bent helemaal. Zo krijgt de baby de voedingsstoffen binnen om te groeien en ben jij na de zwangerschap snel weer de oude. Gevarieerd eten zorgt ervoor dat je alle voedingsstoffen in de juiste hoeveelheden binnenkrijgt en je kind alvast went aan verschillende smaken. Wat jij eet, bepaalt namelijk de smaak en geur van je vruchtwater. Tijdens de zwangerschap heb je iets meer energie nodig. Hoeveel meer, dat verschilt sterk per persoon. Eet tijdens je zwangerschap niet expres meer dan je gewend bent. Sterker nog: alles wat je meer eet dan nodig, kom je extra aan. Je hebt dan iets meer kans op een zware baby en die heeft later dan weer een verhoogde kans op overgewicht.
zo. ik was ook best wel onzeker over alles. Ik denk dat ik daarom toen meer toegaf aan de cravings. Nu denk ik: hallo, je bent moeder dus je hebt de verantwoordelijkheid om gezond te eten. Ik vind het belangrijk voor de groei en gezondheid van mijn kind. Had ik bij Jessie ook wel, maar het lijkt alsof ik me er nu bewuster van ben.’
Chocola, sinaasappelen en kiwi’s zijn nu haar cravings. ‘Als ik wakker word, wil ik een sinaasappel. Heel bizar, want dat had ik voor mijn zwangerschap echt niet. ’s Middags moet ik er nog een, en vaak in de avond en soms in de
nacht ook. En dan eet ik tussendoor ook nog een kiwi of twee.’ Vet eten krijgt ze er nu niet meer in, en grote hoeveelheden eten lukt ook niet meer zo met de bevalling in het zicht. Naomi heeft met Jessie een goede bevalling gehad, dus ze kijkt uit naar deze keer. Lekker thuis, als het goed gaat natuurlijk. ‘Ik heb er alle vertrouwen. Ik vind het zo bijzonder hoe een vrouwenlichaam zo’n bevalling aan kan. Ik zeg altijd: ik heb brede heupen, en dat is niet voor niks.’
Benieuwd hoe het met Naomi, Randy, Jessie en hun kersverse gezinslid gaat? Kijk op pagina 46. ■
Hoe zit dat met de kilo’s?
Hoeveel je aankomt hangt voor een groot deel af van hoeveel je woog voor je zwangerschap. Als je gewicht bijvoorbeeld aan de lage kant was, zul je meer aankomen dan wanneer je gewicht al hoger was.
Zwangere vrouwen met een normaal gewicht komen gemiddeld 14,5 kilo aan, terwijl vrouwen met ernstig overgewicht maar zo’n 6 kilo aankomen.
V Meer weten over gewicht tijdens je zwangerschap? Kijk op www.voedingscentrum.nl/ zwangerengewicht
Gezond en gevarieerd eten tijdens je zwangerschap is belangrijk. Zo heb je onder meer voldoende jodium, calcium, omega-3(vis)vetzuren en ijzer nodig. Dit kun je op een dag ongeveer eten:
250 gram groente
2 porties fruit
4 - 7 bruine of volkoren boterhammen
4 - 5 opscheplepels volkoren graanproducten of 4 - 5 aardappelen
2 - 3 opscheplepels peulvruchten per week
2x 100 gram vis per week
Neem 2 keer per week vis: 1 keer 100 gram vette vis, zoals zalm of forel, en 1 keer 100 gram magere vis, zoals schol, tilapia of pangasius.
2x per week rund- of varkensvlees* (125 gram) 2 x per week kip* (125 gram)
*Als je geen vlees eet, neem je elke week een aantal producten extra: 1 portie peulvruchten, 2 porties noten en 1 ei.
2 - 3 doorbakken of hardgekookte eieren per week
1 handje ongezouten noten (25 gram)
3 - 4 porties magere of halfvolle zuivel ( 1 portie is 150 gram/ml)
40 gram kaas (20+ of 30+), mozzarella of light zuivelspread
40 - 50 gram smeer- en bereidingsvetten
Zoals halvarine of margarine uit een kuipje, vloeibare bak- en braad-producten, oliën zoals zonnebloem-olie of olijfolie.
1 , 5 - 2 liter drinken per dag
Zoals water, thee en koffie zonder suiker. Kijk op pagina 19 voor meer informatie over koffie en thee.
V Ga voor meer informatie naar www.voedingscentrum.nl/zwanger
Vegetarisch eten zonder vlees, maar met zuivel, ei en vis kan prima als je zwanger bent. Let er wel op dat je genoeg van de voedingsstoffen ijzer, jodium, calcium, eiwitten en vitamine B1, B2, B12 en (vis)vetzuren binnenkrijgt.
Als je veganistisch eet is het lastig om de aanbevelingen te halen en is er een grote kans op een tekort aan voedingsstoffen. We raden je daarom aan om samen met een diëtist te kijken naar wat haalbaar is voor jou en welke eventuele aanvullingen nodig zijn.
Tijdens de zwangerschap kun je gelukkig een hele hoop nog gewoon blijven eten en doen. Toch zijn er een paar dingen waarvan je beter niet te veel kunt nemen of die je nu even niet moet doen. Omdat ze niet goed zijn voor moeder en ongeboren kind.
In rauw vlees, rauwe vis, rauwe melk, rauw ei en rauwe kiemgroente kunnen ziekmakers zitten, zoals de bacterie Listeria en de parasiet Toxoplasma gondii. Je voorkomt een listeriabesmetting door vlees en vis goed te verhitten. Eet daarom ook geen zachte kaas gemaakt van rauwe melk of kant-en-klare gerookte vis. In de app ZwangerHap vind je meer informatie over wat je wel en niet kunt eten.
Van leverproducten zoals leverworst of paté kun je tijdens je zwangerschap beter niet te veel eten. Dat is schadelijk voor je baby en kan aangeboren afwijkingen veroorzaken. Een keer per week een boterham met een dun laagje paté of (smeer)leverworst kan geen kwaad.
Om je eten op smaak te brengen kun je keukenkruiden veilig gebruiken. Een kaneelbiscuitje of beschuit met muisjes kun je ook gewoon eten. Drink alleen geen kaneel-, venkel- of anijsthee of borstvoedingsthee met venkel of anijs. Wat echt wordt afgeraden zijn kruidenpreparaten (pillen) of etherische oliën van kruiden
Glycyrrhizine is een bloeddrukverhoger en dat zit in drop en zoethoutthee. Zelf merk je meestal niets van een hoge bloeddruk, maar je baby wel. Die krijgt dan minder voedingsstoffen en zuurstof door de placenta. Een paar dropjes per dag kan of één tot twee glazen zoethoutthee per dag. Heb je een hoge bloeddruk? Neem dan geen drop of thee met zoethout.
Tijdens je zwangerschap kun je gewoon lekker blijven bewegen en sporten. Sterker nog: het is juist goed! Je lichaam geeft zelf aan tot hoever je kunt gaan. Alleen contactsporten, sporten waarbij je hard kunt vallen of je iets in je buik kunt krijgen, zoals karate, maar ook hockey of skiën, kun je beter nu niet doen. En misschien een beetje overbodig: ook de achtbaan of de botsauto’s kun je in deze periode beter overslaan.
En die trek je ook aan als je de kattenbak schoonmaakt. Voor je ongeboren baby kan de parasiet Toxoplasma gondii (die de ziekte Toxoplasmose veroorzaakt) namelijk heel gevaarlijk zijn. Katten, die er zelf overigens geen last van hebben, dragen hem bij zich, maar ook in de tuin komt de parasiet voor. Handschoenen aan dus, zo voorkom je een besmetting.
In sojaproducten zitten zogenaamde isoflavonen. Als je hier tijdens de zwangerschap hoge doseringen van binnenkrijgt, kan dit mogelijk invloed hebben op de ontwikkeling van de geslachtsorganen van je baby. Uit voorzorg geldt dan ook het advies om een hoge inname te beperken. Neem maximaal 4 glaasjes of schaaltjes (van 150 ml) sojadrink/yoghurt per dag. Eet daarnaast maximaal twee maal per week andere sojaproducten zoals tofu, tempé of sojabonen. Zwangere vrouwen die zuivel gebruiken, kunnen gerust tofu, tempé of sojabonen eten bij de warme maaltijd.
Superfoods ‘claimen’ supergezond te zijn en wie wil dat nou niet voor z’n baby? Helaas bestaat er niet zoiets als één superfood. Wil je super good eten? Gevarieerd eten volgens de Schijf van Vijf is de beste manier om alle belangrijke voedingsstoffen binnen te krijgen.
In welke fase van je zwangerschap je ook zit: alcohol mag nu even niet. Ook een klein slokje kan al schadelijk zijn voor je baby. Let bij het drinken van alcoholvrije dranken op dat er echt geen alcohol in zit. Dan staat er 0,0% op het etiket.
Het is belangrijk om te stoppen met roken als je zwanger bent.
■ Je hebt meer kans op een gezonde baby. Je baby krijgt meteen meer zuurstof en voeding, en kan daardoor beter groeien.
■ Je hebt minder kans op een miskraam, een vroeggeboorte, problemen in de zwangerschap en problemen rond de geboorte.
■ Je hebt minder kans dat je baby in de baarmoeder of rond de geboorte doodgaat.
Kijk voor hulp bij stoppen met roken op www.ikstopnu.nl/rookvrijeouders
Bespreek het met je verloskundige of bel de gratis Stoplijn (0800-1995)
Water komt in Nederland gewoon uit de kraan. Het is veilig om te drinken! Maar… dat geldt helaas niet voor huizen met loden leidingen. Geen overbodige luxe om die te laten vervangen, want anders moet je tijdens je zwangerschap toch echt overstappen op flessenwater uit de winkel. Daar maak je dan ook de thee, koffie, soepen en sauzen mee. En je gebruikt het ook als je pasta, rijst, aardappelen of couscous kookt. Splinternieuwe leidingen? Laat dan de kraan even doorstromen voor gebruik.
V Op www.voedingscentrum.nl/lood vind je meer informatie en adviezen rondom loden leidingen.
Cafeïne, je weet wel, die wakkermaker, is nog zo’n stofje waar je niet te veel van moet nemen. Omdat het de groei van je baby kan vertragen. Cafeïne zit vooral in koffie (ongeveer 85 mg per kopje), thee (30 mg) en cola (18 mg). Beperk de hoeveelheid tot maximaal twee kopjes (125 ml) koffie per dag. Drink je naast koffie ook thee? Dan kun je drie kopjes thee (125 ml) en een kopje koffie drinken per dag.
Een broodje met gerookte zalm of tonijnsalade, kan dat? En hoe zit het met salami en brie: is dat veilig om te eten als je zwanger bent? In de handige app ZwangerHap van het Voedingscentrum kun je snel opzoeken wat je allemaal wel en niet kunt eten en drinken als je zwanger bent. Ook krijg je tips over gezonde voeding en zie je hoe de baby in je buik groeit.
Twijfel? Zoek het op!
Tijdens je zwangerschap is het extra belangrijk om gezond en veilig te eten. Voor jezelf én je baby. Naast dat je sommige dingen nu beter niet kunt eten, of met mate, kun je gelukkig ook een heleboel wél eten. Maar hoe kom je daar snel en makkelijk achter? Met de productzoeker in de ZwangerHap. Je voert het product in en je weet meteen of je het wel of niet kunt eten. Belangrijk, want voordat je het weet, schiet je in de twijfelmodus en besluit je dan maar om veel niet te eten. En dat hoeft echt niet.
Mmm, een toastje met zalm?
Kan ik veilig kruiden gebruiken?
Een kaasplankje met brie en camembert: kan dat nu wel of niet?
Is salami ook gemaakt van rauw vlees?
Welke soorten vis kan ik veilig eten?
Nieuwsgierig naar het antwoorden? Kijk dan in de app ZwangerHap.
Niet alleen voor de zwangere gaat er een hele nieuwe wereld open.
Daarom: negen antwoorden op vragen die iedere partner zich tijdens de zwangerschap een keer stelt.
De hormonen gieren in het rond, maar gelukkig veranderen vrouwen niet in een totaal ander persoon als ze zwanger zijn. Stemmingswisselingen? Zou kunnen. Ze kan kribbiger uit de hoek komen. Of misschien is ze ineens de relaxedheid zelve. Los van de groeiende buik zie je fysiek wel wat veranderingen. Zo kan ze striemen, puistjes, spataderen, pigmentvlekken en striae krijgen. Haar nagels en haar gaan vaak sneller groeien, en ook haar borsten worden voller. Houd bij alles (ook als de hormonen een beetje bezit van haar nemen) het goede doel in de gaten: dat jullie baby straks gezond ter wereld komt.
Als je vrouw blijft bewegen, houdt ze een goede conditie en verbetert haar bloedsomloop, waardoor er meer voedingsstoffen naar jullie baby stromen. Goed dus. Niet goed: sporten waarbij je makkelijk valt of tegen anderen aanbotst, zoals hockey. Ook vechtsporten, paardrijden, wintersport en duiken worden afgeraden. Goedgetrainde vrouwen kunnen tot de vijfde maand van de zwangerschap (recreatief) blijven rennen. Is ze minder getraind, dan liever niet.
Niks moet, maar zelfs de partners met de grootste tegenzin moeten achteraf toegeven dat ze er wel iets aan hebben gehad. Je leert namelijk niet alleen puffen op een pufcursus. Je wordt ook geholpen na te denken over keuzes als: thuis bevallen of in het ziekenhuis? Wat is jouw rol tijdens de bevalling? Hoe stimuleer je haar als ze het even niet meer ziet zitten? Knip je de navelstreng door? Wat doe je met de placenta?
Ja, geen druppel is het advies. Ook geen slokje of één wijntje bij het eten. Alcohol is schadelijk voor je baby, en hoeveel precies is nog niet bekend. Een alcoholvrije zwangerschap gaat het makkelijkst als ook de partner meehelpt. Helpt het haar om bijvoorbeeld geen alcohol in haar bijzijn te drinken? Praat er samen over. Er zijn veel lekkere, alcoholvrije alternatieven die je in huis kunt halen voor de borrel. Check op het etiket of er wel echt 0,0%, nada, noppes aan alcohol in zit.
Tijdens de zwangerschap kan de smaak veranderen, waardoor zwangeren ineens onbedwingbare trek krijgen. In bijvoorbeeld sinaasappelsap in de nacht, kroketten bij de lunch of op de gekste momenten tomatensoep. Wetenschappers zijn er nog niet helemaal uit waar die zwangerschapslusten vandaan komen. Sommige vrouwen merken weinig van smaakveranderingen, anderen herkennen zichzelf nauwelijks terug. Ook hebben wetenschappers nog geen overtuigend bewijs gevonden voor cravings. Toch is het het beste om te blijven kiezen voor iets gezonds. Zo blijf je beter op gewicht en krijg je goede voedingsstoffen binnen. Zorg dat gezonde voeding altijd in het zicht ligt en haal geen snacks en snoep in huis.
V Kijk ook op www.voedingscentrum.nl/ dagmenuzwanger voor dagmenu’s en eettips.
Het krijgen van een kind betekent veel regelen: van het aanschaffen van een kinderwagen en autostoeltje tot het geboortekaartje en de babykamer. Als je als man en vrouw samen een kind krijgt, en geen geregistreerd partnerschap hebt en niet getrouwd bent, dan moet de partner de ongeboren vrucht erkennen vóór de geboorte. Veel wetgeving wat betreft kind erkennen en gezag zijn helaas nog ouderwets en gebaseerd op de situatie ‘man en vrouw krijgen een kind’. Dat geldt ook voor partnerverlof. Op www.rijksoverheid.nl vind je meer informatie. Ook belangrijk: check jullie zorgverzekering, zodat je vooraf weet wat wel en niet gedekt wordt. Kijk voor meer voorbereiding op de checklist op pagina 24.
Je beslist natuurlijk zelf of je je wilt verdiepen in wat er komt kijken bij een zwangerschap en bevalling. Een beetje inlezen en weten waar je aan toe bent, is wel aan te raden. Hoe meer jullie samen het idee hebben dat je zelf invloed hebt op de keuzes die jullie maken en die bewust maken, en op wat jullie te wachten staat, hoe succesvoller alles straks gaat verlopen. Ook voor moeder en kind. Vergeet niet: een baby krijgen is een levensveranderende situatie. Hebben jullie er al over nagedacht of jullie een NIPT wilt laten doen? Willen jullie weten wat het wordt?
8
Mijn vrouw is misselijk en moe. Blijft dat zo?
Vaak voelt een zwangere zich beter na 14 tot 17 weken tot aan de laatste drie maanden van de zwangerschap. Wat kun jij doen? Probeer haar te stimuleren meerdere keren per dag kleine hoeveelheden te eten en maak bijvoorbeeld elke ochtend een licht ontbijt klaar. Kijk op pagina 26 voor dagmenu’s en meer tips. Foliumzuur en vitamine D slikken is belangrijk, net als het binnenkrijgen van voldoende producten met calcium, jodium en ijzer. Kijk op pagina 17 voor de dagelijkse hoeveelheden. De Schijf van Vijf is een handig hupmiddel om gezond te eten.
9
Ik rook. Kan ik dan het beste buiten roken?
Als je buiten rookt, ademen je vrouw en de baby jouw sigarettenrook niet in. Steek je binnen een sigaret op, dan 'roken zij met je mee'. En dat is schadelijk voor hun gezondheid. Maar: ook als je altijd buiten rookt, neem je schadelijke stoffen uit de rook mee naar binnen. Die stoffen blijven achter in je kleren, haren en huid. Je vrouw kan deze stoffen weer inademen en zo 'rookt' je baby ook weer mee. Stoppen met roken is dus het beste voor iedereen. Samen stoppen is makkelijker. Twijfel niet en vraag dus vooral om hulp.
Kijk voor hulp bij stoppen met roken op www.ikstopnu.nl/rookvrijeouders of bel de gratis Stoplijn (0800-1995)
Zou kunnen. Ze kan kribbiger uit de hoek komen.
Of misschien is ze ineens de relaxedheid zelve.
Die vraag heb je vast al vaker gehoord? Maar wát moet er dan vooraf geregeld of gedaan worden? Je leest het hier.
Sommige zaken regel je voor de bevalling. Zoals:
● Een zwangerschapsverklaring
Een officieel bewijs waarin staat dat je zwanger bent en wanneer je bent uitgerekend. Je werkgever heeft een kopie nodig en jij ook, bijvoorbeeld als je van plan bent om tot laat in je zwangerschap te vliegen. De verklaring is te verkrijgen via de verloskundige of je gynaecoloog.
● Erkennen
Doe je dit tijdens de zwangerschap, dan heet dit ‘erkenning van de ongeboren vrucht’. Dat kan bij de gemeente. Als de moeder niet meekomt, moet zij schriftelijke toestemming geven. Ben je getrouwd of geregistreerd partners, dan hoef je het kind niet te erkennen.
● Werk
Plan een gesprek in met je werkgever over zwangerschapsverlof, en over hoe je na je verlof je werk wilt invullen. Is er op je werk een plek waar jij straks kunt kolven als je borstvoeding wilt geven? En dan niet een donker hoekje van het magazijn, maar een schone, lichte ruimte (liefst met een koelkast om de gekolfde melk in te bewaren) die je op slot kunt doen.
● Een zwangerschapscursus
Het is goed om ook tijdens de zwangerschap in beweging te blijven. Dat kan met wandelen, maar bijvoorbeeld ook met een cursus gym of yoga. Kies vooral iets dat bij je past.
● Zwangerschapsverlof
Je hebt in elk geval recht op zestien weken verlof. Ook je partner heeft recht op verlof. Voor LHBTI-stellen liggen de regels helaas soms net iets anders. Werk je in loondienst, dan bespreek je met je werkgever wanneer je verlof ingaat. Ben je zzp’er of ontvang je een uitkering, vraag dan je verlof aan bij het UWV. Kijk voor meer informatie op www.rijksoverheid.nl
● Ouderschapsverlof
Zou je langer vrij willen hebben na je zwangerschapsverlof?
Dat kan. Ook partners kunnen maximaal vijf weken (vijf keer het aantal werkuren per week) aanvullend ouderschapsverlof opnemen (zonder salaris maar met een uitkering van het UWV).
Bespreek het met je werkgever en kijk voor meer informatie op www.rijksoverheid.nl
● Kinderopvang
Kinderdagverblijf, gastouder, opa’s, oma’s, oppas aan huis: wie blijft er bij de baby als het verlof erop zit? Dit is de tijd om je toekomstige kindje alvast in te schrijven bij een kinderopvangorganisatie. Extra mooi is het als de kinderopvang ook aandacht besteedt aan leefstijl, is het bijvoorbeeld een Gezonde Kinderopvang?
V Kijk voor meer informatie op www.voedingscentrum.nl/ kinderopvang
● Bedverhogers
Vanaf 37 weken gaat je bed de hoogte in (dat werkt straks prettiger voor de kraamverzorgende). De minimumhoogte is 80 cm en je scoort je verhogers bij de thuiszorgwinkel.
● Geboortekaartjes
Verzamel alvast alle adressen en bedenk of je het ontwerp van het kaartje zelf wilt doen of wilt uitbesteden.
Nee, jullie hoeven geen grote uitzetlijst af te werken, maar een goede basis is wél handig. Je kunt het nieuw kopen; tweedehands of ‘leasen’ zijn ook goede en duurzame opties.
● Wiegje of ledikant
Stevig, veilig en voorzien van een goed matras. Kijk op www.veiligheid.nl/veiligslapen voor alle adviezen rondom veilig slapen.
● Dekentje, molton, lakentjes
Van goed ventilerend materiaal zoals katoen. Kinderen die jonger zijn dan 2 jaar slapen het veiligst in een babyslaapzak of onder een deken met een lakentje.
● Badje met badthermometer
Een watertemperatuur van 37 °C is ideaal.
● Commode
Met veel opbergruimte zodat luiers en kleertjes binnen handbereik zijn.
● Aankleedkussen met hoes
Een opstaande rand maakt omrollen voor de baby minder makkelijk.
● Kleertjes
In elk geval: zes rompertjes met lange mouwen, een paar broekjes, shirts, truitjes, vestjes, sokjes en mutsjes.
● Luiers
In de kleinste maat (new born). Tip: leg een voorraadje aan en houd een stuk of zes luiers per dag aan. Je kunt ook voor de duurzame optie van wasbare luiers gaan. Vergeet ook de billendoekjes niet.
● Luieremmer
● Koortsthermometer
Twee stuks. De lichaamstemperatuur van je baby meet je in het begin meerdere keren per dag, die van moeders ook.
● Twee kruiken met kruikenzak
Omdat baby’s de eerste dagen moeite kunnen hebben om op temperatuur te blijven.
● Hydrofieldoeken en -washandjes
Onmisbaar bij het boertje laten, spugen en wassen.
● Omslagdoek
Daarin blijft je baby warm als hij niet in bed ligt.
Voor de 16e zwangerschapsweek regel je kraamzorg. Waar moet je rekening mee houden?
● Wacht niet te lang
De tijd vliegt, handig om meteen een kraamzorgorganisatie uit te zoeken. Vraag je verloskundige, huisarts, vrienden of kennissen naar tips. Past hun werkwijze bij jullie?
● Welke zorg
Je kunt kiezen tussen minimale zorg voor moeder en baby of volledige ondersteuning tijdens het opstarten van het hele gezin.
● Kraampakket
Essentieel om in huis te hebben, zeker als je thuis bevalt. Als je aanvullend verzekerd bent, krijg je het pakket van de verzekeraar. Je kunt het ook bij de apotheek kopen.
Ga je borstvoeding geven of flesvoeding? Een goede voorbereiding is belangrijk voor een goede start.
● Het halve werk
Boeken, blogs, bijeenkomsten, brochures: laat je goed informeren. V Meer informatie over borstvoeding en flesvoeding vind je op: www.voedingscentrum.nl/borstvoedingenflesvoeding Of zoek naar moeders die borstvoeding geven via www.lalecheleague.nl
● Lactatiekundige
Zij is gespecialiseerd in borstvoeding. Handig om alvast op de site van de Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen (nvlborstvoeding.nl) te kijken wie er bij jou in de buurt zit, zodat je hulp kunt inschakelen als dat nodig is. Soms wordt hulp van een lactatiekundige vergoed uit een aanvullende verzekering.
● Check de filmpjes!
Op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum vind je een handige videoserie over borstvoeding. Ter voorbereiding, maar ook als je straks borstvoeding geeft.
● Zoogkompressen en een beha
Onmisbaar als je borstvoeding geeft: een speciale beha voor borstvoeding en zoogkompressen, want er kan melk lekken.
De een heeft er meer last van dan de andere: misselijkheid is een bekende zwangerschapskwaal. Het láátste waar je dan aan moet denken is aan eten. Toch is voeding een goeie remedie tegen misselijkheid. Een paar tips op een rijtje.
Zwangerschapshormonen kunnen ervoor zorgen dat je ineens minder goed tegen bepaalde geuren en smaken kunt. Was je voorheen gek op koffie maar draait je maag zich nu alleen al bij de geur ervan om? Je bent niet de enige. Na de eerste drie, vier maanden, wordt het meestal langzaam beter. De beste remedie? Zorg ervoor dat je genoeg drinkt en je maaltijden verdeelt in kleinere porties. Beter zes keer per dag een kleine maaltijd dan driemaal een bord vol.
Misselijk? Neem direct iets te eten en drinken als je wakker bent, zoals een volkoren cracker, volkoren brood of wat fruit.
Of gember helpt tegen de misselijkheid? Dat weten we nog niet goed. Niet elk onderzoek komt tot dezelfde bevinding. Bij misselijkheid wordt weleens geadviseerd kalebaskalk (pimba) te nemen. Dat is geen goed idee: de grote hoeveelheid lood in pimba is schadelijk voor je baby. Heb je last van misselijkheid? Overleg altijd wat je tegen misselijkheid kunt doen met je arts of verloskundige.
Ook al heb je geen eetlust, probeer gezond te blijven eten volgens de Schijf van Vijf. Zo help je je baby om gezond te groeien en het helpt tegen de misselijkheid. Er zijn geen producten bekend die de misselijkheid stoppen.
V Op www.voedingscentrum.nl/dagmenuzwanger vind je lekkere en gezonde recepten om mee te varieren.
• 2 volkoren crackers met halvarine en jam
• 1 kopje thee zonder suiker
• 1 glas water
TUSSENDOOR
• 1 kopje thee zonder suiker
• 1 volkoren boterham met halvarine, belegd met plakjes banaan
TUSSENDOOR
• 1 volkoren boterham met halvarine, belegd met een plakje 30+ kaas en plakjes komkommer
• rest van de banaan
• 1 glas karnemelk of halfvolle melk (150 ml)
LUNCH
• dubbele volkoren boterham met halvarine, belegd met een plakje 30+ kaas, plakjes tomaat en een beetje peterselie
• 1 volkoren boterham besmeerd met halvarine en appelstroop
• 1 glas karnemelk of halfvolle melk (150 ml)
TUSSENDOOR
• schaaltje fruit (bijv. druiven, appel, granaatappelpitjes)
• 1 kopje thee, zonder suiker
TUSSENDOOR
• 2 glazen water
• 1 volkoren mueslibol met halvarine
WARME MAALTIJD
• 1 portie volkoren spaghetti
Bolognese met 125 gram mager (vegetarisch) gehakt en 200 gram gegrilde groenten (courgette, paprika, tomaat, ui)
• schaaltje halfvolle yoghurt (150 ml)
• 1 glas water
TUSSENDOOR
• 1 glas verse muntthee zonder suiker
• 1 volkoren cracker met hummus
TUSSENDOOR
• 1 glas water
• 1 handje ongezouten noten (25 gram)
ONTBIJT
• 2 volkoren crackers met halvarine, met een plakje 30+kaas (20 gram)
• 1 glas halfvolle melk (150 ml)
• 1 kopje thee zonder suiker
TUSSENDOOR
• mueslibol met halvarine en een plakje 30+kaas (20 gram)
• 1 glas water
LUNCH
• dubbele volkoren boterham met halvarine, belegd met gekookt ei en komkommer
• dubbele volkoren boterham met halvarine en 100% pindakaas en plakjes komkommer
• 1 glas halfvolle melk (150 ml)
TUSSENDOOR
• schaaltje halfvolle yoghurt (150 ml) met 1 sinaasappel in stukjes en 2 eetlepels muesli zonder toegevoegd suiker (20 gram)
• 1 kopje koffie zonder suiker en melk
• 1 glas water
WARME MAALTIJD
• 125 gram geroerbakte kipfiletblokjes of vegetarische roerbakreepjes met 3 opscheplepels roerbakgroenten en 4-5 opscheplepels volkoren couscous gemengd met een opscheplepel gebakken champignons
• schaaltje vers fruit (zoals aardbeien, perzik, pruimen of meloen)
• 1 glas water
TUSSENDOOR
• 1 kopje thee zonder suiker
• 2 glazen water met een muntblaadjes of schijf citroen
• handje ongezouten noten (25 gram)
• paar dadels, gedroogde abrikozen of pruimen
Voor 2 personen 20 minuten
1 ui of 3 bosuitjes
1 teentje knoflook
peper
2 eetlepels olie
150 gram zilvervliesrijst
3 paprika's (rood en geel)
½ komkommer
azijn
1 klein blik kidneybonen (uitlekgewicht ca. 250 gram)
½ blik tomatenblokjes zonder zout tijm of oregano
1. Pel de ui en de knoflook en snijd ze in snippers.
2. Fruit de ui en de knoflook met wat peper in de olie.
3. Voeg de rijst toe en schenk er 300 ml water bij.
4. Breng dit aan de kook en kook de rijst 5 minuten.
5. Maak de paprika’s schoon en snijd ze in blokjes.
6. Meng de paprikablokjes door de rijst en kook het geheel nog 5-10 minuten tot de rijst gaar is.
7. Was het stuk komkommer en snijd het in plakjes of blokjes.
8. Maak er met azijn en peper een salade van.
9. Spoel de kidneybonen af en laat ze uitlekken.
10. Meng de kidneybonen en de tomatenblokjes door de rijst. Warm het geheel goed door.
11. Maak op smaak met wat tijm of oregano. Geef de komkommersalade erbij.
Voedingswaarde per persoon: 590 kcal, 15 g vet, waarvan 3 g verzadigd vet, 85 g koolhydraten, waarvan 12 g suikers, 20 g vezel, 20 g eiwit, 0,7 g zout, 225 g groente
Voor 2 personen 25 minuten
1 dunne prei
100 gram gegrilde paprika (koeling, zonder zout)
1 eetlepel pijnboompitjes
half bosje basilicum, gewassen
1 teentje knoflook, gepeld
2 eetlepels olijfolie
2 stukjes visfilet, bijv. tilapia of pangasius
150-200 gram volkoren penne
8 sprietjes bieslook, fijngesneden citroensap peper
4 tomaten, gewassen in parten gesneden
1. Was de prei en snijd in dunne ringen.
2. Snijd de paprika klein.
3. Rooster de pijnboompitten.
4. Maal de pijnboompitten, basilicum, knoflook, 1 eetlepel water en 1 eetlepel olijfolie met de staafmixer tot grove pasta.
5. Dep de vis met keukenpapier droog. Leg ieder stuk vis op een stuk dubbelgevouwen aluminiumfolie.
6. Bestrijk met de basilicumpasta en verdeel de prei en paprika erover. Vouw het aluminiumfolie goed dicht.
7. Laat de pakketjes in een pan met een bodempje water in circa 10 minuten gaar worden.
8. Kook de penne (zie verpakking).
9. Maak een dressing van citroensap, ½ eetlepel water, 1 eetlepel olie, bieslook en peper. Schep door de tomaten.
10. Leg het vispakketje op de penne en geef de tomatensalade erbij.
Voedingswaarde per persoon: 665 kcal, 20 g vet, waarvan 3 g verzadigd vet, 70 g koolhydraten, waarvan 11 g suikers, 10 g vezel, 45 g eiwit, 0,2 g zout, 300 g groente
Voor 2 personen 30 minuten
1 eetlepel sesamzaad
200 gram volkoren noedels
150 gram ongepaneerde varkensschnitzel
2 rode uien
400 gram broccoli
1 rode peper
1 eetlepel olie
2 eetlepels sojasaus met minder zout of ketjap manis
Vega? Vervang het vlees door blokjes tofu of vegetarische roerbakstukjes.
1. Rooster het sesamzaad in een droge koekenpan.
2. Kook de noedels in ruim water volgens de gebruiksaanwijzing.
3. Snijd het vlees in smalle reepjes.
4. Pel de uien en snijd ze in halve ringen.
5. Maak de broccoli schoon en snijd de stronk in kleine roosjes. Schil de steel en snijd de steel in stukjes.
6. Was de rode peper en verwijder de zaadlijsten en pitjes. Snijd de peper in smalle reepjes.
7. Bak het vlees in de olie bruin. Bak de uienringen kort mee. Roerbak de broccoli in 5 minuten mee gaar.
8. Voeg de uitgelekte mie en de rode peper toe en warm het gerecht goed door.
9. Maak op smaak met wat sojasaus. Strooi het sesamzaad erover.
Voedingswaarde per persoon: 620 kcal, 15 g vet, waarvan 3 g verzadigd vet, 80 g koolhydraten, waarvan 14 g suikers, 10 g vezel, 40 g eiwit, 2 g zout, 175 g groente
Tijdens de zwangerschap zie je je verloskundige of gynaecoloog regelmatig. En ook tijdens de bevalling zijn ze er om je te helpen. De kraamverzorgende is er dan ook bij, en anders belt ze aan zodra de baby is geboren. Twee verloskundigen, een kraamverzorgende en een gynaecoloog vertellen over jullie samenwerking.
Tamana is sinds 2010 verloskundige en werkt als docent in Maastricht. Ze gelooft in de kracht van een vrouw.
‘Ik ben geboren in Afghanistan.
Toen ik anderhalf was, moesten mijn ouders vluchten. Haar laatste kind kreeg mijn moeder in Iran, toen we dus op de vlucht waren. In Afghanistan was ze van haar eerste vier kinderen bevallen met goede medische zorg. Dat was in Iran, bij de geboorte van haar vijfde kind, niet het geval. Maar wat ze daar altijd over zei was dit: “Het enige wat ik nodig had, was liefde. Dan kon ik goed baren. Baren zit in de kracht van een vrouw.”
Op de vlucht zijn, heeft mij gevormd en de woorden van mijn moeder zijn me bijgebleven. Ik heb altijd gedacht: ik ga geneeskunde studeren en dan ga ik terug naar Afghanistan, daar hebben ze alle hulp nu hard nodig. Tijdens mijn studie ontdekte ik de verloskunde en dat je een vrouw dan van a tot z kunt begeleiden.
Mijn doel is altijd dat een vrouw zo veilig mogelijk de zwangerschap en
Standaard krijg je tijdens je zwangerschap één echo: de zogenaamde termijnecho, rond de tien tot twaalf weken. Hierbij wordt bekeken hoe lang je zwanger bent, wat je uitgerekende datum zal zijn, of het hartje van je kind klopt en of je misschien in verwachting bent van een tweeling. De meeste ouders kiezen er ook voor om een 20 wekenecho te laten maken. Dan wordt er gekeken naar eventuele lichamelijke afwijkingen, zoals een open ruggetje. Je verloskundige bespreekt met je wat in jouw geval zo’n 20 wekenecho betekent. Je kunt ook een ‘pretecho’ laten maken, die wordt niet vergoed door de verzekering.
bevalling ingaat. Een belangrijk deel van mijn vak bestaat uit coachen en geruststellen. Ik vind het belangrijk dat een zwangere zich gehoord voelt en op haar intuïtie en gevoel durft af te gaan. Vrouwen worden tegenwoordig onzeker gemaakt, alles wordt in beeld gebracht door social media en televisie. Je ziet zo veel: het moet perfect gaan of er kunnen allerlei enge dingen gebeuren.
Gedurende je zwangerschap hebben we veel contact. Niet alleen voor controles (we checken o.a. je bloeddruk, luisteren naar de hartslag van je kindje, bepalen de hoogte van je baarmoeder en beoordelen de groei van de baby), samen maken we ook een geboorteplan, bespreken je wensen, je angsten en je vragen over je zwangerschap en bevalling. Ik vind het belangrijk dat een vrouw het gevoel heeft dat ze het kan: zwanger zijn. En bevallen. Want is het moment eenmaal daar, dan ben ik er natuurlijk bij. Toch probeer ik vooral een schaduw te zijn en ik grijp pas in als het echt nodig is.’
Hierin beschrijven jullie de wensen rondom de bevalling. Denk daarbij aan zaken als: wil je gebruikmaken van een baarkruk, wie kunnen je steunen tijdens de bevalling, hoe ga je om met pijn en hoe sta je tegenover het geven van borstvoeding? Ook dingen waar je liever niet over nadenkt, komen aan bod. Denk aan ingrepen die nodig zouden kunnen zijn als de bevalling niet voorspoedig verloopt. Kijk voor meer informatie over een geboorteplan op www.deverloskundige.nl
Nadia werkt in het Radboudumc in Nijmegen als klinisch verloskundige. Je ziet haar vaak op het moment dat de bevalling al is begonnen of bijna gaat beginnen.
‘Als er sprake is van een inleiding, als er in het vruchtwater is gepoept, of als er andere medische redenen zijn, dan kom ik in beeld. Vaak zie ik vrouwen dan dus voor het eerst, soms heb ik ze al eens eerder gezien. Alleen als er spoed is, heb ik er geen tijd voor, maar anders wil ik altijd het geboorteplan lezen en samen bespreken. Ik ben wel echt een voorstander van zo’n plan, omdat daarin staat wat de aanstaande ouders willen. Het dwingt je om na te denken over je bevalling en je krijgt er ook een realistischer beeld van. Vaak komt het ideale bevalplaatje natuurlijk niet uit, want in de praktijk kan alles anders gaan. Toch heb je er dan nog altijd profijt van dat je zo’n plan gemaakt hebt, omdat je er dus van tevoren goed over na hebt gedacht.
Er zijn zwangeren die enorm angstig zijn voor hun bevalling, dan is het extra belangrijk dat je je angsten met je verloskundige deelt. Hoe meer ontspannen je de bevalling in kunt
gaan, hoe beter het is. Als het medisch verantwoord is, heeft de vrouw de regie. Dat klinkt misschien gek, want ze is immers in het ziekenhuis. Maar ik wil dat de aanstaande ouders zich gehoord voelen en achter de beslissingen staan die we nemen of in elk geval het gevoel hebben dat ze bij die keuzemomenten betrokken zijn. Het is jouw lijf en jullie baby.
Ik neem de tijd om te vertellen wat er gaat gebeuren. Soms lukt het niet om uitgebreid op alles in te gaan, in spoedsituaties bijvoorbeeld, maar ik zeg er altijd bij dat we er na de bevalling nog op terugkomen. En dat doen we ook. Ik begeleid, in overleg met de dienstdoende arts, de bevalling. Wat ik altijd wil uitdragen en in mijn achterhoofd heb: een vrouw kan van nature bevallen. Hoe minder stress, hoe beter. Tuurlijk maken we ook vervelende situaties mee. Maar houd in je achterhoofd: iedereen die gezond is, kan heel gezond bevallen.’
‘Het is jouw lijf en jullie baby’
Marja is kraamverzorgende en borstvoedingscoach. Iedereen in Nederland heeft recht op kraamzorg, die je via een organisatie kunt krijgen of via een zelfstandige, zoals Marja.
‘We maken een afspraak om kennis te maken of we zien elkaar rond de zevende maand tijdens de intake. Dan bespreken we wat de kraamweek inhoudt, wat de wensen zijn en wat ze van mij kunnen verwachten. Aan het einde van de zwangerschap bel ik even op.
Als iemand poliklinisch of thuis bevalt, kan de kraamverzorgende de verloskundige ook tijdens de bevalling assisteren. Ik puf dan mee met de weeën, stel gerust, pak eens een washandje, een slokje drinken. Zodra de baby er is, is onze grote focus: de zorg voor moeder en kind. Dat ze alle twee van de bevalling kunnen bijkomen, de partner trouwens ook hoor! En dat het nieuwe gezin dan samen kan hechten, elkaar kan leren kennen. Een zo’n goed mogelijke start, dat geldt ook voor de borstvoeding. Ik doe de controles van moeder en kind en bespreek die met de verloskundige, verzorg het ontbijt, de lunch en de
tussendoortjes, doe de was en zorg dat iedereen een schoon bed heeft. We praten over de bevalling. En heel belangrijk: dat de ouders vertrouwd raken met de verzorging van het kindje.
Soms kom ik vroeg in de ochtend binnen, en dan liggen de kersverse ouders en hun baby nog te slapen. Wie maakt dat nou mee, dat je dan met een kopje thee het hele gezin voorzichtig wakker maakt. Als de kraamweek voorbij is, is het tijd om te gaan. Tuurlijk vind ik het dan ook lastig om weer weg te gaan. Wat ik nooit vergeet? Een keer kwam ik bij een familie die nog wat extra kraamdagen nodig had. Ik merkte het toen ik binnenkwam, er was onrust en spanning. Weinig slaap en het kindje huilde veel. Ik heb de baby in bad gedaan, luiertje om en toen zei ik: “Gaan jullie lekker in bed liggen. Huidop-huid. Neem de tijd.” En toen lukte het het kindje wel om rustig te gaan drinken. De vader huilde: “Waar was je de afgelopen dagen, dit voelt zo goed!”’
Nergens anders ter wereld vind je kraamzorg zoals we die in Nederland hebben. Iedere vrouw die bevallen is, heeft recht op kraamzorg. Kraamzorg wordt uit het basispakket van de zorgverzekering vergoed: minimaal 24 uur en maximaal 80 uur, verdeeld over uiterlijk 10 dagen. Ben je in het ziekenhuis bevallen, en daar langer gebleven, dan heeft dat gevolgen voor je toegewezen uren. Voor elke opnamedag lever je dan 6 uur kraamzorg in, met uitzondering van de dag van ontslag. Heb je complicaties na de bevalling, een meerling of een andere goede reden voor wat extra zorg? Dan kun je meer uren krijgen (met een maximum van 80 uur). Voor kraamzorg betaal je een eigen bijdrage van € 4,60 per uur. De kosten voor kraamzorg vallen niet onder het verplichte eigen risico.
Wessel Ganzevoort is gynaecoloog-perinatoloog in het Amsterdam UMC, locatie AMC. Hij begeleidt vooral zwangere vrouwen met een medische indicatie vanwege een hoogrisicozwangerschap.
‘Vrouwen die ik zie hebben een verhoogd risico op complicaties. Dat wil niet zeggen dat dat ook allemaal gaat gebeuren, maar wij zijn er om ze het beste te begeleiden, samen plannen te maken en over te gaan tot actie, mocht dat nodig zijn. Een gewaarschuwd mens telt voor twee, dat idee. Verloskunde is een bijzonder vak, het is van zoveel factoren afhankelijk dat we honderd scenario’s bedenken en dan gaat het toch nog anders dan gedacht. Daarom zijn we altijd goed voorbereid.
Ik vind het belangrijk dat de focus niet alleen maar ligt op wat er mis kan gaan. Elke zwangerschap heeft ook normale aspecten en die laat ik het liefst zo lang mogelijk doorgaan. Tuurlijk bespreken we de angsten, verwachtingen en hoop die kleven aan zo’n medische indicatie. Toch hoop ik dat een vrouw zich bij ons vooral zwanger voelt en niet denkt dat ze een wandelende medische indicatie is. Soms benoem ik dat expliciet, als ik merk dat iemand veel bezig is met z’n aandoening. Dan vraag ik: hoe gaat het verder? Hoe voel je je? Of het nu je eerste, tweede of je zevende kind is:
met elke zwangerschap veranderen dingen in je leven. Het is goed om daarbij stil te staan, ook buiten de spreekkamer, en daar naar toe te werken. Een zwangerschapscursus, borstvoeding: nadenken over wat je te wachten staat, óók als je kind geboren is. Mijn rol is meer dan de technische begeleiding. De vertaling van verloskundige in het Frans is ‘wijze vrouw’, en die rol hebben wij ook. Wij maken die reis naar de bevalling mee, onderweg is het onze taak alles zo goed mogelijk uit te leggen en te begeleiden.
Soms zeg ik: medisch gezien zou ik je over vier weken pas weer hoeven zien, maar dan vraag ik ook: wil je eerder komen? Willen ze dat, dan plannen we eerder een afspraak in. Soms willen vrouwen juist liever niet te vaak komen, als dat medisch inhoudelijk kan, dan houd ik daar zeker rekening mee. Wat iemand zelf wil, vind ik belangrijk. Zodat ze de regie kan houden. Dertig jaar geleden was dat anders: het hele idee dat het draait om de dokter en dat de patiënt zich daarnaar voegt, daar kan ik me nu niks bij voorstellen. Het mommy knows best-principe neem ik dan ook altijd serieus. Wanneer de
patiënt zegt dat het niet goed voelt, ga ik altijd op onderzoek uit, want zij heeft de baby de hele tijd onder haar hart. Soms komt er niks uit, maar is de moeder wel gerustgesteld en soms vinden we inderdaad een fysieke oorzaak.
Wie ik niet snel vergeet? Een vrouw die een aandoening had waardoor de zwangerschap telkens misliep, zo ook de derde. Uiteindelijk heeft ze twee gezonde kinderen gekregen, met intensief begeleide zwangerschappen. Bij de laatste bevalling was ik erbij en zei ze: “Na de derde heeft u gezegd: het komt goed, een keer heb je een gezonde baby.” Ik wist niet meer dat ik dat gezegd had, maar zij had zich daar al die tijd aan vastgehouden. Het had haar kracht gegeven om door te gaan. Ook ik voelde de opluchting toen: het was gelukt, ondanks alles wat er mis had kunnen gaan bij haar. Als arts leef je, tuurlijk op gepaste afstand, mee en soms houd je op een bepaalde manier ook een beetje van je patiënten. Deze vrouw gunde ik het enorm.’
Als je een medische indicatie hebt, waardoor het verstandiger is om in het ziekenhuis te bevallen onder supervisie van een gynaecoloog of een klinisch verloskundige, ben je medisch. Voorbeeld van medisch is: een hoge bloeddruk, zwangerschapsdiabetes, als je baby niet goed groeit, een tweelingzwangerschap, placentaproblemen of omdat je een keizersnede krijgt.
‘Altijd
’
Zuurbranden, de hele dag wel kunnen slapen... Zwangerschapskwalen zijn niet leuk, maar soms kun je er wel iets aan doen.
Hoe verder in de zwangerschap, hoe groter de baby en de baarmoeder. Week na week verplaatsen ze zich iets naar boven. En hoe groter de baby, hoe meer druk je op je maag krijgt, waardoor je soms last kunt hebben van brandend maagzuur. Zwangerschapshormonen kunnen (al vroeg in de zwangerschap) ook een boosdoener zijn.
Doen: Ga goed rechtop zitten als je eet, zodat je maag niet in de knel raakt. Eet en kauw goed en pak voor en na de maaltijd even een momentje rust voordat je opstaat. Moet je iets van de grond pakken? Buk niet voorover, maar zak door je knieën. Heb je zelfs ’s nachts last? Zet het hoofdeinde van je bed iets hoger, dat kan helpen. Grijp niet zomaar naar maagzuurmedicijnen, maar overleg altijd eerst met je verloskundige of huisarts. Wat ook helpt: over de dag verspreid kleine maaltijden eten. En let op met cafeïne, vet, kauwgum en zure vruchtensappen.
V Meer informatie vind je op www.voedingscentrum.nl Zoek op: ‘brandend maagzuur’.
Door de zwangerschapshormonen kun je last hebben van verstopping. Je baarmoeder wordt groter en je darmen raken in de verdrukking. Gelukkig gaat de verstopping een tijdje na de bevalling vanzelf over.
Doen: Eet vezels. Ze zitten in groente, fruit, volkoren producten (zoals volkoren brood, volkoren pasta en zilvervliesrijst), peulvruchten en noten. En drink 1,5 tot 2 liter per dag. Ook kan het helpen om goed te ontbijten, op regelmatige tijden te eten en minimaal een halfuur per dag te bewegen. Neem ook de tijd om rustig te eten en naar het toilet te gaan. Ga bij aandrang ook meteen naar het toilet. Wil je een laxeermiddel gebruiken of vezels uit een zakje? Overleg dan eerst met je verloskundige of huisarts.
Tijdens de zwangerschap is je lichaam hard aan het werk. Er wordt extra bloed aangemaakt, je baarmoeder groeit, de organen van de baby worden aangelegd, enzovoort. De meeste vrouwen krijgen na de eerste drie maanden meer energie.
Doen: Rusten, rusten en nog eens rusten is het enige wat helpt. Probeer wat vroeger dan normaal naar bed te gaan en neem niet te veel hooi op je vork. Ga af en toe een stuk wandelen – frisse buitenlucht en beweging zijn goed voor je. Eet gezond en gevarieerd, ook als je eigenlijk geen trek hebt. Vraag je partner, familie of vrienden eens om voor je te koken, leg een voorraad verse maaltijden aan in de diepvries, koop voorgesneden groenten (lekker makkelijk!) en houd het simpel.
V Op www.voedingscentrum.nl/ recepten vind je gerechten die binnen een kwartier klaar zijn.
Je merkt meestal niet dat je een hoge bloeddruk hebt, maar je baby merkt het wel. Je bloedvaten zijn vernauwd en daardoor komen er minder voedingsstoffen en zuurstof door de placenta. Je verloskundige controleert bij elk bezoek je bloeddruk. Als die te hoog is, word je doorverwezen naar een gynaecoloog. Dat komt bij ongeveer 20 procent van de zwangere vrouwen voor.
Doen: Hoge bloeddruk kun je niet voorkomen of genezen. Het is goed om te blijven bewegen. Een zoutbeperkt dieet is niet nodig, maar je kunt wel letten op je zoutinnname. Vervang bijvoorbeeld keukenzout door kruiden en kies voor ongezouten noten in plaats van gezouten.
Gaat dat dorstige gevoel maar niet weg? Heb je het idee dat je wel heel vaak moet plassen? Dan kan het zijn dat je last hebt van zwangerschapsdiabetes. En dat kan gevolgen hebben voor je baby en jezelf.
Je verloskundige heeft in het kennismakingsgesprek vragen aan je gesteld over jouw gezondheid en die van je familie. Als er tekenen zijn die op diabetes kunnen wijzen, als je buik bijvoorbeeld groter is dan normaal voor de duur van je zwangerschap, kan het zijn dat je getest moet worden op zwangerschapsdiabetes. Is dat het geval, dan word je doorverwezen naar de gynaecoloog en bespreekt een diëtist welke aanpassingen nodig zijn in je voeding.
Sommige vrouwen hebben de pech (vaak) te moeten overgeven. De baby heeft er niet zo snel last van. De zwangerschapshormonen in je lijf zorgen ervoor dat de baby voorrang krijgt en voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt. Wat overblijft, is voor jou.
Doen: Geef je veel over? Eet je weinig? Twijfel je of je te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt? Overleg dan met je verloskundige of gynaecoloog of je een multivitaminepil speciaal voor zwangere vrouwen kan slikken. Je hoeft dan niet meer aparte tabletten met foliumzuur en vitamine D te nemen, want die zitten al in een multivitaminepil.
Bloedarmoede kan een gevolg zijn van een ijzertekort. Standaard wordt je HBbloedwaarde bij de eerste controle en bij dertig weken door de verloskundige bepaald.
Doen: Als je bloedarmoede hebt, schrijft de huisarts of verloskundige een ijzerpreparaat voor. Je helpt bloedarmoede te voorkomen door voldoende producten met ijzer en foliumzuur te eten, zoals vlees, vis, gevogelte, volkoren graanproducten, peulvruchten en groente (vooral groene bladgroente). Als je veel vitamine C (bijvoorbeeld fruit) bij de maaltijden eet, neemt je lichaam de ijzer uit de voeding sneller op. Heb je last van vermoeidheid en beïnvloedt dat je werk? Werkgevers zijn verplicht rekening te houden met je en ervoor te zorgen dat het werk geen schadelijke gevolgen heeft voor je zwangerschap. Zo heb je recht op bijvoorbeeld een extra pauze. Kijk voor meer informatie op www.rijksoverheid.nl
Je schoenen zitten niet meer lekker, je handen, benen, armen, hoofd lijken voller en als je met je vinger in je huid drukt, blijft de afdruk even staan. Veel vrouwen houden in het laatste trimester vocht vast. Hormonen spelen een rol.
Doen: Heel dikke enkels? Leg ze ’s avonds even omhoog. Blijf bewegen, eet gezond en drink voldoende water. Dat laatste lijkt gek, maar is juist nu een aanrader.
Tips & trucs die jou en je baby goed op weg helpen
Expert Voeding en Gezondheid bij het Voedingscentrum
‘Helaas bestaan er geen papjes waardoor je baby gaat doorslapen, dat doet hij als hij er klaar voor is,’ zegt Iris Groenenberg. In reclames, in advertenties of zelfs op de verpakkingen zie je nog wel eens een andere boodschap. Namelijk dat je baby extra lekker slaapt op zo’n goedgevulde fles. Iris: ‘Zo’n papje dikt de melk in, maar ook die ingedikte melk verdwijnt na een paar uur uit hun maag, dus in principe gaat je baby van zo’n ingedikte fles niet langer slapen. Laat je niet verleiden door mooie kreten op het pak, er kan zout (niet
goed voor de niertjes) en suiker (onnodige calorieën) aan toegevoegd zijn. Je kind heeft dit niet nodig en heeft genoeg aan borstvoeding of flesvoeding.’
Mocht je toch zo'n papje willen geven, kies dan alleen de variant die voor baby's is gemaakt en waar geen suiker en zout aan zijn toegevoegd. Honger kan wel een reden zijn waardoor je kind nog niet kan doorslapen. Voeden in de nacht hoort er de eerste maanden zeker nog bij. Het ene kind heeft ‘s nachts ook meer honger dan het andere. Niemand is gelijk, baby’s ook niet.
Moedermelk bevat alle voedingsstoffen die je kind nodig heeft, maar van twee vitamines heeft hij extra nodig: K (voor de bloedstolling) en D (voor de botten en tanden). Wat geef je?
■ 150 microgram vitamine K-druppels per dag. Vanaf de geboorte tot 12 weken oud. Geef je flesvoeding en krijgt je kind meer dan 500 ml melk per dan binnen? Dan hoeft dat niet, omdat vitamine K al aan flesvoeding is toegevoegd.
■ 10 microgram vitamine D-druppels per dag. Vanaf de geboorte tot 4 jaar oud.
Het gebruik van borstvoedingsthee met venkel en anijs wordt afgeraden voor zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven.
Daar zitten van nature plantengifstoffen in die schadelijk zijn voor de lever. Baby’s hebben een laag gewicht. Hierdoor kunnen ze vrij snel meer van deze aromastoffen binnenkrijgen dan goed voor ze is.
Reden genoeg om je baby uit de wipstoel te halen en op een kleed te leggen: door te bewegen en spelen ontdekt je baby meer over zichzelf en de wereld. En hij oefent zijn motoriek. De rugligging is favoriet, maar oefen dagelijks ook een paar keer met de zijligging en op hun buik. De basis om te leren je hoofd op te tillen, om te rollen, te zitten en te kruipen. Die buikligging is in het begin nog lastig, dus blijf erbij. Aan een of twee speeltjes binnen handbereik hebben ze genoeg.
Koemelkallergie: je hoort er vaak wat over, maar toch heeft slechts 2 tot 3 procent van de baby’s er last van. Darmkrampen of diarree, jeuk, eczeem of een groeiachterstand kunnen dan symptomen zijn. Meld je vermoeden eerst bij de huisarts of het consultatiebureau. Volgt er een diagnose en geef je borstvoeding, dan moet je zelf koemelkvrij gaan eten en drinken. Krijgt je baby flesvoeding, dan is er speciale voeding beschikbaar. Ook voor kinderen met koemelkallergie geldt dat borstvoeding nog steeds de voorkeur heeft.
Er zijn van die tips die het leven van ouders makkelijker maken. Zoals deze: trek de romper in geval van poepluier niet óver het hoofd, maar gebruik die handige drukknoopjes of ruimte bovenin en doe hem, via de billen en benen, zonder knoeien uit.
Natuurlijk ben je trots en wil je je baby aan iedereen laten zien. Toch is het belangrijk voor je herstel om in de kraamweek voldoende rust te nemen. Plan je kraambezoek rustig in, bijvoorbeeld een bezoek per dag. En vraagt iemand wat je graag als kraamcadeau zou willen? Denk eens aan een gezonde avondmaaltijd! Dat is voor jullie weer een zorg minder.
Tips & trucs die jou en je baby goed op weg helpen
Dat had je niet gedacht hè? Dat je óók zo’n ouder bent die ineens praat over de inhoud van de luier van je kind. Eerlijk: er valt ook een heleboel over te vertellen. Zoals over de kleur.
Een vieze luier? Krampjes? Pijn? Honger? Te veel prikkels? Het enige communicatiemiddel van je baby om aan te geven wat hij wil, is huilen. Het kost tijd om elkaar te leren kennen en te herkennen wanneer je baby honger heeft of er een krampje dwars zit. Je baby kan zichzelf nog niet kalmeren. Daar heeft hij jou voor nodig. Maar hoe doe je dat precies? De Happiest Baby-methode kan je helpen. Deze methode bootst het comfortabele gevoel van in de buik na, waardoor je baby dus rustig wordt. Er zijn vijf stappen om te proberen. 1
Inbakeren: je baby voelt zich daar comfortabel bij omdat-ie in de baarmoeder ook strak was ingepakt. 2
Op hun zij (tegen je aan) leggen als je ze vasthoudt (dus niet in bed): in de buik drijven baby’s vaak op hun zij, daar voelen ze zich dus ook fijn bij.
3
Sussen: baby’s horen in de baarmoeder continu het bloed door de aderen van de placenta stromen, dus als je dat geluid nabootst worden ze er rustig van.
4
Wiegen: dan voelt je baby dezelfde beweging als toen hij in de buik zat.
5
Zuigen: baby’s slikken in de buik al vruchtwater door en soms belandt er daar ook al per ongeluk een duimpje in de mond.
Donkergroen tot zwart: de eerste poep van je baby is teerachtig en kleverig en noemen we meconium. Na twee dagen wordt het dunner, wateriger en geler.
Geel tot bruinig: baby’s die borstvoeding krijgen, hebben zachte, waterige ontlasting, met een typische geur. Er kunnen klontjes of slijm in zitten. Soms lijkt het op mosterd met pitjes. Alles is goed. Bij flesvoeding is de ontlasting meestal dikker. De kleur varieert tussen geel en lichtbruin en soms groen.
Geel, groen, bruin: zodra je baby meer gaat eten, verandert ook de ontlasting. De kleur kan geel, groen of bruin zijn en alle kleurschakeringen daartussen. Wit en zwart: stopverfkleur of zwart (meconium niet meegeteld) zijn geen goede kleuren voor een baby. Dan is het zaak om even langs de huisarts te gaan.
Gefeliciteerd, jullie zijn ouders geworden. Wat komt er veel op jullie af: mooie momenten, en alles is nieuw. Soms vraag je je af: hoe werkt dit? Wat moet ik doen? Hierbij alvast zeven handige weetjes voor kersverse ouders.
Vergelijk een bevalling met ongetraind een marathon rennen. De bevalling heeft veel van je lichaam gevraagd en de emoties kunnen hoog oplopen na zo’n ingrijpende gebeurtenis. En dan heb je het nog niet eens over het slaaptekort. Wees dus maar extra lief voor elkaar. Zeker als je net bevallen bent, verdien je extra aandacht. Ontbijt op bed (een lekkere bak vers fruit, een volkoren broodje met 100% pindakaas of een bakje halfvolle yoghurt met vers fruit en havermout en een kopje thee), ’s middags een voedzame lunch en ’s avonds een verse maaltijd. Gezonde en gevarieerde voeding is belangrijk voor een goed herstel. Dankzij de productie van moedermelk heeft een moederlichaam behoefte aan extra energie en vocht.
Tip: zet standaard een glas water klaar, telkens als de baby drinkt.
Dat is schrikken: is je baby drie dagen oud, blijkt hij sinds zijn geboorte 200 gram te zijn afgevallen! In je hoofd maak je snel een rekensom en dan ontdek je dat je kleine 6 procent van zijn lichaamsgewicht kwijt is. Geen paniek, dat is normaal. Je baby valt wat af omdat hij in het begin weinig voeding binnenkrijgt. Baby’s krijgen in het begin maar een beetje voeding
omdat hun maag nog klein is en de borstvoeding nog op gang moet komen. Het gewichtsverlies is tijdelijk. Na zijn tweede levensweek komt hij meestal weer aan. Verliest hij meer dan 7 procent van zijn gewicht, bespreek dit met de kraamverzorgende en verloskundige.
Het is toch even wennen: een nieuw persoon in huis en een nieuw ritme vinden met elkaar. Er gebeuren veel dingen voor het eerst, en vaak tegelijk. En al die nieuwe informatie! Heeft je baby het te koud of juist te warm? Heeft-ie honger? Wil-ie juist slapen? Hoe maak je zijn bedje goed op? Hoe warm mag het water van zijn badje zijn? Hoe houd je hem vast in bad? Wanneer moet je eten geven? Zie daar je reddende engel: de kraamverzorgende. Ze weet precies wat je moet doen. Zuig alles wat ze zegt op als een spons. De kraamverzorgende komt acht dagen. Dat lijkt lang, maar voordat je het weet, is het voorbij.
om het gezag te regelen. Als je op internet zoekt op ‘gezag aanvragen’, dan wijst het zich vanzelf.
■ Vraag kinderbijslag aan met de formulieren die je thuisgestuurd hebt gekregen.
■ Ook partners hebben recht op geboorteverlof (zie www.rijksoverheid.nl). Nog beter: neem als partner (als je in de gelegenheid bent) ook een poosje vrij!
gaan over poep en plas
Wat er namelijk uitgaat, zegt veel over hoe het met je baby gaat. De poep van jullie grote wonder ondergaat gedurende de eerste weken een ware transformatie. Babypoep begint met meconium en verandert langzaam in mosterdgele dunne poep (in geval van borstvoeding dan). Kijk op pagina 42 voor een korte poeptijdlijn. Normaal voor een baby zijn zo’n zes flink natte plasluiers per etmaal. Zo zie je of je kindje goed drinkt en niet uitdroogt. Let op: de eerste dagen heeft je baby nog weinig plasluiers, dat komt omdat-ie dan nog niet zo veel vocht binnenkrijgt.
■ Geef je kind binnen drie dagen aan bij de gemeente.
■ Zorg ervoor dat je geboortekaartje gedrukt wordt en op de bus gaat.
■ Als je niet getrouwd bent, is het zaak
4 Na de bevalling moeten jullie dít zeker regelen
Kinderen gedijen nog altijd goed op rust, reinheid en regelmaat
Zo’n lief klein baby’tje verschonen: het lijkt ingewikkeld, maar het valt best mee. Als je deze stappen volgt, kan er weinig misgaan.
1. Was je handen.
2. Leg de luier, billendoekjes en eventueel een wegwerpzakje (om de volle luier in te doen) klaar.
3. Leg je baby op zijn rug op de commode en maak de sluitstrip van de luier los.
4. Trek je baby voorzichtig aan zijn voeten omhoog.
5. Jongens: veeg van onder naar boven. Meisjes: veeg van boven naar beneden (dit verkleint de kans op infectie). Let erop dat er geen ontlasting op de vaginaranden achterblijft.
6. Gooi de luier weg.
7. Maak het gebied schoon met het billendoekje. Je kunt ook een zacht washandje gebruiken, gedept in warm water. Geen zeep gebruiken!
8. Open de nieuwe luier en leg die onder de baby, met de sluitingen naar boven.
9. Vouw de voorzijde over de geslachtsdelen. Jongens: de penis moet naar beneden wijzen.
10. Druk de zijflappen aan.
11. Sluit de luier om het middel. Geef één tot twee vingers ruimte tussen de buik en de luier. Sluit geen luier over de navelstomp.
12. Was je handen met zeep.
Zo klein en kwetsbaar zie je je baby nooit meer. Vergeet dus niet te genieten en neem de tijd om samen een band op te bouwen en te wennen aan de nieuwe gezinssituatie. En vergeet vooral niet te knuffelen. Hechting ontstaat al direct na de geboorte, en betekent letterlijk een band opbouwen. Hartstikke belangrijk voor je kind. Onder andere door op elkaar te reageren, bouwen jullie een band op. Een baby lacht om contact te maken, maar huilt ook met die reden. Als partner kun je ook goed met je baby hechten, ook al geef je geen borstvoeding. Praat met je kind (ook al zegt-ie niks terug), maak huid-op-huidcontact, geef een babymassage, kijk hem aan, verzin ritueeltjes samen (een liedje dat je altijd zingt bijvoorbeeld) en tot slot: help mee in de verzorging. Een goede hechting draagt o.a. bij aan een gevoel van veiligheid en stabiliteit en geeft je kind de ruimte om zich veilig te ontwikkelen.
Samen hechten, daar teren jullie je hele leven op
Je werkt toe naar de bevalling en dan ineens is je kind er. Er gaat een hele nieuwe wereld voor je open. Je moet bijkomen van de bevalling, een nieuw ritme vinden en dan die nieuwe emoties! Ook Naomi is inmiddels bevallen. Van een gezonde zoon.
Naomi: ‘Met 39,5 weken krijg ik ineens de drang om mijn vluchtkoffer in te pakken en mijn nagels te lakken. Die nacht word ik wakker met lichte krampjes, niet regelmatig. ’s Ochtends bellen we de verloskundige, en nadat ze mij stript, volgen de weeën. Randy en ik gaan onze serie verder kijken en bij elke wee moet-ie even op pauze.’ Naomi voelt zich rustig, relaxed en heeft vertrouwen in wat er gaat gebeuren. Ze wil graag thuis bevallen, de regie houden en positief blijven denken. ‘Ik had zo’n mantra in mijn hoofd: elke wee brengt me dichter bij mijn kind.’
Twee uur later staat de verloskundige weer op de stoep en ook de kraamverzorgende is onderweg. De weeën worden steeds heftiger. Tijd om alles klaar te zetten, want ook de ontsluiting schiet goed op. Ze leggen een matras op de grote keukentafel en daar kruipt Naomi op. ‘Zo ideaal. De slaapkamer is veel krapper en zo kan iedereen aan alle kanten er goed bij. Laat de weeën hun werk doen, zeg ik tegen
mezelf. Ze worden krachtiger en dat is mooi, we komen steeds dichter bij het einde.’ Met tien centimeter zijn de vliezen nog niet gebroken en ook de baby ligt nog niet helemaal goed voor het einde. Naomi draait en pats, daar breken de vliezen. ‘Vol over mijn man heen, hij is helemaal nat.’ Naomi krijgt persdrang en begint, op handen en knieën, aan de laatste fase van de bevalling. Persen, puffen. Dan is hij is er. 'Hij huilt meteen, heel fijn. Overweldigend, dat heb ik maar weer mooi geflikt. Ja, ik ben trots.’ Randy en Naomi pinken een traantje weg en hun gezonde zoon Vince Ronan wordt meteen bij Naomi op de borst gelegd. Anderhalf uur later, gedoucht en wel, zit ze met haar kleintje op de bank, alle spullen van de bevalling zijn opgeruimd. ‘Ik zit meteen op een blauwe wolk.’
Tot op de dag van vandaag hoor je Vince alleen als-ie oververmoeid is of honger heeft. ‘Door onze rustige start ben ik ook veel relaxter. Bij mijn dochter Jessie was dat anders, toen was het opstarten lastiger, onzekerder.’ Vince voelt zich goed en groeit goed. ‘Ik vertrouw nu heel goed op mijn moedergevoel.’ En de cravings? ‘Die zijn weg. Ik heb meteen de eerste dag carpaccio en sushi gegeten. En ik geniet extra van de ossenworst op mijn brood. En Randy zet me nog steeds veel groente voor, zodat we gezond blijven en goed herstellen.’ ■
Elke nieuwe moeder barst van de vragen. Zoals deze drie.
Je lichaam heeft een prestatie van wereldformaat geleverd: je hebt een baby op de wereld gezet! Een bevalling vergelijken kenners met ongetraind een marathon lopen. Daar moet je lijf van herstellen en bijkomen. En koste wat kost binnen een paar weken je oude gewicht weer terug hebben? Dat is misschien een beetje te veel gevraagd. Volg de adviezen van je kraamverzorgende en neem rust. Afhankelijk van je bevalling (heb je bijvoorbeeld een keizersnede gehad of veel
hechtingen) kun je steeds wat meer gaan bewegen. Als je te enthousiast gaat sporten, kun je al snel spieren overbelasten. Ook lijnen is nu nog niet de bedoeling. Je lichaam heeft voedingsstoffen nu hard nodig om te herstellen. Eet je gevarieerd volgens de Schijf van Vijf dan zit je goed. Geef je borstvoeding? Dan heb je zelfs meer energie nodig die je uit voeding haalt, kijk op pagina 57 voor meer informatie.
Allereerst een geruststelling: bijna alle jonge ouders voelen zich moe. Dat hoort bij deze periode, waarin er zo veel op je afkomt en je ineens de zorg hebt voor een kind! Ook krijg je een heleboel minder slaap. Vergeet niet dat weinig slaap ook effect heeft op je gemoedstoestand. Geef jezelf de tijd om te herstellen van de bevalling, te wennen aan het moederschap en samen als gezin een nieuw ritme te vinden. Alles verandert met de komst van een kleintje, logisch dus dat je moe bent. En dat het je soms ook even te veel wordt en je terug-
verlangt naar de tijd van voordat je moeder werd. Schakel vooral lekker veel hulp in van je partner, familie of vrienden. En praat over je bevalling en hoe je je voelt. Zeker als je borstvoeding geeft, is het slim om het huishouden en andere taken even aan een ander over te laten. Probeer te rusten, terwijl je kind slaapt, zodat jullie hetzelfde ritme hebben. Geef het de tijd, na een tijdje zul je zien dat er steeds meer ritme komt en de moeheid minder wordt.
De ene vrouw voelt zich op en top gelukkig, een andere vrouw moet vooral erg wennen, en weer een andere vrouw voelt zich somber en onthand na de komst van haar kind. Alle soorten gevoelens komen voor. Waar dat aan ligt heeft met veel dingen te maken, zoals
hormonen en hoe je daarop reageert. Of hoe je bevalling is geweest en of je stress ervaart in je dagelijks leven. Voel je je niet fijn? Bespreek het met je partner en je verloskundige. Heb je last van sombere gedachtes? Maak dan een afspraak bij de huisarts.
‘Komt mijn oude figuur ooit weer terug?’
‘Wordt deze moeheid nog minder?’
‘Waarom zit ik niet op een roze wolk?’
Je wilt borstvoeding geven. Maar wat komt er allemaal bij kijken?
Hoe werkt het precies? Van aanleggen tot kolven, van samenwerken tot mooie momenten samen. Hierbij alle informatie voor een goede start, met handige tips en uitleg.
▲ TIP: bekijk miniserie deel 2: ‘Starten met borstvoeding’ op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
Via borstvoeding krijgt je baby belangrijke voedingsstoffen binnen die hij de eerste zes maanden nodig heeft.
Borstvoeding heeft veel voordelen: er zitten afweerstoffen in die je baby beschermen tegen ziekte. Het kost niks, je hebt het altijd bij je en het heeft de juiste temperatuur.
Ook versterkt borstvoeding de band tussen moeder en kind en helpt het jou om weer op gewicht te komen. Moedermelk wordt door hormonen en reflexen geproduceerd. Hierdoor worden de behoeften van je baby en de hoeveelheid melk die jij aanmaakt perfect op elkaar afgestemd.
Je baby geeft zelf aan wanneer hij wil drinken en hij neemt wat hij nodig heeft. Als je kindje goed groeit, levendig is en ongeveer zes natte luiers heeft, weet je dat hij genoeg melk heeft gedronken.
Je lichaam maakt kleine hoeveelheden melk aan zodra je kindje is geboren. Dat eerste beetje moedermelk heet colostrum en bevat extra veel eiwitten en afweerstoffen. Als je baby na de geboorte bloot op je buik ligt, zal hij snel gaan zoeken en happen. Hij vindt je borst door te zoeken, ruiken en kijken. Die eerste dagen is het belangrijk dat je je baby vaak aanlegt, om je melkproductie goed op gang te laten komen.
In het begin kan voeden gevoelig zijn, na ongeveer twee weken is dit meestal over. Als je borstvoeding geeft, kies je een houding aan die prettig voelt. V Op www.voedingscentrum.nl/ borstvoeding vind je een uitleg over welke soorten houdingen er zijn.
Zo kun je kiezen voor de Madonnahouding of de doorgeschoven zittende houding, de biological nurturing, rugbyhouding of je kunt liggend voeden. Zorg dat je baby goed ligt en goed bij de borst kan. Wacht op een wijde hap en laat je kindje daarbij zelf zoeken. Je helpt je baby door hem zo dicht mogelijk bij je te brengen. Het mondje moet wijd open liggen, om de tepelhof heen, met
ontspannen lippen. Een groot deel van de tepelhof ligt dus in het mondje. Laat je baby rustig drinken, hij zal zelf stoppen als hij genoeg heeft gehad.
Uitgedronken? Houd hem dan goed rechtop, mocht hij willen boeren. Je kunt daarna nog de andere borst aanbieden. Wanneer voed je? Als hij honger heeft, natuurlijk. En dat kun je aan je baby zien. Die geeft hongersignalen: zoals sabbelen op een handje, onrustig worden of hij maakt smakkende geluidjes. Het is dus belangrijk om goed naar je baby te kijken en zijn gedrag te gaan herkennen. Een babymaag is klein, dus in het begin drinkt je baby vooral kleine hoeveelheden.
■
Hoe weet je of je kind goed is aangelegd?
V Op www.voedingscentrum.nl/ aanleggen vind je alle informatie die je nodig hebt. Is de kraamweek al voorbij en heb je nog meer vragen over borstvoeding? Dan kun je ook het consultatiebureau, je verloskundige of een lactatiekundige om hulp vragen.
Veel baby’s hebben de eerste maanden last van darmkrampjes omdat het maagdarmstelsel nog in ontwikkeling is. Wat jij als moeder eet, heeft daar niks mee te maken. Normaal gebruik van kruiden kan geen kwaad, maar gebruik geen aloë, senna en kava kava of borstvoedingsthee, die kunnen schadelijk zijn voor je baby.
Elke druppel telt. En hoe langer je borstvoeding geeft, hoe meer profijt je baby heeft van de gezonde en beschermende stoffen. Het is bewezen dat baby’s die borstvoeding krijgen, gezonder opgroeien. Zo heeft je kind minder kans op maagdarminfecties (jonger dan 2 jaar), luchtweginfecties, en middenoorontsteking (bij jonge kinderen). Waarschijnlijk heeft hij ook minder kans op astma, kortademigheid en overgewicht. Het Voedingscentrum adviseert dan
ook om zes maanden borstvoeding te geven en daarna zolang jij en je baby zich er goed bij voelen.
Tip: Gebruik in de eerste weken, tot de borstvoeding goed op gang is, zo min mogelijk een fopspeen. Zodat je baby goed kan wennen aan je tepel.
Tip: Drink na of tijdens elke voeding een glas water. Je lichaam heeft meer vocht nodig.
Stuwing: zware, gespannen borsten waar je een paar dagen na de geboorte last van kunt krijgen. Ze ontstaan door een betere doorbloeding en snelle aanmaak van melk. Leg je baby zo vaak mogelijk aan en let erop dat de eerste borst goed leeg wordt gedronken. Tussen de voedingen door kunnen koude kompressen verlichting geven. Vraag je kraamverzorgende om tips.
Pijnlijke tepels: komen waarschijnlijk doordat je baby niet goed aan de borst drinkt. Zoek naar een manier om zo aan te leggen dat de tepel, inclusief een groot deel van de tepelhof, in het mondje komt. Als het beter gaat, neemt de pijn snel weer af. Als dat niet lukt, kun je een aantal voedingen afkolven om je tepels rust te geven. Vraag ook hulp aan je kraamverzorgende of een lactatiekundige.
melkkanaaltjes: een borstontsteking begint vaak met een verstopt melkkanaaltje in je borst. Het melkkanaaltje en de melkklieren achter de verstopping raken dan overvol. De beste manier om hier snel vanaf te komen, is vaak aanleggen. Leg liever vaker kort aan dan minder vaak lang. Koude of warme kompressen kunnen verlichting geven. Zorg ervoor dat je borsten weer een normale temperatuur hebben als je gaat voeden, zodat de melk makkelijk kan stromen. Gebruik dus warme kompressen vlak voor de voeding en koude vlak na de voeding. Als je borsten pijn doen, opgezwollen, rood of warm zijn en je hebt verhoging en voelt je grieperig, moet je aan de bel trekken bij je huisarts.
Sarita (32 jaar, docent) geeft haar zoontje Floris van twaalf weken borstvoeding en dat gaat nu beter dan bij haar eerste kind.
‘Het fijnste vind ik het hechte contact met je baby. Bovendien is borstvoeding de beste voeding die je je kind kunt geven. Ik wilde het in elk geval proberen. Toen ik zwanger was van mijn dochter Mirte (3) had ik er een heel romantisch beeld van. Ik dacht dat ze meteen zou happen en alles vlekkeloos zou gaan. Maar Mirte bleek te zwak om zelf aan mijn borst te drinken. Het lukte haar niet om aan te happen en stevige slokken te nemen. Vijf weken heb ik gekolfd en de melk met de fles gegeven.
Daarna wilde ik haar graag aan mijn borst hebben. Het leek me mooi om haar op de natuurlijke manier de borst te geven. Een fijn moment voor ons beiden, dicht bij elkaar. Een lactatiekundige legde uit hoe ik het kolven kon afbouwen en Mirte kon aanleggen met een tepelhoedje. Gelukkig is de overstap naar de borst goed gegaan.
Tijdens mijn tweede zwangerschap was ik vastbesloten om weer borstvoeding te gaan geven. De eerste voeding van Floris ging prima. Hij kroop zelf naar mijn borst en hapte perfect aan. Toch heb ik na vier weken weer de hulp ingeschakeld van een
lactatiekundige. Ik merkte dat mijn linkerborst minder melk aanmaakte, omdat Floris steeds onrustig was en niet lekker lag als hij aan die kant dronk. Ook deed die borst pijn. De lactatiekundige leerde me goede aanlegtechnieken en hoe ik het voedingskussen kon gebruiken voor fijne houdingen. Een goede houding die fijn is voor zowel mij als Floris, heeft veel invloed. Hij drinkt dan beter en ik ben meer ontspannen. Het voeden gaat sindsdien als een speer. Het belangrijkste dat ik over borstvoeding heb geleerd, is dat het om rust draait. Je moet zelf relaxed zijn om borstvoeding te geven. In het begin kwamen er maar een paar druppels uit. Dat is normaal. Hoe meer ontspannen je bent, hoe meer je aanmaakt. Het is een illusie dat het meteen perfect moet gaan en er liters uitkomen. Alles heeft tijd nodig.’
Even inkomen
‘Er komen niet meteen liters uit’
‘Ik had liever langer borstvoeding gegeven,’ was het antwoord van veel moeders in een onderzoek uit 2019 van onderzoeksbureau Kantar. Ze stopten met de borstvoeding in de eerste zes maanden. En dat terwijl ze van plan waren om er langer mee door te gaan. De redenen? Het lukte niet, de voedingen liepen bijvoorbeeld niet helemaal soepel. Hadden ze maar wat hulp gehad! Niet alleen omdat deze vrouwen graag langer waren doorgegaan. Met betere begeleiding
bij de borstvoeding hadden de problemen wellicht verholpen of voorkomen kunnen worden! Kijk op pagina 66 voor alle hulp bij borstvoeding. Omdat borstvoeding de beste voeding voor je baby is én om ouders te ondersteunen heeft het Voedingscentrum daarom een 4-delige miniserie gemaakt. Ter voorbereiding op de borstvoeding, de start, het aanleggen en kolven. Je vindt de serie op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
Je baby wil soms in ‘clusters’ drinken. Dan zal hij een paar uur vaak en lang aan de borst willen, om daarna lang te slapen. Soms heeft-ie ineens behoefte om meer en vaker te drinken dan daarvoor. Dit zijn ‘regeldagen’. De reden is niet duidelijk: misschien heeft hij extra voeding nodig door een groeispurt of is hij nieuwe dingen aan het leren. Tijdens regeldagen zorgt hij ervoor dat hij die voeding ook krijgt door extra vaak te willen drinken. Na een dag of twee heeft je baby een nieuw ritme gevonden en keert de rust terug.
Je hebt misschien over voedingsschema’s gelezen, waarin een kind na een aantal uur (en niet eerder) weer een voeding mag. Toch is het het beste om te voeden wanneer je baby daarom vraagt, omdat hij op die manier zelf de melkproductie regelt. Leg je baby gedurende de eerste weken in elk geval elke drie uur aan, ook ’s nachts. In het begin heeft je kind wel tien tot twaalf voedingen nodig per 24 uur. Na de eerste week zal hij ongeveer zeven tot acht keer per dag willen drinken, maar meer is ook heel normaal.
Sommige vrouwen hebben de eerste weken te veel moedermelk. Dan gutst het eruit, waardoor de baby soms te veel voeding binnenkrijgt en gaat boeren, spugen of zich verslikt. twee tips:
1
Kolf zo nodig eerst een beetje af (met de hand) om de ergste spanning weg te nemen. Houd een schoon bakje bij de hand en ondersteun je borst met je (schone) pink, ring- en middelvinger. Je wijsvinger komt vlak onder de tepelhof, je duim er vlak boven. Met je duim en wijsvinger maak je zachte, masserende bewegingen naar de tepel toe (niet wrijven). De melk vang je op in het bakje. Zodra de borst iets zachter is, leg je je kind aan.
Houd je borsten droog. Vervang de zoogkompressen zodra het kompres nat is, zodat de huid van de tepels droog blijft.
Iets anders waar moeders zich weleens zorgen over maken: dat hun borsten op een gegeven moment minder vol aanvoelen. Dat betekent niet dat je minder of te weinig melk hebt. Sterker: het is juist een teken dat de borstvoeding goed op gang is gekomen. Zodra vraag en aanbod op elkaar zijn afgestemd, blijven je borsten namelijk soepeler.
Roken schaadt de gezondheid, van jezelf én je baby. Nicotine wordt namelijk via de moedermelk aan de baby gegeven. Je baby is extra kwetsbaar voor tabaksrook. Lukt het echt niet om te stoppen met roken? Dan is het advies toch nog altijd om borstvoeding te blijven geven. Moedermelk heeft zo veel voordelen, dat voeden met de borst de beste keuze blijft. Rook zo min mogelijk en in elk geval niet waar je kind bij is. En rook niet vlak voor of tijdens het voeden. Het is belangrijk om minstens twee uur voor de voeding niet te roken. Meer informatie en hulp bij stoppen vind je op www.rokeninfo.nl/zwanger
Geef je borstvoeding aan een tweeling? Dan gelden dezelfde adviezen als wanneer je borstvoeding geeft aan één kind. Je lichaam is in staat om voldoende melk te maken voor twee baby’s. Merk je dat je veel eetlust hebt? Kies dan vooral voor producten uit de Schijf van Vijf en blijf voldoende drinken. Je kunt aan de kleur van je urine zien of je genoeg drinkt (deze moet licht zijn).
In koffie (en ook in thee en frisdrank zoals cola) zit cafeïne. Die komt in de moedermelk terecht en kan je kind onrustig maken. Het is aan te raden daarom niet te veel dranken met cafeïne te nemen. Het advies is maximaal één kopje koffie per dag. Hierbij is rekening gehouden met de cafeïne die je binnenkrijgt bij een gemiddeld gebruik van bijvoorbeeld thee en cola.
Het is het veiligst om geen alcohol te drinken zolang je borstvoeding geeft, want je kind drinkt altijd (een beetje) mee. Heb je toch een keer zin in een glaasje alcohol? Doe dit dan vlak nádat je voeding hebt gegeven. Je moet dan wel, per gedronken glas, de borstvoeding van de eerstvolgende drie uur afkolven en weggooien. Daarna is je voeding weer ‘schoon’.
Als partner heb je ook een rol tijdens de borstvoeding: zoals de baby verschonen na het voeden, drinken halen of een ouder kind bezighouden. Los daarvan is het belangrijk dat de partner zorgt voor de nodige mentale steun, zoals geruststellen als je vrouw twijfelt of de baby wel genoeg moedermelk binnenkrijgt. Dit klinkt simpel, maar het is echt van groot belang. Het helpt namelijk enorm om op een fijne manier borstvoeding te (kunnen blijven) geven. Ook typisch zo’n taak voor de nietborstvoeder: jullie baby vastleggen op foto en film. En knuffelen: daar hoef je geen voeding voor te geven en is ook superbelangrijk voor de hechting met jullie kind.
▲ TIP: bekijk miniserie deel 3: ‘Borstvoeding en kolven’ op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
Tijdens je verlof kun je beginnen met kolven en je baby laten wennen aan melk uit een flesje. Als je een tijdje voordat je gaat werken begint met kolven, heb je al een mooi voorraadje. Zo is er altijd moedermelk binnen handbereik. Er zijn verschillende manieren om te kolven. Als je vaak kolft, omdat je bijvoorbeeld werkt, kun je kiezen voor een elektrische kolf. Als je af en toe kolft, is een handkolf een aanrader. Daarmee kun je ook een beetje kolven om zo de spanning eraf te halen. Daarna kan je baby makkelijker aanhappen.
Om goed te kunnen kolven, is het belangrijk dat je een rustige plek hebt waar je ontspannen kunt zitten. Was voordat je begint je handen en zorg dat je kolfspullen goed schoon en droog zijn. Masseer eerst je borsten. Het kan even duren voordat er melk komt als je kolft. Iets warms drinken of
naar een foto of een filmpje van je kind kijken kan helpen om de borstvoeding op gang te krijgen.
Stroomt het? Check of de kolf goed op je borst past en begin met korte halen om het zuigen van je baby na te bootsen. Als de melk stroomt, kolf je met lange halen. Kolf elke borst 10 tot 15 minuten. Spoel daarna alles wat met moedermelk in aanraking is geweest eerst af met koud water en daarna met warm water. Laat de onderdelen drogen op een schone theedoek. Belangrijk is dat je de onderdelen een keer per dag in de vaatwasser of in heet sop wast. Je kunt afgekolfde moedermelk bewaren in de koelkast of diepvries. Bewaar ze in schone kunststof bakjes, flesjes of borstvoedingszakjes en zet de datum erop. Melk nodig? Je kunt dan het flesje au bain-marie opwarmen in een steelpan met warm water, een flessen-
opwarmer of in de magnetron. Verwarm moedermelk tot ongeveer 30-35 °C. Alle waardevolle stoffen blijven dan behouden. In de magnetron verwarm je de moedermelk op maximaal 600 watt. Een fles van 100 milliliter verwarm je 30 seconden, van 150 milliliter 45 seconden en van 200 milliliter 60 seconden. Zwenk het flesje tussendoor en aan het einde om de warmte te verdelen. De melk mag dan niet te warm worden (niet heter dan 50 °C).
Check, voordat je de melk aan je baby geeft, of de temperatuur goed is door een druppeltje op je pols te doen. Is het even warm als je eigen huid? Go! Je mag de moedermelk niet opnieuw opwarmen of invriezen.
■
V Meer informatie? Kijk op www.voedingscentum.nl/kolven
In de koelkast: bewaar de melk achter in de koelkast, daar blijft de melk het best gekoeld. Zorg dat de koelkast op 4 °C staat. Dan blijft de melk drie dagen goed.
Diepvries: vries de melk direct in na het kolven. In een koelkast met 3 sterren (***) of 4 sterren (****) blijft de melk zes maanden goed.
Kolf dan tijdens of direct na de ochtendvoeding. Je borsten zijn dan meestal zo vol dat je kind ze niet helemaal leeg zal drinken. Je kunt ook een uurtje na de voeding afkolven, je kunt zo kleine beetjes opsparen. Het lijkt weinig, maar als je dat tien dagen doet, heb je een voorraadje moedermelk in je vriezer.
Buiten is het warm, zelf heb je heel veel dorst en je blijft maar zweten. Geef je je kind dan, naast de borstvoeding, extra water uit een fles? Nee. Dat kan zelfs nadelig zijn, omdat-ie dan misschien later minder melk drinkt. Ook Moeder Natuur helpt dan een handje: bij warm weer wordt je moedermelk vanzelf wateriger. Vaker aanleggen is het advies.
In steeds meer cafés, restaurants, attractieparken, winkels, wachtruimtes en musea zie je de ‘Voeden kan hier’-sticker van het Voedingscentrum.
V Op www. voedingscentrum.nl/voedenkanhier vind je adressen bij jou in de buurt waar je welkom bent om te voeden. Voeden buitenshuis is heel normaal. Kies wel een rustige plek uit, dat is wel zo relaxt voor jezelf en de baby.
Als je borstvoeding geeft, heb je iets meer energie en voedingsstoffen nodig. Wat eet je dan zoal op een dag?
250 gram groente.
2 porties (200 gram) fruit.
6-7 volkoren of bruine boterhammen.
4-5 opscheplepels volkoren graanproducten of 4-5 aardappels.
50 gram smeer- en bereidingsvetten. Zoals halvarine of margarine uit een kuipje, vloeibare bak- en braadproducten, oliën zoals zonnebloem-olie of olijfolie. Dat is 10 gram meer dan vrouwen die geen borstvoeding geven.
2-3 porties zuivel (1 portie is 150 gram/ml) Bijvoorbeeld magere of halfvolle yoghurt en melk.
40 gram kaas (20+ of 30+), mozzarella of light zuivelspread .
2 handjes (50 gram) ongezouten noten. Dit is een handje meer dan vrouwen die geen borstvoeding geven.
2-3 opscheplepels peulvruchten per week. Zoals kikkererwten, linzen en bruine bonen.
1x 100 gram vis per week. Liefst vette, zoals zalm of forel.
2x 125 gram rund of varken en 2x 125 gram kip per week. Als je geen vlees eet, neem je elke week een aantal producten extra: 1 portie peulvruchten, 2 porties noten en 1 ei.
2-3 eieren per week.
2 liter drinken. Zoals water, zwarte of groene thee (ongeveer drie kopjes) en cafeïnevrije koffie.
De hoeveelheden gelden tot 6 maanden borstvoeding geven. Daarna drinkt je baby geleidelijk aan minder en heb je weer minder energie nodig.
De mooiste momenten voor Mirjam (35, zang-, muziek- en yogadocent) is als ze haar dochter Cheyenne (6 maanden) voedt.
‘We hebben er 7,5 jaar over gedaan om haar te krijgen. In het ziekenhuis zeiden ze: “Zwanger worden gaat nooit lukken, ook niet via ICSI of via IVF.” We zaten al ver in het adoptieproces toen ik overtijd was. Ik dacht: ik ga toch maar een test doen, maar er was niet veel hoop, na al die jaren. Toch was de test ineens positief. Een wonder! Ik huilde van geluk. Ik kon het gewoon niet geloven! Met zes weken had ik een bloeding. Gelukkig kreeg ik toen een echo en zagen we een kloppend hartje. Mijn hele zwangerschap voelde ik me kwetsbaar, alsof dit onze enige kans was, dus nu moest het wel goed gaan.
Ik wil Cheyenne zeker weten borstvoeding geven, dat wist ik meteen. Dus heb ik toen ik zwanger was een cursus gedaan. Ik was erop gebrand dat het zou lukken. Vooral omdat ik haar de gezondste voeding wil geven die er bestaat. Net na de bevalling hapte ze meteen goed aan. En dat is nog steeds zo. Ik voed haar altijd op dezelfde plek, op het bed boven. Dat is ons moment. Ze ligt dan in mijn armen, echt
genieten. Ze heeft hele verhalen aan de borst. Al die geluidjes die ze maakt.
Het enige wat ik lastig vond in het begin was het kolven, ik moest natuurlijk op een gegeven moment weer naar mijn werk. Soms kwam er maar een druppeltje uit, ja, dan kon ik wel huilen. Dat deed ik soms dan ook. Toen heb ik hulp gevraagd aan een vriendin die op de afdeling neonatologie werkt en aan een lactatiekundige. Want ook drinken uit de fles was lastig. Ik begon na de voeding nog een beetje na te kolven, en zo werd de productie al kolvend meer.
Ik wil het liefst zo lang mogelijk doorgaan met borstvoeding. Zo kan ik Cheyenne de gezonde voedingsstoffen meegeven én ik geniet van het intieme moment samen. Ik heb een eigen bedrijf en kan dus makkelijk mijn eigen uren inroosteren. Die plan ik nu om de borstvoeding heen. En ik heb een zangstudio aan huis dus dan kan het ook. In het begin probeerde ik haar nog wel eens te voeden tijdens het werken, ondertussen iets uittypen, maar daar werd ze alleen maar hyper van. Nee, boven op bed, samen in alle rust, werkt perfect voor ons.’
‘Ze heeft hele verhalen aan de borst’
▲ TIP: bekijk miniserie deel 4: ‘Borstvoeding en werk’ op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
De een kijkt ernaar uit, de ander zou het liefst niet gaan: weer werken na je verlof kan een grote omschakeling zijn. Gelukkig kun je borstvoeding blijven geven tijdens je werkdagen.
In de wet is vastgelegd dat je werkgever voor een ruimte moet zorgen waar jij rustig kunt kolven. Totdat je kind 9 maanden is, mag je een kwart van je werktijd besteden aan kolven. Die tijd heb je ook wel nodig, kolven kost tijd. En je werkgever heeft er zelf ook wat aan, want dankzij jouw borstvoeding, is jouw baby gemiddeld genomen de eerste jaren minder vaak
ziek. En kun jij dus gewoon blijven werken. Kolven in een rustige ruimte is het beste, het gaat makkelijker als je ontspannen bent. Op je werk kolf je in principe zo vaak als dat je kindje thuis zou drinken. Zet je melk daar in de koelkast, vergeet de datum er niet op te zetten en neem je voeding in een koeltasje met koelelementen weer mee naar huis.
Lukt het niet goed om je werk te combineren met borstvoeding? Schakel dan de hulp in van een lactatiekundige. Je borstvoeding kan tijdelijk wat minder worden, omdat werken extra energie vraagt. Neem
rust, drink voldoende en leg je baby regelmatig aan als je thuis bent, om zo de melkproductie op gang te houden. Je kunt er ook voor kiezen om de borstvoeding te combineren met flesvoeding. Bouw het wel geleidelijk af, zodat je borsten eraan wennen dat ze minder melk hoeven te produceren.
Tip: Als je van plan bent om je kind met de fles te voeden als je werkt, oefen dan al vanaf week 6 een paar keer per week met de fles. ■
Het is belangrijk om al tijdens je zwangerschap met je werkgever te bespreken dat je borstvoeding wilt blijven geven tijdens je werk. Geef aan wanneer jij wilt kolven en hoeveel tijd je daarvoor nodig hebt. Kom je er met je werkgever niet uit? Kijk op www.mensenrechten.nl voor je rechten en plichten, want er is meer mogelijk dan je misschien denkt.
Marlie (34, pr manager) begon met een heel andere mindset aan de borstvoeding van baby Luuke dan bij haar eerste dochter: Lola (3). ‘Net na de bevalling van Lola dacht ik: ik heb een baby gekregen en er komt melk uit mijn borst. We waren ontslagen uit het ziekenhuis met de boodschap: “Leg haar maar aan dan komt het wel goed,” en zo gingen we de eerste nacht in. Vreselijk was het. Lola brulde de hele nacht. Ik heb haar zo vaak aangelegd, ze werd woedend. Onze eerste woorden toen de kraamzorg de volgende ochtend aanbelde: “Wat hebben we verkeerd gedaan?”
Lola was best wel afgevallen en ik dacht: ik heb mijn kind een nacht enorme honger laten lijden. Mijn man en ik voelden ons daar best wel schuldig over. Daarna hebben we de borstvoeding in de kraamweek gelukkig opgepakt, alleen was ik niet relaxed. Ik zag niet wat erin ging, ik wilde niet meer dat ze honger had. De kraamverzorgende zei: “Ze geeft het wel aan als ze honger heeft.” Toch ben ik overdag gaan kolven. Dat gaf me het gevoel van controle. Zo zag ik wat erin ging. Alleen de voedingen in de nacht dronk ze rechtstreeks uit mijn borst.
Toen werd ik weer zwanger en dacht ik: ik ga nu al naar een lactatiekundige, want dat oeverloze kolven wilde ik niet meer. Na een voorlichtingsavond bleven mijn man en ik nog even napraten en dat was het begin van een
goede begeleiding. De lactatiekundige heeft ons tips gegeven voor een goede start met Luuke. Als ik vragen had, belde ik haar op en soms praatte ze me er doorheen. Ik gun echt iedereen die borstvoeding gaat geven een gesprek met een lactatiekundige. Het was de beste investering ooit. Van de tips tot
de geruststelling. Ik vind borstvoeding geven heel fijn. Zolang Luuke er behoefte aan heeft, ga ik door. Het is hartstikke gezond, en ik geef haar een extra bescherming mee voor infecties enzo. Dat ik haar deze voeding kan geven, is een fijn gevoel en een heerlijk moment samen.’
‘Ik gun iedereen een gesprek met een lactatiekundige’
Voor kunstvoeding gelden strenge regels. Over alles is nagedacht om van zuigelingenvoeding een veilig en volwaardig alternatief voor borstvoeding te maken. Hoe vaak geef je een flesje?
Waar moet je op letten? Welke fles en speen zijn geschikt? En hoe weet je of je kindje genoeg binnenkrijgt?
Een moment samen
Voeden speelt een grote rol bij het opbouwen van een band tussen ouder en je kind. Daarom is het zo belangrijk om je kind veel aandacht te geven als je de fles geeft. Vooral lichamelijk contact. Er zijn allerlei manieren om van het voeden een intiem moment te maken. Laat je baby zo veel mogelijk door jou, je partner en/of een groepje vaste verzorgers voeden, zodat hij jullie goed leert kennen. Ook je kind op schoot nemen, huid-op-huidcontact en veel knuffelen zijn belangrijk. Imke (34) heeft veel knusse momenten met haar dochter: ‘Roos is veel te vroeg geboren. In het begin mocht ze de couveuse niet uit en kreeg ze sondevoeding. Ik probeerde te kolven, zodat ik later borstvoeding kon geven, maar het lukte niet.‘ Bij vroeggeboorte komt de
Wat als borstvoeding niet lukt? Of misschien zie je het niet zitten? Dan is flesvoeding het alternatief. Het maakt eigenlijk niet uit welk merk je kiest, want de voedingsstoffen zijn vastgelegd in de wet. Met ‘volledige zuigelingenvoeding’ zit je goed.
melkproductie soms trager op gang. 'Toen we besloten dat ik zou stoppen, was ik opgelucht. Geen stuwing meer, geen pijnlijke probeersessies. Tegelijker-
Er zijn allerlei merken zuigelingenmelk: de term ‘volledige zuigelingenvoeding’ op de verpakking is een term uit de wet en betekent dat het alle voedingsstoffen bevat die je baby nodig heeft. Voor welk merk je kiest, maakt dus niets uit. En wil je eens een ander merk uitproberen dan kan dat geen kwaad. Baby’s van 0-6 maanden oud drinken alleen nummer 1 ‘volledige zuigelingenvoeding’. Er zijn daarnaast nog verschillende type voedingen. Bijvoorbeeld voor hongerige baby’s of voor baby’s met krampjes. Meestal is zo’n aparte soort niet nodig. Heb je toch het idee dat je baby ander type voeding nodig heeft en wil je overstappen? Overleg dan eerst met het consultatiebureau. Maak geen eigen flesvoeding door bijvoorbeeld koe- of geitenmelk te mengen met water. Dat is geen volwaardige voeding voor baby’s.
tijd baalde ik. Toen ik zwanger was, fantaseerde ik dat ik haar de borst gaf. Zij en ik: we hadden verder niets nodig. Gelukkig kon ik dat gevoel ook creëren met de fles, door haar bloot op de borst te leggen en zo dat knusse gevoel van borstvoeding na te bootsen.’
Wanneer je kind duidelijk laat weten dat het hongerig is, geef je een voeding. Hij bepaalt zelf hoe vaak en wanneer hij wil drinken. Dat geldt bij zowel borstvoeding als flesvoeding (of een combinatie). De eerste weken wil je kindje ongeveer tien keer per 24 uur drinken. Zo rond de 6 maanden oud drinkt-ie ongeveer zes keer per dag. Als je baby goed groeit, ongeveer zes natte luiers per dag heeft, en levendig is, weet je dat hij genoeg voeding binnenkrijgt. Daarvoor hoeft het flesje niet leeg. Als hij het hoofdje wegdraait, melk uit de mondhoeken laat lopen, onrustige bewegingen met de handjes maakt of niet meer gretig toehapt als je de fles opnieuw aanbiedt, heeft-ie genoeg gehad. Als je kind na een half uur nog zijn fles niet leeg heeft, kun je beter stoppen. Gooi altijd de restjes uit de fles weg, die kun je niet bewaren.
Het lijkt misschien onschuldig, maar dat is het niet: een extra schepje poeder of een maatschepje met een ‘kop’ erop in de fles doen, is schadelijk voor je baby. Op de verpakking staat hoeveel afgestreken maatschepjes poeder en hoeveel water je moet gebruiken per voeding. Doe je dit niet, dan kan je baby meer dorst krijgen en in het uiterste geval zelfs uitdrogen, omdat hij te weinig vocht binnenkrijgt. Hij kan te zwaar worden dan, omdat hij te veel calorieën binnenkrijgt. Een kleine fles met duidelijke maatstreepjes erop is goed.
Qua speen kun je kiezen voor eentje met een ronde of platte kop en met een of meerdere gaatjes. Hoe kleiner de opening, hoe rustiger het drinken gaat. Voor een langzame drinker zijn twee of drie gaatjes beter, omdat dat makkelijker gaat. Probeer verschillende soorten uit, want iedere baby heeft zijn eigen voorkeur. Wat wel altijd geldt: zorg ervoor dat de speen vol blijft met melk, anders komt er behalve melk ook lucht binnen en kan je kind zich verslik-
ken of krampjes krijgen. Een voeding duurt ongeveer 20-30 minuten. Pas de speen hier op aan of als het toch sneller gaat, neem dan om de twintig slokken een drinkpauze. Is de fles leeg, maar wil je kind meer? Gebruik dan een fopspeen als hij nog langer wil sabbelen.
De eerste zes maanden is melk de belangrijkste voeding, daarna heeft je baby ook vaste voeding nodig voor zijn groei en ontwikkeling. Vanaf dan geef je ‘opvolgmelk’ als drinkmelk in de fles of beker en voor pap. Als je kindje 1 jaar is, kun je gewone melk geven als belangrijkste melkbron.
Ga je de deur uit? Neem dan de juiste hoeveelheid melkpoeder voor een fles mee, bijvoorbeeld in een doseerdoosje. In verschillende vakjes kun je per voeding het benodigde aantal maatschepjes voeding doen. Warm water voor de flesvoeding neem je mee in een thermosfles.
Een babymaag is klein en kan dus nog niet zo veel melk per keer aan. Let goed op de volgende hongersignalen: je baby wordt onrustig, sabbelt op zijn handjes of maakt smakkende geluidjes. Zeker de eerste dagen willen baby’s gedurende één of twee periodes van de dag vaker en langer drinken, en tussendoor langer slapen. Later doen baby’s dat vaak in de late middag en vroege avonduren. Dit zogenaamde ‘clusteren’ is normaal, probeer er niet tegenin te gaan door je baby een vast voedingsschema op te leggen. Soms wil een baby clusteren omdat hij graag bij je wil zijn.
Stel, het is buiten heel warm, zelf blijf je maar drinken en zweten. Je baby dan ook maar wat extra geven? Bij warm weer kun je je baby tussendoor wel een paar lepeltjes water geven. Vraag advies bij het consultatiebureau als je kind diarree heeft of als je je zorgen maakt of het genoeg drinkt. Vanaf 6 maanden oud kun je naast water ook wat lauwe, slappe vruchtenthee zonder suiker geven.
Volg voor het klaarmaken van de voeding de aanwijzingen op de verpakking. Gebruik het schepje dat bij de melkpoeder zit voor de juiste dosering en strijk het schepje altijd af. Hoeveel schepjes je mag geven, is afhankelijk van het gewicht van je kind. Geef nooit meer schepjes per aangegeven hoeveelheid water dan aanbevolen. Na de geboorte bouw je de hoeveelheid voeding langzaam op. De kraamverzorgende begeleidt je daarbij. Je kind heeft op een dag ongeveer 150 milliliter flesvoeding nodig per kilo lichaamsgewicht. Als je kind vijf kilo weegt, heeft het dus op een dag 750 milliliter voeding nodig (5 kg x 150 ml). Dat zijn bijvoorbeeld tien flesjes van 75 ml of negen flesjes van 80-85 ml.
Het beste is om de voeding per fles klaar te maken. Als het nodig is, kun je bij wijze van uitzondering een flesje van tevoren maken. Zet het wel meteen achterin de koelkast (niet in de deur) en bewaar het daar niet langer dan acht uur. Let op dat de koelkasttemperatuur 4 °C is.
Melk die overblijft moet je weggooien.
Maak de plek waar je de fles klaarmaakt goed schoon en was je eigen handen. Spoel de fles, ring en speen meteen na het drinken uit met koud water. Daarna afwassen met een speciale flessenborstel in een heet sopje en laat ondersteboven op een droge, schone doek drogen. Of zet de flessen in de vaatwasser (minimaal 55 °C).
Doe koud kraanwater in de fles of gebruik flessenwater als je loden leidingen hebt (zie pagina 19). Verwarm een fles au bain-marie (in een pannetje water), in een flessenwarmer of in de magnetron op maximaal 600 watt.
■ Een fles van 100 milliliter verwarm je 30 seconden.
■ Een fles van 150 milliliter 45 seconden.
■ En een fles van 200 milliliter zet je 60 seconden in de magnetron.
Maak het water niet warmer dan 30 tot 35 °C. Zwenk de fles tussendoor en aan het einde om de warmte goed te verdelen. Als je de fles in de magnetron verwarmt; de buitenkant kan kouder aanvoelen dan de inhoud. Voeg de bijbehorende schepjes melkpoeder toe en schud rustig de fles totdat het poeder is opgelost. Controleer altijd de temperatuur van de melk met een druppeltje op de binnenkant van je pols.
Je hoeft het niet alleen te doen
Borstvoeding is de beste voeding voor je baby. Het beschermt je baby tegen ziekten en het helpt jou om weer op gewicht te komen. Het geven van borstvoeding kan in het begin even zoeken zijn. Er is hulp en ondersteuning beschikbaar.
Heb ik genoeg melk?
Hoe leg ik goed aan?
Ik heb pijn bij het voeden. Wat kan ik doen?
In dit schema zie je welke hulp je kunt inschakelen bij het geven van borstvoeding.
De kraamverzorgende, verloskundige of verpleegkundige adviseert en ondersteunt je bij het geven van je eerste borstvoeding.
In de kraamweek weegt de kraamverzorgende je baby geregeld om te zien of hij voldoende drinkt. In de weken daarna weet je dat je baby genoeg drinkt als hij ongeveer 6 natte luiers en 2 tot 5 poepluiers heeft per 24 uur. Daarna krijgt je baby genoeg binnen als hij goed groeit, ongeveer 6 natte luiers per dag heeft en levendig is. Twijfel je? Neem dan contact op met het consultatiebureau.
www.voedingscentrum.nl/
In de kraamweek ondersteunt de kraamverzorgende je bij het op gang brengen van borstvoeding. Je kunt je vragen ook stellen aan je verloskundige of gynaecoloog.
Verder kun je terecht bij:
• Een ervaren en kundige vrijwilliger van Borstvoedingsorganisatie La Leche League (www.lalecheleague.nl).
• De site van Voedingscentrum met informatie over het starten met borstvoeding en aanleggen.
• Een jeugdverpleegkundige via de Groeigids-app chat (als deze functie beschikbaar is voor jouw regio).
• Een lactatiekundige, dit is een professional gespecialiseerd in borstvoeding (www.nvlborstvoeding.nl). Vaak is een lactatiekundige ook in dienst bij een kraamzorg- of JGZ-organisatie of ziekenhuis.
Na de kraamweek kun je met je vragen over borstvoeding terecht bij het consultatiebureau. Bespreek het tijdens het huisbezoek, een consult, inloopspreekuur of bel.
Verder kun je terecht bij:
• Een ervaren en kundige vrijwilliger van Borstvoedingorganisatie La Leche League (www.lalecheleague.nl).
• De site van het Voedingscentrum met informatie over aanleggen, kolven en combineren van borstvoeding en werk.
• Een jeugdverpleegkundige via de Groeigids-app chat (als deze functie beschikbaar is voor jouw regio).
• Een lactatiekundige, dit is een professional gespecialiseerd in borstvoeding (www.nvlborstvoeding.nl).
Elke keer als jij een hap neemt, zie je je baby kijken. Misschien doet hij ook wel even zijn mond open. Vanaf 6 maanden oud heeft je kind niet meer genoeg aan alleen moedermelk of flesvoeding. Daarom kun je tussen de 4 en 6 maanden oud beginnen met oefenhapjes.
Na maandenlang leven op (moeder)melk, is vaste voeding wel even wennen voor je baby. Gelukkig is er geen haast en kun je het geleidelijk opbouwen. Je begint met oefenhapjes op een ondiep lepeltje met daarop bijvoorbeeld een hapje fijngemaakte (gekookte) groente of fruit. Je start met twee tot drie kleine lepeltjes per dag, die je zo'n een of twee keer geeft per dag. Niet als maaltijd, want je geeft gewoon nog steeds borst- of flesvoeding, maar echt om te wennen en te proeven. Zacht fruit zoals banaan en peer en gekookte groente als bloemkool zijn geschikt om mee te starten. Een nieuwe ervaring, want je kind proeft niet alleen nieuwe smaken, maar ook andere structuren, oefent met zijn mondspieren en leert happen van een lepel. Eigenlijk maakt het niet zo gek veel uit wat je als eerste hapje kiest. Fijngemaakt gezond eten met een zachte smaak zijn goed om mee te starten. Dan is het verschil met de zoete smaak van borst- of flesvoeding niet zo groot. Qua groente
Je kunt je baby een stukje bruin brood zonder korst en zonder pitten of zaden geven, als-ie tussen de 4 en 6 maanden oud is. Ook moet hij gewend zijn aan de oefenhapjes en ook al wat grovere hapjes eten. Doop de boterham eventueel in de moedermelk of flesvoeding om hem wat zachter te maken. Om te leren kauwen geef je vanaf 7 maanden brood met korst.
doen naast bloemkool, ook boontjes, broccoli of pompoen het vaak goed. Eet je kind het fijngeprakte eten goed, dan kun je het steeds iets minder fijn prakken. Pas vanaf 6 maanden oud is vaste voeding nodig voor de verdere groei, naast moedermelk.
Sommige ouders kiezen voor de Rapley-methode. Dan geef je je kind, in plaats van gepureerd/geprakt eten, stukjes die hij zelf in zijn mond stopt. De nadruk ligt op het zelfstandig leren eten en ontdekken van texturen. Voor je je kind grotere stukjes gaat geven, moet hij rechtop kunnen zitten en goed kunnen slikken en kauwen. Het kan zijn dat je kind er nog niet aan toe is. Hierdoor kan met de Rapleymethode de kans groter zijn dat je kind zich verslikt, dan wanneer je geleidelijk aan grover eten geeft. Verslikt hij zich vaak of zie je dat hij moeite heeft met kauwen, dan kun je beter nog even wachten met het aanbieden van grotere stukken. Daarnaast is het belangrijk dat je erbij blijft en goed naar je kind kijkt. Als je merkt dat je kind de grove stukjes lastig weg krijgt, doordat hij bijvoorbeeld regelmoet kokhalzen, stop dan.
Ieder kind is anders, en heeft dus ook zijn eigen ritme. Er is geen ‘goed’ of ‘fout’, dus probeer je niet druk te maken of het allemaal wel goed gaat. Eet je kind maar één lepel of spuugt hij het eten weer uit? Geen paniek, dit
bekijk miniserie
Wanneer begin je? -
Deel 1: ‘De eerste babyhapjes’ op het YouTubekanaal van het Voedingscentrum.
hoort bij het wennen aan de smaak en de lepel. Eten opdringen is niet nodig, sterker nog: liever niet doen. Ouder en kind moeten een weg zien te vinden, ook als het om eten gaat. Als ouder houd je daarin de regie. Maar pin je niet vast op de hoeveelheden die je
Als je je kind zo vroeg mogelijk laat wennen aan verschillende soorten voeding, dan loopt hij minder risico op een voedselallergie. Vanaf 4 maanden kun je beginnen met de eerste oefenhapjes met bijvoorbeeld groente en fruit. Zodra je kind hieraan gewend is, kun je pindakaas (zonder toegevoegd zout en suiker) en ei aan deze hapjes toevoegen. Doe dit voor je kind 8 maanden is. Heeft je kind ernstig eczeem of een voedselallergie? Dan is het helemaal belangrijk om vroeg te starten met verschillende soorten voeding, zoals ei en pindakaas, en deze minimaal één keer per week te geven. Overleg wel eerst met de behandelend arts of diëtist.
bijvoorbeeld in potjes uit de winkel ziet. Als je kind aangeeft voldoende voeding te hebben, draait hij zijn hoofd weg en schudt hij nee. Over potjes gesproken: die zijn handig als je een keer weinig tijd hebt. Nadeel is wel dat de smaken meestal gemengd zijn. Zo went je kind niet aan de afzonderlijke, ‘losse’ smaken, en dat is weer belangrijk omdat verschillende smaken leren eten de kans op een gezond eetpatroon vergroot. Geef in het begin meerdere dagen achter elkaar dezelfde smaak. Zo leert je kind eerst aan één soort groente of fruit wennen. Zodra je
baby een half jaar is, is vaste voeding nodig, naast de borst- of flesvoeding.
Vanaf 8 maanden kun je een borstvoeding of flesvoeding vervangen door een volledige maaltijd. Ook prak je de hapjes steeds minder fijn. Je gaat in de periode van 8 tot 12 maanden door met het vervangen van enkele borst- of flesvoedingen door vaste voeding, tot je kind bij 12 maanden drie volledige maaltijden met de pot mee-eet.
V Meer informatie? Kijk op www.voedingscentum.nl/eerstehapjes
<< Download deze handige kaart met inspiratie voor geschikte oefenhapjes!
Wanneer ben je nou gezond bezig? Met de Schijf van Vijf! Want dankzij dit handig hulpmiddel krijg je alle voedings-stoffen binnen die je nodig hebt. Voldoende vitamines, mineralen, eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels dus. Hoe het werkt? In de vakken van de Schijf van Vijf vind je allerlei soorten producten, zoals groente, fruit, gezonde vetten, vis, vlees, ongezouten noten, ei, zuivel, volkoren brood, volkoren pasta, zilvervliesrijst, aardappels, water en thee (zonder suiker). Eet je elke dag iets uit de vakken, dan ben je gezond én duurzaam bezig.
V Voor meer informatie, hoeveelheden en menu’s: www.voedingscentrum.nl/schijfvanvijf
▲ TIP: bekijk miniserie ‘Eerste hapjes voor mijn baby’ Deel 3: Hoe maak je hapjes klaar? op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
Voor 6 porties
200 gram wortels
1. Schrap de wortels en verwijder het uiteinde en de wortelpunt. Snijd ze in kleine stukken.
2. Kook ze met een paar lepels water in circa 6 minuten gaar.
3. Pureer de wortels met een paar lepels kookvocht in een keukenmachine of met een staafmixer. Voeg eventueel nog wat kookvocht of water toe.
4. Verdeel in 6 gelijke porties.
Voor 6 porties
200 gram bloemkool
1. Verdeel het stuk bloemkool in kleine roosjes. Snijd de stronk in even grote stukjes als de roosjes. Was de bloemkool goed.
2. Kook in een bodempje water in 4-6 minuten gaar.
3. Pureer met een paar lepels kookvocht in een keukenmachine of met een staafmixer.
4. Verdeel in 6 gelijke porties.
Tip: bewaar de rest van de hapjes in een ijsblokjesbakje in de vriezer. Hapje nodig? Haal er dan elke keer een ijsblokje uit. Voor een oefenhapje verwarm je een blokje in de magnetron, als je kind al wat groter is verwarm je er twee.
V Ga naar www.voedingscentrum.nl/ webshop en bestel het boek LUST IK WEL! van eerste hapjes tot alles wat de pot schaft.
Dit kookboek begint met recepten voor de eerste hapjes. Verder staan er vooral snelle én kindvriendelijke recepten in voor het hele gezin.
Zo leuk, een extra bord op tafel. Check van tevoren wel even waar het bord van je kind van gemaakt is. Klinkt overdreven, is het niet. Is het gemaakt van melamine met bamboe of mais, dan kan bij gebruik de schadelijke stof formaldehyde vrijkomen. Niet gebruiken dus. Ander servies van melamine (zonder bamboe of mais) kun je wel veilig gebruiken. Dat geldt ook voor servies van steen, siliconen, plastic, glas of rvs.
V Bekijk de tips voor kinderservies en bestek op www.voedingscentrum.nl/kinderservies
▲ TIP: bekijk miniserie ‘Eerste hapjes voor mijn baby’ Deel 2: Wat voor hapjes geef je en hoe bouw je het op? op het You-Tube-kanaal van het Voedingscentrum.
en/of en/of en/of en/of en/of
2-3 voedingen bij 10 maanden 2 voedingen bij 11 maanden afbouwen naar 3 voedingen
2 voedingen (borstvoeding of bekertjes gewone melk)
oefenen met water drinken uit een beker
water drinken uit een beker
1 - 2 oefenhapjes per dag, 3 - 4 lepeltjes per keer
hapjes opbouwen tot maaltijd (bijv. een portie fruit of brood)
of
1 portie (50 gram)
1 hoofdmaaltijd (brood of pap)
2 hoofdmaaltijden (1x brood, 1x warm)
3 hoofdmaaltijden (2x brood, 1x warm)
1 - 2 porties (50-100 gram)
Sommige kinderen zullen al eerder wat meer eten, bij andere kinderen zal het wat langzamer gaan. Bij kinderen die wat later beginnen met oefenhapjes kan het schema wat opschuiven. Ook het aantal melkvoedingen is een voorbeeld. Je kind geeft zelf aan hoe vaak en hoeveel hij wil drinken. Dat kan dus meer of minder zijn.
V Kijk op www.voedingscentrum.nl voor meer informatie over afbouwen van borstvoeding en mee-eten met de pot.
HONING: kan besmet zijn met een bacterie waar kleine kinderen erg ziek van kunnen worden. Na hun eerste verjaardag kunnen ze het zonder gevaar eten.
GEWONE MELK: bevat minder goede vetten en meer zout en eiwitten. Daarom blijft borstvoeding of opvolgmelk totdat je kind 1 jaar oud is de belangrijkste melkbron.
RAUW VLEES EN RAUWE VIS: zoals filet americain, ossenworst, carpaccio of niet doorbakken tartaar. Geef tot 4 jaar ook geen
rauwe of voorverpakte gerookte vis. Hierin kunnen ziekmakende bacteriën zitten.
ZOUT: niet toevoegen aan het eten. De nieren van baby’s en kinderen kunnen nog niet veel zout aan. Als ze te veel binnenkrijgen, kunnen ze op latere leeftijd last krijgen van hun nieren.
V Wat kun je beter wel en niet geven?
Kijk op www.voedingscentrum.nl/geefniet
Jonge kinderen vinden niets leuker dan hun ouders nadoen. Geef ze dan ook het goede voorbeeld. Iris Groenenberg van het Voedingscentrum: ‘Ziet je kind dat jij zelf weinig verschillende dingen eet? Of niet veel lust? Dan is het voor hem lastig om nieuwe smaken te durven proeven en gevarieerd te eten. Neem daarom van alles wat en laat merken dat je ervan geniet, dan doet je kind dat ook.’
Laat je kind eerst wennen aan losse smaken. Zorg ook dat je één smaak meerdere keren laat proeven. Het herhalen van smaken is belangrijk. Een kind moet soms wel tien keer proeven voordat hij een smaak leert waarderen. Als je kind gewend is aan de losse smaken kun je voor de afwisseling smaken gaan combineren, bijvoorbeeld appel met perzik, kiwi met peer, wortel met pompoen of bloemkool met broccoli.
Een goede eter is een kind dat gezellig is aan tafel, van alles wat eet en nieuwe smaken probeert. Of het bord helemaal leeg is, is niet belangrijk. Moedig je kind aan om van alles iets te proeven en prijs hem als hij het ook echt heeft gedaan. Denk ook niet te snel: dit lust-ie nou eenmaal niet. Laat steeds opnieuw een beetje proeven, maak het eventueel op een andere manier klaar en als het bij één hapje blijft: prima.
Het werkt simpel: hoe meer smaken een baby
leert kennen, hoe groter de kans is dat hij
later gevarieerd zal eten. En hoe gevarieerder je kind eet, hoe meer voedingsstoffen hij
binnenkrijgt om goed en gezond te groeien. Maar al die nieuwe smaken zijn wel wennen.
Al in de baarmoeder proeft je baby smaken. De smaak van het vruchtwater wordt namelijk – net als bij moedermelk –beïnvloed door wat de moeder eet. Uit onderzoek blijkt dat baby’s een voorkeur ontwikkelen voor de smaken die ze in het vruchtwater en de moedermelk proeven. Kinderen die borstvoeding krijgen, zijn dus al een beetje gewend aan verschillende smaken. Ze eten daarom ook meestal makkelijker nieuw, vast voedsel dan kinderen die flesvoeding krijgen: hun voeding smaakt immers altijd hetzelfde. Iris Groenenberg, expert Voeding en Gezondheid van het Voedingscentrum: ‘Bij hun geboorte hebben baby’s meer smaakpapillen dan volwassenen. Smaakpapillen zijn zenuwuiteinden op de tong die aan de hersens vertellen wat we proeven. Daardoor zijn ze wat gevoeliger voor smaak.’
Er zijn vijf verschillende hoofdsmaken: zoet, zuur, zout, bitter en umami (hartig). Baby’s hebben een natuurlijke voorliefde voor zoete
smaken en een afkeer van bittere en zure dingen. Dat komt doordat ze in hun eerste jaar een grote behoefte hebben aan koolhydraten, om goed te kunnen groeien. Die halen ze uit melksuiker in moedermelk of flesvoeding, die daarom zoet smaakt. Bitter en zuur zijn smaken die in de natuur een iets minder gezellige bijwerking hebben: ze wijzen namelijk op gevaar. Dat je baby de voorkeur aan zoet geeft, is dus niets anders dan een overlevingsmechanisme. Mooi geregeld. Daarom is het slim om ze met de oefenhapjes rustig kennis te laten maken met verschillende ‘losse’ smaken. Ook al geven ze een zuur gezicht en spugen ze het uit: blijf het aanbieden. Het is vaak echt gewoon een kwestie van wennen. Ze hebben soms wel tien tot vijftien keer nodig om iets in hun mond te proeven, voordat de smaak wat normaler wordt. Zijn ze eenmaal gewend, dan kun je smaken met elkaar gaan combineren.
Natuurlijk vinden kinderen het één lekkerder dan het ander. Dat is normaal, smaakvoorkeuren veranderen tijdens ons hele leven. Toch zijn de eerste twee jaar van een kind het belangrijkst voor zijn smaakontwikkeling. Alleen al omdat de meeste 0- tot 2-jarigen graag nieuwe dingen proeven en zonder morren andere smaken accepteren, terwijl peuters daar – uit koppigheid – niet altijd zin in hebben. Iris Groenenberg: ’Alles blijven aanbieden dus, ook als ze het eerst niet lekker vonden. Maak het leuk: kleed het eten leuk aan of zing er een liedje bij. Let wel op dat je het eten niet opdringt. Je kunt het altijd later nog eens proberen.' Kinderen die al vroeg aan veel smaken wennen, hebben een brede basis voor een gevarieerd eetpatroon als ze ouder zijn. Uiteindelijk hoeft je kind niet alle smaken superlekker te vinden, ze ontwikkelen ook persoonlijke smaakvoorkeuren. ■
Volwassenen hebben minder smaakpapillen en daarom strooien we vaak overvloedig met kruiden. Dat is voor kinderen tot 1 jaar oud niet nodig, al is gekruid eten niet slecht voor hun gezondheid. Varieer met mildere kruiden en specerijen, zoals basilicum, oregano, dille, bieslook, kaneel, nootmuskaat en peterselie. Lekker? Dan kun je op de pittigere toer gaan en kerrie, mosterd, en peper proberen. Zout toevoegen wordt afgeraden, omdat het schadelijk kan zijn voor de nieren.
Gezinnen doen al veel om minder voedsel te verspillen, maar het kan altijd nog iets beter! Hoe? Door efficiënter boodschappen te doen, rekening te houden met portiegroottes en te weten hoe je restjes het beste bewaart. Zo zorgen we er samen voor dat onze afvalberg kleiner wordt.
Wist je dat we in Nederland een kwart van al ons eten nooit eten? Al dat eten wordt verbouwd, verwerkt, vervoerd, gekoeld en warm gemaakt. We stoppen er veel energie in. Energie die de aarde opwarmt. Des te belangrijker dat we zo min mogelijk eten verspillen. Bijvoorbeeld door je restjes niet te vergeten en ze op te eten. Een simpele daad voor een beter klimaat!
Wat zullen we nu weer eens op tafel zetten?
Maak het jezelf makkelijk en download de receptenapp Slim Koken. Hierin vind je ± 2.000 recepten van het Voedingscentrum. De recepten bevatten vooral producten uit de Schijf van Vijf. Zo hoef jij je niet druk te maken of je wel gezond bezig bent. Ook vind je er hulp bij het maken van een gevarieerd weekmenu met de juiste hoeveelheden en tips over koken met restjes.
Werken, wassen, schoonmaken, een verjaardag van een neefje, sporten, naar de fietsenmaker: twee keer met je ogen knipperen en er is weer een week voorbij. Maar: wie doet de boodschappen? En wat eten we eigenlijk vandaag, morgen en de rest van de week? Waar je snel tijd en geld mee bespaart, is slim boodschappen doen. Het klinkt logisch, maar door het iets handiger te organiseren, kom je al een heel eind.
1. Maak een planning met: wat gaan jullie deze week, of de aankomende dagen, eten? Wie eten er mee? Reserveer één dag voor een change of plans. Eentje die nog niet vastligt, maar zich waarschijnlijk perfect leent voor een kliekjesdag.
2. Check de koelkast/vriezer/voorraadkast en fruitschaal: wat moet er deze week op? Gebruik ze als ingrediënten voor de maaltijden van deze week.
3. Een goed boodschappenlijstje is ingedeeld in productgroepen. Dus: wat en hoeveel heb je nodig van de groente- en fruitafdeling? Wat en hoeveel van de afdeling brood, zuivel? Mensen die boodschappen doen met een lijstje houden minder eten over en gooien dus ook minder weg. Laat je verder niet verleiden tot extra aankopen en aanbiedingen. Misschien denk je wel: zo’n voordeelzak is toch een slimme koop? Helaas werkt dat niet altijd zo. De kans is groter dat je uiteindelijk eten overhoudt.
Grote eters & de restjes
Ook achter het aanrecht kun je makkelijk en snel winst behalen. Als je slim kookt, houd je rekening met de grootte van de porties, kook je eventueel voor meerdere dagen en gebruik je alle restjes.
Mannen eten gemiddeld meer dan vrouwen en wat nou als jullie gezin bestaat uit grote én kleine eters? Toch kun je uitrekenen wat iemand ongeveer nodig heeft, zie de tabel hieronder. De hoeveelheden gelden voor volwassenen tot 50 jaar. Jonge kinderen hebben iets minder nodig.
Een paar stronkjes gekookte broccoli, wat rijst, een stukje kip: je hebt na de maaltijd of het koken soms restjes over. Zonde om weg te gooien, want ze zijn goed voor een tweede ronde. Laat restjes eerst afkoelen en zet ze binnen twee uur in de koelkast of leg ze in de vriezer.
■ Vries je verse brood thuis in als je het niet meteen gebruikt en haal alleen de boterhammen uit de vriezer die je opeet.
■ Groente niet snel nodig? Kook ze kort en vries in, zo blijft het tot wel een jaar goed. Wil je ze opeten? Dan na het ontdooien wel even goed verhitten.
■ Vries het vlees dat je niet direct opeet in. In de vriezer blijft het maanden goed, in de koelkast een paar dagen.
Wist je dat er twee houdbaarheidsdatums zijn? Ten minste Houdbaar Tot (THT) – dit staat op producten die niet snel bederven. Na de datum kan de kwaliteit achteruitgaan. Dus kijk, ruik en proef of het nog lekker is ná de datum. En Te Gebruiken Tot (TGT) – dit staat op producten die zeer bederfelijk zijn. De datum geeft de laatste dag aan waarop het nog veilig is om te eten of in te vriezen.
Product kleine eter grote eter (19-50 jaar) (19-50 jaar)
Aardappel ongekookt 280 gram 350 gram (1 st = ca. 70 gr) gekookt 4 aardappels 5 aardappels
Rijst, couscous, ongekookt 75 gram 100 gram bulgur, quinoa gekookt 4 opscheplepels 5 opscheplepels
Pasta, spaghetti, ongekookt 100 gram 125 gram macaroni, mie gekookt 4 opscheplepels 5 opscheplepels
peulvruchten, ongekookt 45 gram 75 gram zoals bonen of (gedroogd)
linzen
gekookt 2 opscheplepels 3 opscheplepels
V Op www. voedingscentrum.nl/adh vind je een totaaloverzicht van wat je gemiddeld nodig hebt op een dag.
WIL JE MEER WETEN over hoe je voedselverspilling kunt voorkomen? Of zoek je inspiratie? Kijk dan op www.verspillingsvrij.nl Je kunt je hier ook aanmelden voor de Verspillingsvrije Nieuwsbrief, zo ontvang je nog meer handige tips en ben je altijd op de hoogte van #verspillingsvrije acties.
■ Let op de houdbaarheidsdatum als je de boodschappen opruimt.
■ Zet eten met de kortste houdbaarheidsdatum vooraan.
■ Zet vlees en vis onder in de koelkast. Dat is de koudste plek.
■ Bewaar groenten in de groentelade.
■ Bewaar eieren in de koelkast.
■ Zet je koelkast op 4 °C. Zo groeien bacteriën minder snel en blijft het eten langer goed.
■ Eten dat langer dan twee uur buiten de koelkast heeft gestaan, kun je beter niet meer opeten. Zet het dus altijd snel terug.
V Hoelang kun je een halve courgette bewaren? En is dat geopende potje olijven nog goed? Dit soort vragen worden in iedere keuken wel eens gesteld. Je kunt het bewaaradvies, herkennen van bederf en andere informatie makkelijk opzoeken via www.voedingscentrum.nl/bewaarwijzer
En dan is jullie baby een half jaar oud. Hij grijpt graag om zich heen, de voedingen worden steeds vaster en langzaam komen jullie in de fase dat je kind mee-eet met jullie maaltijd. Bijna dan.
Tips & trucs die jou en je baby goed op weg helpen
4 Vanaf minimaal
plasluiers per 24 uur zit je goed
Nog even wachten met de Teletubbies of Nijntje op televisie, of met de apps speciaal voor baby’s, adviseert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Zij geven als richtlijn om baby's helemaal niet naar schermen te laten kijken. En kinderen van 1 tot 4 jaar niet meer dan een uur per dag, liever minder. Om zo een zo gezond mogelijke start van je leven te maken.
Maar wat voor start geef je ze dan zonder die schermen mee?
Orthopedagoog Rian Meddens
legt uit: ‘Kinderen tot 4 jaar oud leren het meeste van ervaringsgericht leren, zelf dingen doen. Vooral hun eerste levensjaar gaat
over zelf ontdekken, voelen, sabbelen en een scherm voegt daar niets aan toe. Vaak zijn de schermen ook te snel en te prikkelig. Van al die prikkels kunnen ze humeurig worden, slecht slapen, huilerig of overprikkeld raken. Het ene kind is hier gevoeliger voor dan het andere. Staren naar een scherm is ook niet goed voor de ogen. Even je handen vrij hebben, is af en toe ook fijn. Leg je baby dan in de box of op een speelkleed. Één speeltje is al genoeg en laat hem lekker ontdekken. Ze leren dan alvast om zelfstandig te spelen, en niet altijd vermaakt te hoeven worden.’
En voor je het weet, hebben ze je pen, een knikker, sleutels of een muntje in hun hand. En van hun hand gaat het in hun mond. In deze fase gaat je baby graag op ontdekking en zijn mond is daarbij een belangrijk instrument. Houd daarom kleine voorwerpen uit de buurt (kunnen ze zich in verslikken), verberg snoeren, gebruik stopcontactbeveiligers (zodat ze niks in het stopcontact kunnen proppen) en zet elektrische apparaten hoog. Tot slot: je kind trekt zich graag op aan de bank, een tafeltje of een stoel: zet alles hoog en uit de buurt. Dus ook de loeihete thee.
Een zuigfles of tuitbeker is praktisch qua knoeien, maar toch is drinken uit een normale beker een aanrader. Met een gewone beker leert je kind namelijk beter slikken en zuigen. En later ook praten. Ook drinken kinderen een normale beker sneller leeg. Zuigflessen of tuitbekers laat je vaak in de buurt van je kind staan en die neemt zo gemakkelijk tussen het spelen door een slokje. En dat is weer niet goed voor de tanden. Tenzij er water in zit.
Jaarlijks gebeuren er een heleboel huis-tuin-en-keukenongelukjes. Met grote gevolgen. De keuken kan best een gevarenzone zijn voor je ontdekkende kindje. Kook daarom zo veel mogelijk op de achterste pitten van het fornuis en draai de stelen van de pannen naar de zijkant of naar achteren. Vergeet ook niet de schoonmaakmiddelen en de vaatwastabletten hoog en ver weg te zetten. Kijk voor meer info op: www.kinderveiligheid.nl
De meeste kinderen krijgen rond de zesde maand hun eerste tand. En die moet je meteen goed verzorgen. Beginnen met poetsen dus. Zo went je baby eraan dat tandenpoetsen erbij hoort en je beschermt zijn tandjes.
Want ook baby’s kunnen gaatjes krijgen! Poets vanaf de eerste tand
een keer per dag en vanaf 2 jaar twee keer per dag. Let bij de aanschaf van de tandpasta op de leeftijd die op de verpakking vermeld staat, dit in verband met de hoeveelheid fluoride. Ga ook twee keer per jaar naar de tandarts voor een controle.
Je baby kijkt wat jij eet en drinkt en hij doet je na. Zeven tips om nu al te beginnen met het goede voorbeeld:
1. Weet wat je eet
Als je zelf steeds snaait, zal je kind ook vaker om eten vragen. Laat zelf zien dat je gezond eten belangrijk vindt en dat dat de norm is in huis. Neem jij bijvoorbeeld regelmatig fruit en tomaatjes tussendoor, dan wil je kind dat ook.
2. Kies vaste momenten
Bijvoorbeeld: ontbijt – tussendoormoment – lunch –tussendoormoment – warme maaltijd. Zo leert je kind om niet de hele dag door te eten en te drinken.
3. Eet aan tafel
Als je samen aan tafel eet, leer je: nu is het tijd om iets te eten. Ga je van tafel, dan is dat eetmoment voorbij.
4. Jij bepaalt wat en wanneer je kind eet, je kind bepaalt hoeveel
Iedereen wordt geboren met een natuurlijk gevoel voor honger en verzadiging. Als je eten opdringt, eet je kind misschien te veel. Dat kan op den duur leiden tot overgewicht.
5. Eet op tijd
Als je kind te moe is, heeft hij geen aandacht en trek meer.
6. Geen afleiding
Eet zelf met aandacht en geef je kind aandacht als hij eet. Dat lukt niet als de tv of een tablet aanstaat.
7. Eten is geen troost, straf of beloning
Leer je dat wel aan, dan zal je kind zichzelf later misschien ook troosten of belonen met eten. En dat kan weer leiden tot overgewicht. Speel of dans liever met je kind, lees een boekje of zing een liedje.
Tips & trucs die jou en je baby goed op weg helpen
Een ei hoort erbij, want ze zijn gezond. Ze bevatten vitamines, mineralen en eiwitten. Zodra je met oefenhapjes begint, kun je je kind een ei geven. In een zachtgekookt eitje kan de salmonellabacterie nog actief zijn, en dat is-ie niet meer na acht minuten koken.
Kraanwater is perfect: het is een goede dorstlesser, bevat geen calorieën en is niet slecht voor de tanden. Bovendien is het goed voor het milieu en (bijna) gratis. Dit in tegenstelling tot limonadesiroop, frisdrank, diksap en gezoete yoghurtdrank die al gauw voor veel calorieën zorgen. Als je je kind al vroeg aanleert om water te drinken (veel en vaak aanbieden), is water normaal en zal hij later vaker om water vragen. Vanaf zes maanden kun je water geven.
Ook als je kind wat ouder is: geef vooral water. Wil je toch een keer limonade geven? Leer dan meteen aan dat limonade niet zoet smaakt. Dat doe je door water te mengen met een druppeltje limonade. Je kind weet dan niet beter dan dat dat de smaak van limonade is. Lauwe vruchtenthee zonder suiker is een lekker alternatief voor suikerrijke dranken.
Vet? Ja, je kind heeft gezonde vetten nodig! Vet is een bron van energie, vitamine A, D, E en gezonde vetzuren. Je kunt het beste kiezen voor zachte en vloeibare vetten, want daarin zit meer onverzadigd vet. Zoals margarine uit een kuipje, bak- en braadvet uit een knijpfles en olie. Smeer altijd een beetje margarine op brood. Babyhapjes maak je extra lekker met een klontje zachte margarine of een theelepel olie.
Je baby is er bijna aan toe om helemaal met de pot mee te eten. Maar wát eet je kind dan nu op een dag? En hoe krijg
je dat naar binnen? Elf handige tips en weetjes voor een gezonde en lekkere eter aan tafel.
Zo rond de 12 maanden eet je kind volledig met jullie mee. Dat betekent dat hij onder andere voldoende groente en fruit eet, volkoren producten neemt en zo min mogelijk suiker en zout krijgt. Je kind drinkt nog borstvoeding of bekertjes gewone koemelk en eet drie maaltijden en maximaal twee keer iets gezonds tussendoor. Een handig schema is: ontbijt, iets tussendoor (bijvoorbeeld fruit), lunch, iets tussendoor (bijvoorbeeld rauwkost) en een warme maaltijd.
Een verschil met jullie: zijn porties zijn een stuk kleiner.
Een eetmoment begint met handen wassen en vervolgens gaan we aan tafel. Kinderen die aan tafel zitten, leren: nu gaan we eten. Gaan julie later weer van tafel, dan snappen ze: nu zijn we klaar. Zo wennen ze aan de vaste eetmomenten en voorkom je dat ze de hele dag trek hebben en om iets komen vragen, waardoor hun buik bij de grote maaltijden vol is. Ook niet onbelangrijk: door met elkaar aan tafel te zitten, leer je dat eten een sociale functie heeft. Kinderen zijn op hun best als je ze aan tafel zet als ze nog energiek zijn,
want zodra ze moe zijn, hebben ze geen zin meer om te eten en is de aandacht voor wat er op hun bord ligt verdwenen. De gewoonte om op vaste momenten aan tafel te eten, is ook handig als het straks eigenzinnige peuters zijn. Een kind zal eerder geneigd zijn mee te eten als het snapt wat er van hem of haar verwacht wordt. Wil je kind echt niet eten? Gewoon de tafel afruimen. Ook een goeie tip aan tafel: geef ze hun eigen bord met bestek en laat ze hun gang gaan. Dat is leuk en je betrekt ze bij de maaltijd.
Als je kind straks 1 jaar oud is, mag hij in principe alles eten, maar nog een paar dingen niet.
■ Smeerleverworst vinden veel kinderen heerlijk, maar er zit veel vitamine A in. Daarvan mogen ze niet te veel binnenkrijgen, dat kan een vergiftiging veroorzaken. De verschijnselen zijn hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, vermoeidheid en afwijkingen aan ogen, huid en botten. Geef kinderen van 1 tot 3 jaar daarom liever geen boterhammen met smeerleverworst.
■ Let op te veel zout, zoals in vleeswaren, snacks en kant-en-klaar-sauzen of kaas. Geef liever een light zuivelspread of hüttenkäse.
■ Ga voor magere vleessoorten en halfvolle melkproducten. Net zo lekker en net iets gezonder.
■ Snijd druiven en cherrytomaatjes altijd in de lengte in tweeën. Dan krijgen ze er makkelijker grip op in hun mond en je wilt niet dat ze zich verslikken. Blijf er altijd bij als je kind eet, zodat je het ziet als hij zich verslikt.
Eet je kind vegetarisch, dan is het belangrijk dat je de voedingsstoffen die in vis en vlees zitten vervangt. Zorg dat je kind voldoende eiwit, ijzer, vitamine B1 en B12 binnenkrijgt. Kies voor ei, tofu of peulvruchten. Vind je het belangrijk dat je kind helemaal geen dierlijke producten eet en drinkt? Vraag dan advies aan een diëtist of het consultatiebureau en geef je kind extra vitamine B12.
Vanaf de eerste verjaardag is opvolgmelk niet meer nodig. Kinderen kunnen gewoon halfvolle melk drinken. Als je kind nog geniet van borstvoeding, kun je dat naar behoefte blijven geven. Wil je graag nog iets anders geven? Wissel af met lauwe thee. Geef liever geen diksap of vruchtensap, ook niet verdund. Dit omdat er veel suiker in zit en het is niet goed voor de tanden. Water mogen ze de hele dag door.
Maar hoe weet je dan of je kind genoeg eet? Uitgangspunt is: jij bepaalt wát en wanneer hij eet, je kind bepaalt hoeveel. Jonge kinderen voelen goed aan wanneer ze genoeg hebben gehad en daar kun je ook echt op vertrouwen.
Het belangrijkste is dat ze elke dag van alle gezonde voedingsmiddelen iets eten, uit alle vakken van de Schijf van Vijf dus. Een kind dat groeit en levendig is, krijgt genoeg binnen.
▲ TIP: bekijk miniserie ‘Gezonde opvoeding dreumes en peuter’ op het YouTube-kanaal van het Voedingscentrum.
'Ik zit vol' kan je baby helaas nog niet zeggen, toch kan je kind genoeg gegeten hebben. Geeft-ie dus aan dat het genoeg is, stop dan ook. Je kent je kind inmiddels goed genoeg om dat te weten. Dwing je hem om door te eten, dan verstoor je zijn natuurlijke gevoel voor honger en verzadiging. Daardoor gaat-ie juist meer eten dan nodig en ligt over gewicht op de loer. Door ze een normale portie te geven (zie pagina 82)
voorkom je dat kinderen op gaan zien tegen het móeten eten. Likken ze hun vingers erbij af? Een beetje extra opscheppen kan prima. Sommige kinderen lijken onverzadigbaar, die kunnen de hele dag wel eten. Geef daar niet aan toe. Kinderen die aangeleerd hebben om de hele dag te eten, luisteren niet meer naar hun gevoel. Dat maakt op gewicht blijven op den duur lastig.
Zet je bijna-dreumes een bordje eten voor en de inhoud eindigt op de grond, op de muur of in zijn gezicht en haren. Daar zit je misschien niet op te wachten, maar kinderen willen nou eenmaal graag ontdekken wat
Je hoeft het eten van 1-jarigen niet meer te pureren of te prakken. Ze kunnen prima stukjes kauwen. Laat bij brood de korst zitten: kauwen is goed voor de mondspieren.
er op hun bord ligt. Zo ervaren ze hoe het voelt, smaakt en ruikt. En of het goed smeert en plakt, natuurlijk. Het zijn de eerste stappen naar netjes met bestek eten, dus laat ze vooral af en toe lekker kliederen.
Kleine kinderen willen het liefst alles zelf doen en doen hun ouders graag na. Dat geldt ook voor eten. Geef ze in het begin een eigen lepel, terwijl je ze nog voert. Later kun je het eten op hun lepel of vork scheppen en ze die zelf in hun mond laten stoppen. Weer iets later kunnen ze ineens zelf prikken en lepelen.
Als kinderen al goed kunnen eten, hoef je fruit niet meer te schillen: ze kauwen de schil gewoon weg. Wassen is wel belangrijk. Niet om bestrijdingsmiddelen te verwijderen, maar
om stof en vuil weg te spoelen. En vanwege de bacteriën en virussen die op groente en fruit kunnen zitten. Ook groente moet je goed wassen, daar kan weleens zand tussen zitten.
Er bestaan geen vaste regels voor wat en hoeveel een kind van 1 jaar precies moet eten. Er zijn immers grote en kleine eters en actievelingen en kinderen die hun energie wat meer doseren. Dit is een richtlijn voor wat een kind van een jaar ongeveer per dag nodig heeft:
Groente: 1 opscheplepel / 50 gram
Fruit: 1 stuk / 100 gram
Volkoren- of bruinbrood: met margarine uit een kuipje, 2 boterhammen
Margarine: 10 gram, 5 gram per boterham
Noten: 15 gram ongezouten noten in de vorm van notenpasta (zonder zout en suiker)
Aardappels, zilvervliesrijst of volkoren pasta: 1 opscheplepel / 50 gram
Peulvruchten: 25 gram (halve opscheplepel) per week
Melkproducten: 2 porties (1 portie is 150 gram/ml)
Kaas: geef nog geen harde kaas, geef liever light zuivelspread of hüttenkäse omdat daar minder zout in zit dan in gewone kaas of smeerkaas.
Vlees, vis, kip of ei: 50 gram
Vloeibaar bak- en braadproduct of olie: 1 eetlepel / 15 gram
Drinken: 1 liter, inclusief melkproducten. Verder heeft water de voorkeur, afgewisseld met lauwe, slappe thee. Borstvoeding blijft een goede optie.
V Wil je weten hoe een eetdag van je dreumes of peuter eruitziet? Kijk op www.voedingscentrum.nl/dagmenu1-3 voor menu-ideeën.
Liever geen vlees of vis op tafel? Vegetarisch eten kan ook zeker. Belangrijk is dan wel dat je de voedingsstoffen uit vlees of vis vervangt door bijvoorbeeld eieren, tofu, tempé of peulvruchten. Zoals bruine bonen, kikkererwten en linzen. Ook kun je een keer kiezen voor een kant-en-klare vleesvervanger. Let er dan wel goed op dat er niet te veel zout in zit. Vergelijk de verschillende verpakkingen en ga voor de variant met het minste zout, en waaraan B1, ijzer en eiwitten zijn toegevoegd.
Nog handiger: in de ‘Kies ik Gezond?’-app zie je of een vleesvervanger een gezonde keuze is.
Maak zoute dingen, zoals sauzen, zelf en voeg geen zout toe aan het eten
Extreme regen, pandemieën, snikhete zomers. Hoe kun je als gezin nou samen de opwarming van de aarde tegengaan? Want alle beetjes helpen, ook als het gaat om eten, opvoeden en klimaatverandering. En daar kun je al van jongs af aan mee beginnen.
Je hoort het op het nieuws en je ziet het ook in je dagelijkse leven: het klimaat verandert, de temperatuur stijgt.
‘Broeikasgassen zoals CO2 regelen de temperatuur op aarde. Die gassen houden warmte als een soort deken vast en de temperatuur stijgt omdat die “deken“ dikker wordt,’ omschrijft Milieu Centraal. De hoeveelheid CO2 in de lucht stijgt doordat mensen fossiele brandstoffen zoals olie en gas verbranden. Je denkt nu wellicht aan vliegtuigen, auto’s, de kledingindustrie of plastic, maar ook eten belast het klimaat. Dat komt onder andere door het energiegebruik, de uitstoot van broeikasgassen, er is land en water voor nodig om het te produceren, te bewerken en al dat
Weet je nog de plastic soep die in onze oceaan drijft? Voor plastic zijn veel duurzame alternatieven, zoals hout. Een goed alternatief voor speelgoed.
eten moet vervoerd worden. In totaal ontstaat ongeveer een derde (30%) van alle klimaatbelasting door het maken en eten van voedsel. Dat is best veel. Wat je daarvan merkt? Onze zomers worden warmer, stortregens kletteren vaker op ons dak, meer stormen wereldwijd, grote branden, overstromingen en ga zo maar door.
Milieubewust leven zit ook in kleine dingen. Zoals duurzame keuzes maken voor je huis (zonnepanelen) of je kleding. Of hoe je van A naar B gaat (met het openbaar vervoer of de fiets), afval scheiden, korter douchen. Maar ook minder vaak nieuwe dingen kopen helpt, net als nadenken over materialen. Kortom: er zijn een heleboel dingen die je als gezin kunt doen. Bewust omgaan met voedsel helpt de natuur ook een handje. Als je eet volgens de Schijf van Vijf, ben je goed bezig. Niet alleen voor je lijf, maar ook voor de planeet. Deze acht eettips helpen de wereld.
1. Eet minder vlees: kies vaker peulvruchten en noten.
2. Verspil zo min mogelijk voedsel: koop en kook op maat en vries je restjes in.
3. Eet op maat, en niet te veel snacks en snoep.
4. Drink vooral kraanwater, thee en koffie.
5. Eet voldoende zuivel en kaas, maar niet meer dan nodig.
6. Kies seizoensproducten en kijk naar de herkomst.
7. Kies voor topkeurmerken op het gebied van duurzaamheid.
8. Borstvoeding is duurzamer dan flesvoeding.
Babykleding, babywagen, commode: tegenwoordig zijn er veel webshops waar je al je spullen kunt leasen of huren. Ook kun je spullen lenen van een bekende. In plaats van alles nieuw aan te schaffen, krijgt het zo een tweede leven. Wel zo duurzaam!
SNOETENPOETSERS? Een nat washandje heeft hetzelfde effect en is minder milieubelastend.
WATERFLESJE MEE OM ONDERWEG JE FLES TE MAKEN?
Koop een eigen thermosfles en bidon, zodat je die elke keer opnieuw kunt vullen met water. Kies ook voor glazen flessen, in plaats van de plastic variant.
LUIERZAKJES? Denk aan de plastic berg en kies voor eco-zakjes met natuurlijke en afbreekbare materialen.
Gemiddeld draagt een kind in zijn leven meer dan 5400 luiers, vijf per dag. Met wegwerpluiers gooi je zo’n 300 kilo luierafval per jaar weg, bijna een kilo per dag. De oplossing? Wasbare luiers zijn tegenwoordig een goed alternatief. Bron: www.milieucentraal.nl
Suiker: het zit soms van nature in ons eten, zoals in fruit, sap, bepaalde groentesoorten (zoals kool en pompoen) en melk (producten). Daarnaast voegen fabrikanten ook suiker toe aan producten om de smaak zoeter te maken, zoals in frisdrank, chocola, snoep en gebak. Suiker is er in allerlei vormen: stroop, siroop, kokosbloesemsuiker, palmsuiker of honing. Vaak bestempelen kinderen zoet als lekker. En dat is niet zo gek, vruchtwater smaakt zoetig en ook direct na de geboorte is het zoet dat ze proeven. Moedermelk is namelijk zoet en romig van smaak.
Je lichaam breekt koolhydraten, zoals suiker, voornamelijk af tot glucose, een soort brandstof voor je lichaam. Precies wat hersenen nodig hebben om te kunnen
functioneren en spieren om te bewegen. Tot zover niks mis met suiker.
Suiker wordt vaak toegevoegd aan ongezonde producten zoals snoep, gebak en frisdrank. Iris Groenenberg, expert Voeding en Gezondheid bij het Voedingscentrum: ‘Je lijf maakt geen onderscheid tussen suiker uit fruit of suiker uit bijvoorbeeld een snoepje. Alleen zitten in fruit goede voedingsstoffen en in een snoepje niet. In snacks zitten veel calorieën, zout en verzadigd vet en vaak weinig voedingsstoffen. Fruit daarentegen bevat veel voedingsstoffen en dat is precies wat je kind nodig heeft om gezond op te groeien. Het is dus goed om te kijken waar die suikers die je lichaam nodig heeft, dan
precies in zitten. In producten uit de Schijf van Vijf of die daar daarbuiten vallen?’
Er is veel onderzoek gedaan naar overgewicht en suiker. Te veel suiker kan bijdragen aan het ontstaan van overgewicht. Hetzelfde geldt voor het drinken van suikerhoudende dranken. Overgewicht is niet goed voor je. Als je langere tijd meer calorieën binnenkrijgt dan je verbruikt, neemt je gewicht toe. Ook (kleine) kinderen kunnen al overgewicht krijgen. Ze kunnen zich dan vaak minder makkelijk bewegen en hebben later meer kans op ziektes, zoals diabetes of hart- en vaatziekten. Is je kind (iets) te zwaar? Let dan goed op dat jullie als gezin samen gezond eten volgens de Schijf van Vijf. Kinderen hebben al de voedingsstoffen uit de Schijf van Vijf nodig om goed te groeien. Vraag daarom advies aan de huisarts of consultatiebureau hoe jullie terug kunnen naar een gezond gewicht. Iris: ‘Kleine kinderen zijn volop in de groei. Eigenlijk alles wat ze eten hebben ze nodig om gezond te ontwikkelen. Er is buiten de Schijf van Vijf dan ook weinig ruimte voor producten, zoals snacks, koeken of snoep. Geef je je kind bijvoorbeeld tussendoor een flinke koek, grote kans dat ze later dan minder trek hebben.
Zo krijgen ze minder voedingsstoffen binnen en veel calorieën en verzadigd vet. Daar heeft-ie niks aan. Daarom is het zo belangrijk om je baby aan de smaak van gezonde producten te laten wennen, zodat de kans groter is dat hij later ook voor die producten kiest. En niet bij zoet blijft ‘hangen’.
Ook in frisdrank zit veel suiker. En ook daar heef je lichaam weinig aan. Sterker nog: veel frisdrank drinken vergroot de kans op overgewicht en diabetes type 2. Dat komt omdat de calorieën die je in vloeibare vorm binnenkrijgt, niet goed worden waargenomen door het lichaam. Daardoor voelen we ons minder snel verzadigd (vol) na het drinken dan na het eten van een voedingsmiddel. We eten niet minder, ondanks dat we al calorieën via frisdrank binnenkrijgen. Extra calorieën dus. Daarom is het slim om kinderen aan te leren dat ze water drinken, en geen zoete dranken. Ook niet als ze wat ouder zijn.
Nog een reden om op te letten met suiker: gaatjes. Bacteriën in de mond zetten suikers om in zuur. Dat zuur is slecht voor het tandglazuur en het tandweefsel en leidt tot
gaatjes. Ook light frisdranken kunnen leiden tot gaatjes door de zuren die erin zitten. Het advies is: poets twee keer per dag de tanden van je kind met fluoridetandpasta en geef niet vaker dan zeven keer per dag iets te eten of te drinken.
Suiker activeert het beloningscentum in ons brein. Je krijgt er dus een blij gevoel van en daarom wil je er vaak meer van dan goed voor je is. Iris Groenenberg: ‘Het is belangrijk dat je als ouder het goede voorbeeld geeft. Bedenk: je kind is een kopieermachine. Als jij zelf een boterham met chocopasta neemt, en je geeft je kind een boterham met avocado, dan zal hij ook willen wat jij neemt. Als jij laat zien dat jij geniet van gezonde voeding, dan groeit je kind met die basis op. En dus ook me het besef dat gezonde voeding de norm is. Als je je kind van jongs af aan met bepaalde producten in aanraking brengt, is de kans groot dat ze die later ook gaan kiezen. Dat geldt voor snacks, maar ook voor gezonde keuzes.’
Ook afspraken en regels maken rondom voeding, en je daar vervolgens aan houden, helpt. Helemaal als er oudere broers en zussen in het spel zijn, die elkaar vaak
nadoen. Iris: ‘Jij als ouder stelt de eetregels op, zodat je kinderen weten waar ze aan toe zijn en dus ook minder zullen zeuren of willen onderhandelen.’ Vertellen over dat je van groente groot en sterk wordt, en van wortelen goede ogen krijgt, daar kun je al vrij jong mee beginnen. Op die manier leren kinderen waarom ze die gezonde voeding nodig hebben. Het werkt, want elk kind wil groot en sterk worden, hard rennen, dansen, springen en hele grote spierballen kweken. ■
BROODBELEG Kies eens voor plakjes aardbeien, banaan , komkommer, tomaat of appel.
TUSSENDOOR Leer je kind aan om vers(e) groente en fruit te eten.
DORST Geen diksap of vruchtensap, maar water, slappe lauwe thee en halfvolle melk. AVOND Geen kant-en-klare pastasaus, maar maak zelf een saus met tomaten. Vervang appelmoes door vers fruit. En vervang suikerrijke toetjes door halfvolle yoghurt.
Zodra je overstapt op vaste voeding, bepaal je als ouder WAT je kind eet, je kind bepaalt HOEVEEL. Producten met extra toegevoegde vitamines en mineralen zijn niet nodig. Sterker nog: aan deze producten kunnen extra zout en suiker zijn toegevoegd.
Iedere ouder wil dat z’n kind goed groeit en gezond is. In de supermarkt spelen ze goed op de onzekerheid van ouders in. Eet mijn kind wel goed? Krijgt hij wel genoeg binnen? Het zijn veel voorkomende vragen van ouders.
Het antwoord ligt voor je neus, in het schap. Want die babykoekjes met extra vitamines, pyjamapapjes, knijpfruithapjes, speciale melk voor de nacht en ook groeimelk lijkt precies wat je kind nodig heeft. Echt nodig heeft. Of toch niet? Je twijfelt en denkt: het beste voor mijn kind, ja, wie wil dat niet. Hij kan wel wat extra’s gebruiken. Het kan in elk geval geen kwaad, toch? Het advies: loop lekker door en verlaat zonder deze producten de winkel. Je kind heeft ze niet nodig. En je portemonnee ook niet. In veel van deze producten zitten extra calorieën en daar moet je ook voor betalen. Hoe aanlokkelijk de beloftes ook zijn, zoals ‘Alles wat je baby groot en sterk maakt’. Extra toegevoegde vitamines bij de eerste hapjes?
Allemaal niet nodig. Je kind krijgt al precies binnen
wat hij nodig heeft. En tegen de tijd dat-ie 1 jaar is en met de maaltijd mee-eet en je thuis gezonde keuzes maakt (zoals volkoren producten kiest, water drinkt en gaat voor gezonde tussendoortjes) zijn jullie al heel goed bezig. Zo simpel? Ja, zo simpel is het. Gezond eten hoeft niet ingewikkeld te zijn, en al helemaal niet duur.
V Op www.voedingscentrum.nl vind je handige dagmenu’s, en apps om gezond eten makkelijk te maken.
Toegevoegde vitamines aan speciale kindertoetjes en drankjes?
Het etiket belooft vaak wonderen. Maar kijk je in de ingrediëntenlijst, dan zie je dat die supergezonde toevoegingen vaak niet zo bijzonder zijn. Daarbij geef je je kind wel extra calorieën, suiker en zout. Geef liever fruit of groente, die bevatten voedingsstoffen. Ook gezond om wat er niet in zit, want het bevat weinig calorieen en geen verzadigde vetten.
niet nodig, je kind krijgt al genoeg binnen
Zodra je ouders wordt, beginnen de onzekerheden. Van ‘Eet-ie wel genoeg?’
tot: ‘Ben ik een slechte ouder als ik een snoepje geef?’ En dan zijn er ook nog die goedbedoelde adviezen en de comments op social media.
Daarom: zeven herkenbare onzekerheden die elke ouder heeft.
1
‘Ben ik slecht bezig als ik mijn kind later een snoepje geef?’
De supermarkt is een grote snoepwinkel voor je kind. IJsjes, koekjes, snoep, chips, toetjes, hagelslag, limonade, vruchtensap. De verleidingen liggen op de loer... Op kinderooghoogte in de supermarkt, chips en taart bij de verjaardag van een vriendje en ook bij de buurvrouw is er snoep in overvloed. Geef sowieso het eerste jaar geen producten die niet in de Schijf van Vijf staan. Ben je een slechte ouder als je je kind soms iets uit die grote snoepwinkel geeft na dat eerste jaar? Nee, tuurlijk niet! Maar laat het wel iets zijn voor speciale momenten.
V Op www.voedingscentrum.nl/ dreumesenpeuter vind je tips voor wat er allemaal in een dreumesmenu past en hoe je ze daar van kunt laten smullen.
2 ‘Geef ik wel het goede voorbeeld?’
Ja, dat is lastig want kinderen, baby’s zelfs al, volgen je met hun ogen, ze kijken naar gezichten, naar uitdrukkingen en emoties en naar wat jij doet.
Ze leren van jou en kopiëren jou. Als je dat in je achterhoofd houdt, ben je al een eind. Dat geldt ook qua eten. Als jij met smaak aan tafel eet en het goede eet-voorbeeld geeft, is de kans groter dat je kind dat gedrag zal overnemen.
Als je baby met oefenhapjes start, zo tussen de 4 en 6 maanden oud, komt-ie in aanraking met andere smaken. Het lijkt misschien of hij het hapje niet lust, maar soms heeft-ie gewoon meer tijd nodig om te wennen aan een bepaalde smaak. De oplossing is simpel: blijven aanbieden. Soms moeten kinderen wel tien keer proeven voordat ze gewend zijn aan de smaak.
Je hebt het vast weleens om je heen gehoord: kinderen die eerst goed aten en ineens ‘moeilijk’ gingen doen. Wees gerust: niet elke peuterpuber is lastig. En: het is een fase. Mocht je het straks aan tafel zien gebeuren, weet: je bent dus niet de enige. Veel ouders zitten ’s avonds zo aan tafel met hun kind.
Wat te doen? Geef liever geen ander eten, eten wat de pot schaft dus. Spruitjes, bloemkool, sperziebonen, rauwe witlof, paksoi? Nee, je kind hoeft echt niet alle groente lekker te vinden, maar het advies is wel om het te blijven aanbieden. Dan gaan ze het wel eten, ook al vinden ze het niet superlekker. Goed om in je achterhoofd te houden: ongemerkt krijgt je kind op een dag veel meer binnen dan je denkt. Dus dat je ze met een lege maag naar bed brengt, daar hoef je echt niet bang voor te zijn.
V Kijk op www.voedingscentrum.nl/ lustikniet voor meer informatie.
5‘Ik kook niet elke dag met verse groente, is dat slecht voor mijn kind?’
Nee, zeker niet! Sterker nog: groente uit de diepvries bevat evenveel voedingsstoffen als verse groente. Dat geldt ook voor groente uit een blik of pot. Wel kan er aan groente in blik of pot zout of suiker zijn toegevoegd. Kijk dan ook even op het etiket en kies voor het blik/potje waar zo min
mogelijk zout aan is toegevoegd.
Tip: geef ook tijdens de lunch een bakje met, in de lengte doormidden gesneden, tomaatjes, wortel en komkommer aan je kind. Probeer ook te kiezen voor groente van het seizoen. Die zijn beter voor het milieu en vriendelijker voor je portemonnee. Dat laatste geldt vaak ook voor groente uit blik/pot/diepvries. En die hoef je vaak alleen op te warmen of te ontdooien. En dat is weer fijn als je niet veel tijd hebt om te koken, maar wel iets gezonds op tafel wil zetten.
De schema’s en curves vliegen je als ouders soms om de oren. Over slapen, eten, groeien: soms zie je door de bomen het bos niet meer. Ook voor voeding zijn er richtlijnen en hoeveelheden. Goed om in je achterhoofd te houden: elk kind is anders. Sommige kinderen hebben ook wat meer tijd
nodig om te wennen aan de smaken en structuur van eten bijvoorbeeld, een ander kind smult er sneller van. Belangrijk is dat je kind eraan toe is. Je bent goed bezig als je vanaf 4-6 maanden oud gezonde oefenhapjes aanbiedt en dat in het tempo van je kind uitbreidt en opvoert.
7
‘Die spekkige benen zijn zo erg toch niet?’
volwassen Nederlanders is te zwaar. En ook steeds meer kinderen. Helaas kan dat leiden tot allerlei problemen, zowel lichamelijk als fysiek. Gezond eten, genoeg bewegen en goed slapen helpen je om goed op gewicht te blijven. Dat geldt voor iedereen in het gezin! 8
‘Is het niet zielig om je peuter alleen maar water te laten drinken?’
Veel kinderen hebben babyvet. Dat komt omdat ze een extra voorraad opslaan. Vaak verdwijnt het vet vanzelf weer. Toch is het belangrijk om ervoor te zorgen dat je kind goed op gewicht zit. De curve bij het consultatiebureau laat de verhouding lengte en gewicht van je baby zien. Belangrijk is dat je kind niet uit de curve vliegt en zich goed en gezond ontwikkelt. Een gezond gewicht hoort daar ook bij. Medici en wetenschappers waarschuwen al jaren voor de gevaren van overgewicht en obesitas. Meer dan de helft van de ■
Juist niet! Als je nagaat dat er in water geen calorieën zitten en dat het de beste dorstlesser is, zonder suiker. Water vinden kinderen vaak lekker, als je ze het maar vanaf dat ze jong zijn geeft. Zo raken ze niet gewend aan zoet drinken als ze dorst hebben. Over kiezen voor gezond gesproken: dat geldt ook voor zoete traktaties op de opvang, ijsjes en de hoeveelheid snoepjes van opa en oma. Weet in zo’n geval: laat je niet van de wijs brengen. Vriendelijk bedanken zonder uitleg is prima.
Voor 2 volwassenen en 2 kinderen 20 minuten
1 ui
3 rode paprika’s
2 eetlepels vloeibare margarine
1 eetlepel tomatenpuree zonder zout
1 theelepel paprikapoeder
1 blik tomatenblokjes zonder zout
½ groentebouillontablet met minder zout
1 blik linzen (uitlekgewicht ca. 400 gram)
½ bosje selderij peper
6 volkoren boterhammen
1. Pel de ui en snijd hem klein.
2. Maak de paprika’s schoon en snijd ze in blokjes.
3. Fruit de ui in de margarine glazig.
4. Bak de tomatenpuree kort mee om het te ontzuren. Voeg het paprikapoeder toe.
5. Doe de paprika’s, de tomatenblokjes met 300 ml water en het stukje bouillontablet bij de ui en laat dit 5 minuten koken.
6. Pureer de soep met een staafmixer of in de keukenmachine.
7. Spoel de linzen af en laat ze uitlekken. Roer de linzen door de soep en kook de soep nog een paar minuten.
8. Was de selderij en knip het klein.
9. Roer de selderij door de soep en maak op smaak met wat peper. Geef het brood erbij.
Voedingswaarde voor een volwassene: 465 kcal, 10 g vet, waarvan 1 g verzadigd vet, 60 g koolhydraten, waarvan 12 g suikers, 15 g vezel, 20 g eiwit, 1,4 g zout, 225 g groente
Zo eet je lekker en gezond met het hele gezin.
Voor 2 volwassenen en 2 kinderen
20 minuten
250-300 gram volkoren fusilli of andere pasta
2 teentjes knoflook
2 sjalotjes
1 prei
250 gram kerstomaatjes
250-300 gram kipfilet peper
2 eetlepels olie
2 theelepels kappertjes
azijn
Vega? Vervang de kip door reepjes tofu of vegetarische roerbakstukjes.
1. Kook de fusilli volgens de gebruiksaanwijzing op de verpakking.
2. Pel de knoflook en de sjalotten en snijd het klein.
3. Maak de prei schoon en snijd hem in dunne ringen.
4. Was de kerstomaatjes en halveer ze.
5. Snijd de kip in blokjes en bestrooi ze met peper.
6. Verwarm de olie en bak de kip al omscheppend in 5 minuten bruin.
7. Bak de knoflook en de sjalotten mee. Voeg de tomaatjes en de prei toe en warm goed door.
8. Voeg de uitgelekte fusilli toe en laat dit al omscheppend heet worden.
9. Maak de pasta op smaak met de kappertjes, wat azijn en peper.
Voedingswaarde voor een volwassene: 565 kcal, 10 g vet, waarvan 2 g verzadigd vet, 75 g koolhydraten, waarvan 9 g suikers, 10 g vezel, 40 g eiwit, 0,3 g zout, 175 g groente
Voor 2 volwassenen en 2 kinderen 20 minuten
½ Spaanse peper
2 eetlepels olie
1-2 zakken ratatouille roerbakmix (ca. 600 gram)
gerookt paprikapoeder
8 sprieten bieslook
6 eieren
4 eetlepels geraspte belegen 30+ kaas
8-10 volkoren boterhammen
1. Maak het stukje peper schoon en snijd het in reepjes.
2. Verwarm de olie in een (hapjes)pan en bak hierin de roerbakgroente met de reepjes peper kort.
3. Maak de groente op smaak met gerookt paprikapoeder.
4. Was het bieslook en knip dit klein.
5. Maak in de groente zes holletjes en breek hierin de eieren.
6. Strooi het bieslook over de eieren en strooi de kaas erover.
7. Laat de eieren met een deksel op de pan in ca. 10 minuten stollen.
8. Rooster het brood en snijd het in repen of driehoekjes en geef het erbij.
Voor 2 volwassenen en 2 kinderen
10 minuten
2 eetlepels rozijnen
5 eetlepels muesli, zonder toegevoegd suiker
1 flinke appel
400 ml halfvolle of magere kwark kaneel
1. Was de rozijnen en laat ze in warm water wellen.
2. Strooi de muesli in een koekenpan met een antiaanbaklaag. Bak de muesli op niet te hoog vuur licht en krokant. Laat het afkoelen.
3. Was de appel en snijd hem in blokjes.
4. Meng de rozijnen door de appelblokjes en verdeel dit over vier schaaltjes.
5. Klop de kwark los en meng er wat kaneel door.
6. Schep dit op de appelblokjes en strooi de muesli erover.
Voedingswaarde voor een volwassene: 570 kcal, 25 g vet, waarvan 7 g verzadigd vet, 50 g koolhydraten, waarvan 6 g suikers, 10 g vezel, 30 g eiwit, 1,8 g zout, 200 g groente
Voedingswaarde voor een volwassene: 190 kcal, 4 g vet, waarvan 2 g verzadigd vet, 25 g koolhydraten, waarvan 17 g suikers, 3 g vezel, 9 g eiwit, 0,1 g zout
■ V Op www.voedingscentrum.nl vind je alle informatie.
Kijk ook ons YouTube-kanaal voor filmpjes en uitleg. www.youtube.com
Op onze Instagram en Facebook vind je tips en inspiratie.
■ Beeldverhaal: ‘De eerste hapjes van baby Adam’, Uitgeverij Pharos.
■ Wil je meer informatie over borstvoeding? Wil je ervaringen over borstvoeding uitwisselen met andere moeders? Neem dan contact op met de borstvoedingorganisatie LLL. www.lalecheleague.nl
■ Zoek je een lactatiekundige bij jou in de buurt? Kijk op www.nvlborstvoeding.nl
■ De folder ‘Welke voeding voor je baby?’ van de KNOV over hoe je je kunt voorbereiden en hoe je je kind kunt voeden: www.deverloskundige.nl/folders
■ De folder ‘Zwanger! Informatie en adviezen van verloskundigen, huisartsen en gynaecologen.’ Een digitale versie van deze folder vind je op www.rivm.nl als je zoekt naar ‘folder zwanger’.
■ Voorlichting voor (bijna) zwangeren van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen: www.deverloskundige.nl
■ Voorlichtingsbrochures van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie www.nvog.nl
■ Meer informatie over veilig groot worden, vind je op www.kinderveiligheid.nl en op de facebookpagina: /veiligopgroeien
■ In de Gifwijzer staat wat je het beste kunt doen bij een vergiftiging. Bestel de Gifwijzer of download de app via www.gifwijzer.nl
■ www.waarzitwatin.nl Informatie over chemische stoffen in consumentenproducten
■ Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is er voor ouders en opvoeders die vragen hebben over de opvoeding, het opgroeien of de gezondheid van hun kind. www.opvoeden.nl/cjg
■ Advies, hulp en meer informatie over alcohol en zwangerschap. www.alcoholinfo.nl/zwanger
■ Informatie over drugs en zwangerschap. www.drugsinfo.nl/ zwanger
■ Advies en hulp en meer informatie over stoppen met roken: www.ikstopnu.nl/zwanger en www.opikstopnu.nl/ rookvrijeouders of bel de gratis Stoplijn (0800-1995)
■ www.groeigids.nl Hier vind je informatie over gezondheid en ontwikkeling vanaf de zwangerschap tot en met de puberteit. Ook over opvoeden en ouderschap kun je hier informatie vinden. Je kan ook de GroeiGidsapp downloaden: Je start een groeipad in de app en met de gegevens kun je een groeialbum maken als tastbare herinnering voor later. Je ontvangt in de app ook handige pushberichten van het Voedingscentrum over eetopvoeding.
Vrijwel alle consultatiebureaus hebben inloopspreekuren. Hier kun je zonder afspraak heen met al je vragen en twijfels.
Copyright © 2022, Stichting Voedingscentrum Nederland, Den Haag
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze en/of door welk ander medium, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting Voedingscentrum Nederland.
Hoewel aan de samenstelling en productie van deze uitgave alle zorg is besteed, aanvaardt Stichting Voedingscentrum Nederland geen enkele aansprakelijkheid voor schade voortvloeiend uit een eventuele foutieve vermelding in deze uitgave.
Voedingscentrum - eerlijk over eten Het Voedingscentrum informeert consumenten over – en stimuleert hen tot – een gezonde en meer duurzame voedselkeuze.
Met dank aan de moeders, vaders, partners, kinderen en de professionals voor hun medewerking aan deze uitgave.
Een broodje met gerookte zalm of tonijnsalade: kan dat? En hoe zit het met salami en brie, is dat veilig om te eten als je zwanger bent? In de handige app ZwangerHap van het Voedingscentrum kun je snel en makkelijk opzoeken wat je allemaal wel en niet kunt eten en drinken als je zwanger bent. Ook krijg je tips over gezonde voeding en zie je hoe de baby in je buik groeit.
Download nu gratis de app ZwangerHap
www.voedingscentrum.nl
