m o d Ron
N O T E B ve uitga
e vemb 0 | no
#
r 2011
B
Hanzespoorlijn nadert voltooiing
Keuze voor prefab vermindert
verkeershinder
‘Health Enviroment’
rondom gezondheidszorggebouwen
0
I
21
Inhoud
12
I
3
Voorwoord
28
Groenwand + grondkering
6
Techniek
30
Warmte route
Het gedrag van Prefab gevelelementen
34
Meervoudige oplossingen dankzij Prefab oplossingen
11
Column
12
Balkon van Helmond
36
Keuze energieconcept overvleugelt keuze bouwsysteem
38
Actualiteiten
Sneller en goedkoper
42
Interview
44
‘Health Enviroment’
14 21 25
Bouwen met RFID
Stijlvol en robust Sandwichgevelelementen
Keuze voor prefab vermindert verkeershinder
“CO2 Footprint woningbouw.”
Hugo Gastkemper - Stichting Rioned
rondom gezondheidszorggebouwen
42 34 2 | RONDOM BETON - november 2011
Voorwoord We hebben het vanzelfsprekend vaak over producten en elementen in prefab beton. Dat is nu eenmaal de rode draad in datgene wat wij de markt bieden. We zijn enthousiast bij elke succesvolle oplossing in prefab beton. We zijn ook reuze trots als er wederom een zeer vooruitstrevende innovatie in onze sector in de praktijk wordt toegepast. Laat ik er eentje specifiek noemen die in deze uitgave wordt beschreven: sluisdeuren in zeer hoge sterkte beton, een unicum in de wereld.
olle v s e c “Suc ingen s oplos fab” e in pr
Zo kan ik vele innovatieve producten en toepassingen aankaarten. U vindt een groot aantal voorbeelden in deze uitgave. Ik wil juist bij dit soort ontwikkelingen nog eens benadrukken dat het om prefab beton gaat, maar dat daar altijd mensen achter zitten, die dit materiaal verder brengen. Mensen die zich verdiepen in het verleggen van grenzen van het materiaal beton, mensen die een idee hebben voor een nieuw product als bijdrage in een (latente) marktvraag en mensen die allemaal rekenen en tekenen aan dat nieuwe idee of die nieuwe toepassing om die ook verantwoord en succesvol te maken. Het barst van de Willie Wortels in onze prefab betonsector. Het mooie is dat er ook buiten onze kring veel, heel veel mensen zijn met ideeën, met visie, met durf. Opdrachtgevers, architecten, constructeurs, aannemers, adviseurs, in feite iedereen die voor een vraagstuk waarvoor hij of zij zich geplaatst ziet, de blik wil verruimen om voor dit vraagstuk tot een vernieuwende oplossing te komen. Dan komen twee werelden samen en krijgen ideeën als een fietscaisson, vernieuwende brugliggers, secundaire grondstoffen in duurzaam beton en slimme verbindingstechnieken voor prefab beton opeens een gezonde voedingsbodem. Natuurlijk zijn er nog vele obstakels te overwinnen zoals angst voor risico’s, duidelijkheid over afspraken en verantwoordelijkheden en soms een hogere investering waarbij de lange termijn geld oplevert. Allemaal obstakels voor innovaties. Daarbij komt het aan op doorzettingsvermogen en overtuigingskracht. En dat zijn nu juist de sterke eigenschappen van diezelfde innovatiemensen… Ir. J.P.G. (Hans) Ramler Voorzitter - Betonvereniging RONDOM beton - november 2011 | 3
P
Project A2 - Marinus van Tyrusviaduct
Keuze voor prefab vermindert verkeershinder
Het is even aanschuiven op de A2 tussen
de A2. Behalve autoverkeer is één van de
montage waren in handen van Spanbeton,
Utrecht en Amsterdam nu daar nog files
poten van de V bestemd voor fietsers en
dat in de eerste nachtelijke montage 5 en
staan. Maar er wordt volop gebouwd
voetgangers en de HOV-verbinding tussen
in de tweede nachtelijke montage 7 liggers
om hier de files te voorkomen. Neem
de bestaande stad en Leidsche Rijn. Nadat
plaatste. Met een lengte van maar liefst
het project A2 Hooggelegen. Dit project
eind 2008 met de bouw is begonnen, zijn
54,4 meter zijn het de langste betonliggers
bestrijkt 1,7 kilometer snelweg tussen
binnen niet al te lange tijd de twee zui-
die de prefab betonfabrikant tot nu toe
de nieuwe Leidsche Rijn tunnel en het
delijke rijstroken gereed, zodat auto´s en
heeft gemaakt.
knooppunt Oudenrijn, waar een tiental
bussen gebruik kunnen maken van het vi-
grote bouwwerken wordt gerealiseerd.
aduct. De twee noordelijke rijstroken voor
Geen hulpbruggen
Getuige doordachte (prefab) oplossin-
de vrije busbaan en het fiets- en voetpad
Het project A2 Hooggelegen wordt
gen en doordachte procesorganisatie is
zijn naar verwachting in 2011 gereed.
uitgevoerd door een samenwerking in
sprake van grote voortvarendheid. Nog
Alliantieachtig verband. Rijkswaterstaat
even en de automobilist zoeft over de
Combiwanden
en Trajectum Novum (aannemerspartijen
10 rijstroken van de A2.
Voor de bouw van het Marinus van Tyrus-
Van Hattum en Blankevoort, Mourik Groot
viaduct zijn combiwanden als landhoofd
Ammers, Boskalis, KWS Infra en Vialis) zijn
Een tekenend voorbeeld van de soepele
toegepast. De combiwanden bestaan uit
gezamenlijk verantwoordelijk voor het
en voortvarende aanpak op dit project
buispalen van ruim 20 meter lengte met
ontwerp en de uitvoering van het project,
is het nieuwe V-vormige Marinus van
ertussenin damwanden. In het middenveld
met tevens een directe samenwerking met
Tyrusviaduct. Dit verbindt de kantoren-
zijn naast de hoofdrijbaan in zuidelijke
convenantpartner gemeente Utrecht. In
locatie Papendorp en het toekomstige
richting betonpalen geheid en is een tus-
deze verregaande vorm van samenwer-
bedrijventerrein Strijkviertel bij De Meern
sensteunpunt gecreëerd. Over de steun-
king bundelen de partners hun kennis om
met elkaar, inclusief aansluitingen met de
punten zijn voor de zomer lange en zware
complexe infrastructurele werken slim en
A2 en de nieuwe stadsweg ten westen van
betonliggers gemonteerd. Productie en
efficiënt uit te voeren, met zo min mogelijk
36 | RONDOM beton - november 2011
m e e r t “Ex e lang ers g g i l n beto 4m)” (54,
verkeershinder. Om het verplaatsen van de
liggers conform de ROBK6 zijn geprodu-
korte montagetijd en een slimme opstel-
rijbanen van de A2 te minimaliseren, kwam
ceerd, in feite gelijk aan de nieuwe zware
ling van de kranen buiten het verkeer,
de oplossing in beeld van extra lange be-
Europese norm voor verkeersbelasting. De
kon het monteren uiteindelijk met korte
tonliggers voor één van de twee poten van
lengte leidt namelijk tot een forse hoogte
politiestops in de nacht plaatsvinden. Dit
de vork die de huidige snelweg in één keer
(1,80 m). Daarom zijn de liggers smaller
betekende een enorm voordeel voor het
konden overspannen. Daarachter een klein
(1 m) gemaakt om het totale gewicht te
autoverkeer, dat sowieso zo min mogelijk
deel viaduct dat in het werk wordt gestort
beperken. De architect wilde bovendien
hinder dient te ondervinden van de bouw-
bij de lastige V van de vork en daarna een
een boogvorm voor het vorkviaduct, als
werkzaamheden, zo beoogt Rijkswater-
kortere overspanning met weer prefab be-
een soort poort van Utrecht. Dit is opge-
staat. Tijdens de korte nachtelijke politie-
tonliggers over de huidige toerit. Met die
lost door de randelementen en leuningen
stops werd stuk voor stuk een betonligger
lange liggers hoefde de aannemerscombi-
extra toogvorm mee te geven, zodat de
ingereden, door twee mobiele kranen aan
natie geen hulpbrugconstructie te maken.
liggers vrijwel vlak konden blijven. Met
weerszijden van het wegvak opgepakt
Tijdens dit proces van engineering werd
ietsje bolling om visueel juist recht te ogen
en 10 minuten later lag de ligger op z’n
door de Alliantie aan de prefab betonfabri-
bij zo’n lengte.
plek en kon het verkeer worden vrijge-
kant gevraagd of zulke lange liggers wel
geven. Dit proces herhaalde zich enkele
mogelijk waren. Dat was essentieel voor de
Politiestops
keren in de nacht totdat een weggedeelte
beoogde oplossing. Voor de reconstructie
Toen vooraf werd gesteld dat de plaatsing
was overspannen. Op die manier is met
van het iets noordelijk gelegen knoop-
van zo’n prefab betonligger in maximaal
maximale snelheid en minimale verkeers-
punt Hooggelegen waren eerder lange
15 minuten kan, had dit invloed op het
hinder het Marinus van Tyrusviaduct over
liggers van dezelfde fabrikant geplaatst,
bouwproces. Bouwers moeten normaliter
de A2 gebouwd. Een fraai vormgegeven
maar circa 10 meter extra voor het Marinus
lang van te voren een weekendafsluiting
en technisch goed uitgewerkt viaduct, dat
van Tyrusviaduct maakt écht een groot
en reserveweekend voor de montage
één van de opvallende kunstwerken vormt
verschil. Ook al omdat de 54,4 m lange
van betonliggers opgeven. Dankzij de
in de nieuwe A2. RONDOM beton - november 2011 | 37
v
Visie Annemarie Weersink - Nieman Consultancy BV
Keuze energieconcept keuze bouwsysteem Om in 2020 een EPC 0 te kunnen realiseren, moeten meer
Hoe groot is de invloed van materialen in de totale CO2 footprint
energiebesparende technieken in een woning worden
van een woning? Om een antwoord op deze onderzoeksvraag
aangebracht. Hierdoor zal de milieubelasting door energie-
van het Beton Platform te kunnen formuleren, is door Nieman
gebruik afnemen, terwijl die van bouwkundige en/of installa-
Consultancy/Adviesburo en INTRON een variantenstudie uitge-
tietechnische materialen zal toenemen. Een onderzoek van
voerd waarin de totale milieubelasting van vier bouwsystemen
het Beton Platform biedt een indicatie van de ontwikkeling
en acht energieconcepten variĂŤrend van EPC 0,8 tot EPC 0,4 werd
van de CO2 footprint van woningbouw. Belangrijke conclusie:
bepaald voor de SenterNovem referentie rijwoning en hoekwo-
het energieconcept is bepalend voor de CO2 footprint van
ning. De CO2 footprints van al deze combinaties werden bere-
een woning. Systemen als betonkernactivering en vraagge-
kend op basis van de som van het gebouwgebonden energie- en
stuurde ventilatie hebben daarbij een positieve invloed.
materiaalgebruik, vanaf productie en bouw via gebruiksfase tot
38 | RONDOM beton - november 2011
COt2van
overvleugelt
rin footp oning een w
en met de uiteindelijke sloop na 75 jaar. De gemiddelde milieu-
met een energetische upgrading naar EPC 0,4. We gaan ervan
belasting is de totale equivalente CO2 belasting gedeeld door 75
uit dat de stap naar EPC 0 wordt gemaakt met zonnecollectoren.
jaar. Het gebouwgebonden energiegebruik werd berekend op
Deze stap is in deze studie niet verder uitgewerkt.
basis van de energieprestatienorm voor woningen, NEN 5128, inclusief de ‘correctiepost’ TO-indicatie. Dit houdt een vergelijkbare
Verloop van de CO2 footprint in de tijd
kwaliteit van het binnenklimaat voor alle woningconcepten in.
De verschillende fasen die de woning gedurende zijn levensduur
De berekening gaat ervan uit dat overmatige warmte wordt weg-
van 75 jaar doorloopt, zorgen voor een niet-stationair verloop
gekoeld met (energie-inefficiënte) elektrische airco’s. Gebruiks-
van de CO2 milieubelasting. Figuur 1 laat globaal het verloop zien
gebonden energiegebruik (witgoed, computers, tv’s) is buiten
van de equivalente CO2 milieubelasting voor een woning met EPC
beschouwing gelaten. Dit geldt ook voor watergebruik.
0,7. In de grafiek is het aandeel van materiaal, energiegebruik en het totaal aangegeven. Initieel zien we tot de oplevering de ma-
Vier bouwsystemen
teriaalbelasting door de productiefase (vanaf delving tot en met
In de studie zijn vier bouwsystemen met elkaar vergeleken: een
fabricage van bouwmaterialen inclusief verliespercentages) en de
gietbouwwoning, een betonnen prefab woning, een houtskelet-
bouwfase als één‘startwaarde’ opgenomen voor tijdstip 0. Vanaf
bouwwoning en stapelbouw (kalkzandsteen). De CO2 milieube-
tijdstip t=0 zien we het gebouwgebonden energiegebruik oplo-
lasting van de materialen is bepaald voor de gehele levenscyclus.
pen. Het niet rechtlijnig verlopen van de materiaal- en energie-
Hierin zijn de volgende fasen onderscheiden: de productiefase
component is het gevolg van onderhoudsingrepen. Uiteindelijk
(vanaf het delven van grondstof tot en met fabricage en transport
is de totale milieubelasting circa 175.000 kg CO2 uitstoot, ofwel
van bouwmaterialen inclusief verliespercentages), de bouwfase,
circa. 2.343 kg CO2/jaar. Het energieaandeel is ongeveer zeventig
de gebruiksfase - die uit een cyclus van onderhouds/beheersfa-
procent en het materiaalaandeel is een kleine dertig procent.
sen bestaat en renovatie/transformatiefase - en ten slotte sloop en recycling. Per materiaal is de milieubelasting, uitgedrukt in
Effect van energiezuiniger bouwen
equivalente CO2 uitstoot, bepaald op basis van een levenscyclus-
De keuze van het energieconcept heeft een grote invloed op de
analyse (LCA) en conform de Handleiding Milieuprestaties Ge-
totale milieubelasting. De keuze van het bouwsysteem blijkt zeer
bouwen. Gebruik is gemaakt van MRPI (milieu relevante product informatie) bladen en openbare databases. De CO2 kentallen voor materialisatie van installaties zijn zeer globaal meegenomen in
Verloop CO2 belasting van een rijwoning in 75 jaar (EPC=0,7) Verloop CO2 belasting van een rijwoning in 75 jaar (EPC=0,7)
de berekeningen. De kentallen voor installaties zijn ontleend aan
model).
CO2 belasting door materialen en energie [kg CO2]
van het onderzoek nog bezig met het opstellen van een beter
CO2 belasting door materialen en energie [kg CO2]
de EcoInvent 2.0 database (de installatiebranche was ten tijde
200.000.000.000 200.000.000.000
150.000.000.000 150.000.000.000
100.000.000.000
Verloop CO2 belasting van een rijwoning 100.000.000.000 in 75 jaar (EPC=0,7)
Acht energieconcepten
200.000.000.000
Per bouwsysteem zijn acht energieconcepten doorgerekend. De CO2 belasting door materialen en energie [kg CO2]
belangrijkste kenmerken van deze concepten staan in tabel 1. Deze energieconcepten variëren van EPC 0,8 tot EPC 0,4 (geba150.000.000.000 seerd op NEN 5128). Verschillende installatietechnieken en iso-
latiegraden werden toegepast. Voor alle woningen is uitgegaan van een standaard 100.000.000.000 onderhouds/renovatiecyclus. Hierin wordt onder andere rekening gehouden met vervanging van technische installaties per vijftien jaar en groot onderhoud in vijftig jaar,
totaal CO2 belasting materialen CO2energiegebruik belasting mat totaal CO2 totaal belasting CO2 belasting ene totaal CO2 totaal belasting totaal CO2 belasting
50.000.000.000 50.000.000.000
0 -5
0
0
5 -5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
JAAR (levensduur woning: JAAR van productie via onderhoud/renovatie(levensduur naar sloop) woning: van productie via onderhoud/renovatie naar sloop)
totaal CO2 belasting materialen totaal CO2 belasting energiegebruik totaal CO2 belasting
50.000.000.000
RONDOM beton - november 2011 | 39
Figuur 3: Globaal verloop totale milieubelasting van een woning gedurende de levensloop (75 jaar)
beperkt invloed te hebben op de totale milieubelasting: het gaat om enkele procenten verschil. Een standaard tussenwoning heeft een milieubelasting van circa 180.000 kg CO2, ofwel circa 2.400
200000
kg CO2/jaar. Dezelfde tussenwoning met het hoogwaardiger
180.000
milieubelasting die zo’n twintig procent lager is. Onderling ver-
Figuur door 3: Globaal verloop materialen tonen de varianten voor de CO2 milieubelasting
milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)
160000
energieconcept, warmtepomp en betonkernactivering heeft een
Energieconcept 8 / EPC 0,38 BKA & WP (betonkernactivering & warmtepomp)
energie
140000
van een 80000 Figuur 3: Globaal verloop totalegedurende milieubelasting van een (75 jaar) woning de levensloop en energie wel grote verschillen. De CO2 footprint van gebouwen jaar) woning gedurende de levensloop (7560.000 met lichte bouwmassa’s, hebben op zich een gunstiger mate-
totale100000 milieubelasting 40000
200000
Energieconcept 8 / EPC 0,38 BKA & WP overschrijding energetisch waardoor het eindre200000 ongunstiger, 180.000
milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)
milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)
(betonkernactivering Energieconcept 8 / EPC 0,38 BKA & WP & warmtepomp) 180.000 160000 sultaat in vergelijkbare orde groter was qua CO&2 belasting. ) de (betonkernactivering warmtepompIn 160000 140000 studie zijn de ontwerpen niet aangepast aan de bouwtechniek/
140000
120.000
120.000 100000
gehouden kunnen worden en het comfort 100000 om de milieubelasting 80000 in lichtere woningen80000 te verbeteren. De referentie hoekwoning 60.000 60.000 die circa tien 40000 heeft een milieubelasting procent hoger is dan de 40000
20000
20000
0
overig materiaal aandeel beton BKA + WP
20000
riaalprofiel, maar scoren vanwege de berekende temperatuur-
comfortaspecten. In de praktijk zou daar terdege rekening mee
installatie
verloop energiegebruik EPC 0,7 verloop energiegebruik BKA & WP (EPC = 0,38)
120.000
verloop energiegebruik EPC 0,7 verloop energiegebruik BKA & WP (EPC = 0,38)
0
1bouw
020
2525 3
50 50 4
75 75 sloop sloop6 5
Figuur
tijd (0 - 75 jaar) energie
energie verloop energiegebruik installatie EPC 0,7
installatie overig materiaal
verloopmateriaal overig
aandeel beton
aandeel BKA & WPbeton
BKA + WP
energiegebruik
(EPC = 0,38) BKA + WP
referentie tussenwoning van SenterNovem. dat is bij toenemende isolatiegraden te verwachten, kan deze 020 2525 50 50 75 75 sloop sloop6 Figuur 1bouw 3 4 5 techniek ook woningbouw gunstig zijn. De hogere isolatieVoor de acht energieconcepten een 020 een woning 2525 50 75 75 sloop sloop Figuur 1bouwis voor 3 met50 4 5 6 voor tijd (0 - 75 jaar) graden van de gebouwschil leiden ook zonder nachtverlaging betonnen drager de footprint weergegeven intijd figuur 2. De EPC (0 - 75 jaar) 0
staat in witte kolommen aangegeven. Te zien is dat de materiaal-
slechts beperkt tot energieverlies.
component tussen de golven door een stijgende lijn vertoont bij toename van de EPC, terwijl de energiecomponent een dalende
Ook vanuit gezondheid geredeneerd, is betonkernactivering een
trend te zien geeft. Dat de materiaalcomponent steeds belang-
gunstig systeem. ’s Zomers levert dit systeem met hoge tem-
rijker wordt, blijkt onder andere uit het feit dat bij de concepten
peratuurkoeling een positief klimaat en ’s winters door de lage
a en b met een EPC van 0,7 à 0,8 tot circa 17 à 20 jaar na inge-
temperatuurverwarming. Stofbeweging wordt beperkt. Wel is
bruikname de CO2 uitstoot als gevolg van het materiaalaandeel
verhoogde aandacht voor positionering/uitvoering van de ven-
het hoogst is, en in de periode daarna het energiegebruik. Voor
tilatievoorzieningen nodig om tochtklachten te voorkomen. Een
de woning met EPC 0,4 wordt dit kantelpunt pas na dertig jaar
ander bijkomend voordeel is de toekomstwaarde van woningen
bereikt als gevolg van een lager energiegebruik en extra materi-
met betonkernactivering. Met de voorspelde klimaatverande-
aalinzet.
ring, met warmere zomers en warmere winters, slaat de balans richting betonkernactivering in vergelijking tot conventionele
Stabiel binnenklimaat
systemen positief uit. Klimaatverandering levert voor woningen
De studie laat zien dat combinaties van warmtepompen, beton-
met warmtepompen en betonkernactivering globaal 25 procent
kernactivering en vraaggestuurde natuurlijke ventilatie een gun-
reductie van de CO2 belasting op, terwijl dit in woningen zonder
stige combinatie zijn voor zowel materiaalinzet als energetisch.
geïntegreerde koeling tot een, zij het beperkte, toename van de
Vermits sterke temperatuurwisselingen worden voorkomen, en
CO2 belasting leidt als met airco’s wordt gekoeld.
Conclusie Door aanscherping van de EPC eisen neemt de CO2 belasting door energiegebruik af, maar veelal zal de CO2 belasting door materiaalgebruik toenemen, als gevolg van extra energiebesparende maatregelen. Door een selectieve keuze van energieconcepten is de toename van het materiaalaandeel te beperken bij verdere aanscherping van de EPC. Een concept waarbij dat het geval is, is warmtepompen met thermische massa activering (bijvoorbeeld betonkernactivering) en vraaggestuurde ventilatie. Deze combinatie levert een robuust systeem op dat ook voldoende comfort kan leveren bij toekomstige klimaatverandering. Annemarie Weersink is werkzaam voor Nieman Consultancy BV. CO2 Footprint Woningbouw – CO2 uitstoot van woningen van productie tot sloop. Auteurs A.M.S. Weersink, H. Valk, M. Dunnink, J. Meijer.
RONDOM beton - november 2011 | 41
I
Interview Hugo Gastkemper directeur Stichting Rioned
Water op straat:
“Wen er maar aan, tenzij…”
Water op straat: wen er maar aan! Hugo Gastkemper, directeur van Stichting Rioned, geeft aan dat deze voorspelling gebaseerd is op de klimaatvisie van Stichting Rioned. De hevigheid van regenbuien neemt toe en daarvoor kunnen een aantal maatregelen worden genomen. Zoals het gebruik van grote diameter rioleringsbuizen om meer water te kunnen bergen. “Grotere diameters is een prima oplossing, mits daar een visie aan ten grondslag ligt. Je moet als gemeente een visie hebben.
en o d r “Mee inder m met d” gel
Anders zijn veel maatregelen weggegooid geld!” “Stichting Rioned is er voor iedereen die
zijn op: nut, noodzaak en kosteneffecti-
willen afkoppelen kost dat al gauw 18
professioneel actief is in de rioleringszorg.
viteit.” Dat betekent bijvoorbeeld kritisch
miljard. En dan kijk ik niet op een mil-
Voorkeuren voor bijvoorbeeld materialen
nadenken over wanneer en hoe vervan-
jard meer of minder. De overheid moet
heeft de stichting niet. Productontwik-
gen. Een andere vraag is wanneer je door
verantwoording af kunnen leggen over de
keling en kwaliteit van de materialen is
schaalvergroting efficiënter kunt werken.
genomen maatregelen.” Welke maatrege-
meer iets van de markt. Wij richten ons
Dat is niet alleen een verhaal over geld,
len dat zijn hangt van de effectiviteit af.
vooral op het systeem als geheel.” Als
maar gaat naar zijn overtuiging ook kwa-
Eerder heeft hij gepleit voor hoge trottoir-
het gaat om ‘duurzame riolering’ kijkt
liteitswinst opleveren.” Gastkemper heeft
banden en een zodanig straatprofiel dat
de Stichting vooral naar de impact op de
daarbij wel de kanttekening dat er meer
bij wateroverlast de straat tijdelijk vol staat
samenleving. “Denk bijvoorbeeld aan
gegevens nodig zijn. “Als de riolering 80
en niet de woningen of winkels. Grotere
de milieubelasting van overstorten, het
jaar moet kunnen blijven liggen, moeten
diameters buizen zouden ook een oplos-
inzamelen van afvalwater en afkoppeling”,
we weten hoe het werkt.”
sing kunnen zijn. We vergelijken het ver-
aldus Gastkemper. “Duurzame materialen
groten van het stelsel met de verbreding
ontstaan door eisen van ‘bovenaf’ en de
Dit maakt duidelijk dat de branche meer
van de A12. Dat gaat in ‘mootjes’, maar zal
markt. Samen bepalen ze het tempo. Dat
dan ooit het ‘kwaliteitsdenken’ hoog in
uiteindelijk een positieve bijdrage leveren
geldt ook voor ontwikkelingen als duur-
het vaandel moet hebben staan. Dat past
aan het oplossen van het fileprobleem.
zaam inkopen.” Enerzijds mogen er niet
ook in het beleid van Stichting Rioned.
“Dat is prima te verantwoorden. En dat
teveel regels komen, maar de markt moet
Als het aan Gastkemper ligt, worden
geldt ook voor de rioolstelsels.”
wel worden geprikkeld, vindt Gastkem-
beslissingen niet meer genomen op basis
per. “Het blijft een spel tussen deze twee
van dogma, verleden of vuistregels. “We
Een visionair beleid en doordachte
partijen. De ene keer daagt de markt met
moeten meer gegevens en meer kennis
maatregelen brengen ons bij de afbrok-
een duurzame innovatie de opdrachtge-
verzamelen voor het nemen van beslis-
kelende kennis in de branche. Natuurlijk
ver uit. De andere keer daagt de overheid
singen. We moeten het ontwerpen meer
maakt ook Gastkemper zich daar zorgen
dezelfde markt uit tot duurzame oplos-
baseren op kennis en bijvoorbeeld ook
om. “Het vak wordt uitdagender en vraagt
singen.”
meer rekening houden met de toekom-
steeds meer om hoogwaardige kennis.
stige ontwikkelingen in het gebied. Welke
Eerst denken en dan doen. Als naar het
Meer voor minder
zaken kan ik verwachten? Op die manier
verloop van kennis wordt gekeken als
Het thema voor de komende jaren is vol-
nemen we doordachte maatregelen.”
statisch probleem dan is het inderdaad
gens Gastkemper: meer doen met minder
een grote zorg voor de toekomst. Maar ik
geld. “Er is eigenlijk 600 miljoen extra
Doordachte maatregelen
bekijk het als dynamisch probleem en dan
nodig voor de verbetering van de kwa-
De doordachte maatregelen kunnen
leiden bezuinigingen en afbrokkelende
liteit van riolering, drinkwater en ‘asset-
bijdragen aan de situatie van om de ha-
kennis tot nieuwe uitdagingen, waardoor
management’, maar tegelijkertijd gaan
verklap water op straat. Stichting Rioned
goede mensen worden aangetrokken, ook
we bezuinigen. De milieuverbeteringen
maakt onderscheid tussen ‘wateroverlast’
uit andere vakgebieden. Het zal leiden tot
moeten worden gerealiseerd door slimme
en ‘waterschade’. De discussie richt zich
meer specialisatie. Uiteindelijk worden
investeringen en doelmatig werken. Elke
nu op het eerste aspect en wel het ‘water
we daar beter van. Het wordt alleen maar
beslissing moet meer dan ooit gebaseerd
op straat’. “Als we de helft van ons stelsel
leuker!” RONDOM bEtON - november 2011 | 43
P
Project Jeroen Bosch Ziekenhuis - ‘s-Hertogenbosch
‘Health Enviroment’ rondom gezondheidszorggebouwen
Het project Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch is een goed voorbeeld van de hedendaagse ‘Health Environment’ gedachten rondom gezondheidszorggebouwen.
MTD Landschapsarchitecten is verantwoordelijk voor het ontwerp
moet een gastvrij en vriendelijk karakter krijgen dat uitnodigt tot
en de technische uitwerking van dit grootschalige en complexe
het verblijven in de buitenruimte voor zowel bezoekers, patiënten
ziekenhuisterrein. Naast het zware functionele en logistieke pro-
als personeel. Binnen de relatief beperkte budgetten die gelden in
gramma heeft
de gezondheidszorg zijn keuzes gemaakt die de gebruiks- en be-
de verblijfs- ,ontmoetings- en recreatiefunctie van het terrein een belangrijke rol gespeeld bij het ontwerp en de toepassing van materialen.
room g a l “S
op de
e r e d n bijzo taart” huis n e k zie
44 | RONDOM beton - november 2011
Het ziekenhuisterrein
levingswaarde van de buitenruimte versterken. Het toepassen van natuursteen is daarbij een zeer bewuste keuze geweest en is ingezet als de ‘slagroom’ op de toch al bijzondere ‘ziekenhuistaart’. De beeldbepalende onderdelen van het ontwerp, zoals de zitran-
den van de bomeneilanden, de omranding van het verblijfsplein,
het materiaal ‘ vorm te geven’ een belangrijke reden geweest
de omrandingen van de plantvakken in de patio’s, de eivormige
voor de keuze van natuursteen. Hierdoor is een uniek ontwerp
afzetelementen en zelfs de fontein en de busperron - banden zijn
ontstaan waarmee het Jeroen Bosch Ziekenhuis zich onderscheidt
uitgevoerd in mooie lichtgrijze graniet.
en profileert als modern, gastvrij en hoogwaardig ziekenhuis van de 21e eeuw.
Vrijheid voor ontwerper Naast de hoogwaardige uitstraling en duurzaamheid van het natuursteen is vooral ook de vrijheid die de ontwerper heeft om
RONDOM beton - november 2011 | 45