Vormingplus MZW_voorjaar2016 by Avansa Mid- en Zuidwest

P R O G R A M M A Z I N E - j an / f e b / ma 2 0 1 6

bpost PB- PP B- 06487 BELGIE(N) - BELGIQUE

De toekomst zal van ons allen zijn Confutuur: heikele kwesties voor de volgende generaties

Autoriteit AFGIFTEKANTOOR KORTRIJK MAIL | DOENAERTSTRAAT 13 | 8500 KORTRIJK | P3A9210 - Foto: © Flickr.com - Kmeron

volgens Paul Verhaeghe

Vamos Vacaturos Je kan maar ‘nee’ zeggen als je niet altijd een ‘ja’ verwacht van de ander Toekomst voor kwaliteitsmedia

VOORWOORD

Beste lezer, Een nieuw jaar. Een nieuw tijdschrift. Een nieuwe website. Een vertrouwd verrassend vormingsaanbod. Dat geven we je graag om 2016 te starten. Ook voor ons is het nog even wennen, al die nieuwigheid. Tegelijk kijken wij vol vertrouwen het komende jaar tegemoet. Met een pak ambitie en met veel goesting om jou hierin mee te nemen. Tenslotte ben jij onze bestaansreden.

ormingplus wil de komende jaren meer dan ooit een geëngageerde volkshogeschool zijn, die de kwesties van vandaag vastpakt en er met jou over in dialoog gaat. We hebben daar een heel plan over geschreven. We willen werken rond digitale geletterdheid en mediawijsheid, rond actuele maatschappelijke kwesties, rond armoede, diversiteit en transitie. Dat zijn geen vrijblijvende thema’s. Het zijn ook moeilijke thema’s. Maar dat is nu net de uitdaging: hoe kunnen we samen met vele partners toekomst maken, op een manier dat iedereen mee is? Die oefening zullen we de komende jaren maken. Met jou. In dit gloednieuwe tijdschrift - met dank aan vormgever Hannes Desmet en eindredacteur Maarten Vanhee - zie je hoe we dit alvast de komende maanden willen doen. Met vormingswerk in de regio’s Kortrijk, Roeselare en Tielt. We krijgen daarbij de hulp van vele partners, zoals de cultuurcentra en bibliotheken en een pak middenveldorganisaties uit de regio. Men zegt al eens iets over ‘de onderstroom’ in Vlaanderen. Met die onderstroom zit het eigenlijk best goed, zo hebben we de voorbije tijd mogen

"Vormingplus wil de komende jaren meer dan ooit een geëngageerde volkshogeschool zijn." ervaren. Er zijn zoveel mensen, zoveel initiatieven die klaar staan om op zoek te gaan naar duurzame alternatieven om onze samenleving vorm te geven. Mensen en groepen die bovendien niet enkel zoeken, ze brengen de toekomst ook in de praktijk. Vormingplus engageert zich mee voor die tocht. En is blij met jou mee op pad te mogen gaan. ■ Namens het team van Vormingplus Bart Noels, directeur

VORMINGPLUS | 3

INHOUD MAATSCHAPPIJ & MILIEU 6 Vamos Vacaturos Mensen met andere roots op de werkvloer.

16 Fotografie

24 Confutuur

33 Het voordeel van de twijfel

Kwaliteit halen als individu en als groep.

Samen de toekomst verkennen.

Stefaan Van Brabandt.

KUNST & CREATIEF

9 Leven zonder auto

18 Muziek kan de stilte versterken

Persoonlijke mobiliteit kan anders.

Een interactieve verkenning van kunst en stilte.

34 Een ommetje zonder bestemming Joris Capenberghs over wandelende denkers.

36 Terugblik op 2015

20 Letterzetter

PERSOON & RELATIE

Bart Jaques aan de slag met herinneringen.

38 Je kan maar 'nee' zeggen als je niet altijd een 'ja' verwacht van de ander FILOSOFIE & ZINGEVING 30 Fast Food Fatwa’s Een multimediale lezing over de plaag van de petro-islam en de monoculturen van het modernisme.

10 Het kleinschalig initiatief Erik Paredis over de transitiebeweging.

Rust vinden in jezelf.

40 Wat doet stress met mij, wat doe ik met stress? Themareeks over omgaan met druk.

31 Utopie en de commons

MEDIA

Vrij-spraak-reeks omtrent het boek ‘Autoriteit’ van Paul Verhaeghe.

12 Mediawijsheid “Er is een toekomst voor kwaliteitsmedia”. Mediacafé bespreekt tendensen in de media.

DIGITAAL 14 Laat je stem horen Digitale communicatie voor bewegingen en verenigingen.

15 Digidokter Streaming-producten en -diensten. Toegang tot media vervangt bezit.

4 | VORMINGPLUS

41 Lavendel-chocoladekoekjes met maanzaad

22 De Brusselse voetgangerszone: zegen of gesel?

Recept uit de duurzame keuken.

De effecten van een autovrije stadskern.

23 Daguitstap naar Philipsstad Eindhoven Een nieuwe dynamiek voor de ‘verboden stad’.

42 Programma 32 Paul Verhaeghe over ‘Autoriteit’ Debat over de wissel richting macht of nieuwe autoriteit.

VORMINGPLUS | 5

M A AT S C H A P P I J E N M I L I E U

Mensen met andere roots op de werkvloer

et project ‘Vamos Vacaturos’ mikt op een genuanceerde perceptie van mensen met buitenlandse roots op onze werkvloer. Piet Creve (Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis) onderzocht de arbeidsmigratie in onze streek. We spraken met Dominique Velghe, gebiedswerker van de Provincie West-Vlaanderen en coördinator van Vamos Vacaturos. "We moeten kijken hoe taal- of religieuze verschillen ook een meerwaarde kunnen hebben voor het bedrijf."

6 | VORMINGPLUS

Welke doelstellingen heeft het project ‘Vamos Vacaturos’? Met dit project willen we de perceptie bijstellen over mensen met allochtone roots op onze arbeidsvloer. Dat doen we via een aantal publieksprojecten. Niet alleen bedrijfsleiders en personeelsverantwoordelijken en het grote publiek vormen de doelgroep van het project, maar ook de jonge mensen met buitenlandse roots. Zij moeten beseffen dat ze potentieel hebben voor de arbeidsmarkt, en dat ze dit kunnen uitspelen naar hun toekomstige werkgevers. Nog te veel jongeren haken af omdat ze denken “dat ze ons toch niet moeten hebben”. Voor het project gingen we eerst op zoek naar basismateriaal. We interviewden een veertigtal mensen, arbeidsmigranten van vroeger en nu en bedrijfsleiders uit de streek. Het resultaat wordt een studie die de situatie van arbeid en migratie in kaart brengt in de regio Midden- en Zuid-West-Vlaanderen. Die studie stellen we voor op 18 en 25 februari. We gaan daarbij ook in gesprek met bedrijfsleiders van internationale firma’s uit de streek die bij het project betrokken zijn. Er volgt een rondreizende tentoonstelling over het thema ‘arbeid en migratie’, een theatervoorstelling eind 2016 en een educatief pakket voor de laatste graad secundair onderwijs. Aan welke nood beantwoordt dit onderzoek? Er is nog werk aan de winkel. Er is nog altijd een risico op niet-uitgesproken discriminatie. Het gebeurt nog dat hoogopgeleide mensen met allochtone roots, nochtans hier geboren en getogen en die hier hun opleiding hebben gevolgd, niet worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Recent onderzoek van Vives wijst uit dat studenten met buitenlandse wortels tot in de derde generatie soms nog last hebben om een vakantiejob, stageplaats en al zeker een job te vinden.

Anderzijds is er de vaststelling dat knelpuntvacatures in onze bedrijven niet ingevuld raken. Uiteraard zijn die twee niet zomaar te matchen, niet iedereen is geschikt voor om het even welke job, maar er is zeker nog potentieel aanwezig. “Arbeid is, naast onderwijs, dé sleutel tot integratie”, wordt gezegd. Bevestigt of ontkent dit onderzoek deze stelling? Het zal deze stelling allicht bevestigen. Arbeid gaat niet alleen over werk, het gaat ook over taal, over sociale integratie, over zelfrespect. Meer en meer mensen hebben allochtone roots, ook in West-Vlaanderen. Ze zijn hier geboren en ze volgen hier hun opleiding.

"Het gebeurt nog dat hoogopgeleide mensen met allochtone roots niet worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek." Misschien spreken ze nog de taal van hun ouders en wellicht hebben ze nog dezelfde godsdienst. Daarom moeten we erover waken dat ze als gewone Vlamingen worden behandeld. Bij onze internationale bedrijven in West-Vlaanderen groeit meer en meer het besef dat die vreemde roots ook een meerwaarde kunnen betekenen. Hoe autochtone Vlaamse werknemers op hun collega’s met vreemde roots reageren hangt volgens mij sterk af van de bedrijfscultuur: 

VORMINGPLUS | 7

hoe gaat het management hiermee om? De bedrijven met wie wij hebben kunnen samenwerken, doen in het algemeen heel wat inspanningen voor een positieve samenwerking. Zij hebben een voorbeeldfunctie. Als bedrijven echt mensen nodig hebben en die niet vinden, zijn ze bereid om inspanningen te leveren. Dan ontdekken ze de win-win-situatie. Als ze echter voldoende Vlamingen vinden om de klus te klaren, is het toch een uitdaging om er als allochtoon binnen te raken. Terwijl die persoon misschien wel afgestudeerd is aan ons hoger onderwijs. De uitvluchten zijn blijkbaar legio, maar er is natuurlijk ook het gegeven dat buitenlandse, niet-Europese, diploma’s vaak niet erkend worden. Welke inspanningen leveren werkgevers om hun werknemers met vreemde roots zo goed mogelijk op te vangen en te integreren in hun bedrijf? Dat kan van alles zijn: mee helpen kijken voor huisvesting, de paperassen in orde maken, het installeren van een peter- en meterschap binnen het bedrijf, het inrichten van interne opleidingen en dus de mogelijkheid scheppen tot doorgroeien en om taalopleidingen te volgen binnen het bedrijf. Maar ook - heel eenvoudig - aandacht hebben voor de sfeer van het bedrijf. Leiden taal- of religieuze verschillen soms tot problemen? Veel hangt af van hoe je het als bedrijf aanpakt. Bedrijven die gewoon zijn om met verschillende nationaliteiten te werken zeggen doorgaans dat het allemaal best meevalt. Flexibiliteit moet van de twee kanten komen, maar doorgaans zijn allochtone werknemers enorm gemotiveerd. Taal blijft een knelpunt, vooral omdat we hier in West-Vlaanderen niet alleen in standaard Nederlands communiceren, maar vooral in het

8 | VORMINGPLUS

M A AT S C H A P P I J E N M I L I E U

dialect. Of beter: in verschillende dialecten. Daar sta je dan met je diploma Nederlands waarvoor je zo hard hebt geblokt. Als we willen de vruchten plukken van een internationale samenwerking, kunnen we ook als Vlaming wel wat inspanningen doen. En ja, een taal leer je niet zomaar, daar gaat echt tijd over. Nederlands wordt in het buitenland ook niet aangeleerd, hé. Mensen trekken dan ook hun plan met flarden van Europese talen die ze wel min of meer beheersen. Daar verwijst de titel van het project trouwens naar. Misschien moeten we de vraag wel omdraaien en kijken hoe taal- of religieuze verschillen ook een meerwaarde kunnen hebben voor het bedrijf. Sommige bedrijven proberen hun werknemer met allochtone roots in te zetten bij het leggen van contacten met het buitenland. Zij spreken de taal. Maar het gaat verder dan de taal alleen: ze kennen de gevoeligheden, de manier van praten, de manier van zaken doen.” ■

"Wie geen auto heeft, is in de huidige tijdsgeest een zonderling."

Interview: Jan Timmerman

Piet Creve & Jan Timmerman (moderator) gratis do 18 februari 2016 - 19.30 u. Wereldhuis (PNZC), Cichoreistraat 6, Roeselare do 25 februari 2016 - 19.30 u. CC Het Spoor, Eilandstraat 6, Harelbeke

Leven zonder auto Persoonlijke mobiliteit kan anders Journalist Luc Vanheerentals leeft al heel zijn leven zonder auto. Ook al lukt dat zowel professioneel als privé prima, toch moet hij zich voortdurend verantwoorden. Wie geen auto heeft, is in de huidige tijdsgeest immers een zonderling. Daar gaat zijn boek ‘Leven Zonder Auto’ resoluut tegen in, met feiten en cijfers, maar ook emo, ethiek en persoonlijke motieven.

In zijn boek spreekt Vanheerentals over de wijze waarop we ons verplaatsen. Het probleem auto wordt er in al zijn aspecten uit de doeken gedaan. Vervolgens beantwoordt hij de vraag wat de overheid zou kunnen doen om het leven zonder auto makkelijker te maken. Op 9 maart komt hij in Kortrijk zijn boek voorstellen. ■

Luc Vanheerentals wo 9 maart 2016 - 19.30 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 12

VORMINGPLUS | 9

M A AT S C H A P P I J E N M I L I E U

Kunnen we de auto nog langer als ideale vervoermiddel bestempelen? Is de kwaliteit van de industriële landbouw en de voedingsindustrie echt wel zo goed? De laatste jaren gaan daardoor veel mensen op zoek naar alternatieven, heel dikwijls in hun directe omgeving. In de taal van de transitiewetenschap worden dat ‘niches’ genoemd: kleinschalige initiatieven die op een nieuwe manier antwoorden zoeken voor bijvoorbeeld energievoorziening, wonen, voeding, .... Is de transitiebeweging niet te veel bezig in de marge? Het dominante beleid - met de klemtoon op de groei-economie - voert de toon. Is het geen druppel op een hete plaat? Verandering begint meestal in het klein. Alternatieven worden eerst uitgeprobeerd door pioniers en daarna kunnen ze opgepikt worden en zich verder verspreiden.

Het kleinschalig initiatief Erik Paredis over de transitiebeweging Erik Paredis is als onderzoeker verbonden aan het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling (UGent). Hij is geïnteresseerd in - én enthousiast over - de vele transitie-initiatieven die de kop opsteken in onze samenleving. Tegelijk vraagt hij zich af hoe we die beweging moeten interpreteren. Op 29 februari spreekt Paredis hierover in Tielt. Wij hadden al een gesprek met hem. Het volledige interview vind je op onze blog detoekomstmakers.be

“Kleinschalig initiatief is goed, maar moet ook een uitdaging gaan vormen voor wat nu dominant is.”

Er zijn heel veel organisaties die met transitie bezig zijn. VAN initiatieven om anders voedsel te produceren tot gezamenlijke initiatieven voor kinderopvang, van autodelen tot cohousing, van samen tuinen naar energietransitie: wat is voor jou de betekenis hiervan? Wat je ziet gebeuren is dat de grote systemen waarop onze economie draait, zoals het energie-, het mobiliteits- en het voedsellandbouwsysteem, in de loop van de decennia wel veel welvaart opgeleverd hebben, maar tegelijk ook meer en meer problemen creëren, ecologisch, sociaal, ook economisch. Wat we normaal en vanzelfsprekend waren gaan vinden op vlak van bijvoorbeeld energie, mobiliteit en voeding, wordt meer en meer in vraag gesteld. 

Wat je momenteel merkt, is dat mensen heel veel energie halen uit al die zaken die ze opzetten en waaraan ze meewerken, of het nu gaat over repair cafés, plukboerderijen of cohousing. Dat is wat we nodig hebben: de transitie moet ons een aangenamere wereld opleveren. Maar tegelijk mag het niet op dat nicheniveau

10 | VORMINGPLUS

blijven steken. Daar zit natuurlijk een enorm vraagstuk, want als je niches wil doen groeien, gaan ze onvermijdelijk botsen met bestaande belangen. Je moet dan ook gaan nadenken over vraagstukken van macht, verdeling van middelen, de rol van de overheid, de inperking van de macht van de markt en de de rol van sociale bewegingen. Je kunt volgens mij pas echt over een transitiebeweging als sociale beweging spreken, wanneer ze ook gaat beginnen wegen op dat soort vragen. Dat is nu nog niet het geval volgens mij. Tegelijk moet je het ook niet onderschatten. Het idee van herstellen, van delen, van kortere ketens, van coöperatie gaat wel recht in tegen wat economisch dominant is. We experimenteren dus wel met de fundamenten van ons sociaal-economisch bestel. Wat de organisatie Femma doet, vind ik bijvoorbeeld interessant. Zij houden niet alleen een pleidooi voor een 30-urenweek, maar ze gaan er ook zelf mee experimenten. Die combinatie van een trager ritme, een betere arbeiden zorgverdeling tussen man en vrouw, daagt het systeem uit. Dat zie je aan de tegenreactie. Dat moet je op termijn ook bereiken bij die andere initiatieven: niet alleen een kleinschalig initiatief bieden, maar ook een uitdaging gaan vormen voor wat er nu dominant is. ■ Interview: Jan Timmerman

Erik Paredis ma 29 februari 2016 - 19.30 u. Tielt (locatie nog te bepalen) €5

VORMINGPLUS | 11

M E D I AW I J S H E I D

Er is een toekomst voor kwaliteitsmedia Mediacafé bespreekt tendensen in de media Dirk Vandenberghe, gastheer mediacafés voor Vormingplus

ormingplus organiseert in 2016 ieder kwartaal een mediacafé. Daarin wordt telkens één aspect van de media uitgediept: omdat media alomtegenwoordig zijn, iedereen er een mening over heeft, maar niet iedereen even goed weet hoe de media precies werken, en wat de onderlinge verschillen zijn. Kortrijkzaan Dirk Vandenberghe, journalist met een verleden bij media als De Tijd, NRC Handelsblad, Knack en Het Nieuwsblad en oud-bestuurslid van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten, is de gastheer voor dit nieuwe initiatief. Hij stelt ook het programma samen.

12 | VORMINGPLUS

Dirk, wat zijn de evoluties die de media de jongste jaren hebben bepaald? De belangrijkste evolutie is ongetwijfeld de opkomst van de digitale media, en het snel groeiend aanbod van gratis nieuws, zowel online als in print. Daardoor staan de inkomsten van traditionele mediabedrijven fel onder druk. Ze verliezen niet alleen lezers, maar daardoor ook adverteerders, een dubbel verlies dus. Daardoor staat goede journalistiek onder druk, want dat is een arbeidsintensieve en dus dure aangelegenheid. 

Kan je zeggen dat kwaliteitsmedia ten dode opgeschreven zijn of is dit een voorbijgestreefde boodschap? Ik denk dat er net voor kwaliteitsjournalistiek een grote toekomst is weggelegd. Alleen zal die in andere vormen het publiek bereiken. Je merkt nu al dat mensen bereid zijn om te betalen als je iets extra biedt, iets anders dan de vele feitjes en meningen die op Facebook of Twitter passeren. Kijk naar een site als De Correspondent, die op een andere manier naar het nieuws kijkt en in Nederland een groot succes is. Maar ook traditionele media kunnen vernieuwend zijn. NRC brengt het dagelijkse NRCQ, Der Spiegel maakt winst met haar website, en bij ons doet een krant als De Tijd het ook goed op digitaal gebied. Ook populaire media zie je nu differentiëren, zoals Het Laatste Nieuws dat een betalende sportsite lanceert. Maar populaire media staan door de crisis meer onder druk dan de media die zich weten te onderscheiden. Hoe zorgt het digitale voor een nieuwe mediabeleving? Brengt het digitale iets bij? Digitaal heeft tal van voordelen, zowel voor de journalist als de lezer. Je kan beeld en woord en geluid mengen, je kan het raadplegen waar je wil, in verschillende vormen. Digitaal brengt zeker veel bij, en alleen de media die het digitale het beste gebruiken zullen overleven. Ik ben ervan overtuigd dat de digitale media in de niet zo verre toekomst de standaard zullen zijn. Dat betekent niet dat papier zal verdwijnen, maar het wordt een soort luxeproduct. Dat is nu al de manier waarop een wereldvermaard blad als The Economist werkt: redacteuren leveren hun stukken aan in digitale vorm, wanneer het klaar is, dus zonder wekelijkse deadline. Dat verhaal wordt verrijkt met extra beeld, extra graphics, extra geluid. Op donderdag maken enkele redacteuren daar

ook nog een papieren versie van. Dat klinkt wat oneerbiedig, maar is wel de praktijk. En wat mij betreft absoluut de toekomst. Worden media vandaag oppervlakkiger geraadpleegd of capteren de mensen gewoon veel meer dan vroeger? Beide, denk ik. Langs de ene kant wordt de nieuwsconsument bestookt met aanbod, via zijn mail, op Facebook en Twitter, 24 uur per dag. Er is dus gewoon veel meer aanbod, en media spelen ook in op die oppervlakkigheid. Voor een site gaat het om de clicks, niet om hoe lang een lezer blijft hangen, al is dat meegenomen. Er wordt dus meer gecapteerd, én oppervlakkiger. Al stel ik tot mijn tevredenheid vast dat ook online media steeds meer investeren in goede verhalen. Denk maar aan de zogenaamde longreads van Nederlandse media. Heeft regionale en lokale journalistiek nog een toekomst? De meest prangende vraag lijkt me eerder: willen traditionele media nog investeren in lokale en regionale journalistiek? Ik denk dat er zeker een plaats is voor goede regiojournalistiek, maar het wordt moeilijker, omdat net op de regiojournalistiek wordt beknibbeld. De journalist die een leefbaar betaalmodel kan vinden voor een regiosite met ongeveer duizend volgers, die heeft volgens mij een streep voor op al de rest. ■

Dirk Vandenberghe interviewt Jago Kosolosky di 16 februari 2016 - 20.00 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk €5

VORMINGPLUS | 13

D I G I TA A L

Mailchimp: Nieuwsbrieven versturen voor je vereniging Youri Tack ma 15, 22 februari 2016 - 19.00 u. SWOK, Ooststraat 4A, Staden € 12

Laat je stem horen Digitale communicatie voor bewegingen en verenigingen Goede communicatie is essentieel voor verenigingen en bewegingen. Jouw boodschap laten klinken, in dialoog gaan met je achterban. Daarvoor bieden digitale media heel wat mogelijkheden. In deze cursussen zoomen we in op digitale technieken. Laat je stem horen! ■

14 | VORMINGPLUS

Wordpress: Bouw een website voor je vereniging Youri Tack ma 7, 14, 21 maart 2016 - 19.00 u. DC Schiervelde, Schierveldestraat 55, Roeselare € 18

HTML/CSS & responsive design: The basics Gregory Deseck

wo 17, 24 februari 2016 + 2 maart - 19.00 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 24

erzamelwoede lijkt van alle tijden, en de entertainmentindustrie heeft er decennialang handig op ingespeeld. In de jaren ‘70 en ‘80 verzamelden we vlijtig vinylplaten, VHS- en audiocassettes. In de jaren ‘90, tijdens de hoogdagen van de ‘fysieke media’-consumptie, hamsterden we enorme hoeveelheden cd’s en dvd’s. In de jaren ‘00 (de ‘nillies’) is het tij echter beginnen te keren, door de opmars van pc’s en van internet. Eerst vond de verzamelwoede nog een nieuwe vorm in het vergaren van - veelal illegale - mp3-tjes (eerst via Napster, dan via iTunes en andere legale platformen). Maar in een ‘altijd-online’-wereld waarin we ons vandaag bevinden is het lokaal hamsteren van media steeds meer een futiele onderneming. Toegang in plaats van bezit, dat lijkt het nieuwe model te worden. ‘Streaming’ als Spotify (2008) zagen het levenslicht. Talloze andere volgden snel, met als laatste wapenfeit de lancering van Netflix in België. In deze lezing/demo maken we je wegwijs in de jungle van streaming-producten en -diensten. Behalve een verkenning van de ‘diensten’ bekijken we ook een aantal producten om media thuis te streamen (bluetooth speakers, Sonos, Apple tv, Chromecast,...). Wat kunnen we concreet met deze apparaten doen? Is het nodig om een dure investering te doen, of zijn er goedkopere alternatieven?

Digidokter: Streaming-producten & -diensten Toegang tot media vervangt bezit

Na de lezing (10.00 - 11.00 u.) volgt een ‘spreekuur’ (11.00 - 12.00 u.) waarin je allerhande pc-vragen kunt stellen. Gelieve de vraag vooraf door te sturen naar digidokter.vormingplusmzw.be. ■ i.s.m. Bibliotheek Ingelmunster

Joachim Leeman za 20 februari 2016 - 10.00 u. Bibliotheek, Schoolstraat 35, Ingelmunster €3

VORMINGPLUS | 15

F OTO G R A F I E

Kwaliteit halen als individu en ALS groep Docenten fotografie over hun passie

fotograferen. Eenmaal de technische kennis op zak, is het blijkbaar niet evident om onderwerpen te vinden.

e ene foto is de andere niet. Wanneer spreekt een beeld je aan, wanneer kleeft het aan de ribben? Niet enkel je techniek, ook je blik maakt een foto uniek en authentiek. Vormingplus organiseert al jaren cursussen fotografie met gerenommeerde fotografen als Peter Berghman, Koen De Buck en Tom Linster. In september 2015 presenteerden cursisten van ‘In de fotoclub - EXPO’ hun werk tijdens een bijzondere tentoonstelling in Gullegem. Koen De Buck blikt terug. Hoe is het concept van ‘In de Fotoclub EXPO’ ontstaan? Dat is langzaam gerijpt. Ik geef al jaren allerhande cursussen fotografie. Ik kwam tot de vaststelling dat onze cursisten geïnteresseerd zijn in theorie en techniek, maar vooral ook graag oefeningen of opdrachten maken. De bespreking van de resultaten van die oefeningen wordt telkens zeer gesmaakt. Gevorderde hobby-fotografen zijn dikwijls op zoek naar ‘stimuli’ om te

Wat doe jij met de groep? De werking is eenvoudig. De cursisten engageren zich voor een jaar en krijgen iedere maand een opdracht, bijvoorbeeld ‘Helemaal alleen’, ‘Rood’ of ‘Onderweg’. Die thema’s kan je telkens ruim interpreteren, zodat iedereen uit zijn interesses kan putten. Telkens moeten vier foto’s ingediend worden en die worden dan de volgende maand besproken. Uit de reeksen worden dan op het eind de beste foto’s gekozen en afgewerkt. Die komen niet alleen in het Vormingplushuis in Kortrijk te hangen, maar ook in een grote en zeer verzorgde tentoonstelling. Op die manier leren we op zoek gaan naar beelden en creatief nadenken over onze fotografie. Zo bouwen we een ‘oeuvre’ op. Lukt het om voldoende goede foto’s te maken voor een tentoonstelling? We hebben twee jaargangen achter de rug. De twee afgewerkte tentoonstellingen werden door vrienden en familie, maar ook door gekende hobby- en professionele fotografen, bijzonder hoog ingeschat. Vooral de interessante diversiteit binnen de onderwerpen en de verfijnde, technische afwerking van de tentoonstelling werden erg gewaardeerd. Ook de cursisten staan telkens versteld van de kwaliteit die zij uiteindelijk als individu én als groep weten te halen. Veel deelnemers schrijven zich dan ook opnieuw in voor het volgende jaar. 

Wat is voor jou een goede foto? Ik krijg die vraag heel dikwijls te horen. Het is een moeilijke vraag, waar ik niet eenduidig kan en wil op antwoorden. Eén ding is zeker: een goede foto houdt de ogen en de gedachten van wie er naar kijkt gevangen. Ik kan een foto mooi vinden, omdat die mij figuurlijk bij de keel grijpt.

"Fotograferen is op zoek gaan naar verhalen, het is tekenen of schilderen met licht, het is uitsnijden uit de werkelijkheid." Koen De Buck docent fotografie Omdat ie zo wonderlijk eenvoudig en mooi is, of frappant, of grappig. Maar het kan ook zijn dat een foto wat moet groeien in mijn gedachten. Het beeld heeft misschien wat tijd nodig om zijn verhaal verteld te krijgen. Dàt is net het leuke en spannende aan het fotograferen: het is op zoek gaan naar verhalen, het is tekenen of schilderen met licht, het is uitsnijden uit de werkelijkheid. Het is vooral een creatieve uitlaatklep voor wie iets te vertellen heeft. ■ Interview: Maarten Vanhee

"Ik waardeer het koppige standpunt." Tom Linster is een andere vaste waarde bij de fotografiecursussen van Vormingplus. Hij opende de tentoonstelling ‘In de Fotoclub - EXPO’ met de volgende woorden.

ls professioneel fotograaf benijd ik jullie. Jullie hebben de luxe om met zorg en de nodige tijd je foto’s te maken. Als je fotografie als kunst beoefent, dan heb je net die tijd nodig om tot een pareltje te komen. En dat zie ik hier in deze tentoonstelling. Kwaliteit is er. En daar kan ik van genieten. Ik waardeer het koppige standpunt. Gaandeweg leer je als fotograaf hoe je de beelden die je in je hoofd hebt kan realiseren met je fototoestel. En dan krijg je daar lauwe of zelfs geen reacties op. Je weet dat je goed bezig bent maar je hebt nu en dan wat bevestiging nodig. Ondertussen doe je koppig verder. Want je weet wat je wil. Ik zie aan jullie foto’s dat je een lange weg hebt afgelegd en koppig bent blijven verder gaan. Het is niet eenvoudig om geïnspireerd aan je techniek te timmeren. Ik herken die koppigheid en ik vind dat super. Ik herken passie van ver. En die hebben jullie. Sommigen van jullie al jaren. Zonder passie lukt dit niet denk ik dan. Jullie maken niet alleen mooie maar ook poëtische en ontroerende foto’s. En dat raakt me telkens bij het zien van jullie foto’s. ■ Gullegem, 18 september 2015

16 | VORMINGPLUS

VORMINGPLUS | 17

K U N S T & C R E AT I E F

Muziek kan de stilte versterken Een interactieve verkenning van kunst en stilte Virginie Platteau is kunst- en cultuurjournaliste. Ze schrijft voor het tijdschrift rekto:verso en is gefascineerd door de link tussen kunst en stilte. Op 15 februari is ze in Kortrijk te gast voor een interactieve verkenning over dit thema. Aan de rand van waarover men niet spreken, maar ook niet zwijgen kan. In deze bijdrage geeft ze een voorsmaakje.

ls kunst expressie is, dan is elke kunstuiting een poging om de stilte te doorbreken. De mens schept om iets te zeggen, van zich te laten horen. Het is opvallend dat het creatieve proces voor haast alle kunstenaars en schrijvers begint in stilte, in een vorm van terugtrekking. Je hebt tijd en mentale ruimte nodig om tot iets nieuws te kunnen komen, daarvoor moet je (tijdelijk) alle ruis en impulsen van buitenaf kunnen ontvluchten. Dan pas is het mogelijk om te luisteren naar de eigen innerlijke stem, naar de eigen creatieve kracht, je verbeelding te laten spreken. Dat zie je bij schilders, muzikanten, beeldend kunstenaars, schrijvers … Het lijkt of stilte tegenwoordig een luxegoed is dat steeds schaarser wordt, terwijl er net zo’n behoefte aan is. We zijn bang voor de verveling, de leegte of het onbehagen dat zou kunnen opkomen wanneer we niet door geluid of digitale impulsen geprikkeld worden. Daarom

18 | VORMINGPLUS

is er permanent muziek in winkelstraten, liften, parkeergarages, of storend luid in de oortjes van de treinreiziger naast je. Maar in de stilte kan je nadenken, je concentreren, daar spreekt de essentie tot ons. Daarom kan stilte ook angstaanjagend of bevreemdend zijn, daarom gaan mensen ze ook ontvluchten of permanent opvullen, om het alleen-zijn niet te voelen. In opvallend veel kunst speelt stilte een rol. Uiteraard in de muziek, waar de stille pauzes tussen de noten zorgen voor ritme en metrum, ook voor melodie en betekenis. Op MRI-scans zie je trouwens dat de hersenactiviteit bij het luisteren naar muziek het grootst is tijdens de stiltes. Bepaalde muziek kan de stilte versterken, hoe tegenstrijdig dat ook klinkt. Philippe Jaroussky die Bach zingt, bijvoorbeeld, dat is geen stilte die op mij neerdaalt, maar eerder een onbekende ruimte in mijn hoofd, in mijn gevoel die opengaat. Het is het soort rust die geen afwezigheid maar stille vervulling is, 

zoals de natuur dat ook kan zijn. Ook poëzie werkt slechts bij gratie van pauzes en witregels. Stilte dringt zich niet op, maar verleent een gedicht veel van zijn kracht. Stilte is veel meer dan de afwezigheid van decibels; ze heeft talloze gezichten. Het lijkt een leegte die zelf geen betekenis heeft, maar die wordt opgeladen door wat eraan vooraf is gegaan of wat erop volgt. Wat mij vooral boeit is de sfeer die stilte bepaalt, en hoe dat ook in beeldende kunst of schilderijen kan worden weergegeven. De stilte van eenzaamheid en vervreemding in een werk van Hopper is bijvoorbeeld totaal anders dan de vredige stilte van een land-

▲ Giorgio Morandi (1890-1964), “Still Life”, 1951

schapsschilderij of dan het letterlijk doodse van een barok stilleven … Ik denk niet dat er alleen verstilde kunst is, zoals stillevens met bescheiden flesjes en vazen van Morandi of installaties van Hans Op de Beeck (‘Staging Silence’), maar ook echt stille kunst. Het gaat dan om werken die spreken vanuit hun onopvallendheid, zoals het drieluik Stilte van Armando. Dat zijn heel compacte, perfect in zichzelf bestaande en aan niets refererende

zwarte figuren, ze doen denken aan oosterse kalligrafie maar dan vrijer. Ze verbeelden de stilte, de buigzaamheid en het contrast ervan.

"Er valt zoveel over de stilte te zeggen dat ik er moeilijk over kan zwijgen." Anderzijds zijn er ook kunstwerken die stilte uitstralen op een haast actieve manier, wat iets heel anders is dan het rustgevende van verstilde kunst die uitnodigt tot reflectie. Daarbij denk ik aan de enorme monochrome schilderijen van Marc Rothko. Dit zijn ware poelen van stille energie. Stilte is een vorm van waarnemen, van concentratie ook. Het is als het ware een verlangen, een binnenkijken in een andere werkelijkheid die losstaat van tijd en ruimte, binnenkijken bij jezelf. Wat mij zo fascineert aan stilte, is de onuitputtelijkheid ervan. De stilte kent veel vormen en ervaringen, ze steekt vol tegenstrijdigheden. De grootste paradox is misschien wel dat er over de stilte zoveel te zeggen valt, dat ik er moeilijk over kan zwijgen … ■ Virginie Platteau

Virginie Platteau ma 15 februari 2016 - 19.30 u Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 12

VORMINGPLUS | 19

K U N S T & C R E AT I E F

"Wat ik vooral fascinerend vind aan ‘de vroegste herinnering’ is het soort vragen dat het kan oproepen."

K U N S T & C R E AT I E F

Letterzetter Bart Jaques aan de slag de slag met herinneringen

n het voorjaar van 2015 werd Bart Jaques verkozen tot Letterzetter van de stad Kortrijk. Deze podiumdichter, performer en beeldhouwer uit Gent injecteert, onder het pseudoniem Bardthesque, een shot rock-’n-roll in de poëzie: als frontman van Ten Adem en sinds kort dus als eerste Kortrijkse Letterzetter. In de hoedanigheid van alternatieve stadsdichter stuurt hij een collectief van Lettertypes aan. Dit jong geweld gaat de komende jaren met poëzie in al zijn gedaanten aan de slag; je kan hen op de meeste verrassende plaatsen en momenten aan het werk zien. Dat geldt uiteraard ook voor de Poëzieweek (28 januari tot 3 februari 2016). We trokken aan de mouw van Bart Jaques voor een kort gesprek. Je bent nu bijna een half jaar de Kortrijkse Letterzetter. Hoe loopt het? Goed hoor! Ondertussen hebben we een kerngroep van Lettertypes en gingen we al samenwerkingen aan met onder meer Quindo, Texture, Ons Erfdeel, Theater Antigone, ... Hoe vat je het ambt van Letterzetter op? Bondig gezegd: jongeren helpen om hun kunst verder te ontwikkelen en mogelijkheden bieden om ermee naar buiten te komen. Ik gedraag me eigenlijk een beetje zoals een atelierdocent in de kunstacademie. Volgens mij is dit werkelijk het stadsdichterschap van de toekomst. De groep Lettertypes is heel divers, ook al hebben ze allemaal een bijzondere voorliefde voor het woord. 

20 | VORMINGPLUS

Er zitten gasten tussen die gedichten, proza en zelfs scenario’s schrijven, daarnaast zijn er danseressen en fotografen. Het woord is onze hoofdfocus, maar dans, fotografie, muziek of beeldende kunst zijn evengoed talen, hé. Zelf coach en coördineer ik vooral en samen met Vincent Coomans van de stadsbibliotheek regel ik ook de praktische zaken. Binnenkort zullen we regelmatig een Lettertype in de spotlights zetten. Stuk voor stuk krijgen ze een professioneel portretprofiel op onze website. Hou dus zeker onze website www. kortrijk.be/letterzetterkortrijk maar ook onze Facebook-pagina in de gaten. En als je ze echt beter wilt leren kennen dan kom je toch gewoon naar projecten waar we aan deelnemen! Het thema van de Poëzieweek 2016 is ‘herinneringen’. Ook jij en de Lettertypes werken er aan mee. Zijn herinneringen interessant om mee aan de slag te gaan? Wie maakt ze niet? Droogweg zijn herinneringen het archief aan beelden dat je overhoudt na zaken te hebben beleefd. Mits het nodige ambacht kan een kunstenaar daar iets poëtisch uit tevoorschijn halen. Hoe dieper je in jouw archief duikt en hoe groter je ambacht, des te waarachtiger het resultaat. Ik zie herinneringen dan ook als een gereedschapskit. Iemand zei eens dat in het doorgedreven eigene het universele zich openbaart. Dat vind ik wel wat hebben. Anderzijds heeft ons lichaam ook een geheugen, met beelden heeft dat weinig uitstaans, zo lijkt het. Om maar te zeggen, je kunt herinneringen van zoveel verschillende kanten benaderen en dat maakt het alleen maar boeiender. Maar zo zie ik het, het is te zeggen: vandaag zie ik dat in ieder geval zo.

Waarom wordt de vraag ‘wat is je vroegste herinnering’ zo vaak gesteld? Misschien omdat onze vroegste herinnering het meest fundamentele beeld is dat we van onszelf hebben, of omdat het iets zegt over wie we willen zijn? Wat ik vooral fascinerend vind aan ‘de vroegste herinnering’ is het soort vragen dat het kan oproepen. Hoe kom je in vredesnaam tot je vroegste herinnering? Kies je jouw vroegste herinnering zelf? Is het gewoon een luikje dat je opent of blader je eerder door je herinneringen en pik je er eentje uit? Heb je dat beeld trouwens werkelijk gezien? En wat met het geheugen van het lichaam? Wat met dieren en planten? Teruggaan naar je vroegste herinnering is een soort van tijdreizen, je gaat helemaal terug naar jouw oerbeeld van jouw identiteit. Een vroegste herinnering is best wel iets eigenaardig. Eerst lijkt het vrij banaal maar eens je erover begint na te denken wordt het alsmaar verontrustender. Daar hou ik wel van. Naar aanleiding van de Poëzieweek wordt op 30 januari een nocturne-wandeling georganiseerd in Kortrijk. Kun je al een tipje van de sluier oplichten? Op een zevental locaties in de binnenstad zullen er verschillende poëtische interventies plaatsvinden. Wie dat wil, kan zich inschrijven voor een rondleiding met een poëtische gids. Vanuit het Lettertype Collectief wordt binnenkort ook een oproep gelanceerd. Een tipje: hou alvast je eigen vroegste herinnering bij de hand! ■ Interview: Maarten Vanhee

VORMINGPLUS | 21

M A AT S C H A P P I J & M I L I E U

De Brusselse voetgangerszone: zegen of gesel? De effecten van een autovrije stadskern

inds juni 2015 is een groot deel van de Brusselse binnenstad autovrij, met de bedoeling een nieuwe comfortzone te creëren op de lange centrale as van 3 km tussen het Zuidstation en het Rogierplein. Deze belangrijke politieke beslissing kwam er in 2012 nadat duizenden Brusselaars protestpicknicks (Pic Nic the Streets) hadden georganiseerd op de Anspachlaan, vlak voor het Beursgebouw. De verandering is ingrijpend. Bewoners en toeristen kunnen nu opnieuw flaneren over de boulevards en genieten van de 19de eeuwse Haussmanniaanse huizen. Maar de laatste jaren woedde een soms hevige discussie over de toekomst van de binnenstad: wordt het hypercentrum van Brussel een exclusieve plaats voor toeristen? Blijft er nog ruimte genoeg over voor de bewoners? Zoeken de auto’s nu niet gewoon hun weg in de kleine straatjes rondom

22 | VORMINGPLUS

de voetgangerszone? Zijn bewoners genoeg betrokken bij deze beslissing? We gaan de grote voetgangerszone samen bekijken met Joost Vandenbroele van Stadsbeweging BRAL, die dieper zal ingaan op wat er vandaag goed en minder goed loopt. ■ i.s.m. CC De Schakel

Joost Vandenbroele za 23 januari 2016 - 14.00 u.

Afspraak in de inkomhal van station Brussel-Centraal, Brussel € 10

Daguitstap NAAR Philipsstad Eindhoven Een nieuwe dynamiek voor de ‘verboden stad’

indhoven was voorheen de Philipsstad: van het begin van de twintigste eeuw tot de jaren negentig trok het bedrijf heel wat denkers aan, daarna verliet de gigant de stad om ze achter te laten met een weelde aan denkruimte. Ze werden betaalbare ateliers voor jonge designers die Eindhoven een nieuwe dynamiek verlenen. Wij beginnen met een vrij bezoek aan het Van Abbemuseum, een van de belangrijkste musea voor moderne en hedendaagse kunst in Nederland.

Na een vrije lunch in Eindhoven wordt na de middag het industriële en residentiële Eindhoven bezocht. De wijk Strijp-S bestaat als site al bijna honderd jaar. Alleen kon je er vroeger niet zomaar binnen. De fabriekswijk van Philips stond bekend als de ‘Verboden Stad’: de slagbomen gingen alleen open voor de 12.000 werknemers van het lichtmerk, onder wie ook duizenden Belgische grensarbeiders. Het is een gigantisch industrieel complex met indrukwekkende fabrieksgebouwen. Vandaag wordt er in het industriële erfgoed gewoond, gewerkt, geshopt, gedronken. Tussen parkjes en pleinen. Een tweede stadshart, op een kwartier wandelen van het centrum. Zevenentwintig hectare fabrieksgebouwen kregen een nieuwe invulling. ■ i.s.m. Korei vzw & CC De Schakel

Gids Korei vzw za 12 maart 2016 - 08.00 u.

Vertrek aan Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 50

VORMINGPLUS | 23

C onfutuur

samen de toekomst verkennen Wat zijn de heikele kwesties die de volgende generaties uitdagen? "Onderzoek bij studenten toont aan dat ze niet erg met de toekomst bezig zijn, maar vooral met zichzelf en hun eigen kleine wereld”, zegt Ward Dumoulin. Die zit. Een opbeurende quote om een denkdag over de toekomst mee te beginnen. We zijn pas gestart met het voorstellingsrondje. Een vijftiental mensen, rond een tafel in La Petite Fabriek, een mooi gerestaureerde hoeve in Froyennes, op een boogscheut van Doornik. Aan de bijeenkomst kleeft de romantiek van Poupehan, de besloten vergaderingen en petit comité van de jaren tachtig. Maar hier is de agenda open. De tafel is een toekomsttafel.

eze denkdag is een eerste stap in het traject Confutuur dat Vormingplus, de Unie der Zorgelozen en Samenlevingsopbouw de komende jaren samen zullen uitzetten. Aan de grondslag van Confutuur ligt de zoektocht naar de heikele kwesties die de volgende generaties werkelijk uitdagen. Hoe kunnen we nu al de aanzet geven tot de juiste antwoorden erop? En hoe kunnen we er praktijken rond initiëren? Hoe kunnen we experimenteren, op een manier dat we er met zijn allen op vooruitgaan? Dat is de opdracht voor vandaag: met welke kwesties kunnen we aan de slag? Een vraag voor een groep mensen van binnen en buiten de regio die één dag van gedachten wisselt. Rond de toekomsttafel een bont allegaartje. Jan Bossuyt is ondernemer en stichter van Colora en Boss Paints. Thomas Decreus is journalist bij De Wereld Morgen. Jan Desmet en Kristina Naeyaert zijn vooral actief in de milieubeweging.

24 | VORMINGPLUS

Jan Timmerman werkt voor Vormingplus in de regio, Jef Peeters is medewerker bij OIKOS, de denktank voor sociaal-economische verandering en transitie. Ward Dumoulin is docent sociaal werk aan HOWEST. Stefaan Verhamme is coördinator RESOC-SERR Zuid-West-Vlaanderen. Jean-Marie Viaene is coördinator van vzw BIK – buurtinitiatieven Kuurne – en Geert Six tenslotte is artistiek leider van de Unie der Zorgelozen, het sociaal-artistieke gezelschap in Kortrijk. Geen mensen aan de tafel met andere culturele wortels, en ook te weinig vrouwen. Er ligt nog werk op de plank. Van analyse naar alternatief Bij iedereen is er het verlangen om niet te blijven steken in de analyse. “Hoe zetten we richtinggevende theoretische modellen om in de praktijk?” vraagt Geert Six zich af. Ook Thomas Decreus is van mening dat “de analyse van wat fout loopt in ons bestel intussen wel duidelijk is. Het is belangrijk om de energie nu te concentreren op de zoektocht naar waardige alternatieven.” 

Het is een zoektocht die volop aan de gang is, bij ons en elders. Tine Hens documenteert er heel wat in haar boek Het Klein Verzet. “Hoe komt het nu dat die vele kleine, lokale initiatieven nog niet zijn opgeschaald tot een werkelijke beweging van maatschappelijke verandering?” is een vraag die meermaals op de tafel in La Petite Fabriek terecht komt. En er is ook een andere bezorgdheid: voor wie is deze maatschappelijke verandering dan weggelegd? “Hoe kunnen we alles wat in die boeken staat in de praktijk realiseren samen met de mensen die het moeilijker hebben?” formuleert Jean-Marie het treffend. We leven in een ongelijke samenleving. Het hele transitiedenken vindt vandaag vooral een thuis bij de hoogopgeleide bemiddelde middenklasse. “Je kan een goede reden hebben om geen auto te kopen. Maar je kan ook geen geld hebben om een auto te kopen. Dat zijn twee werelden van verschil”, stelt Thomas Decreus met een boutade. Hoe gaan we samen de toekomst vormgeven:

het is een belangrijk punt waar Confutuur een verschil wil maken. Wanneer hebben wij genoeg? Iedereen presenteert een toekomstbeeld: “Beeld je onze samenleving in 2050 in. Welke kwestie wil je dan opgelost zien?” Ward Dumoulin voelt zich uitgedaagd door de vraag of het in de toekomst zou lukken ‘om beter te weten wat genoeg is’. Hij verwijst naar een kortverhaal van Leo Tolstoi, Hoeveel Grond Heeft Een Mens Nodig? Daarin mag de boer Pachom al het land houden waarrond hij van zonsopgang tot zonsondergang te voet kan stappen. Je raadt het al. Pachom wil steeds meer en kan niet ophouden met stappen. In een poging om toch maar voor zonsondergang terug te zijn loopt hij zich dood. Zijn knecht begraaft hem. Uiteindelijk volstaan twee vierkante meter grond voor de arme boer. Dit verhaal lokt veel reacties uit. 

VORMINGPLUS | 25

C onfutuur

“Wat is genoeg? Voor wie?” Eenduidig is het antwoord allerminst. Maar de vraag formuleren als ‘wanneer hebben we genoeg’ en niet als ‘wanneer heb ik genoeg’ is er het begin van. De toekomst zal van ons allen zijn, of ze zal niet zijn. Er ontstaat animositeit bij het toekomstbeeld van Jan Timmerman. Hij is een vormingswerker met grote reserves bij de maakbaarheid van de samenleving, zo blijkt. “Waarom toch doen we zoveel dingen die we beter niet zouden doen, en doen we niet wat we beter wel zouden doen?” vraagt Jan zich af. Wat is dat toch, dat ons onmachtig maakt? Voor Jan Bossuyt steunen maatschappelijke transformaties op bewustwording. “Hoe kunnen we de moedeloosheid ombuigen in initiatief? Daarvoor moeten we bewust in het leven staan. Dat is niet eenvoudig. Hoe vaak neemt impulsief gedrag het niet over. Regenweer? Dan nemen we vandaag de auto.” Geert Six beaamt. “Hoe bewust we ons van één en ander ook zijn, het zal niet volstaan. Eens je bewust bent, moet je ook moedig zijn. Echte verandering zal moed vergen. De moed om uit onze comfortzones te treden.” We willen onheil vermijden. We durven geen risico’s meer te nemen. We mogen niet meer mislukken. We durven geen wetten meer overtreden. De regels zijn te complex en maken fundamentele verandering onmogelijk. Er wordt instemmend geknikt. “It’s the economy, stupid!” “De essentie is dat de manier waarop onze economie werkt, waarbij geldgewin de samenleving domineert, ervoor zorgt dat alles naar de knoppen gaat. En net deze economie probeert zich te handhaven tegenover al wat dat wil veranderen”, zegt Jef Peeters. It’s the economy, stupid! “Hoe kan de gemeenschap opnieuw controle veroveren op geld, en waar het geld voor dient? Hoe bouwen we aan een samenleving waar spaarcenten worden geïnvesteerd in corporaties die

26 | VORMINGPLUS

C onfutuur

maatschappelijk nuttige taken uitvoeren, in plaats van te worden belegd bij banken waardoor de opbrengst naar de aandeelhouders en niet naar de samenleving gaat?” alsnog Peeters.

“De vraag welke toekomst we voor ogen hebben is geen objectief te beantwoorden vraag. Zelfs de vraag naar het ‘algemeen belang’ is dat niet. Er is niet zoiets als een objectief vast te stellen ‘algemeen belang’. Wat dat is, houdt keuzes in. Wat valt daaronder, wat niet?” “Het gaat over het ons opnieuw toe-eigenen van een systeem dat ons is ontglipt. Of het nu gaat over proper geld, schone lucht of zuiver water.” Het is de nagel waar ook Jan Desmet en Kristina Naeyaert op hameren. Voor hen zou tegen 2050 een sociaal-ecologische economie ingang moeten kunnen vinden. 

Thomas Decreus haakt hierop in. Volgens hem hangt onze samenleving aaneen van de contradicties: “De een heeft geen werk, de ander werkt zich te pletter. Geluk is nog nooit zo na te streven geweest, en tegelijk zijn zoveel mensen ongelukkig”. Om dit soort ongerijmdheden het hoofd te bieden moeten we fundamenteel anders denken over arbeid en verloning. Wat is de waarde van werk? Wat betekent inkomen? Wat is dat precies, ‘werkbaar werk’? Hoe kunnen we menselijke kwaliteiten honoreren waar op de markt geen geld mee te verdienen valt? “Veiligheid gaat angst tegen” Een toekomsttafel draait om diversiteit. Elkaar kunnen en mogen tegenspreken is cruciaal. En thema’s onder de loupe nemen zonder je meteen in te graven. Dat blijkt als Stefaan Verhamme ‘veiligheid’ naar voor schuift als belangrijke kwestie. Vei-lig-heid. Er valt een ongemakkelijke stilte. Veiligheid! Je voelt de gedachten opspringen. Prikkeldraad. Controle. Vuurwapens. Camera’s. “Iedereen wil toch dat zijn kinderen veilig naar school kunnen. Zelf woon je toch liever in een veilige omgeving dan in een oorlogsgebied?” verduidelijkt Stefaan. “Veiligheid gaat angst tegen. En angst is een belangrijke remmende factor om tot verandering te komen.” Daar valt iets voor te zeggen. Ook dat is duidelijk: de toekomst zal voorbij de vooroordelen liggen, voorbij het kampement, dus in het hart van de dialoog. Maar wat ook waar is: de vraag welke toekomst we voor ogen hebben is geen objectief te beantwoorden vraag. Zelfs de vraag naar het ‘algemeen belang’ is dat niet. Er is niet zoiets als een objectief vast te stellen ‘algemeen belang’. Wat dat is, houdt keuzes in. Wat valt daaronder, wat niet? Wat doen we wel, wat kan er niet langer? We kunnen het niet eens worden over de remedie als we elkaar niet vinden in de analyse. 

VORMINGPLUS | 27

C onfutuur

Wat zijn gedeelde waarden? Jean-Marie Viaene haalt een foto tevoorschijn. Daarop een groep vrouwen. Uit Marokko, Rusland, Armenië, Zuid-Afrika. Grieks-Orthodox, Moslim, ongelovig. Ze wonen allemaal in West-Vlaanderen. Het is het toekomstbeeld van Jean-Marie. Maar tegelijk is het een foto van nu. “Dit is een foto van een groep mensen die bij ons werken. De mensenmix die je ziet voelt voor sommigen misschien nog wat raar aan. Maar in 2050 zal niemand dit beeld nog opvallen”, zegt Jean-Marie. “Intussen zullen deze mensen, met hun diverse achtergronden, de toekomst vorm geven. De vraag is: hoe?” In Vlaanderen vindt men het delen van waarden, normen en identiteit over het algemeen zeer belangrijk. Voor Thomas Decreus kunnen we best opletten met dit debat. “Wat betekent dat precies? Ook de verzuiling was een uiting van verschillende normen en waarden, multiculturaliteit avant

28 | VORMINGPLUS

C onfutuur

En nu? Hoe gaan we dit proces van toekomst maken aanpakken? Hoe trekken we iedereen in het bad? Hoe gaan we onze samenleving organiseren op een manier dat iedereen zijn of haar bijdrage wel degelijk iets uitmaakt, dat mensen werkelijk vat krijgen op wat ze belangrijk vinden? Hoe updaten we onze democratie? Een kanjer van een vraag. Ik zie weer een beeld voor mij van een paar weken geleden. Een burgerprotest op tv. Iemand steekt een bordje omhoog. 'Wij hebben NIETS te zeggen' staat erop. Ik vraag me af wat hij bedoelt. Heeft hij niets te vertellen? Is het dat? Waarom staat hij dan daar? Of bedoelt hij ‘wij hebben geen inspraak’, ‘er wordt niet naar ons geluisterd’? Dat zal het wel zijn, denk je dan. Maar eigenlijk bedoelt hij: ‘ze doen niet wat ik zeg’. En dat is een probleem natuurlijk. Niet zozeer voor die man misschien. Wel voor de samenleving, en hoe we die best organiseren. Vroeger gaf het middenveld mee richting aan de politiek, zorgde het voor een vorm van collectiviteit. Nu zijn het individuen die rechtstreeks de politiek bevragen. Dat is een onmogelijk systeem. We moeten van een individueel naar een collectief verhaal. Of met de woorden van Ward Dumoulin: “Vanuit de kleine wereld moeten we de grote weer openbreken. Dat is zo voor mijn studenten, dat is zo voor iedereen.”

la lettre. Toch heeft die de gezamenlijke uitbouw van onze samenleving niet in de weg gestaan. Het is eigen aan democratie dat waarden en normen niet dezelfde moeten zijn, maar dat er wel respect is voor de verschillen.” Het rondje toekomstbeelden is achter de rug. De tafel wenkt. 

Een storm die we vooruitgang noemen Enige jaren geleden stond ik in het Duitse Kassel voor het schilderijtje Angelus Novus van Paul Klee, uit 1920. Het werk spreekt tot de verbeelding, en ook wat de filosoof Walter Benjamin er over schreef. Voor hem is het de ‘engel van de geschiedenis’. “Zijn ogen en mond zijn wijd opengesperd. Zijn vleugels zijn gespreid. Hij kijkt naar het verleden. Wij zien dat als een opeenvolging van gebeurtenissen.

Voor hem is dat één grote catastrofe, een opeenstapeling van brokstukken die hem voor de voeten worden geworpen. De engel zou willen halt houden, de doden tot leven wekken en de brokken lijmen. Maar uit het Paradijs waait een stormwind en die blaast de engel vooruit, de toekomst in, terwijl de stapel puin voor zijn ogen tot aan de hemel groeit. Deze storm is wat wij vooruitgang noemen.” ■ Tekst: Joon Bilcke, Unie der Zorgelozen

Geprikkeld door deze tekst? Vanaf 2016 gaat Confutuur van start. Laat ons weten wat je vindt van deze tekst en wat jij verwacht van dit toekomsttraject.

VORMINGPLUS | 29

F I LO S O F I E & Z I N G E V I N G

Fast Food Fatwa’s Een multimediale lezing over de plaag van de petro-islam en de monoculturen van het modernisme Fast Food Fatwa’s is een uiteenzetting vol beeld, film en muziek over de culturele gaten in ons denken en de religieuze stoppen in onze oren. Een artistieke voordracht over de verbanden tussen de fatwa’s van fundi’s en de fast food van Wall Street. Onder de naam ‘Halal Monk’ reisde de christelijke theoloog en opiniemaker Jonas Slaats doorheen de islamitische wereld. Doorheen zijn gesprekken met invloedrijke spirituele leiders en vernieuwende artiesten kwam hij tot onthutsende inzichten. Met die gesprekken als rode draad ont-

30 | VORMINGPLUS

vouwt Slaats enkele leugens en waarheden die ons huidige wereldbeeld gevangen houden in strijd, conflict en onzin. Zo zoekt hij op een eigentijdse en eigenzinnige manier naar uitwegen uit de retoriek van de botsende beschavingen. ■

Jonas Slaats vr 18 maart 2016 - 20.00 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 10

Utopie en de commons Vrij-spraak-reeks omtrent het boek ‘Autoriteit’ van Paul Verhaeghe Vóór de 15de eeuw toonden de commons (letterlijk ‘gemene goederen’) dat er een alternatief was voor het privé-initiatief van de markt enerzijds en het overheidsinitiatief anderzijds. De commons toonden hoe gemeenschappelijke en private belangen hand in hand konden gaan. Vijf eeuwen later zijn we toe aan de herontdekking van de commons: door de ‘open source’beweging en de andersglobaliseringsbeweging, maar ook door de zogenaamde tweede golf van ‘enclosures’: de privatisering van alles onder het neoliberalisme. Filosoof en schrijver Lieven De Cauter houdt een pleidooi voor een nieuwe definitie van utopie: als een radicale reactie op de onteigening van de commons. ■

Lieven De Cauter wo 9 maart 2016 - 19.30 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 10

VORMINGPLUS | 31

F I LO S O F I E & Z I N G E V I N G

Paul Verhaeghe over ‘Autoriteit’ Macht of nieuwe autoriteit: debat met Paul Verhaeghe, Rob Devos, Wouter Hillaert, ... Met autoriteit loopt er vandaag de dag heel wat verkeerd. Politiek en religie zijn hun geloofwaardigheid kwijt, ouders hebben geen controle over hun kinderen. In zijn nieuwste boek ‘Autoriteit’ bevraagt klinisch psycholoog en psychoanalyticus Paul Verhaeghe de manier waarop autoriteit functioneert, waarom er tegenwoordig zo weinig waarde aan wordt gehecht en wat daarvoor een alternatief kan zijn. Verhaeghe zoekt en vindt een nieuwe invulling van autoriteit: in de groep, die een individu of instelling autoriteit verleent. Van ouderverenigingen, burgergroepen tot aandeelhoudersvergaderingen. Deze verschuiving is volop bezig in opvoeding en onderwijs, politiek en economie en leidt tot mooie resultaten. Als maatschappij staan we op een wissel: richting macht of richting nieuwe autoriteit. Na een inleidende lezing wordt Paul Verhaeghe ondervraagd door Rob Devos (filosoof aan de KU Leuven) en gaat hij in gesprek met o.m. Wouter Hillaert (initiatiefnemer Hart boven Hard) en Stefaan Eeckhout (oud-commissaris politiezone Vlas). ■ i.s.m. Unie der Zorgelozen en Theater Antigone

Paul Verhaeghe e.a. wo 3 februari 2016 - 19.30 u.

Theater Antigone, Overleiestraat, Overleiestraat 47, Kortrijk €5

32 | VORMINGPLUS

F I LO S O F I E & Z I N G E V I N G

Stefaan Van Brabandt Het voordeel van de twijfel In 2014 draaide filosoof, schrijver en theatermaker Stefaan Van Brabandt de filosofische documentairereeks voor Canvas, waarna het gelijknamige boek ‘Het Voordeel Van De Twijfel. Hoe Filosofie Je Leven Kan Veranderen’ volgde. Is tegenslag altijd slecht? Zit romantiek liefde in de weg? En heeft het zin om geluk na te streven? In acht hoofdstukken behandelt Van Brabandt vragen over tegenslag, status, werk, eten, sociale rechtvaardigheid, geluk en opvoeding. Net dit laatste thema staat ook centraal in het theaterstuk 'Onze Koen'. Want wat willen we doorgeven aan onze kinderen?

Op 19 maart speelt in Theater Malpertuis ‘Onze Koen’ (met Tania Van Der Sanden en Lucas Van den Eynde met een tekst van Peter De Graef). Je kunt intekenen voor de all-in formule. Je combineert dan een lezing (18u), een diner (18u45) en de voorstelling (20u30). Voorafgaand aan het diner en de voorstelling spreekt Stefaan Van Brabandt over ‘Het voordeel van de twijfel’. Een lezing om je even te doen stilstaan, afstand te laten nemen en vragen te stellen. ■

Stefaan Van Brabandt za 19 maart 2016 - 18.00 u.

Theater Malpertuis, Stationsstraat 25, Tielt € 42 (incl. diner en voorstelling)

VORMINGPLUS | 33

F I LO S O F I E & Z I N G E V I N G

oris Capenberghs is medewerker van Waerbeke, gelegen in het stiltegebied Dender-Mark, het eerste officieel erkende stiltegebied in Vlaanderen. Waerbeke is een kleine sociaal-culturele beweging die ijvert voor meer stilte, rust en ruimte in vele segmenten van de samenleving. In het voorjaar begeleidt Joris een cursus over ‘Wandelende denkers’. Een interview.

Waarom een cursus over ‘wandelende denkers’? De laatste jaren krijg ik wel eens vaker de vraag om lezingen te houden of een reeks op te zetten rond ‘averechtse’ denkers, die in geen enkel rijtje of traditie passen. Zoals bijvoorbeeld Thoreau, Nietzsche, Kierkegaard, zelfs Heidegger of Ton Lemaire. Toen ik mij in hun leven en werk verdiepte, bleek dat ze allemaal verwoede wandelaars waren. Mijn belangstelling groeide en ik ontdekte een verband. Kan je een onderscheid maken tussen wandelende en niet-wandelende denkers? Uit recent neurologisch en psychologisch onderzoek blijkt dat je anders in het leven staat en dus ook denkt, als je dagelijks minstens een kwartiertje wandelt. Blijkbaar zijn we dan in staat om de wereld, de anderen, onszelf … met een opener, meer onbevangen blik tegemoet te treden. Bovendien zijn onze gedachten dan ook minder gebonden. Je denkt dan vanuit je eigen lichaamsritme. Onoplosbare problemen worden te midden van de natuur ofwel relatief, ofwel gaat de lamp – bij wijze van spreken – plots branden. Bovendien maakt het niet echt uit waar je wandelt. Wandelen is sowieso goed, maar het meeste effect hebben blijkbaar landschap-

34 | VORMINGPLUS

pen met vergezichten. Veel reliëf en veel wolken doen blijkbaar wonderen. En liefst op zachte bosgrond of onverharde paden. In welke mate is deze reeks te verbinden met de werking van Waerbeke? Wandelen is geen sport, geen race, zelfs geen gezondheidsding. Het is stappen om het stappen, zonder stappenteller. Een ommetje zonder bestemming. Het lijkt me zinvol om niet alleen stilte, rust en ruimte ‘van binnenuit’ te beleven, maar om je er ook bewust van te zijn. Op die manier neem je inzichten mee in je rugzak, ook als je gaat wandelen. Kadert de huidige aandacht voor ‘wandelen’ ook in de cultuur van onthaasting en vertraging...? Onthaasting, verlangzaming … is vandaag niet langer een luxe, maar levensnoodzakelijk. Als je even op de pas rust houdt of je traag voortbeweegt, krijg je terug voeling met wat er in en rondom jou gebeurt. Waar versnelling, productie en consumptie eindigen, blijkt zingeving spontaan terug de kop op te steken. En daar is meer dan ooit opnieuw behoefte aan. De aloude vraag is: hoe ‘worden’ we wie we ‘zijn’? Op stap gaan biedt geen oplossing, maar kan daarbij helpen. 

Dat kunnen Santiagogangers, die volgend motto hanteren: “Er is geen weg, maar al wandelend, ontstaat er een weg,” ongetwijfeld beamen. De reeks gaat zowel over westerse als oosterse denkers, staan zij verschillend tegenover wandelen? Toen ik mijn zoektocht begon, ontdekte ik al vrij vlug dat wandelen en denken in alle tijden en in alle culturen nauw met elkaar zijn verbonden. Ook bij religieuze hervormers is het ‘op weg gaan’ een belangrijk motief. Of het nu Jezus, de Boeddha, Lao Tse of Socrates betreft, ze vertellen allemaal een verhaal over hoe je je ‘weg’ in het leven kunt vinden. Je mag niet vergeten dat we van nature wandelaars, nomaden, zijn. Vandaar die beeldspraak. Ik zou de verschillen tussen Oost en West niet op de spits drijven. Ik ben vooral geïnteresseerd in wat ons verbindt dan in wat ons scheidt, al zijn er natuurlijk fundamentele verschillen. Het is zeker zo dat de laatste vijfhonderd jaar de rol en de aanwezigheid van de mens in het gangbare westerse denken een overwicht heeft gekregen. Wandelaars zijn echter vooral ‘natuurfilosofen’ waarbij natuur en het landschap een belangrijke plek innemen. Daar zullen we in de cursus dieper op ingaan.

Welke figuren vind je zelf inspirerend? Ben jij een wandelende denker? Ik ben inderdaad een verwoed wandelaar. Mijn ‘compagnons-de-route’ zijn niet allen filosofen, maar vaak ook auteurs. Neem nu bijvoorbeeld Virginia Woolf. Zij ging elke dag wandelen en noteerde nauwgezet in haar dagboeken wat ze allemaal tegenkwam. En de romans die ze uiteindelijk schreef, zijn erg beklijvend, authentiek en gedurfd. ■ Interview: Jan Timmerman

Joris Capenberghs

ma 15, 22, 29 februari + 7 maart 2016 - 19.30 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 10

VORMINGPLUS | 35

Een ommetje zonder bestemming Joris Capenberghs over wandelende denkers

TERUGBLIK

TERUGBLIK OP 2015 2015 was een boeiend jaar. Een greep uit onze werking van de afgelopen twaalf maanden. Bedankt aan de vele deelnemers, vrijwilligers, lesgevers en begeleiders. Januari 2015 - Kortrijk  Op de avond van de aanslag op Charlie Hebdo organiseerde Vormingplus een dialoog over pers en persvrijheid met Dirk Vandenberghe. “Het is ongezien dat iemand een redactie binnendringt en zomaar tien mensen vermoordt.” Intussen hebben de aanslagen van november in Parijs en op vele andere plekken getoond dat de terreur blijft aanhouden. En dat de rol van media een blijvend aandachtspunt is.

 Februari 2015 - Harelbeke, Waregem, Kortrijk “Er is niet alleen verbondenheid omwille van de miserie. Hier laten we de klaagzang aan ons voorbij gaan en zoeken we de verbondenheid omwille van een gezamenlijke actie.” Linda Accou vertelt zo over hoe 'Ontmoeting Verbeeld(t)' mensen samenbrengt. Dit project brengt cliënten en maatschappelijk werkers in een gelijkwaardige dialoog.

Oktober 2015 - regio Midden en Zuid West-Vlaanderen  “Ik vind het een mooi initiatief maar totaal niet naar de werkelijkheid. De mensen die hieraan deelnemen, wéten dat ze na een week terug naar hun comfortabele leventje kunnen. Dus 1 weekje met een beperkt budget toekomen lukt hen nog wel. Mensen die echt in armoede leven, moeten het jaren met dat budget stellen zonder uitzicht op een beter leven! Dat is iets heel anders!” Uit een Facebookreactie over de Inleefweek Armoede.

 November 2015 - Kortrijk “Burgerzin moet vertaald worden in deelname en engagement.” Younes Ouchan schetst hoe Islam mensen oproept om bij te dragen aan de samenleving. Dar Es Salaam over Islam als positieve kracht.

Oktober 2015 - Kortrijk  “Vormingplus biedt al jaren vorming aan om te leren omgaan met stress en dat is zinvol. Stress kan zelfs positief zijn, als die gedoseerd is. Maar elke dag op een maatschappelijke rollercoaster worden geplaatst, is niet bepaald doseren.” Conny Vercaigne legt uit dat stilte niet enkel gaat over ontbreken van geluid, maar veeleer moet gaan over de nood aan verstilling in onze samenleving. De Dag van de stilte zette deze kwestie in de kijker.

 November 2015 - Kortrijk “Taal is nooit objectief of neutraal. Het staat steeds in perspectief en is altijd de waarheid van een persoon, maar daarom is dat niet de waarheid van de ander”. Jan Blommaert over hoe het gebruik van een bepaalde woordenschat de perceptie over bepaalde thema’s verandert.

Samenstelling: Gilles Vanhaverbeke Gilles is student bij Vives en was in 2015 twee maanden aan de slag bij Vormingplus als allroundmedewerker.

36 | VORMINGPLUS

VORMINGPLUS | 37

P E R S O O N & R E L AT I E

Je kan maar 'nee' zeggen als je niet altijd een 'ja' verwacht van de ander Linda Accou verbindt binnen en buiten in ‘Zeker van mezelf, rust in mezelf’ Linda Accou, stafmedewerker en tot september 2014 directeur van Vormingplus MZW, geeft al vele jaren de cursus 'Zeker van mezelf, rust in mezelf'. Noem het geen assertiviteitstraining, maar eerder een oefening in zelfaanvaarding. Linda verduidelijkt.

Hoe zou je assertief gedrag omschrijven? Veel mensen zouden zelfzeker gedrag omschrijven al stoer gedrag, maar dat is het dus niet. Als titel van de cursus heb ik niet gekozen voor het woord 'assertiviteitstraining'. Dit wordt heel erg geassocieerd met pure gedragstraining. Veel mooier vind ik de omschrijving 'zeker van mezelf, rust in mezelf'. Want het gaat om het maken van verbinding tussen je gedrag en je innerlijk. De rode draad doorheen de cursus is de kracht van zelfacceptatie. Wat doen we fout? Fout is in deze context een raar woord. Het zoeken naar wat we fout doen, het streven naar perfectie als voorwaarde om onszelf te accepteren is juist een van de zaken die zelfacceptatie - en daarmee het vinden van rust in jezelf - moeilijk maken. Perfectie is immers niet bereikbaar. Toch

38 | VORMINGPLUS

geven we onszelf vaak pas bestaansrecht op voorwaarde dat we geen fouten maken. Heel vaak vergelijken we onszelf met anderen. We gedragen ons zoals we denken ons te moeten gedragen om goedkeuring te krijgen van de ander. In dat geval zal elke kritiek, of die nu positief of negatief is, onze mening over onszelf sturen. Dat bepaalt dan wat onze waarde als mens is. Maar op die manier hengelen naar bevestiging van anderen zorgt hoegenaamd niet voor rust in onszelf. Pas vanuit zelfacceptatie, met aanvaarding van onze kwaliteiten en beperkingen, kan kritiek een plaats krijgen. Hoe gemakkelijk is "nee" zeggen als je het niet gewoon bent? Je kan maar "nee" zeggen als je niet altijd op zoek bent naar de bevestigende "ja" van de ander. Mensen komen vaak naar de cursus met de 

verwachting iets te willen, namelijk mondiger zijn. Maar dat is puur gedragsmatig denken. Waar het op aankomt is de verbinding leggen tussen binnen en buiten, tussen jouw gedrag en jouw wensen, gedachten en noden.

"Echte kracht halen we door ook kwetsbaar te mogen zijn, én door elkaar ook de kans te geven kwetsbaar te mogen zijn." Wat ik probeer is niet dat gedrag aan te passen, maar het terug in verbinding brengen met onszelf en het niet alleen laten sturen door de verwachtingen van anderen en de schrik er niet aan te voldoen. En die innerlijke overtuiging is vaak het leren aanvaarden van wie je bent. Aan het begin van mijn cursus vertel ik het verhaal van de geraniums. Het komt er op neer dat er twee soorten geraniums zijn, en als je een hanggeranium bent moet je niet proberen een klimgeranium te zijn. Is assertief gedrag een individuele kwestie? Voor mij niet. Het is een maatschappelijk probleem: we leven in overvloed en en toch hebben we nooit genoeg. Het is nooit voldoende en we zijn zelden tevreden. We moeten ons vaak bewijzen en sterker voordoen dan we misschien zijn. Echte kracht halen we door ook kwetsbaar te mogen zijn, én door elkaar ook de kans te geven

kwetsbaar te mogen zijn. Iets niet mogen kunnen is ook goed. Toelaten dat je hulp nodig hebt, dat je niet altijd alles aankunt, is geen zwakte, integendeel. Echte assertiviteit is een combinatie van zelfzekerheid en kwetsbaarheid, en niet blijven hangen in het slachtofferschap. In de cursus is het belangrijk te erkennen dat je ergens last mee hebt, en het herkennen dat ook anderen hiermee worstelen is vaak een opluchting. We hebben allemaal momenten dat we willen uitpakken met datgene wat we hebben, maar als we aanvaarden dat er ook zaken zijn die we missen, en we de balans vinden tussen die twee, dan creëren we rust in onszelf. Leidt assertiviteit tot egoïsme? Die opmerking krijg ik vaak, maar deze mythe wil ik toch ontkrachten. Ik wil hierover twee dingen zeggen. Ten eerste: in het leven kan je niet altijd alles krijgen wat je wil hebben. Toegevingen doen is de normaalste zaak van de wereld en hoort bij het leven met anderen. Ten tweede is assertiviteit niet alleen opkomen voor het eigen 'ik'. Als mens sta je immers in de wereld, samen met anderen. Assertiviteit betekent dus even goed opkomen voor de natuur, voor de ander, voor de manier waarop je wereld wil zien en wat je fundamenteel wil als deel van een groter geheel. ■ Interview: Maarten Vanhee

Linda Accou

di 23 februari + 1, 8, 15, 22 maart + 12, 19, 26 april + 3, 10 mei 2016 - 19.00 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 10

VORMINGPLUS | 39

P E R S O O N & R E L AT I E

D U U R Z A M E VO E D I N G

Wat doet stress met mij, wat doe ik met stress? Themareeks over omgaan met druk • Frank Witters doet het verhaal van zijn eigen burn-out, en hoe het zijn leven heeft veranderd. • Philippe Vandevorst vertelt vanuit zijn eigen ervaring over omgaan met stress en reikt een aantal oefeningen aan. • Dirk Laverge toont hoe, met behulp van hartcoherentie, eenvoudige zelfhulpoefeningen een zichtbaar effect kunnen hebben op stress. ■

Onze samenleving lijkt gebukt te gaan onder stress. Berichten over burn-out zijn bijna dagelijkse kost. En toch is er goed nieuws: stress hebben kun je niet vermijden, maar je kunt er wel leren mee omgaan. In deze themareeks reiken we drie verschillende invalshoeken aan rond het omgaan met stress.

Burn-out: Een vloek of een zegen?

Recept uit de duurzame keuken Lavendel-chocoladekoekjes met maanzaad

Frank Witters do 3 maart 2016 - 19.30 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 10

Stressvrijer leven: Omgaan met stress Philippe Vandevorst do 10 maart 2016 - 19.30 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk

Hartresonantie: Wapen tegen stress Dirk Laverge do 17 maart 2016 - 19.30 u. Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk € 12

40 | VORMINGPLUS

€ 12

Laat 200 gram boter smelten op een zacht vuur en voeg daar 100 gram rapadura of ongeraffineerde rietsuiker aan toe. Roer tot de rapadura mooi oplost in de boter. Voeg 300 gram (85% tarwemeel) toe samen met 2 eetlepels cacaopoeder, 1 afgestreken eetlepel gedroogde lavendelbloempjes, 4 eetlepels maanzaad en eventueel 2 druppels etherische lavendelolie. Meng dit alles goed samen tot een

deeg en rol deze dan uit tot ongeveer de dikte van 1 cm. Steek dan met kleine vormpjes de koekjes uit het deeg. Leg ze op een bakplaat en doet dit tot alle deeg op is. Bak ze 20 minuten op 175 graden. ■ Met dank aan Peter Vandermeersch (dezonnekeuken.be)

VORMINGPLUS | 41

titel

#sessies

datum

locatie

docent

prijs

De Brusselse voetgangerszone: zegen of gesel?

za 23/01 - 14.00 u.

Brussel

Joost Vandenbroele

€10

Boterhammen in de bib: ‘Ik ben bang dat ik slecht nieuws heb’

1 1

do 28/01 - 12.15 u. do 18/02 - 12.15 u.

Tielt Wevelgem

Carla Cobbaut

€5

Boterhammen in de bib: als Rusland zijn tanden toont

do 25/02 - 12.15 u.

Tielt

Ria Laenen

€5

Broodje ARhus: Islam in een seculiere cultuur, bedreiging of verrijking?

Do 18/02 - 12.15 u.

Roeselare

Ahmed Azzouz

€5

Broodje ARhus: Ivan Van de Cloot

Do 17/02 - 12.15 u.

Roeselare

Ivan Van de Cloot

€5

Wetenschapscafé: cybercrime

di 16/02 - 19.45 u.

Kortrijk

diverse sprekers

€0

Vamos Vacaturos: arbeidsmigranten in onze streek

1 1

do 18/02 - 19.30 u. do 25/02 - 19.30 u.

Roeselare Harelbeke

Piet Creve

€0

Mediacafé: nieuwe digitale journalistiek

di 16/02 - 20.00 u.

Kortrijk

Jago Kosolosky

€5

Tech-salon: interview met Dominique Deckmyn

vr 26/02 - 14.00 u.

Kortrijk

Dominique Deckmyn

€5

Paul Verhaeghe over ‘Autoriteit’

wo 03/02 - 19.30 u. Kortrijk

Paul Verhaeghe

€5

Leven zonder auto

wo 09/03 - 19.30 u. Kortrijk

Luc Vanheerentals

€12

Iedereen een basisinkomen?

Ma 14/03 - 19.30 u. Kortrijk

Walter Van Trier

€12

Trage wegen langs de grens: wandeling

za 19/03 - 14.00 u.

Rekkem

Michel Werbrouck

€5

Als de stad inspireert: wandeling

zo 20/03 - 10.00 u.

Kortrijk

Geert Callens

€5

Keefman’: de psychiatrie van binnenuit

di 08/03 - 20.00 u.

Kortrijk

diverse sprekers

€8

Een pleidooi voor rijwoningen in Kortrijk: wandeling 1

za 27/02 - 14.00 u.

Kortrijk

Filip Canfyn

€5

Kan duurzaam consumeren voor een transitie zorgen?

ma 29/02 - 19.30 u. Tielt

Erik Paredis

€5

Bakken met natuurlijke suikers

wo 03/02 - 19.00 u. Heule

Peter Vandermeersch

€42

Koken en bakken zonder gluten

wo 24/02 - 19.00 u. Menen

Peter Vandermeersch

€22

Winterseizoenskookles

Ma 29/02 - 19.00 u. Heule

Peter Vandermeersch

€21

Glutenvrij koken en bakken

do 10 mrt - 19.00 u. Lendelede

Peter Vandermeersch

€42

Creatief met noten

do 24/03 - 19.00 u.

Lendelede

Peter Vandermeersch

€21

Windows 10: praktische workshop

3 3

do 21/01 - 09.30 u. do 10/03 - 19.30 u.

Kortrijk Roeselare

Carina Gülcher

€38

Digidokter: Windows 10: een vloeiende ervaring?

za 23/01 - 10.00 u.

Wevelgem

Gene Vangampelaere

€3

Digidokter: Windows 10: een vloeiende ervaring?

za 19/03 - 10.00 u.

Kortrijk

Joachim Leeman

€3

Digidokter: Streaming-producten en diensten

za 20/02 - 10.00 u.

Ingelmunster

Joachim Leeman

€3

Streaming-producten en -diensten (demo)

di 08/03 - 19.00 u.

Kortrijk

Joachim Leeman

€8

(Ubuntu) Linux: vervolgcursus

wo 20/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Maarten Blomme

€24

PROGRAMMA

42 | VORMINGPLUS

MAATSCHAPPIJ & MILIEU

DUURZAAM KOKEN

DIGITAAL & MEDIA DIGITAAL ALGEMEEN

PROGRAMMA

VORMINGPLUS | 43

di 12/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Bernard Decock

€3

DigiPinguïns: ChromiumOS vs Chromixium

di 02/02 - 19.00 u.

Kortrijk

Merijn Supply

€3

DigiPinguïns: 'I love my soft' (LUG-uitwisseling)

di 01/03 - 19.00 u.

Kortrijk

Merijn Supply

€3

Digidokter: efficiënt en kritisch zoeken op het web

za 20/02 - 10.00 u.

Kortrijk

Gene Vangampelaere

€3

Digidokter: online nieuws: wat moet je ervan geloven?

za 27/02 - 10.00 u.

Wevelgem

Dirk Vandenberghe

€3

Digidokter: tien handige clouddiensten

za 19/03 - 10.00 u.

Staden

Gene Vangampelaere

€3

Digidokter: foto's en documenten bewaren in de cloud

za 09/01 - 10.15 u.

Roeselare

Rik Coghe

€3

Digidokter: foto's en documenten bewaren in de cloud

za 26/03 - 10.00 u.

Wevelgem

Carina Gülcher

€3

Google Maps: van navigatie tot 'teleportatie'

do 21/01 - 13.30 u.

Roeselare

Rik Coghe

€10

Digidokter: Facebook, een vloek of een zegen?

za 30/01 - 10.15 u.

Roeselare

Bart Vandenbroucke

€3

Facebook voor beginners

do 18/02 - 14.00 u.

Kortrijk

Carina Gülcher

€24

Mailchimp: nieuwsbrieven versturen voor je vereniging

Ma 15/02 - 19.00 u. Staden

Youri Tack

€12

HTML/CSS & responsive design: the basics

wo 17/02 - 19.00 u.

Kortrijk

Gregory Deseck

€24

Tech-salon: interview met Dominique Deckmyn

vr 26/02 - 14.00 u.

Kortrijk

Dominique Deckmyn

€5

Wordpress: bouw een website voor je vereniging

Ma 07/03 - 19.00 u. Roeselare

Youri Tack

€18

Digidokter: kies de juiste smartphone

za 16/02 - 10.00 u.

Kortrijk

Joris De Sutter

€3

Digidokter: kies de juiste smartphone

za 19/03 - 10.00 u.

Ingelmunster

Kristof D'hanens

€3

Leren werken met een Android-smartphone

Ma 18/01 - 14.00 u.

Roeselare

Jan De Vlieghere

€33

Smartphone of tablet (Android) voor beginners

3 3

do 18/02 - 13.30 u. Kortrijk do 03/03 - 19.00 u.

Rik Coghe

€45

Android voor gevorderden

Ma 22/02 - 19.00 u. Kortrijk

Joris De Sutter

€30

Digidokter: de beste apps anno 2016

za 16/01 - 10.00 u.

Ingelmunster

Kristof D'hanens

€3

Digidokter: de beste apps anno 2016

1 1

za 27/02 - 10.00 u. za 05/03 - 10.15 u.

Staden Roeselare

Mathias Algoet

€3

Reis-apps

1 1

wo 03/02 - 19.00 u. Kortrijk wo 17/02 - 19.00 u. Roeselare

Gene Vangampelaere

€10

WhatsApp, Skype en andere communicatie-apps

1 1

di 23/02 - 13.30 u. di 08/03 - 13.30 u.

Kortrijk Roeselare

Rik Coghe

€8

Digidokter: mobiel bankieren

za 23/01 - 10.00 u.

Staden

Rik Coghe

€3

Anselm Kiefer: kunstenaar van het geheugen

di 19/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Lieve Watteeuw

€12

Gerhard Richter: kunstenaar van de vergankelijkheid

di 26/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Lieve Watteeuw

€12

Willem I, vorst en mecenas

do 21/01 - 19.30 u.

Waregem

Peter De Smet

€14

Op zoek naar Willem I in Gent

za 06/02 - 10.30 u.

Gent

Miguel De Clercq

€23

De Brusselse voetgangerszone: zegen of gesel?

za 23/01 - 14.00 u.

Brussel

Joost Vandenbroele

€10

PROGRAMMA

44 | VORMINGPLUS

DigiPinguïns: pakketbeheer, softwarebronnen, source code compileren

WEB, CLOUD & SOCIAL

MOBIEL

KUNST & CREATIEF KUNST

PROGRAMMA

VORMINGPLUS | 45

za 12/03 - 08.00 u.

Eindhoven

Gids Korei

€50

Poëzie-nocturnewandeling op zoek naar herinneringen

za 30/01 - 18.30 u.

Kortrijk

divers

€0

Stilte en kunst: een interactieve verkenning

ma 15/02 - 19.30 u. Kortrijk

Virginie Platteau

€12

Jan Fabre, het vuur van performen

ma 22/02 - 19.30 u. Waregem

Eveline Heylen

€27

Georges Gershwin, met Fred en Ginger op de dansvloer

do 25/02 - 19.30 u.

Peter De Smet

€27

Kunst in oorlogstijd

ma 07/03 - 19.00 u. Menen

Freddy Vandecapelle

€39

ARhumenten: Fikry El Azzouzi

zo 13/03 - 10.30 u.

Roeselare

Fikry El Azzouzi

€7

Zien is geloven? Achter de schermen van de fictiefilm

di 15/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Gerrit Vosters

€48

Boterhammen in de bib: Belpop: wat onze Belgische muziek uniek maakt

1 1

do 24/03 - 12/15 u. Tielt do 14/04 - 12.15 u. Wevelgem

Jan Delvaux

€5

The Salt of the Earth': film met nagesprek

wo 17/2 - 19.00 u.

Filip Claus

€15

Gitaar voor beginners

ma 25/01 - 19.30 u. Waregem

Gabor Vörös

€126

Gitaar voor beginners

ma 25/01 - 19.30 u. Kortrijk

Bart Merlevede

€100

Vervolgcursus gitaar

ma 11/04 - 19.30 u.

Kortrijk

Bart Merlevede

€38

Kalligrafie module 1

wo 17/02 - 19.00 u.

Waregem

Monica Vanderhispallie

€106

Workshop portretschilderen

do 18/02 - 19.30 u.

Kortrijk

Letske Missiaen

€56

Basiscursus fotografie

di 12/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Peter Berghman

€125

Workshop kinderfotografie

ma 15/02 - 18.30 u. Avelgem

An Nelissen

€15

Digitale fotografie voor gevorderden: compositie

wo 17/02 - 18.30 u.

Menen

Kate Neels

€60

Vervolgcursus fotografie: straat, portret & ZW

wo 20/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Peter Berghman

€125

Verhalend fotograferen

do 21/01 - 19.00 u.

Kortrijk

Tom Linster

€75

Smartphonefotografie

do 18/02 - 19.00 u.

Kortrijk

Peter Berghman

€36

Filosofie leesgroep: 'Autoriteit'

do 14/01 - 19.30 u.

Waregem

Jan Timmerman

€24

Broodje ARhus: Sebastien de Fooz

do 21/01 - 12.15 u.

Roeselare

Sebastien de Fooz

€5

Filosofisch café

ma 18/01 - 20.00 u. Tielt

Jan Timmerman

€0

Filosofisch café

ma 15/02 - 20.00 u. Tielt

Fons Van Dormael

€0

Filosofisch café

ma 21/03 - 20.00 u. Tielt

Alex Klijn

€0

Paul Verhaeghe over 'Autoriteit'

wo 03/02 - 19.30 u. Kortrijk

Paul Verhaeghe

€5

Vrij-spraak: omtrent 'Autoriteit': reeks

wo 17/02 - 19.30 u.

kortrijk

diverse sprekers

€16

wo 17/02 - 19.30 u.

Kortrijk

Thomas Decreus

€10

Waregem

Kortrijk

PROGRAMMA

46 | VORMINGPLUS

Daguitstap naar Philipsstad Eindhoven

CREATIEF

FOTOGRAFIE

FILOSOFIE & ZINGEVING FILOSOFIE

PROGRAMMA

VORMINGPLUS | 47

* Vrij-spraak: macht, autoriteit en politiek

wo 09/03 - 19.30 u. Kortrijk

Lieven De Cauter

€10

Hedendaagse filosofie: reeks

do 21/01 - 20.00 u.

Waregem

diverse sprekers

€15

* De filosofie van de stilte

do 21/01 - 20.00 u.

Waregem

Jan-Hendrik Bakker

€7

* Bleri Lleshi over migratie

do 18/02 - 20.00 u. Waregem

Bleri Lleshi

€7

* Leven na de dood

do 03/03 - 20.00 u. Waregem

Marc Van den Bossche

€7

Filosoferen met wandelende denkers

ma 15/02 - 19.30 u. Kortrijk

Joris Capenberghs

€40

Stefaan Van Brabandt en het voordeel van de twijfel (incl. diner + voorstelling)

za 19/03 - 18.00 u.

Stefaan Van Brabandt

€42

Durf te vertrouwen': over betrokkenheid bij maatschappelijke ontwikkelingen

ma 01/02 - 19.30 u. Kortrijk

Frans Goetghebeur

€12

Religie in Kortrijk: de orthodoxe kerk

wo 17/02 - 14.00 u.

Pius Pauwelyn

€5

Religie in Kortrijk: de protestantse gemeente

wo 02/03 - 14.00 u. Kortrijk

Arjan Knop

€5

Drie christelijk geïnspireerde bewegingen: reeks

wo 24/02 - 19.30 u. Kortrijk

John Van Schaik

€30

* De katharen

wo 24/02 - 19.30 u. Kortrijk

John Van Schaik

€12

* Op zoek naar de Graal

wo 02/03 - 19.30 u. Kortrijk

John Van Schaik

€12

* De Tempeliers

wo 16/03 - 19.30 u.

Kortrijk

John Van Schaik

€12

Fast Food Fatwa's

vr 18/03 - 20.00 u.

Kortrijk

Jonas Slaats

€12

Stiltewandeling

zo 27/03 - 14.00 u.

Ieper

Rita Gesquière

€5

ARhumenten: Rika Ponnet: 'Blijf bij mij'

zo 14/02 - 10.30 u.

Roeselare

Rika Ponnet

€7

Meditatief boogschieten

za 12/03 - 10.00 u.

Kortrijk

Lieven Ostyn

€27,5

Omgaan met je hooggevoeligheid

di 16/02 - 14.00 u.

Kortrijk

Linda T'Kindt

€12

Hooggevoeligheid op het werk

za 12/03 - 09.30 u.

Kortrijk

Linda T'Kindt

€12

Hooggevoeligheid, vermoeidheid, zelfzorg

di 12/04 - 14.00 u.

Kortrijk

Linda T'Kindt

€38

Creatiespiraal: van wens tot werkelijkheid

za 27/02 - 09.30 u.

Kortrijk

Linda Van Wichelen

€27

Kennismaking met Transactionele Analyse

za 19/03 - 09.30 u.

Kortrijk

Lisa Lernout & Marleen Dehondt

€25

Klankschalen als verstilling... rust vinden in jezelf: reeks

ma 25/01 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€65

* Ontstressen en rust vinden

ma 25/01 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€12

ma 22/02 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€12

* De adem verdiepen - ruimte ervaren

ma 21/03 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€12

* Het denken doorzien - vrij worden

ma 18/04 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€12

* Het evenwicht herstellen - in eigen centrum staan

ma 23/05 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€12

* Stilte ervaren - rusten in de kern van onszelf

ma 20/06 - 19.30 u. Kortrijk

Ann Cornilly

€12

Mindfulness of aandachttraining

zo 07/02 - 10.00 u.

Marisa Hoslet

€38

Tielt

PROGRAMMA

48 | VORMINGPLUS

* Vrij-spraak: utopie en de commons

ZINGEVING

Kortrijk

PERSOON & RELATIE PERSOONLIJKE GROEI

* Het lichaamscontact herstelling ervaren

gronding

PROGRAMMA

VORMINGPLUS | 49

Kortrijk

do 18/02 - 19.00 u.

Gullegem

Kristel Van Maele

€60

Geweldloze communicatie: doorwerk-tweedaagse

vr 19/02 - 09.30 u.

Heule

Vera Delbeke

€80

Geweldloze communicatie

vr 22/04 - 09.30 u.

Kortrijk

Vera Delbeke

€100

Zeker van mezelf, rust in mezelf

di 23/02 - 19.00 u.

Kortrijk

Linda Accou

€125

Omgaan met perfectionisme: onvolmaaktheid als kans

di 1/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Lief Cuyvers

€38

De interne criticus

do 03/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Ann Van Hecke

€38

* Burn-out: een vloek of een zegen

do 03/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Frank Witters

€12

* Stressvrijer leven

do 10/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Philippe Vandevorst

€12

* Hartresonantie als wapen tegen stress

do 17/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Dirk Laverge

€12

Lichaam, bron van levenswijsheid: introductie

ma 18/01 - 19.30 u.

Rumbeke

Lieve Desimpel

€12

Lichaam, bron van levenswijsheid: starters

ma 25/01 - 19.30 u. Rumbeke

Lieve Desimpel & Pieter Dedeckere

€90

Lichaam, bron van levenswijsheid: doorwerkers

wo 03/02 - 19.30 u. Rumbeke

Pieter Dedeckere & Ann Gevaert

€96

Mix massage: introductie shiatsu

za 30/01 - 10.00 u.

Kortrijk

Dominique Respens

€25

Mix massage: eenvoudige zelfmassage voor elke dag

za 20/02 - 10.00 u.

Kortrijk

Mireille Vanderstraeten

€27

Mix massage: introductie holistic pulsing of zachte wiegmassage

za 19/03 - 10.00 u.

Kortrijk

Leen Rosseel

€25

Valentijnsmassage voor partners

di 02/02 - 19.30 u.

Kortrijk

Mireille Vanderstraeten

€27

Zelfhulp drukpuntenmassage

di 16/02 - 19.00 u.

Waregem

Daniël Defruyt

€50

De invloed van voeding op pijn

di 26/01 - 14.00 u.

Kortrijk

Ruth Lauwaert

€12

Fit en vitaal door de juiste voeding

ma 07/03 - 19.30 u. Kortrijk

Ruth Lauwaert

€12

Minimale inspanning, maximale smaak

di 02/02 - 14.00 u.

Hilde Demurie

€90

Minimale inspanning, maximale smaak

ma 07/03 - 19.00 u. Lendelede

Hilde Demurie

€90

Een energieke en gezonde dag

za 12/03 - 9.00 u.

Tiegem

Hilde Demurie

€60

Kennismaken met ayurvedisch koken

di 08/03 - 19.00 u.

Lendelede

Felia Lannoo

€63,5

Kruidige maanden: reeks

di 26/01 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€65

* Kruidige maanden: kiemgroenten in theorie en praktijk

di 26/01 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€12

* Kruidige maanden: de natuurlijke huisapotheek

di 16/02 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€12

* Kruidige maanden: daslook en de lookfamilie: topper voor hart en bloedvaten

di 15/03 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€12

* Kruidige maanden: salade (on)kruiden in theorie en praktijk

di 19/04 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€12

* Kruidige maanden: kruiden voor de spijsvertering

di 17/05 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€12

* Kruidige maanden: natuurlijke slaapmiddelen

di 21/06 - 19.30 u.

Kortrijk

Carine De Groote

€12

SOCIALE VAARDIGHEDEN

PROGRAMMA

50 | VORMINGPLUS

Mindfulness

THEMAREEKS ROND STRESS

LICHAAMSWERK & MASSAGE

DUURZAME VOEDING

Tiegem

PROGRAMMA

VORMINGPLUS | 51

COLOFON MEER LEZEN Lees over wat ons boeit op www.detoekomstmakers.be Volg ons op Facebook - Vormingplus MZW INSCHRIJVEN Via onze website www.vormingplusmzw.be of via 056 26 06 00 Voor activiteiten van partners schrijf je rechtstreeks in bij onze partners. Je vindt die informatie bij de cursusbeschrijving op onze website. Je inschrijving is pas definitief na ontvangst van je betaling, binnen de 7 dagen. Gebeurt dit niet, dan wordt jouw inschrijving geschrapt en spreken we de eventuele wachtlijst aan om de vrijgekomen plaats in te nemen. INFORMATIE Vragen over betalingsvoorwaarden en reductietarief, annuleren van een inschrijving, ...: www.vormingplusmzw.be/faq - 056 26 06 00. Het onthaal in de Wandelweg 11 in Kortrijk is elke werkdag open van 8.30 tot 12.30 u. en van 13.30 tot 17 u. Op vrijdag tot 12.30 u.

Eindredactie Maarten Vanhee Vormgeving Buro345.be ICONEN flaticons.com - freepik Verantwoordelijke uitgever Bart Noels p/a Wandelweg 11, 8500 Kortrijk Afgiftekantoor Kortrijk mail, Doenaertstraat 13, 8500 Kortrijk Vormingplus MZW Wandelweg 11, 8500 Kortrijk 056 26 06 00 www.vormingplusmzw.be IBAN BE 69 0014 0920 44 78 Volkshogeschool Midden- en Zuid-West-Vlaanderen vzw is erkend door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.