VSAE Actuariaatcongres Rekenrente in internationaal perspectief RenĂŠ van der Meer Bas Koolstra 5 maart 2015
Voorstellen
2
René van der Meer Actuaris en manager bij Milliman Pensioenen Voornamelijk werkzaam voor pensioenfondsen, zowel adviserende als certificerende werkzaamheden Econometrie gestudeerd aan de VU, actuariële wetenschappen aan de UVA
Bas Koolstra Master Financial Econometrics, Universiteit van Amsterdam Voorzitter commissie Actuariaatcongres 2012 Voorzitter VSAE 2013 Sinds februari 2014 werkstudent bij Milliman Pensioenen
Agenda Inleiding Discussie over rekenrente in Nederland Internationaal perspectief Position paper DNB Stellingen
Vragen
3
Inleiding
4
Vertrouwen in de pensioensector is de laatste jaren afgenomen
Steeds meer discussie
Solidariteit en individuele wensen spelen een prominente rol in de discussie
In deze sessie zullen wij ingaan op diverse problemen in ons stelsel, inclusief de rekenrente en de effecten daarvan
Voor masterstudenten van de Universiteit van Amsterdam is er een opdracht verbonden aan deze sessie
Rekenrente in Nederland ď Ž
Van belang voor waardering verplichtingen op marktwaarde
ď Ž
Effect op de dekkingsgraad
đ??ˇđ?‘’đ?‘˜đ?‘˜đ?‘–đ?‘›đ?‘”đ?‘ đ?‘”đ?‘&#x;đ?‘Žđ?‘Žđ?‘‘ =
5
đ?‘Šđ?‘Žđ?‘Žđ?‘&#x;đ?‘‘đ?‘’ đ?‘Łđ?‘Žđ?‘› đ?‘?đ?‘’đ?‘§đ?‘–đ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘–đ?‘›đ?‘”đ?‘’đ?‘› Ă— 100% đ?‘‰đ?‘œđ?‘œđ?‘&#x;đ?‘§đ?‘–đ?‘’đ?‘›đ?‘–đ?‘›đ?‘” đ?‘?đ?‘’đ?‘›đ?‘ đ?‘–đ?‘œđ?‘’đ?‘›đ?‘Łđ?‘’đ?‘&#x;đ?‘?đ?‘™đ?‘–đ?‘?â„Žđ?‘Ąđ?‘–đ?‘›đ?‘”đ?‘’đ?‘›
ď Ž
Effect op beleid van pensioenfondsen
ď Ž
Effect op de uitkeringen
ď Ž
Vaste rekenrente van 4% in 2007 afgeschaft
ď Ž
Vervangen door de RTS
ď Ž
In 2012 invoering van de Ultimate Forward Rate (UFR)
Rekenrente in Nederland
6
Rekenrente in Nederland
7
Rekenrente in Nederland
David Hollanders en Bernard van Praag, het financieele dagblad 28 januari 2015
8
Piketty toont aan dat rendement historisch gezien minstens gemiddeld 4 a 5% per jaar is
Fondsen kunnen een hoger rendement halen dan risicovrij
De keuze voor de huidige RTS zorgt voor een onnodig pessimistisch beeld
Tevens zou er verschil gemaakt moeten worden tussen grote fondsen (hoger rendement) en kleine fondsen
Schaalvoordelen dwingen kleine fondsen tot fusies
Rekenrente in Nederland
Ilja Boelaars, het financieele dagblad 13 februari 2015
9
Boodschap dat huidige rekenrente te laag in vergelijking met historische rendementen is onzin
Door de huidige hoge beurskoersen zal het toekomstige rendement lager zijn
De hoge rendementen van de recente jaren vinden voor een groot deel hun oorsprong in de stijging van de waarde van obligaties, veroorzaakt door de gedaalde rente
Deze rendementen zijn dus niet houdbaar
De rekenrente is hierdoor zeker niet te voorzichtig
Rekenrente in Nederland
Sweder van Wijnbergen, het financieele dagblad 18 februari 2015
10
Aandelen hebben een hoger rendement omdat ze riskanter zijn, dit risico is weerspiegeld in de marktprijzen
Hierdoor wordt op beide kanten van de balans zowel risico als rendement conform marktprijzen meegenomen. Verplichtingen langer dan 20 jaar zijn een uitzondering
Het gebruik van een hogere rekenrente zou een aanslag van ouderen zijn op de aanspraken van de jongeren
Rekenrente in Nederland
Lans Bovenberg en Theo Nijman, het financieele dagblad 26 februari 2015
11
ď Ž
Huidige rekenrente heeft ongewenste macro-economische effecten
ď Ž
Verhogen van rekenrente zorgt voor herverdeling tussen generaties
Internationaal perspectief
12
Gebruik van rekenrente in verschillende DB landen
Berekeningen per 31-12-2014
Nederland
4% rekenrente
RTS volgens systematiek 2014
RTS volgens systematiek 2015 (zonder driemaandsmiddeling)
Zwitserland
Canada
Verenigd Koninkrijk
Verenigde Staten
Internationaal perspectief
13
Zwitserland
Enige met een rente die voor alle looptijden gelijk is
Bestaat voor één derde uit het rendement van 10-jaars staatsobligaties, verminderd met 0,5%
Bestaat voor twee derde uit de verrichtingen van de BVG-25 index van de afgelopen 20 jaar. Deze index bestaat voor 40% uit Zwitserse staatsobligaties, voor 20% uit buitenlandse staatsobligaties, 25% aandelen en 15% overig
Per 31 december 2014: 3,0%
Canada
Gebaseerd op Canadese staatsobligaties
In de berekeningen is een opslag van 0,9 procentpunt gekozen (liquidatiescenario)
Rentetermijnstructuur te schatten door de actuaris op basis van voorspelde 20-jaars rendementen
Internationaal perspectief
14
Verenigd koninkrijk
Gebaseerd op staatsobligaties en een opslag afhankelijk van de beleggingsmix
Berekening ook met een opslag van 0,9 procentpunt
Na 25 jaar zijn er nauwelijks conventies, actuarieel adviesbureaus hebben vaak eigen modellen die gebaseerd zijn op historische data en economische theorie
Relatief veel beslissingsvrijheid voor het fonds en de actuaris
Verenigde Staten
Vergelijk lastig door diversiteit aan regelingen en regels
Gekozen voor Citigroup Pension Discount Curve
Gebaseerd op AA gewaardeerde bedrijfsobligaties en staatsobligaties.
Internationaal perspectief
15
Pensioenfonds X
40% actieve deelnemers, 48% gewezen, 12% pensioentrekkend
Overwegend mannen
Gemiddelde leeftijd 48 jaar
Belegd vermogen is €2,8 miljard
Rente ultimo december 2014, AG prognosetafel 2014
Rente
Dekkingsgraad
16
4% RTS (systematiek 2014) RTS (systematiek 2015) Canada rekenrente 161%
106%
100%
134%
Verenigd Koninkrijk 141%
Verenigde Zwitserland Staten 160%
131%
Conclusies
Er zijn grote verschillen tussen de vergeleken landen
De Nederlandse rente is momenteel verreweg de laagste uit de vergelijking
Eigenlijk is Nederland het enige land uit de vergelijking waarvoor er een afwijkende rente gehanteerd wordt voor looptijden langer dan 25/30 jaar
De actuaris heeft (in samenwerking met het fonds) in sommige landen meer vrijheid
Zwitserland gebruikt ook historische rendementen als voorspelling voor toekomstige
rendementen
De term ‘fair value’ van de voorziening pensioenverplichtingen kan in internationaal perspectief verschillend worden geïnterpreteerd
17
Position paper DNB
18
Op 15 januari 2015 heeft DNB een position paper gepubliceerd als bijdrage aan de nationale pensioendialoog
Doel is om de meningen van iedereen te inventariseren en vanuit daar het vertrouwen in pensioenen te herstellen en een duurzaam stelsel te creëren
DNB gaat in op:
De aandachtspunten van het huidige stelsel
Kenmerken waar een nieuw, duurzaam stelsel aan zou moeten voldoende
Potentiële problemen bij een transitie naar een ander stelsel
Aandachtspunten huidige stelsel
19
Er is een mismatch tussen verwachtingen van de deelnemers en de realisatie van de uitkeringen. Deelnemers hebben vaak een te rooskleurig beeld
De herverdeling die tussen sommige groepen plaatsvindt is ondoorzichtig en af en toe moeilijk te rechtvaardigen
Er wordt momenteel onvoldoende rekening gehouden met individuele eigenschappen en kenmerken van deelnemers
De conjucturele beweging van de reële economie wordt versterkt
De arbeidsmarkt is flink veranderd, het huidige stelsel is hier niet goed op ingesteld
Kenmerken duurzaam stelsel
20
Heldere eigendomsrechten voor deelnemers en effectieve communicatie hierover naar de deelnemers
Er moet een evenwichtige risicodeling tussen generaties zijn, bijvoorbeeld het afschaffen van de doorsneepremie valt hieronder
Meer maatwerk voor groepen en individuen met uiteenlopende kenmerken en behoeften
Een grotere bijdrage aan macro-economische stabiliteit
Verplichtingstelling moet worden verbreed en aangepast aan de huidige arbeidsmarkt
Aandachtspunten transitie
21
Het vervangen van de doorsneesystematiek heeft een flink prijskaartje, wie gaat de kosten hiervan dragen?
Wat gaat er gebeuren met bestaande rechten bij overgang naar een nieuw stelsel?
Ten slotte merkt DNB op dat Nederland internationaal gezien nog steeds een prima pensioenstelsel heeft
Opdracht masterstudenten UvA
22
Schrijf een paper van ongeveer 1500 woorden
Wat zijn de scheuren die we thans ervaren in het huidige pensioenstelsel? Hoe kunnen we ons pensioenstelsel verbeteren en kunnen we daarbij iets leren van andere landen?
Houd de discussie over de rekenrente hierbij in gedachte
Denk ook zeker na over de andere punten die in het position paper van DNB aan bod zijn gekomen
Andere mogelijke informatiebronnen:
'Voor- en nadelen van de doorsneesystematiek‘ (CPB)
Duurzame vormgeving van het Nederlandse collectieve aanvullende pensioen (Netspar)
Inleveren bij R.Kaas@uva.nl
Deadline: 18 maart 9.00!
Stellingen
23
De rentetermijnstructuur die Nederland gebruikt is te prudent.
Alle vormen van demping (premie, dekkingsgraad) moeten worden afgeschaft
De doorsneesystematiek moet worden vervangen
Er zou meer vrijheid moeten komen voor individuen om te kiezen hoeveel pensioen ze willen opbouwen
Vragen
24