Vvsg jaarbericht 2017 by VVSG

2017

Jaarbericht van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten

COLOFON TEKSTEN VVSG-medewerkers REDACTIE Pieter Plas EINDREDACTIE Marleen Capelle FOTOGRAFIE COVER Stefan Dewickere INFOGRAFIEKEN Karakters GRAFISCHE VORMGEVING Ties Bekaert DRUK Schaubroeck PAPIER Cocoon Offset FSC, 100% gerecycleerd VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Mieck Vos Paviljoenstraat 9 1030 Brussel JUNI 2018

2017

Jaarbericht van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten

CLARA HERMANS

STEFAN DEWICKERE

04 BERT JANSSENS

01 STEFAN DEWICKERE

WOUTER MAECKELBERGHE

INHOUD

STEFAN DEWICKERE

AN NELISSEN

LAYLA AERTS

STEFAN DEWICKERE

09 10

Voorwoord Open huis voor ontmoeting

VVSG en haar leden In cijfers

01 Burgerbetrokkenheid Burgers en besturen versterken elkaar

02 Cultuur Cultuur, de thermometer van de gemeente

03 Integratie gemeente-OCMW Voor een betere dienstverlening

04 SDG De SDGâ&#x20AC;&#x2122;s vertalen naar het lokale beleid

05 Sociale Media Wat leeft er op het onlinedorpsplein?

06 Thuiszorg Sterke thuiszorg begint lokaal

07 Fusies Samenvoegen en samenwerken voor betere diensten en sterker bestuur

08 Netwerk Brandweer 20 hulpverleningszones bundelen de krachten

09 Duurzaamheid Gemeenten maken het klimaat van de toekomst

10 Ontmoeting en Inspiratie Praten met elkaar, leren van elkaar 62 VVSG-belangenbehartiging Trends en getallen

STEFAN DEWICKERE

VOORWOORD

Open huis voor ontmoeting Het is een intens en leerrijk jaar geweest. Lokale besturen toonden eens te meer met welk divers palet aan projecten ze bezig zijn, en voor welke belangrijke beleidsthema’s ze dagelijks hun gewicht in de schaal leggen. Die lokale kracht zichtbaar en draaiende houden voor de leden en hun partners, daarvoor blijft de VVSG zich inzetten. We doen dat door te investeren in netwerken en in onszelf als netwerkorganisatie.

De Trefdag van 12 oktober was ongetwijfeld een van de hoogtepunten van een boeiend werkjaar. Op dit grote ontmoetingsmoment plaatsten we de thema’s in de kijker die vandaag de motor van onze beweging zijn. De Energie- en Klimaatdag van 4 mei vormde een sterke prelude daarop. Het jaarbericht volgt dezelfde lijn, het brengt prominente thema’s in beeld waarin de lokale besturen een inspirerende voortrekkersrol spelen, en waarmee de VVSG heeft ingezet op de mobiliserende kracht van het lokale bestuursniveau. Het sensibiliseringstraject rond de de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) is daar maar één mooi voorbeeld van. Ook burgerparticipatie kwam als gezamenlijke uitdaging nadrukkelijker op de voorgrond: voortdurend zoeken we naar manieren om burgers en besturen bijeen te brengen voor een positieve dynamiek in de gemeente. Niet alle belangenbehartiging is even zichtbaar, laat staan evident. Aan ons beleidswerk houden we het positieve gevoel over een volwaardige gesprekspartner te zijn voor de andere overheden, die veel bereidheid tot samenwerking tonen. Dat motiveert ons om verdere stappen te zetten en strategieën uit te werken in complexe dossiers, zoals de financiering van de gemeenten. De realisatie van het Netwerk Brandweer is een voorbeeld van hoe we onze functie als netwerkorganisatie willen vervullen. Het toont hoe de lokale dynamiek, met name voor veiligheid, de spil kan blijven in een wisselwerking tussen bevoegdheden op verschillende bestuursniveaus. De partnerschappen die daarvoor nodig zijn, moeten we goed blijven verzorgen. Hetzelfde geldt bij uitstek voor een thema als smart city’s, dat het komende jaar nog aan relevantie zal winnen. Partnerschappen en de interactie met de leden worden meer dan ooit essentiële ingrediënten voor sterk strategisch beleidswerk. Het talent en de expertise in onze organisatie willen we nog beter laten renderen door integraler, programma- en netwerkgerichter te werken. Niet alleen de organisatiestructuur, ook ons nieuwe gebouw richten we samen met onze partners in als VVSG 2.0: een open huis, met een gezamenlijk werkconcept, gericht op ontmoeting. Met de twee enthousiaste VVSG-collega’s op de cover kijken we ook naar onszelf: we nemen de eigen vereniging onder de loep om een interne organisatie uit te tekenen die optimaal afgestemd is op het werk dat we voor de buitenwereld, voor onze leden en partners willen doen. Mieck Vos, algemeen directeur VVSG Wim Dries, voorzitter VVSG

DE VVSG EN HAAR LEDEN IN CIJFERS

308+73

OCMW’S & OCMW-VERENIGINGEN

140.051 308+52 GEMEENTEN & AGB’S Politie

100 POLITIEZONES

16.580

LOKALE BESTUURDERS EN MEDEWERKERS 10.406 lokale politici met een mandaat 5476

Gemeenteraadsleden

(excl. burgemeesters, schepenen)

308

Burgemeesters

1563

Schepenen

2751

OCMW-raadsleden (excl. voorzitters)

308

OCMW-voorzitters

OPBRENGSTEN 2017 22,5%

19.908.250,40 EURO

33,6%

43,9%

152

MEDEWERKERS

LIDMAATSCHAPSBIJDRAGEN EIGEN INKOMSTEN SUBSIDIES

100

ANDERE INTERGEMEENTELIJKE SAMENWERKINGSVERBANDEN

11 INTERGEMEENTELIJKE SAMENWERKINGEN STREEKONTWIKKELING ONDER VLINTER

9.319

SAMENWERKINGSVERBANDEN INTERAFVAL

HULPVERLENINGSZONES NETWERK BRANDWEER

3.777

WERKING 13.105

Adviesvragen van de leden

VVSG-werkgroepen

270

Externe commissies met VVSG-deelname

14.561

Deelnemers aan opleidingen en vorming

57.800

Bezoekjes per maand aan www.vvsg.be

10.500

Abonnees op het magazine Lokaal

28.500

Abonnees VVSG-nieuwsbrieven 7

WOUTER MAECKELBERGHE

01 BURGERBETROKKENHEID

BURGERS EN BESTUREN VERSTERKEN ELKAAR Burgerbetrokkenheid neemt veel vormen aan, zeker op het lokale vlak. De klassieke representatieve democratie raakt steeds meer vervlochten met participatieve projecten van onderuit. Het gaat over beleidsparticipatie, cocreatie en commonsgerichte burgerinitiatieven, over projecten die solidariteit en inclusie op buurtniveau versterken.

01 BURGERBETROKKENHEID

Veel beslissingen van de lokale overheid hebben een directe impact op de buurt. Daarom is het logisch om een buurt vanaf het prille begin goed te informeren, te communiceren met de bewoners en hen te laten participeren.

STEFAN DEWICKERE

Inwoners zijn experts Lokale besturen zetten in verschillende beleidsdomeinen participatietrajecten op. Uit een VVSG-peiling van oktober 2017 blijkt dat drie van de vier burgemeesters en OCMW-voorzitters vinden dat gemeente en OCMW hun inwoners actief moeten betrekken bij hun beleid. ‘Sterke burgemeesters halen nu al hun kracht en gezag niet uit hun lokale partij, maar uit de manier waarop ze in de samenleving staan en representatie koppelen aan participatie,’ zo formuleert hoogleraar bestuurskunde Filip De Rynck het.

Zonder coproductie geen openbaar bestuur. Bestuurders moeten mensen in beweging zetten. En burger wordt men door mee te doen. Echt burgerschap groeit door betrokkenheid. – Jean-François Caron, burgemeester van het Franse Loos-en-Gohelle, een gemeente die in coproductie tussen bestuur en burgers is omgevormd tot een laboratorium van duurzame ontwikkeling –

De Tien van Tienen

HANNE ALBERS

Met het participatietraject ‘De Tien’ liet Tienen zijn inwoners enthousiast meebouwen aan de toekomst van de stad. Tijdens interactieve brainstormsessies, de Tienenlabs, dachten burgers mee na over het beleid en verbeteringsprojecten voor hun stad. Een van de cocreatiesessies was voorbehouden voor enthousiaste tienjarigen. Het resultaat van het traject zijn ‘Tien Werken voor meer Tienen’, tien actiepunten die de komende jaren in het beleidsplan van de stad verweven worden en waarvoor de Tienenaars ook zelf de handen uit de mouwen steken.

Participatie kruipt in het DNA van Peer

STEFAN DEWICKERE

Onder de verzamelnaam ParticiPeer zet de gemeente Peer fors in op inspraak. Burgemeester Steven Matheï: ‘Het college zat op één lijn, maar bij de administratie klonk toch eerst wat gemor. Dat is begrijpelijk, je bouwt extra stappen in die ook tot tragere procedures leiden. Maar de ambtenaren zagen snel dat participatie sterkere, meer gedragen projecten oplevert. Nu is er binnen de administratie een echte ParticiPeer-reflex. Het allerbelangrijkste effect van participatie is dat het ook mensen verbindt. Participatie slaat bruggen tussen bestuur en burgers, maar ook tussen burgers onderling.’

Gents Nest

NEST

Het gebouw van de oude Gentse stadsbibliotheek aan het Zuid was van mei 2017 tot begin 2018 de tijdelijke thuis van Nest. De publiek toegankelijke plek nodigde uit tot beleving en reflectie, experimenteren, samenwerken en netwerken. Het project presenteerde zich als een laboratorium voor de stad van de toekomst. Het toont aan hoe burgers, ondernemers en ‘bijdragers’ een plek nieuw leven kunnen inblazen en ze kunnen beheren als een bedrijf. De methodiek stelt een voorbeeld van participatie, cocreatie en coöperatief ondernemen voor andere steden.

Wanneer burgers hun verantwoordelijkheid opnemen, mag je als overheid niet ingrijpen of in hun plaats treden. — Marie-Jeanne Hendrickx, OCMW-voorzitter Scherpenheuvel-Zichem —

01 BURGERBETROKKENHEID Commons en cocreatie

Muster, creatief ondernemersdorp In het Kortrijkse Heule ligt het terrein van een vroeger metaalverwerkend bedrijf. De stad, de eigenaar en de projectontwikkelaar denken na over de toekomstige invulling van deze strategische plek. Ondertussen kreeg de site een tijdelijke invulling voor de komende vijf jaar. Dat is Muster, een creatief ondernemersdorp. In de enorme fabriekshal hebben ruim veertig vaak jonge ondernemingen een plek gevonden. De ideeënuitwisseling, kruisbestuiving en netwerking van de tijdelijke bewoners moet de definitieve invulling mee bepalen.

‘Een commons voldoet aan drie criteria,’ zegt hij. ‘Het gaat over een gedeeld goed: materieel, machines bijvoorbeeld, of immaterieel, denk aan gemeenschappelijke kennisopbouw. Het goed wordt gedragen en beheerd door een gemeenschap, niet door een onderneming of de overheid.’ Het resultaat van het onderzoek in Gent is een stedelijk commonstransitieplan, wereldwijd het eerste in zijn soort. Het bevat voorstellen voor het stadsbestuur om de honderden commonsgerichte burgerinitiatieven beter te ondersteunen en de capaciteit van de bevolking te versterken.

WOUTER MAECKELBERGHE

Transitiedenker Michel Bauwens streek in het voorjaar van 2017 neer in Gent, op vraag van het stadsbestuur. Hij deed er onderzoek naar de stedelijke commons.

Makerspaces zijn hip Verschillende gemeenten zoals Puurs, Bree en Geraardsbergen ondersteunen ieder op hun manier makerspaces. Dat zijn digitale, coöperatieve werkplaatsen waar mensen met behulp van opensourcehardware kunnen experimenteren. Iedereen is uitvinder, iedereen is ontwikkelaar.

Solidariteit en inclusieve zorg

CLARA HERMANS

Ook voor solidariteit en inclusie is burgerbetrokkenheid essentieel, met buurtgerichte zorg als concreet actiedomein op het sociale vlak. Lokale dienstencentra zijn daarbij belangrijke partners. Het principe van buurtgerichte zorg wordt doorslaggevend in de ontwikkeling van het toekomstige zorglandschap. De VVSG formuleerde in die zin een reeks beleidsaanbevelingen voor vernieuwde regelgeving omtrent de lokale dienstencentra. Het lokale dienstencentrum heeft in de buurt verschillende specifieke opdrachten en functies: zo is het informatieschakel, ontspannings- en ontmoetingsplaats, ondersteuner van, plaats voor vrijwilligerswerking, het ondersteunt burenhulp en andere sociaal gewaardeerde rollen, en het vervult meld- en signaal-, buurtversterkende en verbindingsfuncties. In het ruimere woon-zorglandschap zet het in op preventie, detectie en outreach.

Zorg Samen Straten

INGRID DEDECKER

‘Zorg Samen Straten’ is een project dat ‘Antwerpen aan ’t woord’ indiende voor de Burgerbegroting van het district Antwerpen, onder het thema langer thuis wonen. In 2017 zijn veertien straten ingestapt. In zo’n straat zeggen de bewoners niet enkel vriendelijk goedendag tegen elkaar, ze merken ook verborgen eenzaamheid en problemen van kwetsbare mensen op. Ze helpen elkaar spontaan, gewoon, omdat buren buren helpen. ‘Zorg Samen Straten’ is een uiterst succesvolle strategie om sociale cohesie in superdiverse Antwerpse straten en buurten te creëren en te versterken.

Spontane solidariteit van burgers kan een verlengstuk zijn van het sociaal beleid, het is dan ook belangrijk om daar als bestuur op in te zetten. — Lieven Meert, OCMW-voorzitter Ninove —

STEFAN DEWICKERE

02 CULTUUR

CULTUUR, DE THERMOMETER VAN DE GEMEENTE De lokale rol van cultuur wordt nog al te vaak onderschat. Cultuur is een thermometer: hoe meer cultuur, hoe warmer en bruisender de gemeente. Of het nu tussen mensen, tussen verenigingen, tussen beleidsdomeinen of tussen gemeenten is, er bestaat geen beter bindmiddel dan cultuur.

Het lokale cultuurbeleid van de toekomst: integraal en offensief

STEFAN DEWICKERE

Cultuur staat nooit op een eiland. Het lokaal cultuur- en erfgoedbeleid sloopt muren en doorbreekt het hokjesdenken.

STEFAN DEWICKERE

02 CULTUUR

In (te) veel gemeenten is cultuur een beetje het stiefkindje, dat zich voortdurend moet verdedigen en verantwoorden. Cultuur mag zijn plaats in het lokale beleid gerust een beetje offensiever opeisen. Overal in Vlaanderen speelt cultuur een cruciale sociale en maatschappelijke rol, investeringen in cultuur betalen zich terug in de vorm van warme en hechte lokale gemeenschappen. De toekomst is aan een integraal lokaal cultuurbeleid. Open en verbindend. Een lokaal cultuur- en erfgoedbeleid dat niet op zichzelf staat, maar bruggen bouwt – binnen en buiten de gemeente – en diep geworteld is in de brede samenleving.

De cultuursector is te defensief. We moeten meer in de verf zetten wat we doen. Cultuur draagt bij aan welzijn, voedt de maatschappelijke discussie, versterkt de solidariteit. Daarom zijn middelen voor cultuur geen subsidie, maar een investering. - Peter De Caluwe, directeur van de Munt –

Cocreatie met burgers en verenigingen Neerpelt, Diest, Vlimmeren en andere gemeenten koppelen hun inwoners aan hedendaagse kunstenaars. Niet Kerk en Staat, wel de burgers kregen dankzij de organisatie De Nieuwe Opdrachtgevers het privilege om hun gemeente aan een eigen kunstpatrimonium te helpen. JOHN KÖRMELING - DE NIEUWE OPDRACHTGEVERS

In Tienen wekte burgerbeweging OpgewekTienen de eeuwenoude reuzentraditie weer tot leven. De Tiense reuzen nemen opnieuw deel aan parades. Ook kinderen en jongeren worden nauw betrokken bij dit unieke stukje erfgoed. De inspanningen van OpgewekTienen werden zelfs beloond met een Vlaamse Cultuurprijs! Voor Genk 30/30/30 vormden liefst zestig huiskamers een podium voor evenveel muzikanten of groepen optredens. De inwoners zelf kwamen met de verhalen op de proppen. Ook nieuwe inwoners grepen het project aan om hun buren voor het eerst bij hen uit te nodigen.

Bruggen slaan met andere domeinen en sectoren Het M HKA, het Antwerpse Museum voor Hedendaagse Kunst, organiseert met de Universiteit Antwerpen interactieve rondleidingen voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Meet Me @M HKA richt de aandacht op de rijke intellectuele én emotionele ervaringen die een museumbezoek oproept, ook wanneer het geheugen achteruitgaat.

BART LASUY

De jaarlijkse Erfgoeddag draaide in 2017 rond zorg. Medische zorg, zorg voor vluchtelingen, zorg in onderwijs, voor de natuur… overal speelt erfgoed een belangrijke rol. Erfgoedcellen en gemeenten zetten die link tussen zorg en erfgoed in de verf met verhalen en activiteiten. In Kortrijk is de bibliotheek geëvolueerd naar een echte netwerkorganisatie, die samen met lokale verenigingen en inwoners haar maatschappelijke taak invult. Kennis en informatie delen gebeurt via de collectie, maar ook steeds sterker online, via repaircafés, via initiatieven in de deeleconomie. “De bibliotheek bevindt zich op het snijpunt van cultuur, onderwijs en welzijn.”

Bovenlokale samenwerking aanzwengelen Het nieuwe Vlaamse bovenlokaal cultuurdecreet zal cultuurcentra aanzetten om nog meer dan vandaag de handen in elkaar te slaan. Dat kan bijvoorbeeld door samen te zitten over de regionale spreiding van voorstellingen en concerten. Maar het kan ook door samen talent te ontdekken en te stimuleren, door financiële afspraken te maken of door samen te communiceren. Het einddoel moeten hoe dan ook cultuurcentra worden die echte cultuurknooppunten zijn, die buiten hun muren durven breken en die de creatieve hotspots bij uitstek zijn in elke gemeente.

STEFAN DEWICKERE

Steeds meer gemeenten zetten in op intergemeentelijke samenwerking tussen hun bibliotheken. Het Cultuuroverleg Meetjesland (COMEET) ontwikkelt als een van de pioniers een overkoepelend bibliotheekbeleid voor 14 gemeenten. Ook de regiozone Neteland in de Kempen wisselt collecties uit, stemt openingsuren op elkaar af en zet gezamenlijke activiteiten op poten om de rol van de bibliotheken in de veranderende samenleving te promoten.

Vernieuwend cultuurbeleid om bereik en impact te vergroten

KRISTOF CALLEBAUT, CURARTOR

02 CULTUUR

Overal in Vlaanderen experimenteren gemeenten volop met cultuur. Ze vernieuwen en innoveren hun cultuurbeleid om meer inwoners te bereiken, om nieuwe doelgroepen aan te boren, om niemand achter te laten. In tijden van razendsnelle digitale en technologische veranderingen springen cultuur en erfgoed ook enthousiast mee op deze trein.

Innovatie in cultuur en erfgoed Met de erfgoedapp op de smartphone kun je in Mol extra genieten van een wandeling langs het Schilderspad. De app die de gemeente ontwikkelde, deelt onderweg allerlei leuke weetjes over het schilderachtige Mol-Achterbos.

GMEENTE MOL

Het Huis van Alijn in Gent lanceerde met www.tijdvoor80.be een uniek crowdsourcingproject. Door zoveel mogelijk verschillende bronnen te sourcen wil het een social hub over de jaren tachtig bouwen.

Meer en meer cultuurcentra tonen interesse voor het gebruik van livestreaming, zodat mensen concerten en voorstellingen ook vanop verplaatsing live via het internet kunnen volgen. Dit opent de deur naar cultuurbeleving, vooral voor mensen die minder mobiel zijn.

Digitale cultuurbeleving voor iedereen

STAD OOSTENDE

In de bibliotheek van Oostende loopt het project ODILE. Dat onderzoekt of e-boeken ook kunnen aanslaan bij de groep bij uitstek die er grote voordelen uit kan halen: mensen die minder mobiel zijn en die van thuis uit de collectie kunnen raadplegen en e-boeken kunnen lenen. Digitale dienstverlening laat toe moeilijker bereikbare doelgroepen warm te maken voor cultuur.

STEFAN DEWICKERE

03 INTEGRATIE

INTEGRATIE GEMEENTE-OCMW: VOOR EEN BETERE DIENSTVERLENING Op 21 december 2017 keurde het Vlaams Parlement de 609 artikels van het decreet lokaal bestuur goed. Sommige regels treden in werking in 2018, andere in 2019 en 2020. Een belangrijk aspect van het nieuwe decreet is de verregaande politieke en ambtelijke integratie van gemeente en OCMW tegen 2019. De VVSG ondersteunt en begeleidt lokale besturen daarbij. Het doel is een betere dienstverlening voor de inwoner.

03 INTEGRATIE Naar een samenwerkende organisatie

BART LASUY

Het decreet lokaal bestuur werd eind 2017 goedgekeurd, maar veel lokale besturen hadden op dat moment al grote stappen gezet in de richting van de integratie van gemeente en OCMW.

Er is niet één manier om de integratie door te voeren. Veel lokale besturen zijn begonnen met het samenbrengen of intensief laten samenwerken van ondersteunende diensten zoals IT, personeel en patrimonium. Andere legden de nadruk in de eerste plaats op het in elkaar schuiven van de twee organisaties: een gezamenlijk managementteam, een nieuwe visie op het eengemaakte bestuur, een nieuw organogram. De centrale bekommernis van alle lokale besturen is uiteraard de dienstverlening en de meerwaarde van de integratie voor de burgers, de cliënten van de sociale dienst, de bedrijven en verenigingen op hun grondgebied.

STEFAN DEWICKERE

Bij de integratie komen heel veel aspecten kijken en geen enkel lokaal bestuur werkt aan alle elementen tegelijkertijd. Om het overzicht te bewaren bracht de VVSG de mogelijke bouwstenen voor een samenwerkende organisatie in beeld op een poster. De VVSG ondersteunt en begeleidt lokale bestuurders via een feedbackgesprek, een introductiedag, een tweedaagse werkconferentie, een visietraject voor sociale diensten en opleidingen organisatieontwikkeling. Alle relevante informatie over de integratie van gemeente en OCMW is gebundeld op www.samenwerkinggemeenteocmw.be.

Voor de samenwerking tussen stad en OCMW vormen de interne, ondersteunende diensten een belangrijke, misschien zelfs de belangrijkste motor. – Karolien Dezeure, directeur stad Aalst —

De integratie van stad en OCMW creëert een opportuniteit om welzijn in de bredere organisatie van het lokale bestuur te laten doordringen. De banden met andere beleidsdomeinen zoals jeugd of huisvesting zullen versterkt worden. — Bruno De Backer, OCMW-secretaris stad Waregem —

Evenwaardige partners

ANNICK VANHOVE

In Wijnegem bouwen de managementteams van gemeente en OCMW, onder leiding van de secretarissen en met ondersteuning van de VVSG, aan een nieuwe organisatie. Gemeente en OCMW gaan als evenwaardige partners samen. In eerste instantie ging de aandacht vooral naar het versterken van het vertrouwen en het draagvlak bij bestuurders en medewerkers. Dat was de basis voor een nieuwe missie en visie voor het eengemaakte bestuur. Pas in een derde fase komen het uittekenen van een nieuwe dienstverleningsconcept en het opbouwen van een nieuwe organisatie op de tafel.

Samensporen

Samensporen, dat is de naam van het project dat Merchtem, Steenokkerzeel en Tremelo sinds begin 2017 doorlopen. Het initiatief om de zes besturen — drie gemeenten en drie OCMW’s — samen te brengen kwam van de provinciale bestuursschool Vlaams-Brabant. Door het proces van integratie in groep op te nemen is het voor de individuele gemeenten minder duur en ze leren meer. Ze delen kennis en ervaringen, en helpen elkaar vooruit. De gezamenlijke sessies liepen tot september 2017. Sindsdien werken de besturen aan de uitvoering, ieder op eigen tempo.

KAROLIEN VANDERSTAPPEN

Kontich 2017: 5 krachtlijnen voor integratie • • • • •

mensen zelf laten nadenken zorgen voor eenheid van aansturing geloven in de kracht van de eigen organisatie niet aarzelen om mensen verantwoordelijkheid te geven politici en ambtenaren systematisch doen samenwerken

BART LASUY

03 INTEGRATIE

Decreet lokaal bestuur Het decreet lokaal bestuur wijkt op verschillende punten af van het ontwerp van de Vlaamse Regering. Sommige aanpassingen kwamen er op voorstel van de VVSG.

Een deel van de goedgekeurde amendementen bij het decreet lokaal bestuur was geïnspireerd door voorstellen van de VVSG. Zo vroeg en verkreeg de VVSG dat het bijzonder comité voor de sociale dienst niet alleen beslist over de toekenning, intrekking of terugvordering van individuele steun, maar ook op eigen initiatief of op vraag van de gemeente of het OCMW advies kan verlenen. Vanuit het parlement kwamen ook andere amendementen, waardoor de voorzitter van het districtscollege nu ook officieel districtsburgemeester heet. Verder vond men het nodig dat de voorzitter van de gemeenteraad voortaan een tuchtsanctie kan krijgen. Er komen ook soepeler regels voor de overdracht van personeel tussen de gemeente, het OCMW en hun verzelfstandigde of samenwerkingsentiteiten. Ook in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden buiten de energiesector worden nu regionale bestuurscomités met beslissingsbevoegdheden mogelijk en OCMW-verenigingen zullen vlot kunnen toetreden tot (federale) ziekenhuisnetwerken. Het Vlaamse parlement volgde zeker niet alle VVSG-voorstellen. Zo blijft de structurele onbestuurbaarheid ondanks alle kritiek overeind, komen er geen instrumenten ter versterking van de raad of de raadsvoorzitter, hebben raadsleden die een mandaat opnemen in een ander orgaan dan de raad van bestuur van een samenwerkingsverband, geen recht op presentiegeld, en kwam er geen aanpassing van de overgangsregels voor secretarissen en financieel beheerders.

De samenwerking tussen OCMW- en gemeentebestuur is geen reden tot angst. Het is evenmin een wondermiddel dat de bestuurskracht van lokale besturen automatisch zal opkrikken. Zoals bij elke van bovenaf opgelegde verplichting bestaat het risico van minimale interpretaties en formalistische invullingen. Maar ze biedt ook de kans om vanuit het lokale bestuur het roer steviger in handen te nemen en als lokale overheid het verschil te maken. Maar dan moeten we ook goed voor ogen blijven houden voor wie we het verschil willen maken: voor wie werken we als lokaal bestuur en met wie werken we? Het moet een verbetering zijn voor onze inwoners die van onze dienstverlening gebruik maken, en voor de partners met wie we deze dienstverlening vaak samen ontwikkelen en aanbieden. Organisaties hebben in tijden van grote veranderingen de neiging de blik naar binnen te richten. Maar het uiteindelijke resultaat van de verandering moet toch de blik naar buiten zijn: oog voor de behoeften van elke burger, sterke partnerschappen en openheid naar een snel evoluerende wereld. Uit het essay van Ruth Dâ&#x20AC;&#x2122;Haese en Peter Hautekiet (VVSG), Lokaal maart 2017

KAROLIEN VANDERSTAPPEN

Blik naar buiten

BERT JANSSENS

04 SDG

DE SDGâ&#x20AC;&#x2122;S VERTALEN NAAR HET LOKALE BELEID De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDGâ&#x20AC;&#x2122;s) zullen lokaal zijn of ze zullen niet zijn. Het zijn de woorden van de Genkse burgemeester Wim Dries. Maar hoe vertaal je die universele doelstellingen naar het lokale niveau, hoe integreer je ze in het gemeentelijke beleid? Twintig Vlaamse gemeenten stapten in 2017 in een intensief VVSG-project om die vragen te beantwoorden.

04 SDG

Veel duurzame ontwikkelingsdoelstellingen raken aan de bevoegdheden van gemeenten. Ze realiseren is enkel mogelijk als lokale besturen er mee de schouders onder zetten. Twintig gemeenten maken onder begeleiding van de VVSG de vertaalslag van de SDG’s naar het lokale beleid.

BERT JANSSENS

Twintig gemeenten verkennen de weg In het intensieve traject, dat in mei 2017 van start ging en loopt tot 2019, gaan de VVSG en de lokale besturen na hoe zij de SDG’s op een coherente en structurele manier in de gemeentelijke beleidsplannen (2020-2025) kunnen verankeren. Twintig gemeenten krijgen een begeleiding op maat en ruimte om uitvoerig te experimenteren. Ze komen vier keer per jaar samen. Elke deelnemende gemeente wordt twee keer per jaar bezocht. Voor dertig andere gemeenten is de begeleiding minder intensief. Zij worden goed op de hoogte gehouden, onder meer via een jaarlijkse SDG-bijeenkomst. Al het experimenteren en testen resulteert in een pakket aan tools en aanbevelingen, waarmee alle 308 Vlaamse gemeenten aan de slag kunnen gaan. Er is al een basistool beschikbaar die lokale besturen op weg helpt. Twee inspiratienota’s tonen hoe je de SDG’s kunt integreren in de omgevingsanalyse en in lokale verkiezingsprogramma’s. Vijftig praktijkvoorbeelden die de SDG’s op de kaart zetten, zijn in een catalogus bijeengebracht.

De SDG’s bereik je enkel door effectief actie te ondernemen. Veel lokale besturen in Europa en de rest van de wereld kijken met veel interesse naar het traject van de VVSG. — Wouter Boesman, policy director van Platforma, een vereniging van Europese koepels van lokale besturen —

De SDG’s als leidraad voor de omgevingsanalyse Een gemeentelijk beleidsplan 2020-2025 met de SDG’s als kapstok, dat is het doel van de pilot die twintig gemeenten samen met de VVSG doorlopen. Een eerste stap is het integreren van de SDG’s in de omgevingsanalyse. Er is niet één manier om dat te doen. De vertreksituatie verschilt van gemeente tot gemeente. Daarom hebben de deelnemers aan de pilot een inspiratienota met vijf scenario’s opgesteld. Gemeenten kunnen een scenario kiezen dat het meest haalbaar is of er één gebruiken als bron van inspiratie om een eigen parcours uit te stippelen.

2. Geclusterde integratie op basis van de vijf pijlers van duurzame ontwikkeling 3. Geclusterde integratie op basis van DESTEP 4. Integratie op basis van de structuur van de stads- of gemeentemonitor 5. Basisintegratie

Duurzame ontwikkeling in de partijprogramma’s van de 308 lokale besturen, waaronder de vijftig deelnemers aan het pilottraject, ondertekenden de SDG-engagementsverklaring ‘Global Goals, Local Focus’.

Opdat in de volgende bestuursperiode duurzame beleidskeuzes worden gemaakt, is het belangrijk dat de visie van duurzame ontwikkeling opgenomen is in de programma’s van de lokale politieke partijen. Om hen hierin te ondersteunen heeft de VVSG enkele aanbevelingen opgesteld over de bespreking van de SDG’s in de partij, de integratie ervan in het programma en het overtuigen van collega’s en andere politici van het belang ervan.

SDG’s alomtegenwoordig op de VVSG-Trefdag

BERT JANSSENS

1. Grondige integratie van de 17 SDG’s

Raamstickers sierden de entree van het Gentse ICC, SDG-banners waren verspreid over de verschillende ruimtes, bezoekers konden even uitblazen op de SDG-poefjes. De sprekers maakten met SDG-icoontjes in hun presentatie duidelijk aan welke SDG’s hun toelichting gelinkt was. In de SDG-fotoboot konden bezoekers een foto van zichzelf laten maken met de interactieve ‘Ik omarm de SDG’s’-banner. Er werden 1400 ecologische en fairtrade SDGdraagtassen uitgedeeld. De catering op de Trefdag was volledig vegetarisch.

04 SDG Stadsbreed werken aan een kleurrijk Lommel

Het stadsbestuur en de Lommelse Ondernemersclub willen hun natuurlijke rijkdom beschermen en versterken. Bedrijven worden aangespoord de groenaanleg op hun terrein te verduurzamen, onder meer met streekeigen planten en diervriendelijke flora. Ook de burgers worden bij het project betrokken. Ze konden via de stad vlinderpakketten aanschaffen om in hun omgeving met vlinder- en rupsvriendelijke planten echte vlindercrèches en nectarcafés te creëren.

HANNE ALBERS

Edegem werkt samen voor afvalbeheer Edegem en de Peruaanse gemeente San Jerónimo werken in hun stedenband onder andere samen aan efficiënter afvalbeheer. San Jerónimo spoort zijn inwoners en marktkramers aan hun afval te recycleren. Bij de gescheiden ophaling wordt het organisch afval naar de composteringsinstallatie gebracht. De compost wordt gebruikt door de groendienst van de gemeente en door lokale boeren. Naast de gemeentelijke afvalophaaldienst zijn er nog ‘zelfstandige’ afvalophalers in een zeer kwetsbare positie. Zij brengen plastic flessen naar een ecopark. Die worden in een pers samengedrukt en in balen aan opkopers verkocht. Hierdoor kunnen de ophalers plastic in een groter volume aanbieden en zo ook een betere prijs krijgen.

De SDG’s zijn de beste brok internationaal nieuws sinds jaren. — Dries Lesage, professor internationale politiek UGent —

STEFAN DEWICKERE

Sint-Truiden gaat voor duurzame aankopen

Sint-Truiden wil zijn aankoopbeleid systematisch verduurzamen en zo de milieu-impact van zijn aankopen beperken en aandacht besteden aan de arbeidsomstandigheden waarin producten gemaakt worden. Enkele aankopen kregen prioriteit, zoals milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen, duurzaam geëxploiteerd hout, energiezuinige toestellen en eerlijke handel. Maar in principe zal elk bestek aan een duurzaamheidstoets onderworpen worden. Sint-Truiden engageert zich bovendien ook om grote projecten en evenementen te verduurzamen en wil daarmee een voorbeeld stellen voor inwoners en bedrijven.

SDG-ambassadeurs

BERT JANSSENS

De VVSG verspreidde al meer dan 7000 SDG-pins, dat zijn even veel ambassadeurs die de Agenda 2030 uitdragen.

STEFAN DEWICKERE

05 SOCIALE MEDIA

WAT LEEFT ER OP HET ONLINEDORPSPLEIN? Gemeentelijke communicatie wordt creatiever, menselijker en minder ambtelijk. Sociale media zijn in 2017 niet meer weg te denken uit de dagelijkse communicatie van lokale besturen. Samen met hen schakelt de VVSG een versnelling hoger om te voelen wat leeft op het online dorpsplein.

05 SOCIALE MEDIA

De nieuwe generatie inwoners verwacht van overheden dat ze een restaurant met open keuken zijn: transparant, open, interactief, live of realtime en met vertrouwen. Een verwachting waar gemeenten met hun beleid en hun communicatie op trachten inspelen.

STEFAN DEWICKERE

Gebruik sociale media in de lift De twee gemeentelijke topkanalen — de website en het informatieblad — worden steeds vaker aangevuld door sociale media, die lokale besturen naar die open keuken loodsen. Die groeitrend blijkt uit het jaarlijks onderzoek dat de VVSG samen met Socialemediaburo.be uitvoerde. OCMW’s maken de grootste sprong. Twee op de drie OCMW’s zijn nu

De burgemeester is in

54%

van de gemeenten bevoegd voor de communicatie.

actief op sociale media, terwijl dat in 2016 nog minder dan de helft was. Vooral Facebook is populair. Twitter blijft steken op één op de drie. Maar ook gemeenten en hulpverleningszones gebruiken Facebook meer. Politiezones tweeten iets meer dan dat ze op Facebook berichten posten. Gemeenten en politiezones maken nu lichtjes meer gebruik van

86% van de gemeenten heeft een eigen communicatiedienst.

Voor communicatie werken

81%

van de gemeenten samen met het OCMW.

STEFAN DEWICKERE

Lokale overheden maken meer en beter gebruik van verschillende mondelinge, digitale en gedrukte kanalen. In een klare taal en met een menselijke, minder ambtelijke toon. — Eric Goubin, Thomas More en Kortom —

WhatsApp dan in 2016. Eén op vijf politiezones is aanwezig op WhatsApp, bij gemeenten iets meer dan één van de tien. Meer interactie mogelijk Steden en gemeenten worden digitaler, maar zijn ook en vooral omnimedialer: ze gebruiken niet alleen meer kanalen, ze zetten bovendien meer diverse communicatiekanalen in. ‘Lokale overheden moeten meer investeren in meerrichtingscommunicatie, conversatie en participatie. Dat gaat een stuk verder dan het klassieke pushen van informatie naar alle inwoners,’ stelt onderzoeker Eric Goubin van Thomas More Mechelen en Kortom. Het onderzoek naar sociale media bevestigt dat gemeenten deze ambitie

4,4

delen. Een kwart van de besturen wil sociale media inzetten voor de participatie van de inwoners aan de beleidsvorming. Toch zet slechts 26% van alle besturen sociale media hiervoor effectief in. Het socialemediawerk komt nog te dikwijls terecht op de schouders van de communicatiedienst. Nadja Desmet van Socialemediaburo.be ziet kansen: ‘Je hebt in de brede organisatie trekkers nodig, enthousiastelingen die zorgen dat het gebruik van sociale media zich als een olievlek verspreidt, gekoppeld aan een intern draagvlak, een strategie en een visie.’ Webcare en analyse via socialemediamonitoring In 2017 organiseerde de VVSG in samenwerking met Socialemedia-

medewerkers op de communicatiedienst van kleine en middelgrote gemeenten.

De gemiddelde leeftijd van de communicatieambtenaar is

41 jaar

buro.be opnieuw een groepsaanbod socialemediamonitoring. Via monitoring kunnen gemeenten veel beter de signalen op het onlinedorpsplein capteren. Hoe meer informatie je van die signalen krijgt, hoe gemakkelijker het is om erop in te spelen. Zo luistert de stad Brugge naar wat leeft op sociale media en brengt ze dit via een dagelijks rapport tot bij het college van burgemeester en schepenen. Want burgers stellen vragen en verwachten zo snel mogelijk een antwoord. Meer dan de helft van de respondenten aan het onderzoek naar sociale media wil vooral op dit vlak nog beter doen in 2018.

64%

van de communicatieambtenaren is vrouwelijk.

Bron: groot gemeentelijk communicatieonderzoek, een initiatief van Thomas More Mechelen

05 SOCIALE MEDIA Lier spreekt aan

Lier profileert zich als een aantrekkelijke werkgever en maakt vacatures bekend via video’s op Facebook. De stad bereikt meer kandidaten door ambassadeurs in te zetten en gericht te adverteren.

Samen voor meer veiligheid BERT JANSSENS

Politiezone Geel-Laakdal-Meerhout roept op om beelden van misdrijven aan hen te bezorgen, door ze te delen op sociale media en zo misdrijven te helpen oplossen. Via sociale media krikt de politiezone ook de kennis van de wegcode op.

Facebook Live in Evergem, Kortenberg

Met Facebook Live kun je nog vlotter en in real time met de kijkers praten. Dit experiment probeerde de Evergemse burgemeester Joeri De Maertelaere uit. Een uur lang antwoordde hij op Facebook Live op alle vragen die de inwoners via Facebook aan hem stelden, goed voor meer dan 9000 weergaven. Vragen die tijdens dat uur niet aan bod kwamen, kregen later een antwoord. Ook in Kortenberg ging de burgemeester via Facebook Live in gesprek met de inwoners over o.a. elektronische dienstverlening en e-participatie.

Bilzen whatsappt

De stad Bilzen communiceert met haar inwoners via WhatsApp. Ze gebruikt de mobiele berichtendienst op de smartphone om praktische vragen te beantwoorden en meldingen op te volgen, van de openingsuren van het gemeentehuis tot kapotte stoeptegels en wild woekerende bomen. Bilzen beveelt andere steden en gemeenten warm aan WhatsApp aan hun socialemediakanalen toe te voegen. ‘Doordat het contact met de inwoners zo direct is en we zo snel kunnen antwoorden, krijgen we heel positieve reacties.’

Praktijkdag sociale media Op 5 december 2017 vond de derde editie van de Praktijkdag Sociale Media voor lokale besturen plaats. 97 communicatieambtenaren namen deel aan workshops, luisterden naar praktijkverhalen en wisselden ervaringen uit.

Gemeentelijke communicatie is de belangrijkste overheidscommunicatie. Van alle overheden hebben burgers het meest vertrouwen in de lokale overheid.

BART LASUY

â&#x20AC;&#x201D; Eric Goubin, Thomas More en Kortom â&#x20AC;&#x201D;

CLARA HERMANS

06 THUISZORG

STERKE THUISZORG BEGINT LOKAAL Publieke thuiszorg is niet meer weg te denken uit het zorglandschap. Sterke, warme thuiszorg begint lokaal. Bij lokale besturen die het dichtst bij hun inwoners staan, hen het best kennen en ideaal geplaatst zijn om de mens centraal te zetten. Altijd en overal. 39

Naar een nieuw woonzorgdecreet: gezinszorg als toegankelijk thuiszorgactor

CLARA HERMANS

06 THUISZORG

Er zit een actualisering van het woonzorgdecreet in de pijplijn. De VVSG neemt het op voor de publieke woonzorgvoorzieningen en nam actief deel aan de voorbereidende vergaderingen en werkgroepen. Onze conceptnota gezinszorg benadrukt het belang van doelstellingsgericht en flexibel werken en vraagt een financieringssysteem dat rekening houdt met de kwetsbare doelgroepen die de diensten bereiken. De Vlaamse regering werkt in 2018 verder aan het nieuwe decreet, het zou in werking moeten treden in 2019.

Gezellig à la carte in Keerbergen Het OCMW toverde de oude pastorie om tot een gezellig huis waar oudere inwoners vier keer per week terecht kunnen voor een uitgebreid animatieaanbod, verzorging en een warme maaltijd in gezelschap, in een losse, familiale sfeer. De collectieve autonome dagopvang (CADO) wil ouderen langer zelfstandig thuis laten wonen en tegelijk de mantelzorger ondersteunen, zodat die ook tijd voor zichzelf krijgt.

Studenten zorgen voor de ‘kotmadam’ in Leuven DANIEL GEERAERTS

Veel ouderen wonen alleen in een te groot huis, veel studenten zoeken betaalbare huisvesting. Leuven brengt die twee generaties met het project Casa Cura – dat geenszins de bestaande thuiszorg vervangt – samen onder één dak. Studenten vinden een goedkoop kot, de kotbaas krijgt gezelschap in dat te grote en te stille huis. Twee vliegen in één klap.

Het gerichte specifieke en specialistische aanbod gebaseerd op de eigenheid van OCMW-diensten zowel wat betreft gezinszorg en aanvullende thuiszorg als wat betreft dienstencentra vind ik uiterst belangrijk/onmisbaar. — Uit de evaluatie van het Netwerk Thuiszorg —

Lokale dienstencentra meer dan ooit spil van de buurtzorg

CLARA HERMANS

Bijna vijftig jaar nadat de eerste lokale dienstencentra de deuren openden, zijn ze een vaste waarde in heel wat gemeenten. Een huis van vertrouwen, voor en door senioren. Met de volledige hertekening van het woonzorgdecreet krijgen de lokale dienstencentra een vernieuwde rol. Ze moeten laagdrempelig en preventief bouwen aan netwerken en het versterken van het sociaal weefsel. Om meer dan ooit de spil van de buurtzorg te kunnen zijn moeten de lokale dienstencentra echt op maat van de lokale situatie kunnen werken. Met eigen doelstellingen, met minder administratie en met meer ondersteuning voor de vrijwilligers die de dienstencentra doen draaien.

Gullegem plaatst spontane buurthulp op de radar

LDC GULLEGEM

Het centrum voor ouderen- en thuiszorg Het Gulle Heem zet naar aanleiding van het 950-jarig bestaan van de Wevelgemse deelgemeente de vrijwillige buurthulp in de schijnwerpers. Onder het motto ‘Zorgzaam Gullegem’ werden kaartjes uitgedeeld, waarmee de inwoners hun buren, kennissen, familieleden, vrienden konden bedanken voor de spontane hulp die ze kregen. Met de actie wilde Gullegem die buurthulp op de radar plaatsen én zoveel mogelijk mensen inspireren om elkaar vrijwillig een handje te helpen.

06 THUISZORG

LAYLA AERTS

Lokale besturen motor van de eerstelijnszorg De Vlaamse regering wil de eerstelijnszorg eenvoudiger en toegankelijker maken. De lokale besturen zullen een sleutelrol spelen in die hervorming. Ze kunnen de trekkers zijn van de eerstelijnszones en moeten een vlot bereikbaar onthaal garanderen voor zorgbehoevende mensen en hun omgeving. In 2025 moet de hervorming van de eerstelijnszorg rond zijn, voor zo’n gigantische operatie is dat heel erg snel. De VVSG gaf druk bezochte informatiesessies, verstrekte 177 ledenadviezen en schreef een leidraad voor het uittekenen en organiseren van eerstelijnszorg. De lokale besturen zijn daarmee aan de slag gegaan. Samen met de zorgaanbieders brengen ze de lokale zorgbehoeften in kaart, en maken ze het thuiszorgaanbod nog toegankelijker, nog efficiënter en nog sterker.

In Zottegem buigen niet alleen het bestuur en de professionele zorgverleners, maar ook de burgers zich over de zorg van de toekomst. Op een studiedag werden ze uitgedaagd om creatief te durven dromen over ‘de ideale zorg’. Zottegem zal een zestal ideeën van inwoners mee opnemen in een actieplan en een charter, om ook het ‘kleine helpen’ een volwaardige plaats te geven in de zorg van de toekomst.

STEFAN DEWICKERE

Zottegem: samen bouwen aan de ideale zorg

Publieke thuiszorg, een sterk merk

CLARA HERMANS

Van gezinszorg tot warme maaltijden, van schoonmaken tot boodschappen doen, van de lokale dienstencentra tot het ondersteunen van mantelzorg: de lokale besturen verzetten bergen werk met hun thuiszorgvoorzieningen. Over heel Vlaanderen is de publieke thuiszorg de op één na grootste dienst gezinszorg, in heel wat Vlaamse gemeenten zelfs de grootste. En toch is het aanbod nog te weinig zichtbaar en te weinig bekend. Wij vonden het dan ook hoog tijd om van publieke thuiszorg een sterk merk te maken.

In het Zorgbedrijf Meetjesland slaan de OCMW’s van Evergem, Maldegem en Nevele de handen in elkaar. Het is meteen het allereerste zorgbedrijf in Vlaanderen waarin verschillende besturen samenwerken. Door de krachten te bundelen willen de drie OCMW’s de publieke zorg niet alleen in stand houden, maar ook een ambitieuze toekomst bieden. ‘Een openbaar bestuur kan alleen op de zorgmarkt wegen als het zélf een aanbod heeft. Anders staat het aan de zijlijn te zeggen wat een ander moet doen.’

STEFAN DEWICKERE

Meetjesland: drie OCMW’s, één zorgbedrijf

VVSG-Netwerk Thuiszorg

1102 ledenadviezen thuiszorg

werkbezoeken bij lokale besturen

regionale ondersteuningspunten

overlegmomenten woonzorgdecreet (luik thuiszorg)

hoorzitting in het Vlaams Parlement

STEFAN DEWICKERE

07 FUSIES

SAMENVOEGEN EN SAMENWERKEN VOOR BETERE DIENSTEN EN STERKER BESTUUR Om de fusies te laten ingaan aan het begin van de nieuwe bestuursperiode in 2019 moesten de respectieve gemeenteraden uiterlijk eind 2017 de samenvoeging definitief bekrachtigen. Naast de vele inhoudelijke voorbereidingen vergt een samenvoeging van gemeenten drie formele stappen: een principiĂŤle goedkeuring door de gemeenteraden, een definitieve goedkeuring en een bekrachtiging door een decreet van het Vlaamse Parlement. Besturen met fusieplannen kunnen blijven rekenen op de ondersteuning door het Agentschap Binnenlands Bestuur (met onder meer een draaiboek) en de VVSG.

07 FUSIES Meeuwen-Gruitrode

Kruishoutem

Zingem

Opglabbeek

Meeuwen-Gruitrode en buurgemeente Opglabbeek zaten als het ware altijd met de rug naar elkaar, ook al spreken de inwoners hetzelfde dialect. Pas toen de burgemeesters toevallig samen dossiers bestudeerden over de Duinengordel en over zandwinning, vielen de overeenkomsten op. Na een jaar elkaar besnuffelen gaven de gemeenteraden elkaar het jawoord, om vanaf 2019 samen een nieuwe gemeente van 23.000 inwoners te vormen.

BELGA

Oudsbergen

Burgemeester van Opglabbeek Benny Spreeuwers: ‘Als kleine gemeente kunnen we nog wel een tijd blijven voortbestaan, maar we weten dat er almaar minder middelen zullen zijn en meer taken die bovendien almaar ingewikkelder worden en waarvoor je meer en meer gespecialiseerd, zeg maar heel duur, personeel nodig hebt.’ Burgemeester van Meeuwen-Gruidrode Lode Ceyssens: ‘Er verandert van alles op de hogere beleidsniveaus. Nu de provincies grotendeels weg zullen vallen, moeten we persoonsgebonden materies zelf invullen. Idem dito op het Vlaamse niveau, waar het beleid bereid is meer autonomie aan de gemeenten te geven, maar daarvoor moet je ook meer kennis in huis hebben. En dan is er de federale taxshift. Voor een sterkere concurrentiepositie werden de persoonsbelastingen verminderd, maar dat betekent natuurlijk minder inkomsten voor de gemeenten, terwijl het ook niet de bedoeling is dat we die dan bij de bevolking gaan halen door een nieuwe belastingverhoging. Dat zijn behoorlijke uitdagingen. Wat kun je als gemeente in de toekomst nog voor je inwoners betekenen?’

1830

1928

1972

1976

2019

2498

2675

2359

589

581

gemeenten in België

308 Vlaamse 262 Waalse 19 Brusselse

300 Vlaamse

KRUISEM

Zingem

Kruisem ‘Dankzij de fusie zal onze dienstverlening verbeteren,’ zegt Kathleen Hutsebaut, nu nog burgemeester van Zingem dat op 1 januari 2019 samen met Kruishoutem Kruisem zal worden.

‘We doen alles, maar net niet goed genoeg. We zijn een landelijke gemeente, toerisme is er wel, maar we ontwikkelen er geen beleid voor. Hetzelfde met cultuur of sport. Niet omdat we het niet willen, maar omdat we er het personeel niet voor hebben. We laten ook veel subsidies liggen, omdat er geen tijd of kennis is om een sterk dossier op te maken.’ Kathleen Hutsebaut bracht het thema in het voorjaar van 2016 ter sprake bij haar Kruishoutemse collega Joop Verzele. Kruishoutem was Zingem een voor de hand liggende kandidaat-partner: ‘Met 15.700 inwoners worden we een middelgrote gemeente die wel wat gewicht in de schaal kan leggen in bijvoorbeeld de politiezone, terwijl we toch onze eigenheid bewaren.’ De twee vroegere gemeentehuizen blijven bestaan. Wat met grondgebiedszaken te maken heeft, krijgt in Zingem een plek. In het Kruishoutemse gemeentehuis vinden de ondersteunende diensten onderdak. Cultuur, jeugd en sport in het Kruishoutemse cultuurcentrum De Mastbloem. En er komt een nieuw steunpunt Welzijn in de vroegere bibliotheek van Huise. Maar de vier locaties krijgen telkens ook een goed eerstelijnsloket voor de volledige gemeentelijke dienstverlening.

Met 15.700 inwoners worden we een middelgrote gemeente die gewicht in de schaal kan leggen in bijvoorbeeld de politiezone, terwijl we toch onze eigenheid bewaren. — Kathleen Hutsebaut, burgemeester Zingem —

STEFAN DEWICKERE

Kruishoutem

07 FUSIES

Beerse, Oud-Turnhout, Turnhout en Vosselaar vinden elkaar al ruim vijftien jaar in de projectvereniging Stadsregio Turnhout. Het zoeken naar schaalvergroting en bestuurskrachtversterking, dat was en is nog steeds de bestaansreden van de Stadsregio Turnhout. De ruimtelijke context bracht de vier gemeenten en OCMW’s bij elkaar.

BART LASUY

Bestuurskracht versterken door samen te werken ‘We vormen een aaneengesloten gebied van 85.000 inwoners, met voorzieningen voor die 85.000 mensen en de ruimere omgeving. Het regionaalstedelijk gebied werd in 2004 ook als dusdanig door Vlaanderen afgebakend,’ zegt de Turnhoutse burgemeester Eric Vos. Om de regionaalstedelijke opdracht in te vullen kreeg de samenwerking de voorbije vijftien jaar vorm op vijf domeinen: wonen, sociale economie, mobiliteit, ruimtelijke planning en zorg. Voor wonen is er één visie en één stadsregionale woondienst. Voor mobiliteit een gezamenlijk mobiliteitsplan. ‘Wonen in de stadsregio heeft te maken met mobiliteit, met ruimtelijke ordening, met economie en het voorzieningenniveau in een buurt, met zorg ook. We zijn gekomen tot het afbakenen van levensloopbestendige wijken, plekken die in de eerste plaats geschikt zijn voor assistentiewoningen.’ Stadsregio Turnhout heeft de juridische vorm van een projectvereniging en heeft negen mensen in dienst. De stadsregio is vooral een zaak van de politici en de medewerkers van de vier gemeenten en OCMW’s. Zij geven de stadsregio inhoud en vorm via hun werk in stuurgroepen en commissies onder de koepel van de stadsregio.

We zijn gekomen tot het afbakenen van levensloopbestendige wijken, plekken die in de eerste plaats geschikt zijn voor assistentiewoningen. — Eric Vos, burgemeester Turnhout —

De tien geboden van intergemeentelijke samenwerking

In de Kempen was Neteland al langer een politiezone, nu is het ook een gemeentezone waar Herentals, Grobbendonk, Herenthout, Olen en Vorselaar hun samenwerking gevoelig opdrijven. 1 Durf te experimenteren Veel uitdagingen en problemen overstijgen de gemeentegrenzen. 2 Deel je DNA Van een gerechtelijk kanton werden we een politiezone en nu is deze gemeentezone de logische volgende stap. 3 Wie het kleine niet eert… Organische groei. Samen inspelen op kansen, maar ook op noodwendigheden. Domein per domein, dossier per dossier, kijken of schaalvergroting mogelijk én wenselijk is. 4 Iedereen gelijk voor de wet Alle vijf de burgemeesters hameren erop dat ze samenwerken op basis van gelijkheid. 5 Respecteer elkaars eigenheid In tegenstelling tot bij een fusie bewaart elke gemeente haar eigenheid. 6 Betrek de hele gemeente erbij De ambtenaren werken onderling steeds nauwer samen. Voor noodplanning zorgt de buurgemeente voor een back-up. 7 Wees kleurenblind Voor tachtig procent worden de gemeenten op dezelfde manier bestuurd. 8 Maak een positieve keuze Ze werken samen omdat ze dat willen en erin geloven, niet omdat ze moeten.

STEFAN DEWICKERE

9 Doe het niet voor het geld Deze samenwerking levert niet per definitie geld op, kost misschien zelfs geld… maar ze verhoogt wel aanzienlijk de bestuurskracht! 10 Zet het op papier In een charter werd de samenwerking officieel besproken in de gemeenten. Op die manier krijgt ook de oppositie mee inspraak in de gemeentezone Neteland. 49

STEFAN DEWICKERE

08 NETWERK BRANDWEER

20 HULPVERLENINGSZONES BUNDELEN DE KRACHTEN De lokale besturen spelen een hoofdrol in de twintig Vlaamse hulpverleningszones die waken over onze brandveiligheid. Meer dan ooit tevoren slaan de steden en gemeenten de handen in elkaar om – zowel binnen de zones als over de zonegrenzen heen – de brandweer van de toekomst vorm te geven. Nog sneller, nog efficiënter, nog dichter bij de burger.

08 NETWERK BRANDWEER

STEFAN DEWICKERE

De twintig Vlaamse hulpverleningszones bundelden in de zomer van 2017, samen met de VVSG, de krachten in het gloednieuwe Netwerk Brandweer. De hulpverleningszones willen collectief wegen op de besluitvorming en hun expertise aanwenden om te streven naar meer brandveiligheid.

STEFAN DEWICKERE

Efficiënte, toekomstgerichte brandweer

Het Netwerk kwam er in de nasleep van de verwoestende brand in de Londense Grenfell Tower in juni 2017 en de dodelijke terreuraanslagen van 22 maart 2016 in Brussel, die nogmaals duidelijk maakten dat samenwerking tussen de verschillende veiligheidsdiensten cruciaal is. Brandweerdiensten staan immers niet alleen in voor de brandbestrijding, maar ook voor de coördinatie van de hulpdiensten ter plaatse én voor de evacuatie van slachtoffers. Het Netwerk Brandweer wil nog beter en nog hechter samenwerken met alle overheden en met andere partners om een efficiënte, toekomstgerichte brandweer uit te bouwen. Een brandweer die klaarstaat om op een adequate manier te reageren op grote incidenten, maar evengoed preventief de schouders zet onder een (brand)veiliger samenleving.

Uit een eerste evaluatie na twee jaar hervormen bleek de behoefte aan een betere samenwerking tussen de zones, met de lokale besturen en met de verschillende politieke niveaus. Hieraan willen we nu tegemoet komen door de samenwerking in te bedden in een structuur. — Kristof Hendrickx, voorzitter Netwerk Brandweer, burgemeester Arendonk en voorzitter Hulpverleningszone Taxandria

Uitgestoken hand

STEFAN DEWICKERE

De parlementaire onderzoekscommissie naar de terreuraanslagen toonde nogmaals aan dat een bundeling van krachten over organisaties en verantwoordelijkheden heen cruciaal is om uitdagingen professioneel aan te pakken. Minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid Jan Jambon pleitte op de lancering van het Netwerk Brandweer dan ook niet alleen voor een sterke brandweerorganisatie, maar ook voor een netwerk dat de hand uitsteekt naar andere overheden en hulpdiensten.

Hulpverleningszones, burgemeesters, provinciegouverneurs én ministers hebben nood aan professionele samenwerking. Minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid Jan Jambon over het Netwerk Brandweer

Sterkere brandweer zonder meer kosten

STEFAN DEWICKERE

De VVSG werkte mee aan een eerste evaluatie van de kosten die de brandweerhervorming de afgelopen tien jaar met zich bracht voor de gemeenten. De balans blijkt positief. De totale dotatie van de federale overheid dekt de gemaakte extra kosten, en de bijdrage van de gemeenten ligt níét hoger dan voor de invoering van de hulpverleningszones en het nieuwe brandweerstatuut. Ook in het eindeloopbaandebat zal de VVSG de belangen van de gemeenten blijven verdedigen.

Huis van vertrouwen voor veiligheid van de burger

STEFAN DEWICKERE

Dagelijks werken meer dan 18.000 brandweervrouwen en -mannen, beroeps en vrijwilligers, voor de veiligheid van de burger. Het Netwerk Brandweer wil hen maximaal ondersteunen. De oprichting van een netwerkorganisatie met de 20 Vlaamse hulpverleningszones, de Raad van Zonecommandanten en de VVSG is nog maar een eerste stap. De komende maanden en jaren zullen nieuwe acties van de brandweer een nog steviger huis van vertrouwen maken.

LAYLA AERTS

09 DUURZAAMHEID

GEMEENTEN MAKEN HET KLIMAAT VAN DE TOEKOMST Klimaatbeleid wordt een rode draad in tal van beleidsdomeinen en vergt engagementen van het hele lokale bestuur. Vele gemeenten durven voorop lopen in de duurzame omslag. Ze doen dat in samenwerking met burgers, bedrijven en nichespelers, en waar mogelijk afgestemd op doelgericht centraal beleid. De VVSG bracht spelers, partners en praktijken samen en wil hierin een sleutelrol blijven opnemen.

Lokale creativiteit en durf in klimaatbeleid

STEFAN DEWICKERE

De beleidsdoelstellingen moeten tegen 2050 onze jaarlijkse CO2uitstoot met 80 à 90% doen verminderen. Een enorme opgave, maar onmogelijk is het niet. Klimaatbeleid wordt een zeer dikke rode draad in domeinen dienstoverschrijdend overleg, in het managementteam, in engagementen van het hele lokale bestuur.

Vele gemeenten hebben deze bekommernis omarmd door het Burgemeestersconvenant te ondertekenen. In de praktijk lukt de concrete uitvoering nu eens wel, dan weer botst ze op allerlei moeilijkheden. Niettemin tonen diverse besturen grote creativiteit en durf. Ze doen dat bijna nooit alleen: ze werken samen met nieuwe nichespelers aan verandering, verwelkomen en versterken projecten van dynamische lokale burgers of bedrijven. Ze stellen een voorbeeld. De lokale dynamiek leidt tot sterkere resultaten als hij samen kan sporen met doelgericht centraal beleid. Nemen we bijvoorbeeld initiatieven om lokaal hernieuwbare energie te produceren en lokaal te delen, via coöperaties of op andere manieren, en de wens om de gemeentelijke bevolking echt te laten participeren in financieel rendement of eigendom van lokale energieproductie. Zij botsen nog op juridische en andere hinderpalen. We rekenen ook op Vlaanderen om dat te verhelpen. Dat opent een aanzienlijk potentieel om de Vlaamse doelstellingen voor hernieuwbare energie een extra zet te geven. De VVSG blijft zich daar met haar leden en alle betrokken initiatiefnemers voor inzetten.

Duurzame transitie wordt te vaak voorgesteld als een pakket verbodsregeltjes: we mogen dit niet meer en dat niet meer. Terwijl je de omslag ook kunt managen vanuit het verlangen: een stuk fruit eten dat zonder pesticiden aan de boom is gegroeid — puur genot toch? — Jean-François Caron, burgemeester van het Noord-Franse Loos-en-Gohelle —

VINCENT CALLOT

09 DUURZAAMHEID

Warmtenetten voor nieuwe wijken

EANDIS

Kuurne en Harelbeke legden met hun energiedistributiebedrijven een warmtenet aan voor een nieuwbouwwijk. Aan dat net krijgen bijna 700 gezinswoningen duurzame verwarming en warm water door de restwarmte van afvalverbrandingsinstallatie Imog. In Eeklo gebeurt de uitbouw van een warmtenet in samenwerking met een burgercoöperatie. Een warmtenet maakt ook deel uit van het duurzame stadsontwikkelingsproject Nieuw Zuid in Antwerpen: de innovatieve woonsite wordt een bruisende groene stadsbuurt met alle voorzieningen voor gezinnen, senioren en professionals.

Licht, zon, wind en participatie

BART LASUY

Halle betrok de burgers bij de omslag naar openbare ledverlichting. Met de campagne ‘Adopteer je straatlamp’ van Pajopower konden ze via aandelen bijdragen tot de verduurzaming van straatverlichting. Kortrijk vernieuwde de binnenverlichting van de bibliotheek via een aanbesteding voor ‘light as a service’: niet de lampen worden aangekocht, wel de levering van licht als dienst. Kuurne werd een heuse zonne-gemeente: met een coöperatieve waarin ook burgers en bedrijven participeren, zijn onderhand vrijwel alle daken in de gemeente belegd met zonnepanelen. Het wind(molen)plan van Eeklo en omstreken zet sterk in op rechtstreekse burgerparticipatie. Kruibeke laat de duurzame renovatie van gemeentepatrimonium prefinancieren door een derde partij, waarna de investering zichzelf terugbetaalt via de verkregen besparingen: het zogenaamde ESCO-model.

Klimaatengagementen voor de zorgsector De Vlaamse overheid maakt vanaf 2017 een afzonderlijk subsidiebudget vrij voor broeikasgasreductie. In het kader daarvan ging de VVSG met Vlaanderen en een aantal partnerorganisaties klimaatengagementen aan voor de zorgsector. We zetten ons er onder meer voor in dat:

• de zorgsector middelen krijgt om energieprestatiediagnoses op maat uit te voeren, die leiden tot actie- en investeringsplannen • elke zorgvoorziening tegen eind 2020 een klimaatvisieplan uitwerkt • alle nieuwbouw in de sector vanaf 2018 bijna-energieneutraal en duurzaam wordt • zorgvoorzieningen in hun aankoopbeleid maximaal aandacht geven aan hernieuwbare energie en groene stroom

09 DUURZAAMHEID Planning: ruimte en adaptatie

STAD SINT-NIKLAAS

Sint-Niklaas brengt vanuit de ruimtelijke planning het lobbenstadmodel in de praktijk: bij stadsuitbreiding worden dichtbebouwde, hoog-dynamische buurten van elkaar gescheiden door ‘blauw-groene vingers’ (water, groen) met laag-dynamische functies. De gemeente Schoten zette klimaatadaptatie hoog op de agenda: ze breidde haar het oorspronkelijke duurzame-energieactieplan uit met een adaptatieplan om zo te komen tot een globaal klimaatplan.

Slim sensibiliseren

MEDIACONDIGITAL GEMEENTE BONHEIDEN

Om ondernemingen extra aan te moedigen hun CO2-uitstoot te verminderen ontwikkelde de milieuraad van Beerse het label ‘duurzaam ondernemen’. Tremelo stimuleert energiebesparend gedrag binnen de eigen administratie door het opzetten van klimaatteams, die mensen samenbrengen en zorgen voor de juiste groepsdynamiek. De gemeente Edegem moedigt dan weer al haar inwoners aan zich te gedragen als één groot klimaatteam. Bonheiden heeft de langste fietsstraat van Europa; met een vernieuwende telmethode, slimme fietsmeting en een prijzensysteem stimuleert het verder het fietsgebruik onder de inwoners.

Het succes van ons klimaatplan is vooral te danken aan het nieuwe bestuursmodel waarin het bestuur samen met de hele gemeenschap het beleid maakt. — Mohamed Ridouani, schepen van Leefmilieu te Leuven, over het Europees gelauwerd klimaat- en duurzaamheidsprogramma Leuven2030 —

Netwerk Energiearmoede

STEFAN DEWICKERE

Netbeheerders, OCMW’s, Samenlevingsopbouw, de Vlaamse overheid, de regulator, wetenschappers, de VVSG, allemaal samen buigen ze zich over de beste en efficiëntste manier om energiearmoede te bestrijden. ‘Dit is geen praatbarak, deze groep weegt echt op het beleid’, aldus VVSG-stafmedewerker Nathalie Debast. ‘We proberen ook verder te kijken dan het eigen organisatiebelang en te streven naar een gedragen visie in de strijd tegen energiearmoede.’

— Transitie-econoom Jeremy Rifkin, te gast op de Energie- en Klimaatdag —

BART LASUY

De erfenis van de tweede industriële revolutie kan niet wedijveren met wind- en zonne-energie. De ontwrichting van de energie is welhaast een feit: iedereen kan er opwekken, iedereen kan er een lening voor krijgen en er zelf maken. Dit is pas echt power to the people.

STEFAN DEWICKERE

10 ONTMOETING EN INSPIRATIE

PRATEN MET ELKAAR, LEREN VAN ELKAAR Lokale besturen zijn dagelijks met een enorm divers gamma van projecten bezig. In 2017 maakten grote evenementen zoals de Trefdag, de Energie- en Klimaatdag en de Inspiratiedag Kinderopvang de kracht van dat lokale DNA zichtbaar voor alle leden en hun partners, en tot ver daarbuiten. 61

10 ONTMOETING EN INSPIRATIE

STEFAN DEWICKERE

Liefst 4000 deelnemers verzamelden op 12 oktober om ‘Trefzeker de toekomst te maken’. Het werd een van de hoogtepunten van een boeiend werkjaar. Lokale besturen lieten er eens te meer zien wie ze zijn en wat ze in hun mars hebben. Lokaal blijft zo een sterk verhaal.

MICHIEL DEVIJVER

Trefdag

Lokale, nationale maar ook internationale voortrekkers toonden hoe grote maatschappelijke uitdagingen in de eerste plaats die van het lokale bestuursniveau kunnen of moeten zijn: van slimme, solidaire, klimaatneutrale en samenwerkende gemeenten. Voor Dave Carter, wereldautoriteit op het vlak van digitale stadsontwikkeling, omvat een smart city overigens al die aspecten – een boodschap die hij samen met anderen ook uitdroeg op de Trefdag. ‘Je kunt geen smart city hebben zonder smart citizens’, aldus Carter. ‘Het gaat over het inzetten van digitale technologie om dingen mogelijk te maken zoals betere toegankelijkheid van de gezondheidszorg, het verhogen van het opleidingsniveau van mensen, het aanleren van vaardigheden, het verbeteren van de mobiliteit. Een slimme stad moet er zeker ook voor zorgen dat inwoners de digitale mogelijkheden gebruiken om hun levenskwaliteit te verbeteren. Slimme, duurzame en inclusieve groei gaan samen. Een slimme stad moet dus ook duurzaam en inclusief zijn.’

In de afgelopen veertig jaar hebben we leren overleven, we worden almaar ouder. Nu wordt het de hoogste tijd om te leren leven. En dat kan alleen in levendige steden. —Gil Peñalosa, oprichter van 8 80 Cities en voorzitter van World Urban Parks, op de Trefdag —

Spraakmakende ontmoeting rond duurzaamheid

STEFAN DEWICKERE

De Energie- en klimaatdag van 4 mei bracht in Antwerpen iedereen samen die op lokaal niveau en daarbuiten te maken heeft met energie, water, mobiliteit, slim ruimtegebruik, circulaire economie, en het eraan gerelateerde doelgroepen- en financiële beleid. Een inspirerend en gevarieerd programma vertaalde actuele ontwikkelingen naar relevantie voor het lokale bestuur, met veel concrete voorbeelden van wat voortrekkersgemeenten al konden realiseren. De gouverneur en de deputatie van provincie Antwerpen boden bovendien het kader voor een bestuurderslunch waar burgemeesters, schepenen en secretarissen, maar ook Vlaamse parlementariërs elkaar informeel konden ontmoeten.

De glokalisatie is begonnen. Een hele generatie is met elkaar verbonden in een slimme wereld. Vanaf 2030 komt er een enorme expansie van democratisering en sociaal ondernemerschap. Wees voorbereid!

Inspiratiedag Kinderopvang

AN NELISSEN

— Transitie-econoom Jeremy Rifkin op de Energie- en Klimaatdag —

Ruim 700 medewerkers uit de publieke kinderopvang die doorheen 25 workshops en een praktijkenbeurs informatie en uitleg kregen, inspiratie opdeden, werkten aan hun eigen beleid, het licht zagen, mensen leerden kennen: dat was Inspiratiedag Kinderopvang. Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen en VVSG-directeur Mieck Vos reikten er ook de jaarlijkse Gouden Kinderschoen uit aan vijf trotse besturen: gemeente Kapellen, OCMW Lanaken, OCMW Malle, gemeente en OCMW Asse, en stad Sint-Truiden.

VVSG-BELANGEBENHARTIGING: TRENDS EN CIJFERS E-GOVERNMENT

200+ gemeenten tekenen in op de ‘algemene machtiging’ voor digitale toegang tot kadastrale en andere gegevens

OUDERENZORG

4.500 vergaderminuten over de financiering van residentiële ouderenzorg

MONDIAAL

WERK

18 gemeenten zien federaal subsidiebudget voor uitwerking stedenband gevrijwaard

400+ lokale bestuurders en ambtenaren op de infovergaderingen over wijk-werken

VEILIGHEID

13,5 miljoen bespaard door de afbouw van het gemeentelijk strafregister

FINANCIËN

1,9 miljard aanvullende personenbelasting nu in maandelijkse voorschotten bij de gemeenten

Politie

ECONOMIE

95% van de gemeenten bereikt door werking dienst Economie, met 1574 deelnemers op 37 bijeenkomsten

OMGEVING

80% van de gemeenten ondertekende het afsprakenkader Code voor Infrastructuur- en Nutswerken langs gemeentewegen 302 gemeenten vroegen de Vlaamse overheid de invoering van de omgevingsvergunning uit te stellen

VRIJETIJDSBELEID

KINDEROPVANG

130.000 baby’s, peuters en schoolgaande kinderen worden bereikt door het opvangaanbod van de lokale besturen. Het VVSG-Steunpunt Kinderopvang is er voor hen.

1638 nuttige uren voor 78 vrijetijdscoördinatoren in het VVSG-leernetwerk, met 90 sessies en werkgroepen

100 MOBILITEIT

DE VVSG ONDERHANDELT OVER MEER DAN 100 BELEIDSDOSSIERS MET DE FEDERALE EN VLAAMSE OVERHEID

15 vervoersregio’s aangepast aan samenwerkingen van gemeenten, op aansturen van de VVSG 1 Vlaanderen eerste Europese regio met uitgewerkt kader voor deelfietsen, dankzij Fietsberaad

Deze cijfers zijn uiteraard maar het topje van de ijsberg. Lees uitgebreider over het beleidswerk dat de VVSG het voorbije jaar verrichtte via www.vvsg.be/publicaties (rubriek Jaarbericht)