a l C e a B s , s p c e a r M
yn Ac h ub y Byd
Š Hawlfraint y Goron 2010 CMK-22-04-001(1731) E3340910
a l C e a B s , s p c e a r M
yn Ac h ub y Byd geiriau a lluniau gan Anna Surridge dyluniwyd a golygwyd gan Lywodraeth y Cynulliad
i a m l dw d e m yn d o Efallai eich b
aid digon cyffred i r u d a in y cre w'r g at h a' r ci a'r i^ar yma.
2
gw y b o d . . . n ' i h c h c e d d e o , d n O
ham
hub y byd yn c a n ' eu w h ...e n u bo d
ser
sb
a^r ?
Rhag beth, meddech chi? 3
Ar gyfer popeth rydyn ni'n ei wneud,
ac
4
'n e ma
id a rh
mae angen egni (neu ynni),
rywle. o d o d d w n n w h i n n y 'i r
l ynni fel arfer d e a c rwy l ni'n osgi t n y d , anwydd y w n Ry u ffosil fel glo, olew ne
ma
e
ylc hed
d,
ond yn anffodus
g m a llos r ' i gi'r rhain yn gwneud niwed
ac maen nhw'n mynd yn brin.
5
Er
h
mwy n , w h i n n y r n y l c ae r aid llosgi tanwydd
6
ac mae hyn yn creu nwyon ty^ gw ydr niweidiol sy'n arwain at yr effaith t^y gwydr.
Ond beth yw'r effaith t^y gwydr?
Mae ynni'r haul yn cyrraedd atmosffer y ddaear. Mae'n taro'r ddaear, ac mae rhywfaint ohono'n dianc yn ^o l i'r gofod,
ond mae'r nwyon t^y gwydr yn rhwystro'r gweddill
rhag dianc. Mae wedi ei ddal... Felly mae'r ddaear yn cynhesu a chynhesu - dyma'r effaith t^y gwydr. 7
Mae'n newyddion drwg iawn bod y blaned yn cynhesu.
eud i wa n w g n hanol bethau ddigwydd, fel llifogydd, Mae'
hd er, co di l ef
m^or, y el
sy c
8
"Mae cartref rhewllyd fy ffrind Emma yn toddi. Cyn hir fydd ganddi ddim lle i fyw"
a cholli cynefinoedd.
Newid hinsawdd yw'r enw ar hyn.
meddai Casper.
Felly mae'r ddaear wir angen help ein harwyr i atal y broblem!!
9
cludiant
Mae Casper yn helpu yn y
10
ffordd y mae'n teithio o gwmpas.
Mae Casper yn ceisio beicio i bobman ar deithiau byr,
yn lle mynd yn y car sy'n gollwng nwyon ty^ gwydr. 11
Ac ar drip siopa i'r dref,
12
mae aild bob a mse de f r yn nyd cae lr dio dal hai ei f yb w s. ag plas siop Mae tig 'n ay oh n yd lle ac hyd .
Er bod Casper yn hoffi mynd dramor, mae'n penderfynu aros ar wyliau yn y wlad hon.
Mae llond gwlad o bethau i'w gweld a'u gwneud yma!
Trwy aros gartref, mae'n lleihau'r cymylau anferth o nwyon ty^ gwydr sy'n gollwng o awyrennau.
13
^
w^r
.
dwr
e a M
14
r a y w tr u p l e h n sy c Ma
bed
d
Mae Macs wrth ei fodd yn garddio a thyfu ei fwyd ei hun. Mae'n casglu dw^r glaw mewn casgen ar gyfer yr ardd, yn lle defnyddio pibell ddw^r.
Mae hyn yn arbed llawer iawn o ddw^r.
15
h t Wr
u a h n la
e
d d i
p a t r ' au c 'n e a m , d ed n an
gallwch wastraffu hyd at 20 litr o ddw^r y dydd wrth adael dw^r tap i lifo! 16
Ac e
r
h, t a b el a c fi f o h n y s ac M d bo
ob tro b d o w ^r. a w d c d e b mae'n cael r a n y w er m 17
Y NN I
Mae Bel yn helpu trwy ddefnyddio llai o ynni.
18
Mae Bel wrth ei bodd yn gwrando ar gerddoriaeth. Ond dyw hi byth yn defnyddio trydan dros nos ar g y f e r e i p h e i r i a n t ' i- cod'. Mae awr neu on g i d d ddwy yn
a fyddwch chi ddim yn gwastraffu cymaint o ynni.
19
Os yw hi'n teimlo braidd yn oer, dyw hi ddim yn troi'r gwres ymlaen,
ond
yn
swa tio
d
an
20
flanc ed as garff gynnes.
Ac erbyn amser gwely, mae'n diffodd y goleuadau i gyd,
DRWY WASGU'R SWITSH
fel nad yw'r golau 'standby' yn dal i wastraffu ynni.
21
nd o Dim
u a h t e p
h c ba
ain, OND. . . h r r yw'
... w h n r y n n i w w i l r ^ l a g a yd helpu'n h a g h t s a o f ... n u r trwy wneud y 22
Fe allwn ni wneud
23
Geirfa Amgylchedd - Yr amgylchedd yw popeth o'n cwmpas sy'n effeithio ar ein gallu i fyw ar y Ddaear - yr aer yr ydym yn ei anadlu a'r dw^ r sy'n gorchuddio'r rhan fwyaf o arwyneb y Ddaear, y planhigion a'r anifeiliaid o'n cwmpas, a llawer mwy. Atmosffer - Haen o nwyon o amgylch ein planed yw atmosffer y Ddaear; disgyrchiant sy'n ei gadw yn ei le. Mae'r atmosffer yn amddiffyn bywyd ar y ddaear rhag pelydrau niweidiol yr haul. Mae hefyd yn cynhesu'r ddaear drwy gadw gwres yr haul ac yn gostwng y tymheredd rhwng dydd a nos. Casgen ddw^ r - Tanc dw^ r a ddefnyddir i gasglu a storio dw^ r glaw ar gyfer defnydd personol. Cynefin - Yr ardal y mae rhywbeth yn bodoli neu'n byw ynddi. Dramor - Pan ydym yn mynd dramor, rydym yn mynd i wlad wahanol, tu allan i'r Deyrnas Unedig. Effaith ty^ gwydr - Pan fydd arwyneb y ddaear yn cynhesu am fod nwyon ty^ gwydr wedi'u dal yn yr atmosffer ac yn cadw pelydrau'r haul i mewn.
Glo - Mae glo yn graig ddu sy'n cael ei ffurfio wrth i weddillion planhigion gael eu gwasgu'n dynn dros filiynau o flynyddoedd. Mae glo wedi'i wneud o garbon yn bennaf, ac mae'n cael ei losgi fel tanwydd. Goleuadau standby/modd segur - Golau ar ddarn o gyfarpar electronig a ddefnyddir i ddangos bod y ddyfais yn y modd segur (standby).
24
Newid hinsawdd - Newidiadau yn yr hinsawdd oherwydd yr effaith ty^ gwydr. Nwy - Sylwedd nad yw'n solid nac yn hylif ar dymheredd cyffredin, sydd ^ a 'r gallu i ehangu am byth - fel aer, er enghraifft. Nwyon ty^ gwydr - Nwyon sy'n cyfrannu at gynhesu atmosffer y Ddaear drwy adlewyrchu pelydriad o arwyneb y Ddaear, e.e. carbon deuocsid, oso^n neu anwedd ddw^ r. Olew - Hylif a ffurfiwyd wrth i blanhigion ac anifeiliaid o'r cyfnod cynhanes gael eu gwasgu gyda'i gilydd dros filiynau o flynyddoedd. Defnyddir olew i wneud petrol a diesel yn bennaf, yn ogystal ^ a chynhyrchion petrol eraill. Sychder - Cyfnod hir o dywydd sych iawn yw sychder - amser hir heb law o gwbl, neu dim ond ychydig o law. Tanwydd - Ffynhonnell ynni sy'n cael ei losgi i ddarparu pw^ er neu wres. Tanwydd ffosil - Mae tanwydd ffosil yn ffynonellau ynni na ellir eu hadnewyddu, a ffurfiwyd dros 300 miliwn o flynyddoedd yn o^l. Mae tanwydd ffosil wedi'i wneud o weddillion planhigion ac anifeiliaid. Roedd planhigion ac anifeiliaid yn dadelfennu ar o^l marw, ac roedd haenau o bridd yn eu gorchuddio. Filiynau o flynyddoedd yn ddiweddarach, mae tri math o danwydd ffosil i'w cael: olew, nwy naturiol a glo. Ynni - Ffynhonnell o bw^ er y gellir ei ddefnyddio tanwydd ffosil neu ynni adnewyddadwy.