Ken je Leeuwarden by WBOOKS

Pieter van der Ende

Hoe goed ken jij Leeuwarden eigenlijk?

Dit zijn enkele van de 250 vragen in Ken je Leeuwarden. De vragen gaan over heden en verleden van de Friese hoofdstad. Alle facetten komen aan bod: geschiedenis, handel en markten, buurten en wijken, vervoer en verkeer, sport en spel, kunst en cultuur en bekende inwoners. Ken je Leeuwarden nodigt uit tot een vraag- en antwoordspel, om met elkaar of alleen te spelen. Hoeveel kennis van Leeuwarden heeft u? Ken je Leeuwarden is samengesteld en geschreven door Pieter van der Ende.

Ken je Leeuwarden

Hoe kwam stadhouder Willem Frederik aan zijn einde? Waar in Leeuwarden werd Mata Hari geboren? Welke beeldhouwer is de â&#x20AC;&#x2DC;heitâ&#x20AC;&#x2122; van Us Mem? Waar lag de finish van de Elfstedentocht het vaakst? In welk jaar promoveerde Cambuur voor de eerste keer naar de Eredivisie?

Ken je

Leeuwarden De Friese hoofdstad in 250 vragen

Pieter van der Ende

Ken je

Leeuwarden De Friese hoofdstad in 250 vragen

WBOOKS

Inleiding

Vragen Geschiedenis 8 Buurten en wijken

Handel en markten

Vervoer en verkeer

Sport en spel

Kunst en cultuur

Leeuwarders 68 Antwoorden Geschiedenis 80 Buurten en wijken

Handel en markten

104

Vervoer en verkeer

114

Sport en spel

124

Kunst en cultuur

134

Leeuwarders 146 Puntenscore 158 Illustratieverantwoording 159 Colofon

160

Vraag 1

↓

In het Historisch Centrum Leeuwarden bevindt zich een maquette van een woonstalhuis dat op de Oldehoveterp heeft gestaan. De vroegste bewoning van de terp was: a. Rond het jaar 100 na Chr. b. Rond het jaar 300 na Chr. c. Rond het jaar 600 na Chr.

Vraag 4 In welk jaar werd Leeuwarden de hoofdstad van Friesland? a. 1435 b. 1504 c. 1529

Vraag 5 Leeuwarden had een galgerak. Hier werden de lijken van misdadigers ter afschrikking opgehangen. De plaats waar het galgerak stond werd ook wel galgefinne of galgefenne genoemd. Waar was deze galgefinne of -fenne? a. Aan de Dokkumer Ee b. Aan de Harlingertrekvaart c. Aan het Vliet

Vraag 2 Leeuwarden is ontstaan uit een drietal bewoningskernen op terpen aan de Middelzee. Met name bij de Kleine en Grote Hoog straat en Eewal zijn de hoogteverschillen nog goed zichtbaar. Op welke terp ligt de Kleine Hoogstraat? a. De terp Oldehove b. De terp Nijehove c. De terp Hoek

Vraag 3

→

In de eerste helft van de 14e eeuw werd de Grote Kerk gebouwd. De kerk diende als kloosterkapel. Het klooster werd een halve eeuw eerder gebouwd. Aan welke klooster orde gaf het klooster onderdak? a. Begijnen b. Dominicanen c. Franciscanen

Vraag 6

↓

De Oldehove is hét symbool van Leeuwarden. Hoeveel treden moeten de bezoekers op voor ze de top hebben bereikt? a. 169 b. 183 c. 201

Vraag 8

↑

We zien hier een foto genomen vanaf de Brol met zicht in de Grote Hoogstraat. De foto is in 1884 gemaakt door fotograaf Th. M. Staas. Welke toren zien we hier?

Vraag 9 Leeuwarden heeft meerdere oproeren gekend. Wat is de juiste chronologische volgorde?

Vraag 7 In de eerste helft van de negentiende eeuw werden alle stadspoorten afgebroken. Welke stadspoort was in 1837 als laatste aan de beurt? a. De Vrouwenpoort b. De Wirdumerpoort c. De Hoeksterpoort

a. Broodoproer, Pachtersoproer, Bieroproer b. Pachtersoproer, Bieroproer, Broodoproer c. Bieroproer, Pachtersoproer, Broodoproer

Vraag 10 Leeuwarden heeft een eeuwenoud stelsel van onderaardse gangen. Onder de Wirdumerdijk zijn nog delen van dit gangenstelsel intact. a. Waar b. Niet waar

Vraag 66

Vraag 62

↑

Hoe wordt de Oude Lombardsteeg in de volksmond genoemd?

a. De Jeneverskeur b. De Opgang c. De Bargesteeg

Vraag 63 Leeuwarden heeft meerdere parken. Welke tuinarchitect ontwierp het Rengerspark? a. Lucas Pieter Roodbaard b. Hendrik Copijn c. Gerrit Vlaskamp

Vraag 64

→

Fotograaf Charles Gombault legde het Leeuwarden van de jaren dertig van de vorige eeuw vast. Welke pijp zien we op deze foto?

Vraag 65 Waaraan dankt de buurt Oldegalileën zijn naam? Echte Liwwadders spreken wel van de Ouwegeleien.

↑

In de loop van de eeuwen zijn veel monumentale panden ten prooi gevallen aan de slopershamer. Het Landschapshuis aan de Tweebaksmarkt werd in 1849 afgebroken. Het poortje is bewaard gebleven. Waar staat dit poortje nu?

Vraag 67 Leeuwarden kende - en kent - vele stegen en binnenterreinen. In 1870 telde Leeuwarden maar liefst 66 stegen die minder dan drie meter breed waren. 50 daarvan waren smaller dan anderhalve meter. In deze stegen woonden destijds zo’n 1350 mensen. Gelukkig zijn een aanzienlijk deel van deze stegen en binnenterreinen bewaard gebleven. Eén daarvan is de Rochebrunesteeg, in de volksmond de Roosje de Bruinsteeg of het Rossebruinsteegje genoemd. Aan welke straat begint deze steeg?

Vraag 68 In de volksmond sprak men van het ‘Zwitsers huisje’ of ‘Vegelinhofje’ aan Achter de Hoven. Het was een hofje voor minvermogende lieden, zonder onderscheid van geloof, geslacht of leeftijd. Opdrachtgever was Pieter Benjamin Johan Vegelin van Claerbergen. In 1985 moest het hofje wijken voor een scholencomplex. Hoe heette het hofje officieel?

Vraag 69

↓

Het Leeuwarder straatbeeld is onderwerp voor vele tekeningen, etsen en schilderijen. Hier zien we een ets van Andries van der Sloot uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Welke pijp zien we hier?

Vraag 70

↑

Gerharda Henrietta Matthijssen (1830-1917) was een van de eerste vrouwelijke fotografen in Nederland. In 1867 opende ze aan het Naauw een ‘atelier de photographie pour dames’. Ze mocht zich ‘photographe van Zijne Majesteit den Koning’ noemen. We zien hier één van de foto’s uit een serie foto’s in vogelvluchtperspectief die ze in 1877 maakte. Vanaf welk hoog gebouw ‘schoot’ ze de foto’s? a. Bonifatiustoren b. Oldehove c. Nieuwe Toren

Vraag 71 Leeuwarden heeft net als vele andere steden een Transvaalwijk. In Nederland, zo ook in Leeuwarden, werd intens meegeleefd met het lot van de Boeren tijdens de Eerste en Tweede Boerenoorlog. De Boerengeneraals groeiden uit tot ware helden. Helaas heeft geen van de Boerengeneraals Leeuwarden vereerd met een bezoek. a. Waar b. Niet waar

Vraag 116 Het Burmaniahuis aan de Nieuwestad is geïntegreerd in het Stadskantoor. Sinds 1994 is de Gemeente Leeuwarden in het complex gevestigd. Welke verzekeringsmaatschappij betrok het pand in 1914?

Vraag 113

↑

Mercurius, god van de handel (en diefstal), is in de handels- en marktstad Leeuwarden op meerdere plekken vereeuwigd. In welke straat is deze kop van Mercurius te vinden?

Vraag 114 38

Aan de Romkeslaan bevindt zich appartementencomplex Hartelust. Het karakteristieke gebouw met de twee torentjes is in 1907 gebouwd. Wat was de oorspronkelijke functie van Hartelust?

a. Algemeene Friesche Levensverzekeringmaatschappij b. Brandwaarborg-maatschappij Leeuwarder Onderlinge c. Onderlinge Brandwaarborg-maatschappij Neerlandia d. Friesche Boeren en Tuinders Onderlinge

Vraag 117 Leeuwarden kende in de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw een aanzienlijke tabaksindustrie. Tabaksbladeren werden in fabriekjes en werkplaatsen verwerkt tot pruimtabak, pijptabak en sigaren. Een van Leeuwardens meest bekende merken was Oldehove tabak van de firma Taconis. Bijna honderd jaar, van 1905 tot en met 2004, zat dé sigarenzaak van Leeuwarden in De Planteur aan het Naauw (nr. 14). Hoe heette dit sigarenmagazijn?

a. Kaaspakhuis b. Pakhuis voor ijzerwaren c. Papierwarenfabriek

Vraag 115

Vraag 118 ↘

Leeuwarden had vroeger meerdere kwekers met tuinderijen aan Achter de Hoven, Potmarge en Dokkumer Ee. Op de foto zien we het veilinglokaal van de bloemen- en groenteveiling van de Coöperatieve ‘De Tuinbouw’. Waar was deze veiling gevestigd? a. Groningerstraatweg b. Huizumerlaan c. Schrans d. Mr. P.J. Troelstraweg

In 1961 ontstond uit een fusie van Philips en Van der Heem de VSF. In 1962 verrees een groot bedrijfscomplex aan de Harlingerstraatweg. Waar stonden de letters VSF voor?

Vraag 119

Vraag 122

‘Herman moest naar Brada, maar Herman had geen zin’ is een zin uit het liedje ‘Herman moest naar Brada’ van Pigmeat ( Jankobus Seunnenga en Sytse Haima). Wat was Brada? a. Een destructiebedrijf b. Een ki-station c. Een slachthuis

a. Bourboom b. Feenstra c. Kooistra

Vraag 120 Leeuwarden heeft in de loop der jaren verscheidene drukkerijen gehad. Denk aan de Coöperatieve Handelsdrukkerij in de Grote Kerkstraat en Pijlsteeg, Miedema aan de Nieuweburen en Jongbloed in de Grote Kerkstraat en Bollemanssteeg. Drukkerij Jongbloed, in 1862 opgericht door winkelier Auke Jongbloed, verhuisde midden jaren negentig van de vorige eeuw naar Heerenveen. Wat was de bijnaam van drukkerij Jongbloed?

Vraag 121

In de Nieuwesteeg is Museum De Grutterswinkel gevestigd. Het winkeltje in gruttersen koloniale waren werd gerund door drie vrijgezelle zusters. Weet u de achternaam van de gezusters nog?

↓

Op de foto staat een groep jongens en een man. De foto is genomen achter de voormalige V&D aan het Ruiterskwartier. Waar hielden deze personen zich mee bezig?

Vraag 123 Van 1967 tot en met 1978 stond ter hoogte van het Stephensonviaduct een grote ronde bol. Op de rood geschilderde bol stond reclame van Frico. De bol werd dan ook wel de ‘edammer’ genoemd. Wat was de functie van deze ‘edammer kaas’?

Vraag 124

↓

Wie ontwierp de ‘schrijvende hand’ op het postgirokantoor aan de Tesselschadestraat?

Vraag 125 De Kleine Kerkstraat werd door NL Streets Awards in 2010 en 2012 verkozen tot leukste winkelstraat van Nederland. In 2016 eindigde een andere Leeuwarder straat op de tweede plek. Welke straat was dat?

Vraag 126

↑

Welke stadspoort is hier afgebeeld?

↓

Bij velen is de fiets- en voetgangersbrug die de Arendstuin met de Hoekstersingel verbindt bekend als de Kiepeloop. Maar hoe heet deze brug officieel?

a. Wirdumerpoort b. Vrouwenpoort c. Hoeksterpoort

Vraag 127

Vraag 128

↓

Vanaf het midden van de 17e eeuw werd de trekschuit een belangrijk, zo niet het belangrijkste, personenvervoermiddel in het waterrijke Friesland. Leeuwarden onderhield intensieve dienstregelingen met o.a. Dokkum, Franeker, Harlingen, Bolsward en Sneek. Wanneer werden de laatste trekschuiten uit de vaart genomen? a. Rond 1860 b. Rond 1880 c. Rond 1900

Vraag 129 Er is een klein gedeelte van de voormalige Lijkvaart bewaard gebleven. Weet u waar dit stukje vaart ligt? a. Langs de Huizumerlaan b. Langs het Schapendijkje c. Langs de Spanjaardslaan

Vraag 130

Vraag 133

Via welke straat trokken zowel de Duitsers, 11 mei 1940, als de Canadezen, 15 april 1945, Leeuwarden binnen? a. Groningerstraatweg b. Harlingerstraatweg c. Overijsselsestraatweg

Vraag 131 In welk jaar steeg er voor het eerst een bemande luchtballon in Leeuwarden op?

â&#x2020;&#x201C;

We zien een foto van het station uit circa 1880. De eerste spoorlijn die in gebruik werd genomen was de lijn Leeuwarden-Harlingen. In welk jaar was dat? a. 1863 b. 1866 c. 1868

a. 1905 b. 1910 c. 1915 d. 1920

Vraag 134

a. 1879 b. 1889 c. 1899

Vraag 132

De vliegshows tijdens de Luchtmachtdagen in Leeuwarden trekken tienduizenden toeschouwers. Ver voor de opening van het vliegveld in 1938 hadden de Leeuwarders al kennis gemaakt met spectaculaire vliegshows. In welk jaar vond de eerste vliegshow in Leeuwarden plaats?

â&#x2020;&#x201C;

Leeuwarden had vroeger vele scheepswerven en -werfjes. Hier zien we het scheepswerfje De Nijverheid van A.W. Drijver. De werf werd in 1964 door het PEB gekocht en afgebroken. Waar lag dit werfje?

Vraag 135

â&#x2020;&#x2018;

Met welk project zijn de arbeiders op deze foto bezig? De foto dateert uit 1895.

Vraag 136 De watertoren aan de Groningerstraatweg, gebouwd in 1925, is in 2002 verbouwd tot appartementencomplex. De eerste watertoren op de hoek van het Zuiderplein viel in 1973 ten prooi aan de slopershamer. Wanneer werd deze toren in gebruik genomen? a. 1888 b. 1898 c. 1908 d. 1918

Vraag 137

â&#x2020;&#x2019;

In 1938 kreeg Leeuwarden een vliegveld. Wat kostte een enkeltje Amsterdam in dat jaar? a. 3,50 gulden b. 5,50 gulden c. 7,50 gulden

Vraag 138 In de zomermaanden kan men met een pontje de Noorderstadsgracht oversteken. Men stapt op bij de Prinsentuin ter hoogte van het Pier Pandermuseum en komt aan bij de Noordersingel ter hoogte van de Singelstraat. In de periode 1849-1965 zijn er maar liefst zeven pontjesverbindingen over de stadsgracht geweest. Op 1 mei 1965 werd het laatste reguliere pontje uit de vaart genomen. Waar voer dit pontje? a. Achter de Harmonie, van Westersingel naar Westerkade vice versa b. Achter het oude Stadsziekenhuis, van Zuidergrachtswal naar Blokhuisplein vice versa c. Van de Prinsentuin naar Noordersingel ter hoogte van het Diaconessenhuis vice versa

Vraag 139

↓

In 1955 hield stalhouderij Poelsma boelgoed. De laatste paarden en rijtuigen werden verkocht. Waar zat deze bekende stalhouderij? a. Aan de Burmaniastraat b. Aan het Ruiterskwartier c. Aan de Spanjaardslaan

Vraag 141 Op 5 april 1900 werd onder rijksnummer 174 de eerste auto van Friesland ingeschreven. De gemotoriseerde koets, een 2,75 pk Benz, was geïmporteerd door Nauta en Co. Rijwielen en Automobielen aan het Ruiterskwartier. Wie was de eigenaar van de deze eerste auto? a. Mr. Jan Bieruma Oosting b. Mr. Dirk Zeeger van Duyl c. Zeger Middelkoop

Vraag 142

↓

In 2016 werd een paaltje herplaatst op de grens van de Noorderweg en de Groningerstraatweg ter hoogte van de Hoeksterpoortbrug. Wat is dit voor paaltje?

Vraag 140

↓

Rond 1900 werd Noordwest Friesland ontsloten door de stoomtram. Op deze ingekleurde prentbriefkaart zien we een tramstation. Ter hoogte van welke huidige straat was dit station gelegen?

Vraag 143 Hoe werd in de volksmond de trein genoemd die arbeiders van en naar de Wouden bracht? Het gros van de fabrieksarbeiders stapte in Leeuwarden uit en in bij spoorweghalte Achter de Hoven.

Vraag 151

Vraag 154

LAC Frisia is de oudste voetbalclub van Friesland. De club werd in 1883 als cricketclub opgericht. In 1894 werd het een voetbalclub. Wat is de bijnaam van LAC Frisia?

In 1915 betrok de Friesche Biljartclub het huidige onderkomen aan het Ruiterskwartier. Welke functie had het pand in de periode ervoor?

a. De Klomp b. De Geelblauwen c. De Lakskún

a. Stadsarmenhuis b. Sigarenfabriek c. Schouwburg

Vraag 152

↓

Leeuwarden kent twee grote kaatspartijen die worden georganiseerd door de in 1902 opgerichte Leeuwarder Kaatsclub (LKC). Hoe heten deze twee kaatspartijen?

Vraag 153

Vraag 155

Op de hoek van de Harlingerstraatweg en het Europaplein staat de flat Baen’s Ein. Eerder stond op deze plaats een villa met dezelfde naam. Wat is de betekenis van de naam?

↓

In 2015 werd de nieuwe ijshal met 400 meter baan geopend. De Elfstedenhal vervangt de oude ijshal uit 1979. Vroeger hadden zowel Leeuwarden als Huizum een ijsbaan. De ijsbaan van de Koninklijke Leeuwarder IJsclub aan de Bleekerstraat was een begrip in Leeuwarden en ver daarbuiten. Hoe heette de ijsclub van de ijsbaan aan de Badweg in Huizum?

Vraag 156

↓

De Elfstedentocht heeft één keer een Leeuwarder winnaar gekend. In 1929 schaatste een 39-jarige kolensjouwer als eerste over de finish op de Willemskade. Wat is zijn naam?

Vraag 158

↑

Leeuwarden heeft veel voetbalclubs gekend. Sommige clubs zijn ter ziele gegaan, andere gefuseerd. Hier zien we een elftal van de joodse voetbalclub in de jaren dertig van de vorige eeuw. Wat was de naam van deze voetbalclub?

Vraag 159

Vraag 157 Aan welke sport denken we als we het hebben over ‘Acht om de Lange’ of ‘Klein Hamburg’?

In 1874 werd de Leeuwarder Vélocipèdeclub opgericht. Op het Zaailand werden o.a. uitvoeringen in schoonrijden gehouden. De relatief dure sport was in trek bij leerlingen van het Stedelijk Gymnasium en de Rijks HBS. Edo Bergsma, scholier aan de Rijks HBS, was lid en voorzitter. Later zou hij medeoprichter en voorzitter van de ANWB worden. Tegenwoordig kent Leeuwarden twee grote fietsclubs. Hoe heten beide clubs?

1. 2.

Uitgave WBOOKS, Zwolle info@wbooks.com www.wbooks.com i.s.m. Historisch Centrum Leeuwarden www.historischcentrumleeuwarden.nl en Leeuwarder Historische Vereniging Aed Levwerd www.aedlevwerd.nl

Leeuwarder Historische Vereniging

Aed Levwerd

Tekst: Pieter van der Ende Redactie: Pieter de Groot, Jelle Hoekstra, Jorrit Holwerda, William Lord en Geart de Vries Vormgeving: Richard Bos, Wergea Beeldredactie: Jelle Hoekstra, Pieter van der Ende Fotografie: Jaap Spieker

160

Tot stand gekomen met financiële bijdragen van: Sint Anthony Gasthuis Leeuwarden, Stichting het Old Burger Weeshuis, Stichting Ritske Boelema Gasthuis

© 2017 WBOOKS Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015. ISBN 978 94 625 8232 3 NUR 693

Pieter van der Ende

Hoe goed ken jij Leeuwarden eigenlijk?

Ken je Leeuwarden

Ken je

Leeuwarden De Friese hoofdstad in 250 vragen

Pieter van der Ende

Hoe goed ken jij Leeuwarden eigenlijk?

Ken je Leeuwarden

Ken je

Leeuwarden De Friese hoofdstad in 250 vragen