museumtijdschrift
MET DE KUNSTPUZZEL
nr 8 • 2020
De tentoonstelling
prikkelt je nieuws-
gierigheid en zet al je
nr 8 dec ‘20 - jan ‘21 • € 9,95 • verschijnt 8x per jaar Den Haag
zintuigen op scherp.
Lisa Brice
Vrouwen die het heft in handen nemen
KNACK
Leiden
Naturalis 200 jaar Ode aan de rijkdom van de natuur Bazel
Rembrandt
Hoe het Westen naar het Oosten keek
BP
+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage
Schilderen als een fotograaf Gorssel, Museum More
INHOUD-
Beeld omslag: Charley Toorop, ‘Zelfportret met bontkraag’, 1940, olieverf op doek, 40 x 30,5 cm, Museum More, Gorssel
museumtijdschrift.nl
nr 8 / dec 2020 - jan 2021
54 32
46 6
40 MODERNE KUNST
20 Nieuwe kaders
60
De kruisbestuiving tussen film, fotografie en schilderkunst door Mieke Rijnders OUDE KUNST
26 Rembrandts Oriënt Hans Broek
Hoe keek zeventiende-eeuws Nederland naar het Verre Oosten? door Adrienne Quarles van Ufford HEDENDAAGSE KUNST
32 Lisa Brice 11-18
71-78
38 53
MUSEUM - KORT Museumtijdschrifttips: de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland
Zuid-Afrikaanse schildersensatie geeft het naakt nieuwe betekenis door Esther Darley MODERNE KUNST
40 De ramen van Chagall
Met glas-in-lood verkondigde de schilder een universele vredesboodschap door Nanda Janssen MODERNE KUNST EN DESIGN
MUSEUM & MEER het atelier Iriée Zamblé de gevestigde Joseph Sassoon Semah de nieuwkomer Domenique Himmelsbach de Vries boeken etc. de kunstpuzzel de lezerspagina
COLUMNS
Oek de Jong De kracht van de herhaling Op zaal Licht
46 Oog in oog met Klimt
Ontwerper Bas van Beek liet zich inspireren door Beethovenfries door Anneke van Wolfswinkel OUDE KUNST
54 Kunst als verzet
Pieter Brueghel en tijdgenoten uitten kritiek in religieuze taferelen door Saskia Cohen INTERVIEW
60 Het verleden onder ogen
Schilder Hans Broek over de slavernij geschiedenis van zijn familie door Edo Dijksterhuis ERFGOED
66 Twee eeuwen Naturalis
Natuurhistorisch museum bestaat 200 jaar en opent zijn depot door Theo Toebosch
7
Rembrandt van Rijn, ‘Tronie van een man met tulband’, 1627-29, olieverf op paneel, 27 x 20 cm, The Kremer Collection
Verlangen naar
BIJBELSE TIJDEN
OUDEKUNST-
Thomas Wijck, ‘Handelaars met koopwaar in een Levantijnse haven’, 1660-70, olieverf op doek, 108 x 87 cm, Musée Fabre, Montpellier
Oosterse waar overspoelde ons land in de zeventiende eeuw. Kunstenaars, Rembrandt voorop, stortten zich gretig op de nieuwe mode van tapijt, kaftan en tulband. DOOR ADRIENNE QUARLES VAN UFFORD
27
‘After Embah’, 2018, synthetische tempera, inkt, krijt en gesso op doek, 244 x 205 cm, The Deighton Collection, Londen, courtesy Lisa Brice en Stephen Friedman Gallery, Londen
S N E G NER R O O V BANG 32
HEDENDAAGSEKUNST-
Met geraffineerde schildertrucs en verwijzingen wil rijzende ster Lisa Brice het vrouwelijk naakt bevrijden van de mannelijke blik. Daarbij speelt ze voortdurend met verwachtingen, blijkt uit haar eerste solotentoonstelling in Nederland. DOOR ESTHER DARLEY
“D Zonder titel, 2020, synthetische tempera en gouache op doek, 202 x 97 cm
o women have to be naked to get into the Met. Museum?” Deze ijzersterke slogan is afkomstig van het Amerikaanse feministische kunstenaarscollectief The Guerrilla Girls. “Minder dan vijf procent van de kunstenaars op de afdeling moderne kunst is vrouw,” stond eronder, “maar van de naakten is 85 procent vrouwelijk.” Wellicht een ‘gouwe ouwe’, de slogan stamt uit 1989, maar precies die vrouwelijke naakten – dóór mannen vóór mannen – vormen het leidmotief in het werk van de in Londen wonende ZuidAfrikaanse kunstenaar Lisa Brice (1968). Haar eerste Nederlandse solotentoonstelling is nu te zien in het GEM in Den Haag, nadat ze in 2018 een tentoonstelling had in het Londense Tate Britain. Haar doeken worden bevolkt door vrouwen, onder meer afkomstig uit het werk van Félix Vallotton, Pablo Picasso en Edgar Degas. Brice heeft ze naar eigen
33
‘De blauwe roos’, 1964, proef voor glas-in-loodramen in de Sint-Etiennekathedraal, Metz, Musée national Marc Chagall, Nice
Met zijn gebrandschilderde ramen gaf Marc Chagall kleur aan gebedshuizen van Metz tot Jeruzalem. Ook maakte hij in 1964 het venster Peace voor het hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York. DOOR NANDA JANSSEN
40
FOTO: ADRIEN DIDIERJEAN
BOODSCHAPPEN VAN LICHT & VREDE
MODERNEKUNST-
Ontwerp voor glas-in-loodraam ‘De vrede of De levensboom’, Franciscaanse kapel, Saarburg, 1974, gemengde techniek, 38,5 x 28,5 cm, Musée national Marc Chagall, Nice
FOTO: GÉRARD BLOT
M
arc Chagall (18871985) werd wereldberoemd met zijn dromerige en kleurrijke schilderijen waarop dieren, Bijbelse figuren en boeketten opduiken, verliefde koppels door de lucht zweven en violisten op daken spelen. Eind jaren vijftig raakte de van oorsprong Joods-Russische kunstenaar verslingerd aan werken in glas-in-lood. Hoewel Chagall pas rond zijn zeventigste debuteerde in deze techniek, waren zijn vensters zo onderscheidend, dat in de dertig jaar die nog volgden de opdrachten binnenstroomden. Zo’n vijftien daarvan nam hij aan, voor zowel profane als religieuze voorstellingen. Een aantal van deze vensters en gerelateerde werken is nu te zien op een tentoonstelling in Centre
41
De ongelooflijke rijkdom van de natuur
Tweehonderd jaar geleden werd de voorloper van het natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden opgericht. Wat begon als de insectenverzameling van een peuter, groeide uit tot een internationaal vermaarde collectie. DOOR THEO TOEBOSCH
Matte bandgro efbij, 1944
ie,
r uc t
onst orec Dod 5 9 19
66
ERFGOED-
Rivierwi tje , 0 20
5 Vieroogopossum, 1734
Stier H
T
er m a n, 19
90
wee witte, dikke dodo’s staan ergens achteraf in het depot van natuurhistorisch museum Naturalis. Ze zien er smoezelig uit en er ligt een enkel veertje los naast. Over het behoud van de verouderde diermodellen lopen de meningen uiteen. Wegdoen, vindt de een, vertelt hoofd collectiebeheer Christel Schollaardt. Uit wetenschappelijk onderzoek is immers gebleken dat de uitgestorven vogel slanker was, meer rechtop liep en een bruingrijs verendek had. Er is dan ook een realistischer model gemaakt. Collectiebeheerder Eulàlia Gassó Miracle wil de objecten juist bewaren. “Deze opgezette vogels laten zien hoe vroeger tegen de dodo werd aangekeken en hebben daarmee cultuurhistorische betekenis.” De discussie laat zien dat Naturalis voortdurend in beweging is. Domineerde tot voor kort de biologische blik, waarbij de studie van plant en dier vooropstond, inmiddels heerst een bredere benadering, waarin ook de geschiedenis van de collectie een rol speelt.
Tweehonderd jaar geleden, om precies te zijn op 9 augustus 1820, werd in Leiden het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie opgericht, voorloper van het huidige Naturalis. Ter ere daarvan besteedt het museum aandacht aan hoe de collectie, met inmiddels bijna 42 miljoen objecten, tot stand is gekomen. Dat gebeurt onder meer met de tentoonstelling ‘Van onschatbare waarde’, een schatkamer met 25 topstukken die niet in de vaste opstelling te zien zijn en samen licht werpen op de rijke geschiedenis en diversiteit van de verzamelingen. Ze zijn (soms met een beetje hulp van het museum) geselecteerd door bekende Nederlanders, die zijn geportretteerd met hun favoriete object.
VIEROOGOPOSSUM
Ruimtevaarder André Kuipers koos voor de Diepenveen-meteoriet, een van de zes die tot nu toe in Nederland zijn gevonden. Deze is extra bijzonder omdat het een koolstofchondriet is, wat betekent dat hij zeer oud is, mogelijk zelfs uit het begin van het ontstaan van ons zonnestelsel. In 1873 stortte de meteoriet hel oplichtend en sissend neer bij het Overijs-
67
VOLGEND NUMMER Zeeuwse portretten, landschap en borduurwerk Luctor et emergo
Themajaar Naald en draad
(Omgeving) Salomon Mesdach, ‘Vier onbekende kinderen’ (detail), 1627
John Konijn, ‘Through the Trees’ (detail), 2016
Claes Iversen, strapless avondjurk (collectie: 8 pieces), 2014 (foto: Jacob van Rozelaar)
Museumtijdschrift nummer 1 ligt op 19 januari in de winkel
Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews
Museumtijdschrift verschijnt 8 x per jaar
(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)
Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees Een haarscherpe weergave van alledaagse mensen en dingen. Een ‘objectieve’ blik, wars van pittoreske effecten. Close-ups in een geconcentreerde belichting. Uitzonderlijk hoge standpunten, sterke diagonalen, vreemde uitsneden en abrupte afsnijdingen. In de zoektocht naar een eigentijdse stijl hadden de neorealistische schilderkunst en Nieuwe Fotografie van de jaren ’20 en ’30 opmerkelijk veel gemeen. Daarbij was de moderne experimentele film, met zijn snelle montage en onopgesmukte acteurs, een belangrijke gedeelde inspiratiebron.
De kunstwereld tussen de twee wereldoorlogen was een fijnmazig netwerk: schilders, fotografen en cineasten ontmoetten elkaar bij kunstenaarsverenigingen, galeries, vriendenkringen en filmhuizen. Ook portretteerden ze elkaar regelmatig. Het gemeenschappelijke gevoel met iets nieuws bezig te zijn ontketende een wisselwerking – direct of indirect, bewust of onbewust. Zo verraden de schilderijen, foto’s en films uit deze periode een overeenkomstige manier van kijken en kozen de makers vaak vergelijkbare onderwerpen.
Abstracte kunst heeft vaak concrete wortels. Ervaringen in de echte wereld, stelt kunsthistoricus Pepe Karmel, liggen bijna altijd ten grondslag aan abstracte uitingen.
Met werk van onder anderen Eva Besnyö, Erwin Blumenfeld, Paul Citroen, Charley Toorop, Carel Willink en Piet Zwart.
SCHILDERKUNST FOTOGRAFIE FILM 1920--1940
cadeau bij een jaarabonnemen t
SCHILDERKUNST FOTOGRAFIE FILM 1920 --1940
PEPE K ARMEL is kunsthistoricus, kunstcriticus en tentoonstellingsmaker. Hij verkreeg zijn PhD aan het Institute of Fine Arts in New York en is als docent verbonden aan de faculteit Kunstgeschiedenis van de New York University. Als kunstrecensent publiceerde hij in de New York Times en het tijdschrift Art in America. Als curator werkte hij voor het Museum of Modern Art, New York, mee aan tentoonstellingen over Robert Morris (1989), Pablo Picasso (1997 en 2004), Jackson Pollock (1998) en over abstracte kunst (2012). In 2003 verscheen zijn boek Picasso and the Invention of Cubism.
ABSTRACTE KUNST. EEN WERELDGESCHIEDENIS is een gedurfde nieuwe verkenning van de oorsprong en evolutie van een invloedrijke kunststroming. Voor het eerst wordt er dieper ingegaan op de oorsprong van het abstracte. Dit boek gaat over mannelijke én vrouwelijke kunstenaars, uit alle windstreken van de wereld en altijd wordt hun werk besproken in relatie tot sociale, politieke en culturele veranderingen.
cadeau bij een tweejarig abonnemen t
Niet chronologisch, maar thematisch en gecategoriseerd op onderwerp gaan we de geschiedenis tegemoet. Karmel focust op het onderwerp, en toont hoe de kunstenaars zich uiten via hun abstracte beeldtaal. Lichamen en landschappen, kosmologieën en kalligrafie, architectuur en patronen. Van de pioniers tot de protegés van het genre – Kazimir Malevich, Hilma af Klint, Wassily Kadinsky, Ibrahim El-Salahi, Carlos Cruz-Diez, Bridget Riely, Anni Albers, Sean Scully, Julie Methretu en Wu Guanzhong, om er maar een paar te noemen. Ook is er veel ruimte voor Nederlandse kunstenaars, vaak meesters van het abstracte – denk bijvoorbeeld aan Piet Mondriaan, die zelf meende al vóór Jan van Eyck abstractie in Nederlandse werken te herkennen, en Theo van Doesburg. Dit handboek voor de abstracte kunst toont een nieuwe manier van kijken. Naar een breder, meer inclusief universum van kunstenaars en de werken die zich met weerhaken in de kunstgeschiedenis hebben vastgezet.
WWW.WBOOKS.COM
Nieuwe kaders | Schilderkunst, fotografie en film 1920-1940
Abstracte kunst | Een wereldgeschiedenis
Abrupte afsnijdingen en extreme perspectieven. Close-ups en diagonale composities. Neorealistische schilderkunst, Nieuwe Fotografie en film uit het interbellum ontmoeten elkaar in één boek. Hierin is te zien hoe deze kunstvormen in Nederland toentertijd sterke verwantschap vertonen. Cineasten, fotografen en schilders kozen vergelijkbare thema’s en stilistische middelen. Met een nieuwe, moderne blik bekeken ze de zichtbare werkelijkheid.
Abstracte kunst heeft vaak concrete wortels. Ervaringen in de echte wereld, stelt kunsthistoricus Pepe Karmel, liggen bijna altijd ten grondslag aan abstracte uitingen. Dit boek is een gedurfde nieuwe verkenning van de oorsprong en evolutie van een invloedrijke kunststroming. Voor het eerst wordt er dieper ingegaan op de oorsprong van het abstracte. Abstracte kunst gaat over mannelijke én vrouwelijke kunstenaars, uit alle windstreken, en altijd wordt hun werk besproken in relatie tot sociale, politieke en culturele veranderingen.
144 pagina’s, gebonden, 23 x 28 cm, ISBN 9789462583917
€ 29,95
344 pagina’s, gebonden, 24 x 30,8 cm, ISBN 9789462583993
€ 49,95
OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00 (GRATIS VERZENDING BINNEN NEDERLAND)
WWW.VANABBEMUSEUM.NL