museumtijdschrift Den Haag
Gaston Chaissac
ALIDA POTT
Vergeten meester viert de natuur Otterlo
Marinus Boezem
Speelse ‘Shows’ voor uitgevoerd
Bergen, Museum Kranenburgh het eerst
Openbare ruimte
Heldencultus
Groningen, Groninger Museum
Wie verdient er nog een voetstuk?
+ de tentoonstellingsagenda 36 pagina’s gratis bijlage www.museumti
BP
I L L U S T R AT I O N D A N I E L S T R E AT · V I S U A L F I E L D S © V I T R A D E S I G N M U S E U M / L I N A B O B A R D I · C A S A D E V I D R O · S Ã O PA U L O · 1 9 5 2 © I N S T I T U T O B A R D I / P H O T O F R A N C I S C O A L B U Q U E R Q U E
nr 3 • 2021
nr 3 apr-mei 2021 • € 10,50 • verschijnt 8x per jaar
april 19 .nl jdschrift
Het meest complete overzicht
30 mei
Tegendraads en slagvaardig
INHOUD-
Alida Pott, ‘Hilde Idema’, 1925, aquarel, 30 x 22,5 cm, Stichting De Ploeg, bruikleen Groninger Museum, Groningen (foto: Marten de Leeuw)
museumtijdschrift.nl nr 3 / april-mei 2021
26 42
Suzan Hijink, ‘Must See’, 2020
Marinus Boezem, ‘Show I, Air as a Spatial Idea’, ontwerpschets, 1964
60
Attentie: vanwege de coronamaatregelen zijn tentoonstellings data aan verandering onderhevig. Check voor uw bezoek de museumwebsite.
52
MODERNE KUNST
20 Alida Pott
Groningse kunstenaar trad als eerste vrouw toe tot De Ploeg door Robert-Jan Muller HEDENDAAGSE KUNST
26 Robin Rhode Joseph Beuys in Scheveningen, 1976 (foto: Caroline Tisdall)
11-18
71-77
40 59
64
MUSEUM - KORT Museumtijdschrifttips: De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland
Zuid-Afrikaanse foto’s en video’s, recht van de straat door Edo Dijksterhuis KUNST & ERFGOED
32 Ambacht aan de wand
Idyllische vergezichten op handbeschilderd behang door Adrienne Quarles van Ufford MODERNE KUNST
42 Marinus Boezem
Visionaire tentoonstellingsontwerpen, eindelijk gerealiseerd door Machteld Leij KUNST & ERFGOED
MUSEUM & MEER het atelier Sara Vrugt de gevestigde Joost van Bleiswijk de nieuwkomer Pepijn Fabius Clovis van Otterlo boeken etc. de lezerspagina Aanbiedingen en reacties
COLUMNS
Oek de Jong Natte kasseien Hergebruik Ziekenhuizen
48 Heldencultus
Verdienen onze nationale en regionale helden hun status nog wel? door Koen Kleijn MODERNE KUNST
52 Gaston Chaissac
Franse eenling vertoont parallellen met de schilders van Cobra door Kees Keijer KUNST & DESIGN
60 Tulpen en klompen
Jonge ontwerpers geven een nieuwe draai aan toeristenclichés door Jeroen Junte MODERNE KUNST
64 Een eeuw Joseph Beuys Duitsland eert zijn ‘sjamaan’: kunstenaar, politicus, activist door Linda Boersma
7
De kracht van
26
HEDENDAAGSEKUNST-
de muur
In vliegende vaart tovert Robin Rhode een fiets, paard of paradijs tevoorschijn. Museum Voorlinden gunt de Zuid-Afrikaan zijn eerste solotentoonstelling in Nederland. DOOR EDO DIJKSTERHUIS
‘Piano Chair’ (still), 2011, digitale animatie, 3:53 min., courtesy kunstenaar
27
t h c u l g r Be e salon d n i 32
KUNST& ERFGOED-
Handbeschilderde behangsels waren een rage in de achttiende eeuw – voor wie het kon betalen. In Hoorn werden de kamerbrede decoraties in grote aantallen gemaakt. DOOR ADRIENNE QUARLES VAN UFFORD
“H
Vaderlandsche Maatschappij, ‘Landschap met boerderij en buitenplaats’ en ‘Guirlande rond medaillon met duiven en vechtende hanen’, olieverf op linnen, 220 x 228 cm en 220 x 78 cm, Westfries Museum, Hoorn (foto: Dime Fotografie)
ier zie je wat uiteindelijk het lot was van de meeste behangsels”, zegt Henriëtte Tilgenkamp, conservator van het Westfries Museum. Ze wijst op een groot achttiende-eeuws landschap in olieverf, aan het begin van de tentoonstelling. Een kleurig Hollands tafereel met een trekschuit. Het is nog altijd veel forser dan een gemiddeld schilderij, maar tegelijkertijd is duidelijk dat het uit een groter geheel is gesneden. Een melkmeisje is daarbij genadeloos in de lengte gehalveerd, alsof ze in handen van een onervaren illusionist is gevallen. Rijen spijkergaatjes langs de randen van het doek verraden dat het fragment ook nog op een plek van kleiner formaat bevestigd moet zijn geweest. Plompverloren is er toen een bevestigingslat midden over de voorstelling gespijkerd. Weer later is het behangsel in zijn geheel uit het interieur verwijderd; de ooit zo luxe wandbespanning was definitief uit de mode geraakt. Dat de inrichting van huizen veranderlijk is, weet iedereen. Toch wekt het met terugwerkende kracht verbazing dat veel van de imposante achttiende-eeuwse wandversieringen later bij het vuilnis zijn gezet. “Vaak gebeurde dat na een verhuizing.” Het verhaal over de Hoornse behangsel fabriek, waar tussen 1777 en 1826 deze en vele andere geschilderde wandversieringen
33
TIJDREIZIGER IN IDEEEN
42
‘Show I, Air as a Spatial Idea’, (bakken van polyurethaanschuim in verschillende vormen, binnenin een warme luchtcirculatie veroorzaakt door föhns, meerdere ‘spelers’ en posities: knielen, hurken, liggen, staan), ontwerpschets 13, 1964, collage, viltstift op papier, 75 x 50 cm, collectie kunstenaar
MODERNEKUNST-
onder: ‘Show I, Air as a Spatial Idea’, ontwerpschets 3, 1964, viltstift op papier, 50 x 75 cm, collectie kunstenaar
Marinus Boezem trok in de jaren zestig met tentoonstellingsschetsen langs de musea. Zijn vijftien ‘Shows’, met zand, schuim en wapperende gordijnen, worden nu voor het eerst uitgevoerd en zijn onverminderd actueel. DOOR MACHTELD LEIJ
r bestaat een foto van Marinus Boezem (1934) in de jaren zestig: een jongeman met baardje, gekleed in een keurig kostuum, die het handvat van een koffer stevig in zijn vuist geklemd houdt. Zijn pas is ferm. Dat koffertje is zijn tijdmachine, daarin zitten zijn schetsen voor de ‘Shows’, tekeningen en voorstellen voor installaties met lucht, dansend gras, bewegende gordijnen (aangejaagd door ventilatoren) of een zandfontein. Boezem stencilde de tekeningen en stuurde ze rond in oplagen van vijftig tot honderd of ging ermee langs musea en galeries.
43
SJAMAAN OF CHARLATAN?
‘Das Ende des 20. Jahrhunderts’, 1982-83, basalt, hout, vilt, klei, koevoet, pallettruck, Hamburger Bahnhof, Berlijn
64
MODERNEKUNST-
‘Baumpflanzung im Garten und vor der Hochschule für angewandte Kunst’, 1983 (foto: Philippe Dutartre)
Joseph Beuys geldt als invloedrijkste Duitse kunstenaar van na de oorlog. Hoe actueel zijn de theatrale performances en ‘heidense rituelen’ van de activistische magiër nog? DOOR LINDA BOERSMA
a dertig jaar is er eindelijk weer een avant-garde opgestaan, schreef criticus Hans den Hartog Jager in januari in NRC Handelsblad. Een ‘super-avant-garde’ nog wel, die haar wortels heeft in de strijd voor emancipatie van achtergestelde groeperingen. De super-avant-gardekunstenaar is niet meer vanzelfsprekend wit, man en heteroseksueel en zijn of haar werk is altijd politiek geëngageerd. “De autonome kunstenaar heeft afgedaan”, luidde de conclusie. Zou het? Er zijn misschien wel altijd twee soorten avant-garde geweest. De ene: radicale vernieuwers binnen de kunst; de andere: radicale kunstenaars die hun werk hebben ingezet voor verandering binnen de maatschappij. En het bijzonderste is dat er heel wat kunstenaars zijn geweest die beide ambities combineerden. Zo’n kunstenaar was Joseph Beuys (1921-86).
Hij staat volop in de belangstelling omdat hij honderd jaar geleden op 12 mei werd geboren, terwijl zijn werk en zijn activisme actueler zijn dan ooit. Door heel Duitsland en daarbuiten worden tentoonstellingen van zijn werk georganiseerd of worden toneelstukken, performances en lezingen gehouden die erop zijn geïnspireerd. Joseph Beuys was beeldhouwer, performer, activist, alchemist, politicus, begeesterend docent en voor sommigen zelfs een goeroe. Hij wordt beschouwd als de invloedrijkste Duitse kunstenaar van na de Tweede Wereldoorlog. Vanwege zijn radicale verruiming van het begrip kunst – volgens Beuys kan in principe alles kunst zijn – wordt hij in één adem genoemd met die andere conceptuele radicaal: Marcel Duchamp (1887-1968). Maar Beuys had andere ambities. “Het zwijgen van Duchamp wordt overschat”, vond hij, ook de titel van een performance uit 1964. Een kunstenaar moest naar buiten treden,
65
VOLGEND NUMMER
LEIDEN
Apparaten, abstractie en aanbidding
Konrad Klapheck
Steven Aalders
Maria Magdalena
Konrad Klapheck, ‘Die Fragen der Sphinx’, 1984
Steven Aalders, ‘Screen (Summer)’ (detail), 2015-16
Atelier Meester van 1518, ‘Maria Magdalena’ (detail), vóór 1524
Museumtijdschrift nummer 4 ligt op 1 juni in de winkel
Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews
Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar
(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)
Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees
ver wie gaat de kunstgeschiedenis eigenlijk? In ieder geval ook over vrouwen uit de zeventiende eeuw. Heel lang kregen ze niet de aandacht die past bij hun rol van betekenis in de toenmalige kunstwereld. Dit boek zet 34 van deze ‘kunstvrouwen’ in de spotlights. En dat doet het op een unieke manier: 34 bachelorstudenten aan de Universiteit van Amsterdam, begeleid door dr. Judith Noorman, Docent Vroegmoderne Kunstgeschiedenis, verrichtten gezamenlijk onderzoek naar hoe deze vrouwen in de zeventiende eeuw ‘hun mannetje’ stonden. Hun bevindingen beschreven ze in 34 compacte, fascinerende biografieën.
GOUDEN VROUWEN van de 17de eeuw van kunstenaars tot verzamelaars
Uiteraard komen in dit boek bekende namen aan bod, zoals Amalia van Solms, Judith Leyster en Mary Stuart. Maar wist u dat Johanna Koerten een hele nieuwe kunstvorm bedacht en zij met haar papierknipkunst direct internationale lof verwierf? Of dat Anna van Ewsum ruim het viervoudige besteedde aan haar portret-in-steen in vergelijking met wat de mannen op Rembrandts Nachtwacht gezamenlijk daarvoor hebben betaald? Kortom, een prachtig inzicht in de wereld van zeventiende-eeuwse kunstvrouwen.
Hitchcock. De achternaam volstaat. Alfred Hitchcock is een van de meest productieve en inventieve grootmeesters in de wereld van de film. Een geheel eigen, onvervalste stijl die doorsijpelde in zowel zijn werk op het witte doek als op de televisie. Psycho, Rear Window, Vertigo. Strangers on a Train, The Birds, North by Northwest. Zijn invloed op de popcultuur is onnavolgbaar. Als schakel in een tijdperk van grote ontwikkelingen in de kunstvorm – van stomme film naar film met geluid, van zwartwit naar fullcolour, van de studio’s in Londen naar de Hollywoodstudio’s – heeft hij generaties van regisseurs beïnvloed: Truffaut, Scorsese, De Palma, Fincher, en nog vele anderen. In Hitchcock compleet wordt het integrale oeuvre van de briljante bolleboos vanuit de verschillende kanten van het filmproces belicht. Van productie, casting en distributie tot de ontvangst in de pers en door het grote publiek. Aangevuld met veelzeggende én meer obscure details, anekdotes en achtergrondverhalen die duidelijk maken hoe geniaal deze cinemavernieuwer precies geweest is.
Met onder andere: • Onuitgegeven zaken: films die niet werden afgerond of zelfs verloren zijn geraakt. • Buitengewoon beeldmateriaal: storyboards, stills, foto’s van de set, affiches en promotiemateriaal • De meester op de achtergrond: de cameo’s van Hitchcock, een van zijn handelsmerken, zijn verzameld. • Obsessies van een filmmaker: technische trademarks en terugkerende thema’s en motieven. • Achter de schermen: geheimen van de set, smakelijke anekdotes en analyses van een zelfgecreëerde mythologie.
cadeau bij een jaarabonnemen t
Ber nard Benoliel Gilles Esposito Murielle Joudet Jean-François Rauger
HITCHCOCK COMPLEET HET VERHAAL VAN DE 57 FILMS EN 20 TV-FILMS
O
van de 17de eeuw
T/M 31.10.2021 reserveer via rmo.nl
Nina Reid, Renate Smit en Lateesha Verwey waren helaas afwezig op de dag dat Greetje van de Werf het groepsportret maakte.
GOUDEN VROUWEN
Tempe els van v Malta
Maaike Abma Lot Baumann Emma van Benthem Rosanna Bervoets Tessel Bezem Machteld Blokhuis Corné Borst Stefania Branchetti Marinka Buurman Hannah Deelstra Maryse Dekker Josephine van Delft David Dorr Sara Duisters Amber Engels Alexandra van Hoeck Iris Jocker Annegreet Kalteren Thamar Karst Sara Kers Britt van Lochem Judith Noorman Pien van Raalte Merel Raats Nina Reid Lisette Slikker Renate Smit Lien Vandenberghe Philippine Vieleers Beau de Vos Maura Wesseling Bloeme Westerhuis Sara Wieman
Ber nard Benoliel • Gilles Esposito Murielle Joudet • Jean-François Rauger
HITCHCOCK COMPLEET
cadeau bij een tweejarig abonnemen t
HET VERHAAL VAN DE 57 FILMS EN 20 TV-FILMS
Gouden vrouwen | Van kunstenaars tot verzamelaars
Hitchcock Compleet | Het verhaal van de 57 films en 20 tv-films
Over wie gaat de kunstgeschiedenis eigenlijk? In ieder geval ook over vrouwen uit de zeventiende eeuw! Heel lang kregen ze niet de aandacht die zij verdienen, terwijl ze in de toenmalige kunstwereld een rol van betekenis speelden. Dit boek vertelt het boeiende en unieke verhaal van 34 ‘kunstvrouwen’.
In Hitchcock Compleet wordt het integrale oeuvre van de briljante bolleboos vanuit de verschillende kanten van het filmproces belicht. Van productie, casting en distributie tot de ontvangst in de pers en door het grote publiek. Aangevuld met veelzeggende én meer obscure details, anekdotes en achtergrondverhalen die duidelijk maken hoe geniaal deze cinemavernieuwer precies geweest is.
160 pagina’s, paperback met flappen, 19 x 25,5 cm, ISBN 9789462584037
648 pagina’s, gebonden, 21 x 27 cm, ISBN 97894625839979
€ 24,95
€ 59,95
OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00 (GRATIS VERZENDING BINNEN NEDERLAND)