museumtijdschrift nr 7 • 2021
nr 7 okt-nov 2021 • € 10,50 • verschijnt 8x per jaar Amsterdam
Blik op oneindig
Vroege portretkunst om niet te vergeten Bergen, Museum Kranenburgh
DE NIEUWE JAREN ’20
Leeuwarden
Korea
Een duizendjarige keramiek
Bergen, Museum Kranenburgh traditie in Diepenheim
Kunststad
Hedendaagse kunst en kastelen in Twente
V. U . S A M I S O U G U I R • B OT E R M A R K T 1 • 9 0 0 0 G E N T
+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage
Van Josephine Baker tot Esiri Erheriene-Essi
www.museumtijd
BP
CA M PAG N E B E E L D / CA M PA I G N I M AG E S T E V E N D E C R O O S
l 18 okt schrift.n
Het meest complete overzicht
28 nov
INHOUDmuseumtijdschrift.nl nr 7 / okt-nov 2021
Esiri Erheriene-Essi, ‘Things I Imagined’, 2021, gemengde techniek op doek, 175 x 145 cm
26
Joe Bangay, ‘Siouxsie Sioux’, 1981
66 6
46
56
20
Attentie: Check voor uw bezoek altijd de museumwebsite.
MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST
20 Roaring twenties
Hoe verhouden onze jaren twintig zich tot die van de vorige eeuw? door Robert-Jan Muller
32 Koen Vermeule
OUDE KUNST
26 Vergeet me niet
Renaissanceportretten: een protest tegen de vergankelijkheid door Dorien Tamis
11-18 Museumtijdschrifttips:
MUSEUM - KORT
De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland
INTERVIEW
32 Koen Vermeule
Met zijn poëtisch realisme wil de schilder zijn kijker betoveren door Kees Keijer OUDE KUNST
MUSEUM & MEER 71-77 het atelier
Mara van Laaren de gevestigde Roy Villevoye de nieuwkomer Maud van den Beuken boeken etc. de lezerspagina ‘De bezoeker’, aanbiedingen en reacties
38 55
31
COLUMNS
Pauline Broekema Sprong in het diepe Hergebruik Beeldenstormers als wegbereiders
Arrangement Rondleiding ‘Vergeet me niet’
40 Thérèse Schwartze
De societyschilder pur sang gaf de klant wat hij wilde, in flatteus pastel door Machteld Leij REDACTIE OP PAD
46 Diepenheim
De eerste aflevering van een nieuwe serie: onverwachte kunstplekken door de redactie KUNST EN ERFGOED
56 Koreaans keramiek
Celadon doet niet onder voor Japans of Chinees aardewerk door Chris Reinewald OUDE KUNST
60 Jacob Jordaens
De imposante pronkkamer van de Vlaamse meester gereconstrueerd door Erik Spaans DESIGN
66 Goth
Het verlangen naar de duisternis als grondslag voor design en kunst door Jeroen Junte
7
Josephine Baker, 1927 (foto: Waléry)
EEN NIEUWE GEEST Jurk, 1925-27, zijde, pailletten, Centraal Museum Utrecht (foto: Ernst Moritz)
20
Nu onze eigen jaren twintig goed en wel begonnen zijn, dringt de vergelijking met de ‘roaring twenties’ zich op. Net als toen hangt verandering in de lucht. Maar hoe roerig waren die legendarische jaren eigenlijk? DOOR ROBERT-JAN MULLER
MODERNE& HEDENDAAGSE KUNST-
Esiri Erheriene-Essi, ‘Things I Imagined’, 2021, gemengde techniek op doek, 175 x 145 cm
21
Gekleed op de eeuwigheid 26
OUDEKUNST-
Rond 1500 begon de portretkunst aan zijn eerste grote bloei periode, in Noorden Zuid-Europa. Het Rijksmuseum toont ruim honderd sprekende schilderijen en tekeningen, waarbij de kleding en de details een hoofdrol spelen. DOOR DORIEN TAMIS
Sofonisba Anguissola, ‘Het schaakspel’, 1555, olieverf op doek, 72 x 97 cm, Muzeum Narodowe, Poznań
n een thriller weet je dat het helemaal misgaat wanneer de hoofdpersoon aankomt in een galmend groot, vervallen landhuis. Volgens de regels van het genre hangen daar, onder een dikke laag spinnenwebben, oude portretten die misprijzend op de hoofdpersoon neerkijken. Ze dragen bij aan een sfeer van stagnatie en teloorgang, want die lang overleden mannen en vrouwen zijn niet langer relevant voor de levenden; in hun plechtstatige kledij zien ze er grauw, achterhaald en muf uit. Dat clichébeeld van oude portretten blijkt volkomen onterecht bij de vijftiende- en zestiende-eeuwse portretten op de tentoonstelling ‘Vergeet me niet’. Er is bij-
27
‘Gold’, 2019, olieverf op doek, 80 x 140 cm, courtesy BorzoGallery, Amsterdam
SNELWEGEN, TEMPELS & RUIMTESCHEPEN
INTERVIEW-
Schilder Koen Vermeule richt zijn blik op ‘non-plaatsen’, die iedereen kent, maar waar niemand zich thuis voelt. Zijn werk bevindt zich in talloze collecties in binnen- en buitenland. Een gesprek over judo, esthetiek en onverwachte effecten. DOOR KEES KEIJER
33
New York, Londen, Diepenheim
W
John Körmeling, ‘Nieuw’, 1992, neon, aluminium, staal, h. 10 m (foto: Ton Besling)
ie Drawing Centre Diepenheim nadert, ziet al van grote afstand het tien meter hoge lichtkunstwerk van John Körmeling opdoemen. “NIEUW” schreeuwen de letters je toe, omringd door een halo van veelkleurige neonbuizen. Zelfs overdag kun je er niet omheen, laat staan wanneer het ’s avonds donker wordt. Dan straalt het werk alsof het in Las Vegas staat, in plaats van in een Twents plaatsje met tweeduizend inwoners. Geen wonder dat niet alle locals stonden te juichen toen het kunstwerk in 1992 werd geïnstalleerd; bij sommigen schijnt het recht de slaapkamer in. Inmiddels is een regeling getroffen; het werk schijnt alleen op gezette tijden. Het is evenwel uitgegroeid tot icoon van Diepenheim, een baken in de nacht, symbool voor het nieuwe, kunstzinnige karakter dat het ooit zo vredige stadje sinds een jaar of dertig kenmerkt. De scepsis waarmee het neonwerk werd ontvangen, is tekenend voor de houding van de bewoners tegenover alle plaatselijke kunstprojecten. Werden die aan-
n i t s n u K n e s s i l u de co de redactie t k e tr e ri e s e w In een nieu it. Eerste u p ro e ft ri h c s jd van Museumti kunststadje e ts n e w T t e h : aflevering n een kleine e e rh o o v , im e h Diepen e burcht d m o d n ro p a h gemeensc nu een plaats , im e h n e p ie D Huis te oners en w in d n e iz u d e e met zo’n tw iten)kunst. vele soorten (bu
46
Drawing Centre Diepenheim, voorheen Kunstvereniging Diepenheim (foto: Agnes Booijnk)
vankelijk met argusogen bekeken, nu zijn ze schoorvoetend in het hart gesloten; het kunstimago zorgt immers voor een toestroom aan bezoekers en daarmee de broodnodige reuring. Zelfs de lokale snackbar heet nu Uit de Kunst. Drawing Centre Diepenheim is vanaf oktober dit jaar de naam van wat in 1990 werd opgericht als Kunstvereniging Diepenheim. De grondleggers, architect Harrie ten Dam en grafisch vormgever Sepp Bader, namen een voorbeeld aan de Duitse ‘Kunstvereine’, clubs waarvan iedereen lid kan worden om zo hedendaagse kunstenaars te steunen. Het door Ten Dam ontworpen expositiegebouw, met zijn riante lichtinval en verrassende doorkijkjes, biedt ruimte voor bijzondere tentoonstellingen, maar er worden ook lezingen en workshops georganiseerd. Vanaf het begin richtte de vereniging zich vooral op ruimtelijke installaties. In 2008 kwam daar een dependance voor tekenkunst bij, in een nabijgelegen gebouw. Sinds kort ligt de focus alleen nog op tekenkunst, in de brede zin des woords. Daarmee is het vrij uniek; na New York en Londen is Diepenheim de derde stad ter wereld met een centrum voor hedendaagse tekenkunst.
De naamsverandering zou nog wel tot verwarring kunnen leiden. Ga maar na: de Kunstvereniging wordt omgedoopt tot Drawing Centre, de naam die voorheen was toebedeeld aan de dependance een paar straten verderop. Die plek wordt voortaan in gebruik genomen als studio. Kunstenaars kunnen er een periode verblijven, om zich door de rustieke omgeving te laten inspireren. Dan is er ook nog Werkplaats Diepenheim, weer een steenworp verder. Hier kunnen beginnende en gerenommeerde kunstenaars naar hartenlust met druktechnieken experimenteren in het lithografieatelier. Ook werken muzikanten en theatermakers er aan (buiten)voorstellingen.
De tentoonstelling ‘Contrapunt’ (2020) van Sjoerd Buisman (foto: Rik Klein Gotink)
REDACTIEOP PAD-
De vereniging houdt op te bestaan, maar wat niet zal veranderen is de persoonlijke benadering. Gastvrouw Gerry Voskamp van het Drawing Centre: “We brengen hier geen blockbustertentoonstellingen, geen fastfood, maar slow art. We hebben liever dat er op een dag vijftien geïnteresseerde bezoekers komen die een bijzondere ervaring hebben, dan dat ze met duizenden tegelijk komen en niet echt kijken.” Die bijzondere ervaring wordt nog eens versterkt door een kopje koffie, als je geluk hebt met een plak huisgemaakte gembercake en een persoonlijk gesprek erbij. Niet alles wordt dus ‘NIEUW’. In tegenstelling tot wat het neonwerk voor de ingang doet vermoeden, wordt de kunst hier gebracht op een menselijke schaal. Jaron Beekes Drawing Centre Diepenheim (voorheen Kunstvereniging Diepenheim), Grotestraat 17, Diepenheim; wo t/m zo 12-17; MK geldig; drawingcentre.nl Werkplaats Diepenheim, Hagen 3, Diepenheim, op afspraak; werkplaatsdiepenheim.nl
Melancholie als uitlaatklep
Onbekende fotograaf, actrice Theda Bara op een publiciteitsfoto voor de film ‘Sin’, 1915
66
DESIGN-
Cindy Wright, ‘Eye to Eye (Unification)’, 2020, houts kool op papier, 192 x 300 cm, Stad Antwerpen, in langdurig bruikleen bij M HKA, Antwerpen
Design Museum Den Bosch richt zich met de tentoonstelling ‘Goth’ op het romantische verlangen naar alles wat duister, vergankelijk en macaber is. Dat levert verrassende historische verbanden op. DOOR JEROEN JUNTE
V
an een afstand lijkt het alsof tientallen digitale foto’s van mensenschedels over elkaar zijn gelegd. Het oogt wat wazig, maar de gapende gaten waar ogen en neus zaten, de ingedeukte slapen en natuurlijk de kaarsrechte bovenkaak – het voldoet allemaal aan het achteloze clichébeeld van een doodshoofd. Het roept meteen ook geruststellende kunsthistorische associaties op; van de zeventiendeeeuwse vanitasschilderijen tot een blingblingsculptuur van Damien Hirst. Tegelijkertijd oefent de grauwe houtskooltekening van de Belgische kunstenaar Cindy Wright (1972) een morbide aantrekkingskracht uit. Je blijft ernaar kijken – niet vanwege de schoonheid, maar juist
vanwege de sombere, bijna dreigende duisterheid. Als de korst op een schaafwond waaraan je welhaast móet peuteren. Deze gelaagde schedel is het treffende openingsbeeld van de tentoonstelling ‘Goth. Designing Darkness’ in Design Museum Den Bosch. De titel verwijst naar de gruizige, ietwat droeve subcultuur uit de jaren tachtig, voortgekomen uit de punkbeweging. Je denkt erbij meteen aan bleke gezichten en zwarte kleding, bij voorkeur van lak en leer. Aan melodramatische muziek en een beeldtaal vol macabere verwijzingen naar horror en tragiek. Er is dan ook de sinistere hoes van het album Closer (1980) van doemband Joy Division te zien, evenals een foto van postpunkzangeres Siouxsie Sioux. Verder bloed, kruizen, grafzerken en dus sche-
dels. Veel schedels zelfs. Bezoekers die zich aangetrokken voelen tot horrorfilms, sm of het occulte in het algemeen zullen niet teleurgesteld worden. Net als cyberpunks en metalheads. Het doorgaans goedgeluimde Design Museum is voor één keer doordesemd van een onheilszwangere esthetiek.
FELREALISTISCH
Maar dit is geen expositie over een subcultuur, laat staan een modestijl, benadrukt museumdirecteur en samensteller van deze expositie Timo de Rijk. “De goth beweging uit de jaren tachtig is slechts een opleving van een hang naar de donkere kant van het leven, die al eeuwen oud is. Over dát levensgevoel gaat de tentoonstelling.”
67
VOLGEND NUMMER Streetart, schilderkunst en Picasso's etsen
Jubileumtentoonstelling
WE ARE THE COLLECTION!
All Eyes De AkzoNobel Art Foundation verzamelt al meer dan 25 jaar kunst – en dat wordt gevierd!
OPEN VANAF 29.10.2021
Monday–Friday 9.00AM–6.00PM
Christian Neefestraat 2 Amsterdam
Gratis toegang
Paula Rego
Suite Vollard
JR, ‘Migrants, Mayra, Picnic Across the Border, Tecate, Mexico - U.S.A.’, 2017
Paula Rego, ‘The Artist in her Studio’ (detail), 1993
Pablo Picasso, ‘Minotaurus, een slapende vrouw strelend’ (detail), 1933
Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews
Museumtijdschrift nummer 8 ligt op 30 november in de winkel Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar
(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)
Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees
Kunstenaar Pablo Picasso (1881-1973) maakte tussen 1930 en 1937 een reeks van honderd monumentale etsen. De serie ging de geschiedenis in als de Suite Vollard, vernoemd naar de belangrijke Parijse kunsthandelaar en uitgever Ambroise Vollard. De Suite Vollard bevat etsen over uiteenlopende onderwerpen, ontleend aan de Griekse mythologie, de muze en het atelier van de kunstenaar en vanuit Picasso’s bewondering voor het werk van Rembrandt. Elke ets toont Picasso’s absolute meester schap en grenzeloze verbeeldingskracht in techniek en kunst. Ze zijn krachtig, uitgesproken of juist intiem. Het geheel wordt gezien als het hoogtepunt van Picasso’s grafische werk. Ambroise Vollard overleed in 1939, waardoor hij het succes van de serie etsen nooit leerde kennen. De prenten raakten over de wereld verspreid, slechts een enkele editie bleef compleet bewaard. Een daarvan bevindt zich in de collectie van Fundación MAPFRE. Deze serie is in het najaar van 2021 te zien in Het Noordbrabants Museum en staat centraal in dit boek. Een inleidend essay van Suite Vollard-kenner Leyre Bozal Chamorro en verhelderende teksten per thema door Charlotte Hoitsma van Het Noordbrabants Museum bieden verdieping bij deze meesterwerken van Picasso.
PICASSO’S SUITE VOLLARD
Met Otobong Nkanga, Remy Jungerman, Melanie Bonajo, Afra Eisma, Ger van Elk, Susan Hiller, Louise Giovanelli, Yael Bartana, Emma Talbot, Roger Hiorns, Jan Andriesse, en vele anderen.
JR
Abstracte kunst heeft vaak concrete wortels. Ervaringen in de echte wereld, stelt kunsthistoricus Pepe Karmel, liggen bijna altijd ten grondslag aan abstracte uitingen.
PICASSO’S SUITE VOLLARD
cadeau bij een jaarabonnemen t
PEPE K ARMEL is kunsthistoricus, kunstcriticus en tentoonstellingsmaker. Hij verkreeg zijn PhD aan het Institute of Fine Arts in New York en is als docent verbonden aan de faculteit Kunstgeschiedenis van de New York University. Als kunstrecensent publiceerde hij in de New York Times en het tijdschrift Art in America. Als curator werkte hij voor het Museum of Modern Art, New York, mee aan tentoonstellingen over Robert Morris (1989), Pablo Picasso (1997 en 2004), Jackson Pollock (1998) en over abstracte kunst (2012). In 2003 verscheen zijn boek Picasso and the Invention of Cubism.
ABSTRACTE KUNST. EEN WERELDGESCHIEDENIS is een gedurfde nieuwe verkenning van de oorsprong en evolutie van een invloedrijke kunststroming. Voor het eerst wordt er dieper ingegaan op de oorsprong van het abstracte. Dit boek gaat over mannelijke én vrouwelijke kunstenaars, uit alle windstreken van de wereld en altijd wordt hun werk besproken in relatie tot sociale, politieke en culturele veranderingen.
cadeau bij een tweejarig abonnemen t
Niet chronologisch, maar thematisch en gecategoriseerd op onderwerp gaan we de geschiedenis tegemoet. Karmel focust op het onderwerp, en toont hoe de kunstenaars zich uiten via hun abstracte beeldtaal. Lichamen en landschappen, kosmologieën en kalligrafie, architectuur en patronen. Van de pioniers tot de protegés van het genre – Kazimir Malevich, Hilma af Klint, Wassily Kadinsky, Ibrahim El-Salahi, Carlos Cruz-Diez, Bridget Riely, Anni Albers, Sean Scully, Julie Methretu en Wu Guanzhong, om er maar een paar te noemen. Ook is er veel ruimte voor Nederlandse kunstenaars, vaak meesters van het abstracte – denk bijvoorbeeld aan Piet Mondriaan, die zelf meende al vóór Jan van Eyck abstractie in Nederlandse werken te herkennen, en Theo van Doesburg. Dit handboek voor de abstracte kunst toont een nieuwe manier van kijken. Naar een breder, meer inclusief universum van kunstenaars en de werken die zich met weerhaken in de kunstgeschiedenis hebben vastgezet.
WWW.WBOOKS.COM
PICASSO_OMSLAG_plano_DRUK.indd 1
30-08-21 14:20
Picasso’s Suite Vollard Etsen uit de Fundación MAPFRE collectie
Abstracte kunst - Een wereldgeschiedenis
Kunstenaar Pablo Picasso (1881-1973) maakte tussen 1930 en 1937 een reeks van honderd baanbrekende etsen en zette zo eigenhandig de kunstgeschiedenis op zijn kop. De monumentale serie ging de boeken in als Suite Vollard, vernoemd naar de invloedrijke Parijse kunsthandelaar en uitgever Ambroise Vollard. De complete serie vormt het meesterstuk van Picasso’s grafische werk.
Abstracte kunst heeft vaak concrete wortels. Ervaringen in de echte wereld, stelt kunsthistoricus Pepe Karmel, liggen bijna altijd ten grondslag aan abstracte uitingen. Dit boek is een gedurfde nieuwe verkenning van de oorsprong en evolutie van een invloedrijke kunststroming. Voor het eerst wordt er dieper ingegaan op de oorsprong van het abstracte. Abstracte kunst gaat over mannelijke én vrouwelijke kunstenaars, uit alle windstreken, en altijd wordt hun werk besproken in relatie tot sociale, politieke en culturele veranderingen.
144 pagina’s, gebonden, 22,5 x 27 cm, ISBN 9789462584082
344 pagina’s, gebonden, 24 x 30,8 cm, ISBN 9789462583993
€ 24,95
€ 49,95
OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00 (GRATIS VERZENDING BINNEN NEDERLAND)